İndir

AMERİKA COĞRAFYASI
Amerika, Batı Yarımküre'de, Yeni Dünya olarak
adlandırılan bölgede, Kuzey Amerika, Orta
Amerika, Güney Amerika ve bunlara bağlı
adalardan meydana gelen kıtalar ve adalar
topluluğu. Batı dillerinde genellikle Amerikalar
olarak adlandırılırken dilbilgisi kuralları gereği
Türkçede Amerika olarak adlandırılır. Amerika
sözcüğü birçok dilde Amerika Birleşik Devletleri
(ABD) anlamında da kullanıldığı için kavram
karmaşasına neden olabilmektedir.
1492 yılında Kristof Kolomb Santa María gemisiyle Batı Hint adlarına ulaşmıştı.
Kristof Kolomb’un seyahat güzergahları
Amerika, yeni dünya olarak da bilinir, Batı Yarım Küre’de yer alan,
yeryüzünün sırasıyla üçüncü ve dördüncü büyük kıtaları olan Kuzey Amerika
ile Güney Amerika’dan oluşan kara kütlesi. Toplam yüzölçümü 42.208.000
km2’dir.
“AMERİKA” adı, bazı tarihçilere göre 1497’de Kuzey Amerika kıtasına ulaşmış
olan İtalyan tüccar ve denizci Amerigo Vespucci’nin onuruna, ilk kez Alman
coğrafyacı Martin Waldseemüller’in Cosmographiae introductio (1507;
Kozmografyaya Giriş) adlı eserinde kullanılmıştır. Waldseemüller’in, Kristof
Kolomb’un Amerika karalarına yaptığı gezilerden (1492-1504) haberi
olmadığı anlaşılmaktadır. Batı Yarım Küre’deki kara kütleleri için kullanılan
“Yeni dünya” (Latince Mundus Novus) terimi de, ilk kez, Vespucci’nin 1504’te
yayımlanan mektuplarında yer almıştır.
“Amerika” adını alan ve kuzeyde Labrador’dan güneyde Patagonya’ya kadar
uzanan karalar, yakın yıllara değin tek bir kıta olarak kabul edilirdi.
Amerika, dünyanın toplam yüzölçümünün %8,3'ünü, karasal
yüzölçümünün %28,4'ünü kaplar. Dünya nüfusunun %14'ü
(900 milyon) Amerika'da yaşamaktadır.
Asya : 44 milyon km 2
Amerika : 42,2 milyon km 2
Afrika : 30 milyon km 2
Antartika : 13 milyon km 2
Avrupa : 10 milyon km 2
Avustralya (Okyanusya) : 9 milyon km 2
1
Asya
4,298,723,288
2
Afrika
1,110,635,062
3
Avrupa
742,452,170
4
Latin Amerika ve Karayibler
616,644,503
5
Kuzey Amerika
355,360,791
AMERİKA TOPLAM
972,005,294
6
38,303,620
Okyanusya
2013 YILI DÜNYA NÜFUSU
7,162,119,434
http://www.worldometers.info/world-population/
2016 YILI DÜNYA NÜFUSU
7,432,000,000
Kuzey Amerika ile Orta Amerika’yı birbirinden ayıran
Meksika’daki Tehuantepec kıstağının en dar yeri 220 km.
dir. Tehuantepec kıstağı ile Panama Kıstağı arasında
kalan daralan kara alanı ile Meksika körfezi - Karayib
Denizi arasındaki Batı Hint Adaları (Büyük ve Küçük
Antil Adaları ile Bahama adaları) ORTA AMERİKA
olarak bilinir. Fiziki anlamda Meksika’nın büyük bir
bölümü Kuzey Amerika’da; çok az bir kısmı Orta
Amerika’da kalmaktadır.
Öte yandan Güney Amerika’nın tümü ile Orta Amerika,
Meksika ve Antiller, ortak tarihsel ve kültürel özellikleri
dolayısıyla Latin Amerika adı altında toplanır.
BAHAMA ADALARI
BATI HİNT ADALARI
BÜYÜK ANTİLLER
KÜÇÜK ANTİLLER
LATİN AMERİKA,
Latin dilleri konuşan Amerika Kıtası
ülkelerine ve çevresine işaret eder.
ABD'nin güneyindeki tüm ülkeler Latin
Amerika'dır. Bu durumda Latin
kültürüne
mensup
toplumların
yaşadığı,
Fransızca,
İspanyolca,
Portekizce ve İngilizce konuşan tüm
Karayip, Orta ve Güney Amerika
ülkeleri ile Meksika bu sınıfta
değerlendirilmektedir.
ANGLO-AMERİKA
Kültürel yönden kökeni Kuzey
Avrupa'ya dayanan, İngilizce
konuşulan Kuzey Amerika kültür
bölgesidir.
ABD'nin büyük bölümü ile
(Fransızca konuşulan kesimleri
dışında) Kanada'dan oluşur.
Anglo sözcüğü, İngilizce konuşan
bir beyaz Kuzey Amerikalıyı Latin
Amerikalı soyundan gelenleri
birinden ayıran bir anlam
kazanmıştır.
KUZEY AMERİKA KITASI
Kuzey Amerika yeryüzünün üçüncü büyük kıtasıdır. Ana
bölümü Kuzey Kutup Dairesi ile Yengeç Dönencesi arasında
kalır. Kuzey ucu Kuzey Kutbu’na, güney ucu Ekvator’a 800 km
kadar sokulur. Kuzeyden güneye yaklaşık 8.000 km boyunca
uzanan kıtanın yüzölçümü 24.230.000 km2’dir.
Fiziki anlamdaki Kuzey Amerika kıtası, kuzeyde Ellesmere
Adaları kuzeyindeki Columbia Burnu’ndan başlar ve tabanı
kuzeyde; tepe noktası güneyde olan bir üçgen şeklinde
uzanarak Meksika’nın güneyinde TEHUANTEPEC kıstağında
sona erer. Bu boğumdan sonra Orta Amerika kıstağı
başlamaktadır.
Güneydoğuya doğru oldukça daralan ve Güney Amerika’dan
Panama Kıstağı ile ayrılan kıta, denizlerle çevrili ters bir üçgen
görünümündedir. Batı kıyısı boyunca Büyük Okyanus, doğu kıyısı
boyunca da Atlas Okyanusu uzanır. Kuzeybatıda Bering Boğazı ile
Rusya Federasyonu’ndan ve Asya kıtasından ayrılan kıtanın
kuzeyinde kıtaya bağlı büyük adalar ile Kuzey Buz Denizi,
güneydoğusunda da Karayibler Denizi (Antil Denizi) ile Meksika
Körfezi yer alır.
KUZEY AMERİKA KITASINDA YAPI VE
YERŞEKİLLERİ
Kuzey Amerika kıtasında diğer kıtalarda olduğu gibi ard arda
meydana gelen dağ oluşumu (orojenik) hareketler merkezi bir kıta
çekirdeği etrafında (Kanada Kalkanı) etrafında meydana gelmiştir.
Kıta bu merkezi çekirdeği kuşatan kenar jeosenklinaller içinde
sırayla Kaledonya, Hersinya ve Alp devrelerine karşılık gelen kıvrım
sitemlerinin birbirine eklenmesi ve bu suretle karanın merkezden
çevreye doğru büyümesi ile oluşmuştur. Kıtanın yerşekilleri
bakımından başlıca birimleri şu şekilde sıralanmaktadır:
1.
2.
3.
4.
MERKEZİ KALKAN=KANADA KALKANI
ÖRTÜLÜ PLATFORM
KENAR DAĞLAR
KIYI OVALARI
Örtülü
Platform
Kanada
Kalkanı
Kanada
Kalkanı
Örtülü
Platform
Kıyı Dağları
Örtülü Kanada
Platform
Büyük
Ovalar
Havzalar
Kuşağı
Kalkanı
İç Düzlükler
Kıyı Ovaları
Grönland
KANADA KALKANI
Kanada kalkanı kıtanın çekirdeğini oluşturmaktadır.Yer kabuğunun
en eski kısımlarından biri olan Kanada Kalkanı, Great Bear (Büyük
Ayı) gölü, Atabasca gölü ve kuzey merkezi Ontario olmak üzere üç
temel çekirdek etrafında meydana gelmiştir. Burada ilk önce
kristalen külteler katılaşmıştır. Bunların arasında tortul külteler
toplanmış, kıvrılmış ve değişmelere uğramış, volkanik unsurlar
yüzeye çıkmış, sayısız kristalen domlar, dayklar meydana gelmiştir.
Üç temel çekirdeğin birleşmesi bu olaylar sonucunda gerçekleşmiş
ve Kanada Kalkanı meydana gelmiştir.
Kanada Kalkanı, Prekambriyen döneminde magmatik ve yüksek
derecede metaformik etkiye maruz kalmıştır. Bu sebeple alan
volkanik kayaçlardan oluşmuş ve ince bir toprak tabakasıyla
kaplanmış bir hâldedir. Kanada Kalkanının üzerinde yer alan
bölgede, yerleşim ve endüstriyel gelişme çok düşük iken,
madencilik üst seviyededir.
Kanada Kalkanının oluşturan külteler, hayat izleri görülmeden
önce tortulandıkları için bitki ya da hayvan artıklarından
yoksundurlar. Bu nedenle Kanada Kalkanında kömür veya petrole
rastlanmaz. Buna karşılık, metaller bakımından zengindir. Metaller
daha çok iç püskürüklerin etrafında kontakt metamorfizma
kuşaklarında ya da tortulanma havzalarında görülürler. Kanada
Kalkanı geniş bir granit alanında meydana gelmiş volkanik ve
tortul külte formasyonlarıyla doludur. İşte metallerin bulunduğu
yerler bu formasyonların civarındadır. Kanada Kalkanındaki
uranyum, altın, nikel ve demir madenleri sözü geçen bu jeolojik
oluşumların bulunduğu yerlerden çıkarılmaktadır.
Kanada kalkanı, ana görünümü ile eski ve aşınmış olmakla birlikte
hala pürüzlü bir platodur. Kuzeyde Arktik denizi (Kuzey Buz Denizi)
içindeki Ellesmere Adası kuzeyide Columbia Burnunda başlayıp
içeride Superior gölü batısında Minnesota Eyaletine uzanmaktadır.
Dalgalı bir plato görünümünde olan Kanada kalkanı, doğuda ve
güneyde yükselmiş olup ortası çukur olup sular altında kalmıştır.
Batıda ise kıvrılma ve kırılmalarla yükselmiş bulunan Kayalık
Dağlarının altına dalmaktadır. ST. LAWRENCE ırmağının halicinden
itibaren Büyük Gölleri (Superior, Michigan, Huron, Ontario, Erie)
içine alarak, batıda MACKENZIE Nehrinin deltasına kadar uzanır.
Yükselti doğuda 1600-1700m.; güneydoğuda 1300m.; güneyde 700
m.; kuzeyde 300 metrenin altına düşmektedir. Dördüncü jeolojik
zamanda Pleistosen devrinde kıta buzulu altında kalan Kanada
kalkanı, çok sayıda buzul şekillerinin oluşumuna sahne olmuştur.
Kuzeydeki Arktik denizi içindeki adalar, büyük bir iç deniz
görünümündeki Hudson körfezi, haritada bir asma yaprağı gibi
görünen Büyük göller (Gerat Lakes) buzullaşmadan geriye kalan
unsurlardır.
Kanada Kalkanı
ÖRTÜLÜ PLATFORM
Hudson körfezi etrafından, batıda MACKENZIE ırmağına ve
buradan Missisipi deltasına kadar olan sahada Kanada Kalkanının
üzeri başka külteler tarafından örtülmüş olup bu nedenle ÖRTÜLÜ
PLATFORM olarak nitelendirilmiştir. Örtülü platform, Kuzey Kutup
bölgesindeki adalar topluluğunun altına dalmakta, kıtanın iç
kesimlerinde ise geniş düzlüklerin temelini oluşturmaktadır.
Güneybatıda kayalık dağlarının oluşumu sırasında kırılmalara
maruz kalmış ve bunun sonucunda birbirinden ayrılmış parçalar
halini almıştır. Bu durumu özellikle COLORADO PLATOSU’nda
görmek mümkündür.
KUZEY BUZ DENİZİNDE (ARKTİK OKYANUSTA) KANADA KALKANIN PARÇASI OLAN ADALAR
KANADA KALKANINDAKİ ÖNEMLİ GÖLLER
BÜYÜK AYI GÖLÜ (Great Bear Lake): Mackenzie nehrinin doğusunda yer alır.
BÜYÜK ESİR GÖLÜ (Great Slave Lake): Suları Mackenzie nehri tarafından boşaltılan bir
göldür.
ATABASCA GÖLÜ: Büyük Esir güneyinde, Kanada’nın Alberta-Saskatchewan eyaletleri
arasında yer alır.
WINNIPEGOSIS, WINNIPEG, MANITOBA GÖLLERİ: Hudson körfezi güney batısındaki
Manitoba eyaleti içinde bulunurlar.
SUPERIOR GÖLÜ: Kanada ile ABD arasında yer alan superior gölü 82100 km kare ile
dünyanın alanına göre en büyük, hacmine göre ise en büyük üçüncü tatlı su gölüdür.
En derin yeri 406 metredir. Superior gölü 200 ü aşkın nehir ile beslenir. St.Marys
nehri ile Huron gölüne bağlıdır. Gölde şiddetlifırtınalar görülür. Suları kışın buz
tutmasına rağmen; 200 m den derin kısımları hemen hemen her zaman 4 derece
sıcaklıktadır. Bu nedenle yılda iki kez tam su sirkulasyonu gerçekleşir. Superior gölü
günümüzde oligotrof olarak kabul edilmektedir.
Oligotrafik Göl: Ayırt edici özellikleri, düşük besin düzeyi, derin sulardaki büyük
miktarlarda çözünmüş oksijen, duru soğuk su ve sınırlı bitki yaşamı olan gölleri ifade
eder.
SUPERIOR GÖLÜ