"altın kitaplar günlerde buluşuyor" projesi aralık

Transkript

Editörden
B
ilgiye ulaşımın kolaylaştığı ancak sağlıklı bilgiyi elde etme konusunda yaşanan zorluklar sebebiyle zihin dünyamızın karıştığı ve bilgi kirliliğinin oluştuğu
bir çağda yaşıyoruz. Bilgi hakikatin ifadesi,
aklı ve gönlü aydınlatan bir nur, doğruya götüren en sağlam kılavuzdur. Bilgi, heva ve heveslerin aracı olmadığı gibi, güç, kuvvet devşirme vasıtası da değildir. Akıl, doğru bilgiye
ulaşmada önemli bir vasıta olduğu gibi, kalp
de aklın danışmanı ve âdeta aklın yapıp ettiklerinin bir sağlamasıdır. Akıl ve kalp, yüzleri
birbirlerine dönük aynalar gibi bir etkileşim
içerisindedirler. Bu etkileşimden de zevkiselim tevarüs eder. Bütün bunları bir araya
getirdiğimizde aklıselim, kalbiselim ve zevkiselim âdeta birbirini tamamlayan birer unsur
olarak görülür. Nitekim akıl, kalp ve zevkiselim; İslam’ın yüksek hakikatlerinden beslenen medeniyet tasavvurunun birer sacayağını
oluşturur.
İslam’ın bireye huzur ve mutluluk, topluma
barış ve refah getiren evrensel ilkelerinin sosyal hayata yeteri kadar yansıtılamadığı, hoşgörü ve ince düşüncenin bir zafiyet olarak
görüldüğü, kalbin zekâtı olan şefkat ve merhametin esirgendiği modern çağda, makul düşünceye, kalp safiyetine ihtiyacımız var. Zira
kişi; aklıselim ile hakikati bulur, kalbiselim ile
yüksek insani vasıfları olumsuz etkileyen ve
gönül aynasını kirletip Rabbinden uzaklaştıran her şeyden uzak kalarak Allah’ın rızasına
erer. Zevkiselim ile de aslında insan tabiatına
yabancı olan şeylerden uzak kalarak iyi, güzel
ve hayırlı olana yol bulur. Bu yüzden yüce Kitabımız; bizden, insanı diğer yaratılanlardan
ayrıcalıklı kılan aklımızı iyi kullanmamızı ister, bu nimeti zayi edip akletmeyenleri kınar.
Yine mal ve evlatların fayda vermeyeceği kıyamet gününde ancak kalbiselim sahiplerinin
kurtuluşa ereceğini beyan eder.
Son zamanlarda İslam dünyası olarak içinden
geçtiğimiz süreçler, İslam ülkelerinde yaşanan ve bütün Müslümanları derinden yaralayan baskı, şiddet, hak ihlalleri ve Müslümanlara yönelik karalama ve itibar kaybı meydana
getiren hadiseler ve sağduyuyu göz ardı eden
yaklaşımlar aklıselime ve kalbiselime ne kadar çok ihtiyacımız olduğunu bir kez daha ortaya koymaktadır. Bu sayıda Müslümanın akıl
ve kalp ile ilişkisini ortaya koymak, yine kalp
rikkatinin ve safiyetinin bir nişanesi olan zevkiselimi ele almak üzere gündem konumuzu
“Aklıselim, Kalbiselim, Zevkiselim” olarak
belirledik.
Prof. Dr. Hasan Kâmil Yılmaz, “Akıl ve Kalp
Ekseninde” adlı makalesi ile aklın kalp önünde
verdiği imtihanı kaleme aldı. Prof. Dr. Mustafa Tekin, “Dinamik Aklın Sosyal Hayatiyeti” yazısıyla aklın sosyal hayattaki işlevine dair
tespitlerde bulundu. Dr. Savaş Barkçin, “İşi
Güzel Eylemek” yazısıyla, zevkiselim sahibi
olmanın hayatımızdaki yansımalarını dikkat
çekici örnekler üzerinden bizimle paylaştı.
Ayşe Şener, “Akıl Ne Arar, Akıl Ne Arar?”
başlığıyla kaleme aldığı makalesinde, aklın,
kalbiselime giden yoldaki işaretlerini konu
aldı. Selahattin Çelebi, “Zevkiselim; Hayatı
Ulvi Gayelerle Yaşamak” başlığıyla zevkiselimi ihlas ve ihsan penceresinden değerlendirdi. Ayrıca dergimizin bu sayısında Dr. Lamia
Levent’in kısa bir süre önce Türkiye’nin öncülüğünde İstanbul’da gerçekleştirilen “Latin
Amerika Dinî Liderler Zirvesi”ne katılan Latin Amerikalı bazı dinî liderler ve konuklarla
gerçekleştirdiği söyleşilere yer verdik.
Her sayıda insanımızı ruh ve gönül dünyasına mütevazı bir katkı ve güncele dair samimi
bir hatırlatmada bulunan Dergimizi ilginize
sunarken, bir sonraki sayıda tekrar buluşmak
dileğiyle.
#3(.53&þ%5,!#5R5,&þ%5hfgj5R5sayı 288
1
İçindekiler
Gündem
6
Akıl ve Kalb Ekseninde
Prof. Dr. Hasan Kamil Yılmaz
Müslüman Bilginler
Sürgünde Bir Ömür:
Said Nursi
36
Dr. Elif Arslan
8
Dinamik Aklın
Sosyal“Hayat”iyeti
Prof. Dr. Mustafa Tekin
24
Latin Amerika’daki
Kardeşlerimiz
Dr. Lamia Levent
34
Zulüm: Ebedî Karanlık
Rukiye Aydoğdu
12
İşi Güzel Eylemek
Dr. Savaş Ş. Barkçin
28
Uruguay’dan Gelen
Mektup
Paula Aziza Di Bello
40
Sahhaflar Dile Gelse
Prof. Dr. İsmail Kara
16
Akıl Ne Arar? Akıl Ne Arar...
Ayşe Şener
30
Sözün Özü Şudur:
Topluma Dost Ol
Prof. Dr. Adnan Karaismailoğlu
20
Zevkiselim: Hayatı Ulvi
Gayelerle Yaşamak
Selahaddin Çelebi
32
Mutlu Bir Yuva İçin
Prof. Dr. İbrahim H. Karslı
Diyanet İşleri Başkanlığı Adına
Sahibi ve Genel Yayın Yönetmeni
Dr. Yüksel SALMAN
Sorumlu Yazı İşleri Müdürü
Dr. Faruk GÖRGÜLÜ
Mali İşler ve Dağıtım Sorumlusu
Mustafa BAYRAKTAR
Yayın Koordinatörleri
Mustafa BEKTAŞOĞLU
Dr. Lamia LEVENT
İbrahim ARPACI
Diyanet Aylık Dergi • Aralık 2014 • sayı 288
[email protected]
2
42
46
Osmanlı Mahalle
İmamları
Prof. Dr. Mefail Hızlı
Uzaklardan Gelen Mektuba
Açık Teşekkür
İlknur Atasoy
Tashih
Mesut ÖZÜNLÜ
Çankaya/ANKARA
Tel: 0312 295 7306•Faks: 0312 284 7288
Teknik Servis
Latif KÖSE
Abone İşleri
Tel 0312 295 7196-94
Faks: 0312 285 1854
e-mail: [email protected]
Görsel Sorumlu
Burhan ÇİMEN
Arşiv
Ali Duran DEMİRCİOĞLU
Yönetim Merkezi
Dini Yayınlar Genel Müdürlüğü
Üniversiteler Mahallesi Dumlupınar
Bulvarı No: 147/A 06800
Abone Şartları
Yurt içi yıllık: 60,00 TL
Yurt dışı yıllık: ABD: 30 ABD Doları
AB ülkeleri: 30 Euro
Avustralya: 50 Avustralya Doları
İsveç ve Danimarka: 250 Kron
İsviçre: 45 Frank
Hayata Dair
Öfkemizi Kontrol Etmezsek
O Bizi Kontrol Eder
58
Rukiye Karaköse
Gezi
68
Kudüs İzlenimleri
Mehmet Ali Aytekin
48
İnsanlığı Tehdit Eden Büyük
Tehlike: Dünyevileşme
ve Serüveni
Prof. Dr. Ali Erbaş
64
Kurra Hafız
Mehmet Çevik
Hoca Efendi
Bülent Acun
77
Diyanet’e Soralım
Din İşleri Yüksek Kurulundan
79
Kitaplık
Yıldıray Kaplan
52
Zafer Müjdesini Beklerken :
Mescid-i Aksa
Ayşe Nur Menekşe
66
Sözünü Herkese
Geçiren: el-Cebbâr
Fatma Bayram
54
“Bir Söz Geldi Dilime,
Eydem Ölüm Üstüne…”
Doç. Dr. Ali Öztürk
72
İstikamet-Müstekim
Doç. Dr. İsmail Karagöz
Adaletin Zirvesinde
Bir Peygamber (s.a.s.)
Prof. Dr. Adnan Demircan
74
Altın Kitaplar Günlerde
Buluşuyor Projesi
Halime Karabulut
61
Abone kaydı için, ücretin Döner
Sermaye İşletme Müdürlüğü’nün
T.C. Ziraat Bankası
Ankara Kamu Girişimci Şubesi
IBAN: TR 08 000 1 00 25 330 599 4308 5019
no’lu hesabına yatırılması ve makbuzun
fotokopisi ile abonenin hangi sayıdan başlayacağını bildirir bir dilekçe, mektup, yazı,
faks veya e-mailin
Diyanet İşleri Başkanlığı Döner
Sermaye İşletmesi Müdürlüğü
Üniversiteler Mahallesi Dumlupınar
Bulvarı no: 147/A 06800 Çankay/ANKARA
adresine gönderilmesi gerekir.
Yayın Türü: Aylık, Yerel, Süreli Yayın
Diyanet Aylık Dergi (Türkçe)
Temsilcilikler
İnşaat A.Ş.
Macun mah. 3. Cad. no: 2
Yenimahalle/ANKARA
Tel: 0312 397 1197•Faks: 0312 397 1198
Yurt içi: İl Müftülükleri, İlçe Müftülükleri
Yurt Dışı: Din Hizmetleri Müşavirlikleri,
Din Hizmetleri Ataşelikleri
Baskı: Korza Yayıncılık
www.diyanet .gov.tr
Basım Sanayi Tic. A.Ş. ANKARA
[email protected]
Tel: 0312 342 22 08•Faks: 0312 341 28 60
[email protected]
www.korzabasim.com.tr
Yayınlanacak yazılarda düzletme ve
çıkartmalar yapılabilir. Yazıların bilimsel
Basım yeri: Ankara
sorumluluğu yazarlarına aittir.
Basım Tarihi: 05/12/2014
Tasarım: Dorukkaya Matbaacılık
Diyanet
Dergi • Aralık 2014 • sayı 288
Yay. Rekl. Ve Madencilik Enerji Ve
ISSNAylık
– 1300-8471
3
Prof. Dr. H. Kâmil Yılmaz
Diyanet İşleri Başkan Yardımcısı
Akıl ve Kalb Ekseninde
İ
slami telakkiye göre akıl, imandan sonra en büyük nimet olarak kabul edilir. Çünkü akıl ilahî
teklifin temel şartı; Allah’a kulluğun en önemli
vasıtasıdır. Allah’ın nimetlerini tanımanın ve O’na
şükretmenin en önemli vesilesidir.
6
kate dair hüküm veren, ilahî hitabı anlayan ve ahireti
algılayan bir melekedir.
Kalp ise duygu, sevgi ve inanç merkezidir. Kalp iman
nuru ile dolduğunda “gönül”; inkâra ve küfre yöneldiğinde “nefs” adını alır. Gönül ulviyete, nefs ise süfliyete mütemayildir. Gönül nazargâh-ı ilahîdir. Yerlere göklere sığmayan Allah Teâlâ hazretleri mümin
kulunun gönlüne sığmıştır. Gönül irfan kaynağıdır.
Akl-ı meâd, iki gözüyle işin sonuna, kıyamete bakar;
din gününü görür. Ahiret gülünü elde etmek için
dünya dikenlerine katlanır. Aklın dikenlerine katlanarak beklediği ahiret gülü, solmaz ve dökülmez.
Ancak gülün kokusunu almak için gönül gözünün
ve gönül duyularının açık olması lazımdır. Nitekim
dünya gülü, güzel kokusunu dikenle arkadaşlığına ve
onun kendisine verdiği acılara katlanmasına borçludur.
İslam irfan geleneğinde beden mülkünün padişahı
ruhtur. Akıl onun veziri olup Hak ile batılı birbirinden ayırmaya yarayan bir nurdur. Genellikle akıl,
akl-ı meâş ve akl-ı meâd olmak üzere ikiye ayrılır.
Akl-ı meâş, madde ve duyu âlemiyle ilgili, nefsin hevasına mağlup, vehim ile fehim arasında gidip gelen
akıldır. Nazari akıl da denilen akl-ı meâş Allah’ı bilmekte yetersiz, ilahî hakikatleri, gayb âlemi ve ahiretle alakalı konuları idrakte acizdir. Akl-ı meâd ise
madde ve duyu âlemini aşıp ezelî ve ebedî yüce haki-
Akl-ı meâd sahibi kişiler, ebedî ölümsüzlüğe ermişlerdir. Çünkü onlar Bâkî olanı bulmuşlar, O’nunla
dirilmişlerdir. Onlar takva ile nefs ve heva elini
bağlamış kimselerdir. Takva ile nefs elini bağlayan
kimsenin, Allah Teâlâ aklının ilim ve amel ellerindeki bağı çözer ve artık akıl, insanı hayır ile kumanda etmeye başlar. Önce insana hâkim olan duygular
artık onun mahkûmu olur, buyruğu altına girer. Aklı
hâkim, hisleri mahkûm olan kişi, uyanık iken bazı
müşahedelere erer.
Akıl ile heva, ya da şehvet, birbirinin alternatifidir.
Akla heva egemen olunca onun adı nefis, akıl ruha
tâbi olunca onun adı gönül olur. İnsan akıl yerine
heva ve hevesi kendine vezir yapınca namazdan, niyazdan uzaklaşır, kötülüklere bulaşır. Çünkü hevaya
mağlup olan akıl, artık akıl değildir.
Akıldan sudur eden düşünce ve duygunun akıl mı
vehim mi olduğunu anlamanın yolu, insana yaptığı
telkinleri, Kur’an ve sünnet perspektifinde değerlendirmekten geçmektedir. Kitap ve sünnet mihenk taşı
gibi insanın duygu ve düşüncelerinin sağlam olanlarını ayırır. Kur’an ve sünnete uygun düşen düşünceler gerçek aklın; yani akl-ı meâdın ürünüdür. Bunun
aksi ise vehmin ve nefsin iğvâsıdır.
Aklı öldüren ve onun “meâd” özelliğini gideren dört
şey vardır: Şehvet, hırs, tûl-i emel ve makam sevgisi.
Bu yüzden insanın aklını başına alması, varlık bahçesinde sürgün veren kötü dalları kesmesine, nefsani
ve şehvani düşüncelerden kurtulmasına bağlıdır. Bu
sayede ruhani ve rabbani duygular gelişir ve insan,
insan olur.
Nasıl ki göz, mücerret görmek üzere yaratılmış bir
organ olduğu hâlde kendini görmekten acizse aynen
onun gibi idrak merkezi sayılan akıl da bizzat kendini tanıyamaz. Kendini tanıyamayan akıldan yaratanını tanımak nasıl beklenebilir? Nitekim şairin sözü
bu vadide çok anlamlıdır:
Ben aklımdan isterim delâlet
Aklım bana gösterir dalâlet
Allah’ı tanıma noktasında aklın varabileceği nokta,
irfan ehline göre “hayret vadisi” denilen acizliğin
kabulüdür. Hayret vadisi aşk vadisidir. Nitekim Hz.
Mevlana der ki: “Ey Hak yolcusu, sen aklı zekâyı sat
da hayreti al! Çünkü zeki olmak, bir fikir yürütmekten ibarettir. Hâlbuki hayret, Hakk’ın sanatını, kudretini görüp şaşkınlığa düşmektir. Nitekim Nuh’un
oğlu Kenan da akıl yürütmüştü. Akıl ve zekâ sana
kibir ve gurur verir. Sen hayret üzere ol, gönlün düzelsin. Aklı, dostun aşkına kurban et. Çünkü bütün
akıllar, dostun bulunduğu taraftadır. Ruhların da akılların da çıkış yeri Hakk’tır. Bu sebeple aklı Hakk’ın
aşkında kurban et!” (Mesnevi, IV, 1407-1411.)
Akıllı ve zeki kişiler sanatla yetinir, âşıklar ve hayret
vadisine düşenler sanatı görüp heyecanla Sanatkâr’a
koşarlar. Akıl yararlanacağı; fayda göreceği şeyi
arar, aşk ise hiçbir şeye aldırmadan vurgun olduğu
Sanatkâr’a koşar.
Kalp, aklın zıddı değildir. Bir yere kadar akılla kalp iç
içedir. “Akletme” kalbin bir fonksiyonudur. Kur’an’da
buna işaret vardır. (Bkz. Hac, 22/46.) Metafizik konularda kalp aklı aşar. Bu alanda kalbin sezişi esastır. Kalbin gayb âlemine bakan bir penceresi vardır.
Buna “kalp gözü” denir. Üstü günah kiri ve cehalet
pası ile örtülü olan “kalp gözü” mücahede ve riyâzat
usulüyle temizlenebilirse manevi âlem ve oradaki
gerçeklerin perdesi açılır. Bu bilgilere marifet, irfan,
ilham ve ledünni bilgi denir.
Beş duyumuzun her biri aynı su deposuna bağlı musluklar gibi gönle bağlıdır. Gönlün dileği ve emriyle iş
görür, işitir, koklar, yoklar ve tadarlar. Gönül isterse
göz görülecek şeylere, dünyaya, dünya nimetlerine
bakar ve yine gönül dilerse göz manaya ve ilahî sırlara bakar. Diğer duyu organlarının işleyişi de öyledir.
Gönül aşk, akıl düşünce mahallidir. Akıl ile aşk bir
arada bulunmaz. Çünkü aşk aklı baştan alır. Akıl ile
aşk su ile ateş gibidir. Akıl olunca aşk, aşk olunca da
akıl olmaz. Ancak bu, ikisinin hiçbir zaman bir arada olmayacağı anlamına gelmez. Buradaki akıl maslahata; menfaate takılıp kalan hesabi akıldır. Yoksa
mutlak akıl değil. “Meâd” denilen akıl, gönle ve kalbe
yardımcıdır.
Dünya peşinde koşan aklın esaretinden kurtulup
gönül âlemimizi iman coşku ve heyecanıyla rahmet
ve incelikle doldurmaya bakmalıyız. Bu konuda ifrat
ve tefritten uzak bir orta yol bulmak lazım. Ne aklı,
hesabilik ve kuruluğa vardırmalı; ne de aşk ve gönlü,
körlük ve laubaliliğe salıvermeli. Çünkü aşkın gözü
kördür.
Gönül ve aşkı, aklı devre dışı bırakan bir taşkınlık
değil, içimizi ısıtan ve gönlümüzü kaynatan bir coşkunluk olarak algılamalıyız. Aklı da, gönlü ve aşkı
yok sayan bir katılık değil, gönlün yolunu aydınlatarak onu vahiyle buluşturan bir ışık olarak görmeliyiz. Kısacası akıl ve kalp ekseninde bir İslami hayat,
hedefimiz ve gayemiz olmalı; ne aklı dışlamalı, ne de
kalp ve gönlü devre dışı bırakmalıyız.
7
Prof. Dr. Mustafa Tekin
İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Dinamik
Aklın Sosyal
“Hayat”iyeti
İ
nsan bir kültürün içine doğar ve bu kültürle
ilişkisi ömür boyu sürer. Bunun birkaç boyutlu
içerimi vardır. Birincisi, bir kişinin oluşumun-
da içinde yaşadığı kültürün etkisi ve belirleyiciliği
bulunmaktadır. Buna göre insan, doğuştan itibaren
ailesi, sosyal çevresinden aldığı kültür ile şekillenir. İkincisi, insan bu kültürün belirli oranda taşıyıcısıdır. Kişi şekillendiği bu kültürel kalıplar etrafında davranışlar sergiler ve karşılaştığı olaylarda
8
bu kültürün içinden refleksler gösterir; dolayısıyla
kültürün sürekliliğini sağlar. Üçüncüsü de, insanın
bu kültür tarafından şekillendirilmesi insan-kültür
ilişkisinin sadece bir boyutudur. Öte yandan kültüre
yeni ögeler de ekler.
Gerek kutsal kitapların gerekse siyasi tarihin anlatımlarına baktığımız zaman, insanların çoğu için
yaşamanın bir alışkanlık ve kültürel kalıplarca belirlenmiş bir refleks olduğunu söylemekte zorluk çek-
anlamı üzerine sorular da geliştirir. Sürekli kendisi
ve çevresi hakkında sorgulayıcı olabilir. İşte ona bu
imkânı veren şey ise akıldır. Bu bağlamda insan yaptığı fiillerin ahlaki değeri, dünyanın inşası, insanın
anlamı konusunda “aklı” ile sorgulamalar yaparken,
kendisine sürekli dönüşlerle özdüşünümselliğini
sağlayabilir.
“İnsan”, “akıl” ve “kültür” anahtar kavramları etrafındaki bu giriş, insanın kültürel belirlenmişliğini aşmasının bir imkânı olarak “akıl” kavramına
vurguda bulunmaktadır. Bir başka deyişle, hayatı
alışkanlık hâline getirmiş ve öğrenilmiş kültürel
kalıplar etrafında dolaşan insanın bunu aşmasının imkânı nedir sorusuna cevap aramaktadır.
Tarihsel süreç içerisinde toplumlara baktığımız
zaman, onların yükseliş ve düşüşlerine şahit oluruz. Yükseliş yeni bir atılım, sorgulama, muhakeme, bilgi ve heyecan üzerinde inşa edilir. Kur’an-ı
Kerim’de kıssaları anlatılan toplumlara baktığımız zaman, bu yükseliş ve düşüşlere dikkat çekildiğini görürüz. Kur’an-ı Kerim’in bu bağlamda
yükseliş ve düşüş ile bunların sebeplerine yönelik
vurgularının altı çizilmelidir. Hiç şüphesiz burada üzerinde durulacak çok farklı boyutlar olmakla birlikte, biz konumuz bağlamında daha çok
“akıl” üzerinden kısa bir okuma yapmak istiyoruz.
meyiz. Kişi; ailesi, arkadaşı, sosyal çevresinden öğrendiklerini tekrar ederken, hem bu kültürü yeniden
üretmekte hem de davranışlar ve yaşam alışkanlığa
dönüşmektedir. İşte tam da bu sebeple, insanların
yaşam alışkanlıklarını ve reflekslerini değiştirmelerinin zor olduğunu söyleyebiliriz.
İnsan, diğerlerinden farklı olarak kendisi ve çok
geniş anlamda çevresiyle ilgili farkındalık geliştirebilen tek mümkün varlıktır. Bu varlık, hayatın
Kur’an-ı Kerim’in anlatımlarına göre; peygamberler toplumu vahiyle buluşturduğu zaman, ilk
yaptıkları orada yaşayan insanları kalıplaşmış
kültür ve geleneklerle yüzleştirmek olmuştur.
Bundan dolayı peygamberlerin öncelikle toplumu bir sorgulamaya çağırdığını belirtmeliyiz.
İnsanlar, süreç içerisinde varolan kültüre süreklilik kazandırırlar ve ilerleyen her zaman, tarihin içinde üretilen kültür ve birikimleri yeniden
değerlendirme, yenileme, kendisini tazelemeye
dönüştürmediği zaman, kültürün daha da kalıplaşması, toplumun donuklaşmasına sebep olur.
Süreç ilerledikçe bu kültür ve geleneğe eklemeler ve onu aynıyla sürdürme toplumların sırtında
yük olmaya başlar. Bu tıpkı en yukarıda küçük bir
kartopunun aşağı yuvarlanırken büyümesi ve giderek çığ hâline gelmesi gibidir. Burada en tepedeki kartopu temel bilgi ve mesaja denk gelirken,
9
Gündem
Kur’an-ı Kerim’in
anlatımlarına göre;
peygamberler toplumu
vahiyle buluşturduğu
zaman, ilk yaptıkları
orada yaşayan insanları
kalıplaşmış kültür ve
geleneklerle yüzleştirmek
olmuştur.
kartopunun aşağıda devasa büyümüş hâli, içine
gelenek, kültür ve tarihin eklenmiş durumudur.
Bu hâl, aslı itibarıyla toplumların hayatında kaçınılmaz bir süreçtir. Fakat önemli olan sürekli akli
sorgulamalarla donmuş ve içine tarihsel birçok
unsur eklenmiş yapıyı yeniden işler hâle getirebilmektir.
Kur’an-ı Kerim’de buna yönelik dikkat çekmelerden örnekler verebiliriz. Kur’an-ı Kerim, kendisinin ve Hz. Peygamber’in (s.a.s.) çok uzun zamandır (insanlığın ilk doğuşundan bu yana) devam
eden bir geleneğin parçası olduğunu özellikle
vurgulamaktadır. Hz. Âdem’e (a.s.) verilen mesaj
nasıl “tevhid” gibi bir kavram etrafında belirleniyorsa, Hz. Muhammed’in mesajı da aynı şeydir.
Bu anlamda tevhid, temel paradigmayı teşkil etmektedir. Dikkat edilirse, Kur’an-ı Kerim’in anlatımında birbiri ardına gelen peygamberler bir
yandan bu tevhidi vurgularken, geldikleri zaman
diliminin de toplumların yozlaştığı, akli muhakemeden uzaklaştıkları dönem olduğunu görürüz. Bu sebeple peygamberler, toplumda yaşayan
insanların Allah, kâinat, dünya, insan ve çevreye
bakışlarını akli muhakemeden geçirmelerini, bu
ilişkileri “akıl” ile sorgulamalarını ister.
Yerleşik düzen, kültürel kalıplar, sınıfsal ilişkiler, gelirleri bölüşüm sistemi vb. birçok faktörler bu sorgulamanın konusu içerisine dâhildirler.
Mevcut yerleşik ilişkilerin meşruiyetini sağlayan
10
da artık yerleşik hâle gelmiş kültürdür. Yukarıda
belirttiğimiz gibi, işte bu kültürün içine doğan,
onu içselleştirmiş, o ilişkiler çerçevesinde hayatını düzenleyen kişiler için “doğru” ve “yanlış”lar
ile onların ölçüleri de değişir. Bu durum, toplumlarda sömürüyü, adaletsizliği arttırdığı gibi
memnuniyetsizlikleri de çoğaltır. Aslı itibarıyla
bu durum tam da toplumların tıkandığı andır.
Peygamberler, işte bu anda toplumu, akli sorgulamaya çağırırlar ve böylece tıkanıklığı aşmaya
çalışırlar.
Hz. Muhammed (s.a.s) Kur’an-ı Kerim’in mesajını topluma ilettiği zaman, onların “şirk” üzerine
yeniden düşünmelerini istedi. Kur’an’ın mesajını
Hz. Âdem gibi uzak ve Hz. İbrahim gibi yakın
iki tarihe referansla açımlamaya çalıştı. Bu, aslında Arapların da ataları olan ve hatta Hıristiyan,
Yahudi ve Müslümanların ortak referansı olan
Hz. İbrahim üzerinden tekrar aslına rücu etmeye
bir çağrıydı. Arap müşrikleri, Kur’an’ın bu önerisi karşısında “kendilerinin atalarının yolunda
oldukları”nı (Maide, 5/104.) ifade ederken, içinde yaşadıkları ilişki ve ona ait kültüre meşruiyet
kazandırmak üzere Hz. İbrahim’in müşrik olduğunu iddia ettiler.
Kur’an-ı Kerim, müşriklerin gelenekselliğe bu
mutlak referansları karşısında onlara önemli
bir soru sormaktadır: “Allah’ın (c.c.) kitabına
ve peygambere gelin, denildiğinde onlar; atalarımızı üzerinde bulduğumuz yol bizim için
kâfidir derler. Peki, ama ya ataları hiçbir şey
bilmeyen ve doğru yolu bulamayan kimselerse?”
(Maide, 5/104.) Burada Allah Teala, müşriklerin geleneksel olanı akli bir sorgulamaya tabi
tutmaları gerektiğini bildirmektedir. Aslında
Arap müşriklerinin bu tavrı, tarihin her döneminde toplumların gösterdiği reflekslerden birisidir. Bugün de toplumda yaşayan çoğu insan,
bir şekilde kafasında yer etmiş bilgi, kalıplaşmış
söylemler, kimi çıkar ilişkileri sebebiyle bu sorgulamayı yapma konusunda ciddi zafiyet içindedir. Dolayısıyla bugün çağdaş insanlar, akli
sorgulamayı sadece tarihsel bir dönem üzerin-
Kur’an-ı Kerim’de akıl
kavramının kullanılışı ve
vurgusu, insan ve çevresinde
cari ilişkiler düzenine dikkat
çekmek, bunları kavramak ve
sorgulama yapmak üzerine
kuruludur.
den konuşmamalı, kendisine de bu sorgulamayı
yöneltmelidir.
Kur’an-ı Kerim’de akıl kavramının kullanılışı ve vurgusu, insan ve çevresinde cari ilişkiler
düzenine dikkat çekmek, bunları kavramak ve
sorgulama yapmak üzerine kuruludur. İnsan; rutinleştirdiği, farkındalık geliştirmediği düzenek
ve ilişkileri; üzerinde düşünmeksizin, bir davranış ve tutuma çevirebilir; sürekli yaparak da
o davranışları bedenin bir mekanizması hâline
dönüştürebilir. Hâlbuki Allah, ayetlerde insanın
mevcut ilişkiler düzeneğine dikkatini çekerek,
akli sorgulama ile ondan farkındalık geliştirmesini bekler. Bu sebeple akıl, insan için sürekli bir
sorgulamanın ve farkındalığın aracı hâline ge-
lir ki, total anlamda toplumların dinamikliğini
kaybetmesinin sebebi de budur.
Şimdi bu ayetlerden bazılarına bakalım: “Sizin
için bir korku ve ümit unsuru olarak şimşeği
göstermesi, gökten su indirmesi ve bu su ile ölümünden sonra yeryüzüne hayat vermesi, Onun
ayetlerindendir. Aklını kullanan kimseler için
de bunda ibretler vardır.” (Rum, 30/14.) “Andolsun ki, biz aklını kullanabilen kimseler için, bu
şehre dair apaçık bir ayet bırakmışız.” (Ankebut,
29/35.)
Bugün için pratikte aklı işletmenin toplumda
birkaç boyutlu karşılığı vardır. Birincisi, Müslüman olmayanların, insan, çevre, dünya etrafındaki cari ilişkiler düzeneğine dikkatlerini
çekerek onları Allah’ın varlığı ve birliğini kabul
ile dünyada kötülüklere karşı durmaya bir çağrı anlamında aklı işletmek. İkincisi, çok geniş
Müslüman topluluğunun, içinde yaşadığımız
kalıplaşmış düşünce, fikir, yaşam biçimi üzerine
bir sorgulama ve insanın evrende bulunuşunun
anlamına dair bir farkındalık geliştirme. Dolayısıyla Müslümanların; kendilerini garantilenmiş
bir cennetin mutlak sahibi olarak görmekten
vazgeçerek, Müslümanlıklarını yeniden sorgulamaları gerekiyor.
11
Dr. Savaş Ş. Barkçin
İşi Güzel Eylemek
G
eçen sene yayınladığım kitabın tasarımını genç bir hanım yapıyordu. İlk görsel taslağı hazırlayıp bana gönderdiğinde kendisini aradım. Kitabın “sevda” üzerine olan
bölümü için kullandığı çifte kumru resminin pek
klişe olduğunu söyledim, “aşkı, sevdayı, muhabbeti başka hangi sembollerle anlatabiliriz, bir düşünün. Ama lütfen özgün ve bizden olsun” dedim.
Bunun aynı zamanda medeniyetimizi ihya etmenin bir örneği olacağını söyleyince genç hanım
şaşırdı: “Grafik tasarımın medeniyet ile ne ilgisi
var?” dedi. Bunu söyleyen dindar bir hanımdı.
Bunun üzerine ona bu cümlesinin, medeniyetin
ve dinimizin temeline ne kadar aykırı olduğunu
anlatmak zorunda kaldım.
Çevremizde böyle “sanat ile dinin ne ilgisi var?”,
“bilim ile dinin ne alakası var?” diye soranların
önemli bir bölümü dindar kişiler... Hâlbuki ina-
12
nan kişinin; her şeyin imanla, dinle ilgisi olduğunu bilmesi gerekmez mi?
Maalesef İslam’ın bir “hayat dini” olduğunun farkına varmıyoruz. Peki, bu şuur eksikliği nereden
geliyor? İşin esası şu: İki yüz senedir kendimizde değiliz, kendimiz değiliz. Kendimizden şüphe
ediyoruz. İki yüz senedir kendimiz olmayı bir
tarafa bıraktık, başkası olmaya çalışıyoruz. Bu
yüzden geleneği sahiplenenlerin çoğunluğu da
geleneği reddedenler kadar “kendine” bigâne...
Gelenek düşmanları bunu tahkir ederek yapıyor,
biz ise ya sürekli geçmişe yazıklanıyoruz, ya da
eski kalıpları tekrar ederek bugünü ihya edeceğimizi sanıyoruz. Bir yanda “kendimiz” olan her
şeyi reddeden, küçümseyen, tahkir edenler var.
Bir yanda da geleneği yüceltmek adına onu bugünün insanına, dünyasına, hayatına kapayanlar
var.
Kendimize o kadar yabancılaştık ki, kim olduğumuzu yabancılara anlatmaya çalışmaktan daha
çok kendimize anlatmamız gerekiyor. Bizim medeniyetimizin özelliklerinin ne olduğunu düşünüp tarif etmemiz gerekiyor. Kalp gibi, muhabbet
gibi, aşk gibi kavramların gerçek anlamlarının
ortadan kalktığı bir dönemde insanın medeniyeti
bu kavramlarla ifade etmesi kolay değil. Nitekim
bugün “eğitim şart” diyoruz, ama eğitim kelimesinden başka terbiye, talim, tahsil, maarif gibi her
biri ayrı bir âlem olan kavramlarımız unutulmuş
durumda.
Doğru insan yetişsin diye
talebelere burs verdik ama
sanata, estetiğe, güzelliğe
yönelmiş talebelere burs
vermedik. Camiler, mescitler,
binalar inşa ettik. Her şeylerini
düşündük, ama güzel olmalarını
en sona bıraktık.
Biz burada “medeniyet” kavramını Tanzimat’ta
türetildiği şekliyle, yani Batı medeniyetini esas ve
üstün sayan anlamından başka bir manada kullanıyoruz. Kendi medeniyetimizi kastediyoruz.
Fakat bizim medeniyetimizden bahsederken medeniyetin nasıl bir şey olduğunu, olmazsa olmaz
unsurlarını, nasıl inşa edildiğini somut olarak anlatmayı pek beceremiyoruz.
Kur’an’ı doğru anlamaya, inancı doğru yaşamaya,
farzları ve sünnetleri doğru uygulamaya odaklandılar... Bu amaçla sayısız vakıflar, halkalar, kurumlar, mektepler kurdular. Sayısız dergi, kitap,
ansiklopedi yayınladılar. Sayısız toplantılar, meclisler, tartışmalar yürüttüler. Amaç, inananların
inancının ve amellerinin “doğru” olmasıydı.
Yabancılaşma, kendini inkâr o kadar ileri düzeyde ki bugün bizler medeniyetimizin özünü, kaynaklarını, ilkelerini, değerlerini, şekillenme sürecini bize gelen birikimin içinden çekip süzmek
zorundayız. Bu neredeyse arkeolojik bir çaba...
Müzikten mimariye, şiirden siyasete bize miras
olarak gelen ilke ve değerlerin bu alanlara nasıl
nüfuz ettiğini öğrenmemiz gerekiyor. Bir nevi
“kendini hatırlama” seferberliği gerekiyor.
Bütün bu hayırlı çabaların sonucunda İslam dünyasında hayatını “doğru” yaşayan insanlar çoğaldı.
Şerlerden kaçınan, hayatını Allah’ın muradına ve
Resulüllah’ın sünnetine uygun yaşamaya çalışan,
namazı, orucu, zekâtı, haccı ifa etmeye gayret
eden samimi müminler dünyanın her yanında
İslam’ın görünür yüzü oldular. Kurulan vakıflarla sayısız doktorların, mühendislerin, avukatların
yetişmesine katkı yaptılar.
Öncelikle şunu anlamalıyız: İslam doğruluk ve
güzellikten ibarettir. Kul hem doğru olmalı, hem
de güzel. İnancımız hem doğru olmalı, hem güzel. İşlerimiz hem doğru olmalı, hem güzel. Şairliğimiz, kunduracılığımız, anne babalığımız,
evlatlığımız, akademisyenliğimiz, grafik tasarımcılığımız, kısacası hayatın her anında, her alanında hem doğru, hem de güzel olmalıyız.
Fakat bütün bunlar yapılırken İslam’ın ikinci
özelliği olan “güzellik” boyutuna o kadar önem
verilmedi. Doğru insan yetişsin diye talebelere
burs verdik ama sanata, estetiğe, güzelliğe yönelmiş talebelere burs vermedik. Camiler, mescitler,
binalar inşa ettik. Her şeylerini düşündük, ama
güzel olmalarını en sona bıraktık. Oysa mesela
İstanbul’da yaşayan bir kişi için en azından bakıp
da örnek alacağı “güzel” cami mimarisi örnekleri pek çoktur. Hem de dünya çapında Süleymaniye, Şehzade, Fatih, Sultanahmet camileri gibi
medeniyetimizin mimari zirvesi olan eserler vardır. Fakat hayatında sadece “doğru”yu esas alıp,
“güzel”i ihmal eden gözler, önlerindeki “güzellik”
örneklerini de göremediler.
Oysa bugün bizim için maalesef güzellik boyutu
çok önde değil. O zaman eksik bir kulluk içindeyiz demektir.
Müslümanlar, Batı’nın siyasi ve fikrî tahakkümünün etkisine girdikleri 19. yüzyılın başından beri
“doğruluk” boyutuna daha çok ağırlık verdiler.
13
Gündem
Sultanahmet Camii, Ön cephesindeki Hat Örneği
Aynı şey şiirde, edebiyatta, müzikte, siyasette,
ticarette de oldu. Her şeyi doğru yapma gayretinin yanına, güzellik boyutunu ekleyemedik. O
yüzden konuşurken maalesef doğruyu söylerken
güzelce söyleyemedik. Hatta ayetleri ve hadisleri
bile muhataplarını kırıcı, incitici şekilde kullananlarımız oldu. İnsanımız büyük şairlerimizle,
müzisyenlerimizle tanıştığında sükût-u hayale
uğradılar. Doğru olmayı anlatan kitap, roman,
hikâye yazarları, doğruluğu savunan nüfuz önderleri aynı zamanda güzellik önderi olamadılar.
Oysa Mevla’mız Kur’an-ı Kerim’de pek çok yerde “güzel” davranış ve inanışı över ve emreder.
Mesela Bakara Suresi’nin 263. ayetinde şöyle beyan buyurur: “Güzel bir söz ve bağışlama,
peşinden gönül kırma gelen bir sadakadan daha
hayırlıdır. Allah her bakımdan sınırsız zengindir,
Halim’dir.” Nisa Suresi’nin 86. ayetinde ise; “Ve
bir selamla selamlandığınız zaman, o takdirde siz
ondan daha güzeli ile selam verin veya onu (aynen) iade edin. Muhakkak ki Allah, herşeyi en
iyi hesap edendir.” Secde Suresi’nin 7. ayetinde
de, “O ki yarattığı her şeyi güzel yarattı” buyurur.
14
Yaradan, sözün “en güzeli”ne uymamızı emreder.
Hatta kötülüğü def ederken bile “güzellik” ile
kovmamızı ister. Fussilet Suresi, 34. ayette olduğu gibi: “İyilikle kötülük bir olmaz. Kötülüğü en
güzel bir şekilde sav. Bir de bakarsın ki, seninle
arasında düşmanlık bulunan kimse sanki sıcak
bir dost oluvermiştir.”
Yine Mevla’mız kendi isimlerini Kur’an’da “en
büyük” veya “en önemli isimler” olarak değil, “esmayıhüsna”, yani “en güzel isimler” olarak vasfeder. “Güzel”, yani “el-Cemîl” Mevla’mızın isimlerindendir. Dinimizde güzellik o kadar öndedir ki,
Cenab-ı Hak, Hazreti Yusuf ’un kıssasını “kıssaların en güzeli” olarak nitelendirir. Sabrın “cemîl”,
yani güzel olanını tavsiye eder.
“En güzel” ahlak üzerine olan Resulüllah Efendimiz de zatı, sözü ve eylemiyle güzelliğin baş örneğidir. Resulüllah Efendimiz’in şu hadisi bizim
güzellik düsturumuz olmalıdır: “Allah güzeldir,
güzelliği sever!” Resul-ü Zişan Efendimiz şöyle
beyan buyurur: “Bir hurmanın yarısı da olsa onu
sadaka olarak vererek ateşten korunun! Kim yarım hurma bulamazsa güzel bir sözle korunsun!”
5 Numara,1948, Jackson Pollock,
İslam’da doğruluk güzellikten, güzellik de doğruluktan ayrılamaz. Bir inanan hem doğru, hem de
güzel iş yapmak durumundadır. Hem güzel, hem
doğru bir insan olmak zorundadır. Fikri, işi, eseri
doğru ve güzel olmalıdır. Mesela namazı sadece dosdoğru kılmak değil, aynı zamanda güzelce
kılmak esastır. Zekâtı da sadece dosdoğru değil,
aynı zamanda güzelce vermek gerekir. İslam’ı
veya bir hakikati anlatırken de her sözün güzelce
söylenmesi gerekir.
Çoğu kere “doğru” olan “güzel” değildir, “güzel”
olan da “doğru”... Bu, birliği parçalayan ve hayatı
şizofrenik duvarlarla bölen seküler hayat nizamının doğrudan bir yansımasıdır. O yüzden bizdeki
sanat anlayışı ile modern sanat anlayışı arasında
temelde büyük farklar vardır. Mesela Batılı bir
ressam eserine kocaman bir imza koyarken, bizim şaheserler ortaya koyan hattatlarımız küçücük harflerle imza atarlar. O imzalar da genellikle
şöyle dualardan oluşur: “Bunu yazan falan kişidir.
Allah onun günahlarını affetsin.” Sanatta ve toplumsal hayatta tevazu en kıymet verilen duygudur. Çünkü tevazudan daha güzel bir süs yoktur.
Tebessümün sadaka olduğu bir inanca mensubuz.
İslam’da hayat ile güzellik, vazife ile zevk, ahlak
ile sanat iç içedir. Her şey gibi sanat da ne hayattan, ne de inançtan kopuktur. Aksine fıtrat anlamına gelen ahlaka hizmet eden bir araçtır. Müziğin, mimarinin, tezhibin, şiirin, kısacası bütün
sanatların gayesi kişinin edebini, kişiliğini, kulluğunu güzelleştirmektir. Batı’da ise doğruluğu
temsil eden etik ile, güzelliği temsil eden estetik
iki ayrı, hatta çelişen, hatta çatışan kavramlardır.
Kısacası bugün kul olmaktan, kendimiz olmaktan, medeniyetimizi ihya etmekten bahsediyorsak
mutlaka doğruluk gibi güzelliği de üstün tutmalıyız. Hayatımızı, fikrimizi, işimizi, davranışımızı, sözümüzü, binalarımızı, kitaplarımızı, konuşmalarımızı doğru ve güzel kılmalıyız. Kendimize,
çevremize, âlemlere doğruluk ve güzellik yaymalıyız. Kalbimizi, zevkimizi, aklımızı hem “selîm”,
hem “cemîl” yapmalıyız. Güzel olan Mevla’mıza
yaraşır doğru ve güzel kullar olmalıyız.
Nitekim Resulüllah büyük torununa “Hasen”,
yani “güzel”, küçük torununa da Hüseyin, yani
“küçük güzel” ismini vermiştir.
15
Ayşe Şener
Akıl Ne Arar? Akıl Ne Arar...
“Cidden göklerin ve yerin yaratılışında, gece ve gündüzün değişmesinde duru ve lekesiz akıl sahipleri için elbette ibretler vardır. Onlar ki ayaktayken, otururken, yanları
üzerindeyken Allah’ı anarlar. Göklerin ve yerin yaratılışında tefekküre dalarlar. Rabbimiz! Sen bunları boşuna yaratmadın. Sen münezzehsin, bizi ateşin azabından koru!”
(Âl-i İmran, 3/191.)
T
asavvur zihinde, soyutlama ve hayalleme
anlamında dahi, kuşatılması imkânsızlığına
kıyasla âdeta küçük bir ipucu gibi üstünde
durduğumuz mekânı kendisine yatak kılan, gece
ve gündüz, güneş ve ayın aksamayan nöbetleriyle
dursuz duraksız akıcılığı olan zaman ırmağındayız.
Bu düşünce, düzenli tekrarın sıradanlaşmadığı fark
ediş anlarında, an be an akla gelebilir.
16
“Ayaktayken”; yani hayatın gündelik telaşları, yoğun iş hayatı, yaşamın ek olarak getirdikleri sırasında içimizde bir kenarda bekleyen o düşünce;
-bütün bunlar boşuna olamaz, ben boşuna olamam,
muhakkak “geçerli” bir nedenim olmalı ve elbette ona göre geçirmem gereken bir hayatım ve hak
edilmiş bir sonucum olmalı- düşüncesi yüz bulmuş bir çocuk masumiyetiyle koşar gelir zihninize.
“Otururken” bir çimen üstünde. Ya da şehrin orta
yerinde, evinizde, bir sandalyede hayatı bir parça
oturtmuşken veya iş yerinizde aniden dosyaları
kendi hâllerine bırakıp, ya da müşteriyi unutup dalıverdiğiniz olmuştur bu düşüncelere.
Hatta en çok da “yanınız üzerine yatmışken” ayaklanır bu düşünceler içinizde.
Düşünür durursunuz. Boş yere değil hiçbir şey.
Boşluk olamaz bunca doluluk. Hiçlik bir intihardır. Var edilmişliğin borçluluğunu her insan olmasa bile her insaf duyar. Değersizlik yokluktur. Ve
muhakkak yaşama karşılık olabilecek, eşlik edecek
bir yaşam, anlam geliştirmelidir. Bunca ince ince
fikredilmiş ve bahşedilmişliğe, varılmış varlığa ve
verilmiş hayata karşı, gülümseyen ve mahcup bir
teşekkür edilmelidir en azından. O da dosdoğru bir
amacının olmasıdır şu hayatta. Anlamlı olmasıdır
insanın, dersiniz içinizden.
Der misiniz?...
Herkesin tefekkürü vardır az veya çok. Herkes
farklı cümlelerle, farklı düzeylerde de olsa arar
anlamını hayatın. Kur’an bu arayışın bulunup gelmesidir. Evet, bir akıl kitabıdır bu vahiy. İlahî akıl
insan aklını yanına çağırır; sayfalar, günler, ömür
boyunca... Aradığındır. Ancak insana sen hiç düşünme diyen hazır bir akıl değil, bir akıl kılavuzudur. Aklı kullanma yolu ve yöntemleri kitabıdır.
Bine yakın yerde akletmeyi, durup bir düşünmeyi,
derinliğine dalmayı, düşünce yüksekliğine çıkmayı
söyler durur.
İnsan ruhunun arayış basamakları kurulur Kitap’ta.
Allah, düşünce miracını kurar ki, insan hayatını
tam ortasından yakalasın, manasına ersin, anlamlılığa erişsin, mesut olsun... Sonra bir güzel yolunu
tutsun ve neşeyle üretsin.
Kur’an’da sağlıklı akıl etme, kalbi bütün sağlığıyla doğru düşünceye verme, adama; düşüncesizce
ve anlamsızca değil, düşünerek yaşama konusuyla
ilgili yoğun olarak ve çok farklı formlarda fiil çekimlerinin yer aldığı bilinir. Kelimenin bir isim
olarak kullanılmayarak muhtemel bir durağanlığa
hapsedilmediği… Böylece Yaratıcının insanı; dü-
Yaşamak aramaktır. Aramak
akletmektir. “Akl” kelimesi
ayetlerde, gerçek olanla bağ
kurmak suretiyle düşünerek;
ne kalpte, ne akılda ve ne
de davranışlarda bir çelişki
kalmayıncaya kadar bütünüyle
barış içinde yaşamak için bir
araç olarak yer alıyor.
şünmeden durmamaya, durmaksızın düşünmelere,
düşünceli duruşlara çağırdığı...
Yaşamak aramaktır. Aramak akletmektir. “Akl” kelimesi ayetlerde, gerçek olanla bağ kurmak suretiyle düşünerek; ne kalpte, ne akılda ve ne de davranışlarda bir çelişki kalmayıncaya kadar bütünüyle
bir özgüven içinde, içten dışa, özel tercihten genel
seçeneklere kadar kaderiyle barış içinde yaşamak
için bir araç olarak yer alıyor. (Araf, 7/169; Hud,
11/51.)
Yine Kur’an’da akletmenin mekânı, bir anlamda
mutfağı kalptir. “… Kulubun ya’kılune biha…”,
(Hac, 22/46.) Kalp; önce kalbin halesi olan ruha
ve yanı sıra bütün kalıba, akıldan aldığını hazmedip/içselleştirip yerleştirecek olan biricik tahttır.
Malum iç âlemin ve aslında bütün dış dünyanın
sultanı. Yönü kendinden, kendi seçiminden olan
bağımsız Kâbe... Asıl “Kâbe”si; yönü hücrelerine,
yapıtaşlarına, daha en başında, temelden inşasında
kazındığı hâlde, sınav gereği hür bırakılmış küçük
bir toprak parçası işte.
Akletmenin kalp ile olduğu (Hac, 22/46.), kalbin
sadr içinde olduğu (Hac, 22/46.), Kitab’ın kalbe
indirildiğinin (Bakara, 2/97, Şuara, 26/193.) bildirildiği ayetlere baktığımızda; kalbin, aklın -had
bilmez, ilk ve son sınırların/serhaddin bilmezliklerinde düşüp kaymayacağı, düşse de yeniden ayaklanabileceği, yani kendini gerçekleştirebilecek kadar
17
Gündem
özgür bırakıldığı- bir çalışma mekânı olduğu düşüncesine varılabilir.
Bütün hareketliliğiyle o kozmik iç odada; kalpte,
gerçeklerle ciddi manada bağ kurma adına yer alan
akıl sahibinin, içinden dışına doğru çelişkilerle
başa çıkarak, hayatını kuşatıcı bir sükûnete ermesi ve nihai durağında imana ermesi beklenir. Yani
aklını kullanarak varlık içinde var olması, kendini
anlamlandırması... Kalbin kendine, gücüne, onu
doğru, adil tasarrufuyla/kullanma suretiyle hâkim
olmasıdır bu. Kalbin selameti. Fakat iman, her şeye,
anlamlı bir bakışla yeniden bakmanın ve her şeyi o
çerçevede yeniden yaşamanın adıdır. Yani selamet;
çabalar, didinmeler için barışık bir zeminin adıdır.
Durmanın, durağanlığın değil...
Aklın en önemli fiillerinden
taakkul; bir aklın olduğunu fark
etmenin göstergesi olarak aklını
güzel kullanmaktır. Taakkul;
aklı kullanmadır. İnsanın aklını
keşfidir. Varlığı, var içindeki
Var’ı akılla keşfidir.
Bu yüzden Kitap’ta iman etmek, akletmenin bir
sonraki adımı sayılmıştır. (Yunus, 10/100.) Akledebilen için, akil için geçerli olan iman, insanın
sorumluluk aldığını bilinçli olarak onaylamasıdır.
Hiç kurumaması gereken ıslak imzası.
Aklın en önemli fiillerinden taakkul; bir aklın olduğunu fark etmenin göstergesi olarak aklını güzel
kullanmaktır. Taakkul; aklı kullanmadır. Akılsızmış gibi davranmaman... Düşünmeyi hep başkalarına ısmarlamaman ve kendi düşünü varlık taşının
altına -bir zahmet- koymandır. Düşünmeyi ihmal
etmemendir. Bir kere durup düşünmekle ne kadar
düşünebilen bir varlık olduğunu görebilmen, hayret
etmendir zihnindeki uzaya... Düş düş gezebilmene. Soyutlanmalardan, uzak yalnızlıklardan, sancılardan, bilinmez kapılara bir girip bir çıkmalardan
sonra kendine, gerçeğine inip varlığı ardındaki
18
hakikate göre değerlendirebilmen, yani gerçekliği
hakikatine olan ahenkle yaşayabilmendir. Taakkul
belki de insanın aklını keşfidir. Varlığı, var içindeki
Var’ı akılla keşfidir ya da...
Bir başka basamak; tefakkuh. En genel düşünmelerden sonra gelen bir çıkış. Aslında daha aşağılara
iniş. Derinliğe merak. Sığlığın yetmeyişi. Görmenin ötesi. Eğilip bakmak. Belki bakakalmak. Ayrıntıları, tek tek önüne çıkan veya yetişebildiğin
konuları, özel olarak ilgilenmen gereken bir konuyu, mesela hayatının sana özgü anlamını, mesela
neden buralarda oluşunu, “gurbette” ne aradığını,
neden yoklukta veya var olmuşsan bir kere cennette değil de -adı İstanbul veya Berlin, ya da Kars,
Kahire, Filistin olan- “gurbet”te ne aradığını, sen
olmasan dünyanın ne kaybedecek olduğunu mesela... derinlemesine düşünmektir tefakkuh. İyiden
iyiye anlamaya çalışmak, anlama yaklaşmak için
zihni yokuşa koşmak. Ki sarplıkta olduğu bilinir
derinliğin. Ki mesela dağın dibindeki kaynak su, en
tepeye tırmanıştaki zorun tadıdır.
Hadi gayret ey insan zihni; bir basamak daha inerek
çık yükseğe... Tezekkür et! Hatırla gerçekleri. Birleştir hatırladıklarını, fıtratına kazıdığında, kitapta
yazılanlarda ve varlık âlemine çizilendeki farklılıklar içre aynılığı... Gör ki; aklın kazısı da, yazısı da
bir. Hatırındakiler, hayalindekilerle. Alt yazılar gibi
geçiyor ayetler; evrenden ve hayattan. Düşünülmüş
ve kurulmuş cümleler var tarihten, felsefeden, edebiyattan. Sonra akıl kitabındaki o cümleler... Teklif
edilmiş bir koca yazgı. Kur’an! Çizili, boyalı, hareketli evren. Birikmiş özlerden yola çıkarak yeni
birikimlere, geleceğe yürüsün insan. Zikretmeye
değer bir düşünce ve medeniyet inşa etsin! Hatırladıklarından bir hayal kursun. Gerçek olarak geleceğe bir yürüsün!
İnsan tarih boyunca vahyi; yani bir anlamda
Allah’ın cömertçe paylaştığı akıl vermeleri, ilahî
aklı farklı şekillerde değerlendirdi. Aslında çoğunlukla tam anlamıyla değerlendiremedi. Kimi
zaman aklını hiçe sayarak, -Allah benim yerime
her şeyi düşünmüş bahanesiyle, vahyi; hiç aklını
kullanmadan, hazırcı, emeksiz biçimde yaşamaya
kalkıştı. Bu, ilk dönemde, hususen Kitab’ın öğret-
meninin gözetiminde sorunsuz veya az sorunlu ve
interaktif bir yöntemle sorunlara acil müdahil olunarak ve çözüme kavuşturularak sağlandı. Ve belki o dönemin saf tesirinin sürebildiği kadarıyla da
devam etti.
Ne var ki insanlar, tarihlerinin başından beri kitapsız, bilgisiz kalmadıkları hâlde, temel değerler
muhtevalı ana kitaplarını, vahyi, zaman ilerledikçe
ve mekânlar değiştikçe akıllı davranarak güncellemediler. Vahiyli fakat akılsız bir hayat sürdürmede
tarihe nam saldıkları oldu. Bu dönemlerde ilahî
akla/vahye rağmen, doğru dürüst tasarruf edilmeyen insan aklının dünyayı nasıl kirlettiğine tanık
oldular. Vahiycilik yaptılar bir nevi. Akılsızlık öte
yandan. Hâlbuki vahiy de bir araçtı. Dil, lafız, değişken ilk örnek biçimlendirmelerinin ötesinde bir
anlama, amaca işaret ediyordu.
Batı veya doğuda ehlikitap, yani ilahî aklı kitaplarından alabilme imkânı olan insanlar, toplumlar;
istediği kadar Allah’tan akıl alsın, kendi aklını o
doğrultuda kullanmadıkça ve hususi bir düşünce
üretme çabası vererek şimdi ve geleceğe dair yaşanabilir ve teklif edilebilir bir hayat sunmadıkça hiç
bir yere varamayacağını acı-tatlı gösterdiler. Çünkü
taakkul etmemişlerdi. Akıllarını kullanmamışlardı.
Dinin/hayatın aklı iptal etmek, düşünemeyen yaratıklar gibi olmakla ve çok iyi düşünen, çok iyi hükmeden birkaç lidere biat ve itaatle yaşanabileceğini
sanmışlardı. Sanıyorlar ya da.
Kitaptaki değişmez özden aldığı sarsılmazlıkla, hayatın bütün değişkenliğini ve sarsılmalarını kendi
aklını da yanına koyarak, onurlu bir insan hayatı
oluşturabilecekken, tam tersi, bir de din adı altında
her türlü akılsızlığı yaşadılar. Bu durumda güncellenmeyen bir dinî yaşam; gerçeklerle bağını kurmayan, davranış bozuklukları ve çelişkiler içeren
ve gittikçe hayatın gerisinde kalan, ihtiyaçları karşılayamayan, hatta insanın ihtiyaç algısına ve listesine başından müdahale etmediği için sonradan
bunu zapta gücü kalmayan bir din ortaya koydular.
Geçmiş fetvalara da saygısızlık yaptılar. Geçmiş bir
fetva; zamanında vahyin ışığında o güne “modern”
çözüm üretmek için emek verilen insan aklının hayati çözümleri iken, o çözümün yöntemlerini al-
mak yerine, üstünden zaman aktığı ve coğrafyalar
değiştiği hâlde aynını, tıpkısını yaşamayı din saydılar. Din sandılar.
Hâlbuki Kur’an, insanı temel değerler çerçevesinde
aklını kullanmaya, araştırmaya, bilime ve aydınlanmaya yöneltir. Müslümanlar, başkaları karanlıktayken, X. ve XI. yüzyılda ilmî aydınlanmada büyük
bir ilerleme göstermişlerdi. Fakat Müslümanların
gerçekleştirmiş oldukları araştırmalardan yola çıkan ve aklının değerini bilen Batı XVIII. yüzyılda
bilimde aydınlanma çağına girmiştir. Aynı çağda
bu defa Müslümanlar, çok geri kalmışlardır.
Bu yüzden zamanında dünyaca başlattıkları “böyle akledilir ve dünya Allah ile birlikte, adeta -Akıl
akıla- böyle değiştirilir!” diyebilecek dereceye gelmişken, sonraki tutumlarıyla, insanın bilimsel
gayretlerinin imandan uzak bir isyanda boşluğa
düşmesine, bilimsel disiplinlerin, o disiplinlerden
yola çıkarak üretilen evrensel faydaların da insan
ruhuna, hayatına zarar verici boyutlarda olmasına
neden oldular. Şimdi tutup “akil geçmişimizi, birikimimizi bizden çaldılar” demek yerine, o akıllı
tarihe layık bir torun olmadıklarının ve bilgilerini,
bulgularını kaptırmalarının nedenlerini yine kendi
akılsızlıklarında aramalılar.
Yani şu ki insan, tarihte pek az zamanlar için ilahî
akılla akıl akıla vermiştir. Vahyi bulunca aklı, aklı
bulunca vahyi ihmal ve iptal etmiş, kalbinin iki yakasını kolay kolay bir araya getirememiştir. Düşünme gücünü, düşünme öz ve üslubuyla/yöntemiyle
bir türlü bir araya getirememenin ağır bedelini de
yaşamakta ve yaşayacaktır.
19
Selahaddin Çelebi
DİB Cami Hizmetleri Daire Bşk.
Zevkiselim: Hayatı Ulvi
Gayelerle Yaşamak
Y
üce Yaratıcının elinden çıkan her eser, ilahî
bir zevkin ürünü olduğu için mükemmeldir. Bu mükemmelliğin insana yansıyan
yanı ise zevkiselimdir. Büyük kitap kâinat, yaratılanların en şereflisi insan ve gönderilen en son ilahî
mesaj Kur’an, bize bazen açıkça, bazen de satır aralarında zevkiselimi talim eder. Hayatı zevkiselimle
yaşamayı salık verir.
Hadis kitaplarımızda ‘’Cibril Hadisi’’ diye meşhur
olmuş metni, bir zevkiselimle ile değerlendirelim.
Bakınız Hz. Ömer anlatıyor:
220
0
Diyanet
Diy
Di
D
iyaane
iy
net A
ne
Aylık
yylı
lık Dergi
lı
Derg
errggi • Ar
Aralık
A
Ara
ralı
ra
lık 220
lık
2014
014
01
14 • sa
ssayı
ay
ayı 2288
88
88
‘’Bir gün Hz. Peygamber (s.a.s.) ile oturuyorduk.
Hiçbirimizin tanımadığı, beyaz elbiseli, siyah saçlı,
güzel kokulu, yoldan gelmiş gibi bir hâli olmayan
birisi çıkageldi. Peygamberimizin huzuruna kadar
geldi, edeple önüne oturdu, ellerini dizlerinin üzerine koydu ve:
- Ya Muhammed, bana imanın ne olduğunu anlat, dedi. Allah Resulü (s.a.s.):
- İman, Allah’a, O’nun meleklerine, kitaplarına,
peygamberlerine, ahiret gününe, hayır ve şerrin bir
kaderle meydana geldiğine inanmandır, diye cevap
verdi. O kişi:
-
Doğru söyledin, dedi.
Biz onun bu tutumuna hayret ettik. Zira hem soruyor, hem de Allah Resulünü tasdik ediyordu. Gelen
zat sonra:
Bana İslam’dan haber ver, dedi. Allah Resulü (s.a.s.):
Sarsılmaz bir imanın
doldurduğu aklın ve sağlam
bilginin yönettiği kalbin,
kişiyi nereye ulaştıracağı ihsan
sorusunda ortaya çıkıyor. Allah’ı
görüyormuşçasına Allah’a
kulluk etmek. İşte inanç ve
eylemin zirve noktası…
- İslam, Allah’tan başka ilah bulunmadığına ve
Muhammed’in O’nun peygamberi olduğuna inanman, namazı dosdoğru kılman, zekâtı vermen, ramazan orucunu tutman ve gücün yetiyorsa Allah’ın
evini ziyaret edip hac yapmandır, diye cevap verdi.
O kişi:
topluma uzanan ilahî bir lütuftur.
-
İlk soru iman: İmanın neye ve nasıl olması gerektiği
Doğru söyledin, dedi.
- Bana ihsanı anlatır mısın? diye sordu. Allah
Resulü (s.a.s.)
- İhsan, Allah’ı görüyor gibi O’na kulluk etmendir. Sen O’nu görmüyorsan da O seni görmektedir,
buyurdu. Gelen zat:
- Allah Resulü (s.a.s.), bana kıyametin ne zaman
kopacağını haber verir misin? dedi.
- Bu konuda soru sorulan kişi sorandan daha bilgili değildir, buyurdu. Gelen zat:
ihtiva ederken bu diyalog da sahabenin gözü önünde cereyan ediyordu. Çünkü zevkiselim bireyden
izah ediliyor. İmanla huzur bulmuş bir akla, aklıselime işaret ediliyor.
İkinci soru İslam: İslam’ın temel esasları sayılarak
yeni dinin ana gövdesi izah ediliyor. Sağlam bilgiyle
hareket eden bir kalbe, kalbiselime işaret ediliyor.
Üçüncü soru ise ihsan: Önceki iki sorudan ne anlaşılması gerektiği, sarsılmaz bir imanın doldurduğu aklın ve sağlam bilginin yönettiği kalbin, kişiyi
nereye ulaştıracağı ihsan sorusunda ortaya çıkıyor.
Allah’ı görüyormuşçasına Allah’a kulluk etmek.
- O hâlde belirtilerinden haber ver, dedi. Allah
Resulü (s.a.s.), kıyametin bazı alametlerinden haber
verdikten sonra o kişi kalktı, cemaatin içine girdi ve
bir anda gözden kayboldu. Bir müddet sonra Allah
Resulü (s.a.s.) bana dönerek:
İşte inanç ve eylemin zirve noktası… Sevgili Peygamberimizin gelen yabancının ardından söylediği
ifade ise son derece mühim.
-
“O Cebrail idi. Size dininizi öğretmeye gelmiş-
- Ömer, soru soranın kim olduğunu biliyor musun? diye sordu. Ben:
ti.”
- Allah ve Resulü daha iyi bilir, dedim. O zaman
buyurdu ki:
rak ifade ediliyor. En önemlisi de; iman ve İslam’ın
- O Cebrail idi. Size dininizi öğretmeye gelmişti.
(Buhari, İman, 1.)
Burada zikredilen konular dinin ana konuları olakişiyi ulaştırdığı ihsan mertebesinin dinden sayılması ve Cebrail vasıtasıyla öğretilmesidir. İhsan;
hayatı Allah’ı görüyormuş gibi yaşamak, insan O’nu
görmüyorsa da, Yüce Allah’ın insanı her daim gör-
Bu olay şüphesiz inanç ve ibadetlere bir de zevkiselim noktasından bakmayı gerektiriyor. Zira metin,
oluş şekli ve içeriği bakımından mühim konuları
düğünün ve izlediğinin bilincinde olmaktır.
Hayatı zevkiselimle yaşamak demiştik ya.
21
Gündem
Önce aklıselim, yani sağlam, doğru bilgi. Ardından
kalbiselim, yani sağlam niyet ve doğru iş, eylem. Ve
sonunda bunların hasılası; zevkiselim.
Zevk, insandaki tabii bir duygudur. Zevkiselim ise
sağlam bilgiye, sağlam imana göre şekillenmiş, tabiatına uygun kalmış, bozulmamış zevktir. Zevkiselim insanın düşünce ve eylemini kontrol eden bir
mekanizmadır. İslam ve imanın insanı taşıdığı yerdir, zirve noktadır. Yani ihsan mertebesidir. Zıddı
ise, zevkisüflidir.
Zevk, insandaki tabii bir
duygudur. Zevkiselim ise sağlam
bilgiye, sağlam imana göre
şekillenmiş, tabiatına uygun
kalmış, bozulmamış zevktir.
Zevkiselim insanın düşünce
ve eylemini kontrol eden bir
mekanizmadır. İslam ve imanın
insanı taşıdığı yerdir, zirve
noktadır.
Cibril hadisinde; önce inanç esasları dile getirilerek
adeta aklıselim anlatılıyor. Ardından İslam sorularak kalbiselim anlatılıyor. Niyetin ve eylemin sıhhati dile getiriliyor. Sonuncu soru ise; önceki iki sorunun insanı ulaştırmak istediği yeri haber veriyor:
İhsan. Zevkiselim.
Zevkiselimin yüksek algısı, bize mevcudata zahiri
bir nazarla bakmayıp, ilahî hikmetin penceresinden
bakarak varlığın künhüne vakıf olma gayretini lütfeder. Cemal ve Bedi’ sıfatlarıyla Yüce Allah varlık
âleminin sırlarını ifşa eder. Esmayıhüsna olarak bildiğimiz Yüce Yaratıcının her bir ismi-sıfatı, hayatı
yaşarken insana rehberlik edecek bir zevkiselim örneğidir aynı zamanda.
Er-Rahman; Nimetlendirici, Er-Rahim; Merhametli, Es-Selam; Kurtarıcı, El-Musavvir; Biçimlendirici, El-Adl; Çok Adaletli, El-Latif;
22
Lütfedici, Eş-Şekur; Kadirşinas, El-Celil; Ululuk
sahibi, El-Vedud; Muhabbetli, El-Vasi; Kucaklayan, El-Hakim; Hikmetli, El-Berr; İyilik kaynağı,
Malikü’l-Mülk; Mülkün sahibi, En-Nur; Nurlandıran, El-Bedi’; Örneksiz icat eden, Er-Reşid; Erdemli öğretici, Es-Sadık; Dosdoğru, gibi.
Rahmetin, merhametin, celalin, cemalin, sevgi ve ilginin kaynağı Yüce Allah’tır. İnsanın bütün eylemlerinde sahip olduğu duygu ve düşüncelerin kaynağı
ilahî sıfatlar olarak telakki edilebilir.
İslam, insan merkezli bir dindir. İnsanın dünya ve
ahiretini mamur etmek üzere gelmiştir. Ayetler ve
hadisler, insanı dünyayı imara teşvik eder. Bu imar
sıradan bir yapıp etme olmayıp güzelleştirmeyi de
içine alan bir imardır. Yüce Allah kendi yarattığı
âlemle ilgili olarak şöyle buyurur: ‘’O yedi göğü
tabaka tabaka yaratandır. Rahman’ın yaratışında
hiçbir uyumsuzluk göremezsin. Bir kere daha bak!
Hiçbir çatlak (ve düzensizlik) görüyor musun?’’
(Mülk, 67/3.) ‘’Semud kavmine de kardeşleri Salih’i
peygamber olarak gönderdik. De ki: “Ey Kavmim!
Allah’a kulluk edin. Sizin O’ndan başka hiçbir ilahınız yok. O sizi yeryüzünden (topraktan) yarattı ve
sizi oranın imarında görevli kıldı. Öyleyse O’ndan
bağışlanma dileyin…” (Hud, 11/61.)
Dünyanın fiziki yapısı nasıl dağlar, ovalar, nehirler
ve çöllerle süslenmişse, gökyüzü yıldızlarla donatılmışsa, bugüne kadar, şöyle olsaydı daha güzel olurdu denilemeyen insanın yaratılışı da, zevkiselime
kaynaklık eden aşkın bir zevkin ürünü olsa gerek.
Yüce Allah yaratıyor ve tesviye ediyor. Yarattığı
gibi bırakmıyor. “… O yaratıp şekillendiren, ahenk
veren ve düzene koyandır. O her şeyi ölçüyle yapıp
yönlendirendir.” (A’la, 87/2.)
Kur’an ayetleri, dünyanın oyun ve eğlenceden ibaret olduğunu haber verirken geçici olana kanmamamız konusunda bizi uyarır. Sevgili Peygamberimiz dünyada kendimizi bir yolcu gibi algılamamızı
tavsiye eder. Ancak Hz. Peygamber (s.a.s.) hayatı
yaşarken en hüzünlü anlarda bile göz ve gönül zevkinden ödün vermez ve bize örnek olur.
Sevgili Peygamberimizin küçük yavrusu İbrahim
vefat etmiştir. Allah Resulü çok üzgün... Sahabe-i
Kiram cenazeyi defnetme hazırlığında. Kabir kazılmış ve küçük çocuk oraya defnedilecek. Allah
Resulü biraz özensizce kazılan kabre iner ve elleriyle düzeltir. Kabri tesviye eder. Ve orada bizlere
güzel bir mesaj verir. “Yüce Allah, sizden birinizin
işini güzel yapmasından hoşnut olur.” (Taberani,
1/275.)
Aklıselimin, kalbiselimin ve zevkiselimin egemen
olduğu devirlere baktığımızda; bizi muhabbetli
mahalleler, sıcacık evler, ruhaniyetli mabetler karşılar. Cami etrafında oluşan mahallede insanların
yolu camiye çıkar, kabristandan geçer ve iş yerine
uzanır. Zevkiselimin oluşturduğu şehirlerde teraziyi tutan ellerin gözleri, karşıda camiyi ve kabristanı
görür. Evler, dış ve iç mimarisiyle size önce sıcacık
bir ‘’hoş geldin’’ der. Mehabetli mabetler sizi nama-
za, duaya, kıraate, sohbete hazırlar. Orada güvende
olduğunuzu hissedersiniz.
Aradan uzun asırlar geçmiş olmasına rağmen, ecdadımızın, zevkiselimi mimariye yansıtarak inşa
ettiği, başta camilerimiz olmak üzere han, hamam,
kervansaray, köprü ve çeşmelerimiz lisanıhâl ile
bize çok güzel şeyler fısıldıyor. Kadim şehirler ancak zevkiselimin oluşturduğu kadim eserlerle değer kazanıyor.
Anladım işi, sanat Allah’ı aramakmış,
Marifet bu, gerisi yalnız çelik çomakmış. (Çile, Necip Fazıl Kısakürek)
Zevkiselim, desteğini aklıselim ve kalbiselim gibi
güçlü bir maneviyat hazinesinden alırken, ulaşmak
istediği nokta ise yüce Allah’ın hoşnutluğudur.
23
Dr. Lamia Levent
Diyanet İşleri Uzmanı
Latin Amerika’daki
Kardeşlerimiz
H
er şey deniz aşırı bir adadan gelen mektupla başladı desek abartmış
olmayız. Pek çok kişinin tatil planları için ilk sıraya koyduğu küçük
bir ada devletinden, Karayipler olarak da bildiğimiz Haiti’den geliyordu mektup. Latin Amerika’daki irili ufaklı ülkelerde yaşayan Müslümanların ortak derdini dile getiriyordu İmam Hanif bu mektubunda. Onlar, ataları
Afrika’dan getirilerek köleleştirilmiş ve yüzyıllarca ağır şartlarda çalıştırılarak
Batı’nın bugünkü refahına kavuşmasını sağlayan Müslüman ataların çocuklarıydılar. Sonra köklerine sarılarak yeniden filiz verip Haiti’de azınlık da olsa bir
Müslüman topluluk oluşturmuşlardı. Çocuklarına sağlam bir İslami eğitim
24
vermek, dinlerini dosdoğru bir şekilde öğrenmek
ve yaşamak istiyorlardı. Öyle ki, bir Kur’an’dan yirmi kişinin hafızlık yaptığı nice ülkeler vardı yokluğun kol gezdiği bu uzak kıtada. İman ettiği dinin
kitabına yüz sürmek için sıraya giren kardeşlerimiz
de vardı bu topraklarda. Sonra İmam Hanif, kendilerine babaları ve dedeleri tarafından anlatılan
ülkeyi hatırladı ve duygularını şöyle kaleme döktü: “Biz ataları köleleştirilerek Afrika’dan buralara
taşınan Müslüman annelerin ve babaların çocuklarıyız. Ecdadımız, Afrika’dan buralara köle olarak taşındı. Yıllarca, anneler babalar, çocuklarını
uyuturken, «Oğlum korkma bir gün İstanbul’dan
Müslümanlar gelecek ve bu köleliğe son verecek»
diye anlatırlardı. Ancak çok bekledik siz gelmediniz. Şimdi, İslamiyet’i yeniden keşfettik. Müslüman olduk. Müslümanlığımızı yaşamaya başladık.
Ne camimiz var, ne mescidimiz. Ne kitabımız var
ne çocuklara öğretecek insanımız. Son kez size yazıyorum. Lütfen bir heyet gönderin”
Aradaki binlerce kilometrelik mesafeye rağmen hâlâ birilerinin ümidi olmak, hayallerinin
başkahramanı olmak nasıl bir mesuliyet yükler
omuzlara… Hiç görmedikleri kardeşlerine umut
bağlamak ve bir gün çıkıp gelecekleri hayaliyle
25
beklemek… Bunun tasavvuru bile hem onur verici
hem de bir o kadar da ağır… Aynı inancın yakınlaştırdıklarını kim ayırabilir ki? Arada mesafeler,
okyanuslar da olsa…
Nitekim mektup kendisine ulaştığında Diyanet
İşleri Başkanımız Prof. Dr. Mehmet Görmez,
oradaki Müslümanlarla tanışmak ve halleşmek
üzere bir heyet gönderdi. Haiti’ye. Yapılan görüşmeler meyvelerini vermeye başladı ve Sayın
Başkanımız Görmez 1. Latin Amerika Müslüman Dinî Liderler Zirvesinin de bu mektubun
güzel sonuçlarından biri olduğunu ifade etti açılış
konuşmasında: “Allah’a hamdolsun önce gruplar
hâlinde Haiti’den kardeşlerimiz Türkiye’ye geldiler. Türkiye’de dinî eğitim aldılar. Sonra camiler
inşa edildi. Şimdi İmam Hanif ’in oğlu, İlahiyat Fakültesi’nde okuyor. O da bugün aramızda.
Onun için bu tarihî toplantıyı başlatan İmam
Hanif ’e teşekkür ediyorum.”
1. Latin Amerika Müslüman Dinî Liderler Zirvesi, Latin Amerika Kıtası’ndan ülkemize davet
edile 40 ülkeden 76 Müslüman dinî
edilen
lider
liderin katılımıyla İstanbul’da 13-16
Kas tarihleri arasında gerçekleştiKasım
rildi. Latin Amerika ülkelerindeki İslam âlimlerini
Türkiye’de buluşturması yönüyle ilk olma özelliği
taşıyan bu tarihî zirvenin amacına, Diyanet İşleri Başkanı Prof. Dr. Mehmet Görmez; “Tarih
boyunca ihmal edilmiş kardeşliklerimizi yeniden
inşa etmek için bir araya geldik» sözleriyle dikkat
çekti.
“Geleneğimiz ve geleceğin inşası” temasıyla
İstanbul’da beş gün süren zirve boyunca okyanus ötesinde Müslüman kimlikleriyle varolmaya ve yaşamaya çalışan Müslüman kardeşlerimiz
bir araya gelerek birbirlerini tanıdılar, konuştular,
dinlediler. Sorunların ve ortaya konulacak çözümlerin tespiti noktasında oldukça faydalı geçen
zirvenin kapanış programına Cumhurbaşkanımız
Sayın Recep Tayyip Erdoğan da katıldı. Erdoğan
burada yaptığı konuşmasında, zirvenin, Türkiye
ile Latin Amerika ülkeleri arasında dostluğa ve
dayanışmaya vesile olmasını diledi ve özellikle
Latin Amerika ülkelerindeki Müslümanlarla var
olan gönül köprüsünün daha da sağlamlaşmasına
zemin hazırladığını ifade etti.
Zirve, İstanbul’da İspanyolca eğitim veren bir
İmam Hatip Lisesi açılması ve İspanyolca eserler basılması doğrultusunda alınan kararlarla sona
erdi.
İmam Hanif
İmam Yahya Pedro / Küba
Türk kardeşlerimiz Küba’ya bakabilsin ve
bizleri görsün istiyorum. Küba’nın size
ihtiyacı var. Türklere özellikle ihtiyacı var.
Ekonomi ve sosyal alanlarda ihtiyacı var.
Yatırımlarınızı bizim ülkemize yapabilirsiniz. Müslümanlar olarak kendi birliklerimizi geliştirebiliriz. Küba’da en büyük
eksiğimiz cami ve mescitlerdir. Böylesi
bir zirveyi düzenleyerek Latin Amerikalı
Müslümanları bir araya getiren Diyanet
İşleri Başkanlığına teşekkür ediyorum.
26
“İslamı öğrenmek için hep sizi bekledik, atalarımızın kölelikten kurtulmak için Osmanlıyı beklediği gibi. Eşim Türkiye’de altı ay kaldı ve Kur’an-ı
Kerim’i Türkiye’de öğrendi. Türk hükümetine
şükranlarımızı sunuyoruz. Diyanet İşleri Başkanımıza teşekkür ediyoruz. Türkiye Diyanet Vakfı,
Haiti’de bizlerin yanında. Allah Türk halkını korusun.”
Ahmad Ali Saifi (Latin Amerika İslam Merkezi
Başkanı)
Her şeyden önce bu toplantı hayırlara vesile olmuştur. Merkezimizde yaklaşık 30 yıl önce buna
benzer bir toplantı düzenlemiştik. Diyanet’in yapmış olduğu bu toplantıyı bir ikram olarak görüyorum. Brezilya’daki Müslümanların durumu gayet
iyi. Ağırlıklı olarak Katolik çoğunluğa sahip bir
ülke olmasına rağmen Müslümanlarla kardeşçe
yaşıyorlar. Bizim Türkiye ile önceden bağlarımız
var. Birtakım sivil toplum kuruluşlarıyla da irtibat
hâlinde çalışıyoruz. Kurban organizasyonlarını ve
çeşitli etkinlikleri Türkiye ile yapıyoruz.
Şeyh Halit Takiyiddin (Brezilya Müslüman
Alimler Birliği Başkanı)
Böyle büyüklükte bir toplantının yapılması muazzam bir şey. Çünkü bundan önceki toplantılarda
iki veya üç devlet bir araya gelirdi. Ama Diyanet
İşleri Başkanlığı kırk devleti bir araya getirdi. La-
tin Amerika’daki Müslümanların durumunu topluca görme imkânı sağladı. Bu toplantıda bütün
sorunlar ve çözüm yollarını değerlendirme imkânı
oldu. Ayrıca en önemlisi bunlar kayıt altına alındı.
Brezilya’ya gittiğimizde bu konularla alakalı bir
bildiri yayınlayacağız. Ayrıca Türkiye’ye çok teşekkür ederim. Bizi en güzel şekilde ağırladılar. Biz
mesafe olarak çok uzaktık, bizi yakınlaştırdılar.
Biz batıda siz doğudasınız. Bir araya gelmemize
vesile olan Sayın Mehmet Görmez Bey’e, Sayın
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a ve tüm
çalışanlara teşekkür ederim.
Karla Frida Gonzalez (Honduras İslam
Cemiyeti Başkanı)
İmkânlarımızın elverdiği ölçüde İslam’ı öğrenmeye ve öğretmeye çalışıyoruz. Ancak eksikliklerimizin çok olduğunu biliyoruz. Gençlerimizi
geleceğin Müslüman liderleri olarak yetiştirmeyi
ümit ediyoruz. İbadetlerimizi yapmak için bir yer
kiraladık. Ancak bir mescit projemiz var, bunun
için Türkiye’den maddi destek bekliyoruz. Diyanet
İşleri Başkanlığı’na projeyi gönderdim ve gelecek
yıl inşallah bu mescit projemize başlayacağız. Türk
hükümetinden bize destek vermelerini istiyoruz.
Eğer bize yardım ederlerse biz de Honduras’ta
güçlü ve daha sağlam bir Müslüman grup olabileceğiz.
27
Çeviren: Dr. Kübra Sarı Seo Lecoq
p
u
t
k
e
M
n
e
l
e
G
n
a
d
’
y
a
u
g
u
r
U
ontevideo,
22 Kasım, M
Uruguay
anirrahim
Bismillahirrahm
rekatuh
metullahi ve be
h
ra
ve
m
kü
ey
Esselâmü al
eşlerime,
eki Sevgili Kard
’t
et
an
iy
D
e
y
Türki
K
endileriyle ilk defa Meryem Kiola kardeşimiz
aracılığıyla 2014 yılı Ocak ayında irtibata geçtiğim Prof. Dr. Mehmet Görmez ve eşi Hatice
Görmez hanıma “I. Latin Amerika Müslüman Dini
Liderler Zirvesi’ne” katılımlarından dolayı en içten
şükranlarımı sunuyorum. Aynı zamanda, bu tarz bir
buluşmanın gerçekleşmesinde emeği geçen, sahnenin
önünde ya da arkasında yer alan herkese teşekkür ediyorum, Elhamdulillah.
Aslında üzerinde durulması gereken birçok mevzu var,
ancak ben Latin Amerikalı Müslüman ve muhtedi bir
kadın olarak ivedi olduğunu düşündüğüm konulara
değineceğim.
Öncelikle kendimi tanıtayım: 2002- 2012 yılları arasında Avrupa’da yaşadıktan sonra 2012 yılında
Uruguay’a kesin dönüş yaptım. Psikoloğum ve iki buçuk yıldır Sosyal Gelişim Bakanlığına bağlı olarak sürdürülen toplumsal bir eğitim projesinin koordinatörlüğünü yürütmekteyim. Bu proje 14-24 yaş aralığındaki
aşırı derecede yoksul ve savunmasız gençlerin gerek iş
gerekse eğitim yoluyla topluma tekrar kazandırılmalarını amaçlamaktadır. Bununla birlikte, klinikte kanser
hastaları ve ailelerine psikolojik destek vermek için
danışmanlık yapıyorum. Ve ayrıca, bir psikoloji enstitüsünde integratif sağlık alanında ders veriyorum.
Özellikle ilgilendiğim alan ise maneviyat. Kendimi tanıtmaya devam etmeden önce altını çizmek istediğim
konu; “mühtedi” oluşum. Bunun özellikle belirtilmesi
28
gereken bir husus olduğunu düşünüyorum, çünkü İslami bir çevre yahut ailede doğmak ile İslam’ı kişisel
bir tercih olarak benimsemek arasında ciddi fark var.
Mühtedi bir kadın ailesinin ve içinde bulunduğu çevrenin aksine başka bir dini yaşamak durumunda kalıyor. Bu anlamda ben de diğer Latin Amerikalı mühtedi kardeşlerimle aynı kaderi paylaşıyorum.
Mesleğimden kaynaklanan hassasiyetten olsa gerek
benim özellikle üzerinde durmak istediğim konu İslam dinini kucaklayan kadının yaşadığı büyük değişim,
özellikle de laik bir ülke olan ve Müslümanların azınlıkta olduğu Uruguay’daki kardeşlerimizin durumu.
Burada nüfusun çoğunluğu Hıristiyan, ama ateist, Yahudi ve diğer din mensuplarının sayısının da azımsanamayacak kadar çok olduğunu söyleyebilirim.
Daha önce belirttiğim gibi, hem Uruguay hem de diğer
yerlerde İslam’ı sonradan seçen kadınların yaşadıkları
büyük değişiklik üzerinde durmak istiyorum. Bu durumun kendi kişisel kimlikleriyle direk bağlantısı vardır.
Eğer kişisel kimliği tanımlayacak olursak; bu insanın
kendi gibi olması ve bir başkası gibi olmaması, yani
onu kendi yapan ve diğerlerinden ayıran özellikleri taşıması anlamına gelir. Kişisel kimlik “ben”in ona ait bir
özellikle çağrışım yapmasıdır. Yani sevgili kardeşlerim,
kişisel kimlik “Ben Kimim?” sorusunu sormak ve buna
bir cevap verebilmekle ilgilidir. Ruh sağlığı açısından
bakıldığında, bu soruya cevap verebilmek hiç de küçümsenmeyecek bir öneme sahiptir. Toplumda güçlü
bir aracın ya da Müslüman toplumun desteği olmayınca, yapılan suçlamalar, sözlü sataşmalar ve rahatsız edici bakışlar karşısında kadın kendisini daha savunmasız
hissedebilir. Zira bir Müslüman toplumun varlığı kişisel kimlik yapısını ve aidiyet hissini güçlendirir.
İslam’a giren kadın bunun doğru yol olduğundan
emindir, ancak İslam’da bulduğu huzuru kaybedeceğinden acı günlerin geleceğinden habersizdir. Dışlanma, reddedilme ve yalnızlıkla karşılaşır zamanla.
Ben gönüllü olarak, gerekli olduğunda ve elimden geldiğince, gerek kendi ülkemdeki gerekse diğer Latin
Amerika ülkelerindeki İslam’ı kucaklayan hanımları
yönlendirmeye çalışıyorum. Bu hanımların bazıları
sorunlarını psikolog ve psikiyatristlerle paylaşıyorlar,
ancak mantıklı bir cevap alamadıkları gibi acılarının
tek sorumlusu olarak da seçtikleri din gösteriliyor. Bu
durum, bana işimin önemini bir kez daha hatırlatmış
oldu; zira benim işim Müslüman Latin kadının inancını geri kazanması ve dinde güçlenmesini sağlamakla
doğrudan ilişkiliydi.
Manevi destek eksikliği Müslüman hanımların dinî ve
psikolojik dengesini tehdit etmekte ve bizler buna izin
veremeyiz. Aynı fikirleri, inancı, duyguları, bayramları
ve duaları paylaşmayan bir ailenin parçası olmak bir
Müslüman toplumun varlığına ne kadar ihtiyaç olduğunun göstergesidir.
Kadınların bugün ve gelecek kaygıları vardır… Bir
yandan çocuklarına İslam ile ilgili öğrendiklerini aktarırken diğer yandan da ‘Çocuklarımızın hali ne olacak?’
diye sorarlar kendilerine. Zor bir işe taliptirler, çünkü
çocuklarına okulda verilen eğitim evdekinin tam tersidir.
Latin Amerika’da sahip olmadığımız şeylere gelince…
Liste oldukça uzundur. Mesela biz Müslümanların bir
araya gelip toplanabileceğimiz bir alan mevcut değil,
dolayısıyla toplantılarımızı evlerimizde gerçekleştirmek durumundayız. Camimiz veya bir eğitim merkezimiz yok. Ne cenaze gasil hizmeti alabiliyoruz ne de
bir mezarlığımız var. Helal gıda bulma imkânımız da
yok maalesef.
Biz Müslüman hanımlar olarak bir araya geliyoruz ve
bildiklerimizi paylaşmak için elimizden geleni yapıyoruz. Gerektiğinde diğer Müslüman kardeşlerimizin
bilgilerine başvuruyor ve bu şekilde birbirimize destek
olmaya çalışıyoruz. Çoğu zaman İslam’ı öğrenmek için
internete ve en akıl almadık yollara başvuruyoruz.
İslam’ın uygun şekilde anlatılabilmesi için öncelikle dil
faktörünün dikkate alınması gerekiyor. Sadece Latin
Amerika’da konuşulan dil değil, aynı zamanda sözcüklerin de ötesine giden ve biz Latinlerin kendimize
ait kültürümüzü yansıtan, olumlu bir iletişim dilinden
bahsediyorum. Zira dışardan gelecek ve dini eğitim
verecek olan kimsenin Latin kültürü ile bu dinin ortaya çıktığı toplumun kültürü arasındaki farkı bilmesi
gerekir.
Bu sebeple bizim kendi içimizden çıkacak manevi önderlere ihtiyacımız var. Bunun mümkün olmadığı durumlarda ise, dışarıdan gelecek olan kimselerin dilimizi
iyi anlayabilmesi ve kültürümüzle yakından ilgilenmesi
gerekmektedir.
Uruguay’daki Müslümanların sayısını arttırmaya yönelik çalışmalar yapılması önem taşıyor. Düzgün bir dava
bilinci bizleri temsil eden doğru bir İslam’ın yayılması
için vazgeçilmezdir. Kadınlar özel merkezlerde İslami
eğitim alabilmeli ve öğrendiklerini diğer kadınlara ve
çocuklara iletebilmelidirler. Cemaat liderinin konumunu zedelemeden, entegrasyon bazlı sosyo-kültürel
aktivitelerin gerçekleştirilmesi ve İslam’ın gayri Müslimler arasında yayılmasının sağlanması çok önemlidir.
Benim acizane düşüncem, insan kaynaklarına yatırım
yapılmasıdır, zira insanların bilinçlenmesi diğer her
şeyi mümkün kılar. Ayrıca doğru bir bilinçlenme olmadığı takdirde İslam’ın yayılması sağlanamaz.
Türkiye’de şu birkaç gün içerisinde yaşadıklarım benim
için unutulmaz deneyimler oldu. Burada görüştüğüm
hanımların her biri bizi özenle ağırlamaya gayret gösterdi, Allah’a (C.C.) bana bu toplantıya katılmayı nasip
ettiği için şükrediyorum. Ülkeme dönerken Türk milletinin, özellikle Diyanet çalışanlarının misafirperverliğini kalbimde getirdim. Toplantıda Kur’an kursu hocaları ve diğer Diyanet görevlileriyle tanışmak benim için
ayrıca bir onurdu. Birlikte az bir süre geçirmiş olsak da,
kalbimde büyük bir yer edindiler. Buhari’nin naklettiği
hadiste rivayet edildiği gibi; bizlerin en hayırlısı Kuran’ı
öğrenen ve öğretenlerimizdir. İnşallah, günün birinde
ben de onlardan biri olabilirim.
Psikolog
Paula Aziza Di Bello
29
Lisan-ı Kalp
Prof. Dr. Adnan Karaismailoğlu
Kırıkkale Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi
Mevlana’dan Bir Deyiş
“Sözün Özü Şudur:
Topluma Dost Ol”
Yol arkadaşlarını ziyareti gerekli say, kim olursa; ister yaya, ister atlı.
Düşmanın da olsa bu ihsan, yine iyidir; çünkü güzel davranışla nice düşman dost olmuştur.
Dost olmazsa kini azalır. Çünkü güzel davranış kine merhem olur.
Ey iyi dost! Bunun dışında nice faydaları vardır; fakat uzamasından korkuyorum.
Sözün özü şudur: Topluma dost ol; heykeltıraş gibi taştan arkadaş yont.
Çünkü kervanın kalabalığı ve çokluğu, yol kesicilerin belini ve mızrağını kırar.
(Mevlânâ, Mesnevî-i Ma’nevî, nşr. Adnan KaraismailoğluDerya Örs, I-III, Akçağ Yay., Ankara, 2007.)
T
ürkiye’de Mevlana, İslam dünyasında daha
çok Mevlevi, Batı dünyasında ise Rumi yaygın adlarıyla tanınan Celaleddin Muhammed (1207-1273); bilgin, arif, şair ve âşık bir şahsiyettir. Mevlana on yaşlarında Anadolu’ya gelmiş,
yedi yıl ikamet ettiği Karaman’dan yirmi iki yaşındayken babasıyla Konya’ya göç ederek hayatını burada geçirmiştir. Bulunduğu şehir ve bölgelere göre
adıyla birlikte Belhi (Belhli), Rumi (Anadolulu) ve
Konevi (Konyalı) sıfatları da kullanılmaktadır.
Dikkatleri manaya ve ruha yönlendirerek gönül
dünyasını büyüten Mevlana, hayata farklı açılardan
bakmış, daima diri ve canlı kalabilmenin yollarını
göstermiştir:
Bizim gönlümüzde lalelik ve gül bahçesi vardır; orada yaşlılığa ve solgunluğa yer yoktur.
30
Sayfa başındaki dizelerinde ise Mevlana, işte bu
ufuklu bakışın ve huzurlu duruşun bir örneğini ortaya koymaktadır.
Yol arkadaşlarını ziyareti gerekli say, kim olursa; ister
yaya, ister atlı.
Çevremizdekilerle birlikte hayat yolunu adımlamaktayız. Mahallemizdekilerin, şehrimizdekilerin kimi
olgundur, kimi bilgiden yoksun. Bazısı zengindir,
bazısı yoksul. Selam ve tebessümle başlayarak herkese alaka göstermek, fırsatlar oluşturarak yol arkadaşlarını ziyaret etmek gerekir. Örnek Hz. Peygamber
Efendimizdir. Bu beyitler de onun bir hasta sahabeyi ziyareti münasebetiyle Mesnevi’de söylenmiştir.
İkinci beyitte çevre ve toplum oluşturma hedefi öne
çıkmaktadır:
Düşmanın da olsa bu ihsan, yine iyidir; çünkü güzel
davranışla nice düşman dost olmuştur.
“Düşmana güzel davranmak” düşüncesi klasik eserlerde yer alan özenli bir tercihtir. Bu tercihin Kur’an-ı
Kerim kaynaklı olduğu hatırlanırsa, konu aydınlığa
kavuşacaktır: “İyilikle kötülük bir olmaz. Sen (kötülüğü) en güzel bir tavırla önle. O zaman (görürsün
ki) seninle arasında düşmanlık bulunan kimse, sanki
yakın bir dost olur.” (Fussilet, 41/34.)
Mevlana’yı ziyaret edip görüştüğü anlaşılan Yunus
Emre de (1241-1321) aynı bakışla agu/zehir sunan
kişi için bal ve şeker duası yaparak kolaylık dilemektedir:
Bana agu sunan kişi şehd şeker olsun aşı
Gelsün kolay cümle işi eli irer olsun ana (Yunus Emre
Divanı, Haz. Mustafa Tatçı, Ankara, 1990, Kültür Bakanlığı Yay., s. 30.)
Bu nedenle Mevlana, “düşmanın da olsa” ikazını
yaparak dürüst olmayı ve iyilik yapmayı, ilahî öğretilerden yararlandığı anlaşılan bilgeler gibi tavsiye
etmektedir. Şirazlı Hafız (öl. 1390) bu duruşu ikna
edici bir şekilde dile getirmektedir:
İki dünyanın huzuru, şu iki sözcüğün açıklamasıdır: Dostlara dostluk; düşmanlara iyi davranmak.
(Hâfiz-i Şîrâzî, Dîvân, nşr. M. Kazvînî-K. Ganî, Tahran, 1387 hş., s. 99.)
Bu davranış biçiminin nasıl etkili olacağını Hz.
Mevlana’nın bir sonraki beyti açıklamaktadır:
Dost olmazsa kini azalır. Çünkü güzel davranış kine
merhem olur.
Mesnevi’nin bu bahsinde sözün uzamasından korkan Mevlana, ilave faydaları sıralamadan sözün özüne yönelmekte, yani özlü bir söz oluşturmaktadır:
Sözün özü şudur: Topluma dost ol; heykeltıraş gibi
taştan arkadaş yont.
Toplumla ve onu oluşturan fertlerle bir arada olmak
lüzumludur. Bunun için gerekli olan çabaya bir örnek olarak, özel dokunuşlarla işlenmiş bir heykel için
harcanan emeği ve zahmeti gözler önüne koymaktadır. Bu çabayı galiba XII. ve XIII. asırda doğmuş
olan Anadolulu bireyler ciddiyetle hissetmekteydiler.
Çünkü o asırlarda inşa edilen cami, medrese ve saraylardaki süslemeler ve taş işçiliği yakından biliniyordu.
Bu emekler ve görüntüler hayal edilip düşünüldüğünde dost edinmek, arkadaş kazanmak sözcükleri
ciddi bir faaliyet alanına işaret etmektedir. Olgun
kişilerin arkadaş canlısı oldukları, dostları hoş tutup
hatırladıkları anlatılır. Mesnevi’deki arkadaş avcısına
seslenen şu beyitler de burada açıklayıcı olmaktadır:
Dost senin gözündür. Ey avcı! Onu çer çöpten
temiz tut.
Sakın! Dil süpürgesiyle toz etme; göze çöpten armağan yapma.
Göz gibi korunan arkadaşlarla ve dostluklarla oluşan
topluluklar, Hz. Peygamberin rahmet, bereket olarak
tanıttığı erdemli toplumu meydana getirmektedir.
Yazının başındaki dizelerin sonuncusu, arkadaşlar
topluluğunun, iyilerin beraberliğinin nelere kadir
olabileceğini remizli bir şekilde anlatmaktadır:
Çünkü kervanın kalabalığı ve çokluğu, yol kesicilerin
belini ve mızrağını kırar.
Issız ve eşkıya dolu yolun güvencesi kervanın büyüklüğüdür. Pusuda bekleyen yol kesiciler, değerli yükleriyle hedefine doğru ilerlemekte olan büyük kervana
çaresizlikle bakakalmaktadır. Bu beyit şu şekilde günümüze uyarlanabilir: Toplumdaki iyilerin çokluğu
ve büyüklüğü, art niyetli ve kötü düşünceli olanların
ümit ve beklentilerini yok eder.
31
Vahyin Aydınlığında
Prof. Dr. İbrahim H. Karslı
Din İşleri Yüksek Kurulu Üyesi
Mutlu Bir Yuva İçin
H
ayattaki başarı aile mutluluğundan geçer. Mutlu bir aile,
parlak bir gelecek demektir.
Ailede mutluluk, işte verimliliği, sosyal
hayatta başarıyı doğrudan etkiler. Aile
hayatında sorunlarla boğuşan bir kimse,
âdeta kanadı kırık bir kuş gibidir. Artık
o, uçup havalanamaz. Yahut ayağı yaralı
bir ceylan gibidir. Artık o, hayatın acımasızlıklarından kaçıp kurtulamaz.
Ailede sevgi çiçeklerinin filizlenebilmesi
için, dikkat edilmesi gereken hususlardan bazıları şunlardır:
“Erkeklerin
hanımları
üzerinde
belli hakları
olduğu gibi,
hanımların
da kocaları
üzerinde
belli hakları
vardır”
(Bakara, 2/228.)
Olumsuz kadın algısı, ailede sevgi ve
saygıyı yok eden en önemli problemdir.
Ne yazık ki, kültürümüzde yer yer buna
rastlanır. Kadın, ‘anlayışı kıt’ kimse olarak değerlendirilir. Yine ‘Elinin hamuruyla erkeğin işine karışma’ denilir. Bu
tür anlayışların, kadının aşağılanmasına
sebep olduğu muhakkaktır. Bu duruma
bir de erkeğin agresif yapısı ilave edilince, kadına şiddet normal bir durummuş
gibi görülmeye başlanır.
Bu tür yaklaşımlar, Müslümanca bir hayattan ne kadar da uzaktır. Hanıma karşı sevgi ve saygıyı ‘ahlaklı insan’ olmanın
merkezine yerleştiren şu nebevi çağrıdan ne kadar ıraktır: “Sizin en hayırlınız,
ailesine karşı en güzel davrananınızdır.”
(Tirmizi, Menâkıb, 63.)
Ahlak bakımından değişime açık olmamak da, aile huzurunun önündeki engellerden biridir. Müslüman bir kimsenin
32
yanlışta inat etmesi anlaşılır bir durum
değildir. Ne var ki insan, kendisini unutmakta ve başkalarının değişmesinde
ısrar etmektedir. Oysa önce kendimizden başlamamız gerekmez mi? Nitekim
Rabbimiz şunu hatırlatmaktadır bizlere:
“Ey müminler! Sizler kendinizi düzeltmeye bakın.” (Maide, 5/105.)
Demek ki; eşlerden her biri, “iyi insan”
olma çabasını kendisinden başlatmalıdır. Mükemmellik idealini öncelikle
kendi ahlak ve davranışlarında gerçekleştirmeye çalışmalıdır. Aksi takdirde
ailede huzursuzlukların ardı arkası kesilmeyecektir.
‘İyi bir insan’ olmak, gaye hâline getirilmelidir. Ne var ki bütün gayretimizi
dünya hırsı çalıp götürmektedir. Peki,
‘iyi bir insan, iyi bir eş’ olmak, aklımızı başımızdan alan dünya tamahından
daha mı az önemlidir? Rabbimiz, ölüm
gelinceye kadar kendisine kulluk etmeyi
emrediyor bizlere. (Hicr, 15/99.) Bu, bir
anlamda ‘hayatınızın sonuna kadar, olgun mümin olmaya gayret edin’ demek
değil midir?
Ailedeki uyumsuzlukların temeli irdelendiğinde, burada bencilliğin olduğu
görülür. Bu, aslında bütün ahlaki hasletleri yok eden ve insanı itibarsızlaştıran
bir hastalıktır. Sevgi ve saygı ortamını
zehirlemektedir. Nitekim eşler arası
geçimsizlikten bahsedilen bir ayette bu
konuya şöyle dikkat çekilir. “Nefisler
menfaatlerine düşkün yaratılmıştır. Eğer
siz iyilik edip haksızlıktan sakınacak olursanız, hiç
şüphesiz Allah sizin yaptıklarınızdan haberdardır.”
(Nisa, 4/128.)
Mutlu bir aile için eşlerin hayat felsefeleri önemlidir.
Eğer bir kimse, ebedî saadeti esas alıyorsa, kendi arzularından vazgeçebilir. Zorluklara katlanabilir, hatta
başkalarını kendisine tercih edebilir. Ancak dünya merkezli bir hayat algısı varsa, işte bu durumda
bencilleşir. Kendi heves ve tutkularını biricik gaye
hâline getirir. En yakınları olsa dahi, başkaları için
fedakârlık yapmaz, zorluklara katlanmaz.
Aile bireyleri arasında birtakım duygusal çatışmalar
yaşanabilir. Çünkü aynı mekânı ve aynı imkânları
paylaşırlar. Yine aile içerisinde olumlu, olumsuz duygu ve düşünceler daha rahat dışa vurulur. Günümüzün yoğun çalışma şartları ve yorucu şehir hayatı da
işin cabası. İnsanlar, toplumda atamadıkları stres ve
gerilimlerini çoğunlukla evde dışa vurmaktadırlar.
İşte bütün bunlar, eşler arasında zaman zaman havanın gerilmesine yol açar.
Eşler, evde yaşanan nahoş durumları hoşgörü ile karşılamalılar. Çünkü her olumsuzlukta bir tavır almak,
faziletli bir insanın davranışı olamaz. Dolayısıyla bu
tür durumlarda hata yapanın özür dilemesi, diğerinin
de bağışlaması erdemli olmanın gereğidir. Nitekim
şu ayet, bağışlayıcı olmayı muttakilerin bir özelliği
sayar: “Onlar öfkelerini yener, insanları affedip bağışlarlar.” (Âl-i İmran, 3/134.)
Diğer taraftan ailede sohbet ve muhabbet önemlidir.
Ancak ülkemizde bu konuda gelenekten gelen bazı
sorunlar vardır. Mesela gelin hanımın, aile büyükleri yanında konuşması hoş karşılanmamaktadır. Bu
durumun, onun ruh sağlığını etkilemediğini söylemek zordur. Yine gelin-kayınvalide ilişkisinde erkek
eş bazen dengeli davranamamaktadır. Bu da, kadını
psikolojik yönden yıpratmaktadır.
Günümüzde aile içi iletişimi bozan hususlardan
biri de, ölçüsüz bir şekilde televizyon izlenmesi ve
internet kullanılmasıdır. Eşler ve çocuklar birbirine
zaman ayırmamaktadırlar. İletişim için icat edilen
aygıtlar, ne yazık ki, insanlar arasında iletişimsizliğe
sebep olmaktadır.
Eşler arası konuşmalarda hakaret türü sözlerden
sakınmak gerekir. Bu tür davranışlar, hem çocuklar
hem de eşler arası ilişkilerde onarılmaz yaralar açabilir. Hatta bunlar, alışkanlık hâline gelirse, aile bağlarının kopmasına dahi sebep olabilir. Allah Resulü,
hakaret türü ifadelerin bir vebal olduğunu ve ailesine
karşı kötü sözler sarf eden bir kimseye, bunun için
günde defalarca af dilemesi gerektiğini söylemiştir.
(İbn Mace, Edeb, 57.)
Eşlerin, birbirlerini farklılıkları ile kabul etmeleri gerekir. Çünkü her bir insanın kendine has özellikleri
vardır. Erkek ve kadın psikolojileri aynı değildir. Her
insanın mizacı farklıdır; hoşlandığı hoşlanmadığı
şeyler vardır. (İsra, 17/84.) Yine kültürel farklılıklar
olabilir. Kısaca eşler arasında tam bir uyumun olması
mümkün değildir.
Rabbimiz, eşlerin birbirine olumlu yönden bakmalarını şöyle emreder bizlere: “Onlara iyi davranın,
onlarla iyi geçinin. Onlardan hoşlanmayabilirsiniz;
fakat şunu bilin ki, sizin hoşlanmadığınız bazı şeylerde Allah birçok hayır takdir etmiş olabilir. (Nisa,
4/19.) Yine Allah Resulü “Mümin, mümin hanımına karşı kötü duygular beslemesin; çünkü onun bazı
huylarından hoşlanmasa da diğer huylarından hoşlanabilir.” (Müslim, Radâ, 61.)
Aile saadeti için evde manevi atmosferin canlı tutulması da önemlidir. Çünkü günümüzde insanların
dinî duygu ve düşünceleri sürekli aşınmaktadır. Bunun için aile fertlerinin ibadet hayatları, namazları
cemaatle eda etmeleri, topluca Kur’an tilavetleri ve
duaları çok önemlidir. Çünkü bunlar, ailede huzur ve
esenliğin, hoşgörü ve affetmenin, sabır ve sadakatin
kaynaklarıdır.
Yine evlerde, yaşlı anne-babaların duaları dinî duyguları besler. Hane halkı, onları evin bereketi ve ilahî
rahmetin vesilesi olarak görür. Dualarının makbul
olacağına inanır ve bundan manevi bir haz alırlar.
İbadet hayatının güçlü olduğu ailelerde, sıkıntıların
daha rahat aşılacağında şüphe yoktur.
33
Hadislerin Işığında
Rukiye Aydoğdu
Zulüm: Ebedî Karanlık
Câbir b. Abdullah’ın (r.a.) naklettiğine göre,
Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurdu:
“Zulümden kaçının; zulüm (zalim için) kıyamet
gününde zifiri karanlıklardır.”
(Müslim, Birr, 56.)
S
Zulüm; hakkı,
adaleti yok
ederek kendi
varlıklarını
güçlendirmeye
çalışanların
tabiatıdır.
Başkalarına
acı çektirirken,
vicdanının sesini
duyamayacak
kadar sağırlaşmış
olanların
davranışıdır.
34
özlükteki her bir kelimeye bir renk bahşedildiğinde, onun payına
karanlık düştü. Bundan böyle karanlığın karasıyla anılır oldu adı.
Öyle bir karanlıktı ki onunki, yıldızsız geceleri kıskandırıyordu,
zindanlar onun yanında aydınlık kalıyordu, dipsiz kuyular onu görünce
hâline şükrediyordu. Söylendiği her dilde, yazıldığı her satırda kara bir
leke bırakıyordu. Tarihte adının anıldığı sayfalara kara damgalar vuruluyordu. Onun geçtiği sokaklarda evlerin ışıkları bir bir sönüyor, ardında
sadece kesif bir karanlık kalıyordu. Küçük sevimli kız çocuğunun altın
sarısı saçları, deniz mavisi gözleri, elindeki elma şekeri de kararıyordu.
Neşeyi söndürmeyi başarıyor, tebessümler dudaklarda yarım kalıyor,
umudun bin bir rengi yerini siyaha bırakıyordu. En ağır günahın kalpte
bıraktığı leke kadar koyuydu rengi. Ve aydınlıklardan haber getiren Nebi
(s.a.s.), ebedî karanlıklar içinde bırakan bu kelimeye karşı uyardı sahibini, dedi ki:
“Zulümden kaçının; zulüm (zalim için) kıyamet gününde zifiri karanlıklardır.” (Müslim, Birr, 56.)
Lügatler, “Bir şeyi ona ait olmayan yere koyma, sınırları çiğneme, hakkı
bırakıp batıla yönelme, haksızlık etme, hak sahibine hakkını vermeme”
diye açıkladılar zulmü. (Lisânü’l-Arab, “zlm” md.) Âlimler ise olsa olsa
“şirk”tir dediler insanı ebedî karanlıklarda bırakan, Nebi’nin (s.a.s.) işaret
ettiği karanlığın sebebini. (Ayni, Umde, 12/293.) Öyle ya, eğer zulüm bir
şeyi ona ait olmayan yere koymaksa, insanın sahte ilahlara gönlünde yer
vermesi zulmün en hakikisi değil midir? Zulüm, haksızlık etmek demekse, en büyük zulüm insanın kendisini yaratan Rabbine karşı nankörlük
etmesi, Rabbinin hakkını başkasına vermesi değil midir? Bundan olsa
gerek Lokman (a.s.) “Ey Oğulcuğum! Allah’a
şirk koşma. Gerçekten şirk büyük bir zulümdür.”
(Lokman, 31/13.) diyerek oğlunu uyarmıştır.
Mevlana ise dikeni sulamaktır der zulüm için,
ağaçları bırakıp dikenleri büyütmektir. Sessizce
dikenlerin büyümesini izlemektir zulüm, ağaçlar
kururken dikenlerin büyümesine izin vermektir.
Hak etmeyene hak bahşetmek, haklının ise payını esirgemektir.
Zulüm; hakkı, adaleti yok ederek kendi varlıklarını güçlendirmeye çalışanların tabiatıdır.
Başkalarına acı çektirirken, vicdanının sesini
duyamayacak kadar sağırlaşmış olanların davranışıdır. Zalim, kibrini yüceltmek adına bütün
değerleri ayaklarının altına alabilen insandır. Ve
dünya, zalimlerin adaletine mahkûm edildiği
zaman, zalimin gözünün karalığı kadar karanlığa mahkûm olur. Bazen öyle bir zaman gelir ki
o güzelim dünya, arzıyla semasıyla, dağıyla taşıyla zalimlerin birbirleriyle olan yarışına şahitlik eder. Her bir zorba, âdeta hedefe diğerinden
önce varabilmek için yarışmaktadır. Daha fazla
kan, daha çok gözyaşı akıtılmalıdır. Bu yüzden
sesleri kısılana kadar batılı haykırırlar; karanlığın aydınlığa galip gelmesi adına gecelerini
gündüzlerine katıp çalışırlar; zulümde yardımlaşmayı ihmal etmeden tek vücut olup mazlumun dünyasını karartırlar. Öyle ki onlardan payını Habil alır, Nuh (a.s.) alır. Musa (a.s.) alır,
İsa (a.s.) alır. Sümeyyeler, Ammarlar alır. Yaşama hakkı tanınmayan kız çocukları alır. Sahilde
oynarken üzerlerine bombalar yağdırılan dört
küçük arkadaş alır. Firavunlar, Nemrutlar, Ebu
Cehiller, Ebu Lehepler aslında hiç ölmez, her
devirde kıtaları dolaşır ve onların ardında zifiri
bir karanlık kalır.
Çocukların hayatı, üzerlerine yağan bombalarla karartıldığı zaman, bugün kararıyor, yarın
kararıyor. Gökte yapılıp yere indirilen şehrin
seması kararıyor. Peygamberlere şahitlik eden
mukaddes sema barut kokuyor. Destanlar yazan şehirlerin adı mazlumiyetle anılıyor. Tarihin
sayfalarından mazlumların kanı damlıyor. Kara
sıfatlar Allah’ın dinine yakıştırılmaya çalışılıyor;
kan kokan kelimeler, Allah’ın dininin adıyla yan
yana yazılıyor. İşte o zaman mürekkep kararıyor,
Beytullah’ın örtüsü kararıyor…
Peygamberlerin şehirleri yanıyor, yanan her bir
şehir kendisini ateşe veren zalimin aleyhine şahitlik yapacağı günü bekliyor. Yükselen sadece
dumanlar değil, haneleri viran olan mazlumların ahı da göğe yükseliyor. Mazlum için toprağın üstünü karartan zalim, altının kendisi için
daha karanlık olduğunu unutuyor. Ve yeryüzü
her bir zerresiyle yapılan zulme şahitken, arş-ı
âlâ titrerken, taşlar neredeyse dile gelecekken,
insan susuyor. Susuyor ve sadece izliyor. Zulüm kuyusundan sadece ona karşı direnerek
kurtulabileceğinden habersiz, derin bir gaflet,
anlamsız bir neşe, aşırı bir vurdumduymazlık
içerisinde, sahte kaygı gösterilerinde bulunmayı
tercih ediyor. Oysa zulmü izleyen herkesin eline
kan bulaşıyor, vicdanı lekeleniyor. Zulme tanık
olan herkesin insanlığından bir parça eksiliyor
ve alnına sürülen bu utanç verici karayla yaşamını sürdürüyor. Oysa kötülük yapmak kadar
iyilik yapmamak da zulüm değil midir? Kötülüğü engellemeyenin yapandan bir farkı var mıdır? En küçük bir iyiliği esirgeyerek, kardeşinin
zor zamanında ona elini uzatmayan ne kadar
Müslümandır? Müslümanız dediğimiz anda
omuzlarımıza binen yükün ağırlığını hissetmek
zorundayız. Zalimlerin zulmü alkışlarken gösterdiği birlikteliği, bizler de zulme tavır almada
göstermek zorundayız. Sevgili Peygamberimizden (s.a.s.) “…Müslüman, Müslüman’ın kardeşidir. Ona zulmetmez, onu yardımsız bırakmaz
ve onu hor görmez.” (Müslim, Birr, 32.) sözünü
işittikten, mazlumun duasının da bedduasının
da makbul olduğunu öğrendikten sonra (Buhari,
Zekât, 63; Tirmizi, Birr, 7.), Müslümanlar olarak
mazlumun yanında yer almak tek seçeneğimiz.
Aksi hâlde zulmedip durduğumuzun aslında
kendi nefsimiz olduğunu fark edeceğiz. Masum
çocuklara niçin öldürüldüğünün sorulduğu gün
elbet gelecek. Bizlere de çocuklar öldürülürken
ne yaptığımız elbet sorulacak.
35
Müslüman Bilginler
Dr. Elif Arslan
Sürgünde Bir Ömür:
Said Nursi
çok âlimde görebileceğimiz bu ortak noktalar, Said
Nursi’nin hayatında da belirgin bir şekilde görülmektedir. Kendisinin duruşunu, şartlar karşısında tavır alışını
ifade eden üç farklı dönemin de (Eski Said, Yeni Said
ve Üçüncü Said) belli ölçülerde bu ortak noktalarla bağlantılı olduğunu söyleyebiliriz. Said Nursi’yi kendisinin
dile getirdiği bu üç Said üzerinden anlatmadan önce
onun doğup yetiştiği ortamı ve şartları kısaca anlatalım:
O
smanlı’nın son dönemi ile
Cumhuriyet’in ilk yıllarını yaşamış olan âlimlerin hayatlarında
ortak diyeceğimiz pek çok nokta bulunur.
Bu ortak noktalardan bir çırpıda sayacaklarımız şunlar olabilir: Millî Mücadele’ye
destek, hürriyet mücadelesi, Sultan Abdülhamit karşıtlığı, İttihat Terakki taraftarlığı ve/veya üyeliği, sonrasında İttihat
Terakki’nin uygulamalarına muhalefet,
Cumhuriyet kurulduktan sonra da yavaş yavaş değişen hava ile dinî ve kültürel
alanda yapılmaya başlananlar konusunda
bir şaşkınlık ve kendi usulünce tepki…
Genelleştirmeler hep bir hata payını içinde barındırsa da o dönem yaşayan pek
36
Bitlis’in Hizan ilçesine bağlı Nurs köyünde dünyaya gelen Said Nursi, ilk tahsilini ağabeyi Molla Abdullah’tan
aldıktan sonra eğitimine çevre medreselerdeki hocalardan devam etmiştir. Çok zeki olduğu ve dersleri çabuk
kavradığı için konuları atlayarak gitmesinden hocalarının memnun olmaması sebebiyle çok sayıda hoca
değiştirmek zorunda kalmış ve bu sebeple kesintisiz
eğitimi sadece üç ay sürmüştür. Bu üç aylık eğitim, pek
çok hocadan ders aldıktan sonra Bayezid Medresesinde
Şeyh Mehmed Celali’den aldığı eğitim olmuş ve icazetini de bu hocadan almıştır. İcazetini aldıktan sonra
Doğu Anadolu’daki birçok yeri dolaşmış, âlimlerle görüşmüş, bazı âlimlerle ilmî tartışmaları olmuştur. (Alparslan Açıkgenç, “Said Nursi”, TDV İslam Ans., C. 35, s.
565; İsmail Kara, Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi 2, Dergah
Yay., İst. 2011, s. 967.) Kendisine Bediüzzaman lakabı da bu dönemde verilmiştir. Siirt’te Molla Fethullah
Efendi ile yaptığı görüşmede, sorulan soruların hepsi-
ni cevaplandırdığı ve kendisine verilen bir metni
bir kere okuduktan sonra ezberden tekrarladığı
için güçlü hafızasıyla meşhur olan Bediüzzaman
el-Hemedânî’ye atfen kendisine de Bediüzzaman
lakabının verildiği nakledilir. (Açıkgenç, “Said Nursi”, TDV İslam Ans., C. 35, s. 565.) Bu dönemde Said
Nursi’nin İslami ilimlerin ihyası, Doğu Anadolu
bölgesindeki kronikleşen sorunların çözümü gibi
konularda zihnini yorduğunu ve fikirler ürettiğini
görmekteyiz. İstanbul’a gelerek II. Abdülhamid’e
sunduğu (1907) Medresetü’z-Zehra projesi bu
amacın gerçekleşmesine yönelikti. Medresetü’zZehra’yı din ilimleriyle müspet ilimlerin birlikte
okutulacağı, aynı zamanda doğuda kurulacak eğitim kurumlarında mahalli dillere önem verilmesinin gereğine işaret ederek eğitimin Arapça, Farsça
ve Türkçe verileceği bir darülfünun gibi tasarlamıştı. Ancak bu talebi kabul edilmemiş, tavırları
sebebiyle önce akıl hastanesine gönderilmiş, oradan akli dengesinin yerinde olduğu raporu verilip
çıktıktan sonra da konuşmaları sebebiyle tutuklanmıştır. (bkz. Açıkgenç, s. 565; İhsan Işık, Bediüzzaman
Said Nursi ve Nurculuk, Beyan Yay., İst. 1995, s. 11;
Metin Karabaşoğlu, “Said Nursi”, Modern Türkiye’de
Siyasi Düşünce, C. 6 İslamcılık, İletişim Yay., İst. 2011,
s. 270; Kara, s. 967.)
Eski Said (1878-1918)
Kendisini “Eski Said” olarak ifade ettiği bu dönemde Said Nursi’nin siyasetle yakından ilgili
olduğunu görüyoruz. Tutukluluğu biten Nursi’nin
Selanik’e giderek burada İttihat Terakki ile ilişki içerisine girdiği tahmin edilmektedir. 1908’de
Meşrutiyet ilan edildiği zaman istibdadı kötüleyen hürriyet taraftarı konuşmalar yapar. (Kara, s.
967.) Ancak bir süre sonra İttihat ve Terakki yönetiminde gözlemlediği otoriter tavırlar sebebiyle
onlarla da ayrı düşer. Hatta İttihat ve Terakki ile
yollarının niçin ayrıldığı sorusuna şöyle cevap verir: “Ben (hürriyet ve meşrutiyet yolundaki) yürüyüşümü terk etmedim, onlar terk etti.” İttihat ve
Terakki’nin beklentilerine cevap vermemesi, daha
doğrusu farklı bir çizgi sergilemesi Said Nursi’nin
İttihad-ı Muhammedi Cemiyeti’nin kurucuları arasında olmasında etkili olsa gerektir. (Metin
Siirt’te Molla Fethullah
Efendi ile yaptığı görüşmede,
sorulan soruların hepsini
cevaplandırdığı ve kendisine
verilen bir metni bir
kere okuduktan sonra
ezberden tekrarladığı için
güçlü hafızasıyla meşhur
olan Bediüzzaman elHemedânî’ye atfen kendisine
de Bediüzzaman lakabının
verildiği nakledilir.
Karabaşoğlu, “Said Nursi”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, C. 6 İslamcılık, İletişim Yay., İst. 2011, s.
272.) Nursi, bu cemiyetin yayın organı olan Vol-
kan gazetesinde meşruti idareyi savunan ateşli yazılar yazdı. Yazıları sebebiyle 31 Mart Vakası’yla
ilgili olduğu gerekçesiyle tutuklandı. Daha sonra
“Divan-ı Harbi Örfî” adıyla yayınlayacağı müdafaasını yaptıktan sonra beraat etti. Beraatının ardından doğuya giden Nursi, Sultan Reşad’ın Rumeli
seyahatine katılmak için İstanbul’a geldi. Bu seyahat sırasında çok önemsediği “Medresetü’z-Zehra”
projesini Sultan Reşad’a anlatma fırsatını buldu.
Padişah kendisine destek sözü verdi. 1912’de Van
gölü kıyısında medresenin temeli atıldı. Bu arada
ilmî faaliyetlerine devam eden Said Nursi, vaktinin
çoğunu ders vermeye adadı. Ancak Medresetü’zZehra’nın bitmesini beklerken I. Dünya Savaşı’nın
çıkmasıyla bu proje yeniden sekteye uğradı. Öğrencileriyle birlikte Kafkas cephesinde savaşan
Nursi, Ruslara esir düştü. Sibirya’ya sürüldü. Sürgünden kaçarak 1918’de İstanbul’a döndü. (Kara, s.
968; Açıkgenç, s. 565.)
1918’den 1922’ye kadar Said Nursi İstanbul’dadır.
Oldukça aktif olduğu bu dönemde Şeyhülislam
Musa Kâzım Efendi tarafından kendisine “Mahreç” payesi verilir ve Dârü’l-Hikmeti’l-İslâmiyye
üyeliğine seçilir. Bu sırada Osmanlı Devleti saDiyanet Aylık Dergi • Aralık 2014 • sayı 288
37
vaşta yenilir ve ülke işgal edilir. Bu şartlar altında
Said Nursi, gazete yazıları aracılığıyla halkı işgale
karşı mücadeleye teşvik etmektedir. İstanbul’da bir
taraftan hareketli bir hayatı yaşarken diğer taraftan bu dünya hayatından çekilme isteği, züht ve
takva hayatını arzuladığı, yazdığı yazılarından anlaşılmaktadır. Bu arada Şeyhülislam’ın Anadolu’da
bağımsızlık mücadelesi başlatan Kuvayı Milliye
aleyhindeki fetvasına karşı çıkması ve bu fetvanın geçersiz olduğunu savunması onun Ankara’ya
davet edilmesine sebep olur. Kendisini Ankara’ya
davet eden Mustafa Kemal’dir. Hayatında İstanbul sayfası kapatıp Ankara’ya giderken aslında bir
anlamda “Yeni Said”e doğru da bir gidiş vardır.
Ankara’da “Hoşamedi” töreniyle karşılanan Said
Nursi, aslında İttihat ve Terakki’yle olduğu gibi
Ankara’yla ilişkilerinde de hayal kırıklıkları yaşayacak, umduğunu bulamayacaktır. Ancak onun
yaşadığı hayal kırıklığı şahsıyla alakalı değildir.
Kur’an tilavetiyle, dualarla açılan Meclisteki pek
çok milletvekilinin ibadetler konusundaki duyarsızlığı onu derinden yaralayacak ve milletvekillerine yönelik namaza dair bir beyanname hazırlayacaktır. On madde olarak hazırlayıp yayınladığı bu
beyannamede Meclis üyelerini ibadetlerini yerine
38
getirmeye ve İslam şeriatına uygun hareket etmeye çağıracak, bu tavsiyeleri sebebiyle Mustafa
Kemal’le arası açılacaktır. Bu gelişmeler üzerine,
1923 baharında Ankara’dan Van’a hareket ederken
“Eski Said’den Yeni Said’e inkılap” süreci de belki
tamamlanmış oluyordu. (Bkz. Işık, s. 12-13; Karabaşoğlu, s. 275; Açıkgenç, s. 566.)
Yeni Said (1923-1950)
Bu isimlendirmeyle düşünce ve kanaatlerinde bir
değişim ve dönüşümü değil, İslam’a hizmet için
takip ettiği yöntemde değişikliği kasteder Said
Nursi. O güne kadar sürdürdüğü siyasi faaliyetten
istediği şekilde bir netice alamayacağını düşünerek Ankara’dan Van’a geçer ve orada ilim ve tebliğ
çalışmalarına başlar. Bundan sonra bu yolla toplumu dönüştürme gayreti içinde olacak, ancak her
şey onun düşündüğü şekilde devam etmeyecektir.
Züht, takva, ilim ve tebliğ çalışmalarıyla geçirmeye niyet ettiği bu dönem aynı zamanda sürgünler,
mahkemeler, hapisler ve zorluklar dönemi olacaktır. İki sene Van’da Erek Dağında birkaç talebesiyle
birlikte münzevi bir hayat yaşayan Nursi, 1925’te
çıkan Şeyh Sait isyanıyla bağlantılı olabileceği gerekçesiyle İstanbul’a getirilir. Kısa bir zaman sonra
da Isparta’nın Eğirdir ilçesindeki Barla Köyünde
ikamete mecbur edilir (1926). Buradaki sekiz yıllık
sürgün hayatı, Said Nursi’nin hayatında en verimli
yılları olur aynı zamanda. Risale-i Nur külliyatının
büyük bir kısmı Barla’da telif edilir. Bundan sonra
da yeni yargılamalar, sürgünler, hapis cezaları birbiri ardınca gelir. 1934’te Isparta’ya getirilen Said
Nursi, 1935’te tutuklanarak Eskişehir hapishanesine gönderilir. Mahkemede, Lem’alar adlı eserine
de dâhil ettiği savunmasını yapar. Tahliye edildikten sonra Kastamonu’ya götürülür (1936), burada
sekiz yıl süren sürgün hayatından sonra 1943’te
tekrar tutuklanarak Denizli’ye nakledilir. Beraat
ettikten sonra da Emirdağ’a sürgün edilir (1944).
Dört yıl süren bu sürgün hayatından sonra tekrar
tutuklanır ve yirmi ay sürecek Afyon hapishanesi günleri başlar. Götürüldüğü her yerde sıkı bir
gözetim altında tutulur. Beraat ettikten sonra ise
Emirdağ’a nakledilir. (Bkz. Işık, s. 13-14; Açıkgenç,
s. 566; Kara, s. 968; M. Hakan Yavuz, “Bediüzzaman
Birinci Dünya Savaşı esnasında gönüllü
alay komutanı iken çekilen fotoğrafı
Said Nursi ve Nurculuk”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, C. 6 İslamcılık, s. 266- 267.) Onun bu yıllarda
hiç bıkmadan ve yılmadan yapmaya çalıştığı şey
ise “hayatımın gayesi” dediği Risale-i Nurları her
türlü engele rağmen telif etmektir. (İhsan Atasoy,
“Risale-i Nur’un Yazılış ve Yayılış Macerası”, Derin
Tarih, S. 24, Mart 2014, s. 59.) Nitekim bu amacını
gerçekleştirir, bu süreçte Risale-i Nurların büyük
bir kısmını telif eder.
Üçüncü Said
Said Nursi, 1950’den sonraki hayatını “Üçüncü Said
Dönemi” olarak adlandırır. Aynı zamanda Demokrat
Parti’nin iktidara geldiği yıl olan bu dönemde Nursi, önceleri zımnen daha sonra ise açıktan Demokrat Parti’yi desteklemiştir. (Kara, s. 968.) Demokrat
Parti iktidarı zamanında da yargılamalara ve çeşitli
baskılara maruz kalmış olsa bile tek parti yönetiminin arkasından gelen bu iktidarı Kur’an menfaatine
desteklemeye kendisini mecbur hissettiğini ifade etmiştir. (Mehmet Çelik, “Said Nursi, Demokrat Parti ve
Bazı Çağrışımlar”, Derin Tarih, S. 24, Mart 2014, s. 89.)
Böylece 1923’ten beri siyasetten uzak duran, siyasi
ve toplumsal alanda ne gibi tahripler yapılırsa yapılsın, insanların imanlarını muhafaza edebilirsek ve
insan yetiştirebilirsek bu yapılanlar toplum nezdin-
de makes bulmaz düşüncesiyle mesaisini ilme ve insan yetiştirmeye hasreden Said Nursi’nin muhtemelen artık şartların da değişmesiyle siyasete bakışının
biraz yumuşadığını görüyoruz. Bu değişikliklerle
Nursi, biraz Eski Said’e yaklaşmış görünse de aslında Yeni Said’e çok daha yakındır. (Yavuz, s. 268.) Bu
dönemde risaleleri daha rahat bir şekilde yayınlanıp
dağıtılan Nursi, toplum içine de daha fazla çıkmış,
görüşlerini insanlara ulaştırmaya çalışmıştır. Yaşının
ilerlemiş olmasına rağmen bir taraftan üniversite
gençliğine ulaşmaya çalışmış, bir taraftan da çeşitli
dergilerde yazıları ve mülakatları çıkmıştır.
Uzun bir ömrü asra uygun metotlar geliştirerek İslami düşünceye yeni bir soluk getirmek, ülkede kol
gezen pozitivist cereyanla mücadele etmek ve toplumda İslami şuuru yerleştirmek gayretiyle geçiren
Said Nursi, ilerlemiş yaşında da devam ettiği bu yoğun temponun neticesinde 1960 yılında Emirdağ’da
iken rahatsızlanmış ve kendi isteğiyle Urfa’ya getirilmiştir. 23 Mart 1960’da burada vefat etmiş ve
defnedilmiştir. Ancak bugün kabri Urfa’da değildir.
Çünkü mezarına halkın yoğun ilgisi sebebiyle siyasi
sembol hâline gelmesinden endişelenen askeri yönetim tarafından bilinmeyen bir yere nakledilmiştir.
39
Eskimeyen Yazılar
Prof. Dr. İsmail Kara
Sahhaflar Dile Gelse
ahhaflar Çarşısı, sahhaf dükkânları, sergi alanlarıyla dile gelse de bize maceralarını, gizli
aşklarını, sırlarını anlatsalar... Araya yakın tarihimizin kitap kurtları, kitapseverleri girse... Yıllarca
yüzünü göstermeyen, dükkanların üst katlarında, arka
raflarda kendini gizleyen kitaplar, risaleler, süreli yayın
koleksiyonları çıkagelse...
S
bilmez. Arapça ve Farsçası olan hemen hiç kalmadı.
Sattığı, sergilediği kitapların, risalelerin, mecmuaların
çoğu hakkında kayda değer bir malumatı yok. Müşterinin kitaba bakışından, alma konusundaki ısrarından, pazarlıktaki yaklaşımlarından anlamlar çıkararak
kitabın değeri ve fiyatı konusunda kararlar vermeye
çalışan insanlara sahhaf denebilir mi?
Bugün Sahhaflar Çarşısı, sahhaflık mesleği ve bu piyasayı canlı tutmanın esas maddesini oluşturan eski,
nadide, kıymetli kitaplar, onları sevecek, okşayacak,
kıskanacak, satın alacak insanlar olsaydı belki böyle
özlem ifadeleriyle yüklü cümleler çok yapmacık kalabilirdi.
Belki her mesleğin hastalıklı denebilecek tarafları vardır. Fakat kitapla ilgilenen insanların hastalıkları sanırım biraz farklıdır. Gerek satıcı olarak sahhafı, gerekse
alıcı olarak müşteriyi birbirine yaklaştıran; bir diğeri
için vazgeçilmez kılan bu hastalıktır. Şimdi “hasta”
sahhaf kalmadı. Büyük ölçüde tüccarlarla karşı karşıyayız.
Ama artık sahhaflık kalmadı. Her şeyden önce sahhaf kalmadı. Bugün sahhaflıkla uğraşan, uğraştığını
zanneden insanların çoğu gerçek bir kâtip bilgisine
ve sevgisine sahip değil. Doğru dürüst Osmanlıca
40
Müşterilerinin aradığı kitapları tek tek bilen, ilgi alanlarını takip eden, eline geçen kitapları önce onlara
gösteren, özellikle gençleri kitaba karşı heveslendiren,
adap-erkân bilen, mesleğin üstatlarına saygıda kusur
etmeyen kaç sahhafımız var?
İkincisi sahhaflığa konu olacak kitap sayısı çok azaldı.
Çok eskilere gitmeye gerek yok, 70’li yılların sonlarına
kadar Sahhaflar Çarşısı’nda dükkân önlerindeki sergilerde fiyatları çok ucuz Osmanlıca kitaplara, risalelere, hatta perakende mecmualara rastlardınız. Mesela,
Babanzade Ahmed Naim Bey merhumun İslâmda
Dava-yı Kavmiyet adlı küçük fakat önemli risalesi
uzun yıllar onar yirmişer adet sergilerde yer alır ve çok
ucuz fiyatlara satılırdı. Osmanlıca romanlar bir simit
fiyatına satın alınabilirdi. Ders kitapları, hâkeza. (Kaç
tane Güzel Yazılar kitabı satın alıp Osmanlıcaya heveslenen arkadaşlara vermişimdir.) Şimdi bunlar yok,
o bereket kesildi.
Kitapların bir kısmını iç piyasanın tükettiğinde şüphe yok. Önemli bir kısmı, özellikle de kaynak kitaplar,
mecmua, gazete koleksiyonları yurt dışına gitti. Avrupa ve Amerika üniversitelerinin fiyatlarına bizim va-
tandaşlarımız nereden kavuşsun! Üniversitelerimizin,
kütüphanelerimizin de zaten kitap alma diye bir dertleri hayli zamandır yok. Nasıl olsa kütüphaneler olmadan da yüksek eğitim yapılabiliyor, doktor, doçent
profesör olunabiliyor! Sahhafların kılıç artığı kabilinden geride kalan veya yeni ellerine geçen kitaplarını,
koleksiyonlarını da Japonlar derledi topladı ve götürdü. Osmanlı medreselerinde okutulan kitaplara hususi
bir ilgi de gösterdiler. Sarı ırkın bu kısa boylu fakat
uzun akıllı mensuplarına göre medreselerde okutulan
kitapların mantığına nüfuz etmeden Osmanlı sistemini, kültürünü, müesseselerini anlamak mümkün
değil. (Hâlâ Osmanlı’yı küçümseyerek kendi yerini
yükseltmeye çalışan Türk aydınlarına ithaf olunur.)
“Eskiye rağbet olsaydı bitpazarına rahmet yağardı”
diye bir atasözümüz var. Bitpazarını bilmiyorum ama
eski kitap satmasına rağmen Sahhaflar Çarşısı’na çok
rahmetler yağdığına şahit olmuşumdur. Bu rahmet,
hem esnafı hem de kitapseverleri bereketlere gark
ederdi. Şimdi rahmet, sahhaflardan da elini çekti.
Seksen sonrasının şartları; özellikle sosyal ve kültürel
şartları kitap gibi, okumak gibi, düşünmek gibi, tarihle
bağ kurmak gibi... ilgileri, meşgaleleri, endişeleri sildi
süpürdü. Türkiye belki de tarihinde hiç görülmemiş
şekilde kendinin uzağında, ayakları yerden kesilmiş,
ufuksuz, tasasız bir tarzda rengi ve sonu belli olmayan yollarda dolaşıyor; çok tehlikeli ve ürkütücü bir
zamanda olduğunun farkında olmayarak.
Sahhaflığı itibarsız kılan bir başka sebep de bu.
Bu yazı İsmail Kara’nın Kitapevi Yayınlarından çıkan
Amel Defteri kitabından alınmıştır.
41
Din ve Sosyal Hayat
Prof. Dr. Mefail Hızlı
Ankara İl Müftüsü
Osmanlı
Mahalle
İmamları
G
ünümüzde daha çok “din görevlisi” adıyla nitelenen imam-hatipler,
İslam dininin Hz. Peygamber’in
(s.a.s.) tebliğiyle başlayan ve yüzyıllara uzanan süreçte her dönemde toplumun birtakım
ihtiyaçlarının karşılanmasında önemli sorumluluklar üstlenmişlerdir. Sevgili Peygamberimizin “İmam” sıfatıyla da anılması, şüphesiz
bu görevin itibarını artıran en can alıcı hususlardan biri olmuştur. Dolayısıyla, böyle eşsiz
bir peygamberin yerine getirdiği görevin taşıyıcısı olmak tarih boyunca hep önemsenmiş
42
ve söz konusu görevin manevi sorumluluğu
üzerinde durulmuştur.
İmamlar ve temel görev alanları olan camiler, İslam tarihinin en etkin ve çok fonksiyonel kurumları olarak karşımıza çıkmaktadır.
Medeniyetimizin temellerini oluşturan dinî
ve sosyal kurumların başında gelen camiler,
sadece ibadetlerin yerine getirildiği mekânlar
olmayıp toplumun sorunlarının çözüldüğü ve
zaman zaman bazı kararların alındığı yerler
hâline gelmiştir.
lardır. İmamlar, hizmet verdikleri mescit ve
camilerin vakıflarından maaş alıyorlardı. Genelde vakıf mütevellisinin önerisiyle gerçekleşen imam tayinlerinde, daha çok, yeterli dinî
bilgilerle donanmış olma ve iyi ahlâk sahibi
olma gibi kriterler aranmaktaydı.
Osmanlı yerel yönetim sisteminin en küçük
birimi olan mahallede, kaç kişilik nüfus olduğu mutlaka bilinirdi. Mahalleli müteselsilen
(zincirleme) birbirine kefil idi. Bu, hem asayiş
ve huzuru sağlayan, hem de vergi tahsilini kolaylaştıran idari bir düzenlemeydi. Bu itibarla
imamın sorumluluğu, dolayısıyla da idari görevleri bir hayli fazlaydı. İmamlar, aşağıda bir
kısmı belirtilecek hususlar sebebiyle, mahalle
halkı ile merkezi yönetim arasında bir köprü
oluşturuyorlardı.
Osmanlılarda imamın görevi sadece namaz
kıldırmak ve hutbe okumak değildi. Mahalleyi ilgilendiren her türlü belediye hizmetine
öncülük eder, mahallenin huzur ve asayişini
denetler, sosyal ve kültürel pek çok faaliyetin
içinde bulunurdu.
Öncelikle şunu söylememiz gerekir ki, İslam
tarihi boyunca olduğu gibi Osmanlı döneminde camiler mahalle, köy, kasaba ve şehirlerin
merkezinde konumlanmışlardır. Tanzimat
dönemine gelinceye kadar Osmanlı şehir yapılanmasında mahalle ve köylerdeki imamlar,
dinî görevleri dışında hem devleti temsil etmiş hem de mahallenin önde gelen yetkilisi ve
sorumlusu kabul edilmiştir.
Padişah beratı ile hizmet üstlenen imamlar,
görevleri süresince raiyyet rüsumu ve avarız
vergilerinden büyük ölçüde muaf tutulmuş-
Mahallenin suyu, okulun tamiri, çeşmesi, cami
ve mescitlerin bakımı ve onarımı, aydınlatma
mumunun temini, sokakların temizlik ve bakımı imamın sorumlu olduğu yerel hizmetlerden bazılarıydı. Mahallelerdeki dar yolların
halka verdiği rahatsızlığı mahkemeye bildiren imamlar, tedbir alınmasını kadıdan talep
ediyorlardı. Mahalle mescidine gelen suyun
kesilmesi sebebiyle sıkıntı çeken cemaatin su
ihtiyacı, imamların girişimleriyle çözüme kavuşuyor, mahalleye ulaşan bozuk suyollarının
tamiratı gerçekleşiyordu.
İmamlar, nüfus kayıtları, doğum, ölüm ve boşanma gibi işlemleri de yerine getirirdi. Bugün belediyelerce icra edilen nikâh akitleri
şehirde kadı veya naibi; mahalle ve köylerde
ise yöneticilerden alınan “izinname” sonrasında imamlar tarafından kıyılıyor ve akdedilen
nikâhlar bir deftere kaydediliyordu.
43
Vakıf mütevellilik görevi,
genellikle imamlar
tarafından yerine
getiriliyordu. Toplumun
kendilerine duydukları
güven, vakfı idare
edebilecek yeterlilikle
birleşince bu çok önemli
ve prestijli görev için
imamların tercihine özen
gösteriliyordu.
Osmanlı adli sisteminde mahkemeyi takip
ederek muhakemenin usulüne uygun olarak yapılıp yapılmadığını denetleyen heyetin
(şuhûdu’l-hâl) arasında bir ya da daha çok
imama her zaman rastlanmaktaydı.
Ticari işlemlerde (alışveriş, boşanma, borç ikrarı vs.), hep şahit sıfatıyla karşımıza çıkan
imamlar, mahalle halkının vekâlet, vesayet ve
kefalet gibi sorumluluk isteyen problemlerinde de yardımcı olmaktaydı.
Toplumun “en güvenilir” kişileri olma özelliğini kazanan imamlar, kendilerine teslim edilen kimsesiz kadın veya cariyelerle ilgileniyor,
ayrıca kadınlar için müstakil cezaevlerinin olmadığı dönemlerde kadın mahkûmları bir eve
yerleştirerek gözetimlerini üstleniyorlardı.
İmamlar toplumda mazlum ve mağdur olanlara destek oluyor, fakir ve yetimlerin geride
kalan mallarını koruyup değerlendiriyorlardı.
Pazarcıların fazla fiyatla mal sattıklarını kadıya şikâyet ederek halkın ve özellikle fakirlerin
ezilmesine fırsat vermiyor ve zulmedenlerin
cezalandırılmasını isteyebiliyordu.
Öte yandan, Osmanlı mahallelerinde bir tür
yardımlaşma sandığı olarak bilinen ve geliri,
44
mahallede bulunan varlıklı kimselerin bağışları veya mahallelilerin kendi aralarında topladığı yardımlardan oluşan avarız vakıflarının
paralarını toplamak, yine mahalle imamının
görevleri arasında sayılıyordu.
Vakıf mütevellilik görevi, genellikle imamlar tarafından yerine getiriliyordu. Toplumun
kendilerine duydukları güven, vakfı idare edebilecek yeterlilikle birleşince bu çok önemli ve
prestijli görev için imamların tercihine özen
gösteriliyordu.
Eğitim faaliyetleri kapsamında mekteplerde
muallimlik görevi verilen imamlar, bu arada
mahalledeki eğitim faaliyetlerinin düzenini
de denetliyorlardı. İmamların en iyi hizmet
mekânlarından biri de kütüphanelerdi.
İmamlar mahallelerindeki yaşlı, hasta ve fakirlerle yakından ilgilenir, mahalle sakinlerine bu konuda sürekli öncülük ederdi. Batıda
uygulama alanı bulan, ülkemiz için tartışılan
ombudsmanlık görevini andıran uygulamalar
içindeki imamlar, mahalleli arasında çıkan
bazı sorunların mahkemeye gitmeden çözümünü sağlardı.
Resmî makamların ahali hakkında ihtiyaç
duydukça yaptıkları güvenlik soruşturmalarında bilgisine öncelikle başvurulan mahalle
imamları, Osmanlı toplumunda dinî vecibelerin eksiksiz uygulanması ve kontrol edilmesi
uygulamasında muhtesiplerin en önemli yardımcıları idi. İmamlar, böylesi durumlarda
muhatabını önce dikkatli bir dille uyarıyor,
sonuç alınamaması durumunda ilgililere haber vermek zorunda kalıyorlardı.
Müslüman halkın günde beş kez bir araya
geldiği vakit namazları, haftada bir kıldıkları Cuma namazları ile yılda iki kez kılınan
bayram namazlarında, aynı zamanda merkezî
yönetimin veya şehir kadısının halka ulaştırılmasını istedikleri her türlü bilgi ve talimat
imam tarafından duyurulurdu.
Sonuç olarak, Osmanlı mahallesinin imamı,
etrafında olup bitenlere karşı asla kayıtsız
ve duyarsız olmamıştır. Yaşadığı mahallenin
sadece dinî değil her türlü ihtiyacını karşılamak için inanılmaz çabalar içinde olmuştur.
Osmanlı toplumunda yüzyıllarca yaşanan istikrar, huzur ve asayişin gerçek aktörleri arasındaki mahalle ve köy imamlarının gayretleri
inkâr edilemez. Mahalle içindeki sosyal ilişkilerin sağlam bir zeminde gelişmesinde çok
büyük rol üstlenen imamlar, devletin ve halkın
güvenini sarsmamak için fedakârca görevlerini icra etmişlerdir.
Çabasını ve heyecanını içinde bulunduğu
topluma yansıtan din görevlilerimizin, icra
ettikleri bu vazifeyi bütün derinliği, içtenliği
ve bereketiyle algıladıklarına inancımız tamdır. Zira bu görev, pek çoğundan farklı olarak,
“Âlemlere Rahmet ” bir peygamberin (s.a.s.)
yüzyıllara uzanan bir hatırasıdır.
Osmanlı tarihindeki en karizmatik görevlerden biri olan imamlığın, günümüzde özlemi
duyulan sosyal huzur ve barışın tesisinde -elbette yeni ve modern anlayışların da ilâvesiylehatırlanması ve aktif hâle getirilmesi en samimi temennimizdir.
Not: Bu yazı, “Osmanlı Mahalle İmamlarının
Performanslarına Dair” ( TESAM Akademi, c.,
sy.1, s. 41-51.) adlı makalenin özetlenmiş şeklidir. Yazının referansları ve kaynakları zikredilen makalede verildiğinden burada gösterilmemiştir.
Lâyıkıyla yerine getirilmesi, sorumluluğunun
hissedilmesi ve değerini düşürecek davranışlardan kesinlikle kaçınılması gereken bu istisnai ve imrenilecek görevin fedakâr ve çalışkan
mensuplarına ne mutlu!
Diyanet
Di
D
Diy
iy
iyaane
an
n tA
Aylık
ylıık D
yl
ylı
ylık
Dergi
erggi • Ar
erg
Aralık
A
Ara
rraalık
lıkk 20
lı
22014
014
14 • sayıı 2288
45
Din Görevlisinin Hatıra Defterinden
İlknur Atasoy
Kur’an Kursu Öğreticisi
Uzaklardan Gelen Mektuba
Açık Teşekkür
T
eşekkür mektubum yerine varır mı
bilmem; ama ben, kalbimin sızısını
mensubu
bulunduğum
kurumumun
güzel insanlarına duyurmak istedim. Diyanet
İşleri Başkanımız Sayın Mehmet Görmez’in I.
Latin Amerika Ülkeleri Müslüman Dinî Liderler
Zirvesinde Yaptığı konuşması ile yüreğimizi
titretti. Bu haykırışı bir solukta yazıya dökerek
rahatlayabilecektim. Başkanımızın duygulu anlar
yaşattığı konuşma ve “Her şey İmam Hanif ’in
gönderdiği bir mektupla başladı” diyerek bizlere
aktardığı göz yaşartan mektup ya da mektuplar…
İçimizi acıtan bu mektuplar, bana Medine
Mescidi`nde Allah Resulü’nün yanına Huzaa
46
Kabilesinden gelen şair Amr b. Salim’in okuduğu
şiiri hatırlattı. Şair, Hudeybiye’de verdikleri
misakı bozan Kureyş’i Efendimize (s.a.s.) şikâyet
ediyordu. Gözü yaşlı bu çaresiz şairin sözleri bir
büyük fethin kıvılcımı olmuştu. Yapılan sessiz
hazırlığın ardından, bir çığ gibi büyüyen sessiz
yiğitler ordusuyla Mekke yoluna düşülmüştü.
Zübeyr b. Avvamlar, Beni Gıfarlar, Eslemler,
Müzeyneler… Allah Resulü’nün yanında fethe
doğru yürüyen bir büyük ordu… Sekiz yıl önce
En Sevgilinin hüzünle dönüp baktığı kutlu belde
Mekke, bugün Peygamber ordusuna “hoş geldiniz”
diyordu, hasretle kucak açıyordu. İşte çaresizlik
kokan şiir ve onunla gelen fetih! İşte çaresizlikle
Bir türlü yüreğine sıcaklığını hissettiremediğimiz
İslam nuruna mı, biz yaklaştıkça kaybettiğimiz
yavrularımıza mı? Namazsızlıktan çöken kalplere
mi, haramla karılan düğün hamuruna mı? Daha
neler neler gözlerimin önünden geçerken şükrünü
eda edemediğimiz nimetlerin birer imtihan sebebi
oluvereceği, ya da Allah korusun alıverileceği
korkusu… Acaba cenneti dünyada mı yaşıyoruz
telaşıyla; riyakârlıkta, dünya zevklerinde ön saflara
mı yerleştik soruları art arda sıralandı zihnimde.
Diyanet İşleri Başkanımıza gelen mektupta: “Ne
camimiz var ne mescidimiz, ne kitabımız var, ne
öğretecek insanımız” çağrısı çağın Musaplarınaydı.
Ben ne Musap olabildim, ne Sümeyye dedim
kendi kendime. Gönlüm kanatlanıp Haiti’ye,
Küba’ya uçmak istedi. Umreye gitmek bile bana
acı verdi. Peygamberin kapısına gelip Müslüman
olduktan sonra kavmine dönen ilk İslam
öncülerinin yüzündeki o nuru seyredenler vardı
ya! Hani bir türlü dünya gözüyle Allah Resulünü
göremeyen Karenli Üveys’in, hasretini gidermek
için Medine’den gelenleri gözyaşlarıyla dinleyişi
vardı ya!
çırpınan mektuplar ve geleceği beklenen gönüllerin
fethi…
İmam Hanif ’in, İmam Yahya’nın yürekleri
yakan mektupları beni de can evimden vurdu.
Kıymeti bilinmeyen onca nimetin içinde yüzüyor
olmak, bu kardeşlerimize uzanamamak, bağlı
bulunduğumuz kurumun değerini bilememiş
olmak ve daha nice peş peşe gelen sorular, beynimi
kemirdi durdu. Cemaati olmayan camilerimize
mi yanalım, öğrenci bulmak için ev ev gezdiğimiz
Kur’an Kurslarımıza mı? İnternetin sarhoş eden
sokaklarına mı, bonzaiyle, birayla benliğinden,
insanlığından hızla kaçan gençliğimize mi? Yıkılan
yuvalara mı, hayasızlığın cirit attığı meydanlara mı?
Siz ey Küba’dan gelen 10 yiğit! Her biriniz
vatanınıza Musaplar olup döndünüz. “Ne olur
birimizi umreye gönderin de oralara bakan gözlere
bakalım” diyen yiğitler… Cennet yiğitleri…
Mekke Medine sizinle daha bir güzel olmuştur,
Allah Resulü size Ravza kapılarını ardına kadar
açmıştır herhâlde. Bize de sizden dua beklemek
düşer. Efendimiz (s.a.s.)’in diliyle: “Kardeşcik!
Duanda bizi de unutma” diyordu ya Hz. Ömer’e.
Allah sizler hürmetine bize uyanıklık nasip etsin.
Sizin hürmetinize çatısı altında bulunduğumuz
kurumumuza sahip çıkabilmeyi, layıkıyla hizmet
edebilmeyi bizlere nasip etsin. Belki Haiti’ye,
Küba’ya giden bir kutlu heyette bulunamadık ama
yüreklerimiz, niyetlerimiz o heyetin içindeydi.
Rabbim niyetlerimizi kabul etsin. Makamımızı
helak sebebi değil, felah vesilesi kılsın. Huzaalı
şairin Mekke fethine kıvılcım oluşu gibi inşallah
bu mektuplar nice kalplerin fethine, nice ülkelerin
İslam’a uyanışına, bizim de yeniden canlanmamıza
vesile olsun.
47
Din-Düşünce-Yorum
Prof.Dr. Ali Erbaş
DİB Eğitim Hizmetleri Genel Md.
İnsanlığı Tehdit Eden Büyük Tehlike:
Dünyevileşme ve Serüveni
H
z. İsa’nın doğduğu yıllarda dünyanın
büyük bir bölümü paganist Roma’nın
hâkimiyeti altında idi. Onun yaşadı-
ğı bölge de dâhil bu hâkimiyet üç asır öncesinden başladı, kendisinden sonra da beş asır devam
etti. Dünyeviliğin insanı her tarafından sardığı bu
kültürde, Kudüs bölgesinde yaşayan Yahudilerin
ahiret inancının iyice zayıflamış olması, cenneti
dünyada arama ve yaşama anlayışının oldukça üst
seviyelere tırmanmış bulunması da, insanları dün-
48
yaya tapma anlayışına getirmişti. Ruh inancının
da neredeyse yok olmaya yüz tuttuğu bir dönemde hem İncillere ve hem de Kur’an’a göre Allah’ın
ruhundan Meryem’in rahmine üfleyerek babasız
dünyaya gelmesini takdir ettiği Hz. İsa görevine
başladı. Dünyaya babasız gelişi bile dünyaya tapanlara bir ders veriyordu. Dünyevileşmiş olan
Yahudilere karşı sözleri adeta kurşun gibiydi:
“Ey kör kılavuzlar! Küçük sineği süzer ayırır, ama
deveyi yutarsınız.
Vay hâlinize ey din bilginleri ve Ferisiler, ikiyüzlüler! Bardağın ve çanağın dışını temizlersiniz,
ama bunların içi açgözlülük ve taşkınlıkla doludur.
Ey kör Ferisi! Sen önce bardağın ve çanağın içini
temizle ki, dıştan da temiz olsunlar. Vay hâlinize
ey din bilginleri ve Ferisiler, ikiyüzlüler! Siz dıştan güzel görünen, ama içi ölü kemikleri ve her
türlü pislikle dolu badanalı mezarlara benzersiniz.
Dıştan insanlara doğru kişilermiş gibi görünürsünüz, ama içte ikiyüzlülük ve kötülükle dolusunuz!”
(Matta, 23, 24-28.)
Hz. İsa’nın dünyayı ve dünyalığı reddeden tevazu,
müsamaha, uzlet ve öbür dünyayı sürekli hatırlatma
içerikli sözleri İncillerde bol miktarda yer almaktadır. Bu sebeple İncillerden ilham alarak gelişen
Hıristiyanlığın ana paradigması manastır hayatını
merkeze alan bir anlayış üzerine oturmuştur. Şehirlerden uzak yerlerde, özellikle ormanların ve
yüksek kayalıkların içlerinde yapılan manastırlar
bu tür bir anlayışın sembolü olmuştur. En büyük
sebebi Roma devletinin zulmünden kaçmak olsa
da, özellikle ilk dört asrın Hıristiyanlığının yeraltı
şehirlerinde hayatlarını geçirmiş olmalarında bile
manastır hayatı anlayışının yansımalarını görmek
mümkündür.
Hıristiyanlığın ilk on beş asrı böyle geçmiştir. On
beşinci asra gelindiğinde yavaş yavaş öne çıkan
dünyevileşme anlayışının Kilise idarecileri arasında da görülmesi artık birilerinin tepkisini çekmeye
başlamıştır. Katolik kilisesinin ortaçağın sonlarına
doğru putperestlik ve Yahudilikten birtakım ilkeleri Hıristiyanlığa katmak istediği ileri sürülerek
Katolikliğe karşı zaten mevcut olan tepki bir kat
daha artmış ve dinde yenileşme yani Reform hareketi gündeme gelmiştir. (Geniş bilgi için bkz. Ali
Erbaş, Hıristiyanlık’ta Reform ve Protestanlık Tarihi,
İstanbul 2004, 2008.)
Rahiplerin para karşılığı günah bağışlamaları ve
cennetten yer satmaları, yani Endüljans uygulaması, vatandaşı inleten birtakım ağır kilise vergilerinin konulması vb. anlayışların Hz. İsa’nın getirdiği ilkelere sonradan eklenmiş hususlar olduğu
ve Orta Çağ boyunca da Endüljans uygulamasının
Protestan ahlakı kapitalizmi
doğurmuş, ama kapitalist
birikim Protestan ahlakını
silerek tüm dünyayı etkisi
altına alan önü alınmaz bir
dünyevileşmenin ortaya
çıkmasına sebep olmuştur.
papalar ve piskoposlar için büyük bir para kaynağı
teşkil ettiği iddia edilmiştir.
Bir yandan Katolik Kilisesi’ndeki dünyevileşmeyi eleştirirken diğer yandan iktisadi konularda
bir anlayış geliştirmeye çabalayan Martin Luther
şunları söylemiştir: “Seçilmişler komşularına, cemaatlerine, ülkelerine ve insanlığa yardımcı olacak
ameller işlemelidirler. İnsanlar mesleklerini icra
ederken aynı zamanda komşularına ve insanlara
hizmet ettikleri için Tanrı rızasına uygun iş yapmış ve onun rızasını kazanmış olurlar. Ayakkabı
tamircisi, demirci, çiftçi vs. hepsi de kutsanmış rahip ve papazlar gibidirler ve her biri kendi işi ve
memuriyeti vasıtasıyla herkese faydalı olmakta ve
hizmet etmektedirler, bu şekilde cemaatin maddi ve manevi refahı için birçok iş yapılmış olur.”
(Sabri F. Ülgener, Darlık Buhranları ve İslam İktisat
Siyaseti, ts., Ankara, s. 28.)
Calvin, faiz doktrininde, insanların ülke çıkarını
kendi kazançlarının üstünde tutmaları gerektiğini her zaman ısrarla dile getirmiştir. Ona göre her
şey, kişinin işini yaparken takındığı tavra bağlıdır.
George Herbert, emeğin onurlu veya onursuz bir
şey olmasının onun yapılış havasından geldiğini
yazarken, doğrudan doğruya Luther’e dayanmıştır.
(Sabri F. Ülgener, a.g.e., s. 28.)
Protestan Ahlakı ve Kapitalizm’in Ruhu isimli eserinde konuyu detaylı olarak inceleyen Max
Weber’e göre; sermaye sahipleri ve işverenler,
hatta işçi sınıfının eğitim görmüş yüksek tabakası, özellikle çağdaş iş kollarında yüksek düzeyde
teknik ya da ticari eğitim görmüş personel ProtesDiyanet Aylık Dergi • Aralık 2014 • sayı 288
49
tan özelliklere sahiptir. Protestanların bütün nüfus içinde sermayeden büyük ölçüde pay almaları,
büyük çağdaş endüstriyel ve ticari iş alanlarındaki
işletmelerin üst basamaklarında ve yöneticiliğinde bulunmaları, kısmen tarihî temellere bağlanabilir. Bu temeller çok gerilere, geçmişe uzanır ve
bu bağlamda belirli bir mezhebin üyesi olmak,
ekonomik görünüşlerin nedeni olarak değil, bunlardan çıkan sonuç olarak görülür. En zenginlerin
büyük çoğunluğu, imparatorluğun doğal kaynaklar
ya da ilişki ağları bakımından en uygun ve ekonomik olarak en gelişmiş alanları, özellikle de zengin
kentlerin çoğu 16. yüzyılda Protestanlığı kabul etmişlerdir. Bunların etkileri bugüne kadar Protestanların ekonomik kavgada var olmalarını sağlamıştır. (Max Weber, Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin
Ruhu, Çev. Zeynep Aruoba, İstanbul 1985, s. 27-28.)
Reform’un genel olarak ekonomik açıdan gelişmiş bölgelerde gerçekleşmiş olmasının sebepleri
üzerinde duran Weber, bu hususu birkaç noktaya
dayandırmaktadır. Buna göre ekonomik alanda
geleneksellikten kurtulma, hem dinî geleneğe ve
hem de bütün geleneksel otoritelere karşı başkaldırma eğilimini destekleyici bir öğe olarak görülmektedir. Ancak Reform, kilise otoritesinin hayat
üzerinden tümüyle kaldırılması olmayıp, var olan
50
biçimin farklı bir anlamda değiştirilmesidir. Değiştirme yalnızca biçimsel olan bir otoritenin, özel
ve toplumsal hayatın bütün alanlarında gözlenebilir ölçüde etkili olan, sonsuz derecede güçlü ve bütün yaşam biçimine etkisi olan bir otoriteye yerini
vermesidir. Reformcular; ekonomik açıdan gelişmiş ülkelerde Kilise ve dinî otoritenin hayat üzerindeki etkisinin çok olmasından değil, tersine çok
az olmasından yakınıyorlardı. Protestanlar, hem
yönetici hem de yönetilen sınıf olarak, hem çoğunluk hem de azınlık olarak ekonomik akılcılığa
özel bir eğilim göstermişlerdir. Katolikliğin büyük
“öte dünyalılığı”, en yüksek idealini ortaya koyan
asketik yani zâhidane yaşama özelliği, taraftarlarına bu dünyanın nimetleri karşısında büyük bir
umursamazlık içinde olmayı öğretmiş olmalı. Yani
Katolik daha sakindir, daha az kazanma güdüsü ile
donatılmıştır. Çok az bir geliri de olsa, mümkün
olan en emin hayat biçimini, sonunda ona onur
ve zenginlik getirebilecek tehlikeli, heyecanlı bir
hayat biçimine tercih eder. “Ya iyi yiyin, ya da rahat uyuyun” atasözüne uygun olarak Protestanlar
çok iyi yerlerken, Katolikler rahat uyumak isterler.
(Weber, 31-32.)
Weber, eski Protestan ruhunun belirli dışa vurumları
ile çağdaş kapitalist kültür arasında yakın bir akraba-
lık bulunursa, o zaman bu akrabalığın Protestanlığın
materyalist ya da antiasketik yani zâhidane olmaktan
uzak hayat tarzında değil, onun saf dinî özelliklerinde aranılması gerektiğini belirtmektedir. (Weber, 35.)
Luther için “meslek” kavramı geleneksel bağlantılar
içinde kalmıştır. Meslek, insanın kendini uydurmak
zorunda olduğu ve Tanrı’nın emri olarak kabul ettiği şeydir. Lüterciliğin gelişmesi, “meslek uğraşısı
Tanrı’nın emri hem de uğraşılması gereken tek iş”
anlayışına olan eğilimi daha da artırmıştır. Luther
ve kilisesi mistiklere göre akılcı bir meslek ahlakının psikolojik temellerini kısmen göz ardı etmiştir
ve “iş aracılığı ile ilahî güce erişme” anlamına gelen
zâhidane öz eğitim eğilimi ona şüpheli gelmiş ve
kilisesinde de bu hep geri planda tutulmuştur.
Asketik (zâhidane) Protestanlığın belli başlı dört
tarihî taşıyıcısı vardır. Bunlar, Kalvinist, Pietist,
Methodist ve Baptist hareketlerden doğan tarikatlardır. Kapitalizm’in en fazla geliştiği Hollanda,
İngiltere, Fransa gibi kültür düzeyi yüksek ülkelerde 16. ve 17. yüzyıllarda büyük siyasal ve kültürel
savaşımlar veren inanç Kalvinizm’dir. Kalvinizm’e
göre dünyada yaşamanın amacı yalnızca Tanrı’nın
rızasına hizmet etmektir. Hıristiyan, kendine düştüğü kadarıyla Tanrı’nın emrini yerine getirerek
onun şanını yüceltmek için çalışır. Fakat Tanrı,
Hıristiyan’ın; toplumsal etkinliklerin, hayatın toplumsal biçiminin onun emrine uygun ve ona göre
düzenlenmiş olmasını, yani o amaca uygun olmasını ister. (Weber, 86.)
Protestanlık, mülk sahibi olmanın verdiği doğal
zevke var gücüyle karşı çıkmış, tüketimi, özellikle lüks tüketimini sınırlamıştır. Buna karşılık mal
kazancını, psikolojik olarak geleneksel ahlakın yasaklarından kurtarmış, kazanç mücadelesinin zincirlerini koparıp bunu yalnız yasal hâle getirmekle
kalmamış, ayrıca doğrudan doğruya Tanrı’nın isteği
olarak görmüştür. Protestanlıkta bedensel zevklere ve dünyevi mallara olan bağımlılığa karşı mücadele, akılcı kazanca karşı bir mücadele olmayıp,
mülkün akıl dışı kullanımına karşı bir savaşımdır.
Methodizm’in kurucusu John Wesley’e göre din;
hem çalışkanlık hem de tutumluluk üretmek zorundadır ve bunlar da ancak zenginliğe yol açar.
Protestanların bütün nüfus
içinde sermayeden büyük
ölçüde pay almaları, büyük
çağdaş endüstriyel ve ticari
iş alanlarındaki işletmelerin
üst basamaklarında ve
yöneticiliğinde bulunmaları,
kısmen tarihî temellere
bağlanabilir.
Fakat zenginlik artınca, bütün alanların gurur ve
dünya sevgisi de artacaktır. Methodistler her yerde
çalışkan ve tutumlu olmuşlardır, bunun sonucu olarak da mülkleri çoğalmıştır. Böylece bununla orantılı olarak gururları, bedensel ve dünyevi arzuları da
artmıştır. Bu yüzden de dinin biçimi olduğu gibi
kalırken, ruhu yavaş yavaş yok olmuştur.
Wesley’in burada dile getirdiği gibi Protestanlıkta tanrı
krallığını arama mücadelesi zamanla ölçülü bir mesleki
anlayışa dönüşmüş, dinî kökler yavaş yavaş yok olmuş,
yerini dünyevi faydacılığa bırakmıştır (Weber, 141-145.)
Yani Protestan ahlakı kapitalizmi doğurmuş, ama kapitalist birikim Protestan ahlakını silerek tüm dünyayı
etkisi altına alan önü alınmaz bir dünyevileşmenin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Ortaya çıkan bu dünyevileşme hiçbir sınır tanımadan dünyada rızık gaspından
katliamlara, daha fazla kazanmak için silahlanma yarışlarından savaşlara, kurgulanan terör olaylarından uluslararası uyuşturucu pazarlarının oluşmasına kadar akıl
almaz olumsuzlukların doğmasına yol açmıştır. Dünyevileşmekte sınır tanımayan bu anlayış ve kendi elindeki ile yetinmeyip başkalarının elindekini gasp edenler
yüzünden günümüzde dünyada her üç-dört saniyede
bir insan açlıktan, aynı şekilde her üç-dört saniyede
bir insan da tokluktan yani fazla yemekten ölmektedir.
Doğudakiler açlıktan, batıdakiler de tokluktan ölmektedir. Denge dini İslam’ın ortaya koyduğu prensiplere
ve ilkelere uygun olarak “olanların olmayanlara verdiği”
bir dünya kurulabilseydi, açlıktan ve tokluktan ölenlerin
sayısı bu kadar çok olur muydu?
51
Kültür-Sanat
Ayşe Nur Menekşe
Zafer Müjdesini Beklerken:
Mescid-i Aksa
Biz ümidimizi hiç kaybetmedik.
Zaafa düşüp, hüznümüzü biriktirmedik. Yanlışa karşı
doğruluktan asla vazgeçmedik.
Ve hakkında yapılanlara hiç razı olmadık.
Senin secdelerinde serinlettik alınlarımızı… Senin avlunda koşturduk çocuklarımızı… Sevincimizi anlamayacak olanlar etrafımızı sarsa da onlara aldırmadık. Yenildiğimizi söyleyenlere hiç inanmadık. Seninle vardığımız
secdeler zaferimiz oldu. Seninle durduğumuz kıyamlarda
tutunduk hayata. Ruhumuza dokunan elinle erdik huzura…
Ey Mescid-i Aksa… Ey zayıflığımızı yüzümüze vurmayan… Ey kirlenene kalplerimize rağmen bizimle küs
olmayan…
Biz inancımızı hiç kaybetmedik.
Senin kubbenin altında dindirdik en şedit sancılarımızı… Senin mekânında tanıdık vefayı, vefasızlığı… Sözüne bağlı kalmayı, yanlışlara sapmamayı biz yanı başında
öğrendik. İnandığımız yoldan dönmemeyi, buldurduklarını kaybetmemeyi biz yine seninle öğrendik.
Ey Mescid-i Aksa… Ey zafer müjdesini bekleyen… Ey
utancımızdan yüzüne bakamasak da bizden asla yüz çevirmeyen…
Biz cesaretimizi hiç kaybetmedik.
Gözlerimizi kilitleyen hainlere karşı direnmekten başka muradımız olmadı. Dünyanın en rahat uykusundan
uyanmaktan başka hayalimiz… Hz. Süleyman aşkına,
Hz. Meryem hatırına imanımızdaki yangının sönmesini
hiç istemedik. Hz. Musa’nın şükrünü, Hz. İsa’nın tevekkülünü, Hz. Muhammed’in cesaretini kuşandık hainler kapına dayandığında… Zalimler sana saygı duymayı bıraktığında, senin için açtık ellerimizi semaya…
Ey Mescid-i Aksa… Ey acılarını unutup bizi avutan…
Ey içimizdeki gülleri sulamaktan asla geri durmayan…
Biz hafızamızı hiç kaybetmedik.
Sana yapılanları unutursak kuruyacağımızı bilerek yaşadık bunca zaman... Senin bir taşına dokunulduğunda
cümle Müslümanların içinin sızlayacağını ümit ederek
yaşadık. Sen incinirsen, mekânında secdeye varan peygamberlerin incineceğini bilerek yaşadık. Yaşadık ama
sana acıyı yaşatmamak için birlik olmayı başaramadık.
Ey Mescid-i Aksa… Ey Nil’in komşusu… Ey Necid
çöllerinin arkadaşı… Ey Mescid-i Haram’ın, Mescid-i
Nebevi’nin kardeşi… Ey Tur-i Sina’nın özlemi…
Biz sadakatimizi hiç kaybetmedik.
Şehadeti senin için yaşamış kardeşlerimiz hatırına, zalimlerin zindanında imanını tazeleyenler adına, gözlerinin önünde ailesinin her ferdini kaybedenler aşkına
biz senden asla vazgeçmedik.
İhanetin bin bir türlüsüne uğrasak da zincirleri kırmayı senden öğrendik. Zemininin altını kazanlar olsa da
ayakta kalmayı senden öğrendik.
Biz vuslata talip, sen hürriyete… Biz sana ayarladık
zamanı… Sen bizlere… Ey Mescid-i Aksa… Ey
yiğitlerin mekânı… Ey nebilerin makamı… Ey
gözlerimizdeki ümidin kıvılcımı…
Biz aydınlığımızı hiç kaybetmedik.
Kaldığımız dünya zindanlarından senin mabedinin
güneşine uyandık. İlk kıblemiz olmanın şerefini yaşadık. Senin yanında miraca çıkmış bir peygamberin ümmeti olmakla taçlandık. Sana ihanet edenleri gördükçe
kendimizden utandık. Hayallerimizi sana siper etmeye
hazırız.
Ey Mescid-i Aksa… Ey kendisiyle sınandığımız mabet… Ey birliğimiz için duaya duran… Ey aynı safta
olalım diye Rabbine yakarmakta olan… Ey acıları dinesi, zincirleri kırılası mekân…
Hz. İbrahim, Hz. İshak, Hz. Yakup, Hz. Yusuf, Hz.
Musa, Hz. Davut, Hz. Süleyman, Hz. Muhammed ve
bütün peygamberler aşkına sende yeniden secdelere
varmak istiyoruz. Kardeşlerimizle kıyama durmak…
Yeryüzünün en güzel mabetlerinden olan sende affa
layık olanlar arasına katılmak…
Yıkıntılar arasında secdelerde huzuru bulanların huzurundan nasiplenmek için Ey Mescid-i Aksa yakındır
gelişimiz…
Dirilişimize tanıklık edeceğin gün bugündür. Suskunluğumuzun çığlığa dönüşeceği gün bu gündür. Acizliğimizin son bulacağı gün bugündür.
Ölümün ayrılık değil vuslat olacağı gün bugündür.
Sonsuz rahmet sahibinin merhametini nasipleneceğimiz gün bugündür.
Secdelerdeki miracımız bugündür.
Kültür-Sanat
Doç. Dr. Ali ÖZTÜRK
“Bir Söz Geldi Dilime,
Eydem Ölüm Üstüne…”
Y
unus Emre’nin ölüm konusuna yoğunlaştığı mısraları arasında dolaştığımızda
onun ölüm karşısındaki tavrını farklı
cepheleriyle görme imkânına sahip oluyoruz.
Ölüm temalı şiirlerinde, sadece Hak aşığı bir
sufinin vuslat anlayışıyla içselleştirdiği asude
hâli değil, ölüm anı ve ölüm sonrası hayatı zihninde tecessüm ettirerek olabildiğine ürperen
bir kalbin haşyetini de hissederiz.
Kur'an-ı Kerim'de "Her can ölümü tadacaktır. Sonra bize döndürüleceksiniz." (Ankebut,
29/57.) buyrulmuştur. Normal zihnî melekelere
sahip hiçbir fâninin ölüm ve ölüm sonrası hayata tamamıyla kayıtsız kalması mümkün değildir.
Ancak iman sahibi kimseler nezdinde bu ilginin, boyut ve neticelerinin farklı olacağı tabiidir. Deruni bir iman hissiyatına sahip Yunus
Emre’nin kimi şiirleri bizi, sürekli ötelediğimiz,
hatta bazen unuttuğumuz gerçeklikle yüzleştirmektedir. Ölüm anının çaresizliği ve ölüm sonrasının dehşeti onun fevkalade içli yakarışlarıyla
lirik bir münacata dönüşür:
Aceb bu benüm cânum âzâd ola mı yâ Rab
Yohsa yedi Tamu’da yana kala mı yâ Rab (15)
(Şiirlerin bitiminde ayraç içerisinde gösterilen rakam, Divan’ın tenkitli metnindeki şiirlerin sıra nu-
54
marasıdır. Kesme işaretinden sonraki rakam da şiir
içerisindeki beyit numarasıdır. Bk. Yunus Emre Divanı Tenkitli Metin, (Haz. Mustafa Tatçı) Kültür
Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.)
Bu mısra ile başlayan şiirinde Yunus, “Azrail
canını almaya geldiğinde ölümü kolay mı olacaktır?”, “Münker Nekir sual sorduklarında dili
dönecek midir?”, “Yer altındaki ahvâli acaba nasıl olacaktır?”, “Yatacak yeri akrep ile mi dolacaktır?”, “Hesap gününde Cenab-ı Hak kendisinden razı olacak mıdır?”, “Allah’ın habibi ona
şefaat edecek midir?” gibi sorularla ölüm anının
zorluğunu, kabir ahvalini ve hesaba çekilecek
olmanın tedirginliğini dile getirir.
Bazen de ölüm karşısında ziyadesiyle soğukkanlı ve bir o kadar da hayata mesafeli bir duruş
sezilmektedir onun şiirlerinde: Ne kadar çok
yaşarsan yaşa sonu ölümdür. Bundan dolayı ele
geçirdiğini yoksullar için harcamak lazımdır.
(51/4) Hak’tan ayıran ne varsa bir an evvel elden
çıkarılmalıdır. Bu teni gereğinden fazla beslemeye gerek de yoktur. Zira ten kabirde kurda
kuşa yem olacaktır. (35/1,2)
Yunus, kimi şiirlerinde sanki kendi ölümünü
seyreder gibidir:
Sensin Kerîm sensin Rahîm Allah sana sundum elüm
Senden artuk yokdur umum Allah sana sundum elüm (184)
Dörtlüğüyle başlayan uzun şiiri, “Ölmeden
önce ölünüz.” emrine uyulmuşçasına âdeta ölümün bir provasıdır: Ecel gelmiş, vade bitmiştir.
“Ömür kadehi” tükenmiştir. “Dilin tetiği” bozulmuş, can gövdeden üzülmüştür. Ilık su hazırlanmış, kefenler biçilmiştir. Dört yana salâ
verilmektedir. Tabutu musalla üzerine konur ve
namazı kılınır. Kabre konulup üzeri toprak ile
örtülür. Arkasından Münker Nekir sorgusu başlar. Sırat köprüsüne iletilir ve nihayet yedi cehennem, sekiz cennet yol ayrımına gelinmiştir.
Yunus vermek istediği dersi ise son iki dörtlüğe
bırakmıştır:
Görün ‘aceb oldı zamân gönülden eylenüz figân
Ölür çün anadan dogan Allah sana sundum
elüm
Yûnus tap uzat bu sözü Allah'una dutgıl yüzü
Dîdârdan ayırma bizi Allah sana sundum elüm
Yazımıza başlık olarak seçtiğimiz “Bir söz geldi dilüme eydem ölüm üstüne” (340) mısraıyla
başlayan şiirinde de kabre konulmasını müteakip yaşanacakları canlı tasvirlerle anlatır:
Va’y ki n’ola hâlüm bilinmez ise ahvâlüm
Yılan-çıyan karınca üşe dilüm üstüne
Defin işleminden sonra yakınlarının eve döner
dönmez miras kavgasına tutuşacaklarını ibretle
gözlerimizin önüne serer:
İltüp sine koyalar yine eve geleler
Anca savaş kuralar benüm mâlum üstüne
Hz. Peygamber bir hadis-i şeriflerinde ölüm
için “Lezzetleri yarıda kesen ölümü çokça hatırlayınız.” (Tirmizi, Zühd, lV, 553.) buyurmuştur. Yunus’un aşağıdaki şiiri “hâzimü’l-lezzât”
olarak nitelendirilen ölümü, etkili bir söyleyişle
idraklere sunmaktadır:
Hiç bilmezem kezek kimün aramuzda gezer ölüm
Âlemi bostan eylemiş reyehânın keser ölüm (198)
Teşbihin imkânlarından yararlanılarak ölümün
aramızda dolaşan koyun/sığır sürüsüne benzetildiği şiirde; genç, çocuk, gelin, kız, yaşlı, ayrımı
55
Vakitsizce gelen ölüm
anaların yüreklerini yakar,
onları mecnuna çevirir;
deli, divane eder. Genç,
ihtiyar ayırmaz ölüm.
Henüz ömrünün ilkbaharını
yaşayan genç kızların sarı
saçlarını teneşirde çözer.
yapılmadan sıranın kime, ne zaman geleceğinin
belli olmayacağı ürpertici misallerle anlatılır:
Gençlerin ve çocukların ölümüne en fazla üzülen analardır. Vakitsizce gelen ölüm anaların
yüreklerini yakar, onları mecnuna çevirir; deli,
divane eder. Genç, ihtiyar ayırmaz ölüm. Henüz
ömrünün ilkbaharını yaşayan genç kızların sarı
saçlarını teneşirde çözer. Taze gelinlerin henüz
kurumuş el kınalarını topraklara karar. Ömrünün henüz baharında genç iken yitip gidenler,
Yunus’un dilinde dokunaklı bir ifadeyle gök ekinin biçilmesine benzetilir:
Teferrüc eyleyü vardum sabahın sinleri gördüm
Karışmış kara toprağa şu nâzik tenleri gördüm (207)
Mısralarıyla başlayan “gördüm” redifli gazelde ise Yunus, kabirde yatanların, erbabına
malum fevkalade ibretlik manzarasını ince
teşbih ve istiarelerle tasvir etmektedir:
Sabahleyin kabristan ziyaretine giden şair,
mezarlar arasında dolaşırken toprağa karışarak çürüyen bedenlerin kabir içinde gizlice
yattıklarını görmüştür. Damarlarındaki kanlar akarak kefenlerine bulaşmıştır. Kabirleri
yıkılmış, evleri harap olmuş; ağızlar âdeta
pas tutmuş, diller söylemez olmuştur. Kimisi dünyada iken zevk ü sefa içinde yaşamış;
kimisi de bela ve sıkıntılara duçar olmuştur.
Bugün ise gündüzleri geceye dönüşmüştür.
“Kara gözler”i, pörsümüş, “ay yüzler”i tanınmaz hâle gelmiştir. “Gül deren elleri” kara
toprağın altına girmiştir. Kimisi boynunu
çevirip tenini toprağa katmıştır. Sanki anasına küsüp gitmiş gibi boynunu burmuştur.
Kimisinin, zebanilerin canını dağlamasından
ötürü feryatları yükselmekte, kimisinin yanan kabrinden dumanlar tütmektedir.
Ölmeden önce ölmek
Bu dünyede bir nesneye yanar içüm göyner özüm
Yiğid iken ölenlere gök ekini biçmiş gibi (388/4)
Yunus Emre kabir sakinlerinin trajik hâllerini,
sanki üçüncü bir gözle ve başka bir boyuttan
seyrederek kelimelerle resmetmiştir:
Sabâhın sinlere vardum gördüm cümle ölmiş yatur
Her biri bîçâre olup ömrin yavı kılmış yatur (74)
Mısralarıyla başlayan şiirde mezarlar arasında
gezerken Yunus, nice muradına erememiş yiğitler, gül gibi solmuş ufacık bebekler görmüştür.
Kurt, kuş, bedenlerini yemiş, keler bağırlarını
delmiş, inci gibi dişler ve sarı saçlar dökülmüştür. Kefen bezi parçaları kemiklere sarılı durmaktadır. Yunus Emre şiirin bir yerinde “Görmez misin sen bunları nevbet bize gelmiş yatur”
diyerek ölümün her an kapıda olduğunu hissettirmektedir.
56
Tasavvuf literatüründe Peygamberimizin
“Ölmeden önce ölünüz” anlamında bir hadisi
bulunduğu nakledilmektedir. (Bu sözün hadis
ilmi bakımından değerlendirmesi için bk. Muhittin Uysal, Tasavvuf Kültüründe Hadis, Konya
2001, s. 340.) Sufiler arasında oldukça yaygın olan "ölmeden önce ölmek" fikri, Yunus
Emre'nin şiirlerinde öbür dünyada gerçek
dirliği yaşamak için bu dünyanın heves ve
arzularından vazgeçmek olarak tezahür etmektedir:
Gelün bugün yanalum yarın yanmamag içün
Ölelüm ölmez iken yine ölmemeg içün (251/1)
Al gider benden benliği doldur içüme senliği
Bunda iken öldür beni varup anda ölmeyeyin (269/3)
Kişi Hakk'ı bilmek gerek Hak haberin almak gerek
Zinde iken ölmek gerek varup anda ölmez ola (327/7)
Âşıklar ölmez…
Bir "âşık"ın en büyük arzusu "mâşuk"una vuslattır. Sufi bir şair olarak Yunus Emre'nin, ölümü sevgiliye kavuşma olarak görmesi tabiidir:
Ol dost bana gelsün dimiş sundum kadeh alsun
dimiş
Aldum kadeh içdüm şarâb ayruk gönlüm ölmez
benüm (175/3)
Âşık kendi kanını Mâşuk'a helal kılmıştır. Âşık
Kur'an'ı Mâşuk'un nakşından okur. Yârden ayrı
olunca asılıp ölmek yeğdir. Âşık urganını boynuna kendi bırakır. Gerçek dirilik Mâşuk'un yolunda
ölmektir. (398/1-4) Ölüm endişesi âşığa yaraşmaz
(33/1), Gerçek âşıklar ölmez. Ölen hayvandan başkası değildir. (113/8) Bu manada ten ölür can ölmez:
Ten fânîdür cân ölmez çün gitdi girü gelmez
Ölür ise ten ölür cânlar ölesi değül (158/2)
Cahiller, İki Cihan Güneşi’nin öldüğünü zannederler; ancak o sadece dünyasını değiştirmiştir. (157/7)
Ölüm düşüncesi her insanın zihnine nakşedilmiş
durumdadır. Ölümden kaçış yoktur ve ölüm bir son
değildir. Yunus'un şiirlerinin bütününe bakıldığında, bir beşer olarak ölüm karşısındaki duygularını,
ölüm hâlini ve ölümden sonraki hayatı bir ibret
Âşık kendi kanını Mâşuk’a
helal kılmıştır. Âşık Kur’an’ı
Mâşuk’un nakşından okur.
Yârden ayrı olunca asılıp ölmek
yeğdir. Âşık urganını boynuna
kendi bırakır. Gerçek dirilik
Mâşuk’un yolunda ölmektir.
Ölüm endişesi âşığa yaraşmaz.
Gerçek âşıklar ölmez. Bu
manada ten ölür can ölmez.
tablosu olarak kelimelerle resmettiği görülmektedir. Bir sufi olarak ise ölümü, ölümsüzlüğe açılan
kapı olarak görür. Ebedî âlemin sahiciliği karşısında dünya hayatında sunulanlardan vazgeçilmesi,
yani ölmeden önce ölünmesi gerekir. Âşığın ölümü,
Mâşuk'una kavuşmasına engel olan ten kabuğundan sıyrılmasıdır. Yazımızı Yunus'un ölüm karşısındaki hissiyatını pek güzel ifade eden şu beytiyle
sonlandıralım:
Ol dost ila benüm işüm ölmeg ile bitmeyiser
Amelümdür bile varur toprağuma tuta girem.
(205/7).
57
Hayata Dair
Rukiye Karaköse
Klinik Psikoloji Uzmanı
Aile Danışmanı
Öfkemizi Kontrol Etmezsek
O Bizi Kontrol Eder
“Öfke” denince aklımıza negatif çağrışımlar gelir.
İnsanda olmaması ya da yok edilmesi gereken bir
duygu gibi düşünülür. Oysa öfke, en temel insani
duygularımızdan biridir. İnsanın kendisini ve sevdiklerini koruyabilmesi için temel olarak bir miktar
hissedilmesi gereken ve insanı harekete geçirebilen
bir duygudur.
Ancak öfke, kontrol edilmediği takdirde kişinin
kendisine, çevresine ve ilişkilerine ciddi zararlar verebilir. İstenen şey, öfkeyi yok etmek ve hiç hissetmemek değildir. Bu sağlıklı ve gerçekçi bir hedef olmaz.
Önemli olan, öfke duygusunu yönetmeyi ve sağlıklı
bir şekilde ifade etmeyi başarabilmektir. Öfkeyi ve
süreçlerini tanıyarak ve belirli tekniklerle kontrol
altına alarak yapılan küçük değişiklikler kişinin ve
yakınlarının hayatında ciddi değişikler yaratır.
58
Öfkelenmekle, dışarıya öfkeli tepki vermek aynı şey
değildir. Önemli olan, öfkelenmemek değil, öfkenin
sonunda verdiğimiz tepkileri kontrol edebilmektir.
Öfke duygumuzun, saldırgan bir eyleme dönüşmemesi de bizim elimizdedir.
Öfkeyi Nasıl İfade Ederiz
Her insanın öfkelendiği konular farklı olduğu gibi
öfkemizi ifade etme yollarımız da farklıdır. Kimileri
saldırgan davranırken kimileri de öfkelerini içlerine
atarlar. Az bir kısmımız da öfkesini kontrol etmeyi
başarır.
a) Saldırgan Davranmak: Öfke ve kızgınlık aslında kontrol edilmesi en zor duygulardır. Öfke bulaşıcı bir duygu olduğundan karşımızdaki kişinin öfkeli
görünmesi bizim de kontrollü olmamızı zorlaştırır.
En sık görülen dışavurumu da bağırmak, kızmak,
eşyaları kırmak, duvarlara vurmak gibi saldırgan
davranışlarda bulunmaktır.
nedeni ona açıklanmamışsa kendisini tehdit altında
hisseder ve görüşmeye gergin gider.
b) Bastırmak: Öfkesini daima bastırmak, sanki hiç kızmıyor gibi görünmek, hep sakin kalmak,
öfkesini belli etmemektir. Bu durum başta sorun
çıkarmıyor gibi görünse de öfke, zamanında ifade
edilmediği için birikir ve bir yanardağın patlamasına
benzer şekilde sonuçlanabilir.
Kimi insanlar da öfkeyi kullanarak çevreyi kontrol etmeyi alışkanlık hâline getirirler. Birçok insan,
öfkenin sıklıkla istediklerini almalarını sağladığını
öğrenmiştir. Bir şeyi istedikleri zaman, amaçlarına
ulaşmanın farklı yollarını denemeyi oldukça zor bulurlar. Geçmiş tecrübeler de bizi öfkelendiriyor olabilir. Kişi eski yaşadıklarını hatırlar ve “neden bana
öyle davranılmasına izin verdim?” diyerek öfkelenebilir.
c) Kontrol Etme: En başta da belirttiğimiz üzere
öfke duygusunu hepimiz yaşarız. “Ben hiçbir şeye
öfkelenmiyorum” veya “hiç kızmam” dediğimizde
bir şeylerden kaçıyor ve duygularımızı yok sayıyor
olabiliriz. Öfke duygusunu sağlıklı şekilde yaşayabilmek için önce bunun farkına varıp daha sonrada
etkili bir biçimde ifade etme yollarını kullanmak gereklidir. Öfkemizi kontrol altına alarak, kendimize
ve başkalarına zarar vermesini engellememiz gerekir.
Öfkeyi Kontrol Etmek
Öfkenin neden kaynaklandığını bilmek, öfkeyi
kontrol etmekte en önemli adımdır. Unutulmamalıdır ki, herkes farklı durumlarda farklı etkenlerden
etkilenip farklı tepkiler verir.
Bizim öfkemizi tetikleyen bu etkenleri saptayabilirsek bunu kontrol altına alabiliriz.
Öfkenin Tetikleyicileri
Öfkelendiğimiz zaman genellikle bu bir olayla ilişkilidir. Örneğin, otobüsün geç gelmesi, markette çok
fazla kuyruk olması, komşunun yüksek sesle müzik
dinlemesi gibi olaylar kimi zaman bizi öfkelendirir.
Kimi zaman değiştiremeyeceğimiz şeylere öfkeleniriz: Mesela işlerimiz aksadığında, trafik sıkıştığında,
beklediğimiz haber henüz gelmediğinde öfkeleniriz.
Bir durumun kontrolünü kaybedebiliriz. Mesela tartışma sırasında taraflardan biri, tartışmayı kaybettiğini hisseder. Bunu kaldıramaz ve bağırıp çağırmaya
ya da laf dalaşına başlayabilir, hatta bazen fiziksel
şiddete başvurabilir. Bunun da nedeni, olaylar üzerindeki kontrolünü kaybetmekten korkmasıdır.
Önemli olan, daha sonra olumsuz sonuçlar doğurma potansiyeli taşımayan ve öfkenizi kontrol etmede işinize yarayacak yollar bulmanızdır.
a) Ortamdan uzaklaşmak
Öfkenizin gittikçe arttığını ve hafiften kontrolünüzü kaybetmeye başladığınızı fark ettiğinizde ortamdan uzaklaşmak, olası bir öfke patlamasını önlemeyi
sağlar. Öfkelenince ortamdan uzaklaşmak, öfkenin
(kalp çarpıntısı, yüz kızarması, titreme gibi) fiziksel
Bazen de olayları kişiselleştiririz. Bizimle ilgisi olmayan bazı olayları üzerimize alınabiliriz. Mesela
kişinin bir isteği yetkili birisi tarafından geri çevrilebilir. Kişi, kendisine kötülük olsun diye yetkililerin onu geri çevirdiğini düşünebilir. Oysa gerçekte
karar, onu şahsen tanımayan birisi tarafından verilmiştir. Tehdit altında olduğumuzu hissedebiliriz.
Mesela patron veya yetkili biri çağırdığında, kişi
nedenini bilmesi gerektiğini düşünebilir. Çağrılma
59
Öfke zamanında ifade
edilmediğinde daha sonra
kişi açısından olumsuz
sonuçlara yol açabilir. Mesela
işyerinde problem yaşayan
bir insanın evde ailesine
karşı saldırgan davranışlarda
bulunması gibi… Öfkeyi
bastırmak için alkol ve
madde kullanmak gibi…
d) Öfke üzerine konuşmak
Öfkeliyken, çoğunlukla neye kızdığımızı karşımızdakine anlatmakta zorlanırız. Kendimizi öfke duygusuna öyle kaptırırız ki kendimizi tamamen haklı,
karşımızdakini haksız sayarız. Çoğunlukla tartışma
bittiğinde, karşı taraf aslında bizim neden şikâyet
ettiğimizi ve neyin değişmesini istediğimizi anlamaz. Çözüm de bulunamadığı için, aynı olayın gelecekte tekrarlanma ihtimali devam eder.
Önce tartışmaya neden olan, sizi öfkelendiren sorunu detaylarıyla anlatın. Sonraki adımda, bu sorun
karşısında hissettiğiniz duyguları tanımlayın. Üçüncü adımda, bu sorunun sizin için önemini, sizin
belirtilerini azaltacaktır. Dışarı çıkın ve yürüyün. Bu
strateji, diğer yöntemlerle birlikte kullanıldığında
daha da etkilidir. Mesela ortamdan uzaklaşıp fiziksel egzersiz yapmak (koşu, yürüyüş, futbol, jimnastik) gibi. Ya da ortamdan uzaklaşıp güvendiğiniz bir
arkadaşınıza, yakınınıza durumu anlatmak gibi…
üzerinizdeki etkisini anlatın. Son olarak ise sorunun
nasıl çözümlenebileceğine dair fikrinizi belirtin.
Unutmayın…
Öfke zamanında ifade edilmediğinde daha sonra
kişi açısından olumsuz sonuçlara yol açabilir. Mesela
Ortamdan uzaklaşıp ani öfke dalgalanmanız durulduktan sonra “ben” diliyle neye öfkelendiğinizi anlatın. Öfkenizi kabul etmek, suskun olmanız anlamına
gelmez, neye sinirlendiğinizi ifade edin.
karşı saldırgan davranışlarda bulunması gibi… Öf-
b) Kırık Plak Tekniği
Burada “yaşamsal kabullenme” kavramı önem arz
Düşüncenizi veya duygunuzu sürekli tekrarlayın.
“Şunu yaptığın için kızdım, öfkelendim” demek
gibi… Açıklama getirmeyin. Tekrarlarken sesinizi
yükseltmeyin, hatta alçaltın. Sesinizi yükseltirseniz
karşı tarafta direnç oluşturur. Aynı şeyi yapmaktan
bıkmayın. Karşınızdaki de sizi kızdıran tutumunu
siz bıkıncaya kadar tekrarlayabilir. Sabırlı olan kazanır.
işyerinde problem yaşayan bir insanın evde ailesine
keyi bastırmak için alkol ve madde kullanmak gibi…
eder. Yaşamsal kabullenme:
•
Değiştiremeyeceğimiz şeyleri kabullenmektir.
•
Sinirlenerek olan şeyi değiştiremeyeceğinizi an-
lamaktır.
•
Kendimizi korumaktır.
•
Tevekküldür.
c) Gevşeme ve nefes çalışması
Hayat her zaman için engellerle, acılarla, kayıplarla
İnternette ve kitaplarda gevşeme ve nefes egzersizlerine dair oldukça detaylı bilgiler ve uygulama
örnekleri bulabilirsiniz. Daha iyisi, bunun bir bilen
eşliğinde uygulanarak öğrenilmesidir. Öğrendikten
sonra öfkelendiğinizi hissettiğiniz durumlarda nefesinizi kontrol ederek kendi kendinizi sakinleştirebilirsiniz.
60
ve diğer insanların onlardan beklemediğiniz davranışlarıyla dolu olacaktır. Bunu değiştiremeyiz. Ancak bunların bizi etkileme biçimini değiştirebiliriz.
Kızgınlık ve öfke tepkilerimizi kontrol ederek, uzun
vadede bunların bizi daha mutsuz etmesini önleyebiliriz.
Tarihten Sayfalar
Prof. Dr. Adnan Demircan
Adaletin Zirvesinde
Bir Peygamber (s.a.s.)
A
dalet ilkesi, toplumları ayakta tutan hayati
bir ilkedir. Bir toplumda adaletin gerçekleştirilebilmesi için o toplumda ahlaki, sosyal
ve hukuki zeminin sağlam olması gerekir.
Bir yerde adalet yoksa orada düzenden ve sağlıklı bir sosyal gelişmeden söz edilemez. Tevhit inancı etrafında şekillenen ilk İslam toplumunda Hz.
Peygamber’in (s.a.s.) en çok üzerinde durduğu evrensel ilkelerin başında adalet ilkesi gelir. Aslında
Cahiliye Arapları da adaleti bilirlerdi; ancak sosyal
ilişkilerin temel belirleyicisi olan kabilecilik anlayışları, sağlıklı bir adaletin gerçekleştirilmesine engeldi.
Her şeyden önce adaletin gerçekleştirilebilmesi, insana hak ettiği değeri vermekle mümkündür. Cahiliye
Araplarında insanın değerini, kendisi için kavga ede-
cek adam sayısının çokluğu, maddi güç, asalet, cinsiyet ve hür ya da köle olması gibi ölçütler belirliyordu.
Başından bir kölelik geçtikten sonra azat edilenler,
ne kadar yetenekli olurlarsa olsunlar hürlerle aynı
konumda kabul edilmiyorlardı.
Bütün insanları, kulluk yükümlüğü açısından bir tarağın dişleri gibi birbirlerine denk, ancak sosyal sorumlulukları açısından sahip oldukları imkânlara ve
özelliklere göre değerlendiren bir anlayış olmadan
kuşatıcı bir adaletin sağlanması mümkün değildir.
İslam’ın adalet anlayışı, insanlar arasında eşitliği
değil, hakkaniyeti gerektirir. Zira eşitlik, her zaman
hakkaniyeti sağlamaz. Mesela aynı güç ve imkâna
sahip olmayan insanlardan, aynı görevi yerine getirmesini bekleyemeyiz. Yüce Rabbimiz, maddi imkânı
61
Allah’ın elçisi (s.a.s.), ilahî
emirler doğrultusunda hem
aile bireyleri ile ilişkilerinde,
ister Müslüman ister
gayrimüslim olsun, diğer
insanlarla ilişkilerinde, hem de
yönetici sıfatıyla adaleti kaim
kılmaya özel önem vermiştir.
yerinde olan Müslümanların zekât vermelerini, yine
sağlık ve maddi imkânı yerinde olan Müslümanlardan hayatlarında en az bir kere hac ibadetini yerine
getirmelerini istemiş; imkânı olmayanları bu yükümlülüklerden sorumlu tutmamıştır.
Adaletin gerçekleştirilebilmesi için, sosyal ilişkilerden kaynaklanan problemleri gidermek gerekir.
Allah Resulü (s.a.s.) sık sık insanların kardeşliğini
hatırlatarak, onları kardeşleştiriyor; birbirleriyle ilişkilerinde karşılıklı sorumluluklarla ilgili hatırlatmalar yaparak Müslümanlar arasında olması muhtemel
sorunları gidermeye çalışıyordu.
Yüce Allah, bir taraftan Müslümanlara güzel davranışlarda bulunmalarını ve kötülüklerden sakınmalarını emrederken, diğer taraftan bu güzellikleri yaymalarını ve adaletli olmalarını emretmektedir.
Kur’an-ı Kerim’de hem Hz. Peygamber’e, hem de
Müslümanlara hitaben adaleti ayakta tutmaları emredilmiştir. Yüce Allah, “Muhakkak ki Allah, adaleti,
iyiliği, akrabaya yardım etmeyi emreder; çirkin işleri,
fenalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız
diye size öğüt veriyor.” buyurur. (Nahl, 16/90.)
Aleyhimize dahi olsa adaleti ayakta tutmamız emredilmektedir: “Ey iman edenler! Kendiniz, ana babanız ve en yakınlarınızın aleyhine de olsa Allah için
şahitlik yaparak adaleti titizlikle ayakta tutan kimseler olun. (Şahitlik ettikleriniz) zengin veya fakir de
olsalar (adaletten ayrılmayın). Çünkü Allah ikisine
de daha yakındır. (Onları sizden çok kayırır.) Öyle
ise adaleti yerine getirmede nefsinize uymayın. Eğer
62
(şahitlik ederken gerçeği) çarpıtırsanız veya (şahitlikten) çekinirseniz (bilin ki) şüphesiz Allah yaptıklarınızdan hakkıyla haberdardır.” (Nisa, 4/135.)
Adaletin temini, yöneticinin güçlü olmasıyla ve
adaleti sağlayacak kurallar koymasıyla da ilgilidir.
İslam’ın koyduğu ahlaki ilkeleri Medine’de uygulayan Allah Resulü (s.a.s.), adaletin gözeticisi olmuştur. Yüce Rabbimiz, sevgili peygamberimize hitaben, “(Ey Muhammed!) Biz sana kitabı (Kur’an’ı)
hak olarak indirdik ki, insanlar arasında Allah’ın
sana öğrettikleri ile hüküm veresin. Sakın hainlerin
savunucusu olma!” Buyurur. (Nisa, 4/105.)
Allah’ın elçisi (s.a.s.), ilahî emirler doğrultusunda
hem aile bireyleri ile ilişkilerinde, ister Müslüman
ister gayrimüslim olsun, diğer insanlarla ilişkilerinde,
hem de yönetici sıfatıyla adaleti kaim kılmaya özel
önem vermiştir. Onun gerçekleştirdiği adalet, şeklî
bir eşitliğe dayanmıyordu. Şartlara göre değişebilen,
esnek bir yapıya sahipti. Mesela muhataplarının konumuna ve durumuna göre onlara yetki ve sorumluluklar verirken, elindeki maddi imkânları da ihtiyaçlarını gözeterek farklı zamanlarda farklı şekillerde
kullanabiliyordu.
Hz. Peygamber (s.a.s.), sosyal ilişkilerde adaleti ortadan kaldıran uygulama ve âdetleri kaldırmak suretiyle adaletsizliğin önünü almaya çalışmıştır. Mesela
Araplar, birbirleriyle rekabetin gereği olarak bazı
akitler yaparlardı. Bunların başında “hilf ” denilen,
kabileler ya da kişiler arasında gerçekleştirilen antlaşmalar gelirdi. Allah Resulü (s.a.s.), Medine’ye
hicretten sonra Müslümanların birbirleri aleyhine
herhangi bir antlaşma yapmalarına izin vermedi.
Böylece sosyal ve siyasi ilişkilerde ortaya çıkabilecek
adaletsizliklerin önünü almaya çalıştı.
Öte yandan Medine’de bulunan Yahudilerle onların
dinî, sosyal, siyasi ve kültürel ilişkilerini teminat altına alan bir antlaşma yaptı. Böylece herkesin var olma
hakkına saygı duyuldu.
Allah Resulü (s.a.s.), savaş zamanında dahi düşmanlarına karşı haksızlığa ve zulme sebebiyet verebilecek
uygulamalara izin vermemiştir. Hayber savaşı sırasında şöyle bir olayın meydana geldiği rivayet edilir:
Hayberli bir Yahudi olan Âmir’in, koyunlarını güden
Yesar el-Habeşi adında siyahi bir kölesi vardı. Yesar,
Hayber halkının kalelere sığınıp savaştıklarını görünce onlara, “Neler oluyor?” diye sordu. Yahudiler,
“Kendisini peygamber sanan şu adamla savaşıyoruz.”
dediler. Bu söz, Yesar’ın kafasında soru işaretleri
oluşturdu ve gerçeği öğrenmeye karar verdi. Koyunlarını otlatırken yavaş yavaş yürüterek Resulüllah’ın
(s.a.s.) yanına gitti ve “Ey Muhammed! Sen ne diyorsun ve neye davet ediyorsun?” dedi. Resulüllah
(s.a.s.), “İslam’a davet ediyorum. Allah’ın bir olduğuna ve benim de onun elçisi olduğuma şehadet
et.” dedi. Yesar, “Şehadet edersem bana ne var?” diye
sordu. Resulüllah (s.a.s.), “Eğer bu iman üzerinde
sebat edersen, senin için cennet var.” dedi. Bunun
üzerine Yesar Müslüman oldu. Hz. Peygamber’e,
“Bu koyunlarım emanettir” dedi. Resulüllah (s.a.s.),
“Koyunları karargâhtan çıkararak onları sahiplerinin
olduğu tarafa sür ve birkaç çakıl at. Allah (c.c.) senin yerine, emanetini sahibine ulaştırır.” dedi. Yesar,
Resulüllah’ın dediğini yaptı; koyunlar sahiplerinin
yanına gitti. (Vâkıdi, s. 649-650.)
Hz. Peygamber, adaleti kaim kılmak için bazılarına
imtiyaz anlamına gelebilecek uygulamalara izin vermemiştir. Nitekim hırsızlık suçu işleyen Kureyşli bir
hanımın affedilmesi için yapılan girişimi, “Sizden
öncekiler içlerinde soylu biri hırsızlık yaptığında
onu cezalandırmayıp zayıf biri hırsızlık yaptığında
ona ceza verdikleri için yok olup gitti. Allah’a yemin
Hz. Peygamber’in (s.a.s.),
adalet hususundaki
hassasiyeti, Müslüman
olmayanların dahi adaleti
onun yanında aramalarına
sebep olmuştur. Nitekim
Yahudilerin bazı davalarını
Hz. Peygamber’e götürerek
aralarında hükmetmelerini
istediği rivayet edilmektedir.
olsun ki, Muhammed’in kızı Fatıma dahi hırsızlık
yapsa, onu da cezalandırırım!” sözleriyle reddetmiştir
(Bk. Buhari, “Fedâilü Ashâbi’n-Nebi”, 18; Nesâi, “Kat’u’sSârık”, 6.)
Hz. Peygamber’in (s.a.s.) gerçekleştirdiği adaletin
temel ilkelerinden biri, suçun şahsiliği ilkesidir. Cahiliye döneminde bir kişi, başka kabileye mensup
bir şahsa karşı suç işlediğinde onun bütün akrabaları muhtemel hedef hâline gelirdi. Özellikle adam
öldürme olayları yıllarca devam eden kan davalarına
yol açıyordu. Hz. Peygamber müteaddit defalar yaptığı konuşmalarında kan davalarının kaldırıldığını,
sadece suçu işleyenin sorumlu olduğunu söylemiştir.
Allah Resulü (s.a.s.) ebeveynlere, çocukları arasında
adaleti ikame etmelerini tavsiye ederdi. Ensar’dan Numan b. Beşir şöyle bir hatırasını anlatır: Babam bana
bir mal bağışladı. Annem, “Resulüllah’a (s.a.s.) git de
onu bu bağışa şahit tut.” dedi. Babam, Resulüllah’a
(s.a.s.) gidip, “Oğlum Numan’a bir mal bağışladım.
Annesi seni buna şahit tutmamı istedi.” dedi. Resulüllah (s.a.s.), “Başka çocuğun var mı?” diye sordu.
Babam, “Evet, var.” dedi. Resulüllah (s.a.s.), “Hepsine
Numan’a verdiğin gibi mal verdin mi?” diye sordu. Babam, “Hayır, vermedim.” dedi. Resulüllah (s.a.s.), “İyilik ve lütufta hepsinin eşit olmaları seni sevindirmez
mi?” diye sordu, Babam, “Evet!” dedi. Bunun üzerine
Resulüllah (s.a.s.), “Sana iyilik yapmaları, senin onlar
üzerindeki hakkın olduğu gibi aralarında adaletli davranman da onların senin üzerindeki haklarıdır.” buyurdu (Ebu Davud, “Büyû (İcare)”, 83.)
Hz. Peygamber’in (s.a.s.), adalet hususundaki hassasiyeti, Müslüman olmayanların dahi adaleti onun
yanında aramalarına sebep olmuştur. Nitekim Yahudilerin bazı davalarını Hz. Peygamber’e götürerek aralarında hükmetmelerini istediği rivayet edilmektedir
(Müslim, “Hudud”, 27.)
Sevgili Peygamberimizin temelini attığı bu adalet anlayışı, asırlar boyunca İslam medeniyetinin bir adalet
ve hukuk medeniyeti olarak şekillenmesini sağlamıştır. İşte bu anlayış, “Müslüman, zulmetmez, adil olur.”
anlayışına hayat vermiştir. Bugün ciddi sıkıntılar yaşayan İslam dünyasının eski ihtişamına kavuşması, bu
damarı tekrar yakalamasına bağlıdır.
63
İz Bırakanlar
Bülent Acun
Tarsus Gazipaşa Benlizade Camii
Müezzin Kayyımı
Berdan Nehri Gibi Çağlayan
Bir Kur’an Bülbülü
Kurra Hafız
Mehmet Çevik
Hoca Efendi
Z
aman denizinde uyku gemisi ile geceden sehere doğru seyahat hâlindeyim.
Başucumda her gece bana refakat eden
radyomda duyduğum bir anons, beni bir anda
uyku gemisinden uyanıklık limanına çıkarıverdi.
Duyduğum şey şuydu: ‘’Kur’an-ı Kerim, Hatmi
Şerif ’’ 5. cüz, Nisa Suresi; okuyan Kurra Hafız
Mehmet Çevik.
Şu an itibari ile okumakta olduğunuz bu yazı işte
böyle doğdu.
Benim yaşamakta olduğum bu şehirde (Tarsus)
doğan bu değeri, tüm Türkiye’nin hatta dünyanın mutlaka yeniden tanıması lazımdı. Zira yeni
değerler yetiştirmenin yolu, böyle eskimeyen değerlerin farkında olmaktan geçiyordu.
Dünya şehri Tarsus’tan dünyanın başkenti
İstanbul’a
1950 yılında Tarsus’ta dünyaya gelen Kurra Hafız Mehmet Çevik Hoca Efendiyi; ilim aşkı, önce
Adana’ya sonra da İstanbul’a götürür. İlim yolundaki azim ve sabrı onu önce reisülkurra Abdur-
64
rahman Gürses Hoca’dan icazetli bir kurra, sonra
da Süleymaniye Camii’nin mihrabında imam
yapar. Hoca efendinin beşik ile mezar arasında
geçen hayatı, dünya şehri Tarsus’tan dünyanın
başkenti İstanbul’a bir ilim yolculuğudur.
Kurra Hafız Mehmet Çevik Hoca Efendi reisülkurra Abdurrahman Gürses hocanın en seçkin
öğrencilerinden birisidir. Hocasına olan sadakati, onu hocasının yakın ilgisine, teveccühüne,
hüsn-ü şehadet ve duasına mazhar kılar; öyle ki,
cenazesinde Abdurrahman Gürses Hoca Efendi
şöyle der: “Bu dünyaya herkes masum gelir ama
masum gidemez, inşallah oğlum masum geldi
bu dünyadan masum gitmiştir.” Bu esnada orada
bulunan Musa Topbaş Hoca Efendi biz de şahitlik ederiz, diyerek Abdurrahman Gürses Hoca
Efendiyi onaylar.
Hayatını Kur’an’a adamış olan Kurra Hafız
Mehmet Çevik Hoca Efendi’nin mutlu yuvasının kapısını da kerim kitabımız açar. Eşi Zehra
Çevik Hoca Hanım anlatıyor: 1977 yılında hoca
efendi, ailesi ile birlikte beni istemeye geldi; tam
içeriye girip oturmuşlardı ki, elektrikler kesildi.
Onlar kalkıp gidinceye kadar da gelmedi. Bir ara
Hoca Efendi bir aşrı şerif okudu. Hoca Efendi’yi
daha evvel hiç görmemiştim, o akşam da görememiştim. Dinlediğim aşrı şerif üzerine anneme
şöyle dedim: “Anneciğim, Hoca Efendi’nin siması nasıl ve yaşı kaç olursa olsun ben bu hoca efendiye hizmet edeceğim.”
Zehra Çevik Hoca Hanım, eşinin hocasına itaat
ve sadakatini şöyle anlatıyor:
‘’Eşim, Abdurrahman Gürses Hoca Efendiye
karşı hayatı boyunca hep saygılı, edepli, sadık ve
itaatkâr olmuştur. Öyle ki, Hoca Efendi ne zaman İstanbul dışına çıkacak olsa mutlaka hocasından izin alırdı. Bir defasında bana şöyle demişti: Ben hocamdan önce vefat edersem beni
hocam nereye işaret ederse oraya defnedin. Hocam benden evvel vefat ederse beni hocamın yakınına defnedin. Onlar deyim yerinde ise babayla
oğul, Mevlana’yla Şems gibiydiler.”
“Kurra Hafız Mehmet Çevik Hoca Efendi nasıl
bir insandı?” sorumuzu, onun can yoldaşı hayat
ve dava arkadaşı Zehra Çevik Hoca Hanım şöyle
cevaplıyor: “Hoca Efendi, haza Müslümandı. Oldukça kibardı ve sade bir kişiliğe sahipti.” Hayatı
boyunca yaptığı hizmetler karşısında kimseden
hiçbir şey beklemedi. Gösterişi hiç sevmezdi, hep
kıyıda köşede kalmayı yeğlerdi.
O her an Kur’an’la meşguldü. Bir saniyesi bile
Kur’ansız geçmezdi. Evde, sokakta, yolda, arabada nerede olursa olsun o hep Kur’an okurdu.
Hoca Efendi tepeden tırnağa âdeta bir hamt abidesi idi, diyerek sözlerine devam eden Zehra Çevik Hoca Hanım, öyle bir hatıra anlattı ki hayret
etmemek elde değil: “Bir gün Hoca Efendi diş
çektirmiş eve geldi. Oldukça üzgündü, kendisine neden bu kadar üzülüyorsun parasını verirsin
yeni bir diş taktırırsın dediğimde bana şöyle dedi:
“Hatun! O diş bana yıllarca hizmet etti, ben o
dişle dad harfini çıkarıyordum.”
Hoca Efendinin doğup büyüdüğü memleketi ile
ilgili bir hayal, ideal ve özlemi olup olmadığını
sorduğumuz Zehra Çevik Hoca Hanım, olmaz
olur mu elbette vardı, diyor ve şöyle devam ediyor: “Onun hayali Adana, Mersin, Tarsus’tan her
yıl en az on öğrenci getirip onları hafız edip yetiştirmekti.”
Kurra Hafız Mehmet Çevik Hoca Efendi hakkında görüşlerine başvurduğumuz ağabeyi
(emekli din görevlisi) Hafız Ali Çevik Hoca söze
şu cümle ile başlıyor: “O, bu dünyanın insanı değildi; gönlü hep ötelerde idi…” Şöyle devam ediyor: “Dünyaya hiç metelik vermedi, gücünün yettiği ölçüde çağrıldığı her yere gitti. Hiç kimseyi
reddetmedi. O tam bir ilim âşığıydı, öyle ki, lise
yıllarında gece gündüz yaptığı talim çalışmaları
onu âdeta yemek yiyemez hâle getirmişti. O her
zaman zora talip oldu. Oldukça temiz bir insandı, kendisine gelen iş tekliflerini elinin tersi ile
itiyor ve şöyle diyordu: “Ben Kur’an’ın gölgesinde
ölmek istiyorum!”
Mademki hayali olmayanın hakikati de yoktur.
Öyleyse izninizle küçük bir hayal kurmak istiyorum; “Kim bilir belki bir gün Adana’da, Mersin’de
ya da Tarsus’ta bir eğitim merkezi açılır ve oraya
Kurra Hafız Mehmet Çevik ismi verilir.”
Niceleri gibi o da geldi ve gitti bu fani dünyadan. Temiz kalbi, sevgi dolu yüreği, Kur’an aşkı;
onu bir ilçenin en uzak köyünden aldı, dünyanın başkenti İstanbul’un muhteşem camisi olan
Süleymaniye’nin minberine çıkardı. O, tevazuyu
kuşandığı için hep yükseldi. Kurduğu başka bir
hayal var mıydı? Bilmiyorum. Ama gönüllere
taht kurmuştu. Güzel yaşadı. Güzel bir ad bırakarak güzel bir ata binip gitti.
65
En Güzel İsimler
Fatma Bayram
Sözünü Herkese Geçiren:
Geçiren
el-Cebbâr
D
66
ilimizde zorlayan, icbar eden gibi anlamlara gelen cebbar sıfatı, Rabbimizin adı
olduğunda ne ifade eder bizim için? Böyle bir anlamın O’na isim olması mümkün müdür?
O’nu isimleriyle anlamaya çalışır, zikreder ve dua
ederken “Cebbâr”a gelince bu sıfata nasıl bir anlam
yükler zihnimiz?
teni de daha doğru anlarız ve fark ederiz ki, rahmetin gereği bazen lütfu ihsansa bazen de men’u
icbardır. Bunlardan birini seçip her durumda öyle
davranmak hikmetin yolu değildir. Hikmet (ve tabii
ki rahmet) durumun gereği olan davranışı seçebilmeyi ve acizlik göstermeden yapabilmeyi gerektirir.
Rahmeti bütün sıfatlarına galebe etmiş, merhametiyle her şeyi kuşatmış olan Yücelerin yücesi Rabbimizin adeta zor kullanma anlamına gelen bu sıfatı
kendi isimleri arasında saymasının elbette birçok
hikmeti olduğuna inanırız. Bilsek de bilmesek de...
Gelin hep birlikte bu hikmetlerin peşine düşelim.
O’na dair bilgimiz arttıkça inancımız kökleşsin,
bağlılığımız pekişsin, içeriden dışarıdan her daim
hücum hâlinde olan şüpheler ufala ufala yok olup
gitsin. O’nun isimlerini anladıkça kâinatta olan bi-
İşte bu bakış açısıyla “Cebbâr” ismine baktığımızda
şu anlamlara geldiğini görüyoruz: Birini yoksulluktan kurtarıp varlık sahibi yapmak, kırılan kemiği
tedavi etmek (buna göre cebr düzeltmek ve iyileştirmek anlamındadır); zorlamak, zorla yaptırmak;
büyüklenmek, güç ve kuvvet göstermek. Bu durumda bu isim, “düzeni bozulan her şeyi düzelten, yaraları sarıp iyileştiren, iradesini her durumda hâkim
kılan, kuvvetli, kudretli, azametli, etkin, üstün ve
hâkim olan” demektir.
Âlemlerin Rabbi olan Allah, her varlığın yaratılış
amacına uygun yasalar koymuş ve onları da ister istemez bu yasalara uymaya mecbur etmiştir. Cebbar
mecbur bırakandır. Sözünü geçiren, yasalarını her
durumda yürütendir. Hiç kimse O’nun neyi niçin
yaptığını sorgulayamaz. (Enbiya, 21/23.) Yaratıkların isteksizliği, hatta itaatsizliği O’nun düzenini
bozmaz; bu düzenin dışına çıkan sadece kendi varlığını ziyan etmiş olur.
Cebbar kelimesi Kur’an-ı Kerim’de on ayette geçmektedir. Bunlardan sadece birinde (Haşr, 59/23.)
Allah’ın isimlerinden biri olarak zikredilmiştir. Diğer dokuz ayette beşere dair bir sıfat olarak ve hepsi de yergi ifade eden manalar taşır. Bu da insanın
başkalarına zor kullanma yetkisi olmadığını (Yunus,
10/99.), bunu yaparsa haddini aşmış, dolayısıyla
zulmetmiş olacağını gösterir. Yüce Allah kulları
arasında kendilerini cebbar görenleri dehşetli bir
akıbetle uyarmıştır. (Mümin, 40/35.)
Hasan Basri Çantay Kur’an tercümesinde Haşr
suresi 23. ayette “el-azîzü’l-cebbârü’l-mütekebbir”
diye sıralanan bu ilahî isimleri “gâlib-i mutlak, halkın hâlini kemâl-i salâha götüren, büyüklükte eşi
olmayan” şeklinde tercüme etmek suretiyle cebbâra
“ıslah” manası vermeyi uygun bulmuştur. Peygamberimizden gelen rivayetlerde de onun “cebr” kökünden türeyen kelimelerle Allah’tan dirlik, düzenlik istediği, dağınıklığın giderilmesini talep ettiği
görülmektedir. Esma-i Hüsna müelliflerine göre de
gam seline değirmen olan bir kimse, Cebbâr ismi
şerifine devam eder, onu dilinin virdi hâline getirirse, mutlaka kendisine bir çıkış yolu ihsan edilir.
Rabbini Cebbâr isminin bütün bu muhtevasıyla tanıyan kişi dağınık ve perişan işlerini yoluna sokacak
en yüksek merciin Allah Teala Hazretleri olduğunu
bilir, O’nunla arasını düzeltmeye çalışır, yanlış kapılara müracaat etmez.
Bu kökten gelen “icbar (mecbur etme)” kavramı yaratılışın her aşamasında tüm yaratılmışların Cebbâr
olan Allah’ın hükmü altında oluşunu ifade eder.
Başlangıçta muhtar olan (seçme hakkına sahip) tek
varlık Allah’tır. Ne zaman ki Allah insana kendi ruhundan üflemiş ve ona kendi iradesinden cüzi bir
pay vermiş, işte ancak o zaman insan kendi çapında
bir şey dileme, bir şeyi seçme hürriyetine kavuşmuştur. İnsanoğlunun dünya üzerindeki gelişimine
Cebbar mecbur bırakandır.
Sözünü geçiren, yasalarını
her durumda yürütendir.
Hiç kimse O’nun neyi niçin
yaptığını sorgulayamaz.
Yaratıkların isteksizliği, O’nun
düzenini bozmaz; bu düzenin
dışına çıkan sadece kendi
varlığını ziyan etmiş olur.
baktığımız zaman da onu ileriye götüren bütün icat
ve keşiflerin hep mecburiyetlerin etkisiyle gerçekleştiğini görürüz. Bu da bize “Cebbâr” ismindeki
yapıcılığı açıkça gösterir.
Gazali’ye göre kullardan bu isme layık olan kişi
başkalarına uymaktan kendisine uyulma derecesine yükselen kişidir. Çevresinde mevki sahibidir. İnsanlardan faydalanmak yerine onlara faydalı
olan, kendisi kimsenin tesiri altında kalmayan ama
sözü herkese tesir eden, herkes tarafından sevilen,
görüldüğünde bir daha görülmek istenen, her hususta kendisine hayran olunan, onunla yarışmanın
imkânsızlığı kabul edilen kişidir. Bu mevki de tam
anlamıyla ancak insanlığın önderi Hazreti Muhammed (s.a.s.)’e nasip olmuştur.
Gazali’nin tasvirinden anladığımıza göre, bu ismin
tecellisi insanın iradesine hâkimiyetiyle görülür.
Onun tarif ettiği gibi bir etki ancak kişinin öncelikle kendi benliğine hâkim olmasıyla mümkündür.
Çünkü kendi duygularını, zamanını, öz kaynaklarını, yeteneklerini başkalarından farklı olarak, tavizsiz
ve kararlı bir şekilde yönetemeyenler başkaları üzerinde bir tesir meydana getiremezler.
Bir kul kendini kötü huy ve davranışlardan kendi
iradesiyle koruyamadığı zaman, Allah “Cebbâr”
ismiyle tecelli ederek onu bu kötülüklerden koruyacak şeylere mecbur eder. (Bunun nasıl büyük bir
lütuf olduğunu bilmem görebiliyor muyuz?) Bencil
olan birini fedakârlığa, cimriyi vermeye, kibirlinin
burnunu sürtmeye mecbur etmesi gibi... Bu da sonuç olarak, o kula büyük bir ikramdır.
67
Gezi
Mehmet Ali Aytekin
Amman Din Hizmetleri Ataşesi
Kudüs
İzlenimleri
U
zun zamandır hayalimdi Kudüs’ü ve
özellikle de Mescid-i Aksa’yı ziyaret etmek. Çünkü bizzat Efendimiz tarafından ziyaret edilmesi teşvik edilmiş (Buhari, Müslim) hatta “Gitme imkânımız yoksa ne yapalım
Ya Resülallah?” diye soran Meymune validemize
“İçinde yakılmak üzere zeytinyağı göndermeniz,
Aksa’yı ziyaret edip orada namaz kılmanız gibidir” buyurmuş (Müsned, İ. Mace, Taberani); burada
kılınan namazın diğer mescitlerde kılınan bin/
elli bin rekât namaza denk olduğu müjdesini vermişti. (İbn Mace, Taberani.) Nihayet bu mukaddes
68
mekânların, görevli olduğum Amman’a 90 km
uzaklıkta olduğunu öğrenince bayram tatilini de
fırsat bilerek ailecek buraları ziyaret etmeye karar
verdik.
Yolculuk günü hepimizde bir heyecan… 50 km
sonra ihtilalci İsrail askerleriyle karşılaşıyoruz
Filistin topraklarında. Hepsi tam teçhizatlı, ellerinde uzun namlulu silahlar. Elinizde olmadan
ürperiyorsunuz. Yedi yaşındaki kızım “Baba bunlar niçin silah taşıyorlar? Yoksa bizi öldürmek mi
istiyorlar?” diye soruyor, masumane bir şekilde.
Onu teselli etmek için “Hayır kızım! Bütün ülke-
mabede girerken de dört beş tane işgalci askerle
yüz yüze geliyorsunuz. Yüreğiniz cız ediyor; derinden sarsılıyorsunuz. Ve nihayet ilk kıblemize,
Babu’n-Nazır’dan adımımızı atıyoruz. Karşımızdan Kubbetü’s-Sahra’da ikindi namazını kılan Müslümanlar geliyor. Selam verip “Mescid-i
Aksa nerede?” diye soruyorum. Aldığım cevap
beni çok şaşırtıyor: “Buranın her tarafı Mescid-i
Aksa. Namazını şu karşıdaki mescitte kılabilirsin.” diye Kıble Mescidi’ni gösteriyor bize. Yıllarca Mescid-i Aksa olarak bildiğimiz mescidin
Mescid-i Kıble olduğunu; Mescid-i Aksa’nın,
içinde Kubbetü’s-Sahra’nın da yer aldığı üzeri kapalı beş ayrı mescidin, birçok şadırvanın ve
zeytin ağaçlarının bulunduğu 144 dönümlük geniş bir mekâna denildiğini öğreniyoruz. Bir tarafta miracın başlangıç noktası Kubbetü’s-Sahra
diğer tarafta Mescid-i Kıble. Buranın azameti
karşısında yaşadığınız sıkıntıları unutuyorsunuz,
içinizde haşyet duyguları… Kıble Mescidine girip ikindi namazımızı eda ediyoruz. İçerde bir
hareketlilik var. Bazıları caminin içinde temizlik
yapıyor, bazıları içeriye taş taşıyor. Sebebini çok
geçmeden öğreniyoruz: Öğle namazından sonra İsrail askerleri Sukot (Çardak) Bayramlarını
sebep göstererek zorla Mescid-i Aksa’ya girmişler, gaz bombaları ve plastik mermilerle ortalığı
birbirine katmışlar; Müslüman gençler de buna
taşlarla karşılık vermişlerdi. İlerleyen günlerde de
zalim İsrail askerlerinin zorbalığı artarak devam
etmiş ve Aksa’ya girişleri tamamen yasaklamıştı.
lerin sınırlarında askerler bu şekildedir.” diye yalanla karışık bir cevap veriyorum. Pasaport işlemlerini yaptırıyoruz. Sınırda herhangi bir yoğunluk
söz konusu değil; buna rağmen sınırı geçmemiz
üç saati buluyor. Dört kontrol noktasından geçtikten sonra Filistin topraklarına adım atıyoruz.
Babü’l-Amud’a varınca dimdik ayakta duran
tarihî surlar karşılıyor sizi. Etraf Müslümanlarla
dolu. Surların önünde ve içinde İsrail askerlerini
görünce “Yine mi onlar?” diyorsunuz gayr-i ihtiyari. Otel işlemlerinden sonra odada biraz dinlenip doğru Mescid-i Aksa’ya gidiyoruz. Bu kutsal
İkinci gün Halil şehrine gidiyoruz. Ulu Peygamber Hz. İbrahim’in (a.s.) makamını ziyarete. Takriben 35 km Kudüs’ün doğusunda. Şehre varınca
çevre yolunda yazan “Harem-i İbrahim” levhasını
takip edip sağdan şehre giriyorum. Karşımda İsrail denetim noktası. Asker “Buradan sadece yerleşimciler (Yahudiler) geçebilir.” diyor. Geri dönüp ilerde sağda benzer levhayı görünce oradan
giriş yapıyorum. Yine aynı manzara: “Buradan
geçemezsiniz!” Anlaşılan işgalciler tıpkı Kudüs’ü
böldükleri gibi burayı da ikiye bölmüşlerdi doğubatı şeklinde. Mecburen geri dönüp biraz dolaştıktan sonra şehre farklı bir noktadan giriyoruz.
Camiye yaklaştığımızda karşımızda, ellerinde
69
Heyecanlanmamak mümkün mü? Selam verip
duamızı yapıyor; Hz. İbrahim’in (a.s.) huzurunda
âlemlerin Halikına işgalin ve zulmün bitmesi için
yalvarıyoruz.
uzun namlulu silahlarla demir turnikelerin arkasında bekleyen İsrail askerleri… Ürpermemek
elde değil. Turnikelerden geçip pasaportumuzu
gösteriyoruz. Asker pasaportları inceledikten
sonra geçmemize izin veriyor.
Camiye girince sizi Hz. Sare validemiz karşılıyor, Hz. İbrahim’in evine gelen misafirleri karşıladığı gibi. Selam verip ruhuna Fatiha okuyor
ve dua ediyoruz. Caminin tam ortasında sağda,
Allah’ın bir lütfu ve mucizesi olarak 90 yaşındaki Hz. Sare’den dünyaya gelen Hz. İshak (a.s.),
solda da muhtereme zevcesi. Gözler, ailenin babası Hz. İbrahim’i (a.s.) arıyor; refakatimizdeki
cami görevlisi “İşte burada!” diyor, Arka odada
Hz. Sare’nin yan tarafında. Kendinizi hemen
Halilürrahman’ın (a.s.) huzurunda buluyorsunuz.
70
Halil’den dönerken Kudüs’e 13 km mesafede
Beytüllahm şehrini ziyaret ediyoruz. Hıristiyanlar için çok kutsal bir mekân burası. Çünkü
Hz. İsa’nın (a.s.) burada doğduğuna inanılıyor ve
burada tarihî Mehd Kilisesi bulunuyor. Şehre iki
ayrı giriş var. Sağ giriş Yahudilere ait. Sol girişte
büyükçe bir levhada “Burada Yahudi yerleşimcilerin canları ve malları için tehlike söz konusu olduğundan onların buraya girmesi yasaktır.”
şeklinde üç dilde yazılan uyarıya takılıyor gözüm.
Her gün binlerce turistin giriş çıkış yaptığı bir
yere bu yazının yazılması sinsice bir plan gibi
geliyor bana. Çok farklı bölgelerden gelen turistlerin gözünde Müslümanı cani ve potansiyel
tehlike unsuru göstermenin bundan daha iyi bir
yolu olamazdı herhâlde. Ömer Camii’nde ikindi namazını kıldıktan sonra karşısındaki Mehd
Kilisesi’ne gidiyoruz. Kilise çok büyük olup içi
heykel ve resimlerle süslü. Önemli bir kısmı da
restorasyona alınmış. Kiliseyi gezdikten sonra
Kudüs’e hareket ediyoruz. Kudüs’e girişte tekrar
askerî denetimden geçiyoruz.
Yatsı namazı için Mescid-i Aksa’ya gittiğimizde
daha kalabalık İsrail askeri ile karşılaşıyoruz. İçlerinden biri bize elli yaşın altındaki erkeklerin
etmek için çabalayandan daha zalim kim olabilir.”
ayet-i kerimesi. Kutsal mabedinizden geri çevrilmek veya camiye kimlik kontrolünden geçtikten
sonra girmek… İfade edilmesi imkânsız bir burukluk. Bunu dünyada hangi insan hakları savunucusu
nasıl izah edebilir?
girişinin yasak olduğunu söylüyor. Pasaportumuzu uzatıp çocuklarımı da göstererek yabancı
olduğumu ve sadece namaz kılmak için geldiğimi ifade ediyorum. Nafile… Tam bir trajedi.
Bu durumda karşımızda taş olsa idi yumuşardı;
fakat taştan çok daha sert kalplere sahip olan o
güruh merhamete gelmedi. Senin için son derece
kutsal olan mabedinin önünden geri çevrilmek…
Ne kadar acı geliyor insana. Aynı durumu sabah
namazında da yaşıyoruz. Belki Cuma namazı için
izin verirler diye yine Aksa’nın yolunu tutuyoruz.
Yollar âdeta İsrail askeri kaynıyor. Aksa’ya girme
çabalarım boşa gidiyor. Tek kelime duyuyorsunuz
sadece: “ed-Duhul memnu/ Giriş yasak.”
“Aksa’nın diğer girişlerinden girebilir miyim acaba?”
diyerek soldan aşağıya devam ediyorum. Olabilir ya
belki içlerinden vicdanlı biri çıkar. Ama maalesef…
Neredeyse bütün girişlerde birbirinden merhametsiz İsrail askerleri… Mescid-i Aksa’ya girebilmek
için bir kapı ararken Yahudilerin ağlama duvarına
çıkıyor yolum. Tipik Yahudi kisveleri içinde yüzlerce Yahudi, bayramları dolayısıyla buraya akın etmiş.
Kimi duvara kapanmış ibadet ediyor; kimileri de
arkada bayram havasında dans yapıyor. Daha arkada da yüzlerce turist onları izliyor. Kıvrılan yol
boyunca vadi içinden yukarıya devam ediyorum.
Zeytin Dağı’nın eteklerindeki kadim kiliselerde bir
hareketlilik göze çarpıyor. Anlaşılan ziyaretçileri
hiç eksik olmuyor. Üstelik kimse bunlara engel de
olmuyor, tıpkı Ağlama Duvarı’na gelenlere engel
olunmadığı gibi. Ama Müslümanlara niçin engel
var? Niçin...? Sorular zihnimde cevapsız kalıyor.
Dilimde Rabbimizin “Allah’ın mescitlerinde O’nun
adının anılmasına engel olandan ve oraları tahrip
Sonunda benim gibi Aksa’ya giremeyen bir grup
Müslümanla birlikte kapalı bir kapının önünde
imama tabi olup Cuma namazını eda ediyoruz.
Hatibin ikinci hutbede Mescid-i Aksa’nın kurtulması için yaptığı konuşma ve dua, İsrail’in zulmü
karşısında çok hafif kalıyor; fakat silahların gölgesinde bu kadarını söyleme cesaretini göstermesi de
takdire şayan bir husus. Cumadan sonra Cebel-i
Zeytun’a çıkıyoruz. Mescid-i Aksa bir başka görünüyor buradan. Kudüs’ün güzelliğini ve bereketini
buradan daha iyi fark ediyor insan.
Bugünün yatsı namazını eda imkânı buluyoruz
Aksa’da. Namaz öncesi yapılan konuşmada hoca
efendinin “Buraların kurtuluşu için Allah gökten
başka varlıklar göndermeyecek. Buralar sizin elinizle kurtulacak.” sözleri çınlıyor hâlâ kulaklarımda.
Muhataplarını bu mukaddes mekâna sahip çıkmaya davet ediyordu konuşmasında. Evet… Müslümanların eliyle kurtulacak inşallah. Fakat Kudüs
davasında bir avuç insanı kendi kaderiyle baş başa
bırakan Müslümanlarla arzu edilen bu özgürlük
acaba ne zaman gerçekleşir?
71
Kur’an Kavramları
Doç. Dr. İsmail Karagöz
DİB Rehberlik ve Teftiş Başkanı
İstikamet-Müstekim
Sözlük Anlamı
Kalkmak, ayakta durmak, düzeltmek, bir işte mutedil olmak, devam ve sebat etmek, bir işi üzerine almak, anlamlarındaki “k-v-m”
kökünden gelen “istikâmet”; doğru ve mutedil olmak demektir.
Din Dilindeki Anlamı
Din dilinde
istikamet; Hakka
tabi olmak, adaleti
yerine getirmek,
doğru yola girmek,
itaat olan şeyleri
yapıp, isyan
olan şeylerden
sakınmak, verdiği
sözü tutmak ve
Haktan sapmamak
demektir.
72
Din dilinde istikamet; Hakka tabi olmak, adaleti yerine getirmek,
doğru yola girmek, itaat olan şeyleri yapıp, isyan olan şeylerden sakınmak, verdiği sözü tutmak ve Haktan sapmamak demektir. Böyle kimseye ve hiçbir yerinde meyil ve eğrilik bulunmayan, dümdüz
ve dosdoğru şeye “mustekîm” denir.
Kur’an’daki Anlamı
“Müstekîm” kelimesi Kur’an’da; tartının (İsra, 17/35.), Allah yolunun (Şûrâ, 42/52.), Allah, Peygamber ve müminlerin sıfatı olarak
(Nisa, 4/175; Hûd, 11/56; Zuhruf, 43/43; En’âm, 6/87; Nahl, 16/76.) ;
“sırat-i müstekîm” ise tevhîd üzere olmak, şirksiz Allah’a iman
etmek (En’âm, 6/161.), Allah’a ibadet etmek (Âl-i İmran, 3/51.) ,
Kur’an’a uymak (İsra, 17/9.), Hz. Peygambere uymak ve onu örnek edinmek (Zuhruf, 43/61.) anlamlarında kullanılmıştır. “Sırat-ı
müstekîm”; inişi ve yokuşu olmayan, dümdüz, işlek, açık, doğru
ve büyük yola, caddeye denir. ( Yazır, I, 121-122.) Bu dosdoğru
yola benzetilerek emir ve yasaklarında, helal ve haramlarında, hüküm, öğüt ve tavsiyelerinde dosdoğru olan İslam dinine de sırat-ı
müstekîm denmiştir. (Fatiha, 1/6.) “Sırat-ı müstekîm”; bütün
peygamberlerin insanlara tebliğ ettikleri Allah Yolu’nun, bir tek
Allah’ı kabul esasına dayalı “tevhîd dini”nin en bariz niteliğidir.
Bütün peygamberlerin, salih, sadık, muttaki ve Allah’ın hidayete
erdirdiği insanların izlediği yoldur.
İstikametin Çeşitleri
(a) İmanda istikamet: Bir insanın imanında istikamet üzere olabilmesi için, imanında ihlas olması,
riya, şirk ve nifak bulunmaması gerekir. “Bir insanın
kalbi dosdoğru olmadıkça, imanı dosdoğru olmaz,
dili (konuşması, sözü) dosdoğru olmadıkça da kalbi
dosdoğru olmaz. Bir insan, komşusunun şerrinden
emin olmadıkça cennete giremez.” (Ahmed, III, 198.)
(b) Sözde istikamet: Bir insanın sözünde dosdoğru
olabilmesi için, asla yalan konuşmaması, her sözünün gerçek ve vakıaya uygun olması gerekir. Dil,
kalbin tercümanıdır. Sözünde doğruluk bulunmayan kimsenin özünde de doğruluk yoktur. Bir sahabi “Ey Allah’ın elçisi! İslam dini ile ilgili bana
öyle bir iş, görev söyle ki onu senden sonra kimseye
sormayayım” demesi üzerine, “Allah’a iman ettim de
ve dosdoğru ol” buyurmuştur. Bir sahabi, “Ya Resulellah! Hangi şeyden kendimi koruyayım? diye
sormuş, Peygamberimiz, eli ile dilini işaret ederek”
cevap vermiştir. (Ahmed, III, 413.) Çünkü dil, doğru
olursa diğer uzuvlar da doğru olur. (Tirmizî, Zühd,
60.)
(c) İbadette istikamet: Mümin bir insanın ibadetinde dosdoğru olabilmesi için, ibadetini iyi bir niyet
ve ihlasla, riya ve süm’a olmadan, Allah’a ortak koşmadan ve İslam’a uygun olarak yapması gerekir. Bu
şartlardan biri eksik olursa ibadet doğru ve makbul
olmaz.
(ç) İş ve işlemlerde istikamet: İnsan; fert, aile ve toplum hayatında yaptığı her işi, üstlendiği her görevi
en iyi bir şekilde yaptığı, hile ve sahtekârlıktan uzak
olduğu, sözüne ve sözleşmelerine uyduğu, insanlara
adalet ve hakkaniyetle davrandığı, kişiler arasında
ayrımcılık yapmadığı zaman dürüst ve doğru olur.
Doğrulukta ölçü; Kur’an, sünnet ve aklıselim olmalıdır. Herkesin keyfine ve anlayışına göre doğru olmaz. Kur’an’da ve sünnette söz konusu edilen
doğruluk İslam’ın önerdiği, kurallarını ve sınırlarını
belirlediği doğruluktur.
Fert, aile ve toplumların huzur ve selameti; inanç,
ibadet, itaat ve düşünce; söz, iş, sözleşme, alışveriş,
sosyal ilişkiler; yargılama, tanıklık, yönetim; çalışma,
çalışana hakkını verme; emanetlere riayet etme ve
ahlaki davranışlar gibi her türlü insani faaliyetlerde
dosdoğru olmakla mümkündür. “Dosdoğru olmak”,
fert, aile ve toplumlar için hava, su ve gıda kadar
önemli ve gereklidir. Yeterince temiz hava, temiz
su, temiz gıda alamayan bünyenin sağlıklı olması,
sağlıklı olarak hayatını sürdürmesi nasıl mümkün
değilse “doğruluk” erdeminden yoksun kalan fert,
aile ve toplumların da sağlıklı olması ve varlıklarını
sağlıklı olarak sürdürmesi mümkün değildir.
“Doğruluk”, kâmil bir iman, güzel bir ahlak, iyi bir
vicdan, iyi bir terbiye, iyi bir eğitim ve öğretimle
mümkün olur. Allah, müminlerin kendi içlerinde,
ilişkilerinde ve davranışlarında dosdoğru olmalarını
emrettiği gibi mümin olmayanlara karşı da dosdoğru olmalarını emretmektedir. (Hûd, 11/112; Şura,
42/15; Tevbe, 9/7.)
“Kim ihlas ile kalbine imanı yerleştirir ve kalbini
(şirk, küfür, nifak ve is-yandan) temizler, dilini doğru sözlü, nefsini (ibadet, itaat ve Allah’ı zikir ile)
mutmain (huzura ermiş), huyunu, ahlakını ve davranışlarını dosdoğru, kulaklarını ve gözlerini (gerçeği ve doğruyu) duyan, dinleyen ve gören yaparsa
kurtuluşa ermiştir” (Ahmed, V, 147.) anlamındaki
hadis insanın özü, sözü, işi, gözü, kulağı ve bütün
azalarıyla dosdoğru olmasını teşvik etmektedir.
Sonuç olarak Kur’an’da; emir ve yasakları, helal ve
haramları, hüküm ve tavsiyeleri, bilgi ve haberleri
dosdoğru olması hasebiyle Allah yolu olan İslam
dini için “sırat-ı müstekîm” denilmiştir. Kur’an’da;
Allah’ın, peygamberin ve iman edip salih amel işleyen, ibadet eden, Peygamberi kendisine örnek
ve Kur’an’ı kendisine rehber edinen kimselerin
dosdoğru oldukları bildirilmiş, insanların iman
edip dosdoğru olmaları emredilmiştir. Bu itibarla
müminlerin; imanında, ibadetlerinde, amellerinde,
özünde, sözlerinde, bütün iş ve dav-ranışlarında
dosdoğru olmaları gerekir.
73
Örnek Projeler
Halime Karabulut
Altın Kitaplar Günlerde
Buluşuyor Projesi
“Beş şey gelmeden evvel beş şeyi ganimet bil:
• İhtiyarlık gelmeden gençliğini,
cukların onların eğitim ve tecrübesine en çok ihtiyaç
duyduğu zamanlarda mutfak ile oturma odası ara-
• Hastalık gelmeden sıhhatini,
sında gelip gitmekle tükenmesin vakitleri. Eğitimsel,
• Fakirlik gelmeden zenginliğini,
sosyal faaliyetlerden ve en önemlisi de Kur’an’dan
• Meşguliyet gelmeden boş vaktini,
74
yatın meşgalesi arasında sıkışıp kalmasın ister. Ço-
ve kitaplardan uzak kalmasın anneler. Irak olmasın
yürekleri bilgiden. Gerisinde durmasın teknolojinin
• Ecel gelmeden hayatını…”
(Hakîm, Müstedrek, 7846.)
ve dünyada olup biten gelişmelerin. Ve çocuklarının
İnsanın sahip olduğu en değerli hazinesidir zaman…
Ve o hazine su gibi akıp giderken, hayata yön veren
kitaplarla ışık tutmalıdır insan zamana…
“Zamane gençliği bunlar, biz böyle mi davranır-
Pişmanlıklar, unutkanlıklar, hatalar… Kitaplardan
uzaklaşıldığında daha da artan “of-puf,” sesleri…
değerli hocalar eşliğinde sürdürsün anneler. Ha-
Kısacık hayatımıza değer katan anlarımız olsun ister
Çankırı Müftülüğü çalışanları. Anneler, günlük ha-
değerindeki kitaplarla buluşturmaya karar verir
hislerinden, beklentilerinden bihaber kalmasın.
dık büyüklerimize karşı” deyip vah tüh etmesin
hayatından. Hayatı kitaplarla, arkadaş çevresi ve
yatlarına değer katmak için annelerin, onları altın
Çankırı Müftülüğü.
Çankırı İl Müftüsü Aslan Türk bir gün ekibini toplar. Neler yapabileceklerini konuşurlar uzun uzun.
Her bir din görevlisinden altın değerinde fikirler çıkar. Ve bu toplantıların birinde projenin adı konulur.
“Altın Kitaplar Günlerde Buluşuyor.”
Bu proje kapsamında, Kur’an kursu öğreticileri evlere konuk olacak. Kadınların altın-döviz günlerine
onlar da altın değerindeki kitaplarıyla katılacak. Hanımların ellerinden lezzetli pastalar, börekler, kurabiye ve çörekler pişerken, hocaların dillerinden Allah
ve Resulüllah kelamıyla örülü inciler dökülecek.
Günlere katılan hocalar, Kur’an ile açılış yaparlar. İkramlar eşliğinde sohbetler edilir. Kitaplar tanıtılır ve
hediye edilir güne katılan her bir kadına. Okumaları
sağlanır satır satır. Kitabın mütalaası yapılır bir sonraki günde.
Çaylar demlenir, kahveler içilir yudum yudum ve
koyu sohbetlere dalar altın kitaplar gününe katılan
kadınlar. Dostluklar kurulur, muhabbetlerine doyum
olmaz anaların. Evden eve, mahalleden mahalleye
altın değerinde kitaplarla köprüler kurulur. İlim halkaları oluşur kadınlardan. Anneler de ilmin tadına
varır, evlatlarının okuması için ellerinden gelen her
şeyi yapmaya çalışan merhamet yüklü yürekler.
Proje Koordinatörü Yasemin Akbaş’tan dinleyelim
projenin uygulama sebebini:
“Fedakâr ve cefakâr annelerimiz, en zor anımızda başucumuzda gördüğümüz kardeşlerimiz, ablalarımız,
kısacası insanı yetiştiren, medeniyeti kuranlardır.
Hayatın hengâmesinden, her güne ucu ucuna sığdırdıkları programlarıyla neredeyse hiç kitap okumaya
vakit bulamıyorlar. Vakit bulamamaktan ziyade, vakitlerinde kitaba yer vermeyi unutuyorlar. Mecburi
kalmadıkça dokunmuyor ev hanımları, hayata değer
katan kitaplara. Elleri mobilyaya dokunur, temizlik
yapar, yemek yapar ve nakış işler, örgü örer umut
dolu gözleri… Fakat bir türlü kitap okumaya vakit
ayırmazlar. Bazıları haftada bir gün Yasin okur, bazıları da ayda bir. Altın-para günleri yapmaya vakit
ayırabiliyor bazıları. Bu zaman dilimlerini fırsat bilip
kadınları kitaplarla buluşturmayı düşündük biz Çankırı Müftülüğü çalışanları. Müftüsü, imam-hatibi,
Kur’an kursu öğreticisi hepimiz dert edindik toplumun mimarları olan anaların, kadınların eğitimini.”
Yasemin Akbaş:
“Gönül ne çay ister ne kahve
Gönül muhabbet ister kahve bahane” diyordu.
Gönüllere girmek için, gönüller arasında bağ kurmak için, bazen vasıta çay olur bazen de kahve. Ve
anlatıyor bizlere proje kapsamında neler yaptıklarını
Yasemin Hoca;
“Biz bu proje ile günlük hayatın yoğun temposunda,
mutfak, okul, alışveriş, temizlik çemberinde daralan
hayatlarında, sosyal bir etkinlik olarak vakit ayırdıkları biricik buluşma günleri olan altın-döviz ve kabul
günlerinde analarımızın evlerine altın kitaplarımızla
konuk olmak istedik. Diyanet İşleri Başkanlığı yayınlarından, birbirinden güzel eserleri seçtik onlar
için… Ve gayemiz, hanımların manevi dünyalarında
da pencereler açıp nefes aldırmaktı onlara.
Büyük bir titizlikle projemizi tanıttık istifade etmek
isteyen hanımlara. Müftülüğümüz bünyesindeki
Aile İrşat Bürosuna veya Kur’an Kursu öğreticilerine
müracaat ederek güne katılma isteklerini bildirmelerini söyledik. Böylece katıldığımız günlerle hanımların manevi dünyalarını Kur’an ve sünnet ışığında
aydınlatmak için gayret gösteriyorduk. Kur’an tilaveti ile başlayan programımız kitap tanıtımı, sohbetler,
ilahiler ve soru-cevaplarla devam ediyordu. Son olarak da hanımlara altın değerindeki kitapları hediye
ederek ayrılıyorduk.
Günlerine katıldığımız her ev sahibinin gösterdiği
ilgi, misafirperverlik mükemmeldi. Diyanet İşleri
Başkanlığı ailesine mensup din gönüllüleri olduğumuz için şanslıydık. Mensubu bulunduğumuz kuruma duyulan itibar bizim de itibarımızı artırıyordu.
Projemize dair en güzel anımız ise gittiğimiz ilk altın gününün İl Müftümüz Arslan Türk’ün eşi, Ayşe
Türk Hanımefendinin altın günü olması oldu. Hem
müftümüz hem de kıymetli eşleri, bu projede bizlere
ilk ve en büyük desteği vermiş oldular.
Misafir olduğumuz evlerden hep muhabbetle ve
hayır dua ile ayrılıyorduk. Bu hizmetlerin devamını
75
Bu proje ile hem halkımızın
gönlünü kazanmış, hem de
müftülük ile evler arasında
dostluk köprüleri kurmuş
olduk. Ayrıca katılan
kadınlardan Kur’an-ı Kerim’i
öğrenme imkânı bulamamış
olanları, Kur’an’ı kolaylıkla
öğrenebileceklerine dair
yüreklendirdik.
dileyen ağzı dualı hanımlar, gönüllerine sürur veren
Kur’an tilaveti ve nebevi damlaların ferahlığı ile bizi
uğurluyorlardı. Kardeşlik duygularının pekiştiği bu
evlerden bizler de huzurla ayrılıyorduk. Bir de Çankırılı hanımların eşsiz ikramlıkları vardı ki, manevi
lezzetlere bir de madden lezzet katıyordu. Hediyemiz olan kitaplar da diş kirası sayılsın diyerek gönüllere dokunmanın huzuru ile ayrılıyorduk bu bereketli
hanelerden…”
Proje ekibinden Zakire Kara ise yaptıkları faaliyetlerin önemini şu sözleriyle vurguluyor:
“Çankırı, Anadolu’nun şirin şehirlerinden bir
tanesidir. Metropollerde yaşanan sorunların başında gelen “kalabalıklar içinde yalnız kalma” bu
küçük yerde de kendini hissettirmeye başlamış
durumdaydı. İşte kadınlar düzenledikleri günler
ve gün arkadaşlarıyla bu sorunu atlatmayı amaçlıyorlardı. Böylece bir çevre oluşturmuş ve bu
çevrede kendilerini ifade etme imkânı bulmayı
umuyorlardı. Bizler de Kur’an kursu öğreticileri
olarak bu durumu fark ettik ve “Altın Kitaplar
Günlerde Buluşuyor” projesiyle kadınlar arasında
gelenekselleşen altın-döviz günlerini fırsat bilerek bunu, kitaplarla buluşma günlerine dönüştürmeyi hedefledik.”
Proje ekibinden Hatice Ay ise, projenin somut
çıktılarını şu sözleriyle özetliyor:
76
“Projemiz gerçekten de çok başarılı olmuştu. Ayrıca bizleri evlerine kabul eden gün dostlarımız
bir itirafta bulundular. İtirafları şuydu: “Bizler
güler yüzlü, tatlı dilli, kibar, genç hoca hanımlar
beklemiyorduk. Kafamızdaki hoca profili sizleri
tanıdıktan sonra değişti.
Yapmış olduğumuz proje sadece altın-döviz günlerinin içeriğini değil, algıları da değiştirmişti.
Dine, diyanete, hocaya yönelik hiçbir olumsuz
imaj kalmamıştı. Bunu görmek bizim için en
büyük kazanımdı. Bu proje ile hem halkımızın
gönlünü kazanmış olduk, hem de müftülük ile
evler arasında dostluk köprüleri kurmuş olduk.
Ayrıca günlere katılan kadınlardan o güne kadar Kur’an-ı Kerim’i öğrenme imkânı bulamamış
olanları, Kur’an’ı kolaylıkla öğrenebileceklerine
dair yüreklendirdik. Böylece bir zamanlar kendileri için hayal iken, Kur’an kurslarımıza devam
etmekle bu hayallerini kısa sürede gerçekleştirdiler.
Bu projenin bir diğer faydası da, o güne kadar
evlerinin ve mutfaklarının genişliğinden, aydınlığından, günlük hayatın aleladeliğinden konuşan
kadınların artık, su gibi akıp giden hayatlarını
Allah’ın rızasına uygun olarak geçirmenin yollarını aramaları ve kendi amellerinin muhasebesini
yapmaları oldu. Projemizin hayırlara vesile olduğunu görmek bizim için ödüldü.”
Proje ekibinin sadece evlere, gün ortamlarına gitmekle yetinmeyerek bir de müftülük ile Çankırı
Belediyesinin maddi-manevi desteği ve Valilik
onayıyla, Belediyenin açmış olduğu hanımlar lokalinde, Diyanet İşleri Başkanlığı yayınlarından
müteşekkil mini bir kütüphane kurarlar. Böylece
hizmetlerini 300 kadın ve 300 kitapla sınırlı tutmayarak belirli sayıda kitapla çok sayıda kadına
ulaşmayı başarırlar.
Türkiye’nin her şehrine ışık tutan müftülüklerimiz, aydınlatmaya devam edecek halkımızı.
Kur’an’ı ve onun bir tefsiri mahiyetindeki değerli
kitapları ve kâinat kitabını anlatmaya yollar arayacak, projeler geliştirecektir gün be gün.
Diyanet’e Soralım
Din İşleri Yüksek Kurulundan
“B
ela” ne demektir, İslam’da bela ve musibetleri nasıl yorumlamak gerekir?
Sözlükte bela “denemek, sınamak; musibet ve sıkıntı” anlamına gelmektedir. Kur’an-ı Kerim’de,
Firavun’un İsrailoğulları’na reva gördüğü korkunç işkenceler “büyük bir imtihan (belaün
azim)” (Bakara, 2/49; A’raf, 7/141; İbrahim, 14/6.)
ve “apaçık bir imtihan (belaün mübin)” (Duhan,
44/33.) diye nitelendirilmiştir. Hz. İbrahim’in
oğlu İsmail’i kurban etme girişimi de “apaçık
bir imtihan” (Saffat, 37/106.) sayılmıştır. Kulun
denendiği imtihandan başarıyla çıkmasına da
“güzel bir imtihan (belaün hasen)” (Enfal, 8/17.)
denilmiştir. Allah’ın korku ve kıtlık vermesi,
can, mal ve meyveleri eksiltmesi de birer bela
(deneme)’dır. (Bakara, 2/155.) Dünya, kimin daha
güzel iş yaptığının anlaşılacağı bir bela (deneme)
yeridir, ölüm de hayat da bunun için yaratılmıştır. (Mülk, 67/2.)
Peygamberler de dâhil olmak üzere Allah herkesi
bir bela ile denemektedir. Belanın en şiddetlisine
uğrayanlar önce Peygamberler, sonra da manevi bakımdan onlara en yakın olanlardır. (Buhari,
Merda, 3; Tirmizi, Zühd, 56.)
Bir kimsenin gerçek şahsiyeti denenmesi hâlinde
belli olur. Büyük belalara büyük insanlar dayanabilir. Elde edilecek olan sevabın büyüklüğü
katlanılan belanın büyüklüğüne göredir. Belaya
uğrama günahlardan arınmaya ve manen yükselmeye vesile olur. Bununla birlikte bela istenmemeli, Allah’tan afiyet dilenmelidir. Hz. Peygamber (s.a.s.) de “dayanılamayacak belalardan”
Allah’a sığınmıştır. (Tirmizi, Zühd, 56; Deavat,
91; Buhari, Deavat, 23.)
S
afer ayının uğursuz ve musibet ayı olduğu söylentisi doğru mudur? Bu aya özel ibadet ya da
dua var mıdır?
Safer, kameri/hicri takvimin Muharrem ayından sonra
gelen ikinci ayıdır. Safer ayının uğursuz olduğu ve bu
ayda bela ve musibetlerin çokça meydana geldiği şeklinde bir anlayış Cahiliye dönemine ait olup (Ebu Davud, Tıb, 24.), dinimizde yeri yoktur. Dolayısıyla böyle
bir anlayış hurafedir. Bu ayın diğer aylardan hiçbir farkı yoktur. Hz. Peygamber (s.a.s.) böyle bir anlayışı reddetmiştir. Ebu Hureyre (r.a.)’den gelen rivayete göre
Resulüllah (s.a.s.); “Hastalığın, sahibinden başka birisine kendi kendine geçmesi yoktur, eşyada uğursuzluk
yoktur. Baykuş ötmesinin tesiri ve kötülüğü de yoktur.
Safer ayında uğursuzluk yoktur. Bunlar Cahiliye hurafeleridir. Fakat (ey mümin!) sen cüzzamlıdan, aslandan
kaçar gibi kaç!” (Buhari, Tıb 19.) buyurmuştur.
Safer ayına has özel bir dua veya ibadet şekli de yoktur.
Peygamber Efendimiz (s.a.s.)’in yaptığı günlük ibadet
ve dualar, bu ayda da yapılır. (Geniş bilgi için Türkiye
Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi’nin “Safer” maddesine
(XXXV/450-451.) ve Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü’ne (M.E.B. İst. 1993,
III/89-90.) bakabilirsiniz.)
K
redi kartı ile yapılan taksitli alışverişlerde bir
miktar fazlalık alınması caiz midir?
Bir malı peşin olarak satmak caiz olduğu gibi, vadeli ya
da taksitle satmak da caizdir. Peşin veya çeşitli vadelere
göre taksitlendirilerek satışa sunulan bir malın, değişik
alternatifleri gözden geçirdikten sonra bunların birini
tercih edip, akdi onun üzerine kurmak suretiyle vadeli veya taksitli mal satmakta dinen bir sakınca yoktur.
Burada önemli olan, akitte, malın karşılığı olan ücretin
(semenin) kesin olarak önceden belirlenip akdin bu
ücret üzerine kurulmasıdır. (Serahsi, el-Mebsut, XIII, 8.)
77
Şüphesiz bu satış, para ile yapılabileceği gibi kredi
kartı ile de yapılabilir. Alışverişin kredi kartı ile yapıldığı durumlarda, her ne kadar bir miktar fazlalık
alınsa da, fazladan alınan bu para, faiz değil vade farkıdır. Söz konusu fazlalık gerçekte alışverişe (semene/
fiyata) dâhil olup yapılan işlem de dinen caizdir.
B
irden çok yerde evi olan bir kimse, buralara gittiğinde seferi olur mu?
Kişinin asıl memleketine, doğup büyüdüğü veya evlendiği ya da devamlı olarak kalmak için yerleştiği
yere vatan-ı asli denilmektedir. Asli vatanında olan
kimseye mukim denilir. Vatan-ı asli, ancak başka bir
vatan-ı asli ile bozulur. Yani kişinin önceki vatanını
terk ederek başka bir memlekete yerleşmesiyle onun
vatan-ı aslisi değişmiş olur. Dolayısıyla böyle bir kimse eski memleketine geçici olarak gittiğinde, on beş
günden az kalırsa orada misafir sayılacağından misafirlikle ilgili kolaylıklardan yararlanır. Temelli değil
de iş icabı veya tayin dolayısıyla başka bir memlekette
yaşayan, fakat orada yerleşip kalmak arzusunda olmayan kişi, sonunda asıl memleketine dönmek niyetinde
ise, kendi asıl memleketi onun vatan-ı aslisi olmaya
devam eder. (İbn Abidin, Reddü’l-muhtar, Mısır 1966, II,
614, 615.)
Bir kimsenin kendi esas memleketinden ayrı olarak,
on beş gün veya daha fazla kalmaya niyet ettiği yer
vatan-i ikamettir. Dinî görevleri yapma konusunda
vatan-ı ikametle vatan-ı asli arasında fark yoktur. Yani
vatan-ı ikamette olan kişi de misafire ait olan dinî kolaylıklardan yararlanamaz. (İbn Abidin, Reddü’l-muhtar,
II, 614, 615, 616.)
Bir kimsenin birden fazla asli vatanı olabilir. Günümüzde imkânı olanların yazlıkları birer vatan-ı aslidir.
Bu itibarla, kişi, kendisine ait bulunan yazlık ve kışlık
evinde namazlarını tam kılar. Kişi iş icabı veya durum
gereği her iki şehri de asli vatan edinmişse, her iki şehirde de dört rekâtlı farz namazları tam kılar.
D
inin haram saydığı yollarla kazanılan malın
cami inşası ve tefrişi gibi hayri hizmetlerde
kullanılması caiz midir?
Dinimize göre Müslüman, kazancını dinin meşru
saydığı yollarla elde etmekle yükümlüdür. Allah Müslümanın malını nerelerde harcadığını soracağı gibi,
nerelerden kazandığını da soracaktır. Dinin haram
saydığı maddelerin ticareti, hırsızlık veya gasp, kumar,
78
faiz ve fuhuş dinin yasakladığı kazanç yollarından
bazılarıdır. Bu yollarla elde edilen kazanç haramdır.
Müslüman’ın bu mallardan yararlanması caiz değildir.
Bir kimsenin elinde bu yollardan birisi ile elde edilen
bir mal varsa, onu; “haram yolla elde edilen kazancın
sarf yeri yoksula vermektir” kuralı gereği, yoksullara
vermesi gerekir. Ancak bundan bir sevap beklemek
doğru değildir. Çünkü haram yolla elde edilen kazanç,
kişinin malı olmaz. Malı olmayan bir şeyi hayri bir
hizmette kullanması karşılığında sevap beklemesi de
mümkün değildir.
Haram kazançla satın alınan halı üzerinde veya inşaatına haram maldan da sarf edilen camide namaz kılındığında bu namaz sahihtir. Çünkü buradaki mahzur,
namazın kendisi ile ilgili değil, onu çevreleyen başka
bir husus ile ilgilidir. Bir mekânın veya elbisenin dinen
meşru olmayan bir yolla kullanılması, namazdan ayrı
bir husustur. (Serahsi, Usulü’l-Fıkh, I, 81.)
Ö
len yakınının maaşını alabilmek için resmen
boşanan ama evliliğini dinî nikâhla devam ettirenlerin aldıkları bu maaşlar helal midir?
Nikâh, aile birliği oluşturacak kimselerin Allah’ın
emri gereği gerçekleştirdikleri bir sözleşmedir. Böylesine önemli bir sözleşmenin birtakım maddi kaygılarla sona erdirilmesi her şeyden önce ahlaken doğru
değildir. Kaldı ki sevgili Peygamberimiz normal şartlar altında gerçekleşen boşama için bile “Allah’ın en
hoşlanmadığı helal şey evliliği sona erdirmektir” (Ebu
Davud, Talak, 3.) buyurmuştur.
Öte yandan ölen bir yakını dolayısı ile kanun gereği dul hanımlara ödenen parayı almak üzere resmen
boşanıp gerçekte birlikte yaşamaya devam etmek, hile
niteliğinde olduğundan haramdır. Bu tür hileli yollarla elde edilecek gelirler kamu malını zimmetine geçirmek anlamına gelir.
Allah Teala: “Ey iman edenler! Mallarınızı aranızda
batıl yollarla yemeyin. Ancak karşılıklı rıza ile yapılan
ticaretle olursa başka…” (Nisa, 4/29.); “Allah’ın size
rızık olarak verdiklerinden helal, iyi ve temiz olarak
yiyin ve kendisine inanmakta olduğunuz Allah’a karşı
gelmekten sakının.” (Maide, 5/88.); buyurmak suretiyle helal kazancın önemine dikkat çekmiş, batıl yollarla
mal edinmeyi de yasaklamıştır.
Buna göre, hileli boşanma yolu ile alınan maaş helal
olmaz.
Kitaplık
Yıldıray Kaplan
Yabancı Dil ve Lehçelerde
Yayınlar Dairesi Başkanı V.
Latin Amerika İle Ortak Tarihimize Işık Tutan Bir Eser:
Brezilya Seyahatnamesi
B
ağdatlı Abdurrahman Efendi tarafından kaleme alınan Brezilya Seyahatnamesinin ilginç bir hikâyesi
vardır. 1865 yılında Bursa ve İzmir adlarını taşıyan iki Osmanlı savaş gemisi,
İstanbul’dan Basra Körfezine doğru hareket ederler. Sefer planına göre gemiler,
Akdeniz’i aşacak, Cebel-i Tarık Boğazı’nı
geçerek Atlas Okyanusu’na çıkacak, sahilleri izleyerek tüm Afrika kıtasını dolaşacak ve nihayetinde Basra’ya ulaşacaktır.
Aylar sürecek bu sefer, hiç de beklendiği
gibi gitmez. İspanya’dan sonra bu gemiler,
okyanusta yakalandıkları fırtına nedeniyle
yollarını yitirirler. Günlerce süren belirsiz
sürükleniş, onları Amerika kıtasına, Brezilya sahillerine getirir, Brezilya’nın başkenti Rio de Janerio limanına demir atarlar.
Gemiler burada zorunlu iki ay geçirdikten
sonra yollarına devam ederler. Ancak esas
hikâye Rio de Janerio limanında başlar.
Hikâyenin kahramanı İstanbul’dan Bahriye imamı olarak yolculuğa dâhil olan Abdurrahman Efendi’dir.
Abdurrahman Efendi, limanda halkın büyük ilgisini çeker. Kitaplarında yamyam
oldukları yazılan Osmanlıları görmek
için akın akın limana gelen halk arasında Afrika kökenli insanlar da vardır. Bu
beklenmedik tanışma, ilk anda bir şaşkınlık uyandırır. Brezilyalılar, Osmanlıların
yamyam olmadıklarını görerek şaşırırlar.
Osmanlılar ise bu uzak ülkede Müslümanların da yaşadıklarını öğrendiklerinde
hayrete düşerler. Afrika kökenlilerin şaşkınlıkları ise iki kat fazla olmuştur. Çünkü
siyahilere özel bir din saydıkları İslam’ın,
Osmanlıların da inancı olduğunu görmüşlerdir. Afrika kökenliler, meraklarını gidermek için Osmanlılarla daha yakından
ilgilenirler. İlmiye sınıfına özgü giysileriyle dikkat çeken Abdurrahman Efendi’ye
daha da özel bir ilgi gösterirler. Müslüman olarak yaşamalarına izin verilmediğinden Hıristiyan gibi görünmek zorunda bırakılan bu insanlar, inançlarını yıllar
boyunca gizli biçimde sürdürmüşlerdir.
İçinde bulundukları şartlar nedeniyle de
gerçek İslam’dan uzaklaşmışlardır. Öyle ki,
kendisini Müslüman olarak tanıtan Mağripli bir Yahudi, İslam’ın kurallarını canı
istediği gibi değiştirebilmekte ve yine bu
insanları kendisine inandırabilmektedir.
İlk görüşmelerinden sonra Abdurrahman
Efendi’nin İslam konusundaki bilgisini
gören Afrika kökenliler, ondan, yanlarında kalarak kendilerine İslam’ı öğretmesini
isterler.
Abdurrahman Efendi, gemi komutanıyla
bir durum değerlendirmesi yaparak bu isteği kabul eder. Gemisinden ayrılarak Afrika kökenlilerin arasında yaşamaya başDiyanet Aylık Dergi • Aralık 2014 • sayı 288
79
layan Abdurrahman Efendi,
burada yıllarca süren kapsamlı
bir irşat ve tecdit çalışması yürütür.
Siyahilerin yaşamakta olduğu
önemli merkezleri dolaşarak
yürüttüğü bu uzun ve yorucu
çalışmalardan sonra bir gün,
içinde kabaran sıla özlemine
dayanamayarak
İstanbul’un
yolunu tutar. Bu arada Brezilya Seyahatnamesini oluşturan
hikâyesini yazmayı da ihmal
etmez.
Brezilya Seyahatnamesi küçüklüğüne karşın, varlığı hâlâ
resmen kabul edilmeyen Brezilya Müslüman toplumunun
tarihsel serüveninin bir dönemine ışık tutması nedeniyle
ilginç bir eserdir; bu gerçeğin
neredeyse tek yazılı belgesi niteliğini taşıması bakımından, o
ölçüde de önemlidir. Eseri asıl
önemli kılan da ortak tarihimizin kopuş noktalarını göstermesidir.
Brezilya Seyahatnamesi, varlığından o güne kadar hiç haberdar olunmayan bir dünyayı
keşfin ve bu dünyayı yeniden
biçimlendirme
çabalarının
hikâyesidir.
Orijinali Arapça olan eserine
müellifi Bağdatlı Abdurrahman Efendi, “Müselliyetü’lGarib Bi Külli Emrin Acib”
başlığını koyar. “Şaşılacak Du-
80
rumlar Sebebiyle Bir Yabancının Tesellisi” anlamına gelen
bu eseri Antepli Mehmet Şerif, “Tercüme-i Seyahatname-i
Brezilya” şeklinde Osmanlıcaya
tercüme eder. Eseri, Osmanlıcasından günümüz Türkçesine
N. Ahmet Özalp hazırlar. Eser,
“Brezilya’da İlk Müslümanlar,
Brezilya Seyahatnamesi” başlığıyla Kitabevi tarafından yayımlanır. Brezilya İslam İşleri
Yüksek Meclis Başkanı EşŞeyh Halid Takiyyüddin tarafından Arapçası ve Portekizcesi hazırlanan eser, Dr. Kübra
Sarı Seo Lecoq tarafından
İspanyolca’ya çevrilir. Türkçe,
Osmanlıca, Arapça, İspanyolca ve Portekizce dillerinde çok
dilli kitap olarak Diyanet İşleri
Başkanlığı yayınları arasında
yerini alan eser, Diyanet İşleri Başkanlığınca 12-16 Kasım
2014 tarihlerinde İstanbul’da
düzenlenen ve 40 ülkeden yetmişi aşkın temsilcinin katıldığı “I. Latin Amerika Ülkeleri Müslüman Dinî Liderler
Zirvesi”nde davetlilere ve katılımcılara takdim edilmiştir.
Bu seyahatname hem farklı
topraklardaki islam kültüründen haberdar olmak hem de
onların hikayelerini bütün bir
islam alemine aktarmak adına
güzel bir eser olarak seyahatname türüne giren eserler arasında yerini almıştır.
Dini Epistemolojiye Giriş: Tanrı
İnancının Rasyonelliği
Nebi Mehdiyev
İsam Yayınları
İstanbul 2014
s:191
İslam Sanatı
Selçuk Mülayim
İsam Yayınları
İstanbul 2010
s:284
Kuruluş Dönemi Osmanlı Sultanları
Halil İnalcık
İsam Yayınları
İstanbul 2010
s:262
Doğu Dinleri
Ali İhsan Yitik
İsam Yayınları
İstanbul 2014
s:315
Anahatlarıyla Yahudilik
Salime Leyla Gürkan
İsam Yayınları
İstanbul, 2014
S:226

"altın kitaplar günlerde buluşuyor" projesi aralık

Transkript

Benzer belgeler

Bursa Müftülüğü

MÜ`MİN OLMAK Esselamu Aleyküm ve Rahmetullah

YARDIMLAŞMA İLE İLGİLİ ÖRNEK SÖZLER Bir mum, diğer mumu

hesap verme býlýncý - Karaman İl Müftülüğü

EN GÜZEL İSİMLER O`NUNDUR Aziz Müminler! Okuduğum âyet

1 / 2 Haramlar (yasaklanmışlar) neden var?

Fahr-i Kâinat Efendimiz