Doğa Toplum ve Yöntem

Giri~
.
lutu.+\,.u, \.$,
"
Q , &a-iY\u2,?
,
~,
,
\it
. \)<:x.iclw.,
/'\. '5,
&L!Va,*t
.J
i
/
;
,
\,
,
._-- -.
,,
. :>",
c.7
,
,.
,
-i
.
ac ;-4i.*Y-*?..-
.
'
--1- 4
I
,
l'oplum~indodayid iii~kisi,sor~irqlarihakirniiii?~indiigiiniiidkgtiniie ekolojik
sorunlar oiarak giiriiliir. Kiiiesei isrnmn, ikiini iieai+ik!igi, sei, Layfun, kurakiih
gibi aszn hava olay!an, bu~ul1;ir-inriirn<>si,di-nix scviysinin yiikielncsi, su
kay~iakiarinrnazalnrasi, do&! kaynaklann !iiki,nrncsi, ormans,iiqin,i, (iii1t.imc, biyolujik ce~itliiikkayipian, r,idy,isyonii maniz kainia, gcn ka~isi,iopiak,
su ve h a v , ~kiriiligi finiioiiiziin sik sik iivcrinde duruian ckolojik s<vr~inlari
arasinda ycir aiir iiii adim sonraii isi. bii surunlaii gideiec~gisanilar ~ h i i i i n
yaiianna viinelrnek oliic,ik!ir. Oysa salt bii gihi iomnlaia indirgcndigindc
topiumuii dogayla ili~kilvrinin~ o yiinlii
k
vc qok kntinanii niieiikini #iiziirrt
k a ~ a rKesmin
.
hiitiinii kavianmiiiiij.,rri giiri., iiiziiin iilairik 6 n j m i i ~ cg~tiriiun
iini3riierin ctkili olniiisi da niiiiiikiin oiiiiayacaktir. nir hskiiiia, dolnp bcygiri
gibi hisir diiiigti i.t,mhoriniir: dciianip iliirriiiir. S<iiiii:i,ir gii?eiixk.ifi~i!;i$,~
~ii/onii:r gidc%ri.kd a h d.: etkisiz ii;iiirii>r.
[1>rg6~
1,lzis Fhx>;t%'in cl<,<liiigibi, "13ir y y i gik<d>il~~nek
iqin O ~ I !: ~ ~ ~ i , . ~ r : ~ s ~ k
gisrckirh i r ecini yolriisu h;ilali.>n i,iyinl.~ringiil-diikii gibi giiiimrez. i:.vrci;i
gcrst'ktei~jiiin,bilmi:, oisaydik, biAki onii an1,irdih:'' Co&lirnilz dog3iijki ~ ! k i 1erin:iz bakinuiidan neredi, hats yaptitinirzin, rkoiiijik boiultnnnin ncdcnleiinin farkiniia dcgiliz, Bijylc oiiinca, "Odysscus'tii~kijleleii 6iiiiitnie kijiiiiir
i;iiniiii i.tik yonden bir s.ikiiic.i giinnimesi gibi," qofiilmuz iiogay-i vcri!i~ri ,;i
ran, do&l vailikiaia yaprlan kdtiiiiigij giiicrniviiiuz2Fkaiojik hwiuinia n o r nralie~iyiir,slradaiiiagiyiii. Oys'~ d,ig.~yl. h i i t;iyf,iiirn tiaiiiti,iii giiidiifiii gibi
gorirhiidiRirniz 6igti!it, tap!iirn-dk,a,i buti.riluglirii dah;i iyi kavr.ivrhiiiiiz.
Kii%,riidiganiii.i i l ~ i i dtiti,
~ dogay rrc oritin hilqrnlt,rini di~~enizie~?inni,k!iin
Y i l ,i & i ~ ~ h i i i r i i .
.,
iier bi!~r~~!~t!l
x a t t , t ~ f n );il>,, <ia>g,~!n~~~
ibtl:~~w,<~!
A~+vrcsn!,j~
d.? vor,tt,!?~t,iitr~~~cl
f"y~~n~I.*I~ir
ui?i~r;~Iey.lkii!ir /$:? bs.3 y.i.,~ii~!i!pIi~iriuriiiokaj-la t l i > i . i , i i i i k,iv
rams qahasinirl iq,riiiir,i kimi viintremicl boyiitiari vv tarti2mainn i,iia ilacii&z.
Su bnciilli? (premise) ige koyuiabiiirlz: Nesneniii biioisi o ncsnenin iirellikierinden ve ni,snenin iqindi. varlik iiiildrrgu i>aRi.im:ai 'kogullard,in biiRiinsrz
dekildir. iiuiiu toplum-dii@ iligkil~~iniii
bilgisine uyarlayarak, diijpnin iVzi-i!ikli~rii:iniii$kiiie t;lt:uQu yiai biirnck iqin iealizrn y,'kla$imrns, baglamiai kii$iii!ann yen iqin d e topliimsai iii$kilere ue kapitaiist yapriaia odaklariarak yoi
aiacabz. lnsanlarin dogayla etkiiegmlrii belirli tirplumsnl ynpi1,ir baRlamrniia
gerqekiegtigi iqindii ki, toplornsa! yapriaii (iikkatc a1rn;i:ian ptkiiegirni gerqrk.
anlarnda k ~ u r a y a i n a y i ~ .
<;i,i~ektcr;di., insamn kendisinin dogayi duneyirnlemesiyle, iijiincij ki$inin dogayi an1,ltmasi y;i tid iiiettiirnesi yoiuyla diigayi kdvram;i.si hiqbir i a m,in ayni olmayacakt~r.Huriu akilda tutmak1,i hiilikte, junlari da g61. ardr
ederncyiz: Giiniimiiz ti~pliimiarindainsamn dogayla aracisiz iiigki olaiiakl~iri
gidcrck malmaktadir. f iem diinyada kentie! i~iihlsrakami kiisal nufusti joktan a$mq durum<i~d:r,hem de kentli*rdi "yap11 qrvre'' siirckli i)iarak "d~jid!
jevn"" sieyhine olarak ysyiirp geni~icmektedir.Ru nedenle, kentte yap,!, qevrcde dogayi arac~srzde;;eyimlcrne iirsdtian kisitlidii. Oh ya::dan. dogayia
,arsnsi, ili$kisiiic kargin tarlasinda genetiki dcgigtiri!rniq tnhumia tarim y i p m.iyi iiygun huliin bir qiftgyie, b6yle hii C;t>O'iu t'irimsal iirt3timi.k a r ~ eyleln
i
yapan kentli hii eylcrnciniin dogs kavray~glnnarasn~dakifarkiiiik gibi ornekler
tarti~mayaaqrlsbiiir. t3iihai1, a g a c i i i geqrni~inianlayarak onu gerqekten taniilc,gay1a iligkinin
. . . . dogrudan dciieyimlenrni~sicrnii ger~taktcngiiichilnri.rciri vr
mak i ~ i ntier hirimiz dendrockolog, deniz ca~nlilannibiiebiirnek iqin her biribn sayeda kavrayabiimrmixi kolayiagtiracaktii. Nitckim /ohn Fowies da domiz Kaptan C'ouste;o, da@ kavramak iqin d e dagc: Nasuh Xfabruki olamayir,
gayia aracisiz bii iiigkinin finemini viirguiar. Fowles, bilini ve sanntin dojiaziin
llogayi aracisir kavramanin bu gibi giidiikleri buiilnduguna @re, dogayi
kavmnmasi haklmjndan gnii:, oiaiiakiar sundiiRriiiu knhui etsc iie hiintin ycknvramiaila, g(jriint"lt~iie, anlatilaiia kisacasi hiiinr ve sanatia k a ~ r a m ~ i ytD-i
terli nirnnd~Rlkoiiusunda iiyand'i huitinur. Oimaiiin scsini ya da u~ssizli&ini,
rniiyle keiiaia atmak sM konusu olamaz.
onun kokiilanni, is, degipikliklcrini, onu o l u ~ t u r a niarkli variiklari vis yajairi
ilogiudan deneyimiemckten farkli olarak doRay1 bir aracidan iigrciimek.
bisimicriiii, bunlaiin ara1,lriiidaki iligkiicri s&ciikierlc, ya 'in kamc~i,~ylil
yak,>araaiiin yargilai-iiir, iiitclcmel~rini,deReik~ndirmeleI+nione qikanr. Rir edebilamak giiqtiir. Krmdisi bii vaiiik olaiak ;I&?(-, aiirak hagka bir vailik araniiRiyyatqi olsrak fiasan Ali Topta?, kirsal ya~anidagiiidiigii doRay1 ~iiyiebrtimifr:
la, ilnriil cariii duyuiarr v v hiliiiciyie klivranabiiir. Akaciii yeiini a i m hir kobi"drdda hii diiyulan ktig sesieri de hirdeiibiie ~o&aidr.Sagdan soldaii yaprak
yaii, vekili ya da tcmsilcisi, s5iciiklcili. olii$tiiriilrni~$ya cia ckraria yansiniig
y~8praksnrknraye?i.agladilai imtta, dal dal iizamaya, iq iqe g q m i j iriii ufakli golirn5;csi aiaciliyia, bagka giiliei vc zi!,inierlc oiiii kaviamayn ve yag,ioiaya qa$t?liii haiindi, kinriliiamayi~vu ot suretine biiriineiek &aqIann vc iaglnrin iiihiniiqmak, onon geii;i'kli#ni a:,iniiinr. tiu b,~kin,iiiin,F~iiwlc~i',ig i i r , d+i, 'yaldim irxe ii?a. iiqkirn;aya hagliiiiii,,i." Buiia kar:iiik kcntsel (ewe gri ve sevimnbzca her hiii tsr;ihndan ve kendi gimdilcrindc i>ilinebilirve <!nun iqinr an:ak
sizciii: "Iiii di*,egzoz iitirnar~riahdtrnq siy.iti kanatlanyla kLt%rtiiri hiriliriniien
boyle ginlciiilii; hcninr arao1igirni.i ii*:iin tarahndan, hcbnim aracil,kirni,l i i t ~
kdflr< yoigun g"t."'crnlci iu~z+~!~yr;id~:
his k o k i ~ i a n narasrniici; hep biriikt~$?ti! l ~ r ~ hir
g i scm tarc~f~n:L~r,
tfeg~l;?aJr~iz<.~>,
kendirt ~ ~ ~ ~ < - t i ~ &ht!n<!in
rtl~> t ~ ~ r ~ ~ f ~ z i ~ l ~ ~ x ~
rirt vn idmiinin ghriinmeyeii bit. n~liiiaiiridan~ak!:w k i i hau,iiiimyor, 11iiv;iianrny'i cia kendin, ,iraciligiyl,i ieniiirn t , i r a f i i > i i a i i '
cd kut~beiivinagartisiniiii gwinen iilik hir leke s,msiir.e hnziyor, hiq!~:kl~iri
Dogal vv", yaban yagarn, pbani! ya d a evril l~ayvaniar,k ~ r ,her tiiidcn
b o ~ l u kijuiahiime tela~iylagqiyor, giyeikun birkaq kez korrra seslcnnir: parlitidogal krynakiar, keiidi bi5denierimi?, Ncrniiit'ta giinegin dii&i$ii, Kajiaiiokimi iia!ip (ikiyiir, Sonia da kaiiatlanni iipp g"g,sn deniilikirrim!e rahatqa sipriip'dii giinbatrmi ~ i m e h l ~ i i n ioidutu
le
gihi, diinyanin gtnili4ih yasamd~?giii
!c:nriii.li ugi jlanni tamainiayarsk vine hokuiarin drailria d6iiuyoriariii."'
iernliinchiiii 6~i~llikli.iini
aracisii biqimiii! iit~ni.y,mleiii.Kate %>per,bu kolayril
iiii hqkasi ix. 'Toptng'ii, kii-kent betimicineuinin tan, iersi hir dejierleiigfiiiinebiiir ii/.tbiiiklei butiiniinc "yiizi,? do@" (siirf;,ceiinture) adini vi?I+r.
dirnriadv hr!iiinahilir. iiii iirncgi, Arapqiiiia kent aniarnina gc1c.n medine ile yoi
i)ciii:y(mli~digimi:~yiiie? d o t i , cstetik i . ~al~lahidegciJi~iiJirmelurr de kririrr
ii,isirida :ligki kuran ve "yo! ligiun,, her $e) fvda vdiiii, yc?l rntdcniyattir"
olur 13u, sevdigirniz, ~sinlrndijiimiz,hii tiir iii.ti$m kuniiigurn~izdokadir. Aykriiyuran Fia+hakan Tayyip Erdogan'in, o!~YTiJ Kaiiipiisii'nde yiiiierce agaq
iicn yitirdifiiniiz, hiiii!ttipii~!ii, L I O % ~ U ~ U I ~ U I . > ~ 3 r , 2 iv<,idikimiz, saklayip koruk e s i i ~ ~ i yapilaciik
i~k
01.m goia kargi qikaniara, 'iiirkiye'dc o r m a n ~ o k Istiyor.
diigoniuz ys da knmmnk istibdikinrii. dogiidiri Kiirakiik iiluni.'? di.&>ii anlagildn
5 ~ 1 , f~ik<,ttigtznn
p~~lrol,
bir c i , ~ g j rpi<.~iifii,
~
o r r ~ t ~ u <jitlf;irtlifii,
r~~r~
klylrltrt gii7tsjlifii,
Kapadokyiiia giinhatiminrii t:stciigi b,iyli, i ~ i do$$
r
kavramiyla ilgiiidir.
;
*
16
l<;hn i:o~vlt~s,
Agz#$-?><t I!,>jo:nn ljo$a\#, v't,v K i l ~ ~ f i . ~
,\i.A,
~ ~ ] l~ta:~I:,~l,
,
199(, s ,,I, 88
Kate %>per.Mm! w a i u i i ? . Blackwril. Oxford. l99!;, s. l5b. iR3
sanr? gidiii rirrnandn yagayid' ijneri+idii.*Tayyip i!idoRan, i,irn;ilrr konin:ayi
jalijan OD'ni'lii gciiqleri, "atcist', "teriirist" ni:t~lemelc.iiylede suqiamistir.?
lii:;;hakar-i'iii iinriisinc de yansiyen "medr~nili~~tirilmerni~"
ya <!a dniia gi,riel bir anln:irnla konirol altins aliilnwmr:: olaii dogayi hor giiime, dii>m;lnia:tirm,, t a m ycni dckildii. Ortnsaglar bayuni-a dogo. hem iqeidigi ti.nlikrl;r
nedeniylti kuikulan ve liinetleiieri bir vai-ilk, !hem de aijiakin bir dii~manidir.C)
hdiiai k l lina, i?iiya gizem, cuiwvai, her tiii tc??likt, ve giiiiahla iinilrnii:. orman iiykiiieii kni$isirida, kiliu,, ormanii;~iiiii vc kamu diizeiii thiikiim siirniedigi icin iedirgi~iolnius vi, jikayctii bir tilttjin s c r g i l ~ m i j t i r V ~ ~ I s i i l i zorta~ngc~a
larda deki!, btiiki JL, t,irili Lioyuiica, oirnanlar vi, daRi;~i,ziiirnediic.nleriii sig~ndig, sxgrnakiiir iildugu iqin z a i i m i c ~ cdiizcnsiziik, s u j ve giinnh yuvasi iilarak
iian mfilrni~tir.
Bu kavrayi~innw-libera! yciii siiriimii insanin, i k t i i i ~ n ndenetirni ve
sriinayenin disipiini nltina aiiiirrrami~dogayla dogrudan kurdugu ilijkiyc
kiigkuyla yakia~mn,drgersizlegtimie ve su(lu1iijtirma (criminalisationj praiikidii. i)rni.gin, fstanbul'da, 2013 yazinda C;i.zi l'arkr'iiin agaqlan ci!rlniia doaayla iii;grudan ili~kihuiarak domates "eti~tirmck,hiiitii hiiregi izlemek, k i i ~
ui?sieriiii dinleinck, sohbei etniek, forum yapmak, resitn qizrnek ii'iiitel igLemck, ban? zinoiri olii$tunnuk, an,iyasal hakiara sahip qikrnak; gdzli, mplu,
tomdi, .ikrrxp!i vi. siiahli giiqlcrre da&rtilmasl ve inaiikemeleriie saiii:tiinilnasi gcreken suql.ii,i d(5niigtiiriilmiiw. i'arkiii bulundiigu yerc AVM yiiiiimssi
prolesi, park .ilanii,in serrnaye kontioliiiie gcqrncsinri yo1 ii~aciikii,jiiiijrniii
gtrqcklcjebilmcsi iqinsr parktaki yiirtta$tirii~ suqlu i!an cdilli~csiv r k,>mu
dilieninin sirf:laniriesi igen~kiyiiiiiu.Ncniri hiqirnilc, istanbui'iin i)iiyiikqckn,ci c :;,ii>ilindr buluii;in rilbati?,~K,iruiu'rii!,~ ii&aqlaii k.csi.ri bi-!ci:iiyci~in!',irk --c
fi,ihqelei MiidiiiitiRii ;;yguiamnyi, ' k i i i r ; . or-mars ilfinii~iiy<ii~iat,
krirnir~ai
oiayiai olayiii, hu biilgeniii giivi~i~li~iiii
tr,i~diti.iliyi,niii' gerckq~siyit,aq:k!;imi$". Konl daha iince iiiiai dcki,iixligiylc, tiiriznl v r ticare! alanina dijnii~turulmiig vi, satzlrnaii istenmi?, yiirr 11;rlkl tcpiki fiiiiterinci* ih'iti. iptal ccliimi~ti:~
Agdjlsn kcserck kiiruyu yok ctme qshasi, ii-nnayenin talepierin<%iivgiin blr
'mcdenilc~:innc"~:in i~azrilikqalijrn,~!anoiarzik yorurir1,rnahilii.
Yukaridnki i5mckIeid~~ki
gibi, yiizey iioka, fnikir kaviayijlara vc iiiil,rki
dtgi~rlenitiirnciciikoiiii oldii&in.i #kc. iiog~ida,giirellik vis qirkinlik. iyilik ve
hiiiiiluk, rnasi;miyi.t v c viihjilik giiiimler hiilnriacak:ir, Oysa do$nl, iiog,~!oidugti iqiri 11,. iyiijir nc de kiitii. Zehirli mantar dii hii@iitlei? de dogaikiii. i i t ~
ikisi iic diik,~da kisiidi!ifiir,d<*nyi.ti$tij:int. gijrt,, hifinin uzak d~iriiin-iasigcrekw
"
''B'>$t>.~kan?t>rdo&ars0l;l L, i.,yl,,n~mt, k . 1 ~ 1 : tint c,rn~,i~ad~*
Ya3,>,'',
l ~ n ~ l ~ c;,zzCd.+>,
kai
ti^, 2013,
"Ycd (
~ q Ca.msys
~ ~kixle ~Y~ka:n'',
~ ~t:wm.~d
k Ga:~f<s8,
~ ~ 22
~ 10 2013, tfurr!~!r! ~;o:t,!~~s:, 22 201,3
,,,.,< .<,*,n
:..,,
I)<>R.%yal?>,$,n.>r>",
f3tr<;xl,2 <;*:,,,*.,:;,
,3 2314
,
s 03.74
(itiru Kund-ck(l. 'Heledrye, IiaLk! iiillairiardan Kournu$".
i-<>wie9,+ : L ,
IR
KIr Cun go it,^;?. 28 i 2014
kiitiiiiik, rib"riiiiun tadrimas, gereken bir rovk ulrnasmm, oninnn dogal olrnal,inyia hir ilgisi oinivsa gerekir. R~iikchin,dogayr, kiiltiirei yargiiann eklentiiine
d i i n i i ~ ~ n an!ay,:-lnin
ne
"acmasl bii satlik strigilediairni helirtii: "Fliilayan bir
hayvnn ne 'huysuzdui lie de 'yibani'; iie 'yaramaiiik ediyor'diii, ne de cezayi
'hak crier': y5nkii b,ii.i diirtdleri. uygun wkiide tepki iexiyordiir"!'~C;erjekteii
dc, 6idek yavnisunu qirkin, kopek yavnisunu siivimii, kueiyu giiri.1, fart'yi
igrcnc ynban d o m u ~ u i i uranavar, aslani h'iyvanlar kmli yspan, insamn yargissl
vi, estetik <ie~erlendimelexidii.
ilogude iyilik, qirkinlik, yabaniiik ub. bulrnak
kiiltiirc.1 iigelerle hcreiirnis ahlaki yaigil.inn yansirn;is~dir,iIo&al iiiamn lieiidisiiide iRrenqIik ya cia kraiiik gibi ii~ciiiklciyokhxr.
Realist Anlamda Doga
[lo&, geneilikic insan elinden qikmayai,, insanin miidahalesinia iigrarnami?
oldn olarnk ar11a:ilir. Wu duninida doga, v~ratilmasinainsarl elinin di,gmedigi,
insan etkiniiiine iinse! oiana g6ndermi?de buiunui. Ancak diigan~nbiiylr anla-.
jilrriasr, yiinti.msel ajidan xiruniudur. i-ici ~ e bir
y yam, bu anlayq, diigada
bulunan ve irisail elinden jikaii, dogiil ve kiiltiin,i "Ian aylnmlanna yansidigl
biqirnde, do& ve toplumu biibirinin karsiti oiarak g6rcn bir diigiinciiyix baglidir.
Doga i7itopiumu
.
hirbirinden tiiiniiyie ayir-ma q a b a ~ m dolan
~ ~ bu gitli ikici
(ditaiist) nniayijlai-tn kttsiirianni bii:ka bii yerde ric aldr$m iqin" huizdi $I:
kaiiarini beiirtiiick yrtcrli rilacnktii: 'Toplumla dog'i drasiniia su geiirnicz bir
diivsr oliiuk~idii$iincesinin tersinc, insan, bbiir ranlilar gihi, anr;ik dogada ve
iiog.i sayi,siiiiic irarligini siiriiiixiir. !31i nedenii. ii~saninijinde varllk hiiidujili
d<ign?~
k,irg~toimii!si, kivxiini, karvt o!m~!sik;idai saqrna o1:iraktir.
Aralnr~ndakiiligkiyi iartqrnak st?) k n n u u iiidiigunds ila isti'r istcliici
dokayr VP tojili~ntiliiiiiliiinc!~:i a y ~ r i n<iltirini.
i~
ili'jkiiiirl ira~iirilabi!m~~.L
hiiinin 6liiirLni. giiic kiinun,liini!r;ilrnasini gcrekli kilicaLtir. Bii yandari ikici
iiiigiinci'ilin ti?hlikc!eriiii savugairniak, cite y,indan insanial olanla oinra?~~nt
;ne:afirih dikzcydi. ~ajit~~vdbiliiii~k
iqiii, Soper, "dogii"ji metafizik ,inlarnda iiii
idea olaiak, fikir kevraol olnr,k el? a l m q i oncrir, 6 y l e ki "doga" kavr,?miyi;i,
insant ciokailiin nyrr r e dogayi insariin miidahalesim* ugrarnamr? bii o!gu olarnk giirmek "wine, valriizca anaiitik diizi:yde d u g a y ~"insiinliRa
,
Rteki" aiarak
k,ivriirnlc+~trnn~~
i,lun:z. Metafizih ariiami?,~"dogs", tn.anli&in fsrkl:lrfirn~,
kc-ndinc Bzgiiliikiinii vi, insana ait olinayani bciirtt-n hir Lavram oiiir~ikbeliiir.
ins.iiiiigr iioii,syi koiiirnaiiriii q.ign crk.lrttcgimtz(!a dz, koruyacak olan bir
i i z n e v i (~nsaiiiij+>)
giirts, koiun;ic.ik olac nesncyi y,i da v;irIiRi (iioksyi) brlirt~nc,kt q r : bi,vli, lrir k;iv;,ir;la gtbri2kciiiiiic iliiyarii.:'
Relirtnek gereki: ki, iilne-nesnc ilijkiii, g i i ~ya da hnkimiyet klvrarni'*iiyia yak~nltkbaiindirri. 'Jarlikiiirr iizni4er vc nesileler oiaink dyrraniar iirnt4er
oidukiar~ifin, jeyleri, kendi geieksiiimeicrini. giiif taiiinilailar, iiiiiiidndinrliir
v r i?ek~riendiririer.ijznc., ncsniwin takdir vibsi~~.iim
hakki .re yetkisini yads~yar.ik oniaii 5cyici statnsiiiie ii,ksr. 0kadar ki, geylerr, kendisi isin yaraiii olup
iilmadi@nc. ya dn arnaqianna hizrnet edip i.tmempsine gKie anlam yukieyuhilir. iiiiylc oiunca, liznrnin eylern iizgiiriiigii karjisiiid nesnanin boytin egmr
gerekiiiigi yi!iic~jtirilii. Koyle bir iizne-nrsne iligkisinde, "pasii, hissir, dilsiz
Zeyieiiii varoiiij amdcinin", "aktit, scigilcri oian "6' hiikiiin vcrvbil~liiiirrieiere
hizmet eimch oldugii soiiiirun~varmci c&iliini" helirir. liigkide $eyltrie anidm
yiikieycii iiznp oldiigu iqiii, h6ylc bir iizne-iiesne iiiskisiylc ilgililiararetli bit
tdrti~maninqo~ iiniekaviigturulrnasi d a olduki;a guqtur.'"
Geiqekte ijzne-nesne iii5kisi d,itia karmasiktir. Ritki iqin gun?? yagnmsai
hii nesnedir, ama bitki de giineqiii nesn<:i ve ya~anisalgiiciiniin ifadrisi riiarak
giinrgin ni.snesidir.14 Ozi~c-iiesne ayirimi diliii yzpisiyla da iigilidir. Coku
diideii iaikii oiarak Maya dilindc? (iriie-nissne aylnrni helirsizle~ipaniamii~:
yitiiiiicktedii, gu ciimlcier~ieoldufiu gibi: "txw bi.ili iqin stiyll i q ~ y o n mve LXI?
hekiigirn hersey tarafinifnn bakiiiyor~rn."'~
Bliylecc, inetafizikw,l do@ k;wrami, 1opiiintsal olani ve dogal oI,lni ontolojik d i i ~ e y d ebiiiihndeil aynian, birbirini, iiigsal olanlar irl,ii;ik silnrn~iz;iiiiirnesnc ayiiirniiiiii yer aldigi kxk qok diideki k.ivrarnsal iiir goreksii~nicvikdigiinr.
I<aldi ki giiniirniizde iiisan etkisinc uj:iii~n,iinigdog3 yokltir. ?iril i)i)yirykiiii,
dijgayi, insaii elinin deRmcdi&ibii diinya iji,iink tiinimiassak, insdil otkisi ,ijrdi.ik
idan, ''iiIt>Ra yGriiyiij", '~cloga pirkr', "dog,ii gidd' iimekieiinde ciidiigii gibi
gunliik pgarniia diii";qa yspilrn;+ tun, giiiidenmsliir kiiv~.arnsdlbiwr si4igkiyc
i
n "Diigsl yogo;:
dciiiginiiide yoguidun iiiti, iii~tiirin:;.in iniid,ai;airsi
olrnc%daiicldi. i,diiehiii,rr bir i i r i i i r okirigu diii,$iiiiiiiic*iektir. insan rtkisi dikkatc*
aliridi&miia dogal vi? yap111qcvrc, kir v i ktailt aytiirnlarini ptpnink ziir1,ijsa cia,
mctnfizik "doga" kaviami. insinaii olan1.i oirn'iyai~ii.i giirea,ii oiarak ki,ridii;t.
iizgiiliikicrini iiiteleine olanagr ~ . I # S I . ' ~ ~
Insanla insarisai iilrnayani iintoiojik ya cia ri?ctaiiiikscl b.akriiiiian hirbtrinderr ayirmaiiin anl~imsizoidi>gu. iLini variikiiii i ~ i ni,rtakii@ii huliindn~ii
iiitiuiaiar da sijz k:,n:isui!ur ';op*i'i giire realiiiiiiii do& kavrarni dog,il ilkia,
yasa, yalii vr siireqlr~i-eg;ljiidi~imi4ehuiuinamk hiiyle duriimian keirgilc>r,lrisa-
n n iiigsal olnir doga k,~vi;imrnd;~n
iaikli oiiirak, her jeyi kujatirn, iiisani ds
i ~ e r e nevrensel diizeyde geqciii zgilirnleri viirguiai. iiealist aniamda diiga,
ti~ikseidiinydiia ivley-en nedensel giiiier ve sureqierdir. Bunlai, do& ve biyoi ~ j i kbilirnleriii arqtirma kiiniiiarr ve ~ a l i j m arnesnelendir. Canii, cansiz tiirn
var!!k.lui iiogar-iin yasaldnna tabidii ve hiqbiii dog,inin siireqierinden kaqp
kurhiiamar Nedexisel yasalar ve siire~ierolarak do&, nzyin, hangi kcijuilaida
yapilip yapiiamayncaRina, sinlriarin bulunup bulunmadigina i ~ i ktutar. iieaiist
anldmda do&, yipilabiiir oian;n iinirlarini qi~mesibakimindan iiqikiaylc~bii
k'ivmmdir. Smuiari ajiiiay;, ~siigtijirniizday.1 aptai g6riiniiiiir ya iia asrn,l
qabasi iqinde kayhoiur giderii':Omegin ycr~ckimi,can11 ve cansiz tiiin vaiiik1SIX :.i y i r i geserli ?>iiylehir ydsddir. Kirnse ycrqekirninc rneydan okuyarnaz ya da
hiinit iddia c ~ i e noiursa da Marx ve Engels'in heiirttigi gibi komik bir duiurn
o!u$iii: Yiirekii bir adani insanlann kviailiriiidaki yerqekimi diijiincesi ncde-.
niyic suya gomiiiiip boguldukianni iddia etmi5:i. 6yie ki, yerpkiiiiii;in, diyi,iim ki b(i huriifi oidugiimi anidyip kafa1ar:rtdan qikaiip atahilscier suda b<*
8ui:nad'in kainiaiarr miimkiiri oiacaktrr.'"
Il~igadakinedeiisel g i i ~ l e rvv siirc~iei,dogayla iiigkimirde oiugan trko!ojik ~iimnlarinnerienleiini, dogadaki etkiniiklriirniziii kopilara hag18 ziniilanni snyleyi,biiir, ama neyiri aizuianabiiir oldugiinu siiyienier, ''gunti yapmaiisrn" ya
"bi~nuyapmarnaiisin" hqiniiniir niiiniatif uyaiiiardn biliunrnar,
iivgrin iiyaseti, siyasai Rniernlcii i ~ a r e ietrncz. Bir hajka aiilatirnia, diiganiii
yasdlariiiiii ve sii~irliiriiiinbii aiinrni vaiiiii-, ama do& biiniai-a liygxi bir si.-a
I
set daydtmaz. Soper hu kn~iiici,>
iicteroseksiicl iiiski iirncgini verii. i-fcteioseksii,l ilijki neslii? iiiirni*sini saginr. Kiyoloji, hize, tiiriin Cticinesinin ,iyn! cinsiirttiin bir kinrccylc iiiskiye gi;eri?k miiir!kGit ointaiiiRini siiyier, ,>ma bii i1iii.rye girrnieiin r i ~ i a cziyi.:e
l
i~giat:irn,isrnr, ~ i i i ~ I i i i a ~ t ~ n i n ; ,si("lerr;e/
. ~ s : ~ i i i l a di?
horniiu,ksiiiei ili~kiyirioirnal iii5i hir iligki olai,ik gijrnwyc zemin h,iziiiam,iz.
(;iir?iimtizdc hcteii,seksiii'l iiijki rilmatian dd iiienre iliahilir, ama hu, doganin
uiirqiciinder kii;tuldiigtimui ani,ini~nagi!irnez. 'Tam tersine, i i i ~ r nsiireqle~~
rinin uni bilgiiiiie sahip oldiikiimu~ve huria rlygiin da~r~iiidigirniz
iilqiide
iireine tckniiiicri ve iiip bcbek uygul~imaiarirniirnkun oimu$tui. i>oRs tiiy
behck ve bagka yollniia iiierne seqenekicriiii i,ngeliemcyecegi gibi ciniel iiav:niir$irniz! da bciiili~iini.z.*
Sopcr'tn bi4irltigi gibi, top1urns;il prstikieiin yar,~ttrgiekiiiojik soruniarz
gidi:rnick konusur~daqqitli seqencklcr vardir. Kuqkusuz her hii ieqenekin
ikosistcrn iqin -oiiii<;iai-,cia iaikii irl'%caktir.Ncdeiiscl y ~ p i l s ve
i suit-qiei iilaiak
~ c J ~ !XI
~ I ~, ~ ~ ; f mbt~Iitnie3:n4j<?
~ $ l ~ ~ r ~t,tkjlidi:.
~ ~
!.Itkil$?r~rb
<o@J, dofian~n, s ~ r ~ j r l ~ r j ~ x j ~
kagullannrn geiirdigi eikiii~idi:. l i ~ ictkilcrd6'n iakinrr~~ik
iqic vl- ksyn~iklar
ieti oiaiak deni~yimledigimizdi?gavi konirnak b.ikiminilan ilii kti~uiiangiiziemieiiiek ve ijgrenrnvk ioniiidzyiz. Arna bu iiiizcyiie ha2aiisiz oii~rsak,ieniist
aniamdn dogayi yok ctmig oimayiz, qunkii do& iiii siynsi.! dali,~tmn(fiRrgibi
secirnicrimii bskrrniiaian d,a kayiisizdir. irisan tiirlii anla(-lar iciri iiofiaiiin
yasalanndan vc suiiy1erindi.n yarailnnnbilir, ;in\,%yai.riiai:nradifi~ y;l iia ydrarlanmamayi s e ~ t i g durumiia
i
oiil,irr ytkip yok edcrne,. Bunui~latiirliktt,, dogc!tun ynsa ve siire~iriiniihmd! i>~ierx
ya da giirr~icidciii;i'ii,~, hii ~irctimin,prdii($11 "a d,> nygiilanianin s c i n ~
iilaraii
~ ~ iz~iirapqekcbilirir. Yani ckiisislcme
isicdigimiz gibi dnvranirxz v c bune r,rRmen hi( elkiii:nmidcn h;iyatin>sz,i dev;im edcbilrneyi uinarnayr,. i l u iniiinkiin di3~i1dir.""
Betonarmc hir bina, projenin iingiirdiigii b i ~ i m d edrrnir kuilanarak ya dn
rnaliycti d<~giirmckiqin dernir kulia~imadanda yapli'ibiiir. iiinnda g?ri:ginden
az ys <la iazla d r m i i kiiilnniimdsi dogaiiaki bir e n e j i hirikiininin h o ~ a l m a s i
i>i'~iskiieprernin olmasina yn da oimamasina etki etn1i.z. Ciinkii yrti.rince
dcrnii kullvntiip kirilamlrn,amaii, fay hutt~ndacwrji biiikmesini. cngi4 oiamaz.
[lokadaki bir siiicq olarak dcpicin insniiiardan bagrinslz iilnrak kendi hiikmdn<~
icra e d c r Arna dog;idaki bir sureq olarak dej>rern giiz drdr i%dildiRinde,
hiniiniii yikiimasi, iiiiirn ya cia sakat kalma, ekonomik kayipi'ir, yargiianma.
hapis vh. gihi sonoqlaia da k,~tisnilaciiktii.liii soinuqlairn iieiieni dcprcrn (hiildir; deprerii iiogaiirn infihaini iiliniklig~gihi t;miinin gaz'ihi da dcfildir;
iicixmn bii iioga olayidir, o r t , i y ~qiL.iri y~kiiiiist,, in~lzcn-ii~iici?
qaiii?n, fay hatti
iix-iindc kcnt iiiga etmc ~ i h toi~lurnsal
i
si,qimii,:ii? so~iuqiiiridir.
Yer~ckiinivc dcpieii, gihi insaiidan tiinriiyle bagiinsi~.iyieyi~iidogai yasa
vc. siiic>q!~*r
ydniniia, ioplumiil iiii*tiiiili. i.tkiit,$mi~ >;iien ni~tirnrc~l
j;ii<icl-dcn
vr. d ~ g ; i ls i i i c ~ ~ l c n i dc
e r ~i i i i i~di~hilirii.
iklinl sistcmi, ti,plr;m';,il i,!kinlikierie
ciogaiiaki yap, ve nedimstd itiiiylerirt ~ * i k i l c ~ ~ i m
d ri r~i~~ik-i,lii5tiiiu:. !\:niosfer.
hidrostvi, litusitv vr b i y o 4 e r giini.9 isinlar-ins17 hii k~sminitidii?n\i,*da kaiarak
y q a m i ~ i ngeiekli isiyi, hii- kisrni:i:nsa rilaya yansryaiak d;in isinmanin iiiiisinainaiirii safiiar. Fosil yakitiar-a iisyaii, knihoii srilimi yogun iirctiiri t~tkiniihif?rinin; huvsnlin ii/iksel ve kimyas;il yapisini hoirn;asi atmiisfcnii.kaiboiidiciksit
sagunliiRtin~~
iiiirrrnasi, sera rtkisinc, kiircsel riinniaya vii ikliin drRi$iniinf
yo1 ,iqn~as,.<iiiRanl!l ikliinle iigiii yap8 vc ?iire(lerin4. riygllii olniayan hir piatigin siiidiirdidiigiinb gi>s!i~rir.Iki&i, Lriiis, "hiiylc di,irsm edin, bir 2i.y iiIrn,iz''
demediai gibi, "bu etki:;liklci-i ierk eiiin, siinrkli olaiak e n e j i iili~i>ini
foj$iItaii
kapitalist iirctiin VP tiikctim pratik1ri.iniii.n viizgi,qin, i,~rzijikayndki olainL
pi,triilo dekil gime'51 > q i r < .it, <ii,r;r<*i Nc (it, hcih,ini.,i bir iklinr iiy.>.ii~!:I d.i
deJ;rsi,n rklirni u y u i ~ ri t r i t e j i ~ iri.iy.itti !3t,tntir,I'1 !>irlik:<, y,:p!i,>n y:: <i,l v ~ j > ! l rna;,an topiumsal se(-ioiiviin huzull,ii-rn ei-imesi, kiyiiarrr-i suiai nltir,da k'llmnvc
s ~ ,t,r!aldrna sicaklikiaiisi artn:aii, sel ve kurakilk h i ~ i i n i n d eg6steigeleri elan
iklirriin iiefiijrnesi gihi ekoliijik sonuqlan iilui.
li,s,in doRaii~iiyasaianru fark i,dizii?k, kii~fedrrek,6grenrri.k ve dogru bib
~ i i n i i eiiygiilayarak. hem do&iyia bii kaijiilik iqintie o l m a d ~ g mgi o i l r , hein de
iiretiiii etkinlikleiiniii doRa1aki olumsuz etkiicrini ijngiirrnesi ve hesaba katmas, gmekti@ni aniar.?' Yer~ekiminiyok sayarsk onli yok edernryiz. Yerqekimini billnek iuya giierken iinicm airnay; dii2undiirecektir. jiinkii sudski yei~ckiiiii,yiizrne bilrneycrilerin bogiiiniai~nayo1 q a r . Yiizme hiimek, scda yerqckiminc raginen siiytin iistunde kaln~ayisagiai. U p k , yer~ekimiydsasin'i
dgkiii ilc~ildir,yaiayi yok ctmez, yilsad,iii ksqip kurtuimnr. Uqabilmciiin ko~ i i i l a nkesfcdildigindc, uqak, yerqekiiniiie ragrnim ucar. ikiim sistcminin i~lii!is ilkcieri, topiurnsal i~lkinlikieiinsorlucu olarak ikiinl degijikligi hi~irnincie
yeni hir ikliin dengesi olu~turmakt,idri. Bu kavrandigina gore, bir sejenck
ikiimin d e g i ~ m e d n i durdurahilmck iqin kapitaiist iiietim etkiniiklerinden
vargeqmek, t q k a hii yo1 da eyltmsiziigi s e ~ i kafayr
p
kuina gomrnek oiacakt~r.
lie: iki durtimda iklirn sisteininiri iikclrri ve iiedensel siiiei;leii igli,meyc devam eiier, yd isinria $u aiiki bir deicceiik art,$ doiaymda tutulzhilecek ?a da
alti dereceyi birian hii isirirndya kc~tlaniiacaht~r.
Dogilniri ilke, yasa ve siireslcii
vaiiigrni kilrurken iaikli scqirnlcr- ve farkir siyisalai gi~li~tirilehiimekti~dii.
Ku~kiisiiiii~ncyirnl~diRiiriiz
iirika lie realist aniamda do& bithirinden
koinyr;! aynlmaz. iklim istemi gibi, dencyimledijiirni~hii ormanin ekosiitcirii
de dogniiaki ilke vc sdreqiciin ijlcyigine baglidir. Nuii~inyanrnda ikisiniii iii,
oliinisiiz tupiums;ii etkiiei oiu$turahiliriz. Bir oirn~inyapilagmayd ctqildiJ;inda
i i i s t i r i kilrescl isinrnada olsiin ekasistem iizi~riniirtopiiirnsal etki ?,iratiirii~,i
ileini~ktii.
l3iintlrils iiiilikti i a p i re, -UII.C oIar.>k iliog~ivi. deni.yim!i?digimii :io&
iwrrrnl
i,iikim!;irdan 6nemliiiii: l!k,rx, driicyirnli'di~irnizdii+"
boiduku
m ~ r i d sya da yok i,ttigirnizde doganin ilke, y:~s;i ve siiri~(li~rini
hoonu? y r da
ortadan kiib?iiniij iiinwyri. Fosil bir clogdl kaynak oiaiak petrolii iiikettikimiid<,, fosii kaynakidrlrr i i i u ~ u r nilkcliirin~ve suieqleiini, knibiir, iiiingiis~inir,
madiiviiiit koiori~irniiy,,saiini yok eimi9 o l r n a y ~ ~lkinci
.
o l ~ r d k ,kctvramwl
,iyinm, dogada ncyi ilegi,iiirip neyi dcgigrircmryereeimizi anlan~;~rniii
scig:,ii.
Nimra! r)aj$'nd,i ycxp!lasnr,i, or,ida gi.iin dofiiarritinu izleiiii;yi, i%sictikhir doyornu olanaksiz kilai, am;, hergun giinib~iiiyeniiieii dogmas1 giiiqejiini dekijt i r m v . ~ l ~ i i n c i inokta ise, iicgcr vcniii. vc koruniayla ilgiiidir.
l)i~ncyiml<~diRiini7
diip>ays iii>ar;- ya d i eko-rni:rkcz!i b a k q ajriairyls tii,Rcr
- i , r r l i t - l r i , rii~kcri?i.iit,n:vie korun;iiasi vi. .,aklanrn;is~ ritenir. iitrna k n r ~ i i i k ,
rcali,; ainiaaida d ~ k a ,Onifgiri verjidhimi yi!siisi ya dd gdndokunw, herliarigi
hii tiiplumsai korums siyasetirrt. duyaisri oidoRo vi, gi~ieksinmisduyniaiiigi
:
~
ID
S
I
: v
st
<;elin>.Sol Yai;nlan. Ankara.
I'rji.
i
197
i;hL "yer~ekirnigiizei, vah$i y,i do dingin hir yasadti" tuiiindcn ahiaki, astibtik
(iegcrlendirrnelere de konu oimaz.
Bu nedeiile, dimiyimledigimiz dirga kavrarni, qcvie komma siyaii7tinii,
honiisunuii bclirlci,mrsine, degri veiilim dokaiiiii unsurlari i~izikoruyucir
siyasal 6nlem!crin gcii>tirilniesini., ekolirjistleiiii di?g.iniir hangi unsuriariiiin
kaiiinn,,3s1 bak,miiid~n miirtideic yiimttukleiiniil saptanmastiia yrlrdinicr
oliir. iii~alista i i i a m d ~do@ kavran~ii*, toplurnsa! etkinlikiixiin doganin ilke,
yap! ve si.ire~lerincuygun o!iil) c~irndCiilgltartijnm'iinda yiiii giistcricidir. Bu
sayede topluinsal istkiniikleiin doganin nedensel giiclerinin iglcyi~ine,iinii,gin
karbon emisvonlar-ina yoi C ~ B iiicti~n
R
pratiginin iklim sistc:niiie ?a cia yapilaynamn depri,m olgxisuna uyguii oiup oirnadigr sapianabilii; toplumsai se~cnekierin,nedeiisel siiiixqierin iglcyi~iqurqevesinde oiasi ctkilcri hesap ediiehiiir; topliimiaiin, doEamn ncdensel siire(1erinden aptalca nii y o k a skiiiira mi
yaiarlniidiktaii aqkliga kavuphiruiabilir; aptalcs yararianma biqimli+nin sorg u i a n ~ pdeEi~tiiiimi3sigiindcn>egetirilebiiir.
iqkin dog", hir varligiii kci,din<ie, oiiun iiindi,, ijziiride hlihinai, bir i>zelligi
aniatii. Dogs sii,ciigiiniii~ ILitinccsi de doknmk kokiinden ge1ir"iiir jayin
dog'isi, onun diigu~tangelen iirst-i r;itcIigini, kaiakterini vurguiiir. .,ikrepli.
kurbrii;-rinin rna:;alintiz o!iiu& gihi ... Akrcp, niyhrin i\ar$istns gcqaiek iiterrni?.
Kurbagaddil iinu srrtinrla k a r ~ l y agcqiirniisi;ii isteriij. Kuibaka, h i n u y ~ p a h i lercgirii. ,,ma akicbin y'iri yoida onu s ~ i t ~ n i l asokai:~k
n
iild"irnesiniien kiirktiigunu siiyityiiinb, , i k ~ pbu iirlrirmdd hcr ikisinin i?c iili,ct,gini, d o l a y ~ s ~ y l ~ i
k a y g , l ~ r ~ n ,y:r!;i~
n
O I ~ ~ > E L ~iJtsr~
I I U siimr<*kk~zrha&jyxikna t%tmi$.(~t~lgt51c3iirn,
nehri:r oitasinda kurhaka sirtinda bir yanrnii hissedip, .ikii.hi i,no nc,<ii,i?sok
tuguno soiunci, akrep, "bu hcniiri iiogarnda v a r ' yaiiltli:~vcmlr:,. 'Akrr,iiiri
dogdsi", 'insan do@<' ii!,ideieri, evn,iisel, sabi: ve deaigmi.? iiiogai bir riitviigi
akla getirii.?'
'Topiiimsai kuriirnda, tiijiltirnsal d i i ~ n i dogada
,
var oldugn iiei-i siiriiltan,
sabit iicigal ilk? ya d,i yas,ii.irla aqiklayaniar vaidir. Mc~i!hiis'un iiiii!iis ilkesi,
besin k~yn'lkiarinrnsiirckli :irtan riiiflisil beslcrneyc yi,tin<qecc,jiiiii, iiii bilkinrdan, in!sd;llijilii q i i k r7i, ~ef~3ii.l
kagul!;ii~niiiiya+amosinin dogal vi, kiynilmar
iilciil&uliu; l o i k r ' u n dogal haklai kuiarni, yagam, ijzgiirliik v c hie1 miilhivet
hakiiinin dof315ian gcldijilni; 1.ih~raiizm.insanin hercil, kendi qikarinin pr.+ ! r ~ c ? t wk.o!pn ,.j<,g,s!r~zr
l ~ t i I u r ~ . d t ~leri
~ ~ t stirtm
~ ~ ~ t ~Ilogacia ~ne-vir~
\ ~ h t ,rnc-<it~
degi~tiiili~hiiir
oiduguna daii Mnccki htiiiimdi .;"rdtiriiicn tartqrna, "akiebiii
dogas:' gibi iincieierin se "insnn dogasir'na dayanan topliimsa! kui;;mia-irin
tutariikini de~ericiidiimrkbzkimlitdan d-I 6nenr t a ~ i r .
iqkin dokadiiii tiirrtiicn gakia~irniurtiir dizi kiisur iqciii. Vailrgiri dogosindn hiiiiiii,m, iinun iiiiiniin ayiilmaz bii pir~asin'ian soz cdildigine >orta,0
hi.ellik v v onun sonuqian degi~tiriIi*meidii.<;oncliiklc dt., iine jikariian dogal
nite!i& iligkin, iyi-khtu, iii>rmaI-anorniaihiqirriiride degi3ryaigiiar;na ba$viiru!ui,'iMasalin kissasi, akiehin her zarn'in, ona iyilik yapiini biie ayri iiitmayacak biqiiriilr ikicpligini yapacngini anlvirr. i?iiimizde ' o nt. akrepiir", "akrabanin zkrabnya akiep etmez ettiginy slizlcii, iirtiik dc olia akrebiii dogasrni
skla gctiris. ickirr doga ifadelerinde, c-dr~lmiikateniv? siiiiucun kanitlan, giiitergrlcri d c kendi iqinde saklidir. Aynfi? hir lartqma ve siirgiiiarnanin gcregi
yiikliir. Akiebin kiiihagayi sokrnasi, oniin ilogasiniii bir kaniti olarak ijniimuze konur. i.iberzlizmdc iizel miilk edinnie ken& qikiiiini gnzeten rasyonci
insan dogasin~nkanrtidir,
insan dogasma yasianan piklaj~rnisrda,varsaylan hir degi~tiriiernezdogal ni1clikir.n ynla qikilarak topliimsal d e k i ~ i mtaiepii.riiiin hnii kesiirneyc
qalijilir. Bunun eii aqik iiniegi, insanligin dogal niifus ilkesi nrdeniyir seiaiettcii k u r t u l a m i y a c ~ ~ ~bciirten,
ini
bu yiiidcn topii~msal gi.lijrnc d<~~iincesini
yadsiyan Glalthiis~uyakiajimda hulunur, i.ihc.ia!izmde insanin benriiligi '10gal s.ihit olduguna gore kapitaii7rnin insaii dogdsina en u y g u i ~relirn oiduku
iieri iiiiijizbiici.i-k, bliyiere bagka bii di.iz<,narajrsiniii insar; dogasma aykirilrk
oiuitiirscaR~inln ediircektii. %%a, insan depiornin iilinssina P I I ~ C I olaiiiiii,
,ima kci~disinirrbcniil olduguiiu dii~iiniiyoiiahuinj iiegi5tirnic gucunc idhipt i i , liis,~i,i,;i,topiurnu iioRnl ishi! hir I)zClii(i,i~i
bi4irli'diF;iini siiyicmrk yanli$tir,
~"nkii iiis,in ii<igilI,a i ~ i a!;ni
~ i iarnniid,~Ripiuiiis,ii hii v,lrirkiir." i:?saniii dwg;iI
vi, li~piiims.ii v,irliRi taiiir iqiridc cvnoi grqrrnii.kti,, iarklils~makiadii,liiiai:
h e r i,i~n-iiher yi,rde giqerli doj+~lbii <imiiigin hi:LLrli~i?i@bir v-rllk i>!arai\
kahui i'dildiRiniit., hrih-dqi, tarih-agiii bi; varlaka dijnii$iir"lrn":
oliii. Kaldi
ki, "ii<,j!ii$ai," gclcri rniizik, sinat, spor gihi Xiini iistijn yeterieklrri iiianlasdd
hilc, bu ciicliihli~riningiiiijmeii viz gi,rji~kicgrni-siuyg;~iitopiunisal krijuiiai;i
kii1t"ic.i v c kiiiunlsa! aglara, ekitinic disipliiiii ~aiijmayiivh. haglrdri. 1lisnii.k
ki, ins,in diiaasr, dnha gene1 anlamdd siiyicisek iiiiga topliiiiisol vc tiii-ihst.1
i?~kIarncl~ii
k o p k topli:nsai m~iiiah,iit,lcnk,~ii;iirhii- a i m diRiiiirr~
i-iiikada iirRi:,iiriiebiIii iiisnia di'Rig:iiii~mi'r oidri? birbirine kari5tirip drr
iiihit i c l i r l ~ y i ~yakls~;rnlar,
n
iiog,iyi haskiii t ~ p i u m s a liii~kilerinidi,oii,jik
r n , ! i k ~ i ,<ii,:rtk kuiianrriar- i i ~ i n u nti,);ltimcil k u r s ~ i n d vt*
? pr,itikii,ki pc.4 ~ i t k
<'
~irneeindenbiii, "kadrn dogasi"nin ham mcsli?kleri yap=>ayaengel gOriilrnesidir. Y a da siyahlar, "siyali dogalan" nedeniyle daha az zeki oidiiklan iddiasryla hiyaiianri siyassl haklanndaii yararlandir~lma~izir.zh
Dogaiilik, dogaya
uygirri oiina gibi iddiaiann, do& adtila harekc?: cttigirii iien siiien bir iktidar
stiylcrnine dtiniisme riski vardii. i$:e tnin da hu nudi,nle, az iinie giiniiigiimiiz,
d o g a n ~ nherhiingi tiii siyase: dayatmadigi vurgusu akiliiari ~ikaiilrrrnmalidir.
ikliiii dckirimi gihi hiiemii bir soriin karjisinda acil iiiilemici- aliria ger~kliiigi,
iktidar al'anini g e n i ~ l e t m r ki s t e y ~ nhakim sinifi'ii iqiii clveiijli bii 'riiigill ger e k c ' ' oiaiak kullanil~ibilir.Xiikleri semiaye, iosil yakitlara kaigi niikleci
encrjiyi iklin: siyasctinin geregi uiaiak sai~unacahtir.iktidai sahipleiinin, "uliisai qksr", 'rniilet ion' "milli iradenin teceliisi" gibi teiirnlrric siisiedi&i ilnlt
siyasi~tindekitoplumsailik iddialviini oiduku kadar, "dogal" niteii~mclcrle
<iokunmu+ideolojik mcgruiyet argiirnanlanni da d q i f i c etrnek gerckii.
Iiogci yargiiariyia kogullanrni$, siyasal vt, iiirsoiojik hriilcntileii kaiyltjmak iizcie inga eciiimi2 alan do@ kavrayi$i, dogaiiigindan arindriiiri. i i o t a sizia$iiina (d<mstoraiisation).o dogs biigisinin helirii hir topiumsal haRlamm
iiriinii i,iriilguiiii giistcrnieyi, oiiun belirli Lopliirnsai vt. ideolojik aiiiaqlara
iiizini.: i%!ip ctn~ediginisorgu!'%nidyi orn,?iiai.2' ileprem, sci hirer "diigal a k t "
(ihrak nciiandiiildi~mdadogai initriernrsi, topiurns,il y a ~ a m d a k isiirunlilri vis
i,$itsizlikicii girleyeii iiieolojik bir i$ev iistlt'ilir. (Bia s o m n i s n , a2agid.i t o p
Iumsal haglain ha~lig!altinda ele a i n c a g ~ r ni>of;asizla:tirma,
j
diigai dive sunuland'aki ioplomsal yiiklcrneieii ve idciilojik ki~gir!ianii!irnalanjioriniir k~ldr.'^
1)iiganin dogasizlagtrnln~us~,
doga ol,iiak iiiiiirniizi. konoiaiiin, dogailik GrtCsiinu kaliiinr, iio~alliRininbuiunrnadigini, tiipIums~>l
gCq ili$kilrii hak~niinii~m
t i i i ~ r i i i idcigaila$ti:ildiRini ,iqk cdci.
i);;ga~i~ii~g!.iinia
k,i~:~irnin~
iiahn iyi ariiamah iqin l.iht~raliimii: sri1irs:z
'3s7ul~rm ~#:.SSI:I cjc$gds~nrr~
bir ~ ~ c , l l s ol<Iu&~t
ki
o!~ciiiiirni c4ks , ~ I ~ + b ~ l :ins4,r!tn
r,?.
,,.
-:t:~rst,?
,
ar/:slan 'vc* k a y r ~ k . l i ~ nkn~ t l ~~lii$x:r~cc~s~,
gj
kapit:xl~stt o p i ~ m ~ hir
u r ~!v:,%d~
olarak, tarihsi4 oiorak gi,rcksinnii, d o y u i d i ~ ~ u i , d iiei:
, t suriiidii. Ni.hrist~;ii~ii~s,
ni. dc Aq~iinair'ihornas simrsiz a i z ~ r i ~ ~insanin
nn
doaal bir rniiriii$ oidug~iilcia:? siVz i b t m i ~ tKapitalist
i
ioplumun gi.ii+mi,siy!r hiriikic, iiiinii,iliibhi,s vc
lirckc, dilc getxidili~r.iiirryi-i diijiiiiiijti* aiziiial-in hir siriiri oirn;>d!gina girt,,
oniari tatiriiil ciivcizk ais(iar k:iirr, ar;iqiai- ai-iiilaia giiri, y e t e r s i ~kalii. Kt! kay
ndhidri;~i.11 ii,h t.iimir1 vi, d o l d y ~ s ~ y lariul,ii-iii
a
k,irgil,inin,isiiiiii lonksiyi,r?ii
~ ~ l a r gGl-(ilen
~ik
cii gcrii? hircysel rnutiiiiuk ndsil saRlaimcak si,riinu ise, her jeyi
rchkii.ti.i pnrar rkonoinisine hirakrna yiinteiniylc ~iiziiliir,iiijyicci, si!irisri
ir/ii-ki: k-ivnak ik~ii~inin;
rial r,iii,n iihi,ialiini. ~ i i i i i i n i iit.
i bxil!ni!> irltjr irri-rn,
arloiaiini, piyasi kurallair ic(iide si,r.hest(c mctalan sai~iplrnerek,daiia q;Runa sahip oiai,,k tairnii, tder. Flu ise, kapitsiisi toplumun en iinemli di.Ei.iini3,
rnaddi ma1 ue rriiiik ciiinme hak vib iirgiiriiigiine kapiyi aialar. B6ylece. a i r u kaynak ilijkisi, tiiplurniia iktisiidi olaiak e n iisttr. ycr alanlarin eylernlcrini
rnc$rii!dst!rmngi ii.slita yi,r niiiniaii dii dahd ~ s (alr$n?al;iri
k
i(in ;no!ive etrnrvi s.iRIar.?" Seimayeti,ir doymak h i l m < qiinki
~
i i o ~ a lo l x a k arzulari sinirsizdrr. Fmekqi1i.i de a i ~ ~ i l a i i iiiafiii
ii
qok nlala saiiip ol,ir.ak taiinin i!trnuk iqiri
&ha p k ~ ~ ~ i i j ~ nAiiii-kitilk
~ l ~ d ; ~ikilemi,
.
si~hipienmeibgiiiiiikGniin iqerigiili
zeriginlegtirmi' isievi giiriir.
Asiiniia I,ocki*'n giire, her hireyin eie gcqirip krndi miiikii iilarak ilan
cdi,hi!ecegi, herkese it?ti.mk ksd,ir hoi, t t 3 i i i r vcrgiii dogal bir iiiinya v a r c i ~ r . ~ !
tidmek ki, kaynaklsrin k ~ :olmaii, aiirak a i ~ u i s i i nsiniisiz oimasi hakirniiidaii
siii konusudur. I3ireyr.i diijiiiniiite ileri siiriiliiiiaiiniin tersinc sinirsi7 zr7.uinr
insan dogasmrn hir iizeliigi iirgiisc, ya d a insan aiiiilarlni sinlrlandirahiiiyirr..
sa, kitilk vsisayiini da Larii$niali hale geiir. Aynca, nrzuliinn, miilk olarnk sdhipicnrnc yi,iuyln i ~ a i ~ i l o n m a sion~niiiluRu
i
yoktur. Kcntin tihiir ucundaki
dostuniiiii gijrmii aiziisliriun tdtinini iqin 6zel otiirnobile yi da ag;!~Iailnaitinda yiiiiirnc, a i r u s u iqin hir p ~ i k i i iLapusciria sahip olrnanlz geiekmei. Rir a n
iqin arzularin dogdl iilarak sinirsiz oiiiugunii knbul etsek hike, birnlann kiiqilanmasi, (koicktif yo!i;ir!a (in ii;iirnkiiii oiiiuRuna gore) sahiplenine 6zgiiriu#,
tire1 rniilkiyct hakki, ti.rni~iliiki.,iiii kn:c;imlarm gerekqrsi!ii iilu$turmav.
liberal de~nokr;isili.rilcniaiidi r;iilikl,~i~
s;ilripii~nmco7giiiliiRI1 hir h,i$ka
3irdan d i h a keiidi i~iniiirqcligkiiidir. Sahiplimme iizgi:;iriC~aiiha71 kirnstlt,rin
si%i.mayc"ive knvriakicii-it4iniiis ti.itiii;,niia yiil , i p r iiia ki$li,iin s;ihipii.ndikliiri
jt,yicsr s,ihipli,i.ili~~ci:ti$ols;iyiii i,~ikniariiirii Gzcriiicli. ~ a l i ~ a r aerni~i\ii>riiii
h
R c r q k l e ~ t i r i ~ c c ijraciai-dtr.
.l~~~
fhi ~ i i i i - u i n .bdqk,ilann;n s:ihip!imrrn<, ii~#iriiigiinu oiar~sksiikila;. i:F;tsr mianlar s,ihiplcnnii ;n!rlk cdirintc hakimind;ii:
ozgur btrakilirw, insasiiigliibir kismin~iirniiik .;>hihi oiniasriii, iiol~iy:s;vlc?hi
dii$iinii:i. fiiiri! hu kisriiin insaiiiijiini r r d d i ~ t t i ~ i n i i zcle
i iiitiik hi(irndi, ksliui
cdiyorriz dcmi,k:ir. iirr kismin insariirgilii n,ddi~tmeyi kiibtil i.tmeiiii(imizdi,
is<., insanin drig<iiiilaii i i n i r s i ~,iririlanrii rnuik cilinmp yoirivla kdr$iiamL>ti?.gctrliikiinii reiiiii3trni~( i l ~ r t ~fit1
7 , dii yini' ins;iniigii~rcddcdilrnesi <il,lcakt~r."
Toplumsal Baglam
Gerck deneyinriedigirnlz <!okan~n,geiek iqkin dogamn hiiitiiiei vi? siyasal
y'irgrlaria yukienrni: oldugrini! gijidLik. l)og,i, toplumsai Lonuma giiii, iarkliiagan biqirnde de gnriilebiinrektcdii. Bi: derenin suyii, hir kiiyliiniin kcniiisi,
hdyv,iniari vi3 gcqirnini sag1ad;gr bahqesi iqiii varirk kiijuluyhen, o iiereyi. hidr<~lisk!iiksairtial! kuran cirnayeiidi iqin hirikirn carkin1 itiindiinin bir araqtir.
Giiniimiiidt? d e kiiiiiklik sorunu yavayan i'a!ifornia'ii,i I92O'li yrilhrd~ikisu
savaiian, yonetmen iiomsn I'oianski'nin 1.0s Angeies'ta gc'qc"~,1974 tarihii
Ciiiniiliiiirir filniinc esin iinyiinai o l u r i p d a m i Noah Cross si:su/luk qekeii
Leiittc yeni yilp1idc3k b,~rajlnsulamayi dujiindiigii kurzik t,iiim toprakl;iniii
cle gcqirciek biiyiik bir k'izanf i'iiie i,tmeyi ameqiar. Yrni barajin yapiirnasi
karaiini fabukla~tirmakiqin d e kentin nirvrut su rezervini balta1ayamk susuzluk soninunu aitirmaktan geri dur:naz, iizi.1 iicdcktif JakeCittcs, koniiiiun
polisiyc yiiniinii qiizrnii~tiir,&ma insan yaSarnlni hiqe sayaii paiagiiz davraiii5"' giidiisiinii aniamnkta zoiluk qekci:
Gittes: Ne kadar xrveiin vai'
Cross: i i i Liir
~ iikrizn yok. '\'r kcidsir:i:iyr:rsuni
(;ittci: Y,il:,irca ne kadar &>,,ranoiiiiil',unu 6Rn.nmi.k iii1iyoiilr.i. 10 !ii!lyoiidail fa/la nil?
Cmzi: Ya, evet.
<;ittes
y i i n y ~ r s t ~l wn k i 7 Nc, k.iii.ii dnha iyi yiyii, ~<<,hiliiiiii
hi? $?:
,alamadi@nnevi siit:i> il;,hiiiisin?
cr<,ss:c;cl<?'<,gy,Bay (;ilLcs, gcl<v<~g,..
X t i n t i ncdi.il
aiida satin
Bu iiiyaiiig, k,~pitaiiimi!i gclcccgin hiit, si.rrn;lyix hiiiklmrnin hir ,ir,ic.lrw
dn:iii$ii~~>i:~i
iiaiii, cdei."('r<jii'irrt i;t'!iLisg ~,>txiia I r ~ > s i i ,wfii,~ydn
i
511, pck
qok iiiiivi qiil r,lil snyudur. :h,Ra. s e n r ~ ~ y c d ;iji:,
i i iei-mnvc biiikirrlini ,i;ikla
yarak bii araca iniiirgenrni~dofial kaynak, imi,ke isin c!i~r&e!kiii!i/ri:iii-i gcrqekiegmc k o ~ u i i i ,&&a !?iiinicil<~rii ~ i narn$tirrna konusu, htikiimctlcr iiin iiiiz r n i e n c , iieiietirn vi, siyasiiyla yiin vcrrne a l a n ~ ,i~koio!istlrr iiiii kiiramiias:
gerekli vxirk, yei-el a,plu!iikiai iqii? g q i m kaynagi i>liibilmc,kii.dir.131.: tii-ntkii,rdr oidukii gibi, doka hakkinilaki tiim iddial;ii iiy;is;ildir.
f~~~t
r.nt~srntdbir g k ~ p k i i ~
H. -. ' ~ .r y1~ k c,j , , l ~ ; ~ <jnt,e, ~ i o & ? r vir~~n s ~ i r , tb~@n-~st?,
sinin huiiindiigunn hi,iiittn realist dni;>nids<Io$?,a y.?kiilgirninr d c c*iinqt7k. 13ir
pind,in ins,iiiii,iii b,>gin,s~idi,ii vc iitc y,lnii,ii? insan,, giiii-, sinrfs,>i koniirna
i i r c , v,i < i n ti,pliiinsnl iilarnk f.iikii k,ivi;ii?;iii, fdihii iiydsiii t , ~ ! ~ ) p ikonii
( ~ c <,Ian
<I<$+ ( , > ~ t j y ~ ~hnr
~ ?qt4t.jki
si
<>!i~r'>L.
, ~ ~ ~ i ~ ~ t l ~ Yn I ,I ~~: I~I I~~ ,~;<!~!nt$i~
~
J ~:+~ ! r bi$.!nicit~
~ i ~ r
i?lealdiR~iniiwere, bu tartigma dogasin iaikii duzi,ylt,riiii or!aya ktiymakt;idir.
LIX:'>
Ancak he1iitini:k gerekii kt, iienr,yirniedi@rniz ve iqkin doga iionusunda
oidiigu gibi, yeijekimi, deprern gibi aiguiar soz konusu oidugunda da, biigi
iiretimi topiumsa! bir siiwq oldugu iqindir ki, doganin bilgisi tiiplurnsai iilarak
oiii~tiirulur,g6zden geqiriiip yi,niden biprnleridiriiir, f a i k ! ~bidmleide yoriimianri. Kii bagkd deyi~ie,doganin hilgisi, deger yargilaiii~daniirinmi* degiidir.
i'crsine, dogonin bilgisi, dogadaki riedensri iiiikiyi iaptayamn, olgusal qoiiimiemeyi yapumn, dciga hakkindaki bilgiyi iirctenin, pygrnia:!rram~?. tnpiiimsal
egilintlerinc, toplrrmsal siniflaria iil;in urganik ili$ki!erine, d k y a gfiriijierinc
gore farkiilasir vc qc$tlenir. Tiiplumsal fgiiimlcri ve siyasal ~ ~ k a i i a ni1esni.l
,
giiiicmicrdcn vc n e d e n s ~ la~rkiarrialaidaiiayiimak koiay dtrgilaii. ljemek ki,
dofianmhhgisi topiurnsal giiq ili~kileriniyaiisitii. i3u bakrmdan, doga hakkiiidaki a~ikiarnaiarikini yajiryoi, doasyi aragtiian biiim iiisdntnln qegitli topiumsal kt~simieiieqrkar iiigkisi var rn~,siyasal giiddniierne aniaci giidiiyor m u
ioruiari y'~n~tianm,iitdir."
Kilim insanrnin h7,nel yaigiian bililn iiretimi siirecinin d15rnda oirnadig~na
giire, d o + hvkkirida iiretiien bilginin biiirnsel ncsneili$inin buiunup buluiiniadigi wirusu akla gelebilii. tlt~ikesinbir diinya g6iii@i vardii ve olmalidir.
IiiiyIe oldu& iqii~,nesnrilik. bilim iniiininin bii diinya goriijiiniin oirnamasi,
siyai',i y.irgilaiinin buiuiimamasi ya da taiaf olinamasi oiarak aniagiiamaz.
Nt,snellik, njirunmeriin bir iiriiriii olarak diigiiniiiebiiii. Rilim insani b a r e n m i
niyctiyie iraiekc~tede;. ili1i;i; i u t i n l i siirecittdc kuilaridigi yentemi, el<!e ettigi
buiguiaii, yapti@ qiizirnic'meleri vc uia~tiRisi>nuqlariaqxkiar. Buniar mcsieht ~ j i u n n i nve iii;ililerin yorum, eicjtiri ve iiugcriendiime!t.rine a ~ i k t i r .liiliin
iiisani kcniiisini rnesii.kta~l,iiininvc bajkaisiinin giiiii$lerine ti.siim eiierken,
i~iiii,vttiki hiigiinin ti~l;iii:vc dokru iiiiiugii iddidsindadii.'"~ Vhi!gidendCIiiya
giiniziine uve;in sz"asa! sonuyiar. sipisiii rcqeteiei ue triplurnsal t,ilk$er turi,!
2
sgn;<.ie
t i i s biigrnin grlvenirlig! i i ~ d i i e n m i . ~
(hsi.
.
rnirdkln; giiiermi, yi iia
6Rrenrnv aiiiicr di$rn~ii;a,m,liiili g ~ k i ieide etmeyi y,i <!;I i l i + iqinde oiiiiijr:;
qikarlaia iiy$;iii? ol'irak topiiiniii glidiiniienrcyi (mdnipiiie etrneyi) arn~~qlayati
bir biiirn ins'ininin iiiettigi iiilginin nesnci oldilfiu shyleni'mer. C ~ k a riligkilerr
koriusttnda bilirnsi*i topliiiuk sC?yddrnilgaiincrn vermektcdir. Ri: $rket ys da
kuiurnd;in dognxinn rnaii desiilk alinarak yapilan aragtirmal,irda, bu d f s t e & i ~ i
kainuoyuna ,qikiiinrnsc.i l,i!iiilsei bir aiijkaniig'i (tearniili,) iiiiniijrnLi!jtiii. Mali
dcitek 'iiagtrrrnar;lii 'yiiniinii lhisbir hiqirndc drj;igtir;niyor cia o!.;;~,t i i ~biigirin
saklaninasi, nrsniiilik bakiinindan kii$kiiiaia yo1 aqabiierektir.
Mait!ws, iiCIiiis-kaynak iligkisini dog,ii bii- yass oiarak i ~ y d u i u i h c n m
, en.
ktnr gidrrmt,kti,:i qok, yukiir4ci! t i i i ~ i i v a ~ i n iiyirnsriiigi
n
k a i ~ l s i n d i iscfaictin
dofi:+l nt~~$c~rtlt~rle
k . , ~ ~ ~ t r ! ; ~ ~ ~ >-vv
, l ar~:~!c>kr,vinin
x~~n!
<~ko!>orr!~k
<>I;nakgt,rt,kI!l,~
,
gin; ilcri s"rt7rek e\ki iijirnin szvunxjsrrnt: ani,a~iryimii~."
Yoksiii1i:k hir diiga
ydsasi oiaiak il'in eiiiiiiice yokcuilukiin gideiiimusi iqin siyaiai <aha gijs:crnii?nin boguna olacajii ima eiiiimij olrnakla kalrnaz, yokrulia ,engin ;irasiiidaki
cqitsiziigiii v e ii?faiet ko~ullaniiinti~pliirnsaidiiztmd6.n kayri,akli?ndr& gerqefii
d e g i ~ i ~ n r noiur
i s iiiiiyoroz ki, iiiiius, besii.iimi~gi~rt?ksinmesigiistciii. A ~ l i k
firiksei, biyiiiojik bir gereksiiiniedir. Aqiigiri giderilmesi, bedenin drgziicia bir
ine?ncyi gr,rektirir." Aiii-nk .iqligin gideriime bigrnleii kii1tdri.i olarak iaiklri a j m a s ~yanindr, topiurns,ii i,~itsiziikiiriinKilciini di, yansitir. Kirnisi ,iqiiginr ct
afi~rlikliolarak, bedcnsei gi~rcksinrnc.sininijli,sinde, gajali diirl t>,,$i mamur
masCil,irdatuketerek, dtik yaratarak, iiiiny-i kaynakiari iiiorindi. abiri yiik o!i>jtur,irak karjii'irktn, kimisi dc a ~ i i k i n tck
~ , ijgiin kurir c,krni~kic,yclcisiz besieneiek, kaynaklar iizcriiidv yiik oiiijtxirrnadan yatiytsrir. 'I'iipiumsal haglam
iizcrindc dii~iinmek,aqlik gibi fizikiel vi2 biyolajik siiieqierlc ilijkili.rirnizin
topiumsal oiarak iaikiilajrnn lriqimleri iizeriniic du$inrnektir.
Deprcm, sei, nisuzluk, kiiraklik, "dogal diet" oiarak giiiiiliiiiiiriiiide
hunlaiin tiiplrrrnsai hagi.io?i ~likllatlt~rdi~ii
kaqiiiirnrj o l u i 611 gibi olaylardaii
~tkiieitmeninropliiinsai egiiiiziik yapiiarini ysnsitaii, bu hiikimdai: sin..isai bir
niteligi vardir. Ekonornik giicii oldnlar, zemini scrt niahalfeierde vc dcpremdiyikilrnayamk saRlarn1ik:aki hin;iiania otiirmnyi se$erlei. Susi~ziukvc kiiraklik,
i g a d ~ m iUoahC'ross~uvtkilemim, tam trisiiii,, hii kuzanc hisari oittqturi~r.li:i
gibi "doR,il afct" oiarak suiiiiian aigui,ii-in iopiiirnsai l.)agl:inila iigili ikirlri
yiinii dl-, to1,iuinsdi ac!laiin vi, cfkiii.iin, siyasdi vi. yijiictsri iiigni,i;~ruih,rrai vc
uy,qul,iiii,iiariiiin soniini io1'1rak olii~in~~siclii.
i:;iy h,~ttiii,,crii>dc ya dn gciii,i
i ~ i a r i k ,i i i ~ , ~i\irr,dI,inn~~
r
iiygrii? oiin;iyrii? tiir ~ p i i u g r t i i ~ yiiin
. i vcriinic%si,diiny ~ c i dy ; ~ ~ y ~ l l a r dola);?l?n
lr
cic,prcwni, t o p l ~ 1 n ~ bir
~ ~ 3v!kl~n,l
l
dihiigtiirL~r.i)t,rt,
t i s t s ~ f iTOK!
~ ~ a apdrtrnin! diki!il:ixsi, giri? kiilliiiiri sei Liltintinhridk!i. Si>rilinut~
tiipliinr;al baklcnia ijdic,i i~ili~:i
uqii?i.ii vrinii lie,, .irisv,!s;il !i,:kl,irl.s. ii,.,v,~ljc,v~
ii,t!i, i1i;rIiiiir. I>i"prism 'rcl ir 5.;i.uzluktnn krrr1,ln ;nrita~iaiirr vsri:gr, j i i : l c > r i ~ i i
biir~irinn,(evie, sit!~a cri5im gibi ;inay;isal h;ikiiirr~iiny_ilrii~c,i,in;i\;,>sa i i t a p y i:iiicia kaiiiigi~li.g i ~ i ~ k l e $ i n t ~ iiilililRunu
ni?
g<iitt-rir.(;6riilciiifiii p h i , t(>piiiiiiial bajjlam, ni~ili!n-sorriiqitiskinin ilogrii k,,uranmssirir, topiiinlsai riccienii.rin
vc% t~gitsi~lik
y l p : l a r ~ n ~A$I&
r
q~kmasnn~
s a g i a d ~ ggihi,
~ gcrek ks,r<,rl;*rg t w k
tiipliiinsai cjitsiiiik b.~krminrianscinimii~liigiiiiy,iilirs hiqimdc~ii<,gav,idckii iic
ilogr~ica4y,lsiil iktidara vi, yiini~isi,l oi-ginlsi,,, ti,~i!uin~i'+l
iiiiieiiir> y a j i i v r
i ~ l e y siiii:qii2rinc
i~
yiincltilrni~siiiczprnin ir,~ziriar-.
Yiikanda iizc~iimlcdiirdiil',oii~iiiii..>iisl yaklagirnd,~tiipiunisal h,lki,imrr,
!it,lir-li.iicilifii kdhlii i~diJm<'i.lc~
hiiliiti,, ci<:fiai~,ii. insan<i.iri kii!ti~ii!<'ii. iiiv1t.m~
den bagimsir bil. yiiniinur? oidugu beiirtiiii. Bu niikta hnemiidii, qiinku topl u m ~ d ibagianr~iigerini kaviaiki.n, topiumsal indirgemeciiik hatasrna dugiiiemci, gerekir. Oiaw bu gibi tehlikelcri gorebilmek iqin, toplurnsal injacilik
jiocid!rnnstnidioiiisni)ya da k.litliia!izn; yak1ajim;m k~sacaeie almak yararii
oiacaktii. Hu yaklagima gijre, diiga topliimcai olarak diidt, inad edilii. Realistif:, tizikscl vc biyolojik siireq1c.r hakkintla, hunlart aqkiayan biigi iddialannda
buiu:lur. i:arkii hilgj iddjaiari idahiiir, huniar r/'mii,i (ikahiiir ga da diigmlanabilir. i'opiuinsai in$arrlai ise dogadnki yap, ve sureqlerin, orilarm biigisini.
hakiir:!i i>ikiugunuikri siireiiisr. i?ceilikle a j i n topiuinsa! injaniaia gare, v,irirk~8-i
bilgisi uimlidan o varlik, war o l m n ~Doganm
.
hiqhir sabit iizciliginin oiinaiiipini, bir kiirgiid,in ibarct oldugunii, tumiiyle tiipiumsal oiar'ik, diiiic, sOg
icmde kuriil~iui-,i~mi
ilrr-i siircn giiiujier, toplurnsai indirgerni~ciliktiatasina
diigwler. i i $ i i i ioplumsal insac, biz giiriisler, shylemiii kuidugu doganin di@a, nesnel bii grrjeklik olarak doganm varliaini kahul ctmerli'r. C e ~ i t i i
siiylenilcre gore qe$itlrnen, hu bakirndan <o&uiularak "doga1ar"dan soz etn1i.k
miintkiindiii. Bir soyiernde kuniian daR,lnin ikeilikleriyie bir bagk,i soylerndi,
kurul<inaynl doganm iizeiiikipri birbirinden qok i.~rklioiabilii.
Kugkus;r> tiipiurnsai injaciirk vt' rediizm iqinde varyantlai vardir, I'opiumsal ingaaiai .w;lsinda doganln s6yii:mden bagx;imirz bir gcrqekiiginin buiilndiii;unu kahul ixien1c.r oi~bili:. iiniak bu duiunida da sorun qiiziiirnii9
iiimsz. 'Iopiunisai ingacilgkta gi,r<cklik !i*icrnde koruidugun;i gnri*, di,gciniii
iiiylerndo~bagiiiisir griqekiijii rirlsil o r t q a qikiiwktir? Dogan~iisiiylcindeir
bafifinw~gfi-ickligi kabol ciiildi,E,iniie siiyieinin iiiga etiigi gerqcklii, nedii? Y.1
gterqcklik iiiylcmd<, kurulur ve doganin s6yiemden bagimsiz oidugu twin?
v, t ~ r.voktrri-; ya da doganin s~iyierndcnb,igrmsi.i hii gc.iqckiigi vaidir, doinyrsiyia gt,rqi~ginc<iyiemde kunildiiRii tpzriic yer ?-oktiir.
!)o$ann~v;'ix vt, "iireqlriiniii, oniai h,!kkr!id,>ki hiigi iayi,siiidc kaviani!igi
ni ~~~~~~~~~~~klc (n'alinn). va;-ii@i: vi. onut: <izcilikiennin ii hiigi sayesii~di?u,ir
ali!i,jpnu si>yii%rnr:k(h,ii!umsdi ii,j,iolik) harnb>k,i gcylerdii. fhincisi, iii~;i?iiin
uyaiis;ni iiikk'lte caiiiwz: Aydkkahi i i r p i i r i i mimi4ilri kiimesinirr bii- tinsliiii
o!ml*l\ sin~fli1nilirii~~iir~i7iin,
dyakkrihi hi~iliininrnemeleri ol;,mnzi
Clink"
n,tlnfiiri oiugtui-dn dii ya iia sriyli,m dcjiiliiii, iZig'iyi k,iviaikc.n, iinun hiikk~rr~
d,i Iillgi iirctirken ya d a siiyiiiiii oiix+tururkeii, iiofianm ozeiliklcrinc iic hakar:~.
ti,.!i:jii kcriicliniiii-irLim, oi,~r,iiiiiksi,l i,zcl!ij;indi-n ;;ai-arlrnarik prllu K:i.nes,r~t>
koyanz; hai~gx,tiiyieri oiinaiilg~iqin iuyiii i,i,ir,ik kiimciendiniii,yiz. Flu qcrqevcdi., reaiiiiiiiii itogxl,iki v;irlii~i?hiigisi, nr sader:e omin oiitolojisinii, nc de rjiistoiiioIo/ivi~xi~iiirgcnir.bii hiqiitii, orxiii ii~c~iiik!c.rinin,
tiir iiic$iiiia di. ii:l!~i,
to+,ltjrm\'!l
<>i33t~'*h
~~?V~~I!!,T~.>S~,~
oI ~l Ih, ~ ~ ~ t uk tr~t r~~ ~l ~c ~~l t~~~! ~ c ! i r !irt,rn~clh~~r.+
~~\<~!<'rir~
?opiums,il inraciiig~risiiz koniisu hatiiiz d o & kavr,iy~ginrc n o ~ r kbiqimiic,
kitap kapak~ntkonujmak iqin Oriiiin i'amuk'un evine gcien k i ~ i n i niieprrmii
yakiapirnrnda giiriiriir. Ona ghre, lstanbui'daki depieiri kwklentisine k.irjin, $u
alida deprern iilrnaysrakmr~~asrna
y a y m s;imtcktcdir. Runu iirncklemck ii7eri,, depremtir haikiirid,i olrnoiiin iehlikesini biimesine karjiii, kniiin baik(?na
~ r k a r Baikonda
.
dikiliiken deprcmin o1n;ayaraglna inaiimakiodii, ~ i i n k i buna
i
iri,inmasa oradz dikilmevcciiktir. iqcri giieiken dururnu aqikisr: 'tiaikonda
ayakta domrken h~xi,+mdakidcprem fikrinc. karji hir zafi.i Laiandim. R*ic
kiijiik mferlei sayc.siiidi. htip hiriikte tiiiyiih ditpiemi y e n e ~ r ~ j i i z . " ~ ~ b ivi.a r x
Engeis'in sikunii etligi, y(.i~ckimirii7ihnindii yenecr$$ni iieri siiren y;ireLli
ati'irnin ideaiist diijiincrsiyii. benzcrlik apaqik ortadaiiii.
iloganm iiedensi?l yap, ve surcqicrinin variigiiiin kabui ediimcsi, bu dogayia iigiii farkir siiyir,mli,iin, di~~eiien<iirmelerin,
aqikiarriaiarirl oimsydcagi
.inizmina gtlmi5z. M.irmam'daki fay hatiarriid<>birikeri eneiji, bilim insanian
arasinda bii istanhiit depremi hekientisi yaratmi>tii. Aniak hekienen depieme
i l i ~ k i nhirbirintien iridukqs iaikl: degt~rlendirmeii.ryapilmaktadii. Bir bajka
deyisie. doga hakkiniia fiirkii siiyiemier olabiiir, Biiniinla hirliktc, doganm
~ , gisinin
i . . faiklr
.
s6yiemit?rlc, (ikdrlaria, d r & i yaig~iaiiyia6i;iirniig oidupunui?
kabul cdilincsi, bu biigidcn h,lglmsiz bir dogai niaddi dunya buiunm,idigi
aiilaniliia d,i gi,irn<,z,i.)oRanln, siiyic*mde knriilana ha@! olrnayaii bii geicekiigi viirdii. iOHh yiliniiii ~ e n ~ o b i i ' d c kniikleei
i
santmide iliugiin >tiinti i h g u
K~ii,>dcnizsahiilcrini i~tkiii.diktt~i~
sonra, 12 Eijiiii dnibt.siniri iideri Kenan F,vren vi, diincrnin Sanayi vi2 'i'ir~~it,t
iiakani Cshit Arai p y d a radyiisyon oimodii r m ilimi uiiii-rr-k iadg,rsyi~iii~
onuri grr(ekli@ni vc sonraki etkiiciini yok edi,-~
rnediii,i.. O (sir-ihtciigiiiiiln:i;ic Kai-atleiiil iiiiigesi'rrdi~kansiai si~y,lsrmdapaflama o i c i u g ~gibi,
~
~lrt12~ r ~ ~ n lcia
' t r'Tiirkiycs
~
~ r t ~ ~ l z n ~qok
~ s G~,<!ri,?~!t~<iir.
>n~;~
i;ii:uiuyor i ! ,:x>ylcriicii,kurr:is;r gc,rqckiik, ayiikkillil t i i ~ ~ ~ inieincltvii~in
ti~~o
qkrnas!ii! ;.,ki,iy,iolndgi
>:(hi. dofi~>i,i: -urcqierirdrki gcrqckiigi tie itlip
idemer.
i)og'~, tiirlii sbyfcmli~i-it,inja eiiilir, ahlaki ysrgiiara, ie+tt.fik di,gr.ilt,ndirmeii,rr kia?:i iilirr. Siiyli3ir, <.iil,bilgi, Liiviam, yiiii:ni doganin kilvi,?nntasii,~
s.i#ai, .rnra geqeklik y.il,ii/rs dildc ya da s6yiimtii. kiiiiiiaiid,,ii iiiori,t di'itiii ? i r Kovrdrnlnr vi, icllnr, doiladaki v,iiiiki,in, yap, ve siireqlrii hi4irtirli~i,aiiiartdirirlar. i i i i .rdl.~i:iiirn~;i ik iini'3ii t ; j i i i i l i , ama siiyieniin iir-icin~riirik.ihui
rdilmcsi, hu adlandinndya da konu olahiien jeyicrin, hu idl,indii-niadai~fince
de n;addi gc:~czklii:ir~iny a d ~ i n r n ~ r s igerektirrnei
;~:
~Topiurr)i,!rf i ~ i k = t o, li < > r ~Lltjg,?va
k
lmclx o I ~ I ! ~ k i ,;<;in
~ r t t o ; ) l t ~ n ? <I<)@
l~~ a r , ~
~ ! I I L ~ J ~ s,!j~fr
<P
bt,li~,t7<!1r.
'l'oplt~n-~s.*l
kx8glarx,, d ~ ~ ~ v ;,,,>r,~r~l,>:nt:~;~
dar~
hi<in,Ic,r~n
iirsatlar ve kisitlnr, ekilnornik, sinifsol, kiiltiiiel vi- tekiiik ili~kilcrsi.t!criiir
giirccc inikliia:jr. iju hakrmdnn, deneyimlixfiRirniz du&irnn fiziksel karakiziistikit+ sabit di'Rildir, topiunlsal i>iatiklerc hnRlidiri' Ayni =evil afi.ici, ctivizle.
rinden yaiarlanmak, siiah dipqigi yapmak, Kitlis'ii yurt!s$m ynptlki gihi txirktro git.31 Cretip iilmq etrnok" ya d a ki~iestcciiiktekiitiik oinrak kullanmak firnekleriiidc topiunisal pratiklere gore farklilagan iirihsci niteiiklere biiriiniir.
'Topiunliar dog;ipa bagir oiduklaii, onsuz yaparnay,ii.aklan gihi, ayni 7am;lnda
dogay' yen'iien o1ugtir:iirIar. Ehck i-thiniihleriniii bniegin yoi, koprii, mcyvr
l > a h q ~giki
~ i iiiiinieri, insanin dogaya kc~ti!nins~
dogayi yimidcn iilu$turmsc!dir. i)ogayld iki yijnlii etkilcgirni M a n , "dajianrii ins.ini~,:masi" ve "iiis,inin
cii~~n!a~m.~
kmraniianyia
ii"
taiti$ii.'?
Gerck dogadan yaraiianrna, gereii d o g n i i i i ~ycniiicn olu$iuriiimasi, iai-ih
i(indo faikiiia~ii,i$tir.uretim taiii, srniisai ili$kilei, teknoioji, ekiinumi-sipasef
iiiqkiieri, siyasai njimin xiteiigi vh. iinsuilai taiihsc4 inrklilifii be!iriemi:tir 133.1
~ e r ~ e i e i i avci-top!iyic~
c,
toplurnlarda, ieiidal tiipiiimlarda ve kapitaiiit to{>l:inrlar<ia doganiri iiietiirni bicimieri ve dokayi d i i g i i n i i ~ l k a v r a ~biqimlcri,
ij
birhirinin kopyisi degiidir.4; Bu gihi uniiiriari iqinde hanndir;in topliirnsal
baglam aiiiagiimndan, ne t.~riRsellaikiila$n-ianin kciiiiisi, ne do tojiilimlarin
dogayi,~iarki, etkilejim yiiliaii k,ivianabiiii. liiiylcce, topiumsd! baElam, iicr
ldrlidn avni, degigmeden kaian, iaiiii-diji, tariii-qin, l i ~ k i nhir ropIu1n-cii?gr~
t,tki!i:iirni iilniiidi&nin ~nlngiimasininaii.ilit:ir-idii.