Capslerin Manipülasyon Gücü ve Empatiyi Yok - Kritik

33
Capslerin Manipülasyon Gücü ve Empatiyi Yok Edişi Üzerine Eleştirel
İnceleme
Esra Demirci1
Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Halkla İlişkiler ve Tanıtım Bölümü, İstanbul
1
Özet
Sosyal medyanın hayatımıza olan etkisi gün geçtikçe büyümektedir. Birçok olumlu etkiyi barındıran sosyal
medyanın, içinde handikapları da barındırdığı yadsınamaz bir gerçektir. Sosyal medyada her geçen gün artan
empati eksikliği ve manüplasyon dikkat çekmektedir. Empati; olumlu adlandırma da; başkalarının
duygularını anlayabilme kapasitesiyken, olumsuz adlandırma da ise, seçme, ekleme ve çıkarma yoluyla
bilgileri değiştirme anlamına gelen manipülasyonculuk davranışına dönüşür. Sosyal medyayı kullananlar
arasında, sadece sanal dünyada değil gerçek yaşamda da asagilayici ve de kucuk dudurucu sekilde iletisim
yaygınlaşmaktadır. Bunda son donemde kullanımı yaygınlaşan, capslerin rolü oldukca buyuktur.
Manipülasyonculuğun sosyal medyadaki yansıması olarak adlandırılabileceğimiz 'caps'ler’de makamı ve
kişiliği ayırt etmeksizin politikacı, akademisyen, duayen ve sanatçıların fotoğrafları ve açıklamaları
kullanılmaktadır. Seçilen kişi üzerinden o kişi ya da başka kişi ve gruplara hakaret, küçük düşürücü ve alay
edici ifadeler kullanma ve onları olduğundan farklı göstermek (manüplasyon) suretiyle sosyal medya
üzerinden kendilerine eğlence çıkarma amaçlanmaktadır. Bu yolla karşı tarafın duyguları ve düşünceleri hiçe
sayılmakta hedonist bir yaklaşım sergilenmektedir. Bu bağlamda çalışmada capslerin manüplasyon gücü ve
empatiyi nasıl yok ettiği incelenecektir.
Anahtar Kelimeler: Empati,Hedonizm,Manipülasyon,Sosyal Medya,Caps
A Critical Review on Manipulatin Power of Caps and How
They Suprass the Empathy
Abstract :
The impact of social media on our lives is increasing as the day goes on. Although social media contains
many positive effects, to have some handicaps inside social media is undeniable fact. Day by day increasing
lack of empathy and the effect of manipulation in social media draw attention. In positive meaning, empathy
is the capacity of understanding of the feelings of other, however, in negative meaning, it turns out behaviour
of manipulation which means as modifying informations by addition and removal. Among the users of social
media, communication by insulting and humiliating ways becomes popular not only in the virtual world but
in real world,too. In this popularity, the effect of caps which the usage of them are spreading, is huge. In
Caps, that is called as the reflection of being manipulative in social media, photographs and explanations of
politicians, academician, doyens and artists without making selection of their positions and characters are
used. Over this selected person, insulting, abasing and using of humiliating statements on that person,
another person or social group and getting fun by manupilating these people and groups over the social media
are aimed. By this way, feelings and thoughts of opponents are disregarded andhedonist approach is on
showed. In this context, the manipulation power of caps and how they suprass the empathy are investigated in
this work.
Key Words: Empathy, Manipulation, Caps, Hedonist, Social Media
34
1. Giriş
Yeni internet teknolojilerinin (Web 2.0) gelişimiyle birlikte insanlarda kendini ifade açlığı
ortaya çıkmış ve bu açlığı tatmin edebilmek için bireyler, sosyal medyayı etkin şekilde
kullanmaya başlamışlardır. Sosyal medyanın bize haz ve mutluluk vaad etmesiyle kitleler
halinde arayışlara başlanmıştır. Mizahı etkin şekilde kullanan, ancak geleneksel medyada
buna fırsat bulamamış bireyler mizahi yönlerini açığa vurmaya başlamış ve bununla birlikte
'mizah her yerde' olmuştur. Sosyal medyanın bize sağladığı olumlu duygulara karşın, bize
olumsuz duygular da aşılamaktadır. Tek fotoğraf bireylerin tarafgirliğinin artmasına ve
savunma psikilojisiyle insanlara saldırmasına neden olabilmektedir. Hazzın kaynağı olarak
görülen mizahın son dönemde dışa vurum hali capslerdir. Sanal Cemaat olan İnci Sözlük/İnci
Caps olarak çıkardığı 'Kutsal Mizah Kırbacı' isimli kitapta mutlu olabilmek için mizah
yaptıklarını ve böylece de günümüzde mizahın araç değil amaç olduğunu' savunmaktadırlar.[1]
2. Sosyal Medya
Web 2.0'ın kullanıcı hizmetine sunulmasıyla birlikte, tek yönlü bilgi paylaşımından, çift
taraflı ve eş zamanlı bilgi paylaşımına ulaşılmasını sağlayan medya sistemidir. Ayrıca sosyal
medya; kişilerin internet üzerinde birbirleriyle yaptığı diyaloglar ve paylaşımların bütünüdür.
Sosyal ağlar, insanların birbiriyle içerik ve bilgi paylaşmasını sağlayan internet siteleri ve
uygulamalar sayesinde, herkes aradığı, ilgilendiği içeriklere ulaşabilmektedır. Küçük gruplar
arasında gerçekleşen diyaloglar ve paylaşımlar giderek, kullanıcı bazlı içerik (İngilizce: UGCUser Generated Content) üretimini giderek arttırmakta, amatör içerikleri dijital dünyada birer
değere dönüştürmektedir.[2] İletişim teknolojilerindeki hızlı ilerlemeler, yeni medya, internet,
sosyal medya, sosyal ağlar gibi pek çok yeni kavramı literatüre sokmuştur. Bu yeni oluşumlar
yeni değerler ortaya çıkarmıştır.
20. yy’ın ortasında modern dijital bilgisayarın geliştirilmesiyle hareketli görüntünün, sesin,
metnin farklı formlar kullanılarak yayınlanmasına olanak sağlanmıştır. Fotoğraf, film, ofset
baskı, radyo ve TV geleneksel medyayı, bilgisayar, akıllı telefon vs yeni medyayı mümkün
kılmıştır. Bu açıdan kitle iletişim araçları ve bilgi işlem birbirini tamamlayan teknolojiler
olarak birlikte ortaya çıkmış ve gelişmiştir. Böylece de modern kitle toplumunu mümkün
kılmıştır. İletişim alanındaki bu değişimler soyal ve toplumsal yapıyı da etkilemektedir.
Toplumsal yapının ortaya koyduğu gereksinimler de teknolojik ihtiyaçların doğmasına olanak
sağlamaktadır.
Sosyal medyanın bireysel ve toplumsal etkilerini birçok açıdan ele almak mümkündür. Sosyal
Medyanın bütün etkilerini bireysel ve psikolojik yönden ele almamız olayları
anlamlandırmamız açısından bize kolaylık sağlayacaktır.
Sosyal medya geleneksel medyadan farklı biçimde yapılanmıştır ve sosyal medyada üreten ve
tüketen aynı kişiler olabilmektedir. Bununla birlikte sosyal medya kişilerin kendilerini ifade
etme aracı olarak ta kullanılmaktadır. Geleneksel medya, bireylerin kendini ifade etmesine
imkan sağlamamaktaydı.
35
Sosyal medya yeni bir ilişkiler ağı ve iletişim jargonu ortaya çıkardı. Bir müstear ismin
arkasına saklanmış olmanın verdiği özgüven bireylere muazzam bir ifade özgürlüğü
bahşetmiş, insanlar bilinçaltının derinliklerinde mahsur kalmış duygu ve düşünceleri
rahatlıkla ifade edebilir hale getirmiştir. Ancak bunun yanında mahremiyet duygusunu
köreltme gibi birtakım olumsuz özelliklerinden de bahsedilmektedir.[3]
Eğlence ve mutluluk arayışı insana sosyal medyayı etkin kullanım imkanı sağlamıştır. Sosyal
medya insanlara, takdir edilme, beğenilme, haz, mutluluk imkanı vaad etmektedir ve
insanların yeteneklerini göstermesine olanak sağlamaktadır. Mizah ta sosyal medyanın ortaya
çıkmasıyla birlikte hayatın her alanında yapılır hale gelmiştir. Geleneksel medyada insanlar
bu fırsatı yakalamayadıkları için sosyal medya büyük rağbet görmüştür. Ve buna bağlı olarak
sosyal medya yeni kullanım alanları doğmasına neden olmuştur; twitter, instagram, tumblr,
facebook vb...
İnsanların sosyal medyayı benimsemesi ve aktif şekilde kullanması; sosyal medyanın daha
önce insanların sahip olmadığı eğlence unsurlarını içinde barındırmasından
kaynaklanmaktadır. Yeni teknoloji ürünlerinin ortaya çıkışı ile birlikte insanlar sosyal
medyayı eğlenme aracı olarak kullanmayı bırakmış ve eğlence için asıl unsur yani amaç
olarak görmeye başlamıştır. [4]
Bütün mizah örnekleri çelişkilerden beslenir. Mizah gelenek ve kuralların sorgulanmasında
önemli bir rol oynar. İnsanın topluca yaşamaya başladığı dönemle birlikte mizah da otaya
çıkmıştır. Kentleşmeyle birlikte daha soyut ve dolaylı bir özellik kazanmıştır.[5]
Önemli olan haz duygusudur ve mizah sonucunda herhangi birinin incinmesi ya da
yıpranması mizahı yapan için önemsenmeyen duygulardır. Çünkü sosyal medya bazı kullanım
alanları nedeniyle malesef empatinin ortadan kalkmasına neden olmuştur. Öyle ki her durum
için mizah yapılabilir ilkesini dahi savunan sanal cemaatler vardır.
Sosyal Medya içerikleri ve kullanıcıları bakımından tamamen özgür alan olarak
nitelendirildiği için mizahta da ölçü malesef bulunmamaktadır. Mizah, hayatın güldürücü
yönünü ortaya çıkaran sanat türüdür. İnsanı gülmeye sevk eden resim, karikatür, konuşma ve
yazı sanatı olarak nitelendirilmektedir. Mizah mutluluk aracı olarak kullanılmaktadır. Burda
devreye hedonizm girmektedir. Hedonizmin temelinde insanların mutluluğunun asıl
kaynağının haz olduğu söylenmektedir. Haz almak için ya da mutlu olmak için her şey
yapılabilir, davranışların temelinde haz alma dürtüsünün olduğu savunulmaktadır. [6] Caps
yapanlar da capsleri, sosyal medyanın unsurlarını kullanarak kendilerine haz sağladıklarını
savunmuşlardır. [7] Empati, kişilerin karşısındaki bireyin duygularını, içinde bulunduğu
durum ya da davranışlarını anlamak ve içselleştirmek demektir.[8] Sosyal medya ile birlikte
gelişen ve sınır tanımayan mizah anlayışı malesef empatiden uzak duruş sergilemektedir.
Empatinin tam olarak gerçekleşmesinin üç kuralı vardır;
1) Bir insanın kendisini karşısındaki kişinin yerine koyarak, olaylara onun bakış açısıyla
bakmak,
2) Karşıdakinin duygu ve düşüncelerini doğru olarak anlamak ve hissetmek,
3) O kişiyi anladığını ona ifade etmek.[9]
36
Malesef mizahi içeriğe sahip ürünlerde empatinin özelliklerini görememekteyiz.
3. Caps
Caps aslında capture kökeninden gelmektedir ve capturede yakalamak anlamındadır. Ekran
görüntüsü yakalamak olarak ortaya çıkmıştır ama günümüzde caps kelimesi git gide gerçek
anlamından uzaklaşıp komik görüntü yakalama anlamına bürünmeye başlamıştır.Bizim şu
anda gördüğümüz ya da eğlendiğimiz caps fotoğrafları gerçek anlamdaki caps anlamının
komik olanıdır. Caps normalde filmin her hangi bir sahnesi olabiliyorken şimdilerde filmlerde,
kliplerde ya da videolarda bulunan insanların tuhaf davranışlarına cümleler uydurmak
olmuştur. Hayvan fotoğrafları ya da her hangi bir bireyin internete yüklediği fotoğrafa da
cümleler uydurarak yapılmaktadır [10]. Fotoğraf ya da videoların sahiplerinden izin almak
söz konusu değildir. Asıl amaç haz almak olduğu için malesef insani değerlere önem
verilmemektedir. Capsi yapılan insanlar capslerinin olduğunu bilmemekte yakınları vs
aracılığıyla bunu öğrenmektedirler. Kırıcı, yıpratıcı, algı yönetici cümlelerle başetmek
zorunda kalmaktadırlar. Mizahın içinde dalga geçmek ya da alay etmek mevcuttur ancak
ölçüsü olmazsa kırıcı olabilmektedir.
Fotoğrafına caps yapılan kişiler; capslerin komik olduğunu ancak ölçülü olması gerektiğini
söylemektedirler. Temel amaç haz almak olduğu için, yaşanan toplumsal ya da sosyal olay her
ne olursa olsun hakkında mizah yapılabilir düşüncesi hakim olmaktadır.
'TRTHABER logosuna sahip bir fotoğraf 'Şehitlerimiz Memleketlerine Gönderiliyor'
başlığıyla Şehit cenazelerini yeni açılan kavşak ve duble yollar sayesinde artık daha kısa
sürede memleketlerine ulaştırılıyorlar. Burda kanayan toplumsal yaramız üzerinden muhalif
görüş üretildiği düşünülerek manipülatif caps ile şehitlerimiz ve şehit aileleri rencide
edilmiştir.
Resim 1.
Prof. Dr. İlber Ortaylı ile ilgili yapılan capslerde İlber Ortaylı'nın bilgisi yüceltiliyormuş gibi
davranıp aslında onun dışındakiler ötekileştirilip cahil sıfatıyla yaftalanmaktadır. Milliyet
Gazetesi'nden Güliz Arslan'ın İlber Ortaylı ile yaptığı röportajda İlber Ortaylı 'Ay çok
komikler var, çok gülüyorum. Ama bu bir moda, gelir, geçer. İnşallah delip de geçmez.'
Kendisine yöneltilern kızıyor musunuz sorusuna ise 'Kızmıyorum ama bazı espriler hakikaten
öbürlerinin sınıfında değil. Kötü olanlar var, cıvıtmasınlar, ayıptır. İdil Biret’li var bir tane
(“N’olur yardım edin, cahillerin arasında kaldım”). Onu yapanda pek zeka yok galiba işte. İdil
Biret cahil olur mu hiç?' Yapılan espriler için İlber Ortaylı bu işin sanat olduğunu
araştırmadan incelemeden okumadan yapılırsa zırvalanacağını ifade etmiştir.[11]
37
Resim 2.
Resim 3.
Resim 4.
Resim 5.
Resim 6.
Günümüz siyasi liderlerini ya da ülkemiz için önemli siyaset adamları hakkında yapılan
capslerden bazıları 'aşağılayıcı, kırıcı ve hakaret seviyesinde' olabilecek düzeydedir. [12]
Resim 7.
Resim 8.
Resim 9.
Resim 11.
Resim 12.
Resim 13.
Resim 10.
Ünlü modacı Nur Yerlitaş katıldığı bir programda kendisine capslerin sorulmasıyla şunları ifade
etti; 'Çok güldüklerim var ama her yerde kendimi görüyorum, evime kapanıp telefonlara
bakmama raddesine geldim. Gösterilen ilgiden bunaldım, psikolojim bozuldu.' [13]
Resim 14.
Resim 15.
Sanatçılar ile ilgili hakaret içerikli capsler de yapılmaktadır.
38
Resim 16.
Ünlü filozoflar, fizikçiler de bu manipülasyondan nasiplerine düşeni almıştır.
Resim 17.
Resim 18.
Resim 19.
Resim 20.
Resim 21.
4. Sonuç
Sosyal medyanın hayatımıza dahil olması ile birlikte bireyler sahip oldukları erişim ağları
insanlara sınırsız haz vaad etmektedir. Mizah ta vaatlerden yalnızca biridir. Antik Yunan'dan
beri hayatımızda olan mizah içinde alaycı unsurları da barındırmaktadır. Ancak teknolojinin
gelişimiyle insanların internete ulaşması kolaylaşmış ve bunula birlikte mizah her yere
taşınmıştır. Stresli ve yoğun şehir hayatından kurtulmak isteyen bireyler, salt eğlence ve
mutluluk kaynağı olarak gördükleri mizaha yönelmişlerdir. Kullanıcının artması sınırları da
zorlamış ve sınırları neredeyse ortadan kaldırmıştır. Hedonist yaklaşım bencilliği de doğurmuş
ve bireylerin kendi mutluluklarını her şeyin üstünde görmelerine neden olmuştur. Caps akımı;
özellikle iğneleyici ve küçük düşürücü capsler, tarafların fikren çatışmasına neden olacak
tarafgirliği körüklemektedir. İnsanların değer verdikleri siyasi lider, ünlü, aydın vs niteliklere
sahip kişilerin kişilik haklarına saldıracak ve onları incitecek, aşağılayacak cümleler yapılmakta
aslında o capsi yapanın siyasi ya da dünyevi görüşünü yansıtmaktadır. Mizah eğlence amaçlı
olmalıdır ancak hakaret, küçük düşürme, aşağılama eğlence adı altında yapılmamalıdır. Empati
her konuda yapılması gereken bir davranış olduğu için bireylerin o fotoğrafla incineceği
unutulmamalı ve sadece mutlu olmak için yapıyoruz bahanesine sığınılmamalıdır.
39
Referanslar
[1] İnci Caps 'Kutsal Mizah Kırbacı' Umut Kullar, Serkan İnci, Ocak 2015
[2] Kaplan, Andreas M.; Michael Haenlein (2010) "Users of the world, unite! The challenges and
opportunities of Social Media". Business Horizons 53(1): 59–68.
[3] "Sosyal Medya Mahremiyeti Yok ediyor" Milli gazete 5 Nisan 2013. Erişim Tarihi 29 Ocak
2015
[4] http://sosyalmedyakulubu.com.tr/faydali-bilgiler/sosyal-medya-ve-mizah.html
[5] http://tr.m.wikipedia.org/wiki/Mizah
[6] http://blog.milliyet.com.tr/tehlikeye-dikkat---hedonizm-/Blog/?BlogNo=51812
[7] http://tr.m.wikipedia.org/wiki/Empati
[8] Emotional Intelligence: Why It Can Matter More than IQ (Daniel Goleman)
[9] The Power of Empathy: A Practical Guide to Creating Intimacy, Self-understanding, and
Lasting Love in
[10] http://pcdeyim.net/caps-nedir/
[11] http://www.milliyet.com.tr/-insallah-bir-aptallik-yapmam/pazar/haberdetay/09.02.2014/1833990/default.htm
[12] http://www.hurriyet.com.tr/kelebek/keyif/27381801.asp?noMobile=true
Resimler;
(1) http://www.sosyalmedyahaber.com/2012/09/19/sosyal-medya-ve-manipulasyon/
(2) http://www.gazetevatan.com/ilber-ortayli-nin-efsane-caps-leri-32504-galeri-yasamfotogaleri/?Sayfa=23
(3) http://cdn.listelist.com/wp-content/uploads/2014/01/ilber-ortayli-5.jpg
(4) http://ogrencidoping.blogspot.com/2015/03/ilber-ortayl-caps.html
(5) http://www.memurlar.net/album/4758/
(6) http://usi.web.tr/gorsel/g/http-39174-75424-75424d-30365haberform-30365com-75424news7542484029-30365jpg/kendimizi-cok-cahil-hissettiren-ilber-ortayli-capsleri-forumla-/kendimizicok-cahil-hissettiren-ilber-ortayli-capsleri-forum.html
(7) https://www.pinterest.com/pin/533465518332439669/
(8) http://m.uludagsozluk.com/k/ismet-in%F6n%FC-capsleri/
(9) Resim 9-10-11-12-13 çeşitli internet sitelerinden derlenmiştir.
(10)
http://uzaydahayat.com/guncel-icerik/en-iyi-nurella-capsleri
(11)
http://www.baattinciyiz.biz/2014/10/nur-yerlitas-bu-ne-bicim-gemi.html
(12)http://www.hurhaber.com/2014-un-yeni-ve-en-komik-capsleri/fotogaleri-666731-2
(13)
http://www.komedi.com/search/karl%20marx%20caps
(14)
http://www.ekovizyon.com/fotogaleri/nikola-tesladan-charles-darwine-guldurenbilimsel-capsler-48-1.html
(15)
https://mobile.twitter.com/incicaps/status/470832829841289216/photo/1
(16)
http://www.ohadiyorumm.com/tag/rudolf-diesel/
(17)
http://www.neyapneyapma.com/sosyal-medyada-en-cok-tiklanan-capsler/