Radyasyonla İlgili Kavramlar

MODÜL 1 RADYASYON İLE İLGİLİ KAVRAMLAR EĞİTİMİN İÇERİĞİ 1. 
2. 
3. 
4. 
5. 
6. 
7. 
8. 
9. 
RADYASYONUN KISA TARİHİ RADYASYON VE RADYOKATİVİTE NEDİR? ELEMENT, İZOTOP, RADYOİZOTOP NEDİR? RADYASYON TİPLERİ RADYASYONUN ÖZELLİKLERİ RADYASYONUN MADDE İLE ETKİLEŞMESİ AKTİVİTE VE YARIÖMÜR RADYASYON DOZU VE BİRİMLERİ RADYASYONA MARUZİYET VE RADYASYONDAN KORUNMA 2 1. RADYASYONUN KISA TARİHİ"
RADYASYONUN KEŞFİ 1895. Röntgen X-­‐ışınlarını bulur. Wilhem Röntgen (1845-­‐1923) 1896. Becquerel uranyum madeninde Radyasyon olduğunu keşfeder. Henri Becquerel (1852-­‐1908) 3 1. RADYASYONUN KISA TARİHİ"
RADYASYONUN KEŞFİ 1898. Polonyum ve radyum elementlerinin keşfi ve “radyoakfvite” kavramının ortaya konulması Pierre Curie 1859 -­‐ 1906 Marie Curie 1837 -­‐ 1934 4 1. RADYASYONUN KISA TARİHİ"
RADYASYONUN İLK KULLANIM ALANLARI 5 2. RADYASYON VE RADYOAKTİVİTE NEDİR ?"
ATOM Evrendeki tüm maddeler atomlardan oluşur. 6 2. RADYASYON VE RADYOAKTİVİTE NEDİR ?"
RADYOAKTİVİTE Kararsız atom çekirdeklerinin daha kararlı bir duruma geçmek için çekirdek dışına parçacık ya da elektromanyefk dalga yayınlaması olayına radyoakHvite denir. 7 2. RADYASYON VE RADYOAKTİVİTE NEDİR ?"
RADYASYON Doğal ya da yapay radyoakff çekirdeklerin kararlı yapıya geçebilmek için dışarı saldıkları hızlı parçacıklara ya da elektromanyefk dalgalara "radyasyon“ denir. Elektromanyefk Radyasyon Parçacık Radyasyonu 8 3. ELEMENT, İZOTOP, RADYOİZOTOP NEDİR ?"
ELEMENT Bir atomun hangi element olduğunu belirleyen şey çekirdeğindeki proton sayısıdır. Tüm elementler içerdikleri proton sayısına göre Periyodik Tabloya atom numarası 1 olan Hidrojenden başlayarak yerleşfrilmişfr. 9 3. ELEMENT, İZOTOP, RADYOİZOTOP NEDİR ?"
İZOTOP Bir elemenfn farklı sayıda nötron içeren türlerine o elemenfn izotopları adı verilir. Hidrojen elemenfnin doğada tanımlanmış 7 izotopu vardır. H-1 Hidrojen
Çekirdeğinde tek bir proton yer alır H-2 Döteryum
Çekirdeğinde bir proton bir nötron yer alır H-3 Tridyum
Çekirdeğinde bir proton iki nötron yer alır 10 3. ELEMENT, İZOTOP, RADYOİZOTOP NEDİR ?"
RADYOİZOTOP Bir elemenfn kararsız (radyoakff) izotoplarına radyoizotop adı verilir. 2
Sembol' Z(p)' N(n)'
H-2
H
1
H#
H#
3
H#
4
H#
5
H#
1#
1#
1#
1#
1#
0#
1#
2#
3#
4#
6
H#
1#
5#
7
H#
1#
6#
2
2
1
H1
Kütle'
Bozunma'
Yarı'Ömür'
Numarası'
Modu'
1.01#
KARARLI#
2.01#
KARARLI#
3.02#
12.32#yıl#
β1 #
−22
4.03#
1.4×10 #sn#
n#
−22
5.04#
9.1×10 #sn#
n#
3n#
6.05#
2.9×10−22#sn#
4n#
−23
7.05#
2.3×10 #sn#
4n#
!
A
Z
X: ELEMENTİN SEMBOLÜ
XN
A: KÜTLE NUMARASI (Proton + Nötron) Z: ATOM NUMARASI (Proton Sayısı)
N: NÖTRON SAYISI
11 3. ELEMENT, İZOTOP, RADYOİZOTOP NEDİR ?"
KARASIZ İZOTOPLAR = RADYOİZOTOPLAR Bir atomun kararsız (radyoakff) olmasına sebep olan şey çekirdeğinde yer alan nötron ve protonların oranıdır. Bir atomun kararlı olabilmesi için nötron proton oranının (n/p) 1-­‐1.5 arasında olması gerekir. Bir atomun n/p değerinin bu orandan farklı olması çekirdekte enerji kararsızlığına neden olur. Çekirdek bu kararsızlıktan kurtulmak için bozunma yollarından birini izleyerek çekirdek dışına parçacık radyasyonu yayınlar ve daha kararlı bir atoma dönüşür. p=n Yaklaşık 3000 çekirdeğin sadece 255 tanesi kararlıdır 12 3. ELEMENT, İZOTOP, RADYOİZOTOP NEDİR ?"
İZOTOP -­‐ RADYOİZOTOP Bir elemenfn izotopları (radyoizotopları) arasında kimyasal olarak hiç bir fark yoktur. 127
131
I
I
53 78
53 74
KARARLI N/P≈1.4 KARARSIZ N/P≈1.5 13 3. ELEMENT, İZOTOP, RADYOİZOTOP NEDİR ?"
BOZUNMA YOLLARI 14 4. RADYASYON TİPLERİ"
RADYASYON TİPLERİ İYONİZE RADYASYON ELEKTROMANYETİK RADYASYON 1.  GAMA RADYASYONU 2.  X-­‐IŞINLARI PARÇACIK RADYASONU ATOM ÇEKİRDEĞİ KAYNAKLI X-­‐IŞINI CİHAZI KAYNAKLI 1. 
2. 
3. 
4. 
BETA RADYASYONU ALFA RADYASYONU POZİTRON RADYASYONU NÖTRON RADYASYONU 15 4. RADYASYON TİPLERİ"
ELEKTROMANYETİK DALGA ElektromanyeHk dalga birbirine dik elektrik ve manyefk alanı olan ve boşlukta bu iki alana da dik yönde ışık hızında hareket eden enerji paketleridir. Elektromanyefk dalgaların hepsi boşlukta ışık hızında ilerler. Elektromanyefk dalganın enerjisini dolayısıyla karşımıza ne şekilde çıkacağını belirleyen faktör frekansıdır (ters oranrlı olarak dalga boyu). Işık Hızı = Frekans x Dalga Boyu Enerji = Plank Sabif x Frekans 16 4. RADYASYON TİPLERİ"
ELEKTROMANYETİK RADYASYON GAMA RADYASYONU 17 4. RADYASYON TİPLERİ"
ELEKTROMANYETİK RADYASYON X-­‐IŞINLARI X-­‐Işınları, hızlandırılmış elektronların atom numarası yüksek bir hedef ( G e n e l l i k l e T u n g s t e n ) ü z e r i n e çarprrılması ile elde edilir. Hedef üzerine düşen elektron ani bir frenleme sonucunda enerjisini kaybeder ve kaybevği enerjisini x-­‐ışını olarak yayınlarsa buna Frenleme Radyasyonu (Alm. Bremsstrahlung) adı verilir. Tungsten Anot Elektron Demef Katot Anot Kolu Katot Kolu X-­‐Işını Demef Hedef üzerine düşen elektronun iç yörüngelerden bir elektron sökmesi ve yüksek enerjili yörüngeden bir elektron b u b o ş l u ğ u d o l d u r m a s ı i l e d e karakterisfk x-­‐ışını elde edilir. X-­‐ışını üreten bir cihazda her iki yoldan da x-­‐ışını üreflir. 18 4. RADYASYON TİPLERİ"
PARÇACIK RADYASYONU BETA RADYASYONU Beta Parçacığı (radyasyonu) atom çekirdeğinden çok yüksek hızda (enerjide) wrlarlan bir elektrondur. Beta (β-) = Elektron (e-)
19 4. RADYASYON TİPLERİ"
PARÇACIK RADYASYONU ALFA RADYASYONU Alfa Parçacığı (radyasyonu) atom çekirdeğinden çok yüksek hızda (enerjide) wrlarlan bir helyum çekirdeğidir (2 proton ve 2 nötron). Alfa (α) = Helyum Çekirdeği
20 4. RADYASYON TİPLERİ"
PARÇACIK RADYASYONU POZİTRON RADYASYONU Pozitron parçacığı (radyasyonu) atom çekirdeğinden çok yüksek hızda (enerjide) wrlarlan bir anf elektrondur. Anf maddeler doğada kararlı olarak bulunamadıkları için hemen bir elektronla birleşerek yok olur ve zıt yönde hareket eden 2 adet 511 keV enerjiye sahip fotona dönüşür Pozitron (β+) = Anti-Elektron (e+)
Pozitronlar hemen yüksek enerjili gama fotonlarına dönüştükleri için m a d d e y a d a d o k u i l e o l a n etkileşmelerinde gama radyasyonu olarak değerlendirilirler. 21 4. RADYASYON TİPLERİ"
PARÇACIK RADYASYONU NÖTRON RADYASYONU Be-­‐13 Be-­‐12 Nötronlar kararsız atom çekirdeklerinden yayınlanabileceği gibi fisyon reaksiyonları sonucunda ya da parçacık hızlandırıcılarda meydana gelen reaksiyonlar sonucunda da oluşabilir Nötron Nötron Fisyon Ürünü Nötron Nötron Hedef Çekirdek Fisyon Ürünü Nötron 22 5. RADYASYONUN ÖZELLİKLERİ "
RADYASYON TİPLERİNİN BAZI ÖZELLİKLERİ Gama X-­‐Işınları Kaynağı Atom Çekirdeği X-­‐Işın Cihazı E.M Dalga/
Parçacık Elektromanyefk Dalga Elektromanyefk Dalga Parçacık Parçacık Parçacık Enerji Enerji Elektron Helyum çekirdeği Nötron Elektrik Yükü Yüksüz fakat EM alana sahip Yüksüz fakat EM alana sahip ( -­‐ ) ( +2 ) nötr Enerjisi Frekansına bağlı Frekansına bağlı Hızına bağlı Hızına bağlı Hızına bağlı Havadaki Menzili Kilometereler Kilometreler 20 m 10 cm Enerjisine Bağlı Dokudaki Menzili İnsan vücudunu delip geçebilir İnsan vücudunu delip geçebilir 1-­‐2 cm 1-­‐2 mm Enerjisine Bağlı Zırhlama Yöntemi Kurşun Alüminyum ya da ince kurşun Plasfk ya da ince alüminyum Kağıt Su, beton Yapısı Beta Alfa Nötron Atom Çekirdeği Atom Çekirdeği Atom Çekirdeği 23 5. RADYASYONUN ÖZELLİKLERİ "
RADYASYONUN GİRİCİLİĞİ Alfa
Beta
Gama
Nötron
Kağıt Alüminyum Kurşun ya da plasfk Beton 24 5. RADYASYONUN ÖZELLİKLERİ "
RADYASYONUN GİRİCİLİĞİ Alfa parçacıklarının enerjilerine bağlı olarak havadaki menzilleri Beta parçacıklarının enerjilerine bağlı olarak havadaki menzilleri 25 5. RADYASYONUN ÖZELLİKLERİ "
RADYASYON Göremezsiniz
Koklayamazsınız
Duyamazsınız
Tadamazsınız
Hissedemezsiniz
Radyasyon
26 6. RADYASYONUN MADDE İLE ETKİLEŞMESİ "
ELEKTROMANYETİK RADYASYONUN MADDE İLE ETKİLEŞMESİ FOTOELEKTRİK OLAY COMPTON SAÇILMASI Önemli Nokta: Her üç etkileşmede de ortaya yüksek enerjili bir elektron çıkar FOTOELETRİK OLAY 27 6. RADYASYONUN MADDE İLE ETKİLEŞMESİ "
PARÇACIK RADYASYONUNUN MADDE İLE ETKİLEŞMESİ İYONİZASYON VE UYARMA Uyarma da daha sonra ortaya çıkacak etkileşmeler sonucunda iyonizasyona sebep olabilir. İster parçacık Hpi radyasyon olsun ister dalga Hpi, radyasyonun madde ile etkileşmesi sonucunda maddenin (ya da dokunun) yapısını oluşturan moleküllerde iyonizasyon meydana gelir. İyonizasyon bir atomun ya da bir molekün yörüngesinden bir elektron koparılarak yapısının bozulmasıdır. 28 7. AKTİVİTE VE YARIÖMÜR"
AKTİVİTE ve AKTİVİTE BİRİMLERİ AkHvite bir radyoizotopun birim zamanda (1 saniyede) yaprğı radyoakff bozunma miktarıdır. 1 Bq (Becquerel) = 1 saniyede 1 radyoakff bozunma 1 Ci = 3.7 x 1010 Bq 1 Ci (Curie) = 1 saniyede 37.000.000.000 radyoakff bozunma 1 Ci = 37 GBq 1 mCi = 37 MBq Marie Curie 1μCi = 37 KBq Henri Becquerel 1 Radyoakff bozunma sonucunda 1 parçacık radyasyonu yayınlanabileceği gibi farklı olasılıklarda birden fazla parçacık radyasyonu da yayınlanabilir. Genellikle yayınlanan parçacık radyasyonuna gama radyasyonu da eşlik eder. 29 7. AKTİVİTE VE YARIÖMÜR"
RADYASYON BİRİMLERİNDE KULLANILAN KATSAYILAR 1 Ci = 37 GBq 1TBq ≈ 27 Ci 1 mCi = 37 MBq 1 GBq ≈ 27 mCi 1μCi = 37 KBq 1 MBq ≈ 27 μCi ÖN EK ÇARPAN (rakamla) ÇARPAN (üstel olarak) AÇIKLAMA ÖRNEK T (tera) 1.000.000.000.000 1012 trilyon kar TBq G (giga) 1.000.000.000 109 milyar kar GBq 1.000.000 106 milyon kar MBq K (kilo) 1.000 103 bin kar KBq m (mili) 0.001 10-­‐3 binde biri mCi μ (mikro) 0.000001 10-­‐6 milyonda biri μCi n (nano) 0.000000001 10-­‐9 milyarda biri nCi M (mega) 30 7. AKTİVİTE VE YARIÖMÜR"
YARILANMA, YARI ÖMÜR Yarı ömür bir radyaokff maddenin akfvitesinin yarıya düşmesi için geçen zamandır. 31 7. AKTİVİTE VE YARIÖMÜR"
YARILANMA ÖRNEK Şu an akfvitesi 80 Ci olan bir Ir-­‐192 kaynağının 148 gün sonraki akfvitesi nedir. Ir-192: 73.83 gün ≈ 74 gün
Se-75: 119.78 gün ≈ 120 gün
Am-241: 432.2 yıl
Co-60: 5.27 yıl
Cs-137: 30.07 yıl
(t/T1/2 )
A = A0 × 0.5
(148/74)
= 80Ci × 0.5
2
= 80Ci × 0.5 = 20Ci
32 8. RADYASYON DOZU VE BİRİMLERİ"
RADYASYON DOZU Havadaki Işınlama (R – C/kg) (Havada) Kaynak AkHvitesi (Bq -­‐ Ci) Eşdeğer doz (Sv – rem) (Belirli bir organda radyasyon Hpine bağlı olarak) Etkin Doz (Sv – rem) (Tüm Vücut) Soğurulan Doz (Gy -­‐ rad) (Dokuda ya da herhangi bir maddede) 33 8. RADYASYON DOZU VE BİRİMLERİ"
HAVADAKİ IŞINLAMA Radyasyonun ilk keşfedildiği yıllarda ortaya çıkmış bir kavramdır. Havadaki ışınlama, havayla etkileşen radyasyonun, havanın birim kütlesinde meydana gefrdiği iyon çi{i sayısını ifade eder. Eski birimi R (roentgen) yeni birimi C/kg dır. Röntgen (R) ; normal hava şartlarında (00C ve 760 mm Hg basıncı) havanın 1kg’ında 2.58x10-­‐4 Coulomb’luk elektrik yükü değerinde (+) ve (-­‐) iyonlar oluşturan X veya Gama radyasyonu miktarıdır. Coulomb/kilogram (C/kg) ; normal hava şartlarında havanın 1 kg’ında 1 Coulomb’luk elektrik yükü değerinde (+) ve (-­‐) iyonlar oluşturan X veya Gama radyasyonu miktarıdır. Wilhem Röntgen (1845-­‐1923) 1C/kg=3876 R
1R=2.58x10-4 C/kg
34 8. RADYASYON DOZU VE BİRİMLERİ"
SOĞURULAN DOZ Maddenin ya da dokunun birim kütlesinde soğurulan enerjiyi ifade eder. Eski birimi rad yeni birimi Gy’dir. rad; ışınlanan maddenin 1 kg’ında 10-­‐2 Joule’lük enerji soğurulması meydana gefren herhangi bir radyasyon miktarıdır Gray (Gy); ışınlanan maddenin 1 kg’ında 1 Joule’lük enerji soğurulması meydana gefren herhangi bir radyasyon miktarıdır. Louis Harold Gray (1905-­‐1965) 35 8. RADYASYON DOZU VE BİRİMLERİ"
SOĞURULAN DOZ Enerji (MeV)
Su
Kemik
Kas
1Gy=100rad
0.01
0.920
3.58
0.933
1rad=0.01 Gy
0.1
0.957
1.47
0.957
1.0
0.974
0.927
0.967
rad = f x R
Yukarıda görülen enerji ve dokuya bağlı dönüşüm faktörleri ile Havadaki Işınlamadan Soğurulan Doz birimine geçmek mümkündür. Tüm vücud için kabaca dönüşüm faktörünü 1 kabul edersek 1R=1rad eşitliği yazılabilir. 36 8. RADYASYON DOZU VE BİRİMLERİ"
EŞDEĞER DOZ Zaman içerisinde farklı radyasyon fplerinin dokuya aynı miktar enerjiyi bırakmalarına rağmen farklı doku hasarları oluşturdukları ortaya çıkmışrr. Fiziksel büyüklükle beraber biyolojik etkiyi de ifade eden eşdeğer doz kavramı gelişfrilmişfr. Farklı radyasyon fpleri için gama ve elektron (beta) radyasyonuna normalize edecek şekilde aşağıda verilen ağırlık faktörleri (WR) türeflmişfr. 37 8. RADYASYON DOZU VE BİRİMLERİ"
EŞDEĞER DOZ rem (röntgen equivalent man); 1 röntgen’lik X veya gama ışını ile aynı biyolojik etkiyi oluşturan herhangi bir radyasyon miktarıdır. rem = rad x WR Sievert (Sv); 1 Gy’lik X veya gama ışını ile aynı biyolojik etkiyi meydana gefren herhangi bir radyasyon miktarıdır. Sv = Gy x WR Rolf Sievert (1896-­‐1966) 38 8. RADYASYON DOZU VE BİRİMLERİ"
ETKİN DOZ Etkin doz, radyasyona duyarlı organlarda soğurulan doz ile bu organlar için belirlenmiş katsayıların çarpılması ve çıkan sonuçların toplanması ile elde edilen fiziksel ve biyolojik bilginin yanında istafsfksel bilgiyi de içeren doz kavramıdır. E = ∑ w T .H T
T
Tüm vücut için radyasyon etkisinin tespit edilmesinde bu doz değeri kullanılır. Yakaya ya da bele takılan kişisel dozimetreler etkin dozu ölçecek şekilde tasarlanmışrr. 39 8. RADYASYON DOZU VE BİRİMLERİ"
RADYASYON DOZU ÖZET 100 R ≈ 100 rad = 100 rem = 1 Gy = 1Sv Ortalama insan dokusunda gama ve beta radyasyonu için 40 8. RADYASYON DOZU VE BİRİMLERİ"
RADYASYON DOZU VE DOZ HIZI HIZ MESAFE ZAMAN RADYASYON DOZ HIZI RADYASYON DOZ HIZI 41 8. RADYASYON DOZU VE BİRİMLERİ"
ÖRNEK Ortam radyasyon doz hızının 0.12 μSv/h olduğu bir yerde yılda ne kadar radyasyon dozuna maruz kalırız? Doz = Doz Hızı x Zaman 1 yıl = 365 x 24 = 8760 saat Doz = 0.12 μSv/h x 8760 saat Doz = 1051.2 μSv = 1.05 mSv Aracın söför mahalinin 0.21 mR/h olduğu bir araçta 5 saat yolculuk yaparsak kac mSv radyasyon dozuna maruz kalırız? Doz = Doz Hızı x Zaman 0.21 mR/h = 2.1 μSv/h Doz = 2.1 μSv/h x 5 saat Doz = 10.5 μSv ≈ 0.01 mSv 42 8. RADYASYON DOZU VE BİRİMLERİ"
GAMA SABİTİ Gama sabiH bir gama kaynağının akfvitesi ile belli bir mesafede oluşturacağı doz hızını birbirine bağlayan katsayıdır. Gama sabif kullanılarak, akfvitesi bilinen bir kaynağın belli mesafede oluşturacağı doz hızı aşağıdaki bağınr yardımıyla hesaplanabilir. Radyoizotop
DH = Doz Hızı
Γ = Gama Sabiti
A = Gama Kaynağının Aktivitesi
d = Uzaklık
2
mR.cm /h.mCi
mrem cm
F-18
5707
50
I-131
2045
17
Mo-99
1123
98
Tc-99m
740 798
70
Tl-201
100
8
Ga-67
645
56
Ir-192: 0.48 R.m2/Ci.h veya 0.13 mSv.m2/GBq.h
Doz Hızı
Aktivite
Uzaklık
43 8. RADYASYON DOZU VE BİRİMLERİ"
GAMA SABİTİ ÖRNEK Soru: 1 Ci akfviteli bir Tc-­‐99m nokta kaynağının 10 cm uzakta oluşturacağı doz hızı nedir? Radyoizotop
DH = Doz Hızı
Γ = Gama Sabiti
A = Gama Kaynağının Aktivitesi
d = Uzaklık
2
mR.cm /h.mCi
mrem cm
F-18
5707
50
I-131
2045
17
Mo-99
1123
98
Tc-99m
740 798
70
Tl-201
100
8
Ga-67
645
56
Önemli: Gama sabif farklı doz hızı birimlerini (R/h, rem/h, rad/h, Gy/h, Sv/h) ve farklı akfvite birimlerini (Bq, Ci) farklı katsayılarla içerecek şekilde verilmiş olabilir. Hesaplama yaparken doğru sonucun elde edilmesi için gama sabifnin birimine dikkat etmek gerekir. 44 9. RADYASYONA MARUZİYET VE RADYASYONDAN KORUNMA"
RADYASYONA MARUZ KALMA YOLLARI A B C A Dış Işınlama: Vücut dışında bulunan radyoakff madde tarawndan vücudun ışınlanması. B İç Işınlama: Vücut içine solunum ya da sindirim yoluyla giren radyoakff madde tarawndan vücudun ışınlanması. C Bulaşma (Kontaminasyon): Vücut yüzeyine bulaşan sıvı radyoakff madde tarawndan derinin ve tüm vücudun ışınlanması. 45 9. RADYASYONA MARUZİYET VE RADYASYONDAN KORUNMA"
İÇ IŞINLAMA İyot Troid Sezyum Kas Stronsyum Kemik Biyolojik Yarı Ömür: Vücut içerisine herhangi bir yolla alınan radyoakff maddenin, biyolojik olaylar sonunda alınan miktarın yarısının vücut dışına arlması için gerekli süredir (Cs-­‐137, 70 gün; Co-­‐60, 125 gün) 46 yıl
yıl
yıl
9. RADYASYONA MARUZİYET VE RADYASYONDAN KORUNMA"
YILLIK MARUZ KALINAN RADYASYON DOZU DOĞAL KAY. DOZ (Yıllık) Radon 1.3 mSv Yer kabuğu 0.46 mSv K-­‐40, C-­‐14 0.23 mSv Kozmik 0.39 mSv Toplam 2.38 mSv YAPAY KAY. Doğal ve yapay kaynaklı maruz kaldığımız radyasyon dozunun toplamı 2.69 mSv / yıl DOZ (Yıllık) Yapay 0.31 mSv Tıbbi 0.3 mSv Serpinf 0.007 mSv Mesleki 0.002 mSv Salım 0.001 mSv Ticari Ür. 0.0005 mSv Toplam 0.31 mSv UNSCEAR 47 9. RADYASYONA MARUZİYET VE RADYASYONDAN KORUNMA"
RADON GAZI Radon Gazı, renksiz, kokusuz, tatsız, 86 atom numarası ile periyodik cetvelin soy gazlar sınıwnda yer alan bir elemenvr. Radon kaya, toprak ve sudaki doğal uranyumun radyoakff bozunması sonucunda oluşur. Bu bozunma zincirinin ana atomları bütün doğal malzemelerde bulunabilir. Bu yüzden radon, tüm yüzey kaya ve toprak parçalarından ve yapı malzemelerinden ortama salınır. 48 9. RADYASYONA MARUZİYET VE RADYASYONDAN KORUNMA"
TIBBİ UYGULAMALARDA MARUZ KALINAN DOZLAR Health Physiscs Society Fact Sheet: Radiafon Exposure from Medical Diagnosfc Procedures 49 9. RADYASYONA MARUZİYET VE RADYASYONDAN KORUNMA"
RADYASYONDAN KORUNMANIN 3 TEMEL PRENSİBİ 1.  Uygulamaların Gerekçelendirilmesi (JusHficaHon): Işınlanmanın zararlı sonuçları göz önünde bulundurularak, net bir fayda sağlamayan hiçbir radyasyon uygulamasına izin verilemez. 2.  Radyasyon Korunmasının OpHmizasyonu (OpHmizaHon): Tedavi amaçlı rbbi ışınlamalar hariç, radyasyon ışınlanması gerekfren uygulamalarda bireysel dozların büyüklüğü, ışınlanacak kişilerin sayısı, olası tüm ışınlanmalar için, ekonomik ve sosyal faktörler göz önünde bulundurularak mümkün olan en düşük radyasyon dozunun alınması sağlanmalıdır. Bu prensip tüm dünyada ALARA (As Low As Reasonably Achievable) “ulaşılabilecek en manrklı düşük doz” olarak bilinir. 3.  Doz Sınırlaması: Radyasyon görevlileri ve toplum üyesi kişiler tarawndan alınan radyasyon dozları ICRP tarawndan belirlenen ve Uluslararası Atom Enerji Kurumuna üye ülkeler tarawndan benimsenen yıllık doz sınırlarını aşamaz. 50 9. RADYASYONA MARUZİYET VE RADYASYONDAN KORUNMA"
YILLIK DOZ SINIRLARI Etkin Doz Sınırı Yıllık Organ Eşdeğer Doz Sınırı Ardışık 5 yılın ortalaması Herhangi bir yılda Göz merceği Deri (cm2 ) Eller ve ayaklar Radyasyon Çalışanları 20 mSv 50 mSv 150 mSv 500 mSv 500 mSv Halk 1 mSv 5 mSv 15 mSv 50 mSv 50 mSv RADYASYON GÜVENLİĞİ YÖNETMELİĞİ Madde 10 -­‐ Yıllık doz sınırları sağlığa zarar vermeyecek şekilde uluslararası standartlara uygun olarak, Kurum tarawndan radyasyon görevlileri ve toplum üyesi kişiler için ayrı ayrı belirlenmişfr. Yıllık toplam doz aynı yıl içindeki dış ışınlama ile iç ışınlamadan alınan dozların toplamıdır. Kişilerin, denefm alrndaki kaynaklar ve uygulamalardan dolayı bu sınırların üzerinde radyasyon dozuna maruz kalmalarına izin verilemez ve bu sınırlara rbbi ışınlamalar ve doğal radyasyon nedeniyle maruz kalınacak dozlar dahil edilemez. 51 9. RADYASYONA MARUZİYET VE RADYASYONDAN KORUNMA"
RADYASYONDAN KORUNMANIN 3 TEMEL YOLU 1.  ZAMAN DOZ = DOZ HIZI x ZAMAN
10 mSv/h ile 1 saa•e 10 mSv 10 mSv/h ile 1 dakikada 0,17 mSv 52 9. RADYASYONA MARUZİYET VE RADYASYONDAN KORUNMA"
RADYASYONDAN KORUNMANIN 3 TEMEL YOLU 2. MESAFE DOZ HIZI α 1 / UZAKLIK2
53 9. RADYASYONA MARUZİYET VE RADYASYONDAN KORUNMA"
RADYASYONDAN KORUNMANIN 3 TEMEL YOLU 3. ZIRHLAMA Kurşunun F-­‐18 için yarı değer kalınlığı 4 mm GELEN RADYASYON GEÇEN RADYASYON F-­‐18 10 mR/h 1,25 mR/h 12 mm Kurşun 54