Kazakistan Ülke Raporu 2012-03-27

Transkript

KAZAKİSTAN
ÜLKE RAPORU
Hazırlayan : Tuğrul SOMUNCUOĞLU
Ankara - April, 2011
T.C. Başbakanlık
Dış Ticaret Müsteşarlığı
İHRACATI GELİŞTİRME ETÜD MERKEZİ
KAZAKİSTAN
Temel Sosyal ve Ekonomik Göstergeler
Temel Ekonomik Göstergeler
Reel GSYİH Artışı (%)
2007 a
2008 a
2009 b
2010 c
2011 c
8,9
3,2
-1,8
2,6
3,9
Tüketici Fiyatları Enflasyonu (ort., %)
18,8
9,5
6,0
6,7
6,6
İhracat (milyar $)
48,4
72,0
43,5
53,8
60,6
İthalat (milyar $)
33,3
38,5
28,1
31,3
34,8
Cari İşlemler Dengesi (milyar $)
-8,2
7,0
-1,7
1,5
0,8
Döviz Kuru Tenge: ABD $ (yılsonu)
120,3
120,8
149,0
144,0
142,5
Döviz Kuru Tenge:Avro (yılsonu)
175,7
167,9
219,8
199,5
200,9
Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Kazakhstan Country Report, Ocak 2010
a: Gerçek b: EİU Tahmini c:EIU Projeksiyonu
Temel Sosyal Göstergeler
Nüfus
15,8 milyon (31 Ocak 2009 itibarı ile, tahmini)
Dil
Kazakça. Ayrıca yaygın olarak Rusça.
Din
Müslüman ( %47), Ortodoks ( %44), Protestan ( %2), diğer ( %7)
Başlıca Sanayi Malları
Petrol, kömür, manganez, kromit, kurşun, çinko, bakır, titanyum, boksit, altın,
gümüş, sülfür, demir ve çelik, traktörler ve diğer tarımsal makineler, elektrikli
makineler, inşaat malzemeleri
Başlıca Tarım Ürünleri
Hububat (başta buğday), pamuk; hayvancılık ürünleri
Başlıca İhraç Malları
Petrol ve petrol ürünleri, demirli metaller, kimyasallar, makineler, hububat, yün,
et, kömür
Başlıca İthal Malları
Makine ve ekipman, metal ürünler, gıda maddeleri
Başkent
Astana (10 Aralık 1997’den itibaren)
Yüzölçümü
2 724 900 km 2
Başlıca şehirleri
Almatı, Karaganda, Çimkent, Semipalatinsk, Pavlodar, Petropavlovsk, Cambul,
Türkistan, Kökçetav, Turgay, Guryev
Aktav ( Şevçenko ), Atırav ( Guryev ), Öskeman ( Ust-Kamenogorsk ), Pavlodar,
Semey ( Semipalatinsk )
Limanları
KDV Oranı
% 12
Kurumlar Vergisi Oranı
% 20
Kişi Başına Düşen Milli Gelir
(Satınalma gücü paritesine
11 264 $
göre)
Kaynaklar: The Economist Intelligence Unit, CIA World Fact Book, T.C. Astana Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği
Üyesi Olduğu Uluslararası Kuruluşlar
Kazakistan, Birleşmiş Milletler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Avrupa-Atlantik İşbirliği Konseyi
ve İslam Konferansı Örgütü üyesidir.
Kazakistan bölgesel bütünleşme hareketlerinin de içinde yer almaktadır. Bağımsız Devletler Topluluğu,
İGEME-İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2011
2 / 53
Yasal Uyarı : Kaynak gösterilmek kaydı ile alıntı yapılabilir. Dokümanın her hangi bir yöntemle çoğaltılması ve/veya basılı ya da elektronik her hangi bir
ortamda dağıtımı yasaktır.
Avrasya Ekonomik Topluluğu (EURASEC) ve Orta Asya İşbirliği Teşkilatı (CACO) üyesidir.
Kazakistan, 2010 yılında Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (OSCE) başkanlığını üstlenmiştir. Ülke,
bu görevi üstlenen ilk eski Sovyet Cumhuriyeti olacaktır. Kazakistan bu görevi üstlenebilmek için seçim
yasası, siyasi partiler ve basınla ilgili mevzuatta önemli değişiklikler yapmıştır.
Rusya ve Çin Kazakistan’ın en önemli stratejik ortaklarıdır. Bu ülkeler ile ilişkilerin geliştirilmesi ve
derinleştirilmesine yönelik faaliyetler gelecekte de devam edecektir. Çin son yıllarda özellikle enerji
alanında ülkenin en önemli ortağı konumuna gelmiştir. Bunun ardında Çin’in Orta Asya’daki hidro
karbon kaynaklarına ulaşma amacı ve Kazakistan’ın ihraç pazarlarını çeşitlendirerek Rusya ile transit
fiyatlar üzerinde pazarlık gücünü güçlendirme hedefi bulunmaktadır. Kazakistan’ın son yıllarda Çin’le
geliştirdiği ilişkiler, ülkenin yürüttüğü çok yönlü dış politikanın bir yansımasıdır. Ülkenin Rusya ile
geçmişten gelen ekonomik bağları ve bölgesel güvenliğe yönelik ilişkileri güçlü bir şekilde devam
edecektir.
DTÖ üyeliğinin Rusya ile birlikte 2010 yılında gerçekleşmesi beklenmekte iken, Kazakistan, Rusya ve
Beyaz Rusya arasındaki Gümrük Birliği Anlaşmasına dahil olmak için DTÖ’ye üyelik müzakerelerine
2009 Haziran’ında ara vermiştir.
Genel Bilgiler
Coğrafi Konum
2 724 900 km2 yüzölçümüne sahip olan Kazakistan, yüzölçümü açısından dünyanın dokuzuncu, eski
Sovyetler Birliği ülkelerinin ikinci en büyük ülkesidir. Türkiye’nin yaklaşık 3,5 katı büyüklüğündeki ülke,
Orta Asya’da Çin’in kuzeybatısında, Ural Nehri’nin batısında yer almaktadır. Ülkenin sınır komşuları Çin
(1 533 km), Kırgızistan (1 051 km), Rusya (6 846 km), Türkmenistan (379 km) ve Özbekistan (2 203
km)’dır. Kazakistan’ın Aral Gölü’ne 1 070 km’lik ve Hazar Denizi’ne 1 894 km’lik sınırı da
bulunmaktadır.
Doğudaki Altay Dağları, güneydoğusundaki Tien Şan -diğer adıyla Tanrı Dağları- ve onun uzantıları
Jongar Alatav ve Saur-Tarbagatay ülkenin en büyük dağlarını oluşturmaktadır. İrtiş, Esil, Jayık, İli,
Sırderya, Tobıl, Sarısu ülkenin en büyük nehirleridir. İrili ufaklı ve çoğu yaz aylarında kuruyan 7
000’den fazla akarsu bulunmaktadır. İrtiş, Esil ve Tobıl nehirleri Obi havzasına dahil olup Kuzey Buz
Denizine, diğerleri ise ülke içindeki göllere dökülmektedir.
İrtiş, Esil ve Jayık'ta gemi taşımacılığı yapılmaktadır. Ülkede irili ufaklı 48 bin göl bulunmaktadır.
Hazar, Aral, Balkaş, Alagöl, Zaysan, Tengiz, Sıletı gölleri ülkenin belli başlı büyük gölleridir. Ülkenin
güneybatısında bulunan Aral Gölü suyunun çekilmesi nedeni ile küçülmektedir. Göllerin önemli bir kısmı
çok tuzlu olduğundan tuz üretimi yapılmaktadır. Balkaş ve Zeysan ise önemli tatlı su gölleridir. İrtiş'de
iki, İle ve Sırderya'da birer olmak üzere ülkenin dört büyük barajı vardır.
Ülkede tam anlamıyla karasal iklim hakimdir. Bu nedenle çok soğuk kışlar ve çok sıcak yazlar
yaşanmaktadır. Kuraklık süresi ve sıcaklık farkları büyüktür. Yazın ortalama hava sıcaklığı kuzey
bölgelerinde 20ºC, güney bölgelerinde ise 30ºC’dir. Kışın ortalama hava sıcaklığı ise kuzey bölgelerinde
–20 ila -22ºC, güney bölgelerinde -4 ila -8 ºC’dir. Astana’daki ortalama sıcaklıklar kışın -18ºC, yazın
20ºC’dir. Almatı’daki ortalama sıcaklıklar ise kışın -8ºC, yazın 22ºC olmaktadır. Yıllık metrekareye
düşen yağış miktarı ortalama 250-350 mm3'tür.
Kazakistan'da tabii bitki örtüsü kuzeyden güneye gittikçe farklılaşmaktadır. Kuzeydeki küçük orman ve
ağaçlıklarla kaplı bozkır sahası güneye inildikçe çöle dönüşmektedir. Irmak boyları ağaçlık ve çalılıktır.
Kumluk alanlarda saksavul ağaçları ve çalı türünden ılgınlar bulunmaktadır. Altay ve Tanrı Dağları ise
çam ağaçları ile kaplıdır. Ülkenin en yüksek noktası 6 994 metre yükseklikle Tanrı Dağları’ndaki
(Tien-Şan) Han Tengri zirvesidir. En alçak yeri ise -132 metreyle Batı Kazakistan'daki Karakıya
Çukuru’dur. Kazakistan' nın %7'sini ormanlar, %4'unü dağlar, %26'sını ekilebilir alanlar, %23'ünü
bozkır, %40'nı da çöl görünümlü topraklar oluşturmaktadır.
Siyasi ve İdari Yapı
Parlamenter bir cumhuriyet olan Kazakistan Cumhuriyeti, 16 Aralık 1991 tarihinde Sovyetler
Birliği’nden bağımsızlığını kazanmasından bu yana Nursultan Nazarbayev başkanlığında
yönetilmektedir. Nazarbayev, 1991 yılında göreve gelmesinin ardından 1999 yılı Ocak ayında yedi
yıllığına yeniden Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Nazarbayev, 2005 yılı Aralık ayında gerçekleştirilen en son
Cumhurbaşkanlığı seçiminde yeniden Cumhurbaşkanlığına seçilmiştir. Cumhurbaşkanı Nazarbayev’in
otoritesi her alanda hissedilmektedir. Yönetsel alanlarda Nazarbayev tarafından yapılan düzenlemeler,
özellikle Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri ve Bakanlık yenilemeleri ile gerçekleştirilmektedir.
Nazarbayev, ülkede günümüzdeki politik istikrarın ana unsuru konumundadır. Özellikle 1995 yılından
itibaren Nazarbayev’in Kazakistan’ın politik yapısı üzerindeki etkisi giderek artmıştır. Bunda, 1995
yılında gerçekleştirilen iki referandum etkili olmuş, sözkonusu referandumlar neticesinde 30 Ağustos
1995 tarihinde Cumhurbaşkanı’nın yetkilerini genişleten ülkenin bağımsızlık sonrasındaki ikinci
Anayasası kabul edilmiştir. Bu Anayasaya göre Kazakistan Cumhuriyeti demokratik, laik bir hukuk
devletidir. 1998 yılı Kasım ayında parlamento Cumhurbaşkanı’nın gücünü artıran bir dizi karar almıştır.
Buna göre Cumhurbaşkanlığında azami yaş sınırı ve en fazla iki dönem sınırı kaldırılmış;
Cumhurbaşkanlığının bir dönemlik süresi beş yıldan yedi yıla çıkartılmıştır. Nazarbayev, 27 Ekim 2000
tarihinde dokunulmazlık hakkı kazanmıştır. Nazarbayev ailesinin üyeleri devlette önemli görevlerde
bulunmaktadır. Ülkenin başkentinin Almatı’dan Astana’ya taşınması kararı 1994 yılında Nazarbayev
Kazakistan Ülke Raporu
3 / 53
tarafından alınmış olup, taşınma 10 Aralık 1997’de tamamlanmıştır. Tüm kurumların Almatı’dan
Astana’ya taşınması ise 1998 yılında tamamlanmıştır. Taşınma kararı devlet bütçesini etkilemeye
devam etmektedir. 2005 yılında 1995 Anayasasında yapılan değişikliklerle Nazarbayev’in görev süresi
üzerindeki tüm kısıtlar kaldırılarak, yaşam boyu Cumhurbaşkanlığı görevinde kalmasının önü açılmıştır.
Yasama organı parlamento ve senatodur. Kırkyedi üyeli senatonun otuziki üyesi altı yıllığına
seçilmektedir. Geri kalan onbeş üye ise Cumhurbaşkanı tarafından atanmaktadır. Parlamento ise
yüzyedi üyeden oluşmakta, doksansekizi seçilmektedir. Geri kalan dokuz koltuk ise ülkedeki etnik
azınlıkları temsil eden Kazakistan Halkları Asamblesine ayrılmıştır. 2007 Ağustos ayında gerçekleştrilen
seçimlerde Nazarbayev’in partisi Nur Otan parlamentodaki tüm koltukları kazanmıştır.
Ülke, içinde Almatı’nın da yer aldığı bazı seçilmiş şehirler için ayrı yönetim yapılarına sahip 14 idari
bölgeye (eyalet) bölünmüştür. Yerel hükümet bütçesi yerel meclis tarafından onaylanmaktadır.
Bölgesel temsilcilerin görev süresi beş yıldır. Bölgesel yönetimin (Akimat-Valilik) idarecisi olan Valiler,
Cumhurbaşkanı tarafından atanmaktadır. Bölgesel hükümetlere sınırlı özerklik tanınmıştır. Ancak,
Almatı’nın istisnai olarak kapsamlı otoritesi bulunmaktadır.
Ülkedeki Eyaletler: Akmola, Aktöbe, Almatı, Atırav, Batı Kazakistan, Doğu Kazakistan, Güney
Kazakistan, Jambul, Karagandı, Kızılorda, Kostanay, Kuzey Kazakistan
Nüfus ve İşgücü Yapısı
Ülkenin nüfusu 2009 yılı itibarı ile 15,8 milyondur. Yüzölçümü açısından dünyanın 9., eski Sovyetler
Birliği’nin 2. en büyük ülkesi olan Kazakistan’da nüfus yoğunluğu 2009 yılı itibarı ile kilometrekareye
5,8 kişidir. Nüfusun çoğunluğu, ülkenin kuzey ve güney doğusunda yaşamaktadır. Ülkenin orta ve batı
kısımlarında nüfus seyrektir. Nüfus yoğunluğunun bu derece düşük olmasının başlıca nedeni ülkeden
dışarıya olan göçlerdir. Doğal nüfus artış hızı, dışarıya olan göçe yetişememektedir. 1989-1999 yılları
arasında 1,5 milyon kişi Kazakistan dışına göç etmiştir. Bunların çoğu, Rusya’ya göç eden etnik
Ruslardır; etnik Alman nüfusunun da yarısı Almanya’ya gitmiştir. 2000 yılından bu yana gerçekleşen
güçlü ekonomik büyüme ülkeden göç eğilimini tersine çevirmiş ve 2004 yılında net göç ilk kez pozitife
dönmüştür. Nispeten yüksek doğum oranları ve azınlıkların göçü neticesinde 1920’lerden bu yana ilk
defa Kazak nüfus çoğunluğu elde etmiştir. Ülke, son yıllarda Orta Asya’daki fakir komşuları ve Çin’den
göç almaktadır. Buna ilave olarak ülkeden Rusya’ya göçte yavaşlama gözlenmektedir.
Göçe rağmen ülkede halen geniş bir Rus azınlık bulunmaktadır. 2001 itibarı ile ülkedeki Rusların
nüfusa oranı % 30’dur. Bağımsızlık sonrasında Ruslar kamudaki önemli görevlerden uzaklaştırılmıştır.
Kazaklaştırma Programı kapsamındaki bu uygulama kamuda vasıflı işgücü kaybına neden olmuştur.
Günümüzde bu uygulama yumuşatılmıştır. Nazarbayev’in Kazak alfabesinin Kiril alfabesinden Latin
alfabesine dönüştürülmesi yönünde bir teklifi vardır. Bunun 12-15 yıllık bir süreçte gerçekleştirilmesi
öngörülmektedir.
60 yaş üzeri nüfusun toplam nüfusa oranı düşük düzeydedir. Nüfusun yalnızca yaklaşık %10’u 60 yaş
üzerindedir. Ülkedeki fakirlik son yıllarda GSYİH’daki hızlı artış eğilimi ile birlikte önemli ölçüde düşüş
göstermiştir. Kazakistan İstatistik Ajansı’na göre ülkede fakirlik sınırı (ayda 35 $) altında yaşayan
nüfusun oranı 2001’de %28 iken, 2006 yılının son çeyreği itibarı ile %8’e gerilemiştir.
1999’dan itibaren gözlenen hızlı ekonomik büyüme istihdam artışı ve yaşam standartlarında artış
sağlamıştır. 2004’te 381 000 kişi olan yıllık ortalama işsizlik 2007’de 597 200 kişi (toplam işgücünün
%7,3’ü) olmuştur. Yıllık ortalama işsizlik 1999 yılına göre (950 000 kişi-toplam işgücünün %13,5’i) yarı
yarıya azalmıştır.
Gerçek işsizlik verilerinin resmi istatistiklerden daha yüksek olduğu tahmin edilmekle birlikte, Kazak
işsizlik istatistikleri diğer Orta Asya ülkelerine göre daha gerçekçi verilere dayanmaktadır. Resmi olarak
kaydedilen işsizlik, 1999 yılı itibarı ile 950 000 iken (toplam işgücünün yaklaşık %13,5’i), 2006 yılında
625 400 kişiye (toplam işgücünün %7,8’i) düşmüştür.
Müteahhitlik hizmetleri gibi sürekli büyüme gösteren sektörlerdeki istihdam resmi verilerde yeterince
yansıtılmamaktadır. Bunun nedeni özellikle konut inşaatında gayrı resmi istihdamın hakim olmasıdır.
2008 yılında konut inşaat sektöründeki daralma işten çıkarmalara neden olmuştur.
Petrol sektörü ile ivme kazanan ekonomik büyümenin etkileri başta hizmet sektörü olmak üzere diğer
sektörlere de yansımıştır. Hizmet sektörü ülkede en fazla istihdam sağlayan sektör konumundadır.
Bununla birlikte uzun vadeli işsizlik verileri özellikle ülkenin kuzeyindeki eski ağır sanayinin yoğunlaştığı
bölgelerde yüksektir.
İstihdam-İşgücü İstatistikleri
2003
2004
2005
2006
2007
İşgücü (milyon)
7,7
7,8
7,9
8,0
8,2
İşsizlik Oranı ( %)
8,8
8,4
8,1
7,8
7,3
Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Kazakhstan Country Profile, 2008
Kazakistan yabancı işgücü istihdamında kota uygulamaktadır. Kotalar devlet tarafından her yıl yeniden
4 / 53
belirlenmektedir. 2008 yılı için belirlenen kota, ekonomik olarak aktif Kazak nüfusun %1,6’sıdır.
Yetkililer yabancı yatırımcıları yerli işçi eğitme ve istihdam etme konusunda giderek artan bir şekilde
yönlendirmeye çalışmaktadır.
Doğal Kaynaklar ve Çevre
Kazakistan, petrol ve doğal gaz rezervleri yönünden zengindir. Ülkenin petrol revervleri doğal gaz
rezervlerine göre daha fazladır. Kazakistan eski Sovyet Cumhuriyetleri içinde Rusya’dan sonra ikinci
büyük petrol üreticisidir. Ülke ekonomisi büyük ölçüde petrol ihracatı gelirlerine dayalıdır.
British Petroleum (BP) tarafından yayımlanan Statistical Rewiev of World Energy isimli süreli yayının
tahminlerine göre 2007 yılı sonu itibarı ile ülkenin toplam petrol rezervi 39,8 milyar varil civarındadır.
Bu rakam, toplam dünya rezervinin %3,2’sini oluşturmaktadır. Suudi Arabistan ise 2006 yılı sonu itibarı
ile 264,2 milyar varil (dünya rezervinin yaklaşık %21,3’ü) kanıtlanmış rezerve sahiptir. Ülkenin rezerv
seviyesi Hazar Denizi’ndeki yeni bulunan rezervler ile birlikte giderek artış göstermektedir.
Kazakistan’ın doğal gaz rezervi ise 2007 yılı sonu itibarı ile dünya toplam rezervinin %1,1’ini
oluşturmakta olup, toplam 1,9 trilyon metreküpe tekabül etmektedir. Ayrıca, ülke dünya kömür
rezervinin de %3,7’sine (31,3 milyar ton) sahiptir. Kazakistan altın rezervleri bakımından da zengin bir
ülkedir.
Ülkenin Vasilkovskoye madeninde yaklaşık 370 ton altın rezervi bulunmaktadır. Ayrıca zengin demir
filizi, bakır, krom, kurşun, wolfram, tungsten ve çinko yatakları da bulunmaktadır.
Kazakistan, Sovyetler Birliği döneminden kalan iki ciddi çevre problemi ile karşı karşıyadır. Bunlardan
birisi, doğu sınırına yakın Semipalatinsk bölgesinin Sovyetler Birliği döneminde nükleer deneme alanı
olmasından kaynaklanan radyoaktivite sorunudur. Bölgede kansere yakalanma oranı ortalamanın
üzerinde olmamakla birlikte, radyoaktivitenin insan sağlığı ve çevre üzerinde uzun dönem etkileri hala
belirsizdir. İkinci bir sorun da, Kazakistan’ın kıyısı olduğu Aral Gölü’nün Siriderya ve Amuderya
nehirlerinin Orta Asya’daki pamuk üretimi nedeniyle aşırı kullanımı dolayısıyla kurumakta olmasıdır.
Kalan su da böcek ilaçları ve gübre atıkları ile kirlenmekte olduğu için, bölge nüfusu ve tarımsal
kullanım açısından çok önemli sorunlar doğmaktadır. Bu sorunlar ülkede balıkçılığın sona ermesine ve
su temini zorluklarının yaşanmasına neden olmuştur. Aral Denizi’nin kurutulması, Vozrozhdensky
adasının bir yarımada haline gelmesine neden olmuştur. Ancak Sovyet döneminde biyolojik test bölgesi
olan adanın, yarımada haline gelmesi ile çeşitli salgın hastalıkların yayılması tehlikesi oluşmuştur.
Dahil Olduğu Uluslararası Anlaşmalar
Kazakistan, Birleşmiş Milletler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Avrupa-Atlantik İşbirliği Konseyi
ve İslam Konferansı Örgütü üyesidir.
Kazakistan bölgesel bütünleşme hareketlerinin de içinde yer almaktadır. Bağımsız Devletler Topluluğu,
Avrasya Ekonomik Topluluğu (EURASEC) ve Orta Asya İşbirliği Teşkilatı (CACO) üyesidir.
Kazakistan, 2010 yılında Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (OSCE) başkanlığını üstlenmiştir. Ülke,
bu görevi üstlenen ilk eski Sovyet Cumhuriyeti olacaktır. Kazakistan bu görevi üstlenebilmek için seçim
yasası, siyasi partiler ve basınla ilgili mevzuatta önemli değişiklikler yapmıştır.
Rusya ve Çin Kazakistan’ın en önemli stratejik ortaklarıdır. Bu ülkeler ile ilişkilerin geliştirilmesi ve
derinleştirilmesine yönelik faaliyetler gelecekte de devam edecektir. Çin son yıllarda özellikle enerji
alanında ülkenin en önemli ortağı konumuna gelmiştir. Bunun ardında Çin’in Orta Asya’daki hidro
karbon kaynaklarına ulaşma amacı ve Kazakistan’ın ihraç pazarlarını çeşitlendirerek Rusya ile transit
fiyatlar üzerinde pazarlık gücünü güçlendirme hedefi bulunmaktadır. Kazakistan’ın son yıllarda Çin’le
geliştirdiği ilişkiler, ülkenin yürüttüğü çok yönlü dış politikanın bir yansımasıdır. Ülkenin Rusya ile
geçmişten gelen ekonomik bağları ve bölgesel güvenliğe yönelik ilişkileri güçlü bir şekilde devam
edecektir.
DTÖ üyeliğinin Rusya ile birlikte 2010 yılında gerçekleşmesi beklenmekte iken, Kazakistan, Rusya ve
Beyaz Rusya arasındaki Gümrük Birliği Anlaşmasına dahil olmak için DTÖ’ye üyelik müzakerelerine
2009 Haziran’ında ara vermiştir.
Genel Ekonomik Durum
Ekonomik Yapı
GSYİH'nin Sektörlere Göre Dağılımı (%)
Sektörler
2007
Hizmet
54,8
Sanayi
39,4
Tarım
5,8
Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Kazakhstan Country Profie 2008
5 / 53
1991 yılında gerçekleşen bağımsızlık öncesinde Kazakistan’ın uzmanlaşmaya dayalı Sovyet sistemi
içindeki rolü buğday üretimi, metalurji ve mineral üretimi üzerinde yoğunlaşmıştır. Sovyetler Birliği’nin
dağılması, merkezi planlı ekonominin çöküşü ile birlikte Kazakistan’ın üretiminde ciddi bir düşüş
meydana gelmiştir. Ekonomisi büyük ölçüde Rusya’ya bağlı bir Orta Asya ülkesi olan Kazakistan’ın
bağımsızlık sonrası yaşadığı durgunluk döneminde tüketim malları üretimi gibi bazı alt sanayi sektörleri
büyük zarar görmüştür. Sonuç olarak 1990’lar süresince GSYİH içinde sanayi sektörünün payı
gerilemiştir. 2000 yılı itibarı ile sanayi sektörü GSYİH içindeki payı yeniden yüzde otuzlara ulaşmıştır.
Bunda en önemli rolü, yatırımlarla ivme kazanan petrol sektörü oynamıştır. Günümüzde petrol, toplam
sınai üretimin yarısından fazlasını oluşturmaktadır. Sanayi sektörünün GSYİH içindeki payı 2007 yılı
itibarı ile %39,4’tür.
Kazak ekonomisinin diğer önemli sektörleri ise metal işleme ve çelik üretimidir. Bu sektörler de Sovyet
sonrası dönemde ülkeye giren yabancı yatırımlar sayesinde en çabuk toparlanan sektörler olmuştur.
İnşaat sektörü tamamen petrol sektörüne bağımlı olup, sektörün GSYİH içindeki payı petrol
sektöründeki yatırımlarla birlikte aşamalı olarak artmıştır. Ekonominin geri kalanı, küçük olmakla
birlikte hızla gelişen hizmet sektöründen ve verimsiz, emek-yoğun tarım sektöründen oluşmaktadır.
Tarım sektörü en fazla istihdam sağlayan sektördür.
2007 yılında tarım sektörünün GSYİH’daki payı yalnızca %5,8 olmuştur. Bu oran, 1992 yılında
%23’tür. Üretimde giderek önem kazanan gıda sanayi ürünlerinin ihracat gelirleri içindeki payı ise
düşük düzeydedir.
Ekonomik büyümenin ve yabancı yatırımların olumlu etkisi sayesinde gerçekleşen refah artışının
nüfusun her kesimi tarafından paylaşılamamasına rağmen fakirlik düşüş eğilimindedir. Kırsal kesimdeki
fakirlik çok daha belirgindir. Özellikle ülkenin güneyinde yerleşik Kazaklar kırsal kesimde yaşayan nüfus
içindeki en fakir kesimdir.
1999-2006 yılları arasında gözlenen hızlı ekonomik büyüme istihdam artışını tetiklemiş ve yaşam
standardını yukarı çekmiştir. Yıllık ortalama işsizlik oranı 1999 yılında %13,5 iken, 2006 yılında %7,8’e
gerilemiştir.
Reel ücretlerdeki artış da olumlu etkilerini göstermeye başlamış olup, tüketim malları ithalatı artış
eğilimine girmiştir. Yaşam standarlarının yükselmesinde Tenge’nin istikrarı önemli role sahiptir.
Kazakistan, Dolar bazında BDT ülkeleri içinde-Rusya hariç- en yüksek kişi başı GSYİH ve aylık ücretlere
sahip ülkedir. Bu göreceli yüksek refah düzeyinin en önemli göstergelerinden biri de ülkeye diğer
Merkezi Asya ülkelerinden özellikle Özbekistan’dan giren çok sayıdaki kaçak göçmendir. Özbek işçiler
her yıl yaz mevsiminde pamuk toplamak üzere ülkeye girmektedir. Bu işçiler için Kazakistan’da
çalışmak, sadece Özbekistan’daki ücretlerden 5 kat fazla kazanmak değil, aynı zamanda konvertibl bir
para cinsinden kazanç sağlamak anlamına gelmektedir.
Ekonomide yaratılan katma değerin büyük bir bölümü petrol sektöründen kaynaklanmaktadır. Petrol
üretimi ülkenin batısındaki Hazar Denizi’ne yakın bölgelerde yoğunlaşmıştır. Ağır sanayi sektörü ülkenin
kuzeyinde konumlanmış olup, bu bölgede nüfusun çoğunluğunu Ruslar oluşturmaktadır. Eski kollektif
çiftliklerde gerçekleştirilen hububat üretiminin büyük çoğunluğu da ülkenin kuzeyinde yapılmaktadır.
Ülkenin güneyinde de bir miktar petrol bulunmakla birlikte bu bölgede daha çok tarımsal üretim
gerçekleştirilmektedir. Bu bölgede Kazak nüfus pamuk üretimi gerçekleştirmektedir. Aral Gölü’nün
kuruması bölgede tarımsal üretimi olumsuz etkilemektedir. Bölge, ülkenin en fakir bölgesidir. Ülkenin
en doğusunda bulunan Almatı ülkenin finans ve iş merkezidir. Başkent Astana, ülkenin orta-kuzey
bölümünde konumlanmıştır.
Ekonomi Politikaları
Kazakistan’da bağımsızlıktan bu yana ekonomi politikaları, neredeyse tüm varlıkların devlet
mülkiyetinde olduğu merkezi planlamadan, özel sektörün ağırlık kazandığı piyasa temelli ekonomiye
geçiş üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu geçişin ilk 5 yılında Sovyet sistemi içinde kurulan ihracat piyasasının
çöküşü ve büyük ölçekli Sovyet mali yardımlarının kaybedilmesi nedeniyle çok şiddetli üretim düşüşü
yaşanmıştır. Sovyetler Birliği’nin çöküşü, Kazakistan’ı çok büyük ölçekli, verimliliği ve rekabet gücü
düşük bir ağır sanayi sektörü ile başbaşa bırakmış, verimliliği artırma fırsatı olmasına rağmen dünya
piyasaları ile rekabete girmek üzere girişimlerin yeniden yapılanması yavaş bir süreç olmuştur.
Ülke, ciddi ekonomik reformlar uygulamaya ancak 1994 yılında bir istikrar, özelleştirme ve yabancı
yatırım paketi ile başlamıştır. Pazar ekonomisi için gereken reformların gerçekleştirilmesi zaman almış
olsa da, ülke bu yönde önemli bir gelişme göstermiş durumdadır.
Ekonomi politikalarının oluşturulmasında Cumhurbaşkanı en önemli rolü üstlenmektedir. Ana ekonomi
politikalarının çoğunluğu Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ile yürürlüğe konmaktadır.
Cumhurbaşkanlığının yanı sıra Merkez Bankası da ekonomideki önemli kurumsal aktörlerden biridir.
2003-2015 yılları için uygulamaya koyulan Yenilikçi Sınai Kalkınma Programı, ekonomide sektörel
çeşitlendirme sağlamayı ve uzun vadede hizmet ve teknoloji sektörleri bakımından güçlü bir ekonomi
yaratmayı amaçlamaktadır.
Kazakistan’ın 2030 Stratejisi ise ulusal güvenlik, siyasal istikrarın sağlanması ve sağlamlaştırılması,
ülkeye yabancı yatırımların çekilmesi ve buna dayalı gelişme sağlanması, halkın sağlık ve eğitiminin
iyileştirilmesi, enerji kaynaklarının etkin kullanımı, ulaşım ve telekominikasyon altyapısının
6 / 53
geliştirilmesi ile uzmanlaşmış ve profesyonel devlet uygulamasına geçilmesi gibi hedefler koymaktadır.
Resmi verilere göre GSYİH büyüme hızı 2008 yılında %3,2’dir. Büyüme hızında 2007 yılına kıyasla
yaklaşık yarı yarıya bir yavaşlama gözlenmektedir. Sektörel veriler 2008 yılında hem sanayi üretiminde
hem de finansal hizmetlerde düşüş olduğunu göstermektedir.
Mali sektördeki likidite sıkışıklığı, sanayi üretimindeki düşüş ve zayıf dış ekonomik koşullar 2009 yılında
da ekonomide durgunluğa neden olmuştur. 2009 yılı geneline ilişkin mevcut beklentilere göre reel
GSYİH’da yaklaşık %1,9 oranında bir düşüş olacaktır. Küresel ekonomik durumun düzelmeye
başlaması (petrol fiyatlarının da yükselmesi ile birlikte) 2010’da yavaş da olsa büyümenin tekrar
sağlanması beklenmektedir. 2009-2010 yıllarına yönelik büyüme tahminlerinin gerçekleşmesi büyük
ölçüde hükümetin alacağı tedbirlere, petrol fiyatlarına ve mali piyasalara bağlıdır.
Kazak bankaları halihazırda aktif kalitesinin kötülemesi ve azalması sorunu ile karşı karşıyadır. Ülkede
tüketici kredilerinin kullanımı sınırlandırılmış durumdadır. Bu durum özel tüketim harcamalarına
olumsuz yansımaktadır. Yatırım harcamalarında da düşüş olmuştur. İthalat ve ihracat hacminde
gerileme beklenmektedir.
Ekonomik Performans
Yıllar İtibarı ile GSYİH ve GSYİH Büyüme Oranı
2006 a
2007 a
2008 a
2009 b
2010 c
2011 c
GSYİH (milyar ABD $)
81.0
104.9
134.4
103.0
123.1
139.8
Reel GSYİH Büyüme Oranı ( %)
10.6
8.9
3.2
-1.8
2.6
3.9
Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Kazakhstan Country Report, Ocak 2010
a: Gerçek b: EİU Tahmini c:EIU Projeksiyonu
Resmi verilere göre GSYİH büyüme hızı 2008 yılında %3,2’dir. Büyüme hızında 2007 yılına kıyasla
yaklaşık yarı yarıya bir yavaşlama gözlenmektedir. Sektörel veriler 2008 yılında hem sanayi üretiminde
hem de finansal hizmetlerde düşüş olduğunu göstermektedir.
Mali sektördeki likidite sıkışıklığı, sanayi üretimindeki düşüş ve zayıf dış ekonomik koşullar 2009 yılında
da ekonomide durgunluğa neden olmuştur. 2009 yılı geneline ilişkin mevcut beklentilere göre reel
GSYİH’da yaklaşık %1,9 oranında bir düşüş olacaktır. Küresel ekonomik durumun düzelmeye
başlaması (petrol fiyatlarının da yükselmesi ile birlikte) 2010’da yavaş da olsa büyümenin tekrar
sağlanması beklenmektedir. 2009-2010 yıllarına yönelik büyüme tahminlerinin gerçekleşmesi büyük
ölçüde hükümetin alacağı tedbirlere, petrol fiyatlarına ve mali piyasalara bağlıdır.
Kazak bankaları halihazırda aktif kalitesinin kötülemesi ve azalması sorunu ile karşı karşıyadır. Ülkede
tüketici kredilerinin kullanımı sınırlandırılmış durumdadır. Bu durum özel tüketim harcamalarına
olumsuz yansımaktadır. Yatırım harcamalarında da düşüş olmuştur. İthalat ve ihracat hacminde
gerileme beklenmektedir.
Ekonomide Geleceğe Yönelik Beklentiler
Ekonomide Geleceğe Dönük Beklentiler
Ekonomik Büyüme
Ocak-Eylül 2009 dönemi itibarı ile GSYİH %2,2 oranında gerilemiştir. Bununla birlikte hükümet hala
vasat da olsa pozitif büyüme beklemektedir. Ancak emtia fiyatlarında 2008 yılına kıyasla gerçekleşen
düşüş, dış talep eğilimi ve bunların yatırımlar ve tüketici talebi üzerindeki olumsuz etkisi göz önünde
bulundurulduğunda hükümetin ekonomik büyüme tahminlerinin aksine GSYİH’da %1,9 daralma olması
beklenmektedir.
Ekonomide genel olarak gözlenen durgunluğa rağmen sınai üretimde Ağustos ayında bir canlanma
gözlenmiştir. Buna rağmen ülkenin yatırımlar ve ticari ilişkiler bakımından en önemli ortağı konumunda
olan Rusya’da ekonomik düzelme sağlanmadan Kazak ekonomisinde de tam bir düzelme
gerçekleşmeyeceği düşünülmektedir. Bankacılık piyasasında aktiflerin değer kaybetmeye devam
etmesi nedeni ile kredi erişimindeki kısıtlar devam edecek, bu durum yatırım ve tüketim harcamalarını
olumsuz yönde etkileyecektir.
Pozitif ekonomik büyüme 2010 yılında yeniden sağlanacaktır. 2011’de ekonomik faaliyetlerin daha da
canlanması ve GSYİH artış hızının %4,3 olması beklenmektedir. 2010-2011 yıllarında ekonomik
büyümenin itici gücünü petrol sektörü projelerinde devam eden yatırımlar, hidrokarbon ve metal
7 / 53
fiyatlarının yeniden artışı ve hükümet tarafından uygulamaya konan ekonomiyi canlandırma paketinin
olumlu etkileri oluşturacaktır. Ancak hükümetin bankacılık piyasasının istikrarına yönelik aldığı önlemler
başarılı olmaz ve Tenge’nin ikinci kez devalüasyonu önlenemez ise pozitif büyümeye ilişkin tahminlerin
tersine dönmesi de söz konusu olabilecektir. Ülke ekonomisinin yeniden canlanması aynı zamanda
dünya emtia fiyatlarına da bağlıdır.
Enflasyon
Küresel emtia fiyatlarının düşük seyretmesi ve zayıf ekonomik büyüme, 2008 yılının sonuna doğru
tüketici fiyatları enflasyonunun gerilemesine neden olmuştur. 2009 yılı Şubat ayında gerçekleşen
devalüasyon, 2008 yılında gerileyen fiyat artış hızının yeniden yükselmesine neden olmuştur. Bu
nedenle ithal malların maliyetleri de artış gösterecektir. Bu gelişmelere rağmen enflasyondaki düşüş
eğiliminin para arzı artışının zayıflaması ve iç talepteki daralmanın ve emtia fiyatlarındaki düşüşün
etkisi ile 2009 yılında da devam edeceği düşünülmektedir. 2009 Eylül ayında yıllık enflasyon önceki
yılın aynı dönemine göre yavaşlayarak %6 olmuştur. 2010 yılının ortasından itibaren düşüş eğiliminin
tersine döneceği tahmin edilmesine rağmen enflasyonun 2007-2008 dönemi oranlarının altında
gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Enflasyon tahminlerinin kriz nedeni ile hem daha aşağı, hem de
daha yukarı yönde sapma riski bulunmaktadır. Tenge’nin daha da değer kaybetmesi ithal malların
maliyetlerini daha da yükseltecektir. Diğer yandan düşük talep düzeyi bunun fiyatlara olan etkisini bir
ölçüde telafi edecektir. Hükümetin likidite arzını artırma çabaları da fiyatları yukarı doğru itecektir.
Diğer yandan ekonomik büyümedeki yavaşlamanın fiyatlarda yaratacağı düşüş etkisi de tahmin
edilenden fazla olabilir.
Döviz Kurları
4 Şubat 2009 tarihinde Tenge devalüe edilmiştir. Tenge 2008’deki ortalama değerine göre yaklaşık
%20 değer kaybederek aşağı yukarı 1 $: 150 Tenge kurundan işlem görmektedir. Halihazırda
Dolar/Tenge döviz kurunun %3 bandında değer kaybedip kazanmasına izin verilmektedir. Tenge’nin
devalüe edilmesinin ardında rezervlerin sürekli azalması ve Kazakistan’ın Rusya gibi başlıca ticari
partnerleri karşısında rekabet edebilirliğini kaybettiği yönündeki endişeler yatmaktadır. Tenge’nin
devalüasyonu beraberinde faiz oranları da düşürülmüştür. Faizlerin indirilmesi ticari kredilere ve
tüketici kredilerine erişimi biraz kolaylaştırmış ancak Kazak ticari bankaların dış borç ödemelerinin
maliyetini yükseltmiştir. Döviz kurunun 2010-2011 yıllarında mevcut seviyesini koruyacağı tahmin
edilmektedir. Ancak spekülasyonlar olduğu ve bankacılık krizinin daha da kötüleşmesi halinde döviz
kuru daha da zayıflayacaktır. Bu durum yeni bir ekonomik krize neden olabilir.
Dış Ticaret ve Cari İşlemler Dengesi
Cari işlemler dengesi 2008 yılında 7 milyar $’lık fazla veren cari işlemler dengesinin 2009’dan itibaren
açık vermeye başlayacağı tahmin edilmektedir. İthalat artış hızındaki yavaşlama ve petrole bağlı
ihracat gelirlerindeki yüksek miktarda artış 2008 yılında cari işlemler fazlasına neden olmuştur. 2009
yılında gerileyen petrol fiyatları ve zayıflayan dış talep ihracat gelirlerine olumsuz etki etmiştir. Bu
nedenle cari işlemler dengesinin 2009’da yeniden açık vermesi beklenmektedir. Diğer yandan durgun iç
taleple birlikte devalüasyon nedeniyle düşen satın alma gücü ithalat harcamalarını kısıtlamıştır. Cari
işlemler açığının GSYİH’ya oranının 2010’da %1,2, 2011’de ise %0,6 olacağı tahmin edilmektedir.
Kazakistan’a son dönemde giren doğrudan yabancı sermaye tutarı, büyük ölçüde ülkenin başlıca hidro
karbon projelerine doğrudan yabancı sermaye akışına bağlı olarak, Rusya ve Ukrayna gibi eski Sovyet
Bloğu ülkelerine kıyasla çok daha yüksek düzeydedir.
Sektörler
Tarım ve Hayvancılık
Kazakistan, yaklaşık 84,6 milyon hektarlık tarımsal araziye sahiptir. Tarımsal arazinin 24 milyon
hektarı ekilebilir arazi olup, 61,1 milyon hektarı ise meradır. Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından
1990’lı yılların başlarında tarım sektörü genel ekonomik durgunluktan ciddi ölçüde etkilenmiş ve toplam
tarımsal üretim önemli miktarda düşüş göstermiştir. Tarım sektörü, yaklaşık 10 yıllık yoğun bir makro
ekonomik refom programının ardından düzelme işaretleri vermeye başlamıştır. Sektör, 2000 yılından
itibaren diğer sektörler kadar olmasa da büyümeye başlamıştır.
Tarımda 2003 yılında Toprak Reformu başlatılmıştır. 2005 yılında Devlet Tarım ve Gıda Programı
tamamlanmıştır.
Ülkenin kuzeyinde yapılmakta olan hububat üretimi tarım sektörü üretiminde en fazla paya sahiptir. Et
ve yün üretimi ise diğer önemli üretim kollarıdır. Tarımsal arazinin iyi kalitede olmasına rağmen
ülkedeki sert iklim koşulları üretimi zorlaştırmaktadır. Buna ilave olarak çiftçilerin ekipman ve tarımsal
girdi temininde zorluklar yaşanmaktadır. Sektörde özelleştirmenin yavaş ilerlemesi de zaten sınırlı olan
yakıt, gübre ve tarımsal makine yedek parçalarına erişimi daha da zorlaştırmıştır. Büyük ölçekli devlet
çiftlikleri ve kollektif çiftliklerin eski sahiplerine satılması verimliliği olumsuz etkilemiştir. Toprak
reformunun yavaş ilerlemesi küçük özel çiftliklerin başarısını engellemiştir.
Son yıllarda gözlenen hububat üretiminden sebze üretimine yöneliş eğilimi sona ermiş olup, hububat
üretimi 2007 yılında yıllık 20,1 milyon tona yükselmiştir.
Kazakistan, Orta Asya devletleri arasında en fazla tarım reformu gerçekleştiren ülkedir. Tarımsal
üretimi zorlaştıran bazı faktörlerin olmasına rağmen çiftçilerin üretimden elde ettikleri kazanç, diğer
Orta Asya ülkelerine kıyasla daha fazladır. Alım fiyatları uluslararası standartlara göre düşük düzeyde
olmakla birlikte bölge geneline göre yüksektir. Tarımdaki reform süreci bölgedeki diğer ülkelere göre
oldukça ileri düzeyde olmakla birlikte henüz yeterli düzeye ulaşmamıştır. Tarımsal üretimin
gelişmesinin önündeki önemli engellerden biri de arazi satın alma haklarının henüz tam olarak
8 / 53
düzenlenmemiş olmasının işleyen bir emlak piyasasının oluşmasına imkan sağlamamasıdır.
Ülke sahip olduğu tarımsal üretim potansiyeli ile tarım makinaları ve gıda işleme ekipmanları
bakımından ihracat olanakları sunmaktadır.
Sanayi
Bağımsızlık sonrası üretimdeki çöküşü takiben ülkeye giren yabancı yatırımlar imalat sanayiinin
yeniden canlanmasını sağlamıştır. Bağımsızlığın ardından, 1990-1995 yılları arasında imalat sanayii
üretimi %52 oranında daralmıştır. Sınai üretim, 1998 yılında Rus pazarında talebin düşmesi ve düşük
seyreden petrol ve metal fiyatları neticesinde üretim yeniden daralmıştır. Dünya fiyatlarının yeniden
artması metal ve petrol üretimini olumlu etkilemiş; 1999 yılında sınai üretim de tekrar artış göstermeye
başlamıştır. 2003 yılından itibaren artan petrol ve kömür üretimi ve dünya mal fiyatlarındaki artış
eğilimi sınai üretim hızının son yıllarda güçlenmesini sağlamıştır. İmalat sanayi 2005-2007 dönemi
itibarı ile %4-7 oranında büyüme kaydetmiştir.
Geçmişte enerji sübvansiyonu ve Sovyet pazarlarından istifade eden metal işletmeleri büyük ölçüde
verimsiz olarak çalışmıştır. Ancak son yıllarda sektörde yabancı yatırımlar sayesinde bir dönüşüm
gözlenmektedir. Metalurji sektörü, en fazla doğrudan yabancı yatırım çeken ikinci sektördür. Bu
yatırımların büyük çoğunluğu yabancı şirketlerin yerel işletmeleri belirli bir süreliğine kiraladığı projeler
üzerinden yapılmaktadır. Bu kapsamda yabancı yatırımcılar yerli işletmenin tüm varlık ve borçlarını
üstlenmektedir. Enerji fiyatları, dünya fiyatlarının altında olmasına rağmen iç pazar için yüksek olup,
sektörün gelişimini olumsuz yönde etkilemektedir.
Sanayi Üretim İstatistikleri
Sınai Üretim
2003
2004
2005
2006
2007
8,8
10,1
4,6
7,0
4,5
Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Kazakhstan Country Profile 2008
Madencilik
Petrol üretimi (ham petrol ve gaz) bağımsızlık sonrasında hızla artarak 2007 yılı itibarı ile 67,5 milyon
tona (günde 1,35 milyon varil) ulaşmıştır. Petrol üretiminin %85’i yabancı yatırımcılar tarafından
gerçekleştirilmektedir. Üretimin geri kalan %15’lik kısmı Şubat 2002’de kurulan devlet petrol şirketi
Kazmunaigaz tarafından gerçekleştirilmektedir. Kazmunaigaz hidro karbon üretimi ve taşımacılıktan
sorumlu olan kamu şirketleri Kazakhoil ve TransNefteGaz Şirketlerinin birleşmesi yolu ile kurulmuştur.
Toplam üretimde az bir payı olsa da Kazmunaigaz ülkedeki tüm ortak girişimlerde yer almaktadır.
Doğal gaz üretiminde de son on yılda önemli artışlar olmuştur. 2007 yılında çıkarılan doğal gaz miktarı
29,2 milyar metreküptür. Çıkarılan doğal gaz miktarı on yıl öncesinde ise yalnızca 8,1 milyar
metreküptür.
Kazakistan diğer mineral kaynaklar bakımından da zengindir. Kazakistan toprakları eski Sovyet
Bloğu’nun krom rezervlerinin %90’ını; kurşun, tungsten, bakır ve çinko rezervlerinin %50’sini; ve
kömür rezervlerinin %20’sini barındırmaktadır.
Ferro metalürji sanayi tarafından kullanılan demir cevheri Karaganda bölgesindeki madenlerden
çıkarılmaktadır. Dzhezkazgan bölgesi ise bakır madenlerinin merkezidir. Güney Kazakistan’daki Cambul
ve Çimkent’ten fosfat çıkarılmakta ve bu bölgelerde aynı zamanda fosfatın işlenmesi de
gerçekleştirilmektedir.
Kazakistan son yıllarda petrol ve gaz sektörlerinde faaliyet gösteren yabancı yatırımcıların
sözleşmelerini revize etmeye başlamıştır. Bunun nedeni önceki sözleşmelerin yabancı yatırımcıların
fazlasıyla lehine olduğunun düşünülmesidir. Kazak yetkililer ayrıca bazı konsorsiyumların vergi ve çevre
mevzuatına aykırı hareket ettiğini de iddia etmektedir. Hükümet Kazmunaigaz’ın sondaj
sözleşmelerinde daha fazla rol almasına çalışmaktadır. Ayrıca 2009 yılında yürürlüğe giren yeni vergi
kanununda da değişiklik yapılarak petrol dışı sektörler üzerindeki vergi yükünün doğal kaynaklar
sektörüne aktarılması sağlanmıştır.
Müteahhitlik Hizmetleri
1990’lı yılların başında küçülen müteahhitlik hizmetleri sektörü, izlenen ulusal kalkınma programı
çerçevesinde uygulanan politikalar sonucunda 2003-2004 yıllarından itibaren canlanmaya başlamıştır.
İnşaat faaliyetleri 2004’ten 2007 ortalarına kadar çok güçlü büyüme kaydetmiştir. Petrol çıkarım
faaliyetlerindeki önemli artışla birlikte inşaat faaliyetlerinde de dikkate değer artış meydana gelmiştir.
Sektör, 2005 yılında yaklaşık %40 genişleyerek en fazla büyüyen sektör olmuştur.
Devletin yeni başkent Astana’daki binalar için 1 milyar $’dan fazla harcama yapma kararı alması ve
boru hatları inşaat faaliyetleri müteahhitlik hizmetlerinde önemli artış sağlamıştır. Sonuç olarak ülke,
Astana’nın inşaası ve geliştirilmesi için önemli oranda inşaat malzemesi ithal etmektedir. Çimento, çelik
ve prefabrik binaların yerel üretimi son birkaç yıldır artış göstermiştir. Bu gelişme ile birkaç yıl önce
ülkede artan inşaat faaliyetlerine bağlı olarak ortaya çıkan girdi açığının ithalatla karşılanma eğilimi
9 / 53
tersine dönmeye başlamıştır.
Konut ve işyeri inşaatlarındaki artışa rağmen gayrımenkul fiyatları kredi sıkışıklığının baş gösterdiği
2007 yılına kadar hızla yükselmiştir. İnşaat sektöründeki faaliyetler kredi sıkışıklığına bağlı olarak
2007’nin ikinci yarısında aniden yavaşlamıştır. Bu durum aynı zamanda gayrımenkul fiyatlarında düşüşe
neden olmuştur.
2006 yılı süresince metrekare başına ortalama gayrımenkul fiyatları bir önceki yıla göre % 34 artmıştır.
Söz konusu fiyat artışı Almatı’da %72’dir. 2007 yılında fiyatlarda ortalama %30 artış olmuştur. Fiyat
artışı Almatı’da %53’tür. Ancak Ağustos 2008’de fiyatlar genel olarak yıllık %5 düşüş göstermiştir.
Almatı’daki fiyat düşüşleri daha şiddetli olmuştur. 2007 yılında Almatı’da gayrımenkul fiyatları yaklaşık
%15 gerilemiştir.
Astana, Almatı ve Atrau (petrol üretim bölgesinin merkezi) gayrı menkul yatırımlarının en yüksek
düzeyde olduğu kentlerdir. Özellikle Astana çok hızlı bir gelişme göstermiş ve çok sayıda proje başarı
ile tamamlanarak kısa zamanda kentin çehresi değiştirilmiştir.
Turizm
Orta Asya’daki başlıca tarihi ve turistik yerlerin Özbekistan’da bulunması nedeni ile ülkede turizm
faaliyetleri sınırlı düzeydedir. Ülkedeki oteller daha çok işadamlarına hizmet vermekte olup, otelcilik
altyapısı yeterli düzeyde değildir. Bu nedenle Kazakistan’a seyahat pahalıdır.
Ulaştırma ve Telekomünikasyon Altyapısı
Ülkenin yüzölçümünün genişliği ve nüfusunun dağılımı nedeni ile entegre bir iletişim altyapısı kurulması
yüksek maliyetlidir. Ülkenin başlıca ekonomik faaliyeti batıda, Hazar Denizi’ne yakın bölgededir.
Bununla birlikte ülke nüfusunun çoğunluğu orta, güney ve doğu bölgelerde yaşamaktaır.
Kazakistan son yıllara kadar taşımacılık altyapısının geliştirilmesi yönünde çok az harcama yapmıştır.
Hükümetin petrolden elde edilen gelirleri bu alandaki harcamalara yönlendirmek üzere yapmış olduğu
planlar, küresel likidite krizine bağlı olarak rafa kaldırılmıştır.
Demiryolları mal taşımacılığında hayati öneme sahiptir. 2004-2006 yılları arasında Kazakistan
Demiryolları dış borçlanma yolu ile finanse edilen 1 milyar $’lık bir iyileşme programı başlatmıştır.
Gelecek yıllarda demiryolu taşıt araçlarına en az 3 milyar tutarında yatırım yapılması öngörülmektedir.
Yine de demiryolu altyapısı halen zayıf durumdadır. Kazakistan demiryolları 15 000 km.
uzunluğundadır. Yeni hatların Çin’in batısı, orta Rusya ve Avrupa arasındaki seyahatlari kısaltması
beklenmektedir. Demiryollarının reformu ve yeniden yapılandırması yavaş ilerleyecek bir süreç olup bu
sürecin 2010 sonundan önce tamamlanması beklenmemektedir.
Ülkedeki karayolları altyapısı da iyileştirmeye ihtiyaç duymaktadır. Kazakistan’ın 93 000 km.’lik
karayolları ağının 84 000 km.’lik (%90) kısmı asfaltlıdır. Petrol üretimindeki yüksek artışa bağlı olarak
binek araçları kullanımı hızla artmıştır. 2004 yılında özel mülkiyet altındaki araç sayısı 1 milyon iken,
2007 yılında bu sayı 2 milyona ulaşmıştır. Buna rağmen kişi başına düşen araç sayısı hala düşük
seviyededir. 2007 yılında 100 kişi başına düşen binek otomobili sayısı 13’tür. Yasadışı yollardan ülkeye
giren ikinci el araçlar otomobil pazarının önemli bir kısmını kapsamaktadır.
Kazakistan kara ile çevrili bir ülkedir. Ülkenin açık denizlere açılımı Rusya ve Gürcistan’ın Karadeniz
kıyıları üzerinden sağlanmaktadır. Kazak mavnaları Karadeniz’e Rus egemenliğinde bir suyolu olan
Volga-Don kanalından girebilmektedir. Kazakistan’ın Hazar Denizi’ndeki en önemli limanı Aktau’dur.
Aktau limanından Rusya, Türkmenistan, Azerbaycan ve İran limanlarına kargo yüklemeleri
yapılmaktadır.
Sovyetler Birliği’nin dağılması ve dolayısıyla devlet destekli iç hat uçuşlarının sona ermesinden sonra,
hükümetin etkin ve karlı bir hava taşımacılığı geliştirme çabaları sonuçsuz kalmış ve 1993 yılında
kurulan Kazakistan Havayolları 1996 yılında iflas etmiştir. Daha sonra kurulan Air Kazakistan da 2004
yılında iflasını ilan etmiştir. Ülkenin ulusal havayolu taşımacılığının büyük çoğunluğu halihazırda özel bir
şirket olan Air Astana tarafından yürütülmektedir.
Ulaştırma İstatistikleri
2003
Demiryolları Toplam uzunluk (km) Mal
taşımacılığı (milyon ton) Yolcu
taşımacılığı (milyon)
Karayolları Toplam uzunluk (km)
Asfaltlı (km) Mal taşımacılığı (milyon
ton) Yolcu taşımacılığı* (milyon) Kayıtlı
özel araçlar (milyon)
2004
14 648
202,7 17,7
2005
15 081
215,6 16,4
2006
15 021
222,7 16,5
15 082
246,9 17,8
2007
15 082
260,6 18,1
88 992 83
90 018 84
90 845 82
91 563 83
93 140 84
634 1 618,2 112 1 444,8 818 1 511,1 720 1 582,6 031 1 667,4
8 874,5 1,1 9 372,6 1,1 9 908,8 1,3 10 573,0 1,6 11 139,1 2,1
Brüt Tarımsal Üretim Artış Hızı (%)
Havayolu Taşımacılığı Mal taşımacılığı
(milyon ton) Yolcu taşımacılığı (milyon)
*: Otobüs, taksi, troleybüs ve tramvay
8,4
24,2 1,3
-5,6
18,2 1,3
3,0
20,7 1,7
2,0
16,5 1,9
25,7 2,7
10 / 53
Sabit hat kullanımı azalırken, göreceli olarak yüksek maliyetli olmasına rağmen mobil telefon kullanımı
hızla artmıştır. 2007 sonu itibarı ile sabit hat abonesi sayısı 100 kişide 20,8 iken, mobil hat abonesi
sayısı 100 kişide 80,9’dur. Mobil hat abonesi sayısı 2003 yılına göre 10 kat artış göstermiştir.
İnternet kullanımı 2000 yılında 1000 kişide 7 iken, 2007 yılında 91’e yükselmiştir. İnternet kullanımı,
Orta Asya standartlarına göre yüksek düzeyde olsa da henüz yeterli düzeye erişmemiştir.
Telekomünikasyon İstatistikleri
Sabit telefon hattı sayısı (bin)
2003
2004
2005
2006
2007
2 345,9
2 488,1
2 700,9
2 928,4
3 236,9
15,7
16,5
17,7
19,0
20,8
1 317,0
2 447,0
5 398,2
7 830,4
12 587,8
8,9
16,2
35,5
50,9
80,9
Sabit telefon hattı sayısı (100 kişi başına)
Mobil hat aboneleri (bin)
Mobil hat aboneleri (100 kişi başına)
Enerji
Kazakistan dünya genelinde önemli bir enerji üreticisi haline gelmenin henüz ilk aşamalarındadır. Ülke
halen enerji ihtiyacının belirli bir bölümünü ithal eder durumdadır. Halihazırda ithal edilen enerjinin
zaman içinde ülkenin kendi üretimi ile karşılanır hale geleceği öngörülmektedir. Kazakistan’ın elektrik
ihtiyacının yarıya yakın kısmı Rusya’dan ithalat yolu ile karşılanmaktadır. Ülke halihazırda güneyde
kullanılmak üzere Özbekistan’dan gaz ithal etmektedir.
Yabancı petrol şirketlerinin Kazakistan’da gerçekleştirdikleri yatırımlar ülkenin son yıllardaki hızlı
ekonomik gelişiminin itici gücü olmuştur. Petrol üretiminde yabancı firmaların sayısındaki artış dikkat
çekicidir. Sektöre giren yabancı yatırımlar sayesinde bağımsızlık sonrasında petrol üretimi hızlı bir artış
göstermiştir.
Kazakistan’ın Sovyet döneminden kalan enerji nakil ve dağıtım sistemleri bakım ve onarıma tabi
tutulmaktadır. Toplam elektrik üretim kapasitesi 18 500 megawatt olup, yatırımların yetersiz olması
nedeni ile elektrik santralleri %80 kapasite ile çalışabilmektedir. Yeni bir yatırım programı çerçevesinde
2016 yılına kadar elektrik üretim kapasitesinin yaklaşık 6 500 mw artırılması planlanmaktadır. Söz
konusu hedef, elektrik santrallerinin yaklaşık %80’inin termik santral olması nedeni ile kömür
üretiminde de artış gerektirecektir. Ülkenin batısında yeni bir nükleer santralin kurulması da Hükümetin
gündemindedir. Bunun yanı sıra Kırgızistan’ın elektrik üretim sektörüne yatırımda bulunularak ülkeden
elektrik ithalatını artırmak da bir çözüm olarak göz önünde bulundurulmaktadır.
Enerji İstatistikleri
2003
Petrol (milyon ton/yıl) Petrol (bin varil/gün)
2004
2005
2006
2007
51,4 1 032 59,4 1 193 61,9 1 243 65,0 1 305 67,5 1 355
Gaz (milyar metreküp)
16,2
21,9
25,2
25,7
29,2
Elektrik (milyar kilowat saat)
63,7
66,8
67,8
71,7
76,1
Kömür (milyar ton)
80,5
82,9
81,9
91,5
90,2
Bankacılık
Bankacılık ve finans piyasası 1990’larda ve 2000’lerin başlarında Kazakistan Merkez Bankası kontrolü
altında bir reform ve konsolidasyon sürecinden geçmiştir. Bankacılık sisteminin uluslararası
standartlarda faaliyet göstermesini teminen muhasebe, nakit yönetimi, sermaye yeterliliği, sorunlu
kredilerin zamanında farkedilmesi, ayrıcalıklı işlemlere kısıtlama getirilmesi gibi konularda yeni
düzenlemelere gidilmiştir. Ayrıca bankaların kurulması için gerekli koşullar ve izinler de sıkılaştırılmıştır.
Ticari bankacılık sektöründe ruhsat verme sorumluluğu Finansal Denetleme Ajansı’nındır. 2004 yılına
kadar daha çok petrol ve gaz sektörlerini kredilendiren bankalar, 2004 yılından itibaren dış
11 / 53
borçlanmadaki hızlı artış sayesinde tüketici kredileri ve mortgage kredileri de vermeye başlamıştır.
2007 yılı Ağustos ayından beri yaşanan küresel kredi sıkışıklığı ülkede kredilendirme artışını
yavaşlatmıştır. Bu tarihten itibaren bankalar mevduat artırma çabalarına yönelmiştir.
1 Mart 2008 tarihi itibarı ile sektörde 35 banka bulunmaktadır. Batı ülkelerinden para transferleri 24
saat içinde SWIFT ağı ile gerçekleştirilebilmektedir.
T.C. Ziraat Bankası ülkede KZI Bank (Kazakhstan-Ziraat Bank) (www.kzibank.com, www.kzibank.kz,
www.ziraatbank.kz) adı altında faaliyet göstermektedir.
Perakende Sektörü
Kazakistan’ın GSYİH’sı 1999-2008 yılları arasında ortalama olarak %8,7 oranında büyümüştür. Söz
konusu dönemde GSYİH’da sağlanan sürdürülebilir büyüme ülkede özel tüketim harcamalarının da
önemli artış göstermesini sağlamıştır. Bu gelişmeler paralelinde ülkedeki perakende satışlarda da
dikkat çekici artışlar olmuş, perakende satışlar 2007 yılında 2003 yılına göre iki kat artarak 26 milyar
$’a ulaşmıştır. 2008 yılında satışlarda bir miktar yavaşlama olsa da, perakende satışların GSYİH’ya
oranı %23’tür. Küresel mali kriz Kazak ekonomisinde dikkate değer bir daralmaya neden olmuştur.
2009-2011 döneminde iç talep artış hızının küresel krize bağlı olarak yavaşlaması beklenmektedir.
2009 yılında perakende satışlarda küresel finansal krizin ve Tenge’nin Şubat ayındaki devalüasyonunun
olumsuz etkilerine bağlı olarak ciddi bir düşüş olması beklenmektedir. Perakende satışlarda artışın
2011 yılından sonra sağlanacağı tahmin edilmektedir.
Kazak perakende piyasası son yıllarda önemli gelişmeler göstermekle birlikte halen açık pazarlar ve
büfelerin egemenliği altındadır. Açık pazarlar son yıllarda yeni düzenlemeler ile kapalı alışveriş
merkezlerine dönüştürülmeye başlanmıştır. Söz konusu açık pazarlarda ve Merkezlerde her çeşit ürün
satılmaktadır. Her çeşit tüketim mallarının bir arada satıldığı pazarlar olduğu gibi, inşaat malzemeleri,
otomotiv yedek parçaları v.b. ürünlerin satıldığı uzmanlaşmış pazarlar da bulunmaktadır. Örneğin
SALAMAT inşaat malzemeleri satılan kapalı pazar, TASTAK inşaat malzemeleri satılan açık pazardır.
Ülke ekonomisinde gözlenen değişim süreci ile birlikte perakende sektöründe de gelişmeler olmaya
başlamış, büyük kentlerde batılı anlamda perakende mağazaları gelişmiştir.
Ülkenin çeşitli kentlerinde merkezi Kaliningrad’da bulunan Rus sermayeli Vester hipermarket zinciri
faaliyet göstermektedir. Almatı’daki market zincirleri arasında 14 mağaza ile SM Market ve Ramstore
Kazakistan bulunmaktadır. Alman toptancı zinciri Metro Cash&Carry Kazak pazarına girmek için 2008
yılı Eylül ayında Kazak hükümeti ile bir anlaşma imzalamıştır. Firmanın ilk mağazası 27 Ekim 2009
tarihinde Astana’da açılmıştır.
2009 yılı Eylül ayında Almatı’da 55 000 m2’lik A’port isimli bir alışveriş ve eğlence merkezi açılmıştır.
Dünya Bankası’na bağlı IFC, A’port projesine 25 milyon $ yatırmıştır. Merkezin 10 000 yeni istihdam
yaratması beklenmektedir. 45 000 m2’lik yeni bir merkezin açılması da yakın gelecekte
planlanmaktadır. IFC bu projeye de 20 milyon $’lık finansman sağlayacaktır.
Hazır giyim sektöründe pazar belirli bir doygunluğa ulaşmış durumdadır. Hazır giyim sektörü ile ilgili
yapılacak perakende girişimlerinin başarısı fiyat politikası ve doğru marka tanıtımı ve pozisyonlamaya
bağlıdır. Tüketim malları piyasasının büyük kısmı ülkede yeterli üretim bulunmaması nedeni ile ithalata
bağımlıdır. Tüketim malları sektörlerinin büyük çoğunluğunda %100 yabancı mülkiyete izin verilmesine
rağmen doğrudan yabancı yatırımların büyük çoğunluğu madencilik, petrol ve gaz sektörlerinde
yoğunlaşmıştır.
Doğrudan Yabancı Yatırımlar
Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü
Kazakistan, bağımsızlıktan bu yana doğrudan yabancı yatırım çekmekte başarılı olmuştur. Ülke, Orta
Asya’daki toplam doğrudan yabancı yatırımların %80’den fazlasını çekmiştir. Doğrudan yabancı yatırım
artışı başta Kaşagan yatakları olmak üzere hidrokarbon alanlarındaki gelişmeler sayesinde olmuştur.
1993-2008 yılları arasında ülkeye yaklaşık 147 milyar $ tutarında yatırım yapılmıştır. Söz konusu
dönem itibarı ile ülkeye en fazla doğrudan yabancı yatırım akışı ABD kaynaklı olmuştur. ABD’yi
Hollanda ve İngiltere takip etmektedir. 1993-2008 yılları arasında ülkeye yaklaşık 2,4 milyar $
tutarında Türk sermayeli doğrudan yatırım akışı gerçekleşmiştir.
Ülkeler İtibarı ile Doğrudan Yabancı Yatırımlar
Ülkelere Göre Yabancı Yatırımlar (milyon $)
Ülke
Hollanda
ABD
1993-2005
2008
Genel Toplam (1993-2008)
7.932,7 2.886,0 3.147,8 4.349,4
25.889,1
18.389,7 1.708,9 2.462,1 2.059,5
29.922,6
2006
2007
12 / 53
İngiltere
7.119,3
860,5
909,3 1.797,2
12.394,9
Virjin Adaları
1.293,3
503,9 2.465,0 1.590,9
9.090,7
Fransa
2.175,2
802,3 1.022,6 1.203,8
7.803,6
Caiman Adaları
330,6
10,0
9,3
976,5
1.493,3
Kanada
2.315,5
437,1
314,1
944,8
5.009,7
Güney Kore
2.153,4
248,8
232,3
883,3
4.056,4
Rusya Federasyonu
2.036,1
502,7
785,3
851,4
5.687,0
İtalya
4.114,2
376,1
517,2
693,1
6.900,5
Çin
2.593,7
362,9
358,2
692,4
4.944,4
810,2
338,8
403,6
486,8
3.117,8
Japonya
1.371,4
342,6
405,3
456,3
3.658,4
Almanya
773,1
-721,4
181,3
321,7
91,6
Liberya
Türkiye
1.236,9
98,5
337,5
183,6
2.365,4
İsviçre
3.768,5
234,6
633,2
143,9
5.751,3
Romanya
139,8
56,6
87,6
142,9
598,4
Avusturya
121,8
74,9 2.344,7
133,2
5.153,8
Güney Kıbrıs
189,0
58,2
80,0
124,9
630,3
20,7
1,7
1,7
63,6
98,5
Liste Toplamı
58.885
9.184
16.698
18.099
134.657,7
Genel Toplam (tüm ülkeler)
62.390
10.624
18.453
19.809
146.972
Hong Kong
Kaynak: Kazakistan Merkez Bankası
Not: Sıralama 2008 yılı verilerine göre yapılmıştır.
Sektörler İtibarı ile Doğrudan Yabancı Yatırımlar
Sektörlere Göre Yabancı Yatırımlar (milyon $)
Tarım, Ormancılık
Madencilik ve Taşocakçılığı
İmalat Sanayi
1993-2005
2006
22,7
37,3
81,1
55 408,8
642,4 1 061,2 1 756,5
845,6
26,7
İnşaat
705,0
367,8
Otel ve restoran işletmeciliği
Taşımacılık, depolama ve iletişim
Finansal faaliyetler
Emlakçılık, finansal kiralama ve benzeri faaliyetler
1 713,7
739,3
13 530,0
36,6
134,5
1 226,3
478,8
448,2
2 940,5
1
237,3
824,1
6 872,2
172,4
10,2
49,2
34,3
331,3
1 123,1
300,6
181,8
262,1
2 448,0
452,7 2 964,4 2 245,3
9 861,7
674,1
13 365,9
5
551,0
Eğitim, sağlık ve sosyal hizmetler
207,4
6,3
Diğer faaliyetler
563,2
93,2
TOPLAM
1993-2008
32,5
8 062,7
-24,9
2008
34 934,5 2 396,1 5 390,5 3 104,4
Elektrik, Gaz ve Su Üretimi
Perakende ve toptan ticaret, motorlu araçlar, elektrikli
ev eşyaları bakım ve tamiratı
2007
6
980,3
-0,9
7
941,1
50 017,5
65,6
295,4
99,0 2 960,7
3 959,3
62 390 10 624 18 453 19 809
146 972
Kaynak: Kazakistan Merkez Bankası
Yatırımlarda Öncelikli Alanlar
Tarım,
Hafif Sanayi,
13 / 53
Kimya Sanayi,
Metalurji,
Elektrik Enerjisi,
Taşımacılık,
Lojistik,
İnşaat Malzemeleri,
Turizm
Ülkenin atıl kalan pek çok sektöründe modernizasyon ve yeniden yapılanmaya ihtiyaç duyulmaktadır.
Bu açıdan ülke her tür yatırım için finansman, malzeme ve yüksek teknolojiye ihtiyaç duymaktadır.
Kazakistan, yatırımları hızlandırmak için, başta altyapı (elektrik ve telekom), hafif imalat (gübre, tahıl
vb.), sosyal hizmetler (sağlık, eğitim, spor, turizm)ve başkentin Astana’ya taşınması gibi öncelikli
sektörlere teşvikler sağlaması amaçlanan “Yatırım Komitesi” olmak üzere, çeşitli kurumlar kurmuş ve
mevzuat değişikliklerine gitmiştir. 1 Ocak 1995’de yürürlüğe giren Yabancı Yatırım Yasası, petrol
yasası, yeni vergi tarifeleri ve Ortak Yatırım (Joint Venture) Kanunu gibi kanunların çıkarılması ve
bankacılık reformu ile fiyat liberalizasyonu konusunda yapılan atılımlarla, yabancı yatırımların
artırılması amaçlanmıştır. Bu düzenlemelerle, yabancılar Kazak vatandaşları ile eşit haklara sahip olmuş
ve özelleştirmeye katılmalarına engel teşkil eden bazı sınırlamalar ortadan kalkmıştır. Ayrıca yabancı
yatırımcılara bazı menfaatler sağlanmıştır.
Kazakistan’ın, petrol, doğal gaz ve maden rezervleri, önemli ölçüde yabancı yatırım çekmektedir.
Kazakistan, finansman ve teknoloji sıkıntısı nedeniyle, yatırımların, ortak yatırım (joint venture)
şeklinde düzenlenmesini teşvik etmektedir. Bu gelişmelere rağmen, Kazakistan’ın tüm sektörlerinde
hakim olan gayri resmi uygulamalar, yatırımların önünde engel oluşturmaktadır. Ayrıca, ticaret ve
yatırım ile ilgili başvurular devletin yüksek kademelerinde onaylanmaktadır.
Tarım, hayvancılık, et ve et ürünlerinin üretimi, balık ve balık ürünlerinin işlenmesi ve konservesi,
meyve ve sebzelerin işlenmesi ve konservesi, bitkisel ve hayvansal yağların üretimi, süt ürünleri
üretimi, değirmencilik ürünleri üretimi, hazır yem üretimi, şekerli, kakaolu ürünler üretimi, tekstil,
dokumacılık, hazır giyim, deri giysi, ayakkabı üretimi, kimyasallar, sabun ve temizlik malzemeleri
üretimi, kağıt ve karton üretimi, kereste işleme ve kereste ürünleri üretimi, plastik üretimi, cam lavha,
cam elyaf üretimi, seramik ürünler üretimi, çimento, kireç, metaller, demir çelik borular v.b. gibi inşaat
malzemeleri üretimi, makine-donanım üretimi, otomotiv sanayi üretimi, mobilya üretimi yatırımlarda
öncelikli alanlardır.
Ülkedeki Serbest Bölgeler (Özel Ekonomik Bölgeler)
Özel ekonomik bölgelere ilişkin kanun 1996 yılında uygulamaya konmuş olup, söz konusu kanun çeşitli
değişikliklerle düzenlenmeye devam edilmektedir. Söz konusu kanun uyarınca “özel ekonomik
bölgeler” (ÖEB) azami 10 yıllığına kurulabilmektedir. Serbest bölgelerde yabancı firmalar, Kazak
firmaları ile eşit haklara sahiptir.
Ülkede halihazırda dört Özel Ekonomik Bölge bulunmaktadır. Bunlar Astana-New City, Morport Aktau,
Ontustyk ve Park of Information Technologies-Almatı (Bilgi Teknolojileri Parkı) özel ekonomik
bölgeleridir.
Ülkede kurulan her bir ekonomik bölge özel bir sektörün gelişimi üzerine yoğunlaşmıştır. Çimkent
kentindeki Ontustyk Özel Ekonomik Bölgesi pamuk-tekstil sektöründeki kümelenmenin geliştirilmesi
amacı ile kurulmuştur. Bu ÖEB’de çalışan firmalar kurumlar vergisinden, mülkiyet ve toprak
vergisinden ve kısmen de KDV (ithalat işlemlerinde) 10 yıl süre ile muaftır. Ayrıca, yatırımcılar için
gümrük ödemelerinde önemli ayrıcalıklar ve muafiyetler tanınmaktadır.
Ülkede İş Kurma Mevzuatı
Kazakistan’da İş Kurma
1 Mart 1995 tarihli Medeni Kanun’a göre yabancı ve yerel yatırımcıların Kazakistan’da çeşitli türlerde
şirket kurmaları mümkündür. Söz konusu şirket türleri: tam ortaklıklar, sınırlı/karma ortaklıklar, sınırlı
sorumluluk ortaklıkları (limited şirketler), anonim şirket, temsilci ofis ve şubelerdir. Ülkede yabancı
yatırımcılar tarafından en fazla tercih edilen şirket türü limited şirket türüdür. Kazakistan’da faaliyet
göstermek isteyen yabancı bir firma, temsilci ofis ya da şube kurma yoluna da gidebilmektedir.
Kazakistan’da Şirket Kurma Prosedürleri
Kazakistan’da şirket kurmak için atılması gereken ilk adım kayıttır. Kayıt işlemi Adalet Bakanlığı’nın
yerel daireleri tarafından gerçekleştirilmektedir. Kurulacak şirketin kaydı için gerekli başvuru sürecinde
Adalet Bakanlığı’na teslim edilmesi gereken belgeler bulunmaktadır. Adalet Bakanlığı söz konusu
dokümanları istatistik ve vergi makamlarına iletmektedir. Bu sürecin tamamlanmasından sonra şirket
kayıt belgesi ile birlikte bir istatistik kartı ve vergi kayıt belgesi almaktadır. Şirketlerin banka hesabı
açtırmaları önünde bir engel bulunmamakta olup, banka hesaplarının sayısında da bir kısıtlama
bulunmamaktadır.
Söz konusu belgeler şöyledir:
- Kayıt için başvuru dilekçesi,
- Şirket statüsünün bildirilmesi (Limited şirket, anonim şirket v.b.),
- Bir şirket kurulma kararı alındığını gösterir belgeler (kurul kararı v.b.),
14 / 53
- İşletmenin Kazakistan’da faaliyet göstermek üzere bina ve müştemilat edindiğini gösteren bir kira
sözleşmesi örneği ya da benzeri bir belge,
- Kazakistan’da kurulacak şirketle illiyet bağı olan yabancı şirketin statüsü ya da kuruluş sözleşmesi,
- Yabancı yatırımcının yasal statüsünü göstermesi amacı ile ülkesindeki ticaret sicilinden bir kayıt sureti
(örneğin: tescil belgesi),
- Kurucu şirket tarafından verilen ve kurulacak işletmeyi bir temsilci gibi hareket etmekle görevlendiren
bir vekaletname,
- Kayıt ücretinin ödendiğine dair banka makbuzu,
Kazakistan Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı’na ibrazı gereken yukarıdaki belgelerin Kazakça ve Rusçaya
çevrilmesi gerekmektedir. Söz konusu belgelerin noter tarafından tasdik edilmesi ya da apostil taşıması
gerekebilmektedir.
Temsilci Ofis ve Şube Açmak için Gerekli Prosedürler
Temsilci ofisler tüzel kişilik olarak tanınmamaktadır. Temsilci ofisler bilgi toplama, ticari ilişki kurma
v.b. gibi amaçlar ile kurulabilmektedir. Dolayısı ile, Kazak yetkililer temsilci ofislerin ticari faaliyet
yürütmemeleri gerektiği görüşündedir. Bu nedenle yatırımcıların “ticari” temsilci ofisleri şube olarak
kayıt ettirmeleri gerekmektedir. Temsilci ofisler gibi şubeler de tüzel kişilik değildir. Ancak, temsil
ettikleri yabancı tüzel kişiliklerin bir bölümüdür. Şubeler, genel merkezleri adına gerekli faaliyetleri
üstlenmekte ve yerine getirmektedir. Şubeler ticari faaliyet yürütebilmektedir.
Kazakistan’da bir temsilci ofis ya da şube kurmak için yerine getirilmesi gereken işlemler ülkede tüzel
kişiliğe haiz şirket kurma prosedürleri ile benzerlik göstermektedir. Temsilci ofis ve şube kuruluşu için
Adalet Bakanlığı’na aşağıdaki belgelerin ibrazı gerekmektedir:
- Ülkede ofis kuran şirketin statüsü ya da kuruluş sözleşmesi,
- Yabancı yatırımcının yasal statüsünü göstermesi amacı ile dış ticaret sicilinden bir kayıt sureti
(örneğin: tescil belgesi),
- Şirketin Kazakistan’da bir temsilci ofis ya da şube açma kararını belgeleyen dokümanlar (genel kurul
kararı ya da yönetim kurulu kararı gibi)
- Şube ya da temsilci ofisin Kazakistan’da kaydı için başvuru dilekçesi,
- Şube ya da temsilci ofisin tüzüğü,
- Kayıt ücretinin ödendiğini gösterir banka dekontu,
- Temsilci ofis ya da şubenin yöneticisinin şirket adına hareket edebilmesi için vekaletname,
- Ofisin Kazakistan’daki adresini teyit eden kira sözleşmesi örneği.
Kayıt için gerekli söz konusu belgelerin Kazakça ve Rusçaya çevrilmesi gerekmektedir. Söz konusu
belgelerin noter tarafından tasdik edilmesi ya da apostil taşıması gerekebilmektedir.
Dış Ticaret
Genel Durum
Son yıllarda dünya petrol fiyatlarının yüksek seyretmesine bağlı olarak ülkenin dış ticareti fazla
vermeye başlamakla birlikte Kazakistan, dış ticaret yapısındaki dengesizlikler nedeni ile zaman zaman
geniş dış ticaret açıkları ile karşı karşıya kalabilmektedir. İhracatının önemli kısmını petrol ve ana
metaller oluşturan ülkenin ihracat gelirleri bu ürünlerin dünya fiyatlarındaki değişimlerinden önemli
ölçüde etkilenmektedir. Örneğin 1998 yılında Asya’daki mali krizin ardından söz konusu ürünlerde
dünya fiyatlarındaki ani düşüş ülkenin ihracatının ciddi düşüş göstermesine neden olmuştur. Ayrıca
ülkenin geleneksel ihraç ürünlerinin dünya piyasalarında Amerikan Doları üzerinden işlem görmesi
nedeni ile devalüasyon, ülkenin ihracatında artış etkisi yaratmamaktadır.
Kazak ekonomisi yüksek düzeyde ithalata dayalı bir ekonomidir. Ülkede gerçekleştirilen üretimin büyük
çoğunluğu petrol ve gaz sektörlerinde yoğunlaşmış olup, sermaye ve tüketim mallarında üretim iç
tüketimi karşılayacak seviyede değildir. Sermaye ve tüketim malları gerçekleştiren üreticilerin
çoğunluğu ise fiyat ve kalite bakımından ithal malları ile rekabet edebilir düzeyde değildir. Geniş ve
açık sınırlarından ülkeye çok sayıda ucuz, kaçak mal girişi gerçekleşmektedir. Petrol sektörü
yatırımlarındaki ve üretimindeki artış sermaye malları ithalatındaki artışın diğer bir önemli nedenidir.
Yüksek miktardaki kayıt edilemeyen ticaret hacmi ithalatın izlediği seyrin takibine yönelik girişimleri
güçleştirmektedir. Kazakistan’ın Rusya, Kırgızistan ve Özbekistan ile sahip olduğu geniş ve geçişi kolay
sınırlar küçük ölçekli sınır ticaretine olanak tanımakta ancak sınır ticaretinin hacmi dış ticaret verilerine
yansıtılamamaktadır. Kayıt altına alınamayan ithalatın büyük çoğunluğu gıda dışı tüketim malları ve
ikinci el arabalardan oluşmaktadır. İnşaat malzemeleri ithalatı ve doğrudan yabancı yatırımların
sermaye malları ithalatı önemli ithalat kalemleridir. Petrol ve enerji ithalatı –başta Rusya’dan
gerçekleştirilen kömür ve elektrik olmak üzere- düşerken, Özbekistan’dan gaz ithalatı artmaktadır.
Ticaretin gelişmesini sınırlayan en önemli problem, Kazakistan’ın tamamen kara ile çevrili, denize kıyısı
olmayan bir ülke olmasıdır. Bu nedenle ihracatta ve ithalatta maliyetler çok fazla yükselmektedir.
Ayrıca bir diğer sorun da önemli petrol ve gaz ihracatı yollarının ülkenin dünya enerji piyasasındaki en
önemli iki rakibi olan Rusya ve İran üzerinden geçmesidir. Ülkenin denize en yakın limanları Rusya ve
Gürcistan’ın Karadeniz’deki kıyılarına yakın limanlardır. Kazak mavnaları Karadeniz’e Rus
egemenliğindeki bir suyolu olan Volga-Don kanalından girebilmektedir.
1997 yılına dek Rusya üzerinden petrol geçişi konusunda sürekli sorunlar yaşanması, Kazakistan’ın
Azerbaycan ve Türkiye, Çin, Türkmenistan ve İran gibi daha yüksek maliyetli alternatif güzergahları göz
önünde bulundurmasına neden olmuştur. Ancak Rusya, 1997 yılından itibaren Kazakistan’ın petrol
ihracatını bu şekilde engellemek yerine, Rus firmalarını Kazak pazarına girmeye teşvik ederek ve Kazak
15 / 53
petrolünün transit geçişini kolaylaştırarak Kazakistan petrol sektöründeki varlığını artırmaya
çalışmaktadır. Günümüzde iki ülke arasında transit geçiş konusunda hala küçük sorunlar
yaşanmaktadır.
İhracat gelirlerinin büyük çoğunluğu yabancı yatırımlar sayesinde elde edilmektedir.
Kazakistan sahip olduğu üretim yapısı itibarı ile daha ziyade ham madde ve yarı mamul ihracatçısı bir
ülkedir. Petrol ve petrol ürünleri, demirli metaller, kimyasallar, makineler, hububat, yün, et, kömür
ülkenin başlıca ihraç ürünleridir. İhracatın yarısından fazlasını petrol ve petrol ürünleri oluşturmaktadır.
Tüketim malları ihracatı çok sınırlı düzeydedir. Ülkenin başlıca ihraç ürünleri olan petrol, gaz ve
metallerin ihracatın önemli bir kısmını oluşturması, Kazakistan’ın dış ticaret dengesini uluslararası mal
fiyatlarındaki değişmelere karşı korunmasız hale getirmektedir.
Doğu Asya’daki istikrarlı talep artışı metaller ve mineral ürünler sektörlerinin ihracatında artış
sağlamıştır. Kazakistan’ın demir ve çelik üreticisi Ispat-Karmat’ın ihracatında önemli artış
gerçekleşmiştir. Şirket, yılda 4 milyon tonluk çelik üretimi gerçekleştirmekte, üretiminin tamamını ihraç
etmektedir.
Kazakistan bölgedeki en önemli hububat ihracatçılarından biridir. Buğday, ülkenin ihracatı açısından
büyük önem taşımaktadır. Hububat ihracatının çoğunluğu Rusya, İran, Çin ve diğer Orta Asya
ülkelerine gerçekleştirilmektedir. Hububat üretim ve ihracatı artmaktadır.
Ülkenin ithalatında ise yatırım ve tüketim malları önemli yer tutmaktadır. Makine ve ekipman, metal
ürünler ve gıda maddeleri ülkenin ithalatında önem arz eden ürün gruplarıdır.
Ülkenin Dış Ticareti
Dış Ticaret Göstergeleri (Milyon Dolar)
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
İhracat
13 233
20 603
28 301
38 762
46 118
71 971
43 961
57 244
Ithalat
9 554
13 818
17 979
24 120
30 440
38 452
28 774
24 023
Hacim
22 787
34 421
46 280
62 882
76 558
110 423
72 735
81 267
Denge
3 679
6 785
10 322
14 642
15 678
33 519
15 187
33 221
Kaynak: EIU (The Economist Intelligence Unit)-Kazakhstan Country Report, Temmuz 2010
İhracatında Başlıca Ürünler
İhraç Ettiği Başlıca Ürünler (milyon Dolar)
GTİP Ürün adı
2709 Ham petrol (petrol yağları ve bıtumenlı minerallerden elde edilen yağlar)
2009
2010
26206,9 36982,3
2844 Radyoaktif elementler ve radyoaktif izotoplar vb. Bılesıklerı, karışımları, artık
1618,7
2093,0
7403 Arıtılmış bakır, işlenmemiş bakır alaşımları
1407,1
1866,4
7202 Ferro alyajlar
1187,8
1825,7
2710 Petrol yağları ve bıtumenlı minerallerden elde edilen yağlar
1191,4
1755,1
2711 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar
1802,2
1677,5
2601 Demir cevherleri ve konsantreleri
936,1
1189,7
1001 Buğday ve mahlut
632,9
911,5
7108 Altın (ham, yarı işlenmiş, pudra halinde)
652,9
865,2
7901 İslenmemiş cınko
399,9
554,2
2603 Bakır cevherlerı ve konsantreleri
456,6
545,7
1101 Buğday unu/mahlut unu
574,5
535,9
2701 Taşkömürü; taşkömüründen elde edilen brıketler, topak vb. Katı yakıtlar
538,6
476,2
7210 Demir/celık yassı mamul, kaplı, sıvanmıs (600mm. Den geniş)
520,8
424,5
7207 Demir/alasımsız çelikten yarı mamuller
269,1
412,9
7209 Demir/celık yassı mamul, soguk haddelenmıs kaplanmıs (600mm. Den geniş)
372,5
406,8
7208 Demir/celık sıcak hadde yassı mamullerı-genişlık 600mm. Fazla
439,0
403,0
16 / 53
7601 İşlenmemiş alüminyum
186,5
362,4
7106 Gümüş (ham/yarı işlenmiş, pudra halinde)
270,8
333,6
2818 Suni korendon alüminyum oksıt ve hidroksit
305,2
225,6
2610 Suni korendon alüminyum oksit ve hidroksit
178,6
211,4
7204 Demir/celık döküntü ve hurdaları, bunların kulcelerı
151,8
179,9
7801 İşlenmemiş kursun
116,5
177,4
60,1
156,1
9,3
151,9
2608 Cınko cevherleri ve konsantreleri
62,5
137,7
2804 Hidrojen, asal gazlar ve diğer ametaller
65,3
111,2
8108 Titanyum ve titanyumdan eşya (döküntü, hurda dahil)
92,9
103,9
8802 Diğer hava taşıtları, uzay araçları
59,3
95,8
5201 Pamuk (kardesız, taranmamış)
83,2
89,3
2819 Krom oksitleri ve hidroksitleri
48,5
83,8
0304 Balık filetoları ve diğer balık etleri (taze/soğutulmuş/dondurulmuş)
66,6
81,0
2602 Manganez cevherleri ve konsantreleri
69,0
64,5
151,7
63,0
7404 Bakır hurda ve döküntüler
55,9
62,8
2524 Amyant (asbest)
48,0
53,9
1003 Arpa
39,1
51,4
304,6
49,8
7304 Demir/çelikten (dökme harıc)dikişsiz tüp, boru, içi bos profil
34,3
40,3
1512 Aycıcegı, aspır, pamuk tohumu yağları (kimyasal olarak değiştirilmemiş)
24,6
39,0
2503 Her nevı kukurt (sublıme, presıpıte ve kolloıdal kükürt harıc)
7408 Bakır teller
2715 Bıtumenlı karışım (tabii asfalt, tabii bıtumen, katran esaslı)
4104 Sığır ve at cinsi hayvanların dabaklanmış derileri
Kaynak:Trademap
İthalatında Başlıca Ürünler
İthal Ettiği Başlıca Ürünler (milyon Dolar)
GTİP Ürün adı
2009
2010
2709 Ham petrol (petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar)
1446,2
1340,9
3004 Tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış)
611,9
745,7
8802 Diğer hava taşıtları, uzay araçları
281,9
622,4
2710 Petrol yağları ve bıtumenlı minerallerden elde edilen yağlar
779,8
472,1
7304 Demir/çelikten (dökme harıc)dıkıssız tüp, boru, içi bos profil
563,6
444,0
8537 Elektrik kontrol, dağıtım tabloları, mücehhez tablolar
381,9
428,2
8517 Telli telefon-telgraf için elektrikli cihazlar
259,3
416,0
8703 Otomobili, steyşın vagonlar, yarış arabaları
771,3
403,6
9406 Prefabrik yapılar
148,4
352,7
8481 Muslukçu, borucu eşyası-basınç düşürücü, termostatik valf dahil
638,7
335,4
7308 Demir/çelikten inşaat ve aksamı
624,9
334,3
8429 Dozerler, greyder, skreyper, ekskavatör, küreyici, yükleyici vb.
224,2
307,2
1701 Kamış/pancar sekeri ve kimyaca saf sakaroz (katı halde)
208,7
286,5
8471 Otomatik bilgi işlem makineleri, üniteleri
150,8
280,9
8413 Sıvılar için pompalar, sıvı elevatorlerı
286,8
280,1
285,1
278,2
8606 Kendinden hareketli olmayan yük vagonları, vagonetleri
281,2
276,5
8430 Toprak, maden, cevheri tasıma, ayırma, seçme vb. Is makineleri
203,1
266,8
8544 İzole edilmiş tel, kablo; diğer izole edilmiş elektrik iletkenleri; fiber optik k
202,7
249,1
17 / 53
8414 Hava-vakum pompası, hava/gaz kompresörü, vantilatör, aspiratör
7305 Demir/çelikten diğer tüp ve borular-kaynaklı vb.-çapı>406, 4mm
610,9
233,1
2291,3
200,9
7326 Demir/çelikten diğer eşya
255,4
200,5
8421 Santrifüjle çalışan kurutma, filtre, arıtma cihazları
466,2
199,4
8411 Turbo jetler, turbo-propeller, diğer gaz türbinleri
105,3
197,3
9018 Tıp, cerrahı, dişçilik, veterinerlik alet ve cihazları
146,8
190,8
8474 Toprak, tas, metal cevheri vb. Ayıklama, eleme vb. İçin makineler
254,1
190,1
8704 Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar
206,6
188,5
4011 Kauçuktan yeni dış lastikler
216,0
172,1
8504 Elektrik transformatörleri, statik konvertisörler, enduktorler
176,5
167,8
9403 Diğer mobilyalar vb. Aksam, parçaları
193,0
165,4
8901 Yolcu gemileri, gezinti gemileri, feribotlar, yük gemileri, mavnalar
218,0
152,5
8607 Demiryolu taşıtlarının, tramvayların aksam-parçaları
125,8
151,5
8904 Römorkörler ve itici gemiler
25,5
143,2
3002 İnsan ve hayvan kanı, serum, ası, toksın vb. Ürünler
109,0
140,7
8419 Isı degısıklıgı yöntemi ile maddeleri işlemek için cihazlar
180,2
138,1
2704 Taşkömürü, linyit ve turbdan elde edilen kok/somıkok, karnı kömürü
110,7
134,4
8479 Kendine özgü fonksiyonlu makine ve cihazlar
175,8
131,8
8431 Ağır ıs makine ve cihazlarının aksamı, parcaları
187,5
131,2
8705 Ozel amaclı motorlu tasıtlar
145,1
130,5
7307 Demir/çelikten boru bağlantı parçaları (rakor, dirsek, manson)
180,4
124,8
Kaynak:Trademap
Dış Ticaretin Madde Grupları İtibarıyla Dağılımı
Madde Grupları İtibarıyla Dış Ticaret (2007)
İHRACAT
Milyon $ İTHALAT
Mineral Ürünler
33 286 Makine ve Ekipman
Milyon $
15 264
Metaller
8 166 Mineral Ürünler
4 357
Gıda Ürünleri
2 053 Metaller
4 291
Kimyasallar
1 910 Kimyasallar
3 472
Genel Toplam
47 755 Genel Toplam
32 756
Kazakistan sahip olduğu üretim yapısı itibarı ile daha ziyade ham madde ve yarı mamul ihracatçısı bir
ülkedir. Petrol ve petrol ürünleri, demirli metaller, kimyasallar, makineler, hububat, yün, et, kömür
ülkenin başlıca ihraç ürünleridir. İhracatın yarısından fazlasını petrol ve petrol ürünleri oluşturmaktadır.
Tüketim malları ihracatı çok sınırlı düzeydedir. Ülkenin başlıca ihraç ürünleri olan petrol, gaz ve
metallerin ihracatın önemli bir kısmını oluşturması, Kazakistan’ın dış ticaret dengesini uluslararası mal
fiyatlarındaki değişmelere karşı korunmasız hale getirmektedir.
Doğu Asya’daki istikrarlı talep artışı metaller ve mineral ürünler sektörlerinin ihracatında artış
sağlamıştır. Kazakistan’ın demir ve çelik üreticisi Ispat-Karmat’ın ihracatında önemli artış
gerçekleşmiştir. Şirket, yılda 4 milyon tonluk çelik üretimi gerçekleştirmekte, üretiminin tamamını ihraç
etmektedir.
Kazakistan bölgedeki en önemli hububat ihracatçılarından biridir. Buğday, ülkenin ihracatı açısından
büyük önem taşımaktadır. Hububat ihracatının çoğunluğu Rusya, İran, Çin ve diğer Orta Asya
ülkelerine gerçekleştirilmektedir. Hububat üretimi 2004 yılında bir önceki yıla göre %6,1 oranında
düşerek 13,9 milyon ton olmuştur. Kazak yetkililer, üretimdeki düşüşe rağmen üretim kalitesinin
arttığını ifade etmektedir. Ancak üretimdeki düşüş, hububat ihracatında da düşüş anlamına gelmektedir.
Ülkenin ithalatında ise yatırım ve tüketim malları önemli yer tutmaktadır. Makine ve ekipman, metal
18 / 53
ürünler ve gıda maddeleri ülkenin ithalatında önem arz eden ürün gruplarıdır.
Başlıca Ülkeler İtibarı ile Dış Ticareti
Başlıca Ülkeler İtibarı Dış Ticaret (2008 - 1 000 Dolar)
İHRACAT
Değer İTHALAT
İtalya
11 920 320 Rusya Federasyonu
İsviçre
11 281 330 Çin
Değer
13 753 820
4 565 058
Çin
7 676 609 Almanya
2 572 046
Rusya Federasyonu
6 227 049 Ukrayna
2 104 839
Fransa
5 388 682 ABD
1 930 789
Hollanda
4 638 669 İtalya
1 240 260
İsrail
2 226 504 Japonya
979 333
İran
2 039 530 Türkiye
970 750
Ukrayna
2 003 343 Fransa
812 983
Türkiye
1 903 764 Norveç
695 004
Kaynak: Trademap
Kazakistan dış ticaretinin yönü eski Sovyetler Birliği ülkeleri dışındaki ülkelere yönelmiştir. Bunda
Kazakistan’ın dünyanın önde gelen ülkelerine gerçekleştirdiği petrol ihracatından elde ettiği yüksek
gelir önemli rol oynamaktadır.
İtalya Kazakistan’ın ihracatında %17 oranındaki payı ile birinci sıradadır. İtalya’yı %16 ile İsviçre ve
%11 ile Çin takip etmektedir.
Kazakistan, 2002 yılı Haziran ayında Rusya ile yılda 15 milyon ton petrolün Atrau-Samara boru
hattından ve 2,5 milyon ton petrolün Mahaçkala-Novorossisk boru hattından ihracatını mümkün kılan
bir anlaşmaya imza atmıştır. 2002 sonbaharında ise Hazar Boru Hattı Konsorsiyumu (Caspian Pipeline
Consortium-CPC) 28 milyon ton olan yıllık kapasitesini 67 milyon tona çıkarmayı planladığını
açıklamıştır. Ayrıca 2002 yılında Kazakistan ve Rusya, Kuzey Hazar Denizi’ndeki üç tartışmalı petrol
sahasının (Kurmangazi, Khavalinskoye ve Sentralnoye) ortak olarak geliştirilmesi üzerinde anlaşmaya
varmıştır.
Kazakistan ve Çin arasında 2004 yılı Mayıs ayında Çin’e uzanan bir petrol boru hattının inşaası üzerinde
bir anlaşma imzalanmıştır. Sözkonusu anlaşma, petrol boru hattının inşaasının 2005 yılı Nisan ayı itibarı
ile tamamlanmasını öngörmektedir. Sözkonusu boru hattı projesi, Kazakistan tarafından geliştirilen
birkaç boru hattı projesinden biri olup, ülkenin petrol ihraç kapasitesini önemli ölçüde artıracak ve
ekonomik büyümeye önemli katkısı olacak bir projedir.
Rusya, Kazakistan’ın ithalatından en fazla pay alan ülkedir. Bunda iki ülke arasındaki ticareti
kolaylaştırıcı uygulamalar ve anlaşmalar rol oynamaktadır. İki ülke arasındaki geçmişten gelen ticari ve
siyasi bağlar günümüzde de korunmaktadır. Rusya, Kazakistan’a petrol ve petrol ürünleri, gıda sanayi
ürünleri ve gıda ham maddeleri, makine ve ekipman, motorlu taşıt araçları tedarik eden başlıca
ithalatçı olma özelliğini korumaktadır. Rusya’nın ülkenin ithalatındaki payı %36,4’tür. Rusya’yı %12,1
ile Çin, %6,8 ile Almanya takip etmektedir.
Dış Ticaret Politikası ve Vergiler
Dış Ticaret Politikası
Kazakistan, dış ticarette liberalizasyon yönünde çeşitli adımlar atmaya 1994 yılında başlamıştır. Buna
bağlı olarak tüm ithalat kotaları feshedilmiş, ithalat ve ihracat tarifeleri indirilmiştir. Kazakistan dış
ticareti ülkenin beklenen Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) üyeliği ile birlikte daha dışa açık bir hale
gelecektir. Ancak, DTÖ üyeliğinin Rusya ile birlikte 2010 yılında gerçekleşmesi beklenmekte iken,
Kazakistan, Rusya ve Beyaz Rusya arasındaki Gümrük Birliği Anlaşmasına dahil olmak için DTÖ’ye
üyelik müzakerelerine 2009 Haziran’ında ara vermiştir.
Tarifeler ve Diğer Vergiler
Kazakistan’ın mevcut vergi rejimi 12 Haziran 2001 tarihli Vergi Kanunu’na dayanmaktadır. Söz konusu
Kanun 1 Ocak 2002’de yürürlüğe girmiş olup, kanunda değişikliker yapılmaya devam edilmektedir.
Vergi Kanunu’nda en son değişiklik 29 Ekim 2008 tarihinde yapılmış olup, 1 Ocak 2009’da yürürlüğe
19 / 53
girmiştir.
Ülkede faaliyet gösteren yabancı yatırımcıları ilgilendiren başlıca vergi türleri şöyledir:
-
Kurumlar Vergisi,
Gelir Vergisi,
KDV,
Kişisel Gelir Vergisi
Sosyal Vergi
Gümrük Vergi, Resim ve Harçları
Kazakistan’da faaliyet gösteren işadamlarının tabi olduğu diğer bazı vergi ve harçlar da bulunmaktadır.
Bunlar özel tüketim vergisi, emlak vergisi, arazi vergisi, taşımacılık vergisi gibidir.
1 Ocak 2009’da yürürlüğe giren yeni Vergi Kanunu swap ve hedging işlemleri dahil olmak üzere
finansal türevlere de vergi uygulaması başlatmıştır. Bu nedenle vergi mükelleflerinin söz konusu
finansal işlemlerden elde ettikleri gelirleri yıllık toplam gelirleri içine katmaları gerekmektedir.
Türkiye ve Kazakistan arasındaki Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması kapsamında Türkiye için
belirlenen stopaj vergisi oranı %10’dur.
Kazakistan’da vergi yılı, bir takvim yılından oluşmaktadır.
Kurumlar Vergisi
Aşağıdaki kuruluşlar Kurumlar Vergisine (kar vergisi olarak da geçmektedir.) tabidir.
- Kazakistan’da kayıtlı tüzel kişilikler,
- Kazak kaynaklarından gelir elde eden ya da faaliyetlerini devamlı işyeri oluşturmak sureti ile yürüten
Kazakistan’da yerleşik olmayan tüzel kişilikler.
Kurumlar vergisi oranı %20’dir. Hükümet kurumlar vergisini 2010’da %17,5’e; 2011’de %15’e
düşürmeyi planlamaktadır.
KDV
KDV oranı tüm işlemlerde standart olarak %12’dir. Ancak mal ihracatında ve bazı taşımacılık
hizmetlerinde KDV %0’dır.
Gümrük Vergileri
Kazakistan’a ithal edilen mallara uygulanan gümrük vergileri ürünün türüne göre değişmektedir.
Gümrük vergisi muafiyetleri sınırlı sayıdaki ürün grubu için söz konusudur. Söz konusu muafiyetler,
yatırım mevzuatı çerçevesinde uygulanan muafiyetler ve yeraltı maden işleri ile ilgili muafiyetleri
kapsamaktadır.
Gümrük vergileri %0 ila %30 arasında değişmektedir. Ortalama gümrük vergisi oranı yaklaşık
%7,9’dur. Gümrük vergileri ortalamasının düşük olmasının esas nedeni ülkenin başlıca ticari partneri
olan Rusya’ya (Avrasya Ekonomik Topluluğu Gümrük Birliği Anlaşması nedeni ile) muafiyet
uygulanması ve diğer taraftan Rusya, Beyaz Rusya, Kırgızistan ve Tacikistan gibi BDT ülkelerine tercihli
oranlar uygulanmasıdır.
Gümrük vergilerine ilave olarak, gümrük işlemleri sırasında 50 Euro tutarında bir gümrükten mal
çekme harcı talep edilmektedir. Söz konusu harç, gümrük beyannamesinin esas sayfası ile ilgili
işlemlerinin tamamlanması için tahsil edilmekte olup, her bir ilave sayfa için 20 Euro talep edilmektedir.
İhracatta bazı istisnalar haricinde (bazı hayvan deri ve postları, hurda metaller gibi) gümrük vergisi
uygulaması bulunmamaktadır.
Tarife Dışı Engeller
Resmi mevzuata uyulduğu takdirde gümrüklerde herhangi bir sorun yaşanmamaktadır. Gümrüklerde
her ülkeye eşit koşullar ve aynı kurallar uygulanmaktadır. Kazakistan çifte fatura uygulamasının önüne
geçebilmek amacıyla tüm ithalatçıları gümrüklerde ICS Inspection and Control Services isimli bir
kuruluşun kontrolünden geçmeye mecbur tutmaktadır. Bu uygulamaya göre gümrük vergi ve
resimlerine tabii olacak matrahın tespiti için ithal edilen malın gümrük değeri ICS kontrolüne tabii
olmakta ve ICS tarafından hesaplanmaktadır. Söz konusu prosedür ülkedeki tüm ithalatçılar için
zorunlu bir uygulamadır.
2004 yılından önce ŞAP hastalığı nedeni ile Türk et ve süt ürünlerinin ülkeye ihracatı
gerçekleştirilememekte iken, Büyükelçiliğimiz kanalı ile yürütülen temaslar neticesinde 2004 yılının
ikinci yarısından sonra söz konusu tarife dışı engel kaldırılmış ve Türk et ve süt ürünlerinin Kazakistan’a
ihracatı başlamıştır. Tarife dışı engel uygulamaları ile karşı karşıya kaldığını düşünen ihracatçılarımızın
konuyu T.C. Astana Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği’ne aktarmaları yararlı olacaktır.
Geçmişte fuarlarda sergilenmek üzere ihraç edilen malların ülkeye girişinde gümrük vergisi uygulaması
söz konusu iken, halihazırda böyle bir uygulama bulunmamaktadır.
20 / 53
Ürün Standartları ile İlgili Uygulamalar
Kazakistan uluslararası standartlardan farklı olan Gosstandart (GOST) Standart sistemini
benimsemiştir. İthal edilen pek çok üründe, GOST standartlarına uygunluk aranmaktadır. Kazak GOST
sistemi ile ilgili standardizasyon, belgelendirme ve tüketici haklarının korunması hususlarından “Teknik
Düzenleme ve Metroloji Komitesi-KAZMEMST” sorumludur. Kazakistan’da uygulanan standartlarla ilgili
bilgi KAZMEMST’in aşağıdaki adresinden temin edilebilir.
Ülkede Türk Standartlar Enstitüsü-TSE’nin bir temsilciliği faaliyet göstermekte olup, standartlar
hakkında buradan bilgi temin edilmesi de mümkündür. TSE temsilciliği aynı zamanda ülkedeki yatırımcı
firmaların ISO sertifikası temininde de danışmanlık hizmeti vermektedir.
KAZMEMST
Astana, 473000, 76 Druzhba str.
Tel: + 7 3172 326887
Fax: + 7 3172 395066
E-mail:[email protected]
http://www.memst.kz/index_en.html
Türk Standartlar Enstitüsü
Ntynsarina Str. No: 83 480035
Tel: +7 32 72 21 72 42
Faks: +7 32 72 25 25 76
Türkiye ile Ticaret
Genel Durum
Türkiye-Kazakistan Dış Ticaret Değerleri (milyon Dolar)
Yıllar
İhracat
İthalat
Denge
Hacim
1996
164,0
100,6
63,4
264,6
1997
210,6
165,3
45,3
375,9
1998
214,3
253,7
39,4
468,0
1999
96,6
295,9
199,3
392,5
2000
118,7
346,4
227,7
465,1
2001
119,8
90,3
29,5
210,1
2002
160,2
203,9
43,7
364,0
2003
234,0
266,6
32,6
500,6
2004
355,6
442,2
86,6
797,8
2005
459,9
558,9
99,0
1.018,8
2006
696,8
993,7
296,9
1.690,6
2007
1.079,9
1.284,0
204,2
2.363,9
2008
890,6
2.332,0
1.441,4
3.222,6
2009
633,4
1.348,9
715,5
1.982,3
2010
819,9
2.464,3
1.644,4
3.284,2
2010*
81,2
346,4
265,3
427,6
2011*
116,0
598,6
482,7
714,6
Kaynak: DTM Bilgi Sistemi
*:Ocak-Şubat
Türkiye’nin Kazakistan’a ihracatı 1995-1998 yılları arasında sürekli artış göstermiştir. Rusya
Federasyonu’nda 1998 yılında yaşanan ekonomik ve finansal krizin olumsuz etkileri neticesinde
Kazakistan’a ihracatımızda 1999 yılında bir önceki yıla göre %55 oranında daralma olmuştur. Bunun
başlıca sebebi dış ticareti büyük ölçüde Rusya Federasyonu’na bağlı olan ülkenin krizden olumsuz
etkilenmesi ve Rus malı ürünlerin Türk ürünlerine kıyasla ucuzlaması sebebiyle Rus ürünlerinin daha
fazla tercih edilir hale gelmiş olmasıdır. Ülkeye ihracat, 2000 yılından itibaren artmaya başlamıştır.
Ülkeye ihracatımız 214,3 milyon $ olan 1998 yılı seviyesini ancak 2003 yılında aşabilmiştir. 2007 yılında
1 milyar $’ı aşan ihracatımız, Kazak ekonomisinde gözlenen talep daralmasının etkisi ile 2008 yılında
%17,5 oranında gerileyerek 891 milyon $ olmuştur. Diğer yandan ülkeden 2008 yılında gerçekleşen
ithalatta 2007 yılına göre %81,6 oranında önemli bir artış söz konusu olmuştur. İthalattaki artış büyük
ölçüde ham madde ithalatındaki artıştan kaynaklanmaktadır.
Küresel mali krizin etkilerinin dış ticaretimizde gözlenmeye başladığı 2008 yılı sonundan itibaren ülke
ile ticaretimizde bir gerileme olmuştur. 2009 yılı itibarı ile Türkiye’nin ülkeye ihracatı bir önceki yıla
21 / 53
göre %28,8 düşerken, aynı dönem itibarı ile ithalatta ise bir önceki yıla göre %95 oranında gerileme
olmuştur. 2010 yılında bir önceki yıla göre ihracatımız %29,4, ithalatımız ise %82,8 oranında artış
göstermiştir. 2011 yılı Ocak-Şubat döneminde ise bir önceki yılın aynı dönemine göre ihracatımız
%42,8, ithalatımız ise %163 oranında artmıştır.
Kazakistan 2010 yılında Türkiye’nin ihracatında 31., ithalatında ise 19. sırada yer almaktadır.
2000–2010 yılları arasında ihracatımız ve ithalatımız yaklaşık 7 kat artmıştır. (ihracat 118 milyon
dolardan 819 milyon dolara; ithalat 346 milyon dolardan 2,4 milyar dolara)
Türkiye'nin Kazakistan'a İhracatında Başlıca Ürünler (Milyon Dolar)
2008 2009
2010
7113 Kıymetli metaller ve kaplamalarından mücevherci eşyası
Gtip Ürün Adı
50,6 36,7
62,1
5702 Dokunmuş halılar, yer kaplamaları (kilim, sumak, karaman vb)
14,1 23,5
37,8
8544 İzole edilmiş tel, kablo; diğer izole edilmiş elektrik iletkenleri; fiber optik k
52,1 23,8
33,1
3916 Plastikten monofil, çubuk, profiller-enine kesiti > 1mm.
24,9 16,1
27,4
8437 Tohumları temizleme, ayırma, öğütme, işleme makine ve cihazları
15,1 22,0
19,7
6109 Tişört, fanila, diğer iç giyim eşyası (örme)
3917 Plastikten tüpler, borular, hortumlar; conta, dirsek, rakor vb
8516 Elektrikli su ısıtıcıları, elektrotermik cihazlar (şofbenler)
3,7
6,0
19,5
28,3 30,5
18,1
9,0
17,9
3925 Plastikten inşaat malzemesi
14,1 11,3
13,9
9403 Diğer mobilyalar vb. Aksam, parçaları
14,1 11,4
13,7
7308 Demir/çelikten inşaat ve aksamı
48,3 15,9
13,7
8418 Buzdolapları, dondurucular, soğutucular, ısı pompaları
11,1
9,7
12,5
2,9
4,6
11,9
8502 Elektrojen grupları, rotatif elektrik konvertisörleri
15,6
7,4
11,8
2710 Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar
28,1
8,7
10,2
7610 Aluminyum inşaat ve aksamı
5407 Sentetik iplik, monofil, şeritlerle dokumalar
8,8
15,1
6,7
10,2
6108 Kadın/kız çocuk için iç ve gece giyim eşyası (örme)
3,9
3,8
10,1
3401 Sabunlar, yüzey aktif organik maddeler
7,8
8,4
9,6
8302 Adi metallerden donanım, tertibat vb. Eşya
8,0
6,0
9,5
8708 Kara taşıtları için aksam, parçaları
6,7
5,4
8,8
3208 Sentetik polimerler esaslı; susuz ortamda eriyen/dağılan, boya ve vernik
6,3
8,6
8,8
12,9
9,0
8,6
7,5
8,3
8,1
8536 Gerilimi 1000 voltu geçmeyen elektrik devresi teçhizatı
6302 Yatak çarşafı, masa örtüleri, tuvalet, mutfak bezleri
6203 Erkek/erkek çocuk için takım, takım elbise, ceket vs.
2,8
2,6
7,7
9405 Diğer aydınlatma cihazları, lambalar, ışıklı tabela, plaka vb.
11,0
7,6
7,6
1806 Çikolata ve kakao içeren diğer gıda müstahzarları
11,1
9,2
7,4
6110 Kazak, süveter, hırka, yelek vb. Eşya (örme)
2,7
3,2
7,4
1704 Kakao içermeyen şeker mamulleri (beyaz çikolata dahil)
5,9
3,6
7,3
8479 Kendine özgü fonksiyonlu makine ve cihazlar
5,4
1,3
6,8
6204 Kadın/kız çocuk için takım, takım elbise, ceket vs.
3,7
3,2
6,4
8537 Elektrik kontrol, dağıtım tabloları, mücehhez tablolar
14,4 12,7
6,4
3004 Tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış)
11,1
7,1
6,4
6104 Kadın/kız çocuk için takım elbise, takım, ceket, panolon vs. (örme)
1,2
2,1
6,2
8523 Ses ve diğer fenomenleri kaydetmek için disk, bant, katı hal kalıcı depolama
aygı
4,5
5,5
6,0
9401 Oturmaya mahsus mobilyalar, aksam-parçaları
3,0
4,8
5,3
8474 Toprak, taş, metal cevheri vb. Ayıklama, eleme vb. İçin makineler
8,2
3,4
5,3
7326 Demir/çelikten diğer eşya
7,5
4,7
5,2
3402 Yıkama, temizleme müstahzarları-sabunlar hariç
2,7
3,0
5,2
3920 Plastikten diğer levha, yaprak, pelikül ve lamlar
3,3
2,7
5,0
22 / 53
5,4
3,5
5,0
Kaynak:DTM
(Aylık veriler için tıklayınız)
Türkiye'nin Kazakistan'dan İthalatında Başlıca Ürünler (Milyon Dolar)
Gtip Ürün Adı
2009
2010
2709 Ham petrol (petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar)
470,86 389,45
1.078,44
7403 Arıtılmış bakır, işlenmemiş bakır alaşımları
862,59 472,36
509,61
196,37 221,68
409,55
85,05 89,12
138,32
433,01 69,85
114,99
7601 İşlenmemiş aluminyum
61,18 32,98
109,32
7204 Demir/çelik döküntü ve hurdaları, bunların külçeleri
30,31 12,76
39,34
7801 İşlenmemiş kurşun
39,68
6,08
35,46
2503 Her nevi kükürt (süblime, presipite ve kolloidal kükürt hariç)
9,45
3,25
5,34
0504 Hayvan bagırsak, mesane ve mıdesı (taze/sogutulmus/dondurulmus vs.)
2,67
5,48
4,17
7602 Aluminyum döküntü ve hurdaları
2,75
1,11
3,74
5201 Pamuk (kardesiz, taranmamış)
0,00
1,19
3,32
4104 Sığır ve at cinsi hayvanların dabaklanmış derileri
0,42
0,36
1,78
5205 Pamuk (dikiş hariç) ipliği (ağırlık; =>%85 pamuk) (toptan)
6,09
0,28
1,51
7210 Demir/çelik yassı mamul, kaplı, sıvanmış (600mm. Den geniş)
8,61
6,44
1,19
4101 Sığır ve at cinsi hayvanların derileri-ham
0,08
0,06
1,08
1206 Ayçiçeği tohumu
0,08
0,01
0,88
3902 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri (ilk şekillerde)
0,00
0,00
0,86
2620 Metalleri/metal bileşiklerini içeren küller ve kalıntılar
0,00
0,00
0,78
3202 Debagatte kullanılan sentetik organik, anorganik maddeler müstahzarlar
0,60
0,31
0,54
7113 Kıymetli metaller ve kaplamalarından mücevherci eşyası
0,00
0,37
0,51
2841 Oksimetalik/peroksimetalik asitlerin tuzları
0,00
0,17
0,36
7405 Bakırın ön alaşımları (kupro alyajlar)
0,01
0,05
0,33
4105 Koyun ve kuzuların dabaklanmış derileri
0,07
0,14
0,28
2508 Diğer killer
0,00
0,12
0,23
4103 Diğer ham deriler
0,06
0,06
0,22
3923 Eşya taşıma ambalajı için plastik mamulleri, tıpa, kapak, kapsül
0,39
0,26
0,21
9406 Prefabrik yapılar
0,00
0,00
0,17
8413 Sıvılar için pompalar, sıvı elevatörleri
0,02
0,06
0,14
2707 Yüksek sıcaklıkta taşkömürü katranının damıtılmasından elde yağlar ve
diğer ürünl
0,00
0,02
0,14
2819 Krom oksitleri ve hidroksitleri
0,00
0,21
0,13
8429 Dozerler, greyder, skreyper, ekskavatör, küreyici, yükleyici vb.
0,12
0,00
0,13
4106 Diğer hayvanların dabaklanmış derileri
0,00
0,13
0,10
0,10
0,08
0,10
33,63 17,82
0,09
7901 İşlenmemiş çinko
1001 Buğday ve mahlut
7208 Demir/çelik sıcak hadde yassı mamulleri-genişlik 600mm. Fazla
2008
5208 Pamuk men (ağırlıkça %85 ve fazla pamuk m.kare 200gr)
0,16
0,00
0,09
4811 Kağıt/karton, selüloz vatka ve selüloz liften tabakalar
0,01
0,00
0,09
8207 El aletlerinin, makineli aletlerin değişebilir parçaları
0,15
0,00
0,08
2804 Hidrojen, asal gazlar ve diğer ametaller
0,00
0,00
0,08
8502 Elektrojen grupları, rotatif elektrik konvertisörleri
0,06
0,00
0,06
Kaynak:DTM
23 / 53
(Aylık veriler için tıklayınız)
İki Ülke Arasındaki Anlaşma ve Protokoller
Kazakistan ile Türkiye arasındaki ticaretin altyapısını oluşturan anlaşma ve protokoller aşağıdaki
tabloda sunulmaktadır.
İki Ülke Arasındaki Ticaretin Altyapısını Düzenleyen Anlaşma ve Protokoller
Anlaşma Adı
İmza Tarihi
Resmi Gazete Tarihi
Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması
01.05.1992
07.09.1995
Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması
01.05.1992
11.02.1995
Karma Ekonomik Komisyon Kurulmasına Dair Protokol
02.09.1993
Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması
15.08.1995
08.11.1996
Uzun Vadeli Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması
10.09.1997
10.05.2000
Uzun Vadeli Ticari ve Ekonomik İşbirliği Programı ve İcra Planı
13.12.2007
20.03.2008
KEK IV. Dönem Toplantısı Protokolü
25.08.2006
12.03.2007
KEK V. Dönem Toplantısı Protokolü
06.05.2008
08.09.2008
Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı
İhracat Potansiyeli Olan Başlıca Sektörler
Sanayi Ürünleri
-
İnşaat Malzemeleri
İnşaat ve Maden Makineleri
Oto Yan Sanayi Ürünleri
Gıda İşleme ve Paketleme Makineleri
Ambalaj Malzemeleri
Tıbbi Cihazlar ve İlaçlar
Mobilyalar
Elektrikli makineler
Kablo ve teller
Hazır giyim
Hijyenik kağıt ürünleri
Temizlik malzemeleri
Tarım ve Gıda Sanayi Ürünleri
-
Meyve ve Sebze Suyu Konsantreleri
Konserve Meyve ve Sebzeler
Deniz Ürünleri
Peynir, Lor
Unlu Mamuller, Makarnalar
Çay
Margarin
Bulgur, İrmik
Zeytinyağı ve fraksiyonları
Tavuk ve Tavuk Ürünleri
Dondurmalar
Şekerli ve Çikolatalı Mamuller
Mayalar
Salça
Türkiye-Kazakistan Yatırım İlişkileri
Kazakistan, ülkemizin Orta Asya Türk Cumhuriyetleri içinde en fazla yatırımlarının bulunduğu
ülkelerden biridir.
Kazakistan Yatırım Ajansı verilerine göre 2008 yılında ülkeye giren doğrudan Türk yatırımları 183,6
milyon $ düzeyindedir. 1993-2008 yılları arasında ülkeye giren doğrudan Türk yatırımlarının toplam
tutarı ise 2,3 milyar $’dır.
Ülkedeki Türk şirketlerinin faaliyetleri ticaret, telekomünikasyon, otel işletmeciliği, süpermarket
işletmeciliği, müteahhitlik, petrol ürünleri ve gıda imalatında yoğunlaşmıştır. Türkiye, Kazakistan’ın
maden çıkarma sektöründe faaliyet gösteren 10 büyük yatırımcı ülkeden biridir.
Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı-TPAO, ülkedeki en büyük Türk yatırımcısıdır. TPAO, Kazakoil ile
ortaklaşa kurulan Kazakturmunay-KTM isimli şirketin çoğunluk hissesine sahiptir. Şirket 1994-1997
24 / 53
yılları arasında 272,9 milyon $ tutarında yatırım yapmıştır. Bu şirkette günde 5000 varil ham petrol
üretilmektedir.
Okan Holding Kazakistan’da otel işletmeciliği, gıda üretimi, pazarlama, inşaat ve finans alanlarında
faaliyet göstermekte olup; 1996 yılından bu yana, Sultan Makarna fabrikasında ayda 3400 tonluk
kapasiteyle, ülke paketli makarna ihtiyacının yaklaşık %85’ini karşılamakta; Tacikistan, Kırgızistan,
Rusya ve Ukrayna’ya ihracat yapmaktadır.
Telekomünikasyon alanında Türkcell, K’cell ile ortaklık oluşturmuş olup Kazakistan’ın önemli GSM
operatörleri arasındadır.
Ahsel İnşaat Almatı Ankara Otelini ve Astana’da iş ve alış veriş kompleksini tamamlamış ve bunların
işletmeciliğini sürdürmektedir.
Koç grubu ortağı Butya ile dördü Almatı’da, biri Astana’da, biri Karaganda’da, biri Çimkent`te olmak
üzere yedi büyük alış veriş merkezi açmıştır.
Anadolu grubu iki bira fabrikası ve bir Coca-Cola fabrikası ile Kazakistan’da 2000 kişiye istihdam
olanağı sağlamaktadır.
Turkuaz şirketler grubu Kazakistan’ın 10 bölgesinde bulunan ofis, depo ve bayilikleriyle Kazakistan’ın
en büyük dağıtım zincirini oluşturmakta olup, 2500 çalışanı ile istihdama önemli katkı sağlamaktadır.
Bünyesindeki 11 şirket ile gıda, temizlik, inşaat malzeleri ve kozmetik alanlarında faaliyet
göstermektedir.
Ülkede faaliyet gösteren çok sayıdaki Türk sermayeli firma uluslararası başarılara imza atmış olup,
başarı ödülleri kazanmıştır. K’Cell Telekomünikasyon Şirketi, Turkuaz Bitkisel Yağ Sanayii bunlardan
bazılarıdır.
Türk müteahhitlik şirketleri de ülkede çok önemli başarılara imza atmıştır. Türk firmaları ülkede Astana
Uluslararası Havaalanı, Parlamento Binası, Cumhurbaşkanlığı Konutu, Regent Ankara Otel, Okan
Intercontinental Astana, Çocuk Rehabilitasyon Merkezi, Ulusal Müze, Devlet Konukevi, Ahmet Yesevi
Üniversitesi, Astana İkiz Kuleler, GSM Telekomünikasyon altyapısı, Tengiz-Novorossiysk boru hattının
Kazakistan bölümü gibi önemli projeleri tamamlamıştır. Bu projelerin yanı sıra çeşitli alışveriş
merkezleri, otoyollar ve fabrika projeleri de tamamlanmıştır.
Türk müteahhitlik firmaları 2007 yılı sonu itibarı ile ülkede yaklaşık 7 milyar $ tutarında 276 proje
üstlenmiştir. Başkent olduktan sonra yoğun bir inşaat faaliyetinin gözlendiği Astana kentindeki
projelerin yaklaşık % 70’i Türk firmaları tarafından gerçekleştirilmiştir.
Ayrıca, Türk Eximbank, Kazakistan’a 55,7 milyon Dolarlık kısmı ticaret finansmanı, 184 milyon Dolarlık
kısmı yatırım projelerine olmak üzere toplam 240 milyon Dolarlık kredi açmış ve kredi kullanımları
tamamlanmıştır.
İki Ülke Arasındaki Ticarette Yaşanan Sorunlar
Kazakistan, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri içinde halihazırda en elverişli iş ortamını sağlayan ülkedir.
Ancak pazara giriş yapacak firmalarımızın Kazakistan’ın bir dönüşüm sürecinden geçmekte olduğunu,
bu bakımdan ülkede çok çeşitli fırsatlar bulunmakla birlikte iş ortamını elverişsiz hale getiren bazı
zorlukların da bulunduğunu gözönünde bulundurması gerekmektedir. Bu zorluklar bürokrasinin fazla
olması, yasal altyapının henüz tamamlanmamış olması ve bu nedenle mevzuatta çok sık değişikliklerin
yaşanması, ülkede bir iş kültürünün henüz yerleşmemiş olması v.b. gibidir. Ülkeye ihracat
gerçekleştiren ya da ihracatta bulunmayı hedefleyen üretici firmalarımızın rekabetin yoğun olduğu bu
pazarda uzun vadede kalabilmek için üretim faaliyetine geçmeleri gerekebilecektir. Ülkede üretilen
mallar ihtiyacı karşılayacak yeterlilikte değildir. İthalata bağımlı bir dış ticaret yapısına sahip olan ülke,
üretimde çeşitliliğin sağlanmasını teminen özellikle tüketim malları üretimini teşvik edici yönde
uygulamalar yürütmektedir.
15 milyonluk küçük bir pazar olmakla birlikte Kazakistan, sahip olduğu diğer bölge ülkelerine nispeten
elverişli yatırım ortamı, güçlü bankacılık sistemi gibi olumlu koşullar da gözönünde bulundurulduğunda
diğer Orta Asya ülkelerine açılım bakımından da Türk firmalarına çeşitli olanaklar sunmaktadır.
Taşımacılıkla ilgili sorunlar Türkiye-Kazakistan ticari ilişkilerinin gelişimi önündeki en önemli sorundur.
İki ülke arasındaki uzaklık nedeni ile taşımacılık maliyetleri ülkeye ihracat sırasında ortaya çıkan
maliyetlerin önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Ayrıca ülkenin sahip olduğu geniş topraklar nedeni
ile ülke içi taşımacılık da fiyatlandırmada büyük paya sahiptir. Ülke içi taşımacılık, ülkenin çok geniş
topraklara sahip olması, kentlerin birbirine çok uzak mesafelerde konumlanması ve karayollarında tesis
bulunmaması nedeni ile zordur. Demiryolu ve karayolu ulaşım hatlarının rehabilite edilmesi ve kombine
taşımacılığın geliştirilmesi taşımacılıkla ilgili sorunların aşılmasında etkili olacaktır. Kazakistan’ın uzak
bir pazar olması ve ayrıca ülke içindeki taşımacılığın da zor olması nedeni ile ülkede iş yapacak
işadamlarımızın depo bulundurması gerekmektedir.
Kazakistan’ın imzalamış olduğu Bağımsız Devletler Topluluğu Gümrük Birliği Anlaşması çerçevesinde
Rusya Federasyonu, Beyaz Rusya, Kırgızistan ve Tacikistan menşeli ürünlerin ülkeye girişinde gümrük
vergisi muafiyeti bulunmaktadır. BDT Gümrük Birliği Anlaşması’na taraf ülkelere sağlanan söz konusu
avantaj ülkemiz ürünlerinin rekabet edebilirliğini olumsuz yönde etkilemektedir. Kazakistan’ın ayrıca
Ukrayna, Moldova, Özbekistan ve Türkmenistan ile tercihli ticaret anlaşmaları bulunmakta; bu
ülkelerden ithalata da gümrük vergisi muafiyetleri tanınmaktadır.
Resmi mevzuata uyulduğu takdirde gümrüklerde herhangi bir sorun yaşanmamaktadır. Gümrüklerde
her ülkeye eşit koşullar ve aynı kurallar uygulanmaktadır. Kazakistan çifte fatura uygulamasının önüne
geçebilmek amacıyla tüm ithalatçıları gümrüklerde ICS-Inspection and Control Services isimli bir
kuruluşun kontrolünden geçmeye mecbur tutmaktadır. Bu uygulamaya göre gümrük vergi ve
25 / 53
resimlerine tabii olacak matrahın tespiti için ithal edilen malın gümrük değeri ICS kontrolüne tabii
olmakta ve ICS tarafından hesaplanmaktadır. Söz konusu prosedür ülkedeki tüm ithalatçılar için
zorunlu bir uygulamadır. Gümrüklere ibraz edilmesi gerekli başlıca belgeler; fatura, nakliye belgeleri,
gerekli standart belgeleri ve ithalat beyannamesidir. İthalat beyannamesi belgesi, ICS kontrolü için
ithalatçı tarafından ibraz edilmesi gereken bir belge olup, ibraz edilememesi halinde gümrüklerde
beklemeler yaşanmaktadır.
2004 yılından önce ŞAP hastalığı nedeni ile Türk et ve süt ürünlerinin ülkeye ihracatı
gerçekleştirilememekte iken, Büyükelçiliğimiz kanalı ile yürütülen temaslar neticesinde 2004 yılının
ikinci yarısından sonra söz konusu tarife dışı engel kaldırılmış ve Türk et ve süt ürünlerinin Kazakistan’a
ihracatı başlamıştır. Tarife dışı engel uygulamaları ile karşı karşıya kaldığını düşünen ihracatçılarımızın
konuyu T.C. Astana Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği’ne aktarmaları yararlı olacaktır.
Geçmişte fuarlarda sergilenmek üzere ihraç edilen malların ülkeye girişinde gümrük vergisi uygulaması
söz konusu iken, halihazırda böyle bir uygulama bulunmamaktadır.
Ülkemiz menşeli ürünlerin Kazak pazarında olumlu bir imajı bulunmaktadır. Türk malı ürünler kaliteli
mallar olarak tanınmakta olup, orta ve üst-orta sınıfa hitap etmektedir. Türk ürünlerinin halihazırdaki
olumlu imajının ülkede yürütülecek yoğun tanıtım faaliyetleri ile güçlendirilmesinde yarar
görülmektedir. Bu bakımdan başta ihtisas fuarları olmak üzere ülkede düzenlenen fuarlara katılım
önem taşımaktadır.
Bürokrasinin ağır işlemesi ülkede iş yapan Türk işadamlarınca önemli bir sorun olarak ifade
edilmektedir.
Ticareti düzenleyen hukuki altyapı yeterli olmayıp, henüz oluşum aşamasındadır. Ülkede faaliyet
gösteren işadamlarının ülke koşullarına ve yasalara uygun hareket etmeleri halinde herhangi bir sorun
yaşanmamaktadır.
Poliçe kullanımı yaygın olmayıp, mevzuatta çok yeni bir geçmişi bulunmaktadır. Çek kullanımı da
mevzuatta yeri olmakla birlikte, yaygınlaşmamıştır. Senet kullanımı da sınırlı düzeydedir.
Ödemelerde peşin ödeme ya da akreditifin tercih edilmesi gerekmektedir. Kazak işadamları genellikle
peşin ödeme yöntemini kullanmayı tercih etmektedir. Bankacılık sisteminin gelişmesi ile birlikte
akreditif kullanımı da yaygınlaşmaya başlamıştır.
Bankalararası para transferlerinde gerçek kişiler ve şahıs şirketleri için sınırlamalar bulunmakla birlikte,
şirketler için herhangi bir sınırlama bulunmamaktadır. Para transferinde sözleşme şartı ve fatura
aranmaktadır. Bu koşulların yerine getirilmesi halinde bankalar arası para transferi rahatça
gerçekleştirilebilmektedir. Elden para transferinde ise zorluklar bulunmaktadır. Elden para transferinde
tüm vergilerin ödendiğini ve paranın yasal olarak kazanıldığını gösteren belgelerin ibrazı zorunludur.
Pazarda rekabet edebilmenin ve tutunabilmenin ön koşulu nakliye, servis ağı ve garanti koşullarının
sağlanabilmesidir. Bu nedenle bazı sektörlerde faaliyet gösteren firmalarımızın, bir süre pazarı
tanıdıktan sonra ihracat yerine pazarda üretime geçmesi daha avantajlı olacaktır. Pazardaki en önemli
rakiplerimiz durumunda olan Çin ve Rusya ile rekabeti ortadan kaldırmanın çözümü de pazarda
üretimdir. Gıda işleme, paketleme, şişeleme, makine, inşaat malzemeleri üretimi alanlarında ülkede
üretim olanakları bulunmaktadır. Kazak Hükümeti, imalat sanayi üretimine geçişin sağlanması için
çeşitli üretim teşvikleri sağlamaktadır. Yarı mamullerin Kazakistan’a getirilip ülkede monte edilmesi,
mamul haline getirilmesi de üretim faaliyeti sayılmakta ve teşvik edilmektedir.
Ticari ilişkilerin tesisinde Kazak iş ve siyaset çevreleri ile iyi ilişkiler olumlu sonuçlar yaratmaktadır. Bu
bakımdan pazara giriş yapacak firmaların iyi bir yerel ticari ortakla çalışması, ülkede iş yapmak için
önemli bir avantaj sağlayan bir ilişkiler ağına sahip olmayı da beraberinde getirdiği için faydalı olacaktır.
Ancak ülkede iyi bir yerel ticari ortak bulmak konusunda firmalarımız zorlanmaktadır. Güvenilir bir ticari
ortak arayışında olan firmalarımızın T.C. Astana Büyükelçiği Ticaret Müşavirliği ve ülkede başarılı olmuş
firmalar ile irtibata geçmesi yararlı olacaktır.
Kazakistan pazarına giriş yapacak firmaların pazarı önceden etüd ederek pazara yönelmeleri,
Kazak-Türk İşadamları Derneği, Kazakistan Yatırımları Geliştirme Ajansı (Kazinvest), ülkedeki Sanayi
ve Ticaret Odaları gibi kuruluşlar ve T.C. Astana Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği ile temasa geçerek
bilgi almaları ve doğru ticari ortaklarla çalışmak için araştırma yapmaları tavsiye edilmektedir.
Kazakistan’da yerleşik Türk firmaları arasında halihazırdaki işbirliğinin geliştirilerek ileriye götürülmesi
Türkiye’nin Kazakistan pazarındaki varlığını güçlendirecektir. Ülke ile ticari ilişkilerimizin geliştirilmesi,
ülkedeki artan rekabet ortamında firmalarımızın rekabet edebilirliğinin sağlanması bakımından tanıtım
faaliyetleri büyük önem arz etmektedir. Zira, ülkedeki en önemli rakiplerimiz olan Çin ve Rusya başta
olmak üzere Uzakdoğu ülkeleri ve batılı ülkeler pazardaki yoğun tanıtım faaliyetleri ile dikkat
çekmektedir. Kazakistan’da faaliyette bulunan işadamlarımız Türk ürünlerinin sergileneceği daimi bir
sergi salonunu da içeren bir Merkez oluşturularak, ülkemiz ürünlerinin ve Türkiye’nin sürekli tanıtımının
sağlanmasının faydalı olacağını dile getirmektedir. Ancak, söz konusu daimi sergide sergilenecek
ürünlerin uluslararası standartlarda ürünler olması; serginin yanı sıra gelen ziyaretçilere ürünün
üreticisi hakkında iletişim bilgileri ve diğer gerekli bilgileri ve gerektiğinde randevu alınmasını
sağlayacak nitelikli personel istihdam edilmesi gerekmektedir.
Pazar ile İlgili Bilgiler
Dağıtım Kanalları
Ülkedeki dağıtım kanalları 2000’li yıllarda çeşitlenmiş ve gelişmiştir. Pazarlanacak ürünün özelliklerine
26 / 53
ve sektörün yapısına göre ülkede çok çeşitli dağıtım seçeneklerinin kullanılması mümkündür. Ülke
çapında bir dağıtımcı ya da acenta ile; bölgesel dağıtımcı ya da acenta ile çalışılması; ya da ürünlerin
bir depodan doğrudan satılması mümkündür. Dağıtım kanallları hala kapsamlı eğitim ve hizmet desteği
ihtiyacı içindedir.
Kazakistan’ın nüfusu ülkenin güneydoğusundaki ve kuzeyindeki iki coğrafi bölgede yoğunlaşmıştır. Bu
bölgelerde ortalama gelir düzeyi ülkenin diğer bölgelerine kıyasla daha yüksektir. Söz konusu bölgeler
güneydoğudaki Almatı, Güney Kazakistan ve Zhambyl bölgeleri ve kuzey/kuzeydoğudaki Akmola,
Karaganda, Köstenay, kuzey Kazakistan, Pavlodar ve Doğu Kazakistan bölgeleridir. Adı geçen
bölgelerde ortalama gelir düzeyi diğer bölgelere göre yüksek düzeydedir. Petrol yönünden zengin batı
bölgesindeki şehirler de ekonomik gelişme göstermektedir.
Ürünlerin dağıtımından sorumlu olacak ticari partnerin seçiminde azami düzeyde dikkat gösterilmesi
gerekmektedir. Olası partnerin piyasadaki ünü ve önceki işleri gözden geçirilmelidir. Taraflar arasında
güven oluşturuluncaya kadar gayri kabili rücu (geri dönülemez) akreditifle tahsilatın güvence altına
alınmasında fayda görülmektedir.
Tüketici Tercihleri
Kazak tüketicilerinin tüketim tercihlerinde 4-5 yıl öncesine kadar ürünlerin fiyat düzeyi daha fazla etkili
olurken, günümüzde Kazak ekonomisinin olumlu gidişatı ve pazardaki gelişme paralelinde kalite ön
plana çıkmaya başlamıştır. Kazak tüketicisinin kalite bilinci yüksek düzeydedir. Tüketiciler özellikle son
teknolojili, yeni çıkan ürünlere ilgi duymaktadır. Kazak pazarında özellikle tüketim malları sektöründe
başarı sağlayabilmek için tüketici tercihlerinin anlaşılması önem taşımaktadır. Bu bakımdan rekabetin
yoğun olduğu bir pazar olan Kazak pazarının firmalar tarafından ayrıntılı bir biçimde araştırılması
gerekmektedir.
Tüketiciler genellikle küçük ambalajlarda, ihtiyacı ve parası olduğunda satın almayı tercih etmektedir.
Aylık toptan alışveriş alışkanlığı henüz tam olarak yerleşmemiş durumda olup, belirli bir düzeyin
üzerinde gelire sahip aileler aylık alışveriş yapmayı tercih etmektedir. Geçmişte alışverişlerin büyük
bölümü açık pazarlardan yapılırken, günümüzde süpermarketlerden ve büyük mağazalardan alışveriş
de yaygınlaşmaya başlamıştır.
Kazak pazarına yeni ürünler hızla giriş yapmaktadır. Kazak tüketiciler, yeni çıkan ürünleri takip etmekte
ve hızla tüketmektedir. Kazak halkının okuma-yazma oranı yüksek düzeydedir. Diğer taraftan lisans ve
yüksek lisans öğrenimini tamamlamış kişi sayısı da yüksek düzeydedir. Bu nedenle halkın özellikle
gazete ve dergi okuma oranı yüksek olup, gazetelerde çıkan haberler tüketim alışkanlıkları üzerinde
etkili olabilmektedir.
Tarım ve Gıda Sanayi Ürünleri: Kazakistan tarım ürünlerinin net ihracatçısı bir ülke olup, dünyanın en
fazla hububat ihraç eden ülkesidir. Bununla beraber ülke, işlenmiş gıda ürünlerinde net ithalatçı olup,
2007 yılında 200 milyon $’lık gıda ürünleri dış ticaret açığı vermiştir. Gıda işleme sanayi ülke sanayinde
önemli bir yere sahiptir. 2008 yılında gıda işleme sanayinin imalat sanayindeki payı % 22 olmuştur.
Hanehalkı gelirlerindeki artışla birlikte gıda harcamalarının toplam harcamalardaki payı yıldan yıla
düşüş göstermiştir.
Gıda, İçecek ve Tütün Ürünleri Tüketim Göstergeleri
2004 a 2005 a 2006 b 2007 b 2008 b 2009 c 2010 c 2011 c 2012 c
Gıda, içecek ve tütün tüketim
harcamaları (milyon $)
Gıda, içecek ve tütün ürünlerinin
hanehalkı harcamalarındaki payı (%)
8 923 10 958 14 059 18 437 23 011 27 191 31 665 37 177 44 439
38,6
38,5
38,2
38,0
37,6
37,3
37,0
36,6
36,2
Et tüketimi (kişi başına kg)
43,5
44,7
45,9
47,3
48,6
49,9
51,3
52,7
54,2
Meyve tüketimi (kişi başına kg)
20,5
22,6
25,0
27,5
29,9
32,5
35,4
38,6
41,9
135,9 141,7
145,5
149,2
152,6 156,1 159,9 163,6 167,6
245,1b 253,4b
263,3
274,1
282,0 289,6 298,1 307,0 316,7
Sebze tüketimi (kişi başına kg)
Süt tüketimi (kişi başına litre)
Kahve tüketimi (kişi başına kg)
0,4
0,5
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
1,1
Çay tüketimi (kişi başına kg)
1,2
1,3
1,3
1,3
1,3
1,4
1,4
1,4
1,4
Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Kazakhstan Consumer Goods and Retail Report, Ocak 2010
a: Gerçek b: Tahmin c: Projeksiyon
Reklam ve Promosyon
Yazılı ve görsel basın Kazakistan piyasasındaki en yaygın reklam araçlarıdır. Kazak tüketicileri tüketim
27 / 53
yaparken genellikle içeriği yalnızca reklamlardan oluşan günlük gazetelere başvurmaktadır. Rusça
olarak yayımlanan haftalık “Karavan” gazetesi bunlar içinde en yaygın olarak takip edilen gazetedir. Bir
ürünün ülkede yaygın olarak tanınması için söz konusu gazetede tanıtımının yapılması gerekmektedir.
Karavan, 550 000 tiraja sahip olup, yaygın tüketim mallarının tanıtımını yapmaktadır. Karavan’ın
yaklaşık 350 000 adedi posta kutularına ücretsiz olarak bırakılmaktadır. Her tür ürün grubunun
reklamını yapan Karavan, cm2 üzerinden ücret almaktadır (cm2’si yaklaşık 6$). Karavan gazetesi gibi
tüm tüketim malları gruplarının tanıtıldığı gazetelerin yanı sıra sektörel gazeteler de vardır. Örneğin
bunlardan Kalyosa otomotiv sektörü, Krişa emlak satışları, Plüs inşaat malzemeleri sektörü ile ilgili
tanıtımlara yer vermektedir. Rusça yayımlanan ve iş çevrelerine yönelik güncel ekonomik, politik
makaleler ve iş yönetimi makaleleri içeren haftalık “Panorama” gazetesi de reklam ve tanıtım ilanlarının
yayımlanabileceği bir gazetedir. İngilizce olarak yayımlanan “Almaty Herald”, “Central Asia Times” ve
“Kazakhstan Monitor” gazeteleri de ülkedeki yabancı topluluklar tarafından geniş çapta okunan
yayınlardır. Televizyon reklamları da tüketiciler üzerinde etkiye sahiptir. Almatı’daki belli başlı
televizyon kanalları, ülke genelinde yayın yapan ORT, Khabar, KTK ve 15 büyük şehirde yayın yapan
Channel 31’dir.
Radyo, billboard ve şehir taşımacılığı (otobüs ve tramvay üzerinde) üzerinden yapılan reklamlar da
etkili olmaktadır.
Yaygın tüketim ağına sahip tüm ürünlerin pazarlanmasında gazete ilanlarına, TV, radyo reklamlarına
ihtiyaç bulunmaktadır. Ülkede yürütülecek tanıtım faaliyelerinde billboard reklamlarının ihmal
edilmemesi gerekmektedir. Billboard’lar tanıtımda oldukça etkilidir. Reklam maliyetleri radyolarda
dakika başına yaklaşık 250 $, televizyonlarda yaklaşık 2 500 $’dır. Billboardlar ise aylık 1 000 $’a
kiralanabilmektedir. Billboard anlaşmaları genellikle 6 ay ila 1 yıl için yapılmaktadır.
Kazakistan’da çok çeşitli milletlerden insanlar bir arada yaşamaktadır. Yoğunlukla Rusların yaşadığı
kuzey bölgelerde Rusça yayın yapan kuruluşlar daha fazla takip edilirken, ülkenin güneyinde Kazakça
yayınlar, batıda ise Avrupa kanalları daha fazla takip edilmektedir. Bu nedenle, ülkede yaşayan tüm
gruplara tek kanaldan ulaşmak mümkün olamamaktadır. Bu bakımdan tanıtımda tüm tanıtım
araçlarının (TV, radyo, gazete, billboard) karma olarak etkin bir biçimde kullanımı gerekmektedir.
Kazakistan’da yıl boyunca çok sayıda fuar düzenlenmektedir. Bunlardan en büyüğü her Ekim ayında
Almatı’da düzenlenen Kazakistan Uluslararası Petrol ve Gaz Fuarı KIOGE’dir. Diğer önemli fuarlar ise
Food Expo (Mayıs), Kazakistan Uluslararası Sağlık Fuarı-KHE (Mayıs), Kazakistan Uluslararası
Telekomünikasyon Fuarı-KITEL(Haziran) ve KAZPAOWE isimli enerji fuarı (Eylül) olarak sayılmaktadır.
Ülkede düzenlenen uluslararası nitelikteki fuarlar hakkında bilgiye T.C. Astana Büyükelçiliği Ticaret
Müşavirliğinden veya http://www.auma.de adresinden ulaşılabilmektedir.
Ambalaj, Paketleme ve Etiketleme
Kazak Hükümeti’nin test, etiket, marka ve sertifika talepleri değişkenlik göstermektedir.
Satış Teknikleri ve Satışı Etkileyen Faktörler
Kazak tüketicileri, batı mallarına çok açıktır. Kazakistan’ı hedefleyen ihracatçıların ulaştırma maliyetleri,
ürünlerin fiyatlandırması, ithalatçı ile kurulacak ilişkiler gibi konuları dikkatle ele alması gerekmektedir.
Kazakistan’ın başlıca şehirleri, ülkenin ulaştırma sistemine daha yakın olmaları ve nüfuslarının satın
alma gücünün nispeten yüksek olması gibi nedenlerle tüketim malları için öncelikli pazarlar olarak
görülmektedir. Ülkenin neredeyse Batı Avrupa’nın tamamı kadar olan geniş toprakları nedeni ile
dağıtım ağı daha büyük alanları kapsamaktadır. Ürünlerin Kazakistan pazarına sürekli ihracatını temin
etmek için pazara giriş öncesinde ayrıntılı bir pazar araştırması ile pazarlama için gerekli bilgilerin
edinilmesi gerekmektedir.
Ülkede Batı ülkelerinin malları Rusya ve Güneydoğu Asya ülkelerinin ürünlerine kıyasla daha pahalıdır.
Rusya ve Güneydoğu Asya menşeli ürünler ortalama Kazak tüketicisi için fiyat bakımından daha satın
alınabilir ürünlerdir. Türk firmalarının ülkeye ihracat sırasında özenle dikkate alması gereken fiyat
değişkenleri taşımacılık maliyetleri, ithalatla ilgili yükümlülükler (gümrük vergileri ve diğer gümrükle
ilgili ödemeler, sertifika masrafları), KDV ve ithalatçıların/dağıtımcıların yüksek kar beklentileri olarak
sınıflandırılabilir. Gümrük vergilerinin yanında gümrüklerden geçiş sırasında ortaya çıkan maliyetler
gümrük vergilerine kıyasla daha önemli sorunlara neden olabilmektedir. Gümrük mevzuatının sıklıkla
değiştirilmesi de sorunlara neden olmaktadır. Gümrük prosedürleri, zorunlu izne tabi mallar listesi ve
diğer teknik konular sürekli olarak yeniden düzenlenmekte ve gümrük yetkilileri ilgili mevzuatı ayrımcı
ve keyfi bir yaklaşımla uygulayabilmektedir.
Ülkede Rus, Güneydoğu Asya ve Avrupa mallarının yoğun rekabeti bulunmaktadır. Kazakistan’a ihracat
gerçekleştirecek firmaların buna göre bir strateji belirleyerek pazara yönelmeleri daha doğru olacaktır.
Ülkedeki tüketiciler ürünlerin fiyat ve kalitelerine öncelikle önem vermektedir. Ortalama fiyatların
üzerinde bir fiyat politikası kararlaştırılması halinde hizmet koşulları, marka ve diğer pazarlama
faaliyetleri ön planda tutulmalıdır.
Satış Sonrası Hizmetler ve Tüketici Desteği
Satış sonrası hizmetler ve tüketicilere sağlanan destekler Kazak pazarında firmalara rekabet avantajı
sağlamaktadır. Doğrudan firmanın kendisi tarafından ya da eğitimli yerel temsilci tarafından sağlanacak
satış sonrası hizmetler, firmaların fark yaratmasını ve dolayısı ile pazarda rekabet üstünlüğü elde
etmesini sağlamaktadır. Bu nedenle, Kazak pazarına giriş yapan Türk firmalarının satış sonrası
hizmetler sağlayacak yerel personelin eğitimi için kaynak tahsis etmeleri faydalı olacaktır. Satış sonrası
28 / 53
hizmetler özellikle ülkeye taşıt araçları, inşaat sektörü ile ilgili ürünler ve diğer makine ve ekipman
satışında önem kazanmaktadır.
Ulaştırma ve Taşımacılık Maliyetleri
İç Hat Tarifeleri: İç hat tarifeleri Kazakistan sınırları içindeki istasyonlar arasında taşınan yükler için
belirlenmektedir. Söz konusu tarifeler Ruble cinsinden, 1989 yılında yayımlanan 10-01 sayılı Demiryolu
Kargo Taşımacılığı tarifeleri listesine göre belirlenmekte, hesaplamada yükselen enflasyon endeksi
dikkate alınmakta ve Ruble’nin Tenge’ye dönüştürülmesi de gerçekleştirilmektedir.
İhracat/İthalat Tarifeleri: Uluslararası taşımacılıkta demiryolu taşımacılık tarifeleri İsviçre Frangı
cinsinden belirlenmekte ve enflasyon endeksi de dikkate alınmaktadır. Söz konusu tarifeler ödeme
günü, Merkez Bankası Tenge döviz kurundan ödemenin yapılacağı para birimine çevrilmektedir.
Türkiye-Kazakistan Arası Yük Taşımacılığı
Türkiye-Kazakistan arasındaki taşımacılık genellikle Ukrayna ve Rusya üzerinden ya da nadiren İran
üzerinden gerçekleştirilmektedir. İran üzerinden gerçekleştirilen taşımacılık sırasında mallar İran,
Türkmenistan ve Özbekistan üzerinden Kazakistan’a ulaştırılmakta, ancak söz konusu ülkelerde
yaşanan sorunlar nedeni ile bu güzergah genellikle tercih edilmemektedir. Ukrayna üzerinden
gerçekleştirilen taşımalarda ise mallar Trabzon limanından Odessa limanına ulaştırılmakta, Odessa’da
Ukrayna konteynerine yüklenmekte ve daha sonra Kazakistan’a ulaştırılmaktadır. Rusya üzerinden
yapılan sevkiyatlarda ise Novorossiysk limanı üzerinden Rusya’nın kuzeyinden gerçekleştirilmektedir.
Tren ve karayolu ile yapılan taşımalarda hemen hemen aynı güzergah takip edilmektedir. Rusya’nın
Novorossysk limanının son yıllarda daha ziyade akaryakıt transferine yönelmiş olması Kazakistan’a
yapılan sevkiyatların daha çok Ukrayna-Odessa limanı üzerinden gerçekleştirilmesi neticesini
doğurmuştur.
Kazakistan’a ihracatta bulunan bazı firmalarımız Ukrayna-Odessa limanında uzun süreli beklemelerin
yaşandığını bildirmektedir. Söz konusu bekleme sorunu Odessa limanından çıkış için gerekli
belgelerdeki eksikliklerden kaynaklanmaktadır. Firmalarımızın uzun süreli beklemeler yaşanmamasını
teminen belgelerini eksiksiz doldurmalarında yarar görülmektedir.
Maliyetler:
TIR’la : 7 000-7 500 $
Vagonla : 6 000-7 000 $
40’lık Konteyner : 4 000 $
20’lik Konteyner : 2 800-3 000 $
Süre:
Tren vagonu : 25-28 gün arasında değişmektedir. Ancak zaman zaman yolcu aktarması
gerçekleştirildiği taktirde 40-45 günü bulmaktadır.
TIR ile : 10-12 gün
Taşımacılıkla ilgili sorunlar Türkiye-Kazakistan ticari ilişkilerinin gelişimi önündeki en önemli sorundur.
İki ülke arasındaki uzaklık nedeni ile taşımacılık maliyetleri ülkeye ihracat sırasında ortaya çıkan
maliyetlerin önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Ayrıca ülkenin sahip olduğu geniş topraklar nedeni
ile ülke içi taşımacılık da fiyatlandırmada büyük paya sahiptir. Ülke içi taşımacılık, ülkenin çok geniş
topraklara sahip olması, kentlerin birbirine çok uzak mesafelerde konumlanması ve karayollarında tesis
bulunmaması nedeni ile zordur. Demiryolu ve karayolu ulaşım hatlarının rehabilite edilmesi ve kombine
taşımacılığın geliştirilmesi taşımacılıkla ilgili sorunların aşılmasında etkili olacaktır. Kazakistan’ın uzak
bir pazar olması ve ayrıca ülke içindeki taşımacılığın da zor olması nedeni ile ülkede iş yapacak
işadamlarımızın depo bulundurması gerekmektedir.
İşadamlarının Pazarda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar
Ticareti Etkileyen Kültürel Faktörler
Doğal kaynakları ve iş olanakları açısından zengin olan Kazakistan, hızlı değişen bir piyasa görünümünü
sergilemektedir. Bu açıdan ülkeye yönelik girişimlerde esnek ve sabırlı olunmalı ve ülkedeki risk
faktörü gözardı edilmemelidir.
Kazakistan, Türkiye ile iyi ilişkiler içinde olan Türk Cumhuriyetleri’nin başında gelmektedir. Ancak,
Kazak nüfusunun %60’ı çeşitli ırk ve dinlerden oluşan bir topluluktur; dolayısıyla bu özel durum dikkate
alınmalıdır.
Kazakistan’da yaz ayları çok sıcak olduğu için, bürokratların büyük çoğunluğu ceket ve kravat
kullanmaz. El sıkışma ve insanlara ilk isimleri ile hitap etme adeti vardır. Görüşmelerin sonunda küçük
armağanların (kalem, ajanda vb) verilmesi yaygındır. Toplantılarda kartvizit değişimi yapıldığından, bir
tarafı İngilizce, diğer tarafı Türkçe yazılı kart bulundurmak faydalıdır.
Pasaport ve Vize İşlemleri
Türkiye ile Kazakistan arasında vize konusunda yapılan anlaşmalar gereği, Türk vatandaşlarına,
ziyaretleri 30 günü aşmamak kaydıyla vize uygulaması kaldırılmıştır. Ülkeye yapılan girişte, Rusça bir
29 / 53
bilgi formu olan “deklarasyon kağıdı” verilmekte ve bu formda döviz miktarı ve bazı değerli eşyaların
beyan edilmesi istenmektedir. Ülke terkedilirken, form iade edilmektedir. Seyahat beş günden uzun
sürecekse kalınan yere en yakın karakolda pasaportun onaylanması gerekmektedir. Aksi takdirde
çıkışta pasaport alıkonmakta, dönüşte sınırdan geçişlerde sorunlar yaşanmaktadır. Söz konusu
formaliteyi konaklanan oteller müşteriler adına yerine getirmektedir.
Resmi Tatiller ve Çalışma Saatleri
1 Ocak - Yeni Yıl
28 Ocak - Kuruluş Günü
8 Mart - Kadınlar Günü
21 Mart - Nevruz Bayramı
1 Mayıs - İşçi Bayramı
9 Mayıs - Zafer Bayramı
25 Ekim - Cumhuriyet Bayramı
16 Aralık - Bağımsızlık Günü
Ulaşım
Türk Hava Yolları’nın Almatı ve Astana’ya düzenli seferleri bulunmaktadır.
Yerel Saat
Kazakistan, GMT’nin 6 saat ilerisindedir.
Telefon Kodları
Ülke kodu: 7
İklim
Ülke genelinde, sert, karasal iklim hakimdir. Kışları soğuk, yazları ise sıcaktır. Ocak ayında ortalama
sıcaklık ülkenin kuzeyinde -19°’ye, güneyinde ise -3°’ye kadar düşmektedir.
Genel Değerlendirme ve Öngörüler
Sahip olduğu ekonomik kaynaklar itibarıyla Orta Asya ve Türk Cumhuriyetleri içinde oldukça güçlü bir
konumda bulunan Kazakistan’da, bağımsızlığın kazanılmasından sonra yaşanan ağır kriz aşılmış,
ekonomik istikrar sağlanmış, ekonomik mevzuatın iyileştirilmesi ve özel sektörün canlandırılması
konularında ilerleme kaydedilmiştir. Ülke 2007 sonlarından itibaren küresel krizin etkisi altına girmiş,
buna bağlı olarak ekonomisinde bir daralma süreci gözlenmiştir. Bununla birlikte sahip olduğu doğal
kaynaklar göz önünde bulundurulduğunda Kazakistan’ın yakın bir gelecekte daha zengin bir ülke haline
geleceği tahmin edilmektedir.
Türkiye, Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından Kazakistan’ın bağımsızlığını resmen tanıyarak
ülkeye büyükelçi tayini yapmıştır. Ülkeye ilk giren işadamları da Türklerdir. Bu, hem iki ülke
yetkililerinin desteği, hem de iki ülke arasındaki tarihi ve kültürel bağlar sayesinde olmuştur.
Bağımsızlıktan sonra, ikili ticari ilişkilerimiz düzenli şekilde artmıştır. Türk girişimcileri ülkede mal ve
hizmet üretim faaliyetleri yürütmektedir. Ülkede halen tekstil, madencilik, enerji, telekom, elektronik,
gıda, turizm ve bankacılık alanlarında yatırım yapan girişimcilerimiz mevcuttur. Ancak mevcut
potansiyel gözönüne alındığında, bu girişimler yeterli değildir. Başkentin Astana’ya taşınması, Türk
müteahhitleri için önemli fırsatlar yaratmıştır.
Kazakistan, Türkiye’nin ihracatı açısından da fırsatlar barındırmaktadır. Türk firmaları için inşaat
malzemeleri, inşaat malzemeleri, inşaat ve maden makineleri, oto yan sanayi ürünleri, gıda işleme ve
paketleme makineleri, ambalaj malzemeleri, tıbbi cihazlar ve ilaçlar, mobilyalar, elektrikli makineler,
kablo ve teller, hazır giyim, hijyenik kağıt ürünleri, temizlik malzemeleri ve tarım ve gıda sanayi
sektörlerinde ihracat imkanları olduğu düşünülmektedir.
Küresel krizin olumsuz etkileri nedeni ile tüketici kredilerine erişimin kısıtlanmasına bağlı olarak
2009-2010 yıllarında düşen tüketim talebinin 2011’den itibaren toparlanması beklenmektedir. Yerli
üretimin yeterli olmayışı nedeni ile ithalata bağımlı bir dış ticarte yapısı olan Kazakistan’da 2011’den
itibaren tüketim malları ithalatında yeniden bir canlanma öngörülmektedir.
Tarım ve Gıda Ürünleri İhraç Potansiyelimiz
30 / 53
Bu bölümde Kazakistan'a ihracatımızda potansiyel taşıyan tarım ve gıda ürünlerimize ilişkin
değerlendirmeler yer almaktadır.
31 / 53
Sektör
GTİP
Ülkenin Türkiye'nin Türkiye'nin
Türkiye'nin
Ülkenin
Türkiye'nin Türkiye'nin
Toplam
Ülkeye
Toplam
Dünya
Ülkeye
Toplam
Ülkeye
Ülkeye
Potansiyel İthalatı
İhracatı
İhracatı
İthalatında İhracatındaki İthalatındaki
İhracatı
İhracatı
Ürün
2009
2010
2010
Ülkenin
Değişim
Değişim
2010 Aylık 2011 Aylık
(milyon
(milyon
(milyon
Payı 2009
2009-2010
2008-2009
Veriler*
Veriler*
dolar)
dolar)
dolar)
(%)
(%)
Endüstriyel 24
Bitkiler
Tütün
Meyve
Suyu
Meyve
Suları
Bitkisel
Yağlar
Kesme
Çiçek
2009
1517
Margarin
Kesme
Çiçek
0603
Süt Ürünleri 040310
Zeytinyağı
Yoğurt
73
57
55
17
11
0,56
1,63
0,00
0,02
174,2
124,4
26,3
11,4
0,37
1,10
0,20
0,46
323,0
-53,7
-100,0
50,1
-7
31
80
27
0,094
Rusya Fed.
(%20)
0,4 (%18)
(%17,5)
Özbekistan (%9)
Ukrayna (%6,5)
2,4
0,0005
0,011
Çin
İsrail
Rusya Fed. (%77,4)
Kırgızistan (%20)
1,2 Singapur (%0,9)
Ukrayna (%0,7)
Türkiye (%0,5)
Ekvator (%50)
Hollanda (%23)
- Almanya (%12)
Kolombiya (%9)
Kenya (%2)
Rusya Fed. (%92,7)
Almanya (%5,1)
0,018 Kırgızistan (%1,2)
Türkiye (%0,9)
İspanya (%0,1)
İspanya
(%58)
Türkiye (%20)
0,40 İtalya
(%10)
Yunanistan (%8)
Almanya (%3)
Rusya Fed., Özbekistan ve
Ukrayna
(%0)
Çin,
İsrail ve Türkiye (%12,9)
Rusya Fed. (%0)
Kırgızistan (%0)
Singapur (%18,4)
Ukrayna (%0)
Türkiye (%18,4)
Ülkemiz ve DTÖ Üyesi
ülkelere (%3.8), AB üyesi
ülkelere (%5), eski BDT
üyesi ülkelere ve
Etiyopia'ya (%0) gümrük
vergisi uygulanmaktadır
Rusya Federasyonu (%0)
Almanya (%15)
Kırgızistan (%0)
Türkiye (%15)
İspanya (%15)
234
14,68
643,5
0,8
14,3
19
8
Bisküvi
1905
Bisküvi
ve
gofretler
157
2,08
487,3
0,69
22,1
26
1
Rusya Fed. (%61,6)
Ukrayna (%31
Polonya Rusya Fed. ve Ukrayna
1,2 (%1,5)
(%0)
Almanya
(%1,4)
Belçika
AB ülkeleri ve Türkiye (%15)
(%0,9)
-74,7
51
0,098
Brezilya Bağımsız devletler topluluğu
(%0), AB ve diğer gelişmiş
ülkeler (%5), Türkiye ve
diğer ülkeler (%3,8)
Hindistan
1704, 1806
0,83
105
0,80
Rusya Fed. (%47)
Ukrayna (%40)
8,7 Türkiye
(%7)
Almanya
(%4)
Hollanda
(%1)
16,1
316,3
22
Şekerli ve
Çikolatalı
mamuller
0,04
0,03
-100,0
Şekerli ve
Çikolatalı
Mamüller
139
64,2
0,71
Zeytinyağı
Süt Ürünleri 0401, 0402
0,55
697
Rusya Fed.
(%24,8)
(%24,6)
- İtalya (%9,4)
Türkiye
(%6,5)
(%5,3)
Ülkenin Türkiye'ye ve Rakip
Ülkelere Uyguladığı Gümrük
Oranları
1509
Süt ve
Krema
1,8
0,00
Ülke İthalatında İlk 5 Ülke ve
Pazar Payları (%)
0,09
Rusya Fed. (%44,9) Belarus
(%25,8)
Ukrayna
0,04 (%17,2)
ABD
(%7,4)
Moldova (%1,7)
MFN (%5)
Rusya Fed.
(%0)
Ukrayna
(%0)
Türkiye
(%20)
Almanya
(%20)
Hollanda (%20)
Rusya Fed., Belarus,
Ukrayna ve Moldova (%0)
ABD
(%14,6)
Türkiye (%15)
Ukrayna
Yasal Uyarı : Kaynak gösterilmek kaydı ile alıntı yapılabilir. Dokümanın her hangi bir yöntemle çoğaltılması ve/veya basılı ya da elektronik her hangi bir ortamda dağıtımı yasaktır.
32 / 53
Çay
Bitkisel
Yağlar
Peynir
0902
Çay
Rafine
151219900011, 151620910016, 151620960014 Ayçiçek
Yağı
104
94
94
0,09
0,01
0,02
102
9,2
197,7
0,42
1,78
3,72
-42,9
-64,4
314,4
46
26
113
0,2
Ukrayna
(%57,6)
Rusya Fed.
0,07 (%28,6)
Kırgızistan (%6,7)
Almanya
(%3,3)
Finlandiya (%1,2)
0,028
Kenya (%42,9)
Hindistan (%37,5)
Rusya
0,005 (%9,4)
Lanka (%6,1)
Bangladeş (%1)
Türkiye (%0,1)
0,004
Rusya Fed.
(%84,7)
0,015 (%12,4)
(%1,4)
(%1,2)
(%0,2)
Ukrayna (%0)
Rusya Fed. (%0)
Kırgızistan (%0)
Almanya (%15)
Finlandiya
(%15)
Türkiye
(%15)
Sri
Ukrayna
Moldova
İran
Çin
Rusya ve Bangladeş (%0),
Rusya
(%0)
Ukrayna
(%0)
Moldova
(%0)
(%15)
Çin (%15)
Türkiye (%15)
İran
Kaynak : Tablonun hazırlanmasında Türkiye'ye ilişkin rakamlarda TUİK, diğer ülkelere ilişkin istatistik rakamlarında UN-ITC TradeMap, gümrük vergisi konusunda AB ülkeleri için TARIC diğer ülkeler için kendi gümrük idarelerinin verileri
kullanılmıştır.
* Veriler 0 aylıktır.
33 / 53
Bisküvi
Euromonitor’e göre Kazakistan bisküvi sektörü 2008 yılında değer olarak %16 büyüme göstererek 29
milyar Kazak tengesine ulaşmıştır. Un fiyatlarındaki artışa paralel olarak ürünlerin birim fiyatlarında
%9’luk bir artış gerçekleşmiştir. Sandviç bisküviler tüketiciler tarafından en çok tercih edilen bisküvi
türü olup en hızlı büyüme gösteren bisküvi alt grubudur. Bisküvi tarzı ürünler genelde kahvaltı ya da
sosyal toplantılarda tüketildiğinden bu ürünleri satın alanlar çoğunlukla ailelerdir. Ürünlerin reklamı
genelde süpermarket veya hipermarketlerdeki reklam panolarında ya da posterlerle yapılmaktadır. Bazı
firmalar yeni ürünlerin ücretsiz örneklerini tüketicilere dağıtmaktadır. Birinci sınıf markalar, ürünlerinde
yüksek kalite ve güzel ambalaj politikasını izlemektedir. Standart markalar, fiyat avantajı, yeni ürünler,
yeni ambalaj şekilleri ve tat gibi unsurları kullanırken ekonomik markalar sadece fiyatla rekabet
etmektedir. Tüketici gelirlerindeki artışla beraber sektörün büyümeye devam etmesi beklenmektedir.
Un veya tahıl fiyatlarında aşırı bir artış olmadığı sürece sektörde satışların büyüyeceği tahmin
edilmektedir. Hükümet tahıl fiyatlarındaki artışa karşı yerel ekonomiyi korumaya devam etmektedir ve
bu durum çok uluslu firmaların pazar paylarını kaybetmelerine neden olabilmektedir. Önümüzdeki
yıllarda firmaların daha sağlıklı ve farklı ambalajlardaki yeni ürün formlarını tüketicinin beğenisine
sunmaya devam etmeleri beklenmektedir.
Kazakistan bisküvi ithalatı 2009 yılında bir önceki yıla göre %15’lik bir artış göstermiştir. Yıldan yıla
büyüyen bu pazar ithalatının tamamına yakınını Rusya Federasyonu ve Ukrayna'dan karşılamaktadır.
Türkiye bu ithalattan ancak %1 pay alabilmektedir. Bu duruma Rusya Federasyonu ve Ukrayna
menşeli malların gümrük vergisinden muaf tutulması buna karşın Türk ürünlerine gümrük vergisi
uygulanmasının etkisi de vardır. Pazar payımızın artırılabilmesi ve Türk ürünlerinin imajının
iyileştirilmesi için sektörel fuarlara katılım sağlanarak etkin tanıtım yapılması ve ticaret heyetlerinde
sektöre yer verilmesi ayrıca önem arz etmektedir.
Bitkisel Yağlar
Kazakistan’ın bitkisel yağ üretim, tüketim ve ticaretinde en önemli yere sahip olan ürün ayçiçeği
yağıdır. Kazakistan’ın yağlı tohum ve dolayısıyla ham yağ üretimi yeterli düzeyde olmadığından,
ülkenin ham ve yarı işlenmiş ayçiçeği yağı ithalatının yanı sıra rafine ayçiçeği yağı ithalatı da önemli
düzeylere ulaşmaktadır. Son yıllarda ülkenin yağ açığını kapatmak ve dışa bağımlılığını azaltmak
amacıyla Kazakistan hükümeti tarafından ayçiçeği tohumu üretimini artırıcı tedbirler alınmaktadır.
Türkiye’de de bitkisel yağ sanayine hammadde teşkil eden yağlı tohum ve ham yağ üretimi yeterli
olmadığından, Kazakistan’a ham ayçiçeği yağı ihracatımız bulunmamaktadır. Kazakistan’ın önemli
ölçüde rafine ayçiçeği yağı ithalatı da bulunmasına rağmen Türkiye’ye uyguladığı vergi ve ithalatının
%97’sini sıfır gümrük vergisiyle Rusya Fed. ve Ukrayna’dan yapması sebebiyle bu ülkeye olan
ihracatımız çok düşük düzeylerde kalmaktadır. Kazakistan’ın margarin için de yerel üretimi yeterli
olmadığından ithalatı bulunmakta olup, ithalatının %77,4’ünü sıfır gümrük vergisiyle Rusya
Federasyonu’ndan gerçekleştirmektedir.
Öte yandan Kazakistan’ın zeytinyağı ithalatı da yıllar itibariyle artış göstermektedir. Ülkede tarımsal
üretim düşük olması ve kişi başına düşen gelirin artış göstermesi son yıllarda tarım ürünleri ithalatının
yükselmesini sağlamıştır. Petrol gelirleri vasıtasıyla güçlü ekonomik büyümenin devam etmesi
öngörülen ülkede genel olarak tarım ve gıda ürünlerine olan talebin de artış göstereceği tahmin
edilmektedir. 2008 yılında Kazakistan 470 ton karşılığı 1,8 milyon dolarlık zeytinyağı ithalatı yapmıştır.
Euromonitor verilerine göre iç pazarda değer itibariyle %25’lik büyüme kaydeden perakende zeytinyağı
satışları, katı ve sıvı yağlar içinde satışları en çok artan ürün olmuştur. Ancak bu artış zeytinyağı iç
pazar satışlarının 270 bin dolar gibi küçük bir rakamdan 335 bin dolara yükselmesinden
kaynaklanmaktadır. Zeytinyağı fiyatlarının ayçiçeği yağına göre yüksek kalması pazarda engel olarak
ön plana çıkmakla birlikte zeytinyağı orta ve yüksek gelir grubu dahi tüketiciler tarafından tercih
edilmektedir. Son yıllarda yüksek gelirli tüketicilerin ithal ürünlere ve farklı ülke mutfaklarına olan ilgisi
artış göstermeye başlamıştır. Kazakistan’da reel ücretlerin artması sonucu tüketicilerin harcanabilir
gelirlerinde de yükselme kaydedilmiştir. Bu sebeple tüketicilerin özellikle kaliteli ve sağlıklı gıdalara
yönelmeleri neticesinde artan zeytinyağı talebiyle birlikte, Kazakistan’ın zeytinyağı ithalatının da
önümüzdeki yıllarda artmaya devam edeceği tahmin edilmektedir. Bu açıdan ülkede zeytinyağı
pazarının henüz oturmamış olduğu ve rakiplerimiz olan üretici AB ülkelerinin de pazara yeni girmeye
başladıkları göz önünde bulundurulduğunda, pazarda Türk zeytinyağı için önemli bir potansiyel
bulunduğu düşünülmektedir. Hali hazırda Kazakistan’ın zeytinyağı ithalatında yaklaşık %60’lık payıyla
İspanya birinci sırada bulunmaktadır.
Kazakistan katı ve sıvı yağlar iç pazarında perakende satışlar itibariyle önde gelen firmalar %33’lük
payıyla Maslo Del TOO ve %28’lik payıyla Almaty Margarine Plant JSC firmalarıdır. Unilever firması da
Rama markasıyla pazarda %2’lik payıyla beşinci sırada bulunmaktadır. Pazarda çeşitli zeytinyağı
markaları bulunmakla birlikte Angel Camacho SA isimli İspanyol firma tarafından 2008 yılında piyasaya
sürülen Fragata markalı zeytinyağının nispeten düşük fiyatı ve cam şişedeki göz alıcı ambalajıyla
pazarda lider markalardan biri haline gelebileceği beklenmektedir.
Çay
Kazakistan’da çay üretilmemekte bu nedenle tüketiminin tamamı ithalatla karşılanmaktadır.
Kazakistan’ın 2008 yılı itibariyle çay ithalatı 100 milyon dolara yaklaşmış olup, ülke dünyanın sayılı
ithalatçıları arasındadır. Kazakistan çay ithalatını büyük ölçüde Kenya ve Hindistan’dan karşılamaktadır.
34 / 53
Ülkemizden de çay ithal etmekle birlikte ithalat oldukça düşüktür.
Ülkemizde üretim maliyetlerinin yüksek olması nedeniyle kuru çay fiyatları da diğer üretici ülkelere
göre daha yüksek düzeydedir. Çay ihraç fiyatlarımız uluslararası fiyatlar düzeyine çekilebildiği takdirde
Kazakistan’ın ülkemiz çayları için iyi bir pazar olabileceği düşünülmektedir.
Endüstriyel Bitkiler
Kazakistan’ın tütün ithalatı 2008 yılı itibariyle 73 milyon dolardır. Bu ithalatın 10 milyon dolarlık kısmı
ülkemizde yetişen şark tipi tütünlerin de dahil olduğu 240110 pozisyonunda yer alan sapları ve
damarları çıkarılmamış tütünlerdir. Kazakistan’ın bu guruptaki tütün ithalatı son yıllarda ortalama %17
oranında artış göstermektedir. 2008 yılında bu grup tütün ithalatının %45’ini Türkiye’den ve %26’sını
Yunanistan’dan ve %12’sini de Bulgaristan’dan yapmıştır. Kazakistan şark tipi tütün piyasası gittikçe
gelişme göstermektedir. Ancak ülkemiz tütünleri için yurt dışında en büyük eksiklik tütünlerimizin
yeterince tanıtımının yapılmamış olmasıdır. Kazakistan’da sınırlı sayıda bulunan sigara fabrikalarıyla,
devlet tütün ve sigara kurumu ile bire bir yapılacak görüşmelerden çok olumlu sonuçlar elde edileceği
düşünülmektedir.
Kesme Çiçek
Artan gelir düzeyi ile birlikte, birçok tüketicinin yaşam tarzı değişmeye başlamış ve Batılı tarz tüketim
alışkanlıkları benimsenmeye başlanmıştır. Çiçekçi ve bahçecilik mağazaları genellikle büyük alışveriş
merkezilerinin yanında yer almaktadır. Lilyum, kırmızı gül, solidago, sümbül, gerbera ve karanfil en çok
talep gören çiçek çeşitleri olmakla birlikte, anthurium ’un da kullanılmaya başlandığı görülmektedir.
Ülkemiz kesme çiçek ürünleri ihracat pazarlarımızın çeşitlendirilmesi amacıyla Kazakistan’da
gerçekleştirilecek programlarda bu sektöre ağırlık verilmesinin faydalı olacağı düşünülmektedir.
Meyve Suyu
Kazakistan alkolsüz içecek sektörü her ne kadar büyümeye devam etse de 2007 yılında krizin etkisinin
hissedilmeye başlandığı ve 2008’de de devam ettiği gözlenmektedir. Ancak, bu dönemde yeni ambalaj,
tat ve fiyat seçeneklerini sunan farklı içecek türlerinin piyasaya sürülmesi Kazak tüketiciler arasında
alkolsüz içecek içme alışkanlığını olumlu etkilemiştir. Yeni markaları piyasaya süren firmalar daha aktif
reklam stratejileri izlemektedir.
Alkolsüz içecek satışları çoğu süpermarket ve hipermarkette artış göstermektedir. Tüketicilerin
gelirlerinin artması ve şehirlerde yaşayan tüketicilerin pratik kullanıma daha fazla para ödemeye istekli
olmalarından dolayı otomatik makine ve küçük marketlerdeki satışlarda da artış gözlenmektedir.
Reklam desteği meyve suyu sektörü için hala önemini korumaktadır. Özellikle tüketici bilinci daha
sağlıklı ürünlere kaydıkça sektörün önünün açılacağı öngörülmektedir.
2008 yılındaki meyve/sebze suları satışları bir önceki yıla göre %12 artış göstererek 196 milyon litreye
ulaşmıştır. Aynı şekilde meyve suyu fiyatlarında da artış gözlenmiştir. Meyve nektarları, ardından
aromalı içecekler en çok büyüme gösteren meyve suyu alt sektörleri olarak karşımıza çıkmaktadır.
Tüketiciler %100 meyve suyu ve meyve nektarı arasındaki farkı çoğu zaman algılayamamaktadır. Bu
nedenle üreticiler markalarının önüne %100 ya da meyve suyu ibareleri ekleyerek ürünlerinin farklı
olduğunu vurgulayarak satışlarını artırma yoluna gitmektedirler.
Gıda hizmet sektöründe meyve suyu satışları %22 artış gösterirken aynı oran perakende sektöründe
%11 olarak kalmıştır. Bu durum Kazakistan’da gıda hizmet kanalının gelişmesiyle tüm içecek türlerine
olan talebi artırması olarak açıklanmaktadır. Meyve sularında en çok tercih edilen tatlar portakal, elma,
domates ve şeftalidir. Ekzotik meyveler de tercih edilen tatlar arasındadır. Çoklu meyve karışımları da
geleneksel olarak sevilen tatlar arasındadır. Muz ve çilek, elma ve ananas gibi karışım tatlara olan talep
giderek artmaktadır. 200ml ve 500ml’lik alışılmış ambalajların dışında 1 ve 2 litrelik ambalajlar da
mevcuttur.
Kazakistan 2008 yılında 57 milyon dolar meyve suyu ithalatı gerçekleştirmiştir. Türkiye’nin bu pazarda
payı yok denecek kadar azdır. Kazakistan’ın BDT ile gümrük vergisinden muaf ithalat yapması Türkiye
için olumsuz bir durumdur ancak pazardaki diğer büyük rakipler olan Çin ve İsrail’in Türkiye ile gümrük
vergisi oranları aynıdır.
Süt Ürünleri
Kazakistan’ın süt ürünleri ithalat istatistiklerine bakıldığında en büyük arz kaynağının Rusya
Federasyonu olduğu görülmektedir. Burada ilginç olan durum Rusya Federasyonu’nun aynı zamanda
süt ve süt ürünleri ithalatçısı olmasıdır.
Rusya Federasyonu’nun geleneksel süt ve süt ürünleri arz kaynağı olan Ukrayna’nın; Kazakistan’ın
peynir ithalatında ilk sırada yer almasına karşın yoğurt, süt ve krema ithalatında geri planda kaldığı
görülmektedir.
Kazakistan’ın süt ürünleri ithalatında dikkat çeken bir diğer husus da Hollanda, Danimarka, Avustralya,
Yeni Zelanda, Almanya, Fransa, İngiltere ve ABD gibi dünyanın önde gelen süt ve süt ürünleri üretici ve
ihracatçılarının söz sahibi olmamalarıdır. Bu durumda uygulanan gümrük vergilerinin yanı sıra ülkenin
konumunun ve siyasi ilişkilerinin de etkili olduğu düşünülmektedir. Yine istatistiklere bakıldığında Rusya
Federasyonu’nun Kazakistan’a özellikle Ukrayna’dan ithal ettiği süt ürünlerini re-export ettiği
35 / 53
görülmektedir.
Şekerli ve Çikolatalı Mamuller
Kazakistan şekerli ve çikolatalı mamuller sektörü yoğun rekabetin yaşandığı bir sektördür. Küresel
firmalarla yerli üreticilerin birlikte faaliyette bulunduğu sektörde, özellikle Rusya Federasyonu ve
Polonya’dan ithal edilen şekerli ve çikolatalı mamuller rekabetin artmasına neden olmaktadır. Sovyetler
Birliği zamanında bu ülkelerden getirilen şekerli ve çikolatalı mamuller belirli bir marka ve lezzetin
pazarda yer almasına neden olmuştur. Ayrıca, Rusya Federasyonu’ndan ithal edilen ürünlerin
gümrüksüz olarak girebilmesi bu ülkeye büyük avantaj sağlamaktadır. Türkiye’den ithal edilen ürünler
gümrük vergileri nedeniyle pazar payını artırmakta zorlanmaktadır. Kazakistan’da süpermarketlerin ve
hiper marketlerin sayısı giderek artmaktadır. İthal ürünler bu tür marketlerde daha fazla satış fırsatı
bulabilmektedir. Yakın gelecekte bu ürün grubunun ithalatında artışlar beklenmektedir. Pazardaki fiyat
seviyesini yakalayabilen kokolin başta olmak üzere şekerli ve çikolatalı mamullerin bu ülkeye ithalatının
artacağı tahmin edilmektedir.
Sanayi Ürünleri ve Hizmetler İhraç Potansiyelimiz
Bu bölümde Kazakistan'a ihracatımızda potansiyel taşıyan sanayi ürünlerimize ilişkin değerlendirmeler
yer almaktadır.
36 / 53
Sektör
Çay
Bitkisel
Yağlar
Potansiyel
Ürün
GTİP
0902
Çay
151219900011, Rafine
151620910016, Ayçiçek
151620960014 Yağı
Ülkenin
Toplam
İthalatı 2009
(milyon dolar)
94
Türkiye'nin Ülkeye
İhracatı 2010 (milyon
dolar)
0,028
Türkiye'nin
Toplam
İhracatı 2010
(milyon dolar)
8
Dünya
İthalatında
Ülkenin Payı
2009
1,78
Türkiye'nin
Ülkeye
İhracatındaki
Değişim
2009-2010
(%)
133
Ülkenin Toplam
İthalatındaki
Değişim
2008-2009 (%)
26
Türkiye'nin
Ülkeye
İhracatı
2010 Aylık
Veriler*
0,028
94
0,0
278
3,72
-93
113
0,005
Türkiye'nin
Ülkeye
İhracatı
2011 Aylık
Veriler*
Ülke İthalatında İlk 5 Ülke ve Pazar
Payları (%)
Kenya (%42,9)
Hindistan (%37,5)
0,003 Rusya (%9,4)
Sri Lanka
(%6,1)
Bangladeş
(%1)
Türkiye (%0,1)
Rusya Fed. (%84,7)
0,003 Ukrayna (%12,4)
Moldova (%1,4)
(%1,2)
Rusya Fed. (%24,8)
Brezilya
- (%24,6)
İtalya
(%9,4)
Türkiye
(%6,5)
Hindistan (%5,3)
Tütün
73
0,98
757
0,71
-45,5
22
-
Meyve
Suyu
2009
Meyve
Suları
57
0,132
106
0,37
-93
-7
0,071
GTİP
Türkiye'nin Türkiye'nin
Türkiye'nin
Kazakistan'ın
Türkiye'nin
Dünya Kazakistan'a
Kazakistan'ın
Ülkeye
Ülkeye
Türkiye'nin
Toplam
Toplam
İthalatında
Toplam
İhracatı
İhracatı Kazakistan'ın İthalatında İlk 5 Ülke
Potansiyel
Kazakistan'a
İhracatında
İthalatı 2008 İhracatı 2009 (milyon
İhracatı Kazakistan'ın
İthalatında 2009 Aylık 2010 Aylık ve Pazar Payları (%)
Ürün
Değişim
(milyon
Payı 2008
Veriler
Veriler
dolar) 2009(milyon
2008-09 Değişim 2007-08
dolar)
dolar)
(%)
(%)
(milyon
(milyon
(%)
dolar)*
dolar)*
Şekerli ve
Çikolatalı
Mamüller
1704, 1806
Şekerli ve
Çikolatalı
mamuller
234
12,8
585
0,8
-24,7
19
4,9
Bisküvi
1905
Bisküvi ve
gofretler
157
1,7
417
0,69
-15,0
26
0,59
Sektör
Süt Ürünleri 0401, 0402
Süt ve
Krema
Peynir
Rusya Fed. (%20)
Çin
139
104
0,143
0,158
15,3
88
0,83
0,42
240
-35,6
51
46
0,037
0,15
Rusya ve Bangladeş (%0),
Rusya
(%0)
Ukrayna
(%0)
İran Moldova (%0)
İran
Çin (%0,2)
(%15)
Çin (%15)
Türkiye (%15)
Endüstriyel 24
Bitkiler
0,4 (%18)
(%17,5)
(%9)
Ülkenin Türkiye'ye ve Rakip
Ülkelere Uyguladığı Gümrük
Oranları
İsrail
Özbekistan
Ukrayna (%6,5)
Rusya Fed. (%47)
Ukrayna
Türkiye
4,7 (%40)
(%7)
Almanya
(%4)
Hollanda (%1)
Bağımsız devletler topluluğu
(%0), AB ve diğer gelişmiş
ülkeler (%5), Türkiye ve
Rusya Fed., Özbekistan ve
Ukrayna
(%0)
Çin,
İsrail ve Türkiye (%12,9)
Kazakistan'ın Türkiye'ye ve
Rakip Ülkelere Uyguladığı
Gümrük Oranları
Rusya Fed.
(%0)
Ukrayna
(%0)
Türkiye
(%20)
Almanya
(%20)
Hollanda (%20)
Rusya Fed. (%61,6)
Rusya Fed. ve Ukrayna
Polonya
(%0)
0,91 Ukrayna (%31
(%1,5)
Almanya
AB ülkeleri ve Türkiye (%15)
(%1,4)
Belçika (%0,9)
Rusya Fed. (%44,9) Belarus
(%25,8)
Ukrayna
0,036
(%17,2)
ABD
(%7,4)
Moldova
(%1,7)
Rusya Fed., Belarus,
Ukrayna ve Moldova
(%0)
ABD
(%14,6)
Türkiye (%15)
Ukrayna
(%57,6)
Rusya Fed.
0,042 (%28,6)
Almanya (%3,3)
Finlandiya (%1,2)
Ukrayna (%0)
Rusya Fed. (%0)
Kırgızistan (%0)
Almanya (%15)
Finlandiya
(%15)
Türkiye
(%15)
37 / 53
Bitkisel
Yağlar
Kesme
Çiçek
1517
0603
Zeytinyağı
1509
Margarin
55
3,5
93
1,10
-51
31
2,1
Kesme
Çiçek
17
0,0005
24
0,20
-96
80
0,0005
Yoğurt
11
0,016
8
0,46
-69
27
0,009
Zeytinyağı
1,8
0,132
96
0,03
-67
105
0,068
1,1
Rusya Fed. (%77,4) Kırgızistan
(%20)
Singapur
(%0,9)
Ukrayna
(%0,7)
Türkiye (%0,5)
Ekvator (%50)
- Hollanda (%23)
Almanya (%12)
Kolombiya
(%9)
Kenya (%2)
Rusya Fed. (%92,7)
0,001 Almanya (%5,1)
Türkiye
(%0,9)
İspanya (%0,1)
İspanya
(%58)
0,22 Türkiye (%20)
(%10)
Yunanistan (%8)
Almanya (%3)
Rusya Fed. (%0)
Kırgızistan (%0)
Singapur (%18,4)
Ukrayna (%0)
Türkiye (%18,4)
Ülkemiz ve DTÖ Üyesi
ülkelere (%3.8), AB üyesi
ülkelere (%5), eski BDT
üyesi ülkelere ve
Etiyopia'ya (%0) gümrük
vergisi uygulanmaktadır
Rusya Federasyonu (%0)
Almanya (%15)
Kırgızistan (%0)
Türkiye (%15)
İspanya (%15)
İtalya MFN (%5)
Kaynak : Tablonun hazırlanmasında Türkiye'ye ilişkin rakamlarda TUİK, diğer ülkelere ilişkin istatistik rakamlarında UN-ITC TradeMap, gümrük vergisi konusunda AB ülkeleri için TARIC diğer ülkeler için kendi gümrük idarelerinin verileri
kullanılmıştır.
* Veriler 6 aylıktır.
38 / 53
Ağaç ve Ağaç Mamulleri
AHŞAPTAN İNŞAAT MAMÜLLERİ (gtip 4409, 4418)
2008 yılı itibariyle Kazakistan 98 milyon dolar değerinde ahşaptan inşaat mamulleri ithalatı
gerçekleştirmiştir. Pazara hakim ülkelere bakıldığında Rusya toplam talebin yarısını karşılayarak
pazarda birinci sırada, pazardaki ithalat talebinin %10 unu karşılayan Çin ikinci sırada yer almaktadır.
Ülkenin bu sektörde en fazla ithalat yaptığı ülkeler arasında Türkiye 3. sırada yer almaktadır. Ülkemiz
son yıllarda Kazakistan pazarındaki payının giderek artması sonucunda sektörde önde gelen ülkeler
arasındaki yerini almıştır. 2003 yılı itibariyle 672 bin dolar olan ahşaptan inşaat mamulleri ihracatımız,
2008 yılı sonunda 11 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.
Kazakistan’ın toplam ahşaptan inşaat mamulleri ithalatı içindeki kalemler incelendiğinde ilk sırada 58
milyon dolarla kapılar, kapı çerçeveleri ve eşiklerin yer aldığı görülmektedir. Ülkemizden bu ürün
grubunda 3 milyon dolar değerinde ihracat gerçekleştirilmiştir. İkinci sırada 14 milyon dolar değerinde
ithalat gerçekleştirilen bina ve inşaatlarda kullanılan diğer marangozluk mamulleri yer almaktadır. Bu
kalemde ülkemizden gerçekleştirilen ihracat 4 milyon dolar değerinde olup, Kazakistan’a
gerçekleştirilen ahşaptan inşaat mamulleri ihracatımız içinde en büyük paya sahiptir.
Pazarda ülkemizin de dahil olduğu MFN ülkelerine uygulanan gümrük vergisi oranı 4409 gtip nolu
herhangi bir kenarında, ucunda veya yüzünde sürekli olarak şekil verilmiş ağaçlar için %0 ve %5
arasında değişirken, 4418 gtip nolu ahşaptan bina ve marangozluk mamulleri ve doğrama parçaları için
uygulanan gümrük vergisi oranı %10 dur.
Alüminyum İnşaat Malzemeleri
ALUMİNYUM İNŞAAT MALZEMELERİ (gtip:7604, 7606, 7610)
Alüminyum inşaat malzemelerinde 2008 verileri ile 110 milyon dolar düzeyinde ithalat yapan
Kazakistan’ın ithalatında 33 milyon dolar ve % 31’lik pay ile Türkiye ilk sırada yer almaktadır. 2009
yılında küresel ekonomik krizin Kazakistan’ın üzerindeki etkilerine paralel olarak 2009’da bir önceki yıla
göre ihracatımızda düşüş meydana gelmiştir. Sektörde Türkiye’nin en önemli rakipleri sırasıyla Rusya
(% 22) ve Çin’dir (% 21). Ekonomik toparlanma ile birlikte pazar lideri olduğumuz sektörde
Kazakistan’a ihracatımızın hızla artması beklenmektedir.
Beyaz Eşya
BEYAZ EŞYA (gtip: 7321, 8418, 8422, 8450, 8509, 8516)
2005 yılında 11 milyon dolar düzeyinde olan Kazakistan’a beyaz eşya ihracatımız 2006 ve 2007
yıllarında önemli artışlar göstererek sırasıyla 21 ve 31 milyon dolara yükselmiş ancak 2008 yılındaki %
54’lük azalma sonucu 14 milyon dolara gerilemiştir. 2009 yılı rakamlarına göre de gerilemenin sürdüğü
görülmektedir. Türkiye, Kazakistan ithalatında % 4 paya sahiptir.
2008 yılında Kazakistan’a yapılan beyaz eşya ihracatımızın 8,8 milyon doları fırın, ocak, ızgara vb.
ürünlerden, 2,5 milyon doları buzdolaplarından, 1,1 milyon doları elektrik süpürgelerinden
oluşmaktadır. Bu ürünlere ek olarak 2008’de 940 bin dolar değerinde çamaşır makinesi, 373 bin dolar
değerinde bulaşık makinesi ve 440 bin dolar değerinde diğer küçük ev aletleri ihraç edilmiştir.
Kazakistan’ın beyaz eşya ithalatı 2008 yılında 229 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Ancak bu rakam
2007 yılı değerinin % 27 altındadır. Bu nedenle 2008 yılında ihracatımızda yaşanan gerilemenin bir
bölümünün pazardaki daralmadan kaynaklandığı açıktır.
Kazakistan ithalatında birinci sırada olan Çin, aynı zamanda hem 2004-2008 döneminde ihracatını en
çok artıran hem de son yıldaki daralmadan en az etkilenen ülkedir. Rusya, Kazakistan ile birlikte yer
aldığı gümrük birliğinin sağladığı avantajlar sonucu ikinci sırada gelmekte ise de 2008 yılı ihracatı 2004
yılı rakamının sadece % 25 üzerine çıkabilmiştir. Üçüncü sırada gelen Güney Kore en çok pazar payı
kaybeden ülke konumundadır. Güney Kore 2004 yılındaki % 35’lik pazar payını koruyamayarak
2008’de % 8’e gerilemiştir. İthalatta ilk sıralarda gelen ülkeler Ukrayna, Beyaz Rusya, İtalya,
Endonezya ve Türkiye benzer ihracat performansları sergilemektedirler.
Kazakistan beyaz eşya ithalatının 101 milyon dolarını buzdolapları, 57 milyon dolarını fırın, ocak, ızgara
vb. ürünler, 35 milyon dolarını çamaşır makineleri, 10 milyon dolarını elektrik süpürgeleri, 3 milyon
dolarını bulaşık makineleri, 3 milyon dolarını ütüler, geri kalan 20 milyon dolarını ise diğer çeşitli ev
aletleri oluşturmaktadır.
Boru ve Bağlantı Parçaları
DEMİR ÇELİK BORULAR VE BAĞLANTI PARÇALARI (gtip: 7305, 7306, 7307)
Yıllık ortalama % 9–10 oranında büyüyen Kazakistan ekonomisinde lokomotif sektörlerinin başında
inşaat sektörü gelmektedir. İnşaat sektöründe büyüme hızı, son yıllarda ortalama yıllık % 30’lar
düzeyinde gerçekleşmiştir.
Kazakistan’da orta ve uzun vadede uygulanması öngörülen projeler şöyle sıralanabilir:
40 / 53
- Kazakistan Ulaştırma Stratejisi çerçevesinde 2015 yılına kadar gerçekleştirilmesi öngörülen 10 milyar
dolar kamu kaynaklarınca karşılanacak toplam 30 milyar dolar bedelli lojistik merkezleri, karayolları,
uydu nevigasyonlu ulaşım projelerini içeren 80 adet proje (öncelikli olarak Batı Çin Bölgesi ile Avrupa’yı
birbirine bağlayacak 2,3 milyar dolar değerinde karayolu projesi);
- Kazakistan ile Kırgızistan’ı bağlayacak Almatı-Issıkgöl Yolu Projesi;
- Anlaşması imzalanmış ve projesi uluslararası bir konsorsiyumu tarafından hazırlanması öngörülen
Hazar-Karadeniz Kanal İnşası Projesi;
- Hükümet tarafından 2007 yılı Mayıs ayında onaylanan Kazakistan’ın 2007-2015 Enerji Sektörünü
Geliştirme Eylem Planı kapsamında gerçekleştirilmesi öngörülen 22 milyar dolar tutarında projeler;
- Kazakistan-Rusya Hazar Boru Hattı Konsorsiyumu (CPC) kapasite artırımı çerçevesinde
Atreau-Samara boru hattı kapasitesinin iki katına çıkartılması projesi;
- Enerji ve Mineral Bakanlığı’nın 2009 yılında tamamlamayı öngördüğü, 100 milyon dolar değerindeki
Aktau Şehri Nükleer Enerji Tesisi Kurulumuna ilişkin fizibilite çalışması;
- Tahmini değeri 150 milyon dolar olan Türkmenistan-İran-Kazakistan Demiryolu Projesinin 130 km’lik
kısmına ilişkin fizibilite çalışması;
- 30 Ocak-6 Şubat 2011 tarihlerinde Astana ve Almatı şehirlerinin ev sahipliği yapacağı Asya Kış
Olimpiyat Oyunları çerçevesinde 1 milyar dolar toplam bedelli spor tesisi, kayak merkezi, otel gibi yeni
tesislerin inşası projeleri.
Bu projeler arasında özellikle Atreau-Samara boru hattı kapasitesinin iki katına çıkartılması projesi ile
Kazakistan’da çelik boru talebinin artması çelik boru ithalatının yükselmesine neden olmuştur.
Kazakistan 2008 yılında 2 milyar dolar değerinde demir çelik boru ve bağlantı parçaları ithalatı
gerçekleştirmiştir. Gerçekleşen ithalatın 1,3 milyar dolar’ı kaynaklı ve geniş çaplı demir çelik borulara
aittir. Diğer ithalat kalemleri 568 milyon dolar ile demir çelikten diğer boru ve içi boş profiller, 171
milyon dolar ile boru bağlantı parçalarıdır.
Kazakistan’ın 2008 yılında 1,3 milyar dolar değerindeki kaynaklı ve geniş çaplı demir çelik boru
ithalatındaki başlıca ülkeler, Çin (536 milyon dolar), Rusya (403 milyon dolar), Ukrayna (347 milyon
dolar), Almanya (55 milyon dolar) ve İngiltere (3 milyon dolar) dir. 2,4 milyon dolar ile Türkiye
sekizinci sırada yer almakta olup payı % 0,2 dir.
2008 yılında Kazakistan 568 milyon dolar değerinde demir çelikten diğer boru ve içi boş profil ithal
etmiştir. Başlıca ithalat yaptığı ülkeler Çin (435 milyon dolar), Rusya (84 milyon dolar), Ukrayna (15
milyon dolar), Türkiye (7 milyon dolar) ve Almanya (4 milyon dolar) dir. Dördüncü sırada yer alan
Türkiye’nin payı % 1,3’dür.
Kazakistan’ın 2008 yılında 171 milyon dolar değerindeki demir çelik boru ve bağlantı parçaları
ithalatındaki başlıca ülkeler, İtalya (54 milyon dolar), Rusya (27 milyon dolar), Çin (20 milyon dolar),
ABD (11 milyon dolar) ve İngiltere (9 milyon dolar) dır. 6,6 milyon dolar ile Türkiye yedinci sırada yer
almakta olup aldığı pay % 3,8 dir.
2007-2008 döneminde Kazakistan’ın demir-çelik boru ve bağlantı parçaları ithalatı üç katının üzerinde
artmış, Türkiye’nin aynı ürünlerde bu ülkeye gerçekleştirdiği ihracat ise % 11 oranında gerilemiştir.
Demir-çelik boru ve bağlantı parçalarında yüksek ihracat potansiyeline sahip Türkiye’nin Kazakistan’da
yapılacak fuar katılımı, tanıtım, pazarlama ve ticaret heyeti faaliyetleri ile pazar payını rahatlıkla
artırabileceği düşünülmektedir.
BORU, KAZAN, TANK, DEPO VE DİĞER BENZERİ CİHAZLAR İÇİN MUSLUKLAR, VALFLER VE BENZERİ
CİHAZLAR (gtip: 8481)
Kazakistan boru, kazan, tank ve depolar için musluk ve vana ithalatı 2008 yılında 599 milyon dolar
olarak gerçekleşmiştir. 2007 yılına göre sektör ithalatı yaklaşık olarak % 82 oranında artış göstermiştir.
Bununla birlikte ülkemiz toplam ihracatı ise 328 milyon dolar civarındadır. 2008 yılında Kazakistan’a
yapılan 5,5 milyon dolar dolayında ihracat ile ülkemiz Kazakistan pazarında %0,9’luk pazar payı ile en
çok ithalat yapılan ülkeler arasında 11. sıradadır.
Ülke büyük oranda hammadde ve yarı mamul ihracatı gerçekleştirirken petrol ve petrol ürünleri dışında
diğer nihai ürünleri büyük oranda ithal etmektedir. Kazakistan’da gerçekleştirilen inşaat sektörü
yatırımları içerisinde Türk müteahhit firmalarının doğrudan yatırımları önemli orandadır. Bu yatırımlar
ile birlikte Kazakistan musluk ve vana ithalatı da artmaktadır. Türkiye’nin 2008 yılında Kazakistan’a
gerçekleştirdiği musluk ve valf ihracat rakamları şu şekilde gerçekleşmiştir:
- Basınç düşürücü valfler (0,2 milyon dolar)
- Yağlı hidrolik valfleri (0,009 milyon dolar)
- Çek valfler (0,5 milyon dolar)
- Emniyet / Bırakma valfleri (0,15 milyon dolar)
- Diğer Muslukçu Eşyası ( 4 milyon dolar)
- Musluk, valf v.b. cihazların aksam ve parçaları (0,4 milyon dolar)
2009 yılı başında ortaya çıkan ve Kazakistan’ı da etkileyen ekonomik durgunluk sonrasında, inşaat
sektörünün hareketlenmesi ile birlikte Türkiye’nin Kazakistan’a, inşaatlarda ve sıhhi tesisatlarda
kullanılan diğer muslukçu eşyası ihracatının artması beklenmektedir.
Kazakistan’ın Türkiye’ye boru, kazan, depo ve tanklar için musluklar ile vanalar ticaretinde uyguladığı
41 / 53
gümrük vergisi oranı %5’tir.
Boya Sanayi
İNŞAAT BOYALARI (gtip: 3208 3209, 3210, 3214)
Kazakistan’ın inşaat boyaları ürünleri ithalatı 2008 yılında 120 milyon dolar olmuştur. İnşaat boyaları
ithalatının % 62’sini susuz ortamda eriyen boyalar, % 22’sini macunlar, dolgu ve sıvama malzemeleri,
% 13’ünü sulu ortamda dağılan ve çözülen boyalar, % 3’ünü ise diğer boyalar ve vernikler
oluşturmaktadır. Türkiye pazarın son yıllarda en önemli 2. tedarikçisi olmuştur. 2008 yılında ithalatın %
9’u Türkiye’den gerçekleştirilmiştir ve Kazakistan’a olan toplam ihracatımız 12 milyon dolar olmuştur.
Pazarın diğer önemli tedarikçileri Rusya Federasyonu, Almanya, Çin, Polonya, İsveç, Finlandiya, BAE,
İngiltere ve İtalya’dır.
Başlıca beş tedarikçi ülke ithalatın yaklaşık % 68’ini oluşturmaktadır. İleri teknoloji ile üretilen daha
kaliteli boyalar genellikle Almanya başta olmak üzere AB ülkeleri ve Türkiye’den ithal edilmektedir.
Diğer fiyatı ve kalitesi düşük ürünler ise Rusya Federasyonu, Çin ve diğer BDT ülkelerinden ithal
edilmektedir. Ancak son yıllarda AB ülkeleri tarafından Rusya Federasyonu’nda yapılan yatırımlar
(Finlandiya, Almanya, İsveç ve İtalya başlıca yatırım yapan AB ülkeleridir) ve Rusya Federasyonu ile
Kazakistan arasında mevcut olan gümrük birliğinden dolayı, Rusya Federasyonu pazarda çok rekabetçi
konumundadır. Pazara yapılan inşaat boyaları ithalatının yaklaşık % 43’ü Rusya Federasyonu’ndan
yapılmaktadır.
Kazakistan’ın başta Almatı ve Astana olmak üzere belli başlı şehirlerinde konut ve ticaret merkezleri
gibi birçok binanın mevcut inşası ve geleceğe yönelik planlar göz önünde bulundurulduğunda, inşaat
malzemelerine ve inşaat boyalarına olan talebin devam edeceği düşünülmektedir. Ancak pazara yeni
girecek inşaat boyası üreticisi firmalarımızın (özellikle dış cephe boyalarında) ülkedeki iklim koşullarını
dikkate alarak pazar için doğru ürünleri seçmelidirler.
Cam ve Seramik İnşaat Malzemeleri
İNŞAAT CAMI (gtip: 7005, 7007, 7008, 7016, 7019)
Kazakistan 2008 yılında 128 milyon dolar değerinde inşaat camı ithal etmiştir. Kazakistan’ın inşaat camı
ithalatının yarısından Çin ile Rusya’dan gerçekleştirmektedir. Türkiye ise %12 paya sahiptir. Türkiye,
2008 yılında toplam 388 milyon dolar değerinde inşaat camı ihracatı gerçekleştirmiş olup toplam inşaat
camı ihracatımızda Kazakistan’ın payı yaklaşık %4 civarındadır.
Kazakistan inşaat camı sektörü son yıllarda büyüme kaydetmiş, ancak, 2008 yılında 2007 yılına oranla
% 10’luk bir daralma yaşamıştır. Bu daralmanın kredi sıkışıklığından meydana geldiği tahmin
edilmektedir. Astana, Almati ve Atrau inşaat yatırımlarının en fazla olduğu şehirlerdir.
2008 yılı ile 2009 yılı verileri incelendiğinde Kazakistan’a olan ihracatımız azalma görülmüştür.
Kazakistan’a olan 2008 yılı ihracatımızda çok katlı yalıtım camları toplam inşaat camı ihracatımızın %
63’ü ile ilk sırada gelmektedir. Emniyet camları ve lamine edilmiş camlar toplam inşaat camı
ihracatımızın % 26’sını, cam lifleri % 7’sini, float cam ve yüzeyi taşlanmış veya parlatılmış camlar %
3’ünü, inşaat ve binalar için dökme kalıp camlar ise %1’ini oluşturmaktadır.
Sahip olduğu ekonomik kaynaklar itibariyle yakın gelecekte zengin bir ülke haline gelmesi beklenen
Kazakistan’a, mevcut girişimler ışığında yapılan çalışmaların ülkenin potansiyelinin çok gerisinde
olduğu düşünülmekte ve bu sektöre yönelik çalışmaların artırılmasının faydalı olacağı tahmin
edilmektedir.
SERAMİK İNŞAAT MALZEMELERİ (gtip: 6902, 6908, 6910)
Seramik inşaat malzemeleri alanında 2008 verileri ile Kazakistan’ın toplam ithalatı 183 milyon dolar
düzeyindedir. Türkiye %3’lük pay ile Kazakistan’ın ithalatında 4. sırada yer almaktadır. Rusya % 43’lük
payla pazarın yarısına yakınına hakim konumdadır. İkinci sırada olan Çin’in payı % 33, 3. sırada olan
Ukrayna’nın payı % 6, ve 5. sıradaki Almanya’nın payı % 3 dolayındadır.
Küresel ekonomik durgunluk nedeniyle ortaya çıkan ekonomik etki Kazakistan’ın inşaat sektöründe
önemli bir daralmaya neden olmuştur. Seramik inşaat malzemeleri ihracatımız 2009 yılında Ukrayna’ya
yapılan ihracatta düşüş meydana gelmiştir.
Rusya ve Çin’in pazardaki hakimiyetine rağmen Türkiye’nin toplamda 502 milyon dolarlık ihracat
hacminden Kazakistan’ın 3,2 milyon dolarlık pay alması potansiyelin çok altında olması şeklinde
değerlendirilmelidir. Azalan petrol fiyatları Kazakistan’ın gelirini dolayısıyla talebini azalttıysa da,
önümüzdeki dönemlerde tekrar artış göstermesi, beklenen büyüme oranları çerçevesinde Türkiye’nin
pazardan daha fazla pay almasını sağlayacaktır.
Doğal Taşlar
ÇİMENTO, İŞLENMİŞ DOĞAL TAŞLAR, ASFALTTAN /BENZERİ MADDEDEN ÇATI/BİNA YÜZEYLERİNDE
KULLANILAN EŞYA, ÇİMENTODAN, BETONDAN, SUNİ TASTAN EŞYA (gtip: 2523, 6802, 6807, 6810)
42 / 53
Kazakistan, petrol ihracatından elde ettiği gelirin önemli bir bölümünü alt ve üst yapının inşasına ve
iyileştirilmesine ayırmıştır. Yıllık ortalama % 9–10 oranında büyüyen Kazakistan ekonomisinde,
lokomotif sektörlerinin başında inşaat sektörü gelmektedir. İnşaat sektöründe büyüme hızı, son yıllarda
ortalama yıllık % 30’lar düzeyinde gerçekleşmiştir. 2008 yılında dünya genelinde yaşanan ekonomik
kriz, inşaat sektöründe durgunluğa sebep olmuşsa da; Kazakistan hükümetinin aldığı acil eylem
programı ile piyasada istikrar sağlanmıştır.
Türk sermayesinin en fazla yatırım yaptığı 5. ülke olan Kazakistan, Orta Asya ve Türk Cumhuriyetleri
içerisinde en yüksek kişi başı GSYİH’ ya sahip ülkedir. Bu anlamda Türk işadamları için Orta Asya’daki
önemli bir pazardır. Türk müteahhitlik firmalarının Kazakistan’da son üç yılda üstlendiği işler genellikle
konut, altyapı, karayolu ve ticaret merkezi inşası alanlarında olmuştur.
İnşaat sektöründe yaşanan gelişmeler beraberinde inşaat malzemelerine olan talebi de etkilemiştir.
2008 krizi ile durgunluğa giren sektörde çimento alımı en fazla düşüş görülen alan olmuştur. Dünyadan
gerçekleştirilen ithalat %28 oranında azalırken; Türkiye’den yapılan ithalat aynı dönemde %9
artmıştır. Ancak 2008–2009 döneminde kriz etkisini göstermiş ve %93’e ulaşan ciddi bir azalma
görülmüştür. Dünya çimento ihracatında 4. sırada yer alan Türkiye’nin özelikle bu pazara daha fazla
önem vermesi ve pazardaki çalışmalarını artırması faydalı olacaktır.
İşlenmiş doğal taş sektörü, Türkiye’nin ihracat potansiyelinin yüksek olduğu bir diğer sektördür. 2008
yılında dünya ihracatında %8,7’lik değer ile 3. sırada yer almıştır. 2008 yılında Kazakistan’ın dünyadan
yaptığı işlenmiş mermer ithalatı %58 artış gösterirken; Türkiye’den yapılan alım %100 artmıştır. Ancak
bu olumlu hava ekonomik krizden etkilenerek 2008–2009 döneminde % 47,1 azalmıştır. Kazakistan’da
devam eden inşaat faaliyetleri, Türk müteahhitlerin yatırımları ve önceki yıllardaki mermer ihracatımız
düşünüldüğünde bu pazarda yapılacak çalışmalara önem verilmesi faydalı olacaktır.
Elektrikli Makineler ve Kablolar
Elektrikli Su Isıtıcıları (gtip: 8516)
Kazakistan’ın “elektrikli ısıtıcılar, fırınlar ve benzeri ev-tipi elektro-termik cihazlar” ithalatı 2008 yılında
98 milyon dolar olmuştur. İthal edilen başlıca ürünler:
-
8516.60:
8516.29:
8516.80:
8516.50:
8516.10:
Elektrikli fırın, ocak vb cihazlar (24,8 milyon dolar)
Elektrikli ısıtma cihazları, sobalar vb. (15,5 milyon dolar)
Elektrikli ısıtıcı rezistanslar (15,5 milyon dolar)
Mikrodalga fırınlar ( 12 milyon dolar)
Elektrikli su ısıtıcılar (12 milyon dolar)
Türkiye’nin Kazakistan’a GTİP 8516 ihracatı 2008 yılında 8,8 milyon dolar olmuştur. 2009 verileri
ihracatta azalmaya işaret etmektedir. Türkiye Kazakistan’ın 2008 yılı “Ev-tipi elektro-termik cihazlar,
rezistanslar” ithalatında %4’lük payla beşinci sıradadır. Sert karasal iklim kuşağında yer alan
Kazakistan’ın ülkemiz menşeli elektrikli soba, ocak, fırın vb. ve elektrikli küçük ev aletleri için
potansiyelini korumaya devam edeceği tahmin edilmektedir.
Kazakistan’ın 2008 yılı “elektro-termik cihazlar” ithalatında başlıca ülkeler Çin, Rusya, ABD ve
İtalya’dır. Kazakistan, ülkemize ve MFN kapsamındaki diğer ülkelere 8516 ve tüm alt GTİP’lerine %5’lık
gümrük vergisi uygulamaktadır. Rusya menşeli ürünler, Kazakistan ve diğer bazı eski Sovyet
Cumhuriyetleri arasında yürürlükte olan gümrük anlaşmaları nedeniyle ülkeye gümrüksüz olarak ithal
edilmektedir.
KABLO VE TELLER (gtip: 8544)
ELEKTRİK TRANSFORMATÖRLERİ (gtip: 8504)
ELEKTRİK ANAHTARLARI, SİGORTALAR VB. (gtip: 8536)
ELEKTRİK KONTROL, DAĞITIM TABLOLARI (gtip: 8537)
-Ülkenin elektrik sektörüKazakistan’ın kurulu elektrik üretim kapasitesi 18.981 MegaWatt (MW) ve kullanılabilir kapasite ise
14.788 MW’tır. Ülkede 71 tane elektrik santrali vardır ve kapasitenin %88’ini termik santraller,
%12’sini hidroelektrik santralleri (HES) oluşturmaktadır. 2007 yılında ülkenin elektrik üretimi 76,36
milyar kilowatt/saat (kW/s), tüketim ise 76,43 milyar kW/s olmuştur. Elektrik üretiminin, %85’i
kömürlü termik santrallerden, %11’i HES’lerden, kalanı da doğalgaz santrallerinden elde edilmektedir.
Ülkenin iletim-dağıtım hatlarının toplam uzunluğu 560,000 Km’dir. Sibirya-Kazakistan-Ural eksenindeki
uluslararası ana iletim hattının uzunluğu ise 1900 Km’dir.
Kazakistan teknik olarak ihtiyacını karşılayacak miktarda elektrik üretiyor olmasına rağmen altyapıdaki
eskime ve bozulma yüzünden 1992’den beri elektrik kesintileri yaşanmaktadır. Ülkenin iletim-dağıtım
altyapısının eskiliği üretilen elektriğin %15’nin kaybolmasına neden olmaktadır. Elektrik iletim-dağıtım
hatlarında rehabilitasyon yatırımlarına ihtiyaç vardır. Kazakistan’ın gaz türbinlerinin %94’ü, buhar
türbinlerinin %57’si ve buhar kazanlarının %33’ü en az yirmi yıllıktır. Bu nedenle, özellikle termik
santrallerde ciddi biçimde yenileme yatırımlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Nitekim makine-ekipman
eskiliği yüzünden ülkenin elektrik santralleri %65 kapasiteyle çalışmaktadır. Bu yatırımların
gerçekleşmemesi halinde, 2009’dan itibaren elektrik üretiminin tüketimi karşılayamayacağı ve ciddi
elektrik kesintileri yaşanacağı ifade edilmektedir. Ayrıca, üretim santralleri kuzey ve orta bölgelerinde
yoğunlaşmakta ve bunlar güneye bağlı olmadıklarından ihtiyaç fazlası elektriği ihraç etmektedirler.
Güney bölgesi ise, kuzeydeki santrallerle bağlı olmadığından elektrik ithal etmektedir. Kuzey ve güney
bölgelerini birbirine bağlamaya yönelik yatırımlar gündemdedir.
Sektördeki tüm bu sorunlara çözüm için hükümet 2007-2015 yıllarını kapsayan ekonomik kalkınma
planında güç üretim tesislerinin yenilenmesini, kuzey-güney iletim hattının devreye alınmasını ve küçük
43 / 53
HES’ler inşa edilmesini temel hedefler olarak tespit etmiştir. Programın gerçekleşmesi için yeni üretim
tesisleri açılmasına ve mevcutların yenilenmesine ihtiyaç vardır. Kazakistan otoriteleri, tüm bu projeler
için, 2015 yılı itibariyle elektrik sektörünün geliştirilmesine 21 milyar dolarlık yatırım çekmeyi
planlamaktadırlar.
Kablo ve Teller (gtip:8544)
2008 yılında 344 milyon dolar izoleli kablo ve tel ithalatı gerçekleştiren Kazakistan, bunun 52 milyon
dolarlık kısmını Türkiye’den sağlamıştır.
Kazakistan’ın 2008 yılında en çok ithal ettiği başlıca ürün grupları şunlardır:
- 854449: Gerilimi 80V.’u geçmeyen elektrik iletkenleri (190 milyon dolar)
- 854460: Gerilimi 1000V.’u geçen elektrik iletkenleri (87 milyon dolar)
Kazakistan kablo ve tel ithalatının yarısından fazlasını gerilimi 80V.’u geçmeyen elektrik iletkenleri
oluşturmaktadır. Buna paralel olarak Türkiye’nin 2008 yılında Kazakistan’a yapmış olduğu kablo ve tel
ihracatında ilk sırada %70’i aşan payla gerilimi 80V.’u geçmeyen elektrik iletkenleri yer almaktadır.
Kazakistan ithalatında bu ürün grubunu dörtte bir payla gerilimi 1000V.’u geçen elektrik iletkenleri
izlemektedir. Ancak Türkiye’nin bu ürün grubu için gerçekleştirmiş olduğu ihracat gerilimi 80 V.’u
geçmeyen elektrik iletkenlerine göre oldukça düşük kalmaktadır. Türkiye’nin Kazakistan’a yapmış
olduğu gerilimi 1000V.’u geçen elektrik iletkenleri ihracatı Kazakistan’a yapılan toplam kablo ve tel
ihracatının yalnızca %7’sini oluşturmaktadır. Kazakistan’ın bu ürün grubu için gerçekleştirdiği ithalata
baktığımızda son yıllarda önemli artışlar yaşandığını görmekteyiz. 2009 yılında Kazakistan’a yapılan
kablo ve tel ihracatında ciddi düşüş yaşayan Türk kablo sektörü yeniden bir artış trendi yakalayabilmek
için özellikle pazardaki payı ve ithalat artış oranları yüksek ürünlerin ihracatına yönelmelidir.
2008 yılında Kazakistan kablo ve tel ithalatında ilk sırada pazarın üçte birine hakim olan Rusya yer
almaktadır. Türkiye ise %15 pay ile Rusya’yı takip etmektedir.
Sovyetler Birliği döneminden kalan elektrik iletim ve dağıtım hatlarının modernleştirilmesi ve bu alanda
yeni yatırım programı dahilinde elektrik üretim kapasitesinin 2016 yılına kadar yaklaşık 6500 mw
artırılması hedeflenmektedir. Bu çerçevede önümüzdeki yıllarda kablo talebinde artış beklenmektedir.
Ayrıca inşaat, ulaşım ve telekomünikasyon sektörlerindeki canlanmalar da yine kablo talebi açısından
önemli gelişmelerdir. Kazakistan kablo ithalatında % 0 gümrük vergisi uygulamaktadır.
Elektrik Transformatörleri (gtip:8504)
Kazakistan 2008 yılında 275 milyon dolarlık elektrik transformatörü ithal etmiştir. İthalatta 2007’ye
göre %8’lik artış olmakla birlikte, 2009 yılında küresel ekonomik konjonktür nedeniyle ithalatta azalma
beklenmektedir. 2008 yılında en çok ithal edilen alt-ürünler:
- 8504.23: Sıvı dielektrik transformatörleri, Kapasite> 10.000 KVA (107 milyon dolar)
- 8504.44: Statik konvertörler (başka yerde sınıflanmamış-B.Y.S.) (76 milyon dolar)
- 8504.22: Sıvı dielektrik transformatörleri, Kapasite: 650 -10.000 KVA (27 milyon dolar)
Ülkemizin Kazakistan’a transformatör ihracatı 2008’de bir önceki yıla göre %84 oranında artarak 13
milyon dolara ulaşmıştır. 2009’un on aylık verileri ciddi bir düşüşe işaret etmekteyse de, ilerleyen
zamanda ülkedeki elektrik üretim-iletim-dağıtım yatırımlarının hızlanmasıyla sektörde güçlü bir talebin
yeniden oluşması beklenmektedir.
Kazakistan transformatör pazarındaki başlıca ülkeler: Ukrayna, Rusya, Çin, İtalya, Almanya olarak
sıralanmaktadır. Türkiye 2008 yılında %3,5’lik payla yedinci sıradadır. Ukrayna ve Rusya’nın ürünleri,
Kazakistan ve diğer bazı eski Sovyet Cumhuriyetleri arasında yürürlükte olan gümrük anlaşmaları ve
serbest ticaret bölgesi nedeniyle ülkeye gümrüksüz olarak ithal edilmektedir.
Elektrik Anahtarları, Sigortalar (gtip:8536)
(8536: Gerilimi 1000 V’u geçmeyen elektrik devresi teçhizatı)
Kazakistan’ın 8536 GTİP grubunda 2008 yılı ithalatı 92 milyon dolar olmuştur. İthal edilen başlıca alt
ürünler:
- 8536.90:
dolar)
- 8536.20:
- 8536.50:
- 8536.49:
Elektrik devresi anahtarlama-koruma cihazları (B.Y.S.), gerilim<=1.000 V. (25,8 milyon
Otomatik devre kesiciler; gerilim<= 1.000 V. (16,7 milyon dolar)
Gerilimi 1.000 Voltu geçmeyen elektrik anahtarları (B.Y.S.) (14 milyon dolar)
Elektrik röleleri, gerilim: 60-1.000 V. (13,7 milyon dolar)
2008 yılında Türkiye Kazakistan’a 13 milyon dolarlık “GTİP 8536” ihracatı yapmıştır. Türkiye bu üründe
Kazakistan’ın ithalatında %5’lik payla beşinci sırada yer almaktadır, ancak 2007’den 2008’e ve cari
yılda ithalatta azalışlar yaşanmaktadır. Kazakistan’da önümüzdeki yıllarda beklenen elektrik sektörü
yatırım sürecinde, Türk ürünleri için de önemli pazar fırsatları olacağı düşünülmektedir.
Kazakistan’ın “gerilimi 1.000 voltu geçmeyen elektrik devresi teçhizatı ithalatında başlıca ülkeler Rusya
Çin, Almanya ve Fransa’dır. Kazakistan, MFN kapsamında 8536 ve tüm alt GTİP’lerine %0’lık gümrük
vergisi uygulamaktadır.
Elektrik Kontrol, Dağıtım TAablol-PANOLARI (gtip: 8537)
Kazakistan’ın elektrik kontrol dağıtım tabloları ithalatı 2008’de bir önceki yıla göre %38 artarak 270
milyon dolara ulaşmıştır. “Gerilimi 1.000 Voltu aşmayan panolar”ın ithalatı 195 milyon dolar olurken,
“gerilimi 1.000 Voltu aşanlar”ın ithalatı ise 75 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.
Türkiye’nin Kazakistan’a elektrik panoları ihracatı ise, 2008’de bir önceki yıla göre yaklaşık %22
oranında artarak 14,4 milyon dolar olmuştur. 2009 yılı verileri ise ihracatın önceki yıla göre azaldığını
44 / 53
göstermektedir. Kazakistan’ın 2008 yılı ithalat verilerine göre, Türkiye pazarda %7’lik payla beşinci
sıradadır. Ülkede Türk malı elektrik panoları belli bir yere sahiptir. Elektrik yatırımlarına hız verilmesiyle
gelişmesi beklenen elektrik devresi teçhizatı ve kontrol-kumanda panoları/tabloları pazarında Türk
ürünleri için de önemli fırsatlar doğacaktır.
Kazakistan’ın “elektrik kontrol-dağıtım tabloları/panoları” ithalatında başlıca ülkeler Rusya, Almanya,
İtalya ve Çin’dir. Kazakistan, MFN kapsamında 8537 ve tüm alt GTİP’lerine %0’lık gümrük vergisi
uygulamaktadır.
Gıda İşleme Makineleri
GIDA İŞLEME MAKİNELERİ (gtip: 8434, 8435, 8437, 8438, 8417.20, 8419.31, 8421.11, 8479.20)
2008 yılında Kazakistan’a yaptığımız gıda işleme makineleri ihracatı 19 milyon dolar olarak
gerçekleşmiştir. Toplam 156 milyon dolarlık ithalat gerçekleştiren Kazakistan ithalatından % 12
oranında pay alan Türkiye pazardaki güçlü konumunu sürdürmektedir. 2004-2008 döneminde
pazardaki ithalat artışının (%22) üzerinde bir ihracat artış hızı (%43) yakalanmış ve Türkiye,
Almanya’dan sonra pazardaki ikinci ihracatçı konumuna yükselmiştir. Ancak 2008 yılı ihracatında bir
önceki yıla göre %14 oranında bir küçülme yaşanmıştır. 2009 yılı rakamlarına göre küçülmenin telafi
edildiği ve ihracatta artış sağlandığı görülmektedir.
2008 yılında Kazakistan’a 5 milyon doların üzerinde ihracat gerçekleştiren ve rakip olarak
nitelendirilebilecek ülkelerden Kanada, Bulgaristan, İsveç, Avusturya ve Çin, Türkiye’den daha yüksek
oranda ihracatlarını artırmışlardır. Almanya 40 milyon dolar ihracatla pazar liderliğini sürdürmeye
devam etmektedir. Rusya ve İtalya sırasıyla 12,5 ve 7,5 milyon dolarlık ihracat yapmalarına karşılık
son yıllardaki ihracat artışları çok yüksek değildir.
Kazakistan bu sektördeki ihracatımızın en büyük kısmını 8437.80 GTİP numaralı değirmencilik
makineleri, özellikle un değirmenleri oluşturmaktadır. Bu ürünlerin ticaretinde Kazakistan Türkiye’nin
en önemli pazarı, Türkiye de Kazakistan’ın en önemli tedarikçisidir. 2008 yılında Kazakistan 12,5
milyon dolarlık ihracat yapılmış olup, bu rakam Kazakistan’ın 40 milyon dolarlık ithalatının % 30’una
tekabül etmektedir.
Kazakistan’da gıda işleme makinelerinin yerli üretimi oldukça sınırlı düzeyde olup, talebin çok büyük bir
bölümü ithalatla karşılanmaktadır. 2008 yılı ithalatında görülen % 12 oranındaki azalmaya karşın
önümüzdeki yıllarda sektör ithalatının ülkenin genel ekonomik performansıyla doğru orantılı olarak
artması beklenmektedir.
Halı
HALI (gtip:57)
Kazak el halıları:
Kazakistan’da halı sanatının özel bir yeri vardır. Kazakistan'ın özellikle Özbekistan tarafında yer alan
bölgelerinde eskiye dayalı zengin bir kirkitli dokuma sanatları kültürü bulunmaktadır. Başta Türkistan
olmak üzere Çimkent ve Kızılorda yöreleri bu hususta merkez konumundadır. Geçmişte, genelde kamf
tezgâhlarının kullanıldığı, bu tezgâhlarda halı, kilim, sumak, cicim ve baskur türü kirkitli dokumalar
üretildiği, üretilen ürünlerin ise genellikle geleneksel olarak yaygı ve dekorasyon malzemesi olarak
kullanıldığına dair halen geniş bir kültürel yaşam mevcuttur.
Türkistan ve Kızılorda bölgesinin 1853 yılında Rusların eline geçmesiyle birlikte adı geçen el sanatları
ürünlerinin geleneksel üretim yöntemlerine devlet tarafından yön verilmeye başlanmıştır. Bu kapsamda
halıcılığın atölyelerde üretilmesiyle birlikte, geleneksel olarak kullanılan dokuma tekniklerine de
müdahale edilmiş ve eski orijinal dokuma tekniği bozularak kaliteyi olumsuz yönde etkileyen yeni bir
dokuma tekniği uygulaması, devlet tarafından verilen kurslar vasıtasıyla yaygınlaştırılmıştır. Bunun
sonucunda ise bir Orta Asya Türk kültürü olan halıcılık sanatı aslından uzaklaştırılmış, kamf ve ıstar
tezgahlar yerine sadece germe tip tezgahlar kullanılmaya, kapalı düğüm yerine açık düğüm
uygulanması, iki atkı yerine tek atkı atılmaya, atkı, çözgü ve ilmesi yün olan halılar yerine, atkısı,
çözgüsü hatta ilmesi pamuk ya da gelişi güzel sentetik ipler kullanılmaya, kök boyalar yerine kimyasal
boyalar kullanılmaya başlanılmıştır. Buna rağmen yarı göçebe hayatı yaşayan Kazaklar asırlarca motif
ve desenlerini saklaya gelmiştir. Sonradan yapılan resmi müdahaleler, desenler konusunda fazla bir
yozlaşma oluşturamamıştır. Kazakistan’da yarı göçebe hayatı ile dokuma sanatı birbiriyle kaynaşmış ve
adeta düğüm olmuşlardır. Motifleri Hunlardan günümüze kadar bozulmadan ulaşmıştır.
Halı Dış Ticareti:
Kazakistan 2008 yılında 365 bin dolar halı ihraç etmesine karşın 20 milyon dolar ithalat
gerçekleştirmiştir. Halı ithalatının % 29’unu Türkiye’den karşılamıştır. Türkiye 6 milyon dolarlık
ihracatla Kazakistan pazarına en çok satış yapan ülke konumundadır. 2009 yılında Türkiye’nin
Kazakistan’a halı ihracatı 25,9 milyon dolara yükselmiştir. Kazakistan’ın Türkiye’den ithal ettiği halıların
% 98’ini makine halıları oluşturmaktadır. Ayrıca, 2009 ve 2008 yılları karşılaştırıldığında Kazakistan’a
halı ihracatımızın arttığı görülmektedir.
Hazır Giyim
45 / 53
HAZIR GİYİM (gtip: 61, 62)
Hemen hemen her türlü tüketim malının ithalat yolu ile karşılandığı Kazakistan’da kişi başına gelirin
yükselmesine paralel olarak hazır giyim ithalatı da hızla büyümektedir. 2004 yılında 38 milyon dolar
olan hazır giyim ithalatı 2008 yılında 132 milyon dolara yükselmiştir. Kazakistan’da ucuz ürün
çeşitleriyle pazarın üçte birine sahip olan Çin’le rekabet etmek oldukça zordur. Orta ve üst kalitedeki
ürünler ise çoğunlukla İtalya’dan tedarik edilmektedir. İtalya Kazakistan hazır giyim pazarında %16
gibi oldukça önemli bir paya sahiptir. Türkiye’nin orta ve üst kalite ürün pazarındaki rekabet şansı daha
fazladır. Halen çok sayıda firmamız Kazakistan perakende sektöründe yer almaktadır. Firmalarımızın
doğrudan ya da franchising yoluyla perakende sektöründe etkinliklerini artırmaları, pazarda bilinirlik,
kalıcılık ve pazar payının artırılması açısından önem taşımaktadır.
İlaç Sanayi
İLAÇ (gtip: 30)
Kazak hükümeti 2005-2011 yılları arasında sağlık sektörünü geliştirmek ve ıslah etmek için bazı
programlar başlatmıştır. Kazakistan hükümeti, bu programların gerçekleştirilmesi ve sağlık
hizmetlerinin devamı için 2009 yılında 299,5 milyar Tenge, 2010 yılında 411,6 milyar Tenge, 2011
yılında 368,9 milyar Tenge harcama yapmayı planlamıştır. 2008 yılında devlet sağlık sistemi için 55
milyar Tenge’lik ilaç alımı yapmıştır. 2009 yılında ise alımın 70 milyar Tenge olacağı beklenmektedir.
Kazakistan sağlık sektöründe toplam 3720 büyük ve küçük çaplı hastane ve sağlık klinikleri vardır.
Ülkedeki sağlık merkezlerinin % 58’i devlete aittir ve sağlık konularında en önemli rolü devlet
üstlenmiştir. Sağlık hizmetleri genelde Sağlık Bakanlığı tarafından verilmektedir. Ancak Savunma, İç
İşleri ve Ulaştırma Bakanlıkları tarafından kendilerine bağlı olan kurumların çalışanlarına sağlık hizmeti
verilmektedir. Özel klinikler; aile danışmanlığı, özel tıbbi danışmanlık, rehabilitasyon merkezi şeklinde
hizmet vermektedir.
Sağlık Bakanının açıklamasına göre ülkede 2008 yılında 8 sağlık projesi tamamlanmış, 2009 yılında 18
projenin, 2010–1011 yılları arasında ise 78 sağlık projesinin (46 hastane, 36 klinik, 9 kan merkezi, 4
tüberküloz dispanseri, 3 doğum hastanesi) tamamlanması planlanmıştır. 2010-2011 yılları içindeki
program için 248 milyar Tenge’lik bütçe ayrılmıştır.
Kazak halkının sağlığını etkileyen çeşitli çevresel problemler mevcuttur. Eski savunma sanayine bağlı
radyoaktif ve kimyasal atıklar ve çeşitli testler yapılan araziler, hayvanlar ve insanlar için sağlık riskleri
meydana getirmektedir. Endüstriye bağlı kirlilik bazı şehirlerde ciddi boyutlara ulaşmıştır. Aral denizine
ulaşan iki önemli akarsuyun yataklarının sulama amacıyla değiştirilmesi sonucu kuruma başlamış ve
kimyasal atıklar ve tuzdan oluşan bir katman oluşmuştur. Ayrıca Hazar bölgesinde tarım ilaçlarının
yüksek miktarda kullanılmasına bağlı olarak toprak kirliliği; yanlış sulama tekniklerine bağlı aşırı
tuzlanma gibi çevresel problemler söz konusudur. Çevresel kirlilik; ülkede kanser vakalarının
artmasına, doğum kusurları ve solunum ile ilgili ciddi problemlere neden olmaktadır. Ülkede sigara ve
içki kullanımı da sağlığı ciddi şekilde etkilemektedir.
Sağlık Bakanlığı’nın verilerine göre ülkedeki başlıca hastalıklar kalp-damar hastalıkları, kanser
hastalıkları ve çeşitli kazalardan dolayı yaşanan travmalardır. Kalp-damar hastalıkları, ülkedeki
ölümlerin % 50.3’ünü oluşturmaktadır. Ayrıca sosyal hastalıkların oranları da yüksektir. Dünya Sağlık
Örgütüne göre Kazakistan’da tüberküloz oranı BDT ülkeleri içinde en yüksek olanlardan biridir.
Halen Kazakistan’da lisansı olan 626’den fazla ilaç firmasından sadece 150 tanesi gerçek anlamda
faaliyet göstermektedir. Söz konusu firmaların % 90’ının merkezi ve deposu Almatı’dadır. İthalatın %
73’ü Almatı bölgesine, % 9.5’i Kostanai bölgesine, % 3’ü Karaganda, % 3’ü Güney Kazakistan’a
yapılmaktadır. Diğer 12 bölgenin toplam ilaç ithalatı % 11.4’dür (her bölgenin ithalatı % 1’in altındadır).
Kazakistan ilaç pazarı 2008 yılında 1 milyar dolar olmuştur. Yıllık büyüme eğilimi %15-20 arasındadır.
Ülkede 2009 yılı itibariyle 10 000 kayıtlı ilaç bulunmaktadır. Toplam pazarın % 12’sini sadece yerli
üreticiler karşılamaktadır. Kazakistan’daki en büyük ilaç üreticisi Shymkent, Almaty Pharmaceutical
Plant, Romat ve Leovit’dir. Ayrıca 100’den fazla ülkenin temsilcisi bulunmaktadır.
Kazakistan ilaç sektöründe Türk firmaları da faaliyet göstermektedir. Nobel, Eczacıbaşı, Abdi İbrahim,
Mustafa Nevzat, Akpharma, Deltamed ve Turkuaz Grubu faaliyet gösteren başlıca firmalarımızdır.
Kazakistan’ın ilaç ithalatı 2008 yılında yaklaşık 726 milyon dolar olmuştur. Başlıca tedarikçi ülkeler
Almanya, Fransa, Rusya Federasyonu, Hindistan, Macaristan, Belçika, İtalya, Avusturya, Slovenya ve
İngiltere’dir. Türkiye önemli tedarikçiler sıralamasında 13. sırada yer almaktadır. Türkiye’nin
Kazakistan’a ilaç ihracatı 2008 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık % 80 oranında artarak yaklaşık 12
milyon dolar olmuştur. Kazakistan’ın ilaç ithalatı içindeki payı % 2’dir.
Kazakistan’da iş yapmak isteyen firmalarımızın öncelikle, ülkedeki en büyük müşteri olan Sağlık
Bakanlığının hangi sağlık projelerini yürüttüğünü ve ilaç tedarikçisi olan kuruluşlarının, ihraç edilecek
ürünlerimiz hakkında gerekli bilgilere sahip olup olmadığının araştırılması gerekmektedir.
Firmalarımızın, bu önemli tedarikçileri ürün katalogları, firma bilgileri ve ürünleri ile verebilecekleri
hizmetler hakkında sürekli olarak bilgilendirmeleri gerekir. Ayrıca Sağlık Bakanlığı dışındaki
tedarikçilere ulaşmak için tanıtım ve doğru dağıtım kanallarının oluşturulmasının gerekli olacağı ve bu
durumun ihracatımıza olumlu yansıyacağı düşünülmektedir.
İnşaat Malzemeleri
46 / 53
DEMİR ÇELİKTEN İNŞAAT MALZEMELERİ (gtip: 7214, 7216, 7228, 7308, 7318, 7326)
Kazakistan inşaat ve inşaat malzemeleri sektörü ülkenin en canlı sektörlerinden biridir. Tahminlere göre
Kazakistan’ın toplam inşaat malzemeleri pazarı 1 milyar doların üzerindedir.
İnşaat malzemeleri üretimi alanında gelen yabancı sermaye miktarı son derece düşüktür. Devletin
inşaat malzemeleri alanındaki en önemli kalkınma önceliği, modern teknoloji ve ekipmana dayalı ithal
ikameci bir üretim sisteminin kurulmasıdır. Ancak şu anda Kazakistan inşaat sektörü, inşaat
malzemeleri için ithalata bağımlı durumdadır.
Kazakistan, inşaat malzemeleri üretimi için yeterli hammaddeye sahiptir. Metalürji ve kimya sanayi
atıkları da bu amaçla kullanılabilmektedir. İthal edilen inşaat malzemelerinin ülkede üretilebilmesi için
yeni teknoloji ve ekipmana ihtiyaç duyulmaktadır. Bu durum, Kazak hükümetinin de geliştirmek istediği
öncelikli sanayi politikaları arasında yer almaktadır.
Kazakistan’da kullanılan inşaat malzemelerinin % 47’si yerli üretimle karşılanmaktadır. Üretilen başlıca
inşaat malzemeleri çimento (1 fabrika mevcut), tuğla, inşaat boyaları (3 fabrika mevcut), ahşap kapı ve
çerçeveler, çelik kapılar ve çeşitli çatı malzemeleridir. Diğer tüm ürünler ithal edilmektedir. Başlıca
tedarikçi ülkeler Türkiye, Çin ve Almanya’dır.
Kazakistan’da inşaat malzemeleri sanayi uluslararası standartların çok daha gerisindedir. Kazak
firmaları ucuz el işçiliği kullanmakta, üstün teknoloji ve katma değerli ürünleri yapamamakta ve
bunlardan dolayı da vasat inşaat malzemeleri üretmekte, kalite ve teknoloji açısından rekabetçi
olamamaktadırlar.
Kazakistan’ın eski yapılarında genellikle yığma beton (kalıp beton) kullanılmıştır. Eski evler bir veya iki
odalıdır. Yerler plastik kaplama, çerçeveler çift, ahşap veya metaldir. Yeni konutlar genelde daha
büyük (140 m2 ve üzeri yapılmakta), daha gösterişlidir; ısıya dayanıklı ve modern inşaat malzemeleri
kullanılmaya başlanmıştır. Özellikle dış cephelerde (daha çok ticaret merkezleri için) cam ve granit dış
cephe sistemleri kullanılmaya başlanmıştır. Yapılarda çelik konstrüksiyon sistemleri de kullanılmaktadır.
Ülkeye ithal edilen ürünler özellikle bu konularda uzmanlaşmış mağazalarda ve inşaat malzemeleri
pazarlarında satılmaktadır. Özellikle mağazalarda satılan ürünlerde kalite ön plandadır. Almatı’da inşaat
malzemelerinin satıldığı (Barakoka, Arman, Tastak, Salamat ve Dania gibi) birçok inşaat malzemesi
pazarı mevcuttur. Hemen hemen her ürün perakende olarak bu pazarlarda satılmaktadır. Şehir
merkezinde ise küçük çaplı daha kaliteli ürünlerin satıldığı mağazalar (Örn. Şeber Mağazası - daha çok
İtalyan ve İspanyol ürünler satılmaktadır) ve Reiz yapı marketi mevcuttur. Bazı mağazalar ve
pazarlarda Türk ürünleri satılmaktadır.
Almatı’da hemen hemen her çeşit inşaat malzemesinin satıldığı, çeşit ve fiyat alternatifinin olduğu
inşaat malzemeleri pazarları mevcuttur.
Kazakistan’a ithal edilen tüm ürünler için kalite sertifikası beyanı zorunluluğu vardır. Uygunluk
sertifikaları malın Kazakistan'da satışını yapmak için ön şart olarak aranmaktadır. Söz konusu
sertifikalar Kazakistan Cumhuriyeti Enerji Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Standardizasyon, Metroloji ve
Belgelendirme Komitesi -GOSSTANDART (yeni adı KAZMEMST) tarafından, ülke standart ve normlarına
göre sertifikalandırmaktadır. KAZMEMST’in kendine ait laboratuarlarında ürünlerin testleri
yapılmaktadır. Kuruluşun her bölgede laboratuvarları mevcuttur. Kazakistan’a yapılan ticaretin ve mal
satışının yasal ve güvenli yolu ürettiğiniz mallara sertifika almaktır. Sertifikalandırma işlemleri numune
göndererek yapılabildiği gibi, ürününüz gümrükte bekletilerek numune alınabilir veya doğrudan
standart uzmanlarının fabrikaya gelip numune alıp test yapması şeklinde de olmaktadır.
Kazakistan’da dağıtım ağı sistemi çok gelişmemiştir. Distribütör, toptancı ve perakendeci gibi
kavramlar henüz tam olarak oturmamıştır. Yurt dışından gelen inşaat malzemeleri ithalatçıların kendi
depo veya mağazalarında veya perakende pazarlarda müteahhitlere veya diğer alıcılara satışa
sunulmaktadır.
Kazakistan’da özellikle Almatı’da inşaat malzemelerinin satıldığı ve toptancı ve perakendecilerden
oluşan birçok pazar mevcuttur. Genelde buralarda bizce çok fazla tanınmayan ürünler satılmaktadır.
Bazı pazarlarda bilinen ürünlere de rastlanmaktadır. Bunların arasında Türk ürünleri mevcuttur.
Kazakistan doğal kaynaklar bakımından dünyanın en zengin ülkelerinden biridir. Ülke zengin petrol ve
doğalgaz rezervlerinin yanı sıra uranyum, bakır, krom, kurşun, çinko, manganez, kömür ve demir
cevheri ile altında başlıca üreticidir.
Kazakistan 2007 yılında 4,7 milyon ton ham çelik üretmiştir. Aynı yıl 3,9 milyon ton mamul ve yarı
mamul demir çelik ihracatı ve 2,8 milyon ton civarında da ithalat gerçekleştirmiştir. Kazakistan’ın
toplam çelik tüketimi yılda 2 milyon ton civarındadır. Bu miktar dünya tüketiminin % 0,2’sinden daha
düşüktür. 2012 yılına kadar demiryolları ve diğer altyapı projeleri için malzeme ihtiyacı nedeniyle
ülkenin çelik tüketiminin 3 milyon tona çıkması beklenmektedir.
Kazakistan 2008 yılında toplam 1,7 milyar dolar değerinde demir çelik inşaat malzemesi ithalatı
gerçekleştirmiştir. Kazakistan’ın demir çelik inşaat malzemeleri ithalatında, 741 milyon dolar ile demir
çelikten inşaat aksamı ilk sırada yer almaktadır. İkinci olarak 279 milyon dolar ile demir çelikten diğer
eşya, ardından 259 milyon dolar ile inşaat demiri, 255 milyon dolar ile demir veya alaşımsız çelikten
profiller, 159 milyon dolar ile alaşımlı çelikten çubuklar ve 79 milyon dolar ile demir çelik vida, somun
ve cıvata gelmektedir. Bu ürünler arasında, inşaat demiri, demir veya alaşımsız çelikten profiller, demir
çelikten inşaat aksamı ve demir çelikten diğer eşya Türkiye’nin ihraç potansiyelinin en yüksek olduğu
ürünlerdir.
Kazakistan’ın 2008 yılında 741 milyon dolar değerinde demir çelik inşaat aksamı ithal ettiği başlıca
ülkeler, Azerbaycan (152 milyon dolar), Rusya (140 milyon dolar), Almanya (106 milyon dolar), Çin (92
milyon dolar) ve Türkiye (77milyon dolar) dir. Beşinci sırada yer alan Türkiye’nin payı % 10 dur.
47 / 53
2008 yılında Kazakistan 279 milyon dolar değerinde demir çelikten eşya ithal etmiştir. Başlıca ithalat
yaptığı ülkeler İngiltere (40 milyon dolar), İtalya (40 bin dolar), Rusya (40 bin dolar), Türkiye (25 bin
dolar) ve Çin (21 bin dolar) dir. Dördüncü sırada yer alan Türkiye’nin payı % 9’dur.
Kazakistan 2008 yılında 259 milyon dolar değerinde inşaat demiri ithal etmiş olup başlıca tedarikçileri
Rusya (147 milyon dolar), Özbekistan (68 milyon dolar), Çin (20 milyon dolar), Ukrayna (19 milyon
dolar) ve Almanya (3 milyon dolar) dır. Sekizinci sırada yer alan Türkiye 2008 yılında Kazakistan’a
sadece 71 bin dolar değerinde inşaat demiri ihraç etmiştir.
Kazakistan’ın 2008 yılında 255 milyon dolar değerindeki demir veya alaşımsız çelikten profil
ithalatındaki başlıca ülkeler, Rusya (154 milyon dolar), Ukrayna (44 milyon dolar), Çin (14 milyon
dolar), Özbekistan (13 milyon dolar) ve İtalya (5 milyon dolar) dır. 4,4 milyon dolar ile Türkiye yedinci
sırada yer almakta olup aldığı pay % 1,7dir.
2007-2008 döneminde Kazakistan’ın demir-çelik inşaat malzemeleri ithalatı % 15 oranında artmış,
Türkiye’nin aynı ürünlerde bu ülkeye gerçekleştirdiği ihracat ise % 19 oranında gerilemiştir. Türkiye’nin
Kazakistan’a başta inşaat demiri olmak üzere demir çelik profiller, inşaat aksamı ve demir çelik eşya
ihracatını daha da artırma imkanı bulunmaktadır. Bu yönde ülkede yapılacak fuar katılımı, tanıtım,
pazarlama ve ticaret heyeti faaliyetlerinin faydalı olacağı düşünülmektedir.
Adi Metalden Eşya (gtip: 8301, 8302, 8311)
Kazakistan’ın 2008 yılı adi metalden eşya ithalatı 2007 yılı ile kıyaslandığında % 27 oranında artarak
93 milyon dolar olmuştur. Kazakistan’ın 2008 yılında ithalat yaptığı başlıca adi metal ürünleri; 49
milyon dolar ile adi metalden tel, çubuk, boru ve levhalar, 32 milyon dolar ile donanım ve tertibat
eşyası ve 11 milyon dolar ile kilit ve sürgülerdir.
Kazakistan 2008 yılında 49 milyon dolar değerindeki adi metalden tel, çubuk, boru ve levha
ithalatındaki başlıca ülkeler, Rusya (17 milyon dolar), Çin (7 milyon dolar), Türkiye (7 milyon dolar),
Almanya (3 milyon dolar) ve ABD (2 milyon dolar) dir. 7 milyon dolar ile üçüncü sırada yer alan
Türkiye’nin payı % 14 dür.
2008 yılında Kazakistan 32 milyon dolar değerinde adi metalden donanım tertibat eşyası ithal etmiştir.
Başlıca ithalat yaptığı ülkeler Çin (6 milyon dolar), Almanya (5 milyon dolar), Türkiye (5 milyon dolar),
Rusya (4 milyon dolar) ve Polonya (2 milyon dolar) dir. Üçüncü sırada yer alan Türkiye’nin payı % 16
dır.
Kazakistan’ın 2008 yılında 11 milyon dolar değerindeki adi metalden kilit ve sürgü ithalatındaki başlıca
ülkeler, Rusya (4 milyon dolar), Çin (2 milyon dolar) ve Türkiye (1 milyon dolar) dir. Üçüncü sırada yer
alan Türkiye’nin aldığı pay % 10 dur.
Bu bilgiler ışığında adi metalden eşya ihracatı yapan firmalarımızın Kazakistan pazarından daha fazla
pay alabilmesi mümkün görülmektedir. Bu çerçevede, pazara yönelik olarak yapılacak fuar, tanıtım,
pazarlama, ticaret heyeti faaliyetlerinin faydalı olacağı düşünülmektedir.
İş ve Maden Makineleri
İNŞAAT VE MADEN MAKİNELERİ (gtip: 8426, 8430, 8474)
Kazakistan 2008 yılında 1,9 milyar dolar değerinde inşaat ve maden makinesi ithal etmiştir.
Kazakistan’ın inşaat ve maden makinesi ithalatının yarısından fazlasını Çin, Rusya, Almanya, ABD ve
Finlandiya’dan gerçekleştirmiştir. Türkiye ise Kazakistan’a 2008 yılında 22 milyon dolar değerinde
inşaat ve maden makineleri ihracatı gerçekleştirmiş ve Kazakistan’a en fazla inşaat ve maden makinesi
ihraç eden ülkeler sıralamasında 8. sırada yer almıştır.
Türk müteahhitlik firmaları Kazakistan’da 2007 yılı sonu itibariyle, yaklaşık 7 milyar Dolar tutarında
276 proje üstlenmişlerdir. Başkent olduktan sonra yoğun inşaat faaliyetleri yürütülen Astana kentindeki
projelerin yaklaşık %70’i Türk müteahhitlik firmalarınca gerçekleştirilmiştir. Türk firmalarının
tamamlamış oldukları bazı önemli projeler şunlardır: Astana Uluslararası Havaalanı, Parlamento Binası,
Cumhurbaşkanlığı Konutu, Regent Ankara Oteli, Okan Intercontinental Astana, Çocuk Rehabilitasyon
Merkezi, Ulusal Müze, Devlet Konukevi, Ahmet Yesevi Üniversitesi, Astana İkiz Kuleler, GSM
Telekomünikasyon Altyapısı, Tengiz-Novorossisk Boru Hattının Kazakistan kısmı ve çok sayıda
alış-veriş merkezi.
Türk müteahhitlik firmalarınca Kazakistan’da 2007 yılında değeri 1 milyar 365 milyon dolar tutarında
43 yeni proje üstlenilmiş ve daha önceki yıllarda üstlenilmiş olan 674 milyon dolar değerindeki 12
projeye devam edilmiştir. Türk firmaları tarafından 2007 yılında üstlenilmiş olan bazı önemli projeler
şunlardır: Astana Ticaret Merkezi, Medeu-Çimbulak Teleferik İnşaat ve Montaj İşleri, Almatı-Bişkek
Bölgesel Yolunun Rehabilitasyonu Projesi, Astana İlmi-Eğitim Kompleksi, Han Çadırı Eğlence Merkezi,
Kaz Nu Üniversitesi Merkez Eğitim Binası, Spor Salonu, 250 Odalı Yurt Binası, T.C. Astana Büyükelçiliği,
Almaty Financial District-Kazkommertsbank Binası. Söz konusu projeler, Türk inşaat makineleri
üreticileri için önemli bir fırsattır.
Kazakistan’ın mevcut karayolları altyapısını geliştirmek üzere 2015 yılına kadar 26 milyar dolarlık
yatırım gerçekleştireceğini açıklaması, Özen-Türkmenistan ile devlet sınırları Demiryolu Hattı’nın inşası,
Almati-Kapçagay kara yolu modernizasyonu, Almati-Karaganda kara yolu modernizasyonu,
48 / 53
Almati-Issık kul karayolu modernizasyonu, Doğu Kazakistan bölgesinde transport lojistik merkez
yapımı ve bunların dışında çeşitli demiryolu, köprü, alışveriş merkezi yapımına dair projelerin
gündemde olması dikkate alındığında önümüzdeki dönemlerde Kazakistan pazarındaki inşaat makineleri
talebinin devam edeceği tahmin edilmektedir. Kazakistan’daki ihaleler ile ilgili bilgi almak için Rusça
bilinmesi halinde http://goszakup.gov.kz internet adresi ziyaret edilebilir.
Maden rezervleri açısından dünyanın en zengin ülkelerinden birisi olan Kazakistan, geniş uranyum,
bakır, kurşun, manganez, kömür, demir cevheri ve altın rezervlerine sahiptir. Kazakistan maden
pazarına yabancı şirketlerin de girmesiyle pazardaki canlılık artmıştır. Dolayısıyla, söz konusu yeraltı
kaynaklarının çıkarılması için ülkede maden makinelerine önemli bir talep mevcuttur.
Kağıt ve Karton Ürünleri
HİJYENİK KÂĞIT ÜRÜNLERİ (gtip: 4803, 4818)
2008 yılında 128 milyon dolar hijyenik kağıt ürünleri ithalatı gerçekleştiren Kazakistan’a, Türkiye
yaklaşık 3 milyon dolar ihracat gerçekleştirmiştir. Kazakistan hijyenik kağıt ürünleri ithalatını tuvalet
kağıdı, kağıt mendiller, kurutma kâğıtları, havlular, masa örtüleri, sofra peçeteleri ve bebek bezleri ile
rulo veya tabaka halinde bulunan tuvalet ve yüz temizliği için ince kağıt, havlu veya kağıt peçete ve ev
işlerinde veya sağlık amaçlarıyla kullanılan benzeri kağıtlar, selüloz vatka ve selüloz elyaf tabakaları
oluşturmaktadır.
2008 yılında hijyenik kağıt ithalatında yaklaşık %50 artış yaşayan Kazakistan’a Türkiye’nin
gerçekleştirdiği hijyenik kağıt ürünleri ihracatı aynı dönemde beşte bir oranında düşüş göstermiştir.
Ancak 2009 yılında birçok sektörde görülen ihracat düşüşünün aksine Kazakistan’a yapılan hijyenik
kağıt ürünleri ihracatı artmıştır. Küresel ekonomideki canlanma ve 2010’da gerçekleşmesi beklenen
büyüme ile tüketim harcamalarının artmasına paralel olarak Kazakistan’ın hijyenik kağıt ürünleri
talebinde artış beklenmektedir.
Kazakistan hijyenik kağıt ürünleri pazarına ithalattan aldığı üçte bir oranındaki pay ile Polonya
hakimdir. Polonya’yı sırasıyla Rusya, Macaristan ve Çek Cumhuriyeti izlemektedir. Türkiye 2008 yılında
%5 payla Kazakistan hijyenik kağıt ürünleri ithalatında en çok pay sahibi olan 5. ülke olmuştur.
Kazakistan rulo veya tabaka halinde olan temizlik kağıtları ile hijyenik havlu, tampon, bebek bezleri,
tıbbi, cerrahi ve hijyenik amaçlarla kullanılmaya mahsus eşyalar için %5 gümrük vergisi uygulamakta
iken, tuvalet kağıdı, kağıt mendil, yüz temizleme mendilleri ve havlular ile masa örtüleri ve sofra
peçeteleri için %15 gümrük vergisi uygulamaktadır.
Mobilya
MOBİLYA ve AKSAMI (gtip: 9401, 9402, 9403, 9404)
Kırsal ve kentsel nüfus artışıyla 2008 yılında 15,8 milyon olan Kazakistan nüfusunun 2015 yılında 16.3
milyona ulaşması beklenmektedir. Bugün itibariyle nüfusun %57.3’ü şehirlerde; şehirli nüfusun
yarısından çoğu ülkenin en büyük şehri olan Almatı’da yaşamaktadır. Kazakistan genelinde yaklaşık 5
milyon hane mevcuttur. Bunun 1,3 milyonu Almatı’da, 592 bini ülkenin en büyük ikinci şehri ve şu anki
başkenti olan Astana’da ve 556 bini Çimkent’te yerleşiktir.
Kazakistan çocuk nüfusundaki artış Kazak ailelerin yaşam şekilleri ve tüketici tercihleri üzerinde önemli
bir etki yaratmaktadır. Tüm gün çalışan aileler için okul öncesi ve sonrası bakım merkezleri önem
kazanmaktadır. Bu çerçevede hem ailelerin evde kullandığı bebek ve çocuk mobilyalarına hem de
bakım merkezlerinde kullanılan mobilyalara olan talep artmıştır. Ebeveynler çocukları için yüksek
kaliteli mobilyaları tercih etmektedirler.
2008 yılında kişi başına düşen gelir düzeyi 11 bin doları aşan Kazakistan nüfusu buna paralel olarak
tüketim harcamalarını artırmaktadır. Artan gelir düzeyi ile birlikte yaşam koşullarında iyileşme görülen
Kazakistan toplumunda insanlar temel ihtiyaçlarını karşılamakla birlikte lüks tüketim harcamalarına da
yönelmektedir. Buna bağlı olarak 5 milyona yakın hane barındıran Kazakistan mobilya sektörü için
önemli bir pazar olarak değerlendirilebilir.
2008 yılı verilerine göre 1.332 milyon dolar değerindeki toplam mobilya ihracatımız içinde 18 milyon
dolar değerinde ihracat gerçekleştirdiğimiz Kazakistan, mobilya ihraç ettiğimiz ülkeler sıralamasında
23. sırada yer almaktadır. Kazakistan’a gerçekleştirilen 18 milyon dolar değerindeki ihracat içinde üçte
bir oranında paya sahip olan 940360 gtip nolu diğer ahşap mobilyalar ilk sırada gelmektedir. İkinci
sırada 940320 gtip nolu metalden diğer mobilyalar ve üçüncü sırada 940350 gtip nolu yatak odalarında
kullanılan türden ahşap mobilyalar yer almaktadır.
Kazakistan’ın 380 milyon dolar değerindeki toplam mobilya ithalatı içindeki kalemler incelendiğinde ilk
sırada 97 milyon dolar değerinde ithalat gerçekleştirilen 940360 gtip nolu diğer ahşap mobilyalar, ikinci
sırada 54 milyon dolar değerinde ithalat gerçekleştirilen 940350 gtip nolu yatak odalarında kullanılan
türden ahşap mobilyalar, üçüncü sırada 30 milyon dolar değerindeki ithalat ile 940340 gtip nolu
mutfaklarda kullanılan türden ahşap mobilyalar, dördüncü sırada 27 milyon dolar değerindeki ithalat ile
940161 gtip nolu ahşap iskeletli oturmaya mahsus mobilyalar yer almaktadır. En çok ithal edilen bu
kalemlerde Türkiye’den gerçekleştirilen ihracatın sırasıyla 6 milyon dolar; 957 bin dolar, 709 bin dolar
ve 436 bin dolar olarak gerçekleşmesi pazardan daha fazla pay alınabileceğini göstermektedir.
Pazara hakim ülkelere bakıldığında ise pazardan %31 oranında pay alan Çin ile %21 oranında pay alan
Rusya’nın pazarın yarıdan fazlasına hakim olduğu görülmektedir. Türkiye ise % 5 oranındaki pay ile bu
49 / 53
sıralamada İtalya, Ukrayna ve Beyaz Rusya’dan sonra altıncı sırada yer almaktadır.
Pazarda mobilya sektörüne yönelik gümrük vergisi oranı tıpta ve cerrahide, diş hekimliğinde ve
veterinerlikte kullanılan mobilyalar ve bunların aksam ve parçaları için %5 olarak uygulanırken diğer
tüm mobilyalar için %15 oranında uygulanmaktadır.
Otomotiv Ana ve Yan Sanayi
OTOMOTİV ANA VE YAN SANAYİ (Ana sanayi gtip: 8701, 8702, 8703, 8704, 8705) (Yan sanayi gtip:
4011, 4012, 4013, 40169930, 40169952, 681310, 7007, 700910, 8407, 8408, 8409, 841330, 841581,
841582, 841583, 842123, 842131, 8482, 8483, 8484, 8507, 8511, 8512, 8706 , 8707, 8708,
940120)
Kazakistan’da otomobil üretimi sınırlıdır. Sadece Kuzey-Doğu Kazakistan Oskemen’de bir tane yerli
otomobil fabrikası mevcuttur. Bipek Avto tarafından işletilen Asia Avto fabrikası GM-Avtovaz ile
ortakdır. Asia Avto, Chevrolet Niva’yı üretmektedir. 2005 yılında Skoda ile bir ortaklık imzalayan Asia
Avto, Chevrolet’in üç değişik modelini de üretmeye başlamıştır. Oskemen’deki fabrikanın yıllık araç
üretim kapasitesi 45 bin adettir.
Kazakistan’da 2007 yılı sonu itibariyle 2,18 milyon adet binek otomobil 3,59 milyon adet ticari araç
bulunmaktadır.
Kazakistan’da otomotiv pazarı üçe bölünmektedir; ithal edilen yeni araçlar, ithal ikinci el araçlar ve
ikinci el ticari araçlar. 2007 yılında Kazakistan otomotiv pazarının %70’ini ithal ikinci el araçlar
oluşmuştur. Bu araçlarında %70’i altı ve yedi yaş arasında değişmektedir. Kazakistan’ın otomotiv
ithalatında 2001 yılına kadar Rusya ve Almanya geleneksel pazarlar olarak yer almıştır. Ancak Rus
araçlarındaki fiyat artışı talebi Japon ve Çin araçlarına döndürmüştür. Son üç yılda ise Japon ve Çin
yapımı araçlar pazarda yerini etkin biçimde almaya başlamıştır. Kazakistan’da Japon (RHD) sağdan
direksiyonlu araçlar Avrupa’da satılan Japon (LHD) soldan direksiyonlu araçlara göre %50 ucuza
satılmakta ve çok fazla tercih edilmektedir.
Kazakistan’da son beş yılda araç satışları önemli artış göstermiştir. EIU tahminlerine göre 2008 yılında
araç satışı bin kişi başına 161 olacak, gelecek beş yılda da %20 artış gösterecektir.
Kazakistan’da en fazla satışı gerçekleşen araç Toyota’dır, bunu Mercedes-Benz (Almanya), Nissan
(Japonya), Audi (Almanya), Volkswagen ve BMW takip etmektedir.
Kazakistan ticari araç sektöründe orta ve ağır ticari araç segmentinde oldukça artan bir talep
görülmektedir. Söz konusu talep son yıllarda hükümetin ulaştırma sektörüne yaptığı yatırımlardan
kaynaklanmaktadır. 2015 yılına kadar tamamlanması gereken bir ulaşım ağı projesi mevcuttur ve bu
proje için 26 milyar dolar ayrılmıştır. Ağır ticari araçlara ihtiyaç duyulmaktadır. Kazakistan pazarında
ticari araç konusunda Rus markalı Kamaz ve Gaz sırasıyla %60 ve %30 oranında pazara hakim
durumdadırlar.
Kazakistan’da şehir içi taşımacılığı önemli hatlarda tramvay ile yapılmaktadır. Bunun dışında toplu
taşım aracı olarak midibüsler ve minibüsler kullanılmaktadır. Son yıllarda Çin’den gelen minibüsler
kullanılmaktadır. Bunlar çok ucuz ve kalitesiz olduğundan kısa sürede talebe cevap veremez hale
gelmişlerdir. Özel bir barter anlaşması ile Kore malı Hyundai minibüsleri yeni alınmıştır.
Kazakistan’ın dünyadan oto ana sanayi ithalatı 2008 yılında bir önceki yıla göre %43 azalarak 2,3
milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. İthalatında başlıca ülkeler Japonya, Almanya, Rusya Federasyonu,
ABD ve Çin’dir. Kazakistan’ın oto ana sanayi ithalatında Türkiye 13. sıradadır. Kazakistan’ın ana sanayi
ithalatında ilk sırayı binek otomobiller, ikinci sırayı kamyonlar, üçüncü sırayı ise traktörler almaktadır.
Türkiye’nin Kazakistan’a olan oto ana sanayi ihracatı ise 2008 yılında, bir önceki yıla göre %80
azalarak 57 milyon dolar olmuştur. 2009 yılında Ukrayna’ya yapılan ihracatta düşüş meydana gelmiştir.
Pazarda en hızlı gelişen sektörlerden biri de oto yan sanayi ve tamir/bakım hizmetleri sektörüdür.
Kazakistan’da önemli sayılabilecek oto yedek parça üretimi yapılmamaktadır. Yerli üretim çok sınırlıdır.
Pazarda bulunan otomobillerin büyük bir çoğunluğunun ikinci el olması (özellikle Audi ve Mercedes) ve
yaş sınırlaması olmaması, yan sanayi ürünlerine ve servis hizmetlerine olan talebi daha da artıracaktır.
Kazakistan oto yan sanayi pazarının büyüklüğü 90 milyon dolar civarındadır. Önümüzdeki yıllarda
ortalama % 6-8 civarında büyüyeceği tahmin edilmektedir. Pazarın talebinin hemen hemen tamamı
ithalat yoluyla karşılanmaktadır. Pazarda yeni araçlardan daha çok kullanılmış araç satıldığından, oto
yan sanayi pazarı büyümeye devam edecektir.
Pazardaki başlıca oto yan sanayi tedarikçileri, otomotiv bakım istasyonları, özel ticarethaneler ve tüm
yedek parçaların (birinci ve ikinci el) satıldığı büyük bir pazar mevcuttur. Aranılan her türlü (birinci ve
ikinci el) oto parçası bu pazarda bulunabilmektedir.
Pazarda, filtreler, motor ve fren parçaları, otomobil kaporta parçaları, contalar, egzost kutuları, aküler,
elektrik aksamı ve yedek parçaları, oto jantları ve lastikleri, tamponlar, dış aksesuar lambaları, koltuk
kılıfları, oto boyaları ve oto aksesuarları en çok satılan oto yan sanayi ürünleri arasındadır.
Ülkede en çok Audi, Mercedes, Opel, Mazda, Volkswagen, Ford, Toyota ve BMW yedek parçaları talep
edilmektedir. Yedek parçaların orijinalleri Dubai, Finlandiya, Danimarka ve Japonya’dan, orjinal
olmayan yedek parçalar ise Çin’den pazara girmektedir.
Ülkede ulaşım alt yapısının iyi olmaması, yaş sınırı olmaması nedeniyle çok fazla eski otomobilin
kullanılması ve servis hizmetlerinin kötü olması yan sanayi harcamalarını artırmaktadır. Otomotiv
kullanıcıları, orjinal yedek parçaların fiyatlarının çok yüksek olması nedeniyle, ikinci el otomobillerde
genellikle hurdaya ayrılmış araçlardan elde edilen yedek parçaları kullanmayı tercih etmektedirler.
50 / 53
Pazardaki büyük firmaların çoğunun (Toyota, Mercedes, Nissan vb. gibi) Almatı şehrinde kendi servis
merkezleri veya anlaşmalı olduğu yerel servis hizmeti veren istasyonlar vardır. Söz konusu otomobil
üreticileri parça ve servis hizmetlerini bu alanlarda vermektedir. Bunun dışında şehrin değişik
bölgelerinde küçük çaplı servis hizmeti veren yerler de mevcuttur.
Kazakistan’ın dünyadan yan sanayi ithalatı yıllar itibariyle artış göstermiş ancak 2008 yılında kriz
nedeniyle bir önceki yıla göre %3’lük bir azalmayla 901 milyon dolar olmuştur.
Türkiye Kazakistan’ın dünyadan oto yan sanayi ürünleri ithalatında 12. sırada yer almaktadır.
Kazakistan’a olan oto yan sanayi ihracatımız 2008 yılında bir önceki yıla göre % 7 artarak 22 milyon
dolar olmuştur. Söz konusu ihracat yıllar itibariyle artış göstermektir. Ancak 2009 yılında Ukrayna’ya
yapılan ihracatta düşüş meydana gelmiştir.
Kazakistan Otomotiv Gümrük vergileri
Kazakistan’a oto ana ve yan sanayi ürünleri ithalatında yasal hiç bir engel mevcut değildir. Faturanın
gümrük değerine bağlı olarak % 15 oranında katma değer vergisi uygulanmaktadır. Ayrıca 0,02
oranında gümrük ücreti alınmaktadır.
İthal edilen tüm otomotiv yedek parçaları, KAZMEMST (önceki adı GOSSTANDART) standartlarına göre
belgelendirilmektedir. Yasaya göre, Kazakistan’da hemen hemen tüm oto yedek parçalarının
belgelendirilmesi zorunludur.
Kazakistan’ın otomotiv sektöründe rakiplerimiz olan Rusya Federasyonu ve Beyaz Rusya ile gümrük
birliği, Ukrayna ile de Serbest ticaret anlaşması bulunmaktadır. Türkiye MFN ülkeleri arasında yer
almaktadır.
Plastik ve Kauçuk İşleme Sanayi
PLASTİK BORU, PROFİL VE PLASTİK İNŞAAT MALZEMELERİ (gtip 3916, 3917, 3918, 3922, 3925)
2008 yılı itibariyle Kazakistan 272 milyon dolar plastik boru, profil ve plastik inşaat malzemesi ithal
etmiştir. Ülkenin bu sektörde en fazla ithalat yaptığı ülkeler arasında Türkiye 3. sırada bulunmaktadır.
Ülkemiz son yıllarda Kazakistan pazarındaki payının giderek artması sonucunda sektörde önde gelen
ülkeler arasındaki yerini almıştır. 2004 yılı itibariyle 26 milyon dolar olan ihracatımız, 2008 yılı sonunda
69 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.
Kazakistan ekonomisi bağımsızlığını ilan etmesi sonrasında büyük gelişim göstermiş ve Sovyetler
Birliği’nden ayrılan diğer ülkeler içerisinde ekonomisi en gelişmiş ülke haline gelmiştir. Kazakistan
ekonomisi petrol ve petrol ürünleri fiyatlarına endeksli bir seyir göstermektedir. Ülke %3,2’lik pay ile
dünya petrol rezervleri içerisinde önemli bir paya sahiptir. Sovyet Cumhuriyetleri içerisinde ise
Rusya’dan sonra en büyük ikinci petrol üreticisi durumundadır. Bununla birlikte ülke halen petrol ve
petrol ürünleri haricindeki sektörlerde dışa bağımlı durumdadır.
Özellikle Dünya petrol fiyatlarındaki dalgalanmalar sonucu oluşan ekonomik krizler etkisini ülkede çok
çabuk gösterebilmektedir. Buna bağlı olarak müteahhitlik sektörü de tamamen petrol fiyatlarına bağımlı
bir seyirdedir. 90’lı yılların başında durgun görünen sektör, gerçekleşen doğrudan yabancı yatırımlar
sonrasında son 10 yılda canlılık kazanmıştır. Türk firmaları yoğun bir şekilde bu yatırımlar içerisinde yer
almaktadır. 2008 yılı sonu itibariyle Türkiye inşaat sektörü yatırımları içerisinde en yüksek paya sahip
10. ülke konumundadır. 2008 yılında Astana’da inşaat yatırımları için 1 milyar dolar’dan fazla harcama
yapılmıştır. Kentin inşaat projelerinin %70’i Türk firmaları tarafından gerçekleştirilmektedir. Boru
hatları, maden ocakları, hava limanları ve petrol üretim tesisleri inşaatları devam etmektedir. Özelikle
petrol ve yan ürünlerinin üretimi amacıyla kurulan tesislerde kullanılan boru, profil ve inşaat
malzemelerinin tamamına yakını ithal edilmektedir. 2009 yılı başında ortaya çıkan ve Kazakistan’ı da
etkileyen ekonomik kriz sonrasında, gelişen inşaat sektörü, sanayi yatırımları ve tarımsal sulama
yatırımları ile birlikte ülkemiz plastik boru, profil ve plastik inşaat malzemesi ihracat payının artması
beklenmektedir.
Kazakistan ile Türkiye arasındaki plastik boru, profil ve plastik inşaat malzemeleri ticaretinde uygulanan
gümrük vergisi oranları %5 ve %10’dur. Türkiye’nin en fazla ihracatını gerçekleştirdiği 3917 gtip
numaralı plastik hortum, boru ve bağlantı elemanları için uygulanan vergi oranı ise %10’dur.
Pompa ve Kompresörler
POMPA VE KOMPRESÖRLER (gtip: 8413, 8414)
Kazakistan 2008 yılında, bir önceki seneye göre %38’lik artışla, 995 milyon dolar değerinde pompa ve
kompresör ithal etmiştir. 2008 yılı Kazakistan pompa ve kompresör ithalatının %64’ünü pompalar,
%36’sını kompresörler oluşturmaktadır. Kazakistan’ın en fazla pompa ve kompresör ithal ettiği ilk beş
ülke ve payları şöyledir. Rusya %40, BAE %12, ABD %9, Almanya %9, Çin %6. Türkiye ise
Kazakistan’a 2008 yılında 7,5 milyon dolar değerinde pompa ve kompresör ihracatı gerçekleştirmiş
olup, Kazakistan’a en fazla pompa ve kompresör ihraç eden ülkeler sıralamasında 16. sırada yer almıştır.
Temizlik Maddeleri
SABUN VE DETERJANLAR (gtip: 3401, 3402, 3405)
51 / 53
Kazakistan 2008 yılında 210 milyon dolar sabun ve deterjan ithalatı gerçekleştirmiştir. İthalatın % 68’i
Rusya Fed.’ndan gerçekleştirilirken Türkiye % 6 payı ile ikinci sırada yer almaktadır. Söz konusu
ülkeye ithal ettiğimiz ürünlerin başında 7 milyon dolar ile kalıp sabunlar gelmektedir.
Ülkede temizlik maddeleri pazarı giderek büyümektedir. 2008 yılında 300,2 milyon dolar olan pazar
büyüklüğünün 2013 yılında 378,8 milyon dolara ulaşması beklenmektedir. Kişisel temizlik ürünlerinin
pazar büyüklüğü 36,7 milyon dolar iken, ev temizlik maddeleri ise 263,5 milyon dolar hacme sahiptir.
Söz konusu ürünlerde 2013 yılında beklenen büyüklükler ise kişisel temizlik ürünleri 57,7 milyon dolar
ve ev temizlik maddeleri 321,1 milyon dolar olarak sıralanmaktadır.
Kazakistan’da temizlik maddeleri sektörü gelişmemiş olduğundan pazarda satılan ürünlerin büyük kısmı
ithal edilmektedir. Pazarda Oriflame, Henkel, Procter&Gamble, Colgate-Palmolive, Unilever, Johnson &
Johnson gibi uluslararası firmalar yer almaktadır. Kişisel temizlik ürünlerinde Evyap Sabunları’nın ( Fax,
Duru, Arko markaları ile) % 2 payı bulunmaktadır.
Önümüzdeki dönemde daha da büyümesi beklenen ve ithalata bağımlı olan Kazakistan temizlik
maddeleri pazarında ülkemiz firmaları için önemli fırsatlar olduğu düşünülmektedir. Kazakistan’da
pazardan alışveriş yapma alışkanlığı devam etmekle birlikte son dönemde mağaza/hipermarket vb.
dağıtım kanalları da pazardaki ağırlığını artırmaya başlamıştır. Pazarda tüketiciler markalara önem
vermektedir. Bu nedenle pazara girmek isteyen firmalarımızın güçlü reklam kampanyaları ile pazara
giriş yapmaları markalarını tanıtmaları açısından faydalı olacaktır. Önümüzdeki dönemde düzenlenecek
olan ticaret heyetinin temizlik maddeleri firmalarımız açısından yarar sağlayacağı düşünülmektedir.
Kazakistan - Düzenlenen Önemli Fuarlar
Milli Katılımda Devlet Desteği Olan Fuarlar
HOMEDECO ULUSLARARASI EV TEKSTİLİ, DEKORASYON VE ZÜCCACİYE FUARI (ALMATI Mart/Her Yıl)
HER TÜRLÜ EV TEKSTİLİ ÜRÜNLERİ (tül perde, havlu, bornoz, masa örtüleri, yatak örtüleri, çarşaf,
nevresimler, battaniye, halı, döşemelik kumaş, banyo-mutfak aksesuarları vb.) ev, ofis, bahçe
mobilyaları her türlü ev dekorasyonu, aydınlatma ve ZÜCCACİYE ÜRÜNLERİ (cam ürünler, çelik mutfak
eşyaları, plastik, porselen ve seramik ürünler, elektrikli ev gereçleri, yapışmaz kaplama mutfak
eşyaları, gümüş kaplama hediyelik çeşitleri, dekoratif mamüller, hediyelik eşya)
Web Sitesi : http://http://www.turkel.com.tr/
UNISTYLE MODA FUARI (ALMATI - Mart/Her Yıl)
KONFEKSİYON, HAZIR GİYİM, (bay ve bayan giyim, çocuk giyim, spor giyim, triko-örme) YAN SANAYİ
VE AKSESUARLARI, HER TÜRLÜ İÇ VE DIŞ GİYİM, KUMAŞ, DERİ VE KÜRK KONFEKSİYON, SARACİYE
Web Sitesi : http://http://www.turkel.com.tr/
Bireysel Katılımda Devlet Desteği Olan Fuarlar
ARU-ALMATY - 7th.International Jewellery Fair (ALMATI - Nisan/Her Yıl)
Altın, gümüş,platin mücevherat, değerli ve yarı değerli taşlar, saat ve takılar, gümüş eşya, hediyelik,
mücevher sektörüne ilişkin araç ve ekipman, aksesuar, mücevher kutuları
Web Sitesi : http://www.kazexpo.kz
ATIRAU BUILD (ATIRAU - Nisan/Her Yıl)
Yapı ve İnşaat
Web Sitesi : http://www.expo-kz.kz
BuildExpo KazakhstanInternationale Baumesse (ASTANA - Mart/Her Yıl)
Yapı Teknolojileri ve İç Dekorasyon
Web Sitesi : http://www.tntexpo.com
Central Asia Home Textile Uluslar arası Ev Tekstil Fuarı (ALMATI - Kasım/Her Yıl)
Ev Tekstili
Web Sitesi : http://http://catexpo.kz/
HOREX Kazakhstan - Central Asian International Trade Fair for Hotels, Restaurants and
Supermarkets (ALMATI - Nisan/Her Yıl)
Otel, market, bar ve restoran ekipmanları
Web Sitesi : http://www.iteca.kz
InterFood Astana (ASTANA - Haziran/Her Yıl)
Yiyecek ve içecek
Web Sitesi : http://http://www.gima.de
52 / 53
53 / 53

Kazakistan Ülke Raporu 2012-03-27

Transkript

Benzer belgeler

Kazakistan

Tam Metin - Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi

Kazakistan - Sağlık Turizmi Koordinasyon Kurulu

un sanayi sektör raporu - Türkiye Un Sanayicileri Federasyonu

Sanal Dünyada Temiz Toplum Yaratma Aracı Olarak Sansür

İndeks Bilgisayar A.Ş.

Orta Asya`nın Konumu ve Sınırları

Kasım 2012

Samsung`un hedefi: “3 yıl içinde be

Hayatım Futbol pdf

BEYSAD 1 BEYAZ EŞYA YAN SANAYİCİLER DERNEĞİ

www.beysad.org.tr

mahzen sayı 9 - Kule Sakinleri

İndir - Türk Tarihi Araştırmaları