Romanya`nın Genel Piyasa Yapısı

MEETING
OPCOM - Elektrik Üreticileri Derneği
27 – 28 OCAK 2011 Intercontinental Hotel, Bükreş
2. gün,
“her Gün Öncesinde size güven verir”
MUHTELİF KONULAR
GÜNDEM
AB Enerji Piyasaları. Zayıf yönleri ve bunlara yönelik çareler. Politik yaklaĢımda belirgin tutarlılık.
AB - 3. ENERJĠ PAKETĠ (ÜEP)
AB - ĠKLĠM DEĞĠġĠKLĠĞĠ PAKETĠ (ĠDP)
Ġki AB paketi ve sonrasında paydaĢların eylemlerinden alınan dersler
Avrupa Enerji Borsaları ve elektrik kanunu
Toptan fiyatlandırmada en iyi uygulamalar. Enerji Borsalarının rolü.
AB katılım sürecinde Romanya Elektrik Piyasasının liberalizasyonu ve gerçekleĢtirilen en iyi uygulamalar
Çoklu Piyasa Kavramı: Romanya Elektrik Piyasası
Romanya Bakanlık kararnamesi 445/2009 ve Polonya Elektrik Kanunu
2005 - 2009 döneminde yıllık bazda GÖP hacimleri & pazar payları. 2009 Yoğunluğu.
2005 - 2009 döneminde yıllık bazda vadeli iĢlem hacimleri & pazar payları. 2009 Yoğunluğu.
Piyasaya dayalı çevresel araçlar. 2005 - 2009 döneminde yıllık bazda Merkezi YeĢil Sertifika Piyasası hacimleri & pazar payları
Opcom enerji ürünleri: 2005 - 2010 döneminde yıllık bazda hacimler, pazar payları, fiyatlar
Spot ve vadeli iĢlem fiyatlarının geliĢimi: fiyatların birbirine yaklaĢması
Sınır ötesi kapasite tahsisi
Avrupa ‟da piyasaların entegrasyonu
Güney Doğu Avrupa bölgesi. Daha geniĢ bir yaklaĢım.
SONUÇLAR. Ġki AB paketinin Romanya elektrik kanununa entegre edilmesi ve ulusal düzenlemelerde doğrudan inisiyatif almanın önemi.
AB ENERJĠ PĠYASALARI. ZAYIF YÖNLERĠ VE BUNLARA YÖNELĠK ÇARELER. POLĠTĠK YAKLAġIMDA BELĠRGĠN TUTARLILIK .
Finans krizi Avrupa enerji piyasalarında (elektrik ve gaz) zayıf yönlerin ortaya çıkmasına neden olmamıĢtır.
Kriz yalnızca bunların etkilerini güçlendirmiĢ ve gerekli yatırımlar ile ilgili endiĢelerin giderilmesini sağlayacak çareleri geciktirmiĢtir.
Ġkinci AB yasa paketinin (2003) amacı, bir iç piyasa oluĢturmaktı, ancak sektör
araĢtırmaları (2005- 2006) ulusal piyasalarda ortaya çıkan oldukça farklı
fiyatların bir entegrasyon sağlanamadığının en açık kanıtını sunmuĢtur.
AraĢtırmalar ile elektrik ve gaz piyasalarında ciddi eksiklikler olduğu tespit
edilmiĢ ve bunlar farklı baĢlıklar altında ele alınmıĢtır:
(1) piyasa yoğunlaĢması / pazar gücü
(2) dikey engeller (çoğunlukla Ģebeke ve arz arsındaki yetersiz ayrıĢma)
(3) piyasa entegrasyonunun olmayıĢı (düzenleyici sınır ötesi denetim ve kontrolün olmayıĢı dâhil)
(4) Ģeffaflığın olmayıĢı
(5) fiyat oluĢumu
(6) alt piyasalar
(7) dengeleme piyasaları ve
(8) sıvılaĢtırılmıĢ doğalgaz (LNG).
Ġklim değiĢikliği etkilerini azaltma stratejisinin bir parçası olan düĢük karbonlu enerji
yaklaĢımının temel hedefleri Ģu Ģekilde tespit edilmiĢtir:
Fosil yakıt kullanımının azaltılması
Petrol ve gaz ithalatındaki artışın aşağıya çekilmesi
İklim değişikliğinin zararlı etkilerine karşı tedbir alınması
Gelecekte daha pahalı ve daha az güvenilir petrol ve gaz arzına karşı tedbir alınması
2007 tarihli Stratejik AB Enerji Ġnceleme Raporu‟nun tavsiyeleri uyarınca, hem iç enerji piyasalarının eksiklikleri hem de iklim
değiĢikliği etkileri azaltma stratejisi hedefleri 2007 tarihli Enerji Paketi‟nde ele alınmıĢtır. Dört husus üzerinde durulmaktadır:
Sürdürülebilirlik (güvenlik, çevrenin korunması, sosyal yapının korunması ve rekabet)
Enerji Kombinasyonu - yakıt arzının çeşitlendirilmesi: yenilenebilir, nükleer, sürdürülebilir kömür (CCS)
İç Piyasa - ayrışma, ulusal düzenlemeler arasında daha iyi koordinasyon, İSO arasında daha iyi işbirliği, daha fazla şeffaflık,
tüketicinin korunması
Dış İlişkiler (üye ülkeler arasındaki dayanışmanın göstergesi olarak “tek ses” kavramı dâhil) - uyum, çok taraflı ve iki taraflı (ikili)
anlaşmalar, AB- Rusya enerji işbirliği, üreticiler ile diyalog, tüketiciler ile diyalog, üçüncü ülkeler ile işbirliği
2007 Enerji Paketi sonucunda 3. enerji paketi ve iklim değiĢikliği paketi olarak bilinen stratejiler hazırlanmıĢtır.
AB - 3. ENERJĠ PAKETĠ (ÜEP).
 2009/72/EC sayılı Direktif; “Yeni Elektrik Direktifi”
 2009/73/EC sayılı Direktif; “Yeni Gaz Direktifi”
 713/2009/EC sayılı Yönetmelik; “ACER Yönetmeliği”
714/2009/EC sayılı Yönetmelik; “Yeni Elektrik Yönetmeliği”
 715/2009/EC sayılı Yönetmelik; “Yeni Gaz Yönetmeliği”
ELEKTRĠK PĠYASASINDAKĠ TEMEL SORUNLAR
Bölgesel piyasaların oluĢturulması, bölgeler arası piyasaların
entegrasyonu, iç elektrik piyasasında planlama ve düzenlemenin
ihmal edilmemesi; uyumlu ve tutarlı piyasa kuralları ve piyasa
mekanizmaları üzerinde durulması
Ulusal Enerji Düzenleme Kurumlarının etkinliğinin artırılması ve
bu kurumların bağımsızlığının garantiye alınması
Düzenleme kurumları ile ĠSO‟ leri arasında Avrupa düzeyinde
iĢbirliğinin güçlendirilmesi. Üstlendikleri role göre sorumluluk ve
yetki vermek suretiyle bunlar arasında güç dengesinin
sağlanması
PaydaĢların (enerji borsaları, üreticiler, tüccarlar ve tedarikçiler,
tüketiciler) aktif katılımının sağlanması
Serbest “aĢağıdan yukarıya” inisiyatifleri ile uyum sağlanması
suretiyle “yukarıdan aĢağıya” doğru koordinasyonun
oluĢturulması
Tekelci faaliyetlerin ticari faaliyetlerden 3 Ģekilde ayrılması.
Temel Hedefler
ayrıĢma
düzenleyici denetim ve iĢbirliği
Ģebeke iĢbirliği
Ģeffaflık ve kayıt tutma
depolama ve LNG tesislerinden faydalanma
imkânı
ĠÇ ELEKTRĠK PĠYASASI
 Enerji piyasalarının geliĢmesi ve ilgili Avrupa
mevzuatının oluĢumu birbirine bağlı süreçlerdir.
 Verimliliğin sağlanması için, bölgesel düzeyden
baĢlayacak aĢamalı bir yaklaĢım daha uygundur.
 Ġç elektrik piyasasına geçiĢ bölgesel ve bölgeler
arası giriĢimlerin aynı amaca yönelik oluĢuna
bağlıdır.
 Mevcut aĢağıdan yukarıya giriĢimlerin yukarıdan
aĢağıya giriĢimler ile koordine edilerek bunlar
arasında uyum sağlanması zorunludur.
 Etkin ve Ģeffaf Ģebeke eriĢiminin yanı sıra
enterkonnektörlerin kapasitesinin artırılması yoluyla
uyumlu Avrupa Ģebekelerinin geliĢtirilmesi, iletim
sistemi operatörleri arasında iĢbirliği ve
koordinasyon sağlanmasını gerektirir.
 PaydaĢlar arasındaki rekabet nedeniyle, faaliyet
hedefi modelleri veya en azından farklı zaman
dilimlerinde Avrupa piyasasına yönelik ilkelerin
tespit edilmelidir.
AB - ĠKLĠM DEĞĠġĠKLĠĞĠ PAKETĠ (ĠDP).
 2009/29/EC sayılı Direktif; “Yeni AB ETS Direktifi”
 406/2009/EC sayılı Kararname; “Sera Gazlarını Azaltma Kararnamesi”
 2009/28/EC sayılı Direktif; “Yenilenebilir Enerji Direktifi”
 2009/31/EC sayılı Direktif; “CCS Direktifi”
 2009/30/EC sayılı Direktif; “Biyoyakıt Direktifi”
NASDAQ
OMX
 443/2009/EC sayılı Yönetmelik; “Emisyon Standartları Yönetmeliği”
TEMEL HEDEFLER:
Üretim kombinasyonunda YEK-E (yenilenebilir enerji kaynaklarından
üretilen elektrik) payındaki artıĢın etkisi
 İthalata bağımlılığı azaltmak ve yakıt kombinasyonunda çeşitlilik oluşturmak suretiyle arz güvenliğini artırır
 CO2 ve diğer emisyon türlerini azaltır
 Yeni teknolojilerin geliştirilmesini teşvik eder
RES
YEK-E destekleyici araçlar
a) yatırım desteği (hibeler, mal alımında vergi muafiyeti / indirimi)
b) iĢletme desteği (fiyat sübvansiyonları, yeĢil sertifikalar, ihaleler, elektrik üretimine yönelik
vergi muafiyeti veya indirimi).
YEK-E önündeki önemli engeller
a)
b)
c)
Sınırlı kullanılabilirlik
Sınırlı öngörülebilirlik
Coğrafi dağılım
AB‟ de YEK-E destekleyici mekanizmalar
haritası. Kaynak: POYRY, 2009
• Sera gazı emisyonlarında en az % 20 azalma, diğer geliĢmiĢ ülkelerin benzer
oranlarda emisyon indirimi ve ekonomik açıdan daha ilerdeki geliĢmekte olan
OPCOM
ülkelerin yükümlülüklerine/ kapasitelerine göre bu hedefe katkı sağlamayı taahhüt
ettikleri bir uluslararası anlaĢmaya varılması durumunda, bu oran % 30‟lara çıkabilir
EU ap of environment trading instruments (ETIs)
• Yenilenebilir enerjinin AB tüketimi içindeki payının % 20‟ye çıkarılmalıdır
• Enerji verimliliğinde % 20 oranında bir artıĢ (Ģimdiye kadar yalnızca sembolik bir değer olarak kalmıĢtır)
ĠKĠ AB PAKETĠ VE SONRASINDA PAYDAġLARIN EYLEMLERĠNDEN ALINAN DERSLER
Elektrik yetersizliğinin önüne geçmek ve bu suretle, arz güvenliğini sağlamak için, hem üretim cephesinde yeni
varlıklara/tesislere hem de talep cephesinde yeni teknolojilere yönelik büyük yatırımlara ihtiyaç bulunmaktadır: bu yatırımlar
hangi politikalar ile desteklenebilir?
OturmuĢ ve rekabete açık likit piyasalar fiyatların açık hale gelmesini sağlar. Bu piyasalar ne kadar büyürse, rekabet de o
oranda artar, daha uygun bir fiyat oluĢur ve en verimli üretim varlıklarını seçmek kolaylaĢır: (AB içinde) bir iç piyasanın
oluĢturulmasını sağlayacak bölgesel piyasalara ihtiyaç bulunmaktadır.
Avrupa Birliği‟ni kapsayan gerçek bir iç piyasa üç temel endiĢeyi gündeme getirmektedir:
a) ġebekeler arasındaki enterkoneksiyonun iyileĢtirilmesi ve enterkonnekte sistemlerin güvenilir Ģekilde çalıĢması: ĠSO‟
lerinin rolü ve bunlar arasındaki iĢbirliğinin 3. enerji paketinde yer alan hükümler ile güçlendirilmesi
b) BirleĢik piyasaların yönetimi: AK koordinasyonu altında Özel DanıĢma grubu tarafından belirlenen ve ĠSO‟ leri tarafından
sunulan sözleĢmeye dayalı hizmetleri uyarınca, düzenlemeye tabi enerji borsalarının piyasa birleĢiminin yönetimindeki
rolü
c) KüreselleĢen dünyada adil rekabete ve çeĢitli risklerin etkin Ģekilde azaltılmasına durulan ihtiyaç (bakınız: KDV
yolsuzluğu ve kredi sıkıntısındaki son tecrübeler): Ulusal Düzenleme Kurumlarının yetkileri ve bağımsızlığının 3. enerji
paketi hükümlerine göre düzenlenmesi ve güçlendirilmesinin rolü.
Ġklim değiĢikliği tehdidi nedeniyle geleneksel enerji kaynaklarından yenilenebilir enerji kaynaklarına geçiĢin zorunlu hale
gelmesi, hem nihai tüketicilerin enerji faturası hem de Ģebekenin güvenilirliği üzerine ek bir yük getirmektedir. Birtakım
tedbirler uygulayarak bu yükü katlanılabilir kılmanın dıĢında, bu maliyetler ile baĢa çıkmansın baĢka bir yolu
bulunmamaktadır:
a) Piyasaya dayalı çözümlere / araçlara mümkün olduğunca uygulanabilir nitelikte olan destekleme sistemlerini
oluĢturulması: düzenleme kurumları ve enerji borsalarının rolü
b) Uygun teĢvikler ve yükümlülüklerin getirilmesi suretiyle enerji tasarrufunun rolünün vurgulanması: düzenleme
kurumlarının rolü; alım- satım yapılabildiğinde, enerji borsalarına yeniden gündeme gelir.
AVRUPA ENERJĠ BORSALARI VE ELEKTRĠK KANUNU
NASDAQ
OMX
Nord Pool
Apx UK
OPCOM
Apx
gielda
Belpex
EEX
Borz
en
P
BS
omipomi
omel
GME
Hupx
Opcom
AB‟ de YEK-E destekleyici
mekanizmalar haritası.
Kaynak: POYRY, 2009
Powernext
OTE
EXAA
AVRUPA ENERJĠ BORSALARI VE ELEKTRĠK KANUNU
Enerji Borsaları çeşitlilik gösteren veya göstermeyen, kamu veya özel farklı mülkiyet yapılarına sahip olup, ulusal enerji mevzuatına sıkı sıkıya
bağlıdır ve enerji düzenleme kurumunun denetim ve kontrolüne tabidir ya da enerji mevzuatında işaret edilmezler ve alternatif kurulların denetim ve
kontrolüne tabidirler.
Direktif hükümlerinin uygulanabilir şekilde değiştirilmesi için, tamamlayıcılık ilkesine uygun olarak, AB Üye Ülkelerinin tavsiyeleri ve birliğe katılım
sürecinde olan ülkelerin tavsiyeleri alınmıştır.
İster üye ister katılım sürecinde olsun, her ülkede, rekabetçi elektrik piyasasının kurulmasında; hazırlık, uygulama ve sürekli izleme/gözetim
sorumluluğu enerji alanında faaliyet gösteren ulusal düzenleme kurumlarına verilen düzenleyici çerçeveler esas alınmıştır.
Operatörler ve oyuncular alternatif olarak kamu veya özel sektör girişimi tarafından tespit edilmiştir.
Merkezi elektrik piyasalarının yönetiminin yasal çerçeveye uygun olarak bu amaçla oluşturulan kuruluşlara verilip verilmeyeceği her üye (veya
katılım sürecindeki) ülkenin bağımsız olarak aldığı bir karardır (Norveç / İsveç/ Finlandiya/ Danimarka/ ispanya, İtalya, Çek Cumhuriyeti, Romanya,
Slovenya) veya özel sektör inisiyatifine bırakılmıştır (Fransa, Almanya, Avusturya).
Yıl
Enerji
Borsası
Mülkiyet
Hakim
yönetim
Ulusal
mevzuat
1998
OMEL
çeşitli
özel
√
√
1995
Nord Pool
TSO
çoğunlukla kamu
(özel ISO’leri)
√
√
Ocak 2005
GME
GSE (devlet)
kamu
√
√
1999
APX
TSO
√
√
2001, EEX ve
LPX birleşti
EEX EPEX
(Almanya/
Avusturya)
çeşitli
özel
√, (CO2)
gönüllü
anlaşmalar
Ocak 2001
Powernext
EPEX (Fransa-)
çeşitli
kamu/ özel
(HGT – ISO’leri
%52 paya sahiptir)
-
-
Ağustos 2000
OPCOM
TSO
kamu
√
√
Ocak 2006
Belpex
TSO+PXs
Kamu (Powernext
Yalnızca %10)
√
√
Haziran 2001
EXAA
çeşitli
özel
-
-
kamu ( elektrik
& gaz ISO’leri)
Enerji düzenleme
kurumu
TOPTAN FĠYATLANDIRMADA EN ĠYĠ UYGULAMALAR. ENERJĠ BORSALARININ ROLÜ
Avrupa „da Enerji Borsaları.
Kaynak: EuroPEX, 2010
Piyasa rekabet, arz güvenliği ve sürdürülebilir kalkınma açısından hayati önem
taĢımaktadır.
Rekabetçi piyasalar yalnızca yatırımcıların yatırım yapma (veya yapmama)
yönündeki tercihlerini belirlemekle kalmaz, aynı zamanda, yatırımı teĢvik edici
destekleme programlarına bağlı olarak tercih edilecek alternatifleri de tayin
eder. Karar elektrik, yakıt, CO2 tahsisatları, yeĢil sertifika fiyatları ve CCS
maliyetlerinin kesiĢtiği noktada alınır.
Yalnızca Enerji Borsalarının (EB) sağlayabileceği hizmetler Ģunlardır:
Güvenilir fiyat referansı
Likit EB ürünlerinde alım- satım iĢlemlerinin farklı zaman dilimlerinde
kolaylıkla yapılabilmesi
Etkin portföy ayarlaması
PaydaĢ riski
Sınır ötesi kapasitenin kullanımını mümkün kılacak ve bunu azamiye
çıkaracak yeterli akıĢın sağlanması yoluyla doğru sınır ötesi kapasite tahsisi
Enerji Borsaları oyuncuları fiyatları öğrenmeye ve yatırımcıları da fiyatları
öngörmeye teĢvik eder.
Toptan alım-satım iĢlemlerinin kolaylaĢması piyasaya giriĢ engellerini ortadan
kaldırır ve bu suretle, perakende piyasada rekabetin oluĢmasına katkıda
bulunur.
Enerji Borsaları ENERJĠ PĠYASALARI haline geliyor. Elektrikten gaza piyasaya dayalı çevre araçları.
Enerji Borsaları uygun zamanda etkili yatırım yapılmasını sağlayacak fiyat iĢaretleri sağlamak suretiyle uzun vadeli arz güvenliğini teĢvik ettiği
gibi, üretim ve talebin etkili bir Ģekilde dengelenmesi yoluyla kısa vadeli arz güvenliği de sağlar.
• UZUN VADELĠ: Enerji Borsaları elektrik, gaz ve karbon fiyatlarını belirlemek suretiyle yatırıma katkıda bulunur.
• KISA VADELĠ:
Enerji Borsaları tarafından sağlanan arz ve talebin birbirini karĢılamasına yönelik tarafsız çerçeve piyasada etkin/verimli
üretim araçlarının seçilmesini kolaylaĢtırır ve talep cephesinde israfı önleyici rol oynar; ayrıca paranın daha çabuk getiri
sağlamasını güvenceye alır.
AB KATILIM SÜRECĠNDE ROMANYA ELEKTRĠK PĠYASASININ LĠBERALĠZASYONU VE
GERÇEKLEġTĠRĠLEN EN ĠYĠ UYGULAMALAR
Teorik açılış
Üretim & Dağıtımın yeniden yapılandırılması
Katılımcı sayısı evolution
2005 yılında kuralları, prosedürleri ve alım-satım
sistemlerini içeren yeni bir ticaret platformu,
Romanya elektrik piyasasını çoklu piyasa kavramı ile
tanıĢtırdı
Piyasanın yeniden yapılandırılması
ÇOKLU PĠYASA KAVRAMI: ROMANYA ELEKTRĠK PĠYASASI
Romanya elektrik piyasası operatörü, OPCOM liberalizasyon sürecinin (2000 - tekelci faaliyetlerin ticari faaliyetlerden ayrılması) baĢlamasından
bu yana bir günlük piyasayı da yönetmektedir. Piyasa operatörü bakanlık ve enerji düzenleme kurumu tarafından rekabet, Ģeffaflık ve enerji ile
referans fiyata tarafsız Ģekilde eriĢilebilmesini sağlayacak temel bir araç olarak görülmekte ve bu yönde kullanılmaktadır.
2005 yılında OPCOM bünyesinde Doğu Avrupa‟da en iyi likidite düzeyine ulaĢılmasını daha da kolaylaĢtıracak iki taraflı fiyat tekliflerine olanak
tanıyan yeni spot alım- satım mekanizmaları (gün öncesi piyasası) faaliyete geçirildi. 2005 yılında, fiziki vadeli iĢlem sözleĢmelerine yönelik
kamu açık artırmaları (CMBC) sunmak amacıyla OPCOM bünyesinde bir alım- satım platformu kurulmuĢtur.
OPCOM 2008 yılından beri Gün Öncesi paydaĢ hizmeti sunmaktadır. Ġki günlük sağlam ödeme prosedürü sayesinde, bu katkı finans krizi
sırasında daha da önemli bir hale gelmiĢtir.
Piyasanın Ģeffaflık ve adil oluĢunu
olumlu yönde etkileyen dört önemli
unsur bulunmaktadır:
Elektrik Kanunu hükümleri uyarınca,
OPCOM oluĢan piyasa fiyatlarının
tümünü
günlük
olarak
yayınlamaktadır.
Alım- satım sözleĢmeleri vadeli alımsatım mekanizması yoluyla ilan edilir.
1 MW „lık standart ürün çeĢitliliği
düĢük pazar payına sahip katılımcılar
dâhil olmak üzere tüm oyuncuların
enerji piyasasına girmesini sağlar.
Kamuya bağlı üreticilerin OPCOM
piyasalarında açık artırıma katılma
zorunluluğu
(2009/445
sayılı
Kararname)
yeni
oyuncuların
piyasaya girmesini mümkün kılar.
İkili Anlaşmalar Piyasası / GÖP / Transelectrica tarafından yönetilmektedir / Tezgâh üstü Piyasalar / OPCOM tarafından
yönetilmektedir. / Dengeleme piyasası, Dengesizlikler, Yardımcı Hizmetler Piyasası / pazarlık / açık artırma / açık artırma / gün
öncesi fiyat teklifi / yıl, ay / gün öncesi (D-1) / gerçek zaman (D) / fiyat likiditesine karşı korunmak için / dengesizlikleri sınırlamak
için / gerçek zamanlı dengeleme katkısının bedelini doğru olarak ödemek için / fırsatlardan yararlanmak için / dengesizlikleri
cezalandırmak için / gönüllü piyasalar / gönüllü piyasa / zorunlu piyasa
Romanya Bakanlık Kararnamesi 445/2009 Ve Polonya Elektrik Kanunu
Romanya bir yol açtı
42/09.11.2005 sayılı Kararname ile elektrik alımsatımında ikili sözleşmeler için oluşturulan
çerçeveye ilişkin Yönetmelik onaylanmıştır. Bu
yönetmelik
Romanya
Düzenleme
Kurumu
tarafından lisans verilen üreticiler ve tedarikçilerin
yanısıra kendi uygunluk haklarını kullanan
tüketiciler ve Romanya Enerji Piyasası Operatörü SC OPCOM SA için geçerlidir. Likidite alım- satımı
birbirini izleyen iki Bakanlık Kararnamesi ile
desteklenmektedir:
Devlet kontrolündeki en büyük beş üretici
(408/2006 sayılı kararname) ve ardından, bunların
tümü (445/2009 sayılı kararname) yalnızca
OPCOM piyasalarında daha fazla kullanılabilir
enerji alım- satımı gerçekleştirmek zorundadır.
Elektrik Kanunu hükmü ile şeffaflık teşvik
edilmektedir: “merkezi elektrik piyasalarında
oluşan fiyatlar ilgili operatörün sorumluluğunda
günlük olarak yayınlanır (Madde 40, fıkra (4))”.
İNGİLTERE BU YOLU TAKİP EDECEK Mİ?
Parlamento ve düzenleme kurumu Enerji Borsasında zorunlu alımsatım işlemlerini uygulamaya koyma olanaklarını değerlendirmektedir.
Polonya bu fikri benimsedi
2011 yılında Polonyalı üreticiler için borsada
zorunlu alım- satım işlemleri geliyor
Hükümet 2011 yılından itibaren, Polonya’nın
aralarında dikey entegrasyon bulunan dört
enerji şirketi ürettikleri enerjinin % 30’unu
Polonya Enerji Borsası (PPX) üzerinden veya
açık ihale yöntemiyle satmasını zorunlu kılan
düzenlemeyi kabul etmiştir. İki yıl sonra bu oran
% 40’a yükselecek ve enerji şirketlerin 2015
yılında ürettikleri tüm elektriğin yarısını bu iki
yöntemden biri yoluyla satması gerekecektir.
Mevcut enerji yasasında yapılan bir
değişikliğin bir bölümünü teşkil eden karar
Polonya piyasasını daha şeffaf ve bu suretle,
daha rekabetçi kılmak için tasarlanmıştır. Enerji
düzenleme kurumu, URE geçtiğimiz yılın
sonunda bu eylemi artan enerji fiyatlarını
aşağıya çekmenin bir yolu olarak savunmaktadır
(bakınız. EDEM 2 Aralık 2008).
Yeni rejimin bir enerji grubu içindeki
üreticiler ve dağıtıcıların piyasa ile ilişkili
olmayan uygun bir fiyat üzerinde mutabık
kalmalarını mümkün kılan ayrıcalıklı alım- satım
miktarını
asgariye
indireceği
tahmin
edilmektedir. Fiyatların gerçekten düşüp
düşmeyeceği konusunda bazı kuşkular olmakla
birlikte, Polonya piyasasındaki tüccarlar bu
adımı büyük ölçüde tasvip etmektedir (bakınız:
EDEM 4 Aralık 2008 ve 8 Nisan 2009).
Enerji piyasasında yapılan ve Salı günü kabul
edilen değişiklikte ayrıca bir kısmı devlete ait
olan dört şirketin - PGE, Energa, Enea ve Tauron
- eskimiş üretim filosunu ne zaman yenilemeyi
ve/ veya değiştirmeyi planladıklarına ilişkin
ayrıntılı bir rapor hazırlaması gerektiği ifade
edilmektedir. Polonya’daki santrallerin % 95’ten
fazlası kömür yakıtlı santraller olup, Sovyet
döneminde inşa edilmiştir.
Ekonomi bakanı bir demecinde, enerji
güvenliğini
artırmaya
yönelik
çabalar
kapsamında, şirketlerin kömür stoklarını
artırması gerektiğini ifade etmiştir. Bununla
birlikte, hiçbir bakanlık yetkilisi bu rezervlerin
ne kadar büyük olması gerektiği konusunda
herhangi bir yorumda bulunmamıştır.
İletim sistemi operatörünün (İSO), PSEOperator, yetkisi de elektriğin yetersiz olduğu
dönemlerde yüksek miktarda elektrik tüketen
bazı nihai kullanıcıların tüketimine sınırlama
getirmesini
mümkün
kılacak
şekilde
artırılacaktır. Böyle bir kararı alma yetkisinin
daha güçlü bir düzenleme kurumundan geleceği
de eklenmiştir.
URE’ nin sahip olduğu yetkiler piyasadaki en
büyük katılımcıların pozisyonlarını kendi
çıkarları için kullanmasını sınırlandırmaya
kadar varacaktır. URE üreticilerin faaliyetlerinin
rekabete aykırı olduğu kanaatine vardığında,
üreticilerin uygulayacağı satış fiyatını belirleme
yetkisine de sahip olacaktır.
2005 - 2009 döneminde yıllık bazda GÖP hacimleri & pazar payları. 2009 Yoğunluğu.
OPCOM piyasalarında mevcut likidite oranı yaklaĢık % 17 (gün öncesi) ve
tüketimde (CMBC) % 8 düzeyindedir. Gönüllü katılım ve idari tedbirler vasıtasıyla
Kasım ayında yaklaĢık % 25 toplam likidite oranında ulaĢılmıĢtır.
%
Alış piyasası payları
GÖP hacimleri ve payları (Romanya Tüketiminin %’si)
Satış piyasası payları
2005 - 2009 döneminde yıllık bazda vadeli iĢlem hacimleri & pazar payları. 2009 yoğunluğu
2005 yılında OPCOM bünyesinde fiziki elektrik sözleşmeleri yapılmasını sağlayacak
for
physical
forward contracts;
kamu
açık artırmaları
(CMBC) için bir alım-satım platformu oluşturulmuştur;
Electronic
auctions
(CMBC-CN)
of 1özelliklerini
MW weekly,
monthly, quarterly,
2007 yılından beri bu platformun
geliştirmeye
yönelik olarak, baz, tepe
for base, peak and off-peak were designed to enhance this platfor
ve minimum yük için 1 MW kapasiteli haftalık, aylık, üç aylık ve yıllık sözleşmeler
2007.
içeren elektronik açık artırmalar (CNBC-CN) yapılmaktadır
%
Alış piyasası payları
Physical forward contracts’ volumes and shares (% from Romanian Consumption) in
2006 - 2009 döneminde, yıllık bazda Fiziki vadeli işlem sözleşmelerinin
teslimattaki hacimleri ve payları (Romanya Tüketiminin %’si).
Satış piyasası payları
Piyasaya Dayalı Çevresel Araçlar. 2005 - 2009 Döneminde Yıllık Bazda Merkezi YeĢil
Sertifika Piyasası Hacimleri & Pazar Payları
220/2008 sayılı yenilenebilir enerji yasası yeniden yayınlanması (2010) ile
Romanya kesin olarak piyasaya dayalı yaklaĢımı seçmiĢtir. OPCOM yeĢil
sertifika sicilini yönetmenin yanı sıra merkezi yeĢil sertifika piyasasını iĢletmek
suretiyle bütün yeĢil sertifika piyasasını düzenlemektedir
Merkezi yeşil sertifika piyasası - 2005 - 2009 döneminde yıllık bazda işlem gören sertifika
sayısı ve pazar payları (Çıkarılan Yeşil Sertifika %’si)
YeĢil Sertifika ticareti dıĢında,
Ekonomi, Ticaret ve ĠĢletme
Bakanlığı OPCOM tarafından
faaliyete geçirilen sera gazı
emisyon sertifikaları
platformunu desteklemektedir
(Haziran 2010)
OPCOM enerji ürünleri: 2005 - 2010 döneminde yıllık bazda hacimler, pazar payları, fiyatlar
Opcom kartviziti
Gün Öncesi Piyasasında 104 kayıtlı katılımcı
Merkezi İkili Sözleşmeler Piyasasında 105 kayıtlı katılımcı
Sürekli Pazarlığa açık Merkezi İkili Sözleşmeler Piyasasında 66 kayıtlı katılımcı
Yeşil Sertifika Piyasasında 117 katılımcı
Sera Gazı emisyonu sertifikalarına yönelik Platformda 4 katılımcı
MWh
1.800.000
Hacim - GÖP
Hacim - CMBC
GÖP Payı
CMBC Payı
Toplam pazar payı (DAM+CMBC)
45%
40%
1.500.000
35%
1.200.000
30%
25%
900.000
20%
600.000
15%
10%
300.000
5%
0
0%
Tem-05 Kas-05 Mar-06 Tem-06 Kas-06 Mar-07 Tem-07 Kas-07 Mar-08 Tem-08 Kas-08 Mar-09 Tem-09 Kas-09 Mar-10 Tem-10 Kas-10 Mar-11 Tem-11 Kas-11
Spot ve vadeli iĢlem fiyatlarının geliĢimi: fiyatların birbirine yaklaĢması
Gün öncesi piyasasında oluşan fiyatlar yüksek dalgalanma göstermektedir, ancak ortalama vadeli işlem fiyatları ile yapılan
karşılaştırma iki fiyatın birbirine yaklaştığını göstermektedir
le i/M Wh
300
250
200
150
100
0
Jul-05
Aug-05
Sep-05
Oct-05
Nov-05
Dec-05
Jan-06
Feb-06
Mar-06
Apr-06
May-06
Jun-06
Jul-06
Aug-06
Sep-06
Oct-06
Nov-06
Dec-06
Jan-07
Feb-07
Mar-07
Apr-07
May-07
Jun-07
Jul-07
Aug-07
Sep-07
Oct-07
Nov-07
Dec-07
Jan-08
Feb-08
Mar-08
Apr-08
May-08
Jun-08
Jul-08
Aug-08
Sep-08
Oct-08
Nov-08
Dec-08
Jan-09
Feb-09
Mar-09
Apr-09
May-09
Jun-09
Jul-09
Aug-09
Sep-09
Oct-09
Nov-09
Dec-09
Jan-10
Feb-10
Mar-10
Apr-10
May-10
Jun-10
Jul-10
Aug-10
Sep-10
Oct-10
Nov-10
Dec-10
Jan-11
Feb-11
Mar-11
Apr-11
May-11
Jun-11
Jul-11
Aug-11
Sep-11
Oct-11
Nov-11
Dec-11
50
Ortalama fiyat - GÖP
Ortalama Fiyat - CMBC
Polinomik regresyon (Ortalama Fiyat- GÖP)
Ekonomi, Ticaret ve ĠĢletme Bakanlığı fiziki elektrik ticaretini tamamlamak amacıyla yüksek spot hacimlerinin neden olduğu artan
dalgalanma riskine karĢı korunma sağlayacak elektrik türevleri piyasasına yönelik olarak OPCOM ile BükreĢ Borsası arasında iĢbirliğine
gidilmesini teĢvik etmektedir.
SINIR ÖTESĠ KAPASĠTE TAHSĠSĠ
SINIR ÖTESĠ KAPASĠTE TAHSĠSĠ
Açık
Maksimum transfer kapasitesi
ġekil 5.13: B → E transfer kapasitesi için yapılan kapasite tekliflerine ait toplam5 teklif
eğrisi
ġekil 1.2: Almanya - Batı Danimarka arasındaki enterkonnekte hat yoluyla enerji
transferi ve eĢ zamanlı olarak Temmuz 2002 - Haziran 2003 döneminde ortaya
çıkan piyasa fiyatı farklılıkları [3]
ġekil 1.1: Almanya Batı Danimarka sınır bölgesindeki taĢıma ücretlerinin
karĢılaĢtırılması ve Temmuz 2002 ile Haziran 2003 arasındaki dönemde her iki bölge
arasında oluĢan piyasa fiyatı farkı [3]
Eksiklik bölgesi
P
P
Cap.
Fazlalık bölgesi
Satış
Gizli
Satış
Ph
SP
Alış
SP
Pl
Alış
Q
Şekil 2.2: Bir enerji borsasında toplam talep ve arz eğrisinin kesişim
noktasının tespiti yoluyla piyasa fiyatının belirlenmesi
Cap.
Fiyata bağlı
olmayan bir miktar
alım ilavesi = Kota.
Q
Fiyata bağlı olmayan
bir miktar satış
ilavesi = Kota.
SINIR ÖTESĠ KAPASĠTE TAHSĠSĠ
Sınır ötesi kapasite - açık
TİCARET AVANTAJLARI : “sosyal refah” (1)
Maksimum transfer kapasitesi
Tüketicideki fazlalık
Üreticideki ĠSO fazlalığı
açık ihale
ġekil
5.13:
B E→transfer
E transfer
kapasitesi
için kapasite
yapılantekliflerine
kapasite ait
tekliflerine
ait eğrisi
toplam5
ġekil 5.13:
B→
kapasitesi
için yapılan
toplam5 teklif
kapalı ihale
ġekil 4.2: Açık kapasite tekliflerinde tüketici ve üretici fazlası
Enerji ve Sınır ötesi kapasite kapalı
teklif eğrisi
ġekil 2.2: Bir enerji borsasında toplam talep ve arz eğrisinin kesiĢim noktasının tespiti
yoluyla piyasa fiyatının belirlenmesi
ġekil 4.1: Toplam talep ve arz eğrileri bağlı olarak tüketici ve üreticinin elindeki fazlalığın grafik
olarak belirlenmesi
SINIR ÖTESĠ KAPASĠTE TAHSĠSĠ
TİCARET AVANTAJLARI : “sosyal refah” (2)
Tüketici elindeki fazlalık CS öngörülen tüm satın alma teklifler(I) arasındaki ortaya çıkan
yukarıda bahsedilen farkın teklif başına kabul edilen enerji miktarı, MN,I ile çarpımının
toplamıdır
Benzer şekilde, üreticinin elindeki fazlalık PS öngörülen arz tekliflerinin J toplamına karşılık
gelen miktardır:
Tüketici ve üretici elindeki fazlalığın toplanması piyasa fiyatından bağımsız sosyal refahın W
hesaplanmasını
ġekil 4.1: Toplam talep ve arz eğrileri bağlı olarak tüketici ve üreticinin
elindeki fazlalığın grafik olarak belirlenmesi
Eksiklik bölgesi
P
Fazlalık
bölgesi
P
Cap.
Satış
Satış
Ph
SP
SP
Pl
Alım
Alım
Q
Cap.
Fiyata bağlı
olmayan bir miktar
alım ilavesi = Kota.
Q
Fiyata bağlı
olmayan bir miktar
satış ilavesi = Kota.
EMĠSYON SERTĠFĠKALARI: TĠCARET AVANTAJLARI
Bu örnek için, Almanya’nın CO₂ emisyonlarını İsveç’e göre çok
daha düşük bir maliyette azaltabildiğini, örneğin, İsveç’in MAC
eğrisinin Almanya’ya ait MAC eğrisinden daha dik (daha yüksek
eğime sahip) olduğunu, MACS > MACG ve bir ülke tarafından
emisyon miktarında sağlanması gereken toplam düşüşün RReq
olduğunu varsayalım.
Almanya’ya ait MAC eğrisi grafiğin sol tarafında yer almaktadır.
RReq Almanya için gerekli emisyon azaltma miktarıdır, ancak
RReq değerinde MACG eğrisi CO₂’in piyasa tahsisat fiyatı (piyasa
tahsisat fiyatı = P = λ) ile kesişmemektedir. Bu nedenle, CO₂
tahsisatlarının piyasa fiyatı dikkate alındığında, Almanya
emisyon miktarında gerekenden daha fazla düşüş sağlaması
durumunda kazanç sağlama potansiyeline sahiptir.
İsveç’e ait MAC eğrisi grafiğin sağ tarafında bulunmaktadır.
RReq İsveç için gerekli emisyon azaltma miktarıdır, ancak RReq
değerine ulaşmadan önce MACs eğrisi CO₂ tahsisatlarının
piyasa fiyatı ile kesişmektedir. Bundan dolayı, CO₂
tahsisatlarının piyasa fiyatı dikkate alındığında, İsveç ülke içinde
emisyon miktarını gerekenden daha düşük oranda azaltması ve
bunun yerine, emisyonu başka yerlerde düşürmesi halinde, bir
maliyet tasarrufu sağlama potansiyeline sahiptir. Bu örnekte,
İsveç MACs eğrisi (R* noktasında) P ile kesişene kadar emisyon
miktarını düşürebilir, ancak bu İsveç’in sağlaması gereken
toplam düşüş miktarında yalnızca küçük bir oranda azalma
getirecektir. Bunda sonra, İsveç Almanya’dan P fiyatına (birim
başına) emisyon kredisi satın alabilir. İsveç’in kendi iç emisyon
azaltma maliyeti piyasada Almanya’dan satın aldığı krediler ile
birlikte İsveç’in sağlaması gereken toplam düşüş miktarına
(RReq) ilave edilir. Böylece, İsveç piyasada kredi satın alma
konusunda tasarruf yapabilir (Δ d-e-f). Bu, emisyon miktarında
sağlaması gereken indirim miktarını emisyon ticareti yapmadan
kendi başına gerçekleştirmiş olsaydı, İsveç’in başka şekilde
yapmak zorunda kalacağı ek harcama miktarını, “Ticaretten
sağlanan Getiriyi” temsil etmektedir. (KAYNAK: Wikipedia)
Dünya genelindeki bölgesel elektrik piyasaları
AVRUPA
MER
Ġskandinav bölgesel piyasası Baltık bölgesine doğru
geniĢlemekte ve Avrupa‟daki diğer iki bölgesel piyasa ile
birleĢmeye hazırlanmaktadır.
Bölgesel
Elektrik
Piyasası
Guatemala
Honduras
El Salvador
Nikaragua
Kosta Rica
Panama
Güney & Orta
Amerika
Colombia
Ecuador
Brazil
Cz‐Sk market coupling
CAN
Andean
Uluslar
Topluluğu
Nordic
FERC tarafından öngörülen ABD bölgesel piyasaları.
Bolivia
Chile
Kaynak: Leuven Üniversitesi (KUL), 2008
Paraguay
Kaynak: XM, 2008
USA
Peru
Uruguay
Mercosur
Güney
Ortak
Pazarı
AVRUPA ’DA PĠYASALARIN ENTEGRASYONU
1996, 1998, 2000, 2001 İskandinav Piyasasının Ayrışması - Nord Pool
2006
CWE Piyasa Birleşmesi - TLC
2007
CWE Beşli Enerji Forumu
2007
İber Piyasasının Ayrışması
2007
Baltık Projesi
2008
EPEX: Fransa, Almanya/ Avusturya, İsviçre
2008
İskandinav - Almanya Hacim Birleşmesi - EMCC Hamburg
2009
CEE Piyasa Birleşmesi Çek Cumhuriyeti - Slovakya
2009
2010
Bölgesel Fiyat Birleşiminde ortak PR
Estonya İskandinav piyasasına katıldı
2010
Moldova & Ukrayna Avrupa Topluluğuna katıldı
2010
2 birleşme: CWE PC + CWE İskandinav VC
2010
Türkiye AB ile uyum sürecini başlattı
2010
Romanya - Bulgaristan mutabakat belgesi
2010
Polonya İskandinav piyasasına katıldı
2011
Slovenya İtalya piyasasına katıldı
MC:
İçinde yaşadığımız günlerin
motivasyon unsuru
EPEX
MIBEL
2005-2006 Current SEE; 2008 8th region
SOON: enlarged SEE
Güney doğu avrupa bölgesi. Daha geniĢ bir yaklaĢım.
GDA Ülkeleri önlerindeki
uzun yola uygun akıllı
kararlar almak zorundadır.
•
ÜRETİM. Varlıkları ya kamu ya da özel sektörde bir veya daha fazla elde tutun,
ancak piyasaya sunulan emtiayı israf etmeyip üreticilerin gerçek fiyatı almasını
sağlayacak şekilde serbest bırakın; bu üreticilerin yatırım yapmasının kolaylaştırır ve
piyasa fiyatında daha fazla bozulma oluşmasını engeller.
Rekabeti devam ettirmek (piyasa gücünü azaltmak) ve piyasaya yeni oyuncuların
girmesine olanak tanımak için, devlet kontrolündeki şirketlere karşı çok düşük
fiyattan açık artırmalar (devlet yardımı) ile birleşen özel şirketler için VPP sağlayın.
15.Atina forumu toplantısında OPCOM
tarafından yapılan sunumdan bölümler
•
DÜZENLENMİŞ FİYATLAR. 72/2009/EC sayılı direktifi göz önünde tutarak
rekabet cephesi ile düzenleme cephesi arasındaki dengeyi hacim ve maliyet oranı
şeklinde dikkatle hesaba katın ve düzenlenmiş fiyatların kaldırılmasına yönelik bir yol
haritası oluşturmak suretiyle ERGEG 2007 durum raporuna göre tavır belirleyin ve
harekete geçin.
•
PİYASALAR. Mevcut ve/ veya öngörülen en iyi uygulamalara uygun olarak, her
sözleşme dönemi (vadeli, GÖP, gün içi, dengeleme, yardımcı hizmetler) için etkin
piyasalar oluşturun.
•
ENERJİ BORSASI. Enerji borsasının kurulmasının zor olduğuna ilişkin miti terk
edin; Enerji Borsasının dış kaynaklardan temin edemeyeceği yalnızca iki husus
bulunmaktadır: piyasa katımcılarına karşı sorumluluk (üyelik anlaşması) ve
düzenleme kurumuna karşı sorumluluk (lisans koşulları). Enerji Borsaları
Romanya’da likit durumdadır, Macaristan ve Slovenya’da olumlu yönde gelişme
göstermektedir,
Bulgaristan
ve
Sırbistan’da
enerji
borsası
kurulması
planlanmaktadır.
•
BİRLEŞME. Piyasa birleşmesinin maliyetini Floransa Forumu kararına göre
belirleyin ve en azından CWE karar verene kadar ATC’ de kalın. Entegrasyon
yaklaşımlarının bölgesel ve iç piyasalar arasında denge sağlaması gerekmektedir.
SONUÇLAR. Ġki AB paketinin Romanya elektrik kanununa entegre edilmesi ve ulusal
düzenlemelerde doğrudan inisiyatif almanın önemi.
Ġki paketin paydaĢ Avrupa kurumların daha kapsamlı uygulamaya
yönelik olarak yoğun bir çaba içine girmelerini sağlamasından
sonra, Komisyon çalıĢmalarına ara vermedi: yakın geçmiĢte
enerji stratejisi 2011- 2020 ve tüketicilere yönelik enerji politikası
yayınlandı.
ġu anda, Romanya iki AB paketinin Romanya elektrik yasasına
entegre edilmesi ve ulusal düzenlemelerde doğrudan inisiyatif
alınmasına büyük önem vermektedir.
Güçlü kurumların kurulması ve geliĢmelerinin teĢvik edilmesi
halinde, daha etkin bir küresel enerji politikası oluĢturulabilir.
Enerji alanında, sosyal ihtiyaçlar konusunda derin bilgi sahibi ve
atılacak
adımların
gerçekleĢtirilebilir
profesyonelce
değerlendirebilecek vizyon sahibi bir liderlik gerekmektedir:
yenilenebilir enerji ile enerji verimliliği ve tüketimin azaltılması.
Bir küresel enerji politikası etkin piyasalarda etkin tedbirler
alınmasını sağlayacak en uygun politikalara dayanmalıdır. Piyasa
operatörlerinin güvenilir fiyatlar sunacak yönde geliĢme
kaydetmesine ve örtülü tahsisat yönetimine özel bir önem
verilmelidir.
Hükümet ve endüstri arasında sıkı iĢbirliği, yeni teknolojilerin
geliĢtirilmesine yönelik uluslararası iĢbirliği (akıllı Ģebeke, karbon
tutma ve depolama) ve stratejik ortaklık hayati önem
taĢımaktadır.
İlginize teşekkür ederiz!
www.opcom.ro