Makro ekonomi ve makroekonomik göstergeler : İndir

Türkiye Ekonomisi
ve
Makroekonomik Göstergelerin
Yorumlanması
Ümit Özlale
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
Mayıs 2013
1. Bölüm: Dünya Ekonomisi
Kısa ve uzun dönemli gelişmeler
Sanayileşmiş ve gelişen ülkeler
yakınsıyor mu?
• Adam Smith ünlü “The Wealth of Nations”
kitabını yazdığında dünyadaki en zengin ülke
en fakir ülkeden sadece dört kat daha
büyüktü.
• Oysa, World Development Indicators raporuna
göre
Kişi başı gelir
SAGP
En fakir
X4
X4
X4
Congo, Dem. Rep.
Burundi
Guinea-Bissau
Eritrea
99
111
128
147
Haiti
Guinea
Bangladesh
Kenya
410
417
462
464
Cape Verde
Turkmenistan
Ecuador
Morocco
1632
1705
1746
1770
297
354
497
584
1088
1113
1233
1470
3239
6138
7402
4056
Turkey
5240
12263
Chile
6229
13370
Mexico
6591
13407
Croatia
6796
17219
Czech Republic
7632
23341
Kişi başı gelir
Piyasa fiyatları
X4
En zengin
Australia
Belgium
Germany
Canada
Hong Kong, China
Switzerland
United States
Japan
Norway
SAGP
24401
25055
25420
26143
33369
33520
33665
36039
34587
37789
38206
40481
42684
40599
37780
43179
31484
49711
ABD Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nden 387 kat daha zengin
Tarihsel perspektiften Türkiye ekonomisi
Turkiye’nin kişi başı gelirinin Batı Avrupa ve ABD’ye oranı
Sanayi Devrimi
Küreselleşme
Dalgası
Slide 6
.08
Son 40 yıldaki büyüme performansları
CHN
.06
BWA
KOR
SGP
HKG
.04
THA
IDN
IND
.02
LSO
NPL
BFA
0
MWI
BDI
LKA
PAK
SDN
NGA
BGD
RWA KEN
MLI
GHA
GMB
TCD BEN
SLE
MYS
VCT
DOM
TUN
BLZ
EGY
IRL
LUX
FIN
NOR
PRT
ISL
GRC
ESP ISRAUT JPN
BEL
TTO
SYR MAR
NLD
ITA FRA
GBR
AUS
SWE
CAN
DNK
USA
URY
ECU
PRY
MEX
COG
IRN
PHLHND FJI
DZA
ARG NZL
CHE
GTM
CMR SLB
SAU
PER GAB
SLV
GEO
GUY
JAM
ZAF
BHS
BOL
PNG
LVA SYC
HUN
CHL
TUR
BRA
COL
CRI
PAN
5000
1000015000
20000
25000
GDP per capita (constant 2000 US$), L40
.1
Son 10 yıldaki büyüme performansları
MAC
.08
CHN
KHM
.06
.04
0
.02
G10YPC
TJK
AGO
GEO
UKR
KAZ
BLR
RUS
LVA
TTO
LTU
MDA
BGR
VNM
BTN ALB
ROUMDV
IND
MNG
SVK
BIH
ETH SLE MOZLAO
SDN UZB
KOR
POL
LKA CPV
SVN
VCT
HKG
UGABGD
TUN DOM
HUN
IRN
PAN
CZE
HRV
MNE
THA
GRC
IRL
KGZ
PER
RWA
MYS
MUS
TCD TZA
SGP
IDN
BWA
JOR
WSM
SRB
MAR
EGY
GRD
LUX
CRI
SUR
NAM BLZ TUR
FIN
GHA NGA PAK
MKD
PHL
LSO
CHL
v
SWE
MLI
SLV ZAF LBN
NIC
ECUDZA
HND
ISL
KNA
SWZ
BFA ZMB
AUS
ESP
GBR
COL
BRA
CAN
URY
ARG
NPL GMB
NLD
MEX
NZL ISR
AUT NOR
BEL
USA
DMA VEN
COG GTM
DEUDNK
GINSEN CMR BOL
FRA
TON
CHE
SYC
JPN
SAU
LCA
PRT
BENKEN
FJI
JAM
YEM DJI
MWI MDG
BHS
MHL
ITA
KIR
PRY
SYR
GUY
NER
VUT
10000
GDP per capita (constant 2000 US$), L10
2000030000
40000
40006000
8000
CHN
USA
IND
2000
How much will it contribute to world growth?
2020 yılı projeksiyonları
BRA
RUS
IDN
IRN
TUR
TWN
AUS
MEX
KOR
CAN
DEU
FRA
GBR
JPN
ESP
ITA
5000
GDP at constant 2005 prices
10000
15000 20000
How big will the economy be?
Source: Calculations based on projections by the Economist Intelligence Unit
Dünya Ekonomisi: Güncel
Gelişmeler
CONSENSUS TAHMİNLERİ
Consensus Forecasts
2012
2013
Temmuz Ekim Kasım Aralık WEO-Ekim Temmuz Ekim Kasım Aralık WEO-Ekim
Dünya
Gelişmiş Ülk eler
ABD
Euro Bölgesi
Almanya
Fransa
İtalya
İspanya
Yunanistan
İrlanda
Portekiz
İngiltere
Japonya
Gelişmek te olan Ülk eler
Asya-Pasifik
Çin
Hindistan
Latin Amerika
Doğu Avrupa
2,5
2,5
2,5
2,5
3.3
2,9
2,8
2,7
2,6
3.6
2,1
-0,5
0,9
0,2
-2,0
-1,7
-6,8
-0,3
-3,4
0,1
2,5
2,1
-0,5
0,8
0,1
-2,4
-1,6
-6,7
-0,1
-3,3
-0,2
2,3
2,2
-0,5
0,8
0,1
-2,4
-1,5
-6,5
0,1
-3,2
-0,1
1,8
2,2
-0,5
0,8
0,1
-2,2
-1,4
-6,5
0,2
-3,1
-0,1
1,8
2.2
-0.4
0.9
0.1
-2.3
-1.5
-6.0
0.4
-3.0
-0.4
2.2
2,3
0,5
1,3
0,7
-0,3
-0,9
-2,6
0,9
-2,2
1,6
1,4
2,0
0,2
0,9
0,3
-0,7
-1,6
-3,6
1,1
-2,3
1,2
1,3
1,9
0,0
0,8
0,2
-0,7
-1,6
-3,8
1,0
-2,1
1,2
0,8
1,9
-0,1
0,7
0,1
-0,9
-1,6
-4,5
1,0
-2,3
1,1
0,6
2.1
0.2
0.9
0.4
-0.7
-1.3
-4.0
1.4
-1.0
1.1
1.2
6,4
8,1
6,3
3,3
2,7
6,1
7,7
5,8
2,9
2,8
6,0
7,7
5,6
2,9
2,8
6,0
7,7
5,5
2,9
2,5
6.7
7.8
4.9
3.2
2.0
6,9
8,4
7,2
4,0
3,4
6,6
8,1
6,8
3,8
3,3
6,6
8,1
6,6
3,8
3,3
6,6
8,1
6,5
3,7
2,6
7.2
8.2
6.0
3.9
2.6
Risk alma iştahı ve temerrüt riski
Risk Appetite
Default prob: EMBI+
Credit Suisse Endeksi
Asya
VIX Endeksi (sağ eksen, ters çevrilmiş)
6
10
500
4
15
450
2
20
400
0
25
350
-2
30
300
-4
35
250
-6
40
200
-8
45
150
Avrupa
1112
0912
0712
0512
0312
0112
1111
0911
0711
0511
0311
100
0111
1112
0912
0712
0512
0312
0112
1111
0911
0711
0511
0311
0111
Latin Amerika
Gelişmekte olan ülkelere giren
sermaye akımları
Short-term capital flows
(weekly, billions USD)
10
45
8
40
6
35
4
2
30
0
25
-2
-4
20
-6
Hisse Senedi Fonları
Borçlanma Senedi Fonları
15
-8
VIX Endeksi (Sağ eksen)
031012
040712
040412
040112
051011
060711
060411
10
050111
-10
EURO ZONE: DÜNYA
EKONOMİSİNİN YUMUŞAK KARNI
Tem.12
İmalat
Oca.12
Tem.11
Oca.11
35
Tem.10
40
Oca.10
Hizmetler
Tem.09
45
Oca.09
50
Tem.08
55
Oca.08
Tem.12
İmalat
Oca.12
Tem.11
Oca.11
Tem.10
65
Oca.10
Tem.09
Oca.09
Tem.08
Oca.08
PROBLEMLİ ÜLKELERDEKİ ÖNCÜ
GÖSTERGELER
Italy PMI
60
55
50
45
Spain PMI
40
35
Hizmetler
30
30
25
Tem.12
Oca.12
Tem.11
Oca.11
Tem.10
65
Oca.10
Ireland PMI
Tem.09
30
Oca.09
35
Tem.08
Hizmetler
Oca.08
Tem.12
İmalat
Oca.12
Tem.11
Oca.11
40
Tem.10
Oca.10
Tem.09
Oca.09
Tem.08
Oca.08
Ayrışma? İrlanda ve Yunanistan
GreecePMI
(manufacturing)
60
60
55
55
50
50
45
45
40
35
30
İşsizlik en büyük problemlerden biri
Euro Bzone Unemployment Rates (percentage)
30
25
Yunanistan
Portekiz
İrlanda
İspanya
20
İtalya
15
10
5
0712
0112
0711
0111
0710
0110
0709
0109
0708
0108
0707
0107
0706
0106
0705
0105
0
Kamu harcamaları çok yavaş düşüyor
Public expenditure as a percentage of GDP
Euro area
Germany
Ireland
Greece
Spain
France
Italy
Cyprus
Portugal
Slovenia
United Kingdom
United States
Japan
Canada
G7
Sources: AMECO, IMF
1999
2007
2009
2011
2013
48,0
46,0
51,2
49,4
49,0
48,2
43,5
48,1
45,6
45,2
33,9
36,6
48,8
48,7
43,1
44,8
47,6
53,8
50,1
50,6
39,9
39,2
46,3
43,6
42,0
52,6
52,6
56,8
55,9
56,2
47,9
47,6
51,9
49,9
49,4
36,7
41,3
46,2
47,3
45,2
41,5
44,4
49,8
48,9
46,1
46,2
42,5
49,3
50,9
47,9
38,9
43,9
51,5
49,1
47,7
34,2
36,7
44,0
41,4
39,2
36,3
33,3
40,0
40,7
40,3
42,0
39,2
44,1
42,7
41,3
39,3
39,5
45,7
43,9
42,4
Kamu borcu halen yükselmekte
Public debt as a percentage of GDP
Euro area
Germany
Ireland
Greece
Spain
France
Italy
Cyprus
Portugal
Slovenia
United Kingdom
United States
Japan
Canada
G7
Sources: AMECO, IMF
1999
2007
2009
2011
2013
71,6
66,3
79,9
88,0
92,6
61,3
65,2
74,4
81,2
80,7
48,0
24,8
65,1
108,2
120,2
94,9
107,4
129,4
165,3
168,0
62,4
36,2
53,9
68,5
87,0
58,9
64,2
79,2
85,8
92,5
113,0
103,1
116,0
120,1
121,8
59,3
58,8
58,5
71,6
78,1
49,4
68,3
83,1
107,8
117,1
24,1
23,1
35,3
47,6
58,1
43,7
44,4
69,6
85,7
94,6
60,8
67,2
89,9
102,9
110,2
131,9
183,0
210,2
229,8
241,1
91,4
66,5
83,6
85,0
82,0
78,7
83,5
107,1
120,1
125,8
Rekabetçilik ve işgücü maliyetleri
150
145
140
135
Germany
Ireland
Greece
Spain
France
Italy
Cyprus
Portugal
Slovenia
Germany=100
130
125
120
115
110
105
100
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
95
Source: AMECO
Gayrimenkul fiyatları:
(1999=100)
250
200
Germany
France
Italy
Spain
Ireland
Portugal
150
100
50
1999
2001
2003
Source: ECB - Statistical Data Warehouse (July 2012)
2005
2007
2009
2011
Sonuç olarak
• Dünyada ama özellikle de AB’de küresel kriz sonrası
ekonomiler kırılgan ve alınan önlemler sanayileşmiş
ülkeler için yeterli değil
• Gelişmekte olan ülkeler ise yüksek büyüme oranlarını
yakalamak üzere.
• Türkiye: en büyük dış ticaret ortağı AB olduğu için ciddi
bir dezavantaj var.
• Türkiye: Ama kamu finansmanında 2001 sonrasında
yaşanan iyileşme Türkiye’yi en azından kısa dönemde
güvenli liman yapıyor.
• Cari açık ve rekabet gücü gibi ciddi problemler halen
mevcut
EK: Önemli göstergeler
Önemli göstergeler: Reel sektör
• PMI Endeksi: Satın almadan sorumlu
yöneticilerin beklentilerini ve siparişlerini
dikkate alıyor. Reel sektör beklentisi için çok
önemli bir gösterge.
• Consensus Forecast: Daha formal bir tahmin
belirtiyor. PMI daha iyi bir öncü gösterge.
Örnek: Consensus, 2012-2013
Beklentileri
Consensus Forecasts
Dünya
Gelişmiş Ülkeler
ABD
Euro Bölgesi
Almanya
Fransa
İtalya
İspanya
Yunanistan
İrlanda
Portekiz
İngiltere
Japonya
Gelişmekte olan Ülkeler
Asya-Pasifik
Çin
Hindistan
Latin Amerika
Doğu Avrupa
2012
Temmuz Ağustos
2.6
2.6
IMF WEO
2013
Temmuz Ağustos
3.1
3.1
2012
Nisan Temmuz
3.3
3.5
2013
Nisan Temmuz
3.9
4.1
2.3
-0.4
0.7
0.3
-1.5
-1.6
-5.4
-0.2
-3.6
0.7
2.0
2.3
-0.4
0.8
0.4
-1.5
-1.7
-5.4
-0.1
-3.8
0.4
2.0
2.5
0.9
1.6
1.0
0.2
-0.1
-1.1
1.1
-1.2
1.8
1.5
2.5
0.8
1.6
1.0
0.1
-0.6
-1.2
1.2
-1.2
1.8
1.5
1.8
-0.5
0.3
0.2
-2.2
-1.7
0.6
1.7
2.1
-0.3
0.6
0.5
-1.9
-1.8
-4.7
0.5
-3.3
0.8
2.0
2.2
0.8
1.5
1.0
-0.6
0.3
2.0
1.6
2.4
0.9
1.5
1.0
-0.3
0.1
0.0
2.0
0.3
2.0
1.7
6.7
8.4
7.2
3.6
2.6
6.6
8.3
7.2
7.1
8.5
7.7
4.0
3.6
7.1
8.5
7.7
7.3
8.2
7.0
3.6
1.1
7.3
8.2
6.9
3.7
1.9
7.8
8.8
7.3
3.9
2.4
7.9
8.8
7.3
4.1
2.9
Örnek: PMI gerçekleşmeleri
(Satın alma yöneticileri endeksi)
2011
2012
1.Çeyrek 2. Çeyrek 3.Çeyrek 4.Çeyrek Haziran Temmuz Ağustos
ABD
59.8
56.6
52.1
52.4
54.1
52.4
53.4
Euro Bölgesi
57.9
54.9
49.3
46.8
48.8
49.0
47.7
Japonya
46.4
49.2
51.1
50
50.7
50.5
51.1
Çin
53.4
51.5
50.9
49.9
50.5
51.0
53.1
Hindistan
57.9
56.7
52.2
52.4
57.5
56.6
54.7
Brezilya
53.2
49.0
46.4
48.1
50.6
51.4
51.1
Meksika
54.1
53.3
50.6
52.3
51.8
54.3
52.8
Polonya
54.8
51.2
51.6
50.0
52.2
50.0
50.1
Çek C.
58.6
57.1
53.0
49.8
48.8
50.5
52.1
Macaristan
53.8
54.4
51.0
48.2
49.8
50.5
57.7
Rusya
55.6
50.6
49.9
51.5
50.8
50.7
50.8
Türkiye
56.1
52.3
50.9
52.5
51.7
49.6
49.6
G. Afrika
57.2
53.9
47.2
50.5
53.2
57.9
55.1
JP Morgan Küresel
İmalat Sanayi
56.7
53.4
50.2
50.0
51.3
51.2
51.1
Hizmetler
57.1
51.9
52.5
52.5
55.3
56.3
55.0
Eylül
54.8
45.9
50.7
53.3
54.9
49.3
52.5
49.2
49.7
46.9
52.9
48.6
53.7
51.4
52.0
Beklenti
53.0
46.0
53.6
53.1
53.6
Önemli göstergeler: Mali tablo
• Ülke tahvili Alman tahvili farkı: Euro bölgesindeki
ülkelere özel riski yansıtması açısından önemli.
• CDS (Credit Default Swap): Kredi temerrüt riski.
Tahvil ve kredi piyasası için algılanan riski
anlatması açısından önemli.
• Fakat algılanan risk manipülasyona açık olduğu
için bu türev aracı spekülasyona açık.
Örnek: Finansal göstergeler
Bankacılık Sektörü CDS Gelişmeleri
(5 yıl, Baz puan)
Ülke Tahvillerinin Alman Tahvilleriyle Getiri
Farkı (10 yıl vadeli, %)
3000
20
Portekiz
40
İrlanda
35
İspanya
30
Portekiz (Banco Comercial)
2500
İrlanda (Bank of Ireland, 10 yıl)
16
İspanya (BBVA)
2000
12
25
İtalya
20
Yunanistan (sağ
eksen)
8
İtalya (Intesa)
1500
Yunanistan (Alpha)
15
1000
10
4
5
0512
0112
0911
0511
0111
0910
0510
0
0110
0112
0711
0111
0710
0
0110
0
500
Önemli göstergeler: Enflasyon
• Çekirdek Enflasyon: Orta ve uzun dönemli enflasyon
eğilimini göstermesi açısından önemli.
•
• G&S SP Emtia endeksi: Emtia yatırımları açısından da
önemli bir gösterge ama özellikle maliyet yönlü
enflasyon için önemli bir öncü değişken.
• TIPS nominal tahvil farkı: Enflasyon endeksli tahvil
getirileriyle nominal arasındaki farkı ölçtüğü için
finansal yatırımcının enflasyon telafisini ölçmesi
açısından anlamlı.
Önemli göstergeler: Risk İştahı
• VIX: Chicago Opsiyon Borsası’ndaki algılanan
belirsizliği (S&P 500 opsiyon piyasasına dayanarak)
ölçüyor. Aynı zamanda risk iştahı göstergesi.
• EMBI spread: Ülke tahvillerinin ödenmeme riskini
ölçen endeks. Özellikle mali tabloyu yansıtması
açısından önemli.
• TED Spread: Kredi riskini göstermesi açısından önemli.
Artması, piyasada likiditenin azaldığını ve/veya
yatırımcıların bankalararası borçlarda bir risk artışı
gördüğü anlamına gelir.
2 Bölüm:
Türkiye’nin dış ekonomik
performansı
Tarihsel perspektiften Türkiye ekonomisi
Türkiye’nin kişi başı milli gelirinin Batı Avrupa ve ABD’ye oranı
Sanayi devrimi öncesi ve
sonrası
Küreselleşme
Dalgası
Slide 32
Türkiye ekonomisinde yaşanan gelişmeler
1980
2001
2010
70
509
735
1,500
2,906
9,977
90,000
723,503
1,325,749
3
31
114
65
1,456
5,040
10%
92%
92%
1,000
25,000
50,350
0,3
8
21
25
21
17
GSYH (milyar $)
Kişi başı GSYH (USD)
Şirket sayısı
İhracat (USD milyar)
Çalışan başına ihracat (USD)
İhracatta sanayinin payı
İhracatçı sayısı
Turizm gelirleri (milyar $)
GSYH açısından dünyadaki
sıralama
Slide 33
Sektörel dönüşüm tamamlanmış
GSYH’nin Sektörel Dönüşümü (%) 1965 - 2009
Hizmet
60
50
40
Sanayi
30
20
Tarım
10
0
Slide 34
Fakat sanayi batıdan doğuya kayıyor.
İller bazında İSO 1000’de yer alan şirket sayısındaki değişim, 1997-2009
İstanbul
- 105
Tekirdağ
+6
İzmir
- 37
Bursa
Balıkesir
+ 28
+2
Manisa
+7
Kocaeli Sakarya
+ 40
+4
Antalya
+2
Ordu
+1
Trabzon
+3
Bolu
+2
Eskişehir Ankara
+1
+ 18
Konya
+ 12
Denizli
0
Samsun
+8
Karaman
-1
Kayseri
+ 10
K.Maraş
+ 11
Adana
+7
Mersin
-3
Slide 35
Hatay
+8
Gaziantep
+ 15
Bu coğrafi kayma Anadolu Kaplanlarının
resme dahil olması demek.
İSO 1000’de 5 ya da daha fazla şirket bulunuduran iller
Birinci nesil reformlar:
1980 reformları
• Fiyat reformu
• Finansal serbestleşme
• Ticari
serbestleşme
GDP per capita of Turkey
and
Arab Countries, as percentage of French GDP per capita, 1980-2010
• TL’nin konvertibilitesi
100%
2001 reformları ve AB süreci
90%
• Bankacılık reformu
• Özelleştirme
• Bağımsız kurullar
• Mali ve parasal disiplin
80%
70%
60%
50%
Turkey
40%
30%
20%
Arab
Countries
10%
0%
1980
1985
1990
1995
Slide 37
2000
2005
2010
Ama diğer gelişen ülkelerin gerisinde
GDP per capita of Turkey as percentage of French GDP per capita, 1980-2010
100%
90%
80%
70%
60%
50%
Turkey
40%
30%
20%
10%
0%
1980
1985
1990
1995
Slide 38
2000
2005
2010
Bardağın boş tarafı
GDP per capita of Turkey, Korea and Arab Countries, as percentage of French GDP per capita, 19802010
100%
90%
80%
S. Korea
70%
60%
50%
Turkey
40%
30%
20%
Arab
Countries
10%
0%
1980
1985
1990
1995
Slide 39
2000
2005
2010
İkinci nesil
reformlar:
• Kamu maliyesi
reformu& yerelleşme
per reformu
capita of Turkey,
•GDP
Verg,
ve Korea and Arab Countries, as percentage of French GDP per capita, 19802010
100%
kayıtdışılık
90%
S. Korea
• İşlevsel bir hukuk
sistemi
80%
• Eğitim ve mesleki
70%
yeterlilik
60%
• İşgücü piyasasında
50%
düzenlemeler…
40%
Turkey
30%
20%
Arab
Countries
10%
0%
1980
1985
1990
1995
Slide 40
2000
2005
2010
Türkiye Ekonomisi:
Güncel Gelişmeler
• 2013 beklentileri
• Dış ticaret performansı
• Mali dengeler
• Para politikası ve finansal istikrar
Slide 42
2013 beklentileri
• Büyüme oranı ikinci yarıda yükselecektir.
• Faizlerde indirim bir süre daha devam edecek
gibi duruyor.
• Kredi artışı bu hızla devam ederse merkez
bankası müdahale edebilir.
• Yüksek cari açık ve kötüleşen dış ticaret
performansı halen en büyük risk.
• Bütçe performansında şimdilik bir risk yok.
Yüksek cari açık düşük tasarruf da demek
20
15
10
5
Kamu Tasarruf Dengesi
Özel Tasarruf Dengesi
Cari İşlemler Dengesi
0
2001
-5
-10
-15
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011* 2012** 2013** 2014**
20
Hanehalkı anketleri çok düşük tasarruf
oranlarını göstermekte
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
2003
2004
2005
2006
Ortalama Tasarruf
2007
Medyan Tasarruf
2008
2009
2010
Dış Ticaret Dinamikleri
Slide 46
Tarımdan imalata
Turkey’s top-5 export items (1980,
share %)
Turkey’s top-5 export items (2010,
share %)
5,45
13,57
11,09
3,47
3,01
7,95
6,16
2,93
4,48
0
2,42
5
10
15
0
2
4
6
Slide 47
Source: UN COMTRADE
İhracat büyümesi geleneksel pazar ve geleneksel ürünler sayesinde
sağlanabiliyor
Export growth decomposition:
Export Growth
in New Firms;
11,0%
Export Growth
in New
Markets;
14,7%
INTENSIVE MARGIN
Export Growth
in Existing
Products, in
Markets and
by Firms;
65,6%
EXTENSIVE
MARGIN
Export Growth
in New
Products; 8,7%
• Yüksek gelir seviyesindeki ülkeler geleneksel olmayan pazar ve ürünlerde
daha fazla ihracat büyümesi yaşıyor
• Örn: Fransa: yeni firmalardan % 27; yeni pazarlardan % 20; yeni ürünlerden
% 13
48
Türkiye bölgenin imalat ihracatı açısından en önemli ülkesi
Share in exports of the region and level of industrialization (1996)
Country’s share in total
manufacturing exports
of the region
35%
30%
Russia
25%
20%
Israel
Turkey
15%
10%
Greece
Saudi Arabia
Romania
5%
0%
Bulgaria
Algeria
0%
10%
Egypt
Azerbaijan
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Share of manufacturing
in49Country’s total exports (%)
Slide
Source: UN COMTRADE, TEPAV Calculations
Bunda Gümrük Birliği ve AB’nin payı büyük
Share in exports of the region and level of industrialization (2012)
Country’s share in total
manufacturing exports
of the region
35%
30%
Turkey
Russia
25%
20%
Israel
15%
Romania
UAE
10%
Egypt
5%
Qatar
Greece
Bulgaria
Serbia
Kazakhstan
Moldova
0%
0%
Azerbaijan
10%
20%
30%
40%
Armenia
50%
Georgia
60%
70%
Tunisia
Jordan
80%
Malta
90%
100%
Share of manufacturing in Country’s total exports (%)
Slide 50
Source: UN COMTRADE, TEPAV Calculations
Rekabetçilik bir başka önemli sorun: EU-12 ile karşılaştırma
Institutions
120%
Innovation
Infrastructure
100%
80%
Business sophistication
Macroeconomic stability
60%
40%
20%
Market size (140%)
0%
Health and primary education
Technological readiness
Higher education and training
Financial market sophistication
Goods market efficiency
Labor market efficiency
Turkey wrt EU-Accession 12 average
EU-Accession 12 average
Slide 51
Source: WEF (2007-2008), REF Calculations
BRIC ülkeleriyle karşılaştırma
Institutions
120%
Innovation
Infrastructure
100%
80%
Business sophistication
Macroeconomic stability
60%
40%
20%
Market size
0%
Health and primary education
Technological readiness
Higher education and training
Financial market sophistication
Goods market efficiency
Labor market efficiency
Turkey wrt BRIC average
Slide 52
Source: WEF (2007-2008), REF Calculations
BRIC average
İhracatta ise coğrafi çeşitlilik önemli
Geographical distribution of Turkey’s exports: 1970-2011
15%
9%
15%
16%
16%
24%
9%
22%
18%
18%
28%
13%
Other
MENA
Europe
76%
1970
69%
1980
67%
1990
63%
66%
2000
Slide 53
2007
56%
2011
Slide 54
Ama…
İstanbul
Other; 12%
USD 51 billion
Asia; 4%
Kocaeli
USD 10 billion
MENA;
12%
Europe;
51%
Asia; 27%
Bursa
USD 11.2 billion
MENA
33%
MENA;
10%
Europe;
78%
İzmir
USD 6.6 billion
USD 1.1 billion
Gaziantep
USD 3.6 billion
Asia
8%
MENA
18%
Other
16%
61%
MENA
44%
Other;
8%
Asia;
8%
Asia
7%
Europe
33%
Europe
Europe
39%
Kayseri
Konya
USD 1 billion
other
13%
Asia
11%
Other
17%
Europe;
24%
MENA;
60%
Source: TURKSTAT
Slide 55
Burada Türkiye’deki ulaştırma altyapısı önemli
Turkey’s exports (transport
modes)
İstanbul
- 105
Tekirdağ
+6
Bursa
Balıkesir + 28
+2
İzmir
- 37
Kocaeli
Sakarya
+ 40
+4
Samsun
+8
Ordu
+1
Bolu
+2
Air
7%
Kayseri
+ 10
Konya
+ 12
Rail
1%
K.Maraş
+ 11
Adana
+7
Denizli
0
Antalya
+2
Karaman
-1
Maritim
52%
Ground
40%
Eskişehir
Ankara
+1
+ 18
Manisa
+7
Trabzon
+3
Mersin
-3
Hatay
+8
Gaziantep
+ 15
AB’nin bir başka önemi de ihracatımızdaki teknoloji
yoğunluğu
Export Sophistication Index (EXPY)
Turkey and selected countries (1995-2009)
 AB’ye ihracatımız sofistikasyon
16000
derecesi daha yüksek ürünler
15000
China
 Bu açıdan MENA bölgesinden
fazla birşey beklememek lazım
14000
13000
12000
 Ayrıca DYY’ın 80%’I halen
AB’den gelmekte.
11000
Turkey
India
10000
9000
Slide 56
Source: COMTRADE, TEPAV calculations
SONUÇ OLARAK
57
Top-10
Türkiye 2023 yılında dünyanın en büyük 10
ekonomisinden biri olabilir mi?
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
USA
China
Japan
Germany
France
UK
Brazil
Italy
India
Canada
Russia
Spain
Mexico
S. Korea
Australia
Netherlands
17
Turkey
18
19
20
Indonesia
Switzerland
Poland
GSYH
(milyar USD)
Çalışan başı üretim
(bin USD)
14,582
5,879
5,498
3,310
2,560
2,246
2,088
2,051
1,730
1,574
1,480
1,407
1,040
1,014
925
783
104.9
7.9
87.9
85.4
99.5
77.6
94.8
89.7
4.1
92.4
21.2
76.3
23.7
42.6
82.2
91.1
735
32.5
707
524
Slide 58
469
6.5
113.4
31.3
Source: The World Bank
World Development
Indicators and TEPAV
calculations
Büyümenin diğer dinamikleri
Average age of
the population
Female labor
Average years of
force
education
participation (%)
58
12.4
67
7.5
48
11.5
53
12.2
51
10.4
55
9.5
60
7.2
38
9.7
33
4.4
63
11.5
58
8.8
49
10.4
43
8.7
50
11.6
58
9.8
60
11.2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
USA
China
Japan
Germany
France
UK
Brazil
Italy
India
Canada
Russia
Spain
Mexico
S. Korea
Australia
Netherlands
36.9
35.5
44.8
44.9
39.9
40.0
29.3
43.5
26.2
41.0
38.7
40.5
27.1
38.4
37.7
41.1
17
Turkey
28.5
24
6.5
18
19
20
Indonesia
Switzerland
Poland
28.2
41.7
38.5
52
61
46
5.7
10.3
10.0
Slide 59
Kaynak: WDI ve TEPAV
2023 yılında kişi başı gelir 25000 Dolar olabilir mi?
Countries with
population > 10 million
per capita income > $25K
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
USA
Netherlands
Canada
Australia
Belgium
Germany
Taiwan
United Kingdom
Japan
France
Spain
Italy
Greece
Korea
Per capita
income in
2011
42.066
36.544
35.222
34.835
32.641
32.349
31.346
31.217
30.866
30.062
26.662
26.370
26.313
25.256
When did it
have $ 10K
per capita?
1929
1960
1942
1950
1960
1957
1986
1941
1968
1960
1972
1967
1970
1991
When did it
reach $25K
per capita?
1973
1991
1985
1995
1991
1988
2004
1996
1990
1992
2003
1998
2005
2010
How many years
to jump from
10K to 25K?
44
31
43
45
31
31
18
55
22
32
31
31
35
19
Slide 60
Kaynak: gapminder.org, TEPAV hesapları
Bölüm 3:
Maliye Politikası,
Bütçe ve Borç Dinamikleri
5018 Sayılı Kanuna Göre Türkiye’de
Genel Yönetim
MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ
BÜTÇE HARCAMALARI
BÜTÇE GELİRLERİ
BÜTÇE AÇIĞI
FAİZ DIŞI BÜTÇE DENGESİ
BÜTÇE AÇIĞI / GSYH
FAİZ DIŞI BÜTÇE DENGESİ/ GSYH
Merkezi Yönetim Bütçesi Harcama
Kalemleri
HARCAMALAR
BÜTÇE ORANLARI (%)
(Bin TL)
2006
2007
2008
2009
2006
2007
2008
2009
Harcamalar
178,126,0
204,067,6
227,030,5 268,219,1
100.0
100.0
100.0
100.0
Faiz Dışı Harcamalar
132,163,3
155,314,7
176,369,2 215,018,2
74.2
76.1
77.7
80.2
37,812,2
43,568,8
48,856,3
55,946,8
21.2
21.4
21.5
20.9
5,075,0
5,804,5
6,407,5
7,208,2
2.8
2.8
2.8
2.7
III. Mal ve hizmet alımları
19,001,4
22,257,9
24,411,5
29,798,9
10.7
10.9
10.8
11.1
IV. Faiz Harcamaları
45,962,7
48,752,8
50,661,3
53,200,8
25.8
23.9
22.3
19.8
V.Cari transferler
49,851,2
63,291,8
70,360,4
91,975,8
28.0
31.0
31.0
34.3
VI. Sermaye Harcamaları
12,097,7
13,003,4
18,515,8
20,071,5
6.8
6.4
8.2
7.5
VII. Sermaye Transferleri
2,637,0
3,542,3
3,173,7
4,319,2
1.5
1.7
1.4
1.6
VIII. Borç Verme
5,688,6
3,845,7
4,643,7
5,697,6
3.2
1.9
2.0
2.1
0
0
0
0
0.0
0.0
0.0
0.0
I. Personel Maaşları
II. Sosyal Güvenlik Primleri
IX. Diğer Harcamalar
Merkezi Yönetim Bütçesi Gelir
Kalemleri
137,480,2 152,835,1 168,108,9 172,440,4
18.1
18.1
17.7
18.1
1. Gelir ve Kardan Alınan Vergiler
40,140,68 48,198,18 54,935,03 56,468,69
5.3
5.7
5.8
5.9
a) Gelir Vergisi
28,982,97 34,447,31 38,029,98 38,445,86
3.8
4.1
4.0
4.0
b) Kurumlar Vergisi
11,157,71 13,750,87 16,905,04 18,022,83
1.5
1.6
1.8
1.9
2. Mülkiyetten Alınan Vergiler
3,117,182 3,645,438 4,088,064 4,663,977
0.4
0.4
0.4
0.5
3. Dahilde Alınan Vergiler
59,408,21 63,589,73 67,258,42 73,136,32
7.8
7.5
7.1
7.7
a) Dahilde Alınan KDV
15,911,29 16,793,06 16,804,60 20,852,82
2.1
2.0
1.8
2.2
b) Özel Tüketim Vergisi
36,926,17 39,110,50 41,831,72 43,619,79
4.9
4.6
4.4
4.6
c) BSMV
2,624,254 3,149,146 3,695,158 4,003,091
0.3
0.4
0.4
0.4
395,833
0.0
0.0
0.0
0.0
e) Özel İletişim Vergisi
3,577,724 4,210,517 4,550,775 4,264,791
0.5
0.5
0.5
0.4
4.İthalde Alınan Vergiler
27,562,84 28,970,32 32,781,44 28,651,40
3.6
3.4
3.4
3.0
a) Gümrük Vergisi
2,080,930 2,440,594 2,770,001 2,465,856
0.3
0.3
0.3
0.3
b) İthalde Alınan KDV
25,425,51 26,492,64 29,972,30 26,134,06
3.4
3.1
3.2
2.7
51,484
0.0
0.0
0.0
0.0
5. Damga Vergisi
3,148,694 3,642,047 3,945,061 4,169,006
0.4
0.4
0.4
0.4
6. Harçlar
3,958,239 4,743,577 5,050,209 4,755,033
0.5
0.6
0.5
0.5
595,979
0.0
0.0
0.0
0.1
7,530,999 8,239,102 7,422,167 9,948,230
1.0
1.0
0.8
1.0
I-Toplam Vergi Gelirleri
d) Şans Oyunları Vergisi
c) Diğer
7.Diğer Vergiler
II-Vergi Dışı Gelirler
368,769
56,403
144,435
326,500
37,092
45,801
376,164
39,135
50,732
Kamu Harcamaları
Genel Yönetim Harcamaları/GSYH
60
50
5,2
3,2
18,3
2,7
2,7
40
3,9
2,3
P
30
10,9
7,2
6,1
5,8
5,7
5,4
Faiz Harcamaları
45,1
20
44,2
Faiz Dışı Harcamalar
44,1
37,1
33,6
26,1
43,1
25,6
27,1
27,5
27,5
38,2
28,6
10
0
TÜRKİYE
|
AB
| OECD
Merkezi ve yerel yönetim harcamaları
Yerel Yönetim Harcamalarının Merkezi Yönetim Harcamalarına Oranı
(1990-2002 ortalama değerler)
 Yerel yönetim
harcamaları
merkezi yönetim
harcamalarına
göre düşük
45
38,5
40
35
31,5
32,1
30
25
20
14,5
15
13,7
10
5
0
Tüm Örneklem
Ülkeleri
Gelişmiş Ülkeler Geçiş ekonomileri Gelişmekte Olan
Ülkeler
Türkiye
(68)
Kaynak: UN Public Administration Network
16 Mart 2011
Mahalli İdare Gelir ve Harcamalarının GSYİH'ya Oranı
6,0
5,2
5,0
4,7
4,6
4,9
4,3
4,0
4,0
3,6
3,6
3,0
3,7
3,5 3,4
3,3
3,1
2,9
3,2
4,2
4,3
3,8
3,9
4,2
4,0
3,7
4,1
3,6
3,4
3,6
3,7
3,7
3,3
3,5
3,5
3,2
3,2
2,8
2,6
3,5
3,1
2,5
2,0
1,0
0,0
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
Gelirlerin GSYİH'ya Oranı
2000
2001
2002
2003
2004
Harcamaların GSYİH'ya Oranı
Kaynak: Bümko
2005
2006
2007
2008
2009
Peki Bütçe Açığı ve Borç Stoku Neden
Önemli?
• Yatırımların aşınması:
– Yüksek bütçe açığı, yüksek reel faiz, yatırımlar
yerine hazine bonolarına giden tasarruflar.
• Enflasyonist baskı:
– Yüksek bütçe açığı, bütçe açıklarının kısmen ya da
tamamen para basarak kapatılması
• Finansal riskler:
– Yüksek bütçe açığı, borcun sürdürülememe riski,
artan risk primi, kırılgan mali piyasalar
Risk primini nasıl ölçeriz?
• EMBI spread (Emerging Market Bond Index)
– JP Morgan tarafından hazırlanan ve bir ülkenin
hazine bonosu ya da devlet tahvilinin ödenmeme
riskini hesaplayan endeks.
• CDS (Credit Default Swap)
– Elinde tuttuğunuz bonoyu sigortalamanız halinde
ödeyeceğiniz sigorta primi
• Bundan başka: Ortalama borçlanma vadesi
Bölüm 4:Para Politikası
TCMB
• Anonim Şirket
• Kar ve zarar ediyor
• Hazine her zaman en az 51% hissesine sahip.
• Para politikası ile ilgili kararların alındığı kurul
Para Politikası Kurulu.
İki ayrı para politikası dönemi
• 2001 öncesi;
– Yüksek bütçe açıkları
– Hazine’nin TCMB’den doğrudan borçlanması
– Sonuç olarak: Mali baskınlık, yüksek enflasyon
• 2001 sonrası;
– Düşük bütçe açıkları, faiz dışı fazla
– Hazine’nin TCMB’den doğrudan borçlanamaması
– Bağımsız merkez bankası (2006 sonrası enflasyon
hedeflemesi)
– Sonuç olarak: Düşük enflasyon
Merkez Bankalarının Amaçları
• Merkez bankalarının amaçları ne olmalı?
– Fiyat istikrarı
– Finansal istikrar, balonları engellemek
– Üretimi potansiyeline yaklaştırmak
Mevcut Para Politikası Rejimi:
Enflasyon hedeflemesi
• Amaç:
– Enflasyonun hedeflenen enflasyondan sapması ve
– Üretim düzeyinin potansiyel üretim düzeyinden
sapmasının en aza indirilmesi amaçlanıyor.
• Araç:
– Birincil araç: Politika faizi
– Yardımcı araçlar: Zorunlu karşılıklar, kur
müdahaleleri, iletişim politikası
Enflasyon hedeflemesi
• Merkez bankasının politika faizi çok kısa vadeli
bir faiz: Türkiye’de bir haftalık repo faizi.
• Bu faiz nasıl oluyor da daha uzun vadeli faizleri
(mevduat, kredi, tahvil gibi) belirliyor?
• Bunun olabilmesi için her şeyden önce politika
faizinin bankalararası piyasadaki kısa vadeli
faizi etkilemesi gerekiyor.
Enflasyon hedeflemesi
• Merkez bankaları bunu likidite yönetimi ile
sağlıyorlar.
• Likidite yönetiminin amacı, bankaların kendi
aralarında yaptıkları işlemlerde ortaya çıkan
kısa vadeli piyasa faizinin, politika faizine yakın
bir düzeyde belirlenmesi.
• Bunun için öncelikle koridor faiz sistemi
uygulanıyor.
Enflasyon Hedefleri ve Gerçekleşmeleri
TCMB: Enflasyon Hedeflemesi
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Hedef
35
20
12
8
5
4
4
7.5
6.5
5.5
5
5
Gerçek
29.7
18.4
9.3
7.7
9.7
8.4
10.1
6.5
6.4
10.4
-
-
TCMB PARA POLİTİKASINI NASIL YÜRÜTÜYOR?
• KISA VADELİ FAİZ HADDİ VE KORİDOR (KANAL) SİSTEMİ
• BANKACILIK SİSTEMİNİN LİKİDİTE TALEBİ VE LİKİDİTE ARZI
• LİKİDİTE YÖNETİMİ
• İLETİŞİM POLİTİKASI
• DÖVİZ KURU POLİTİKASI ARAÇLARI
81
Likidite Yönetimi
• Temel amaç: Kısa vadeli fon piyasasında belirlenen
faizin merkez bankasının politika faizine (hedef
faizine) yakın bir düzeyde belirlenmesi.
• Finansal sistem sorunlu bir dönemden geçiyorsa,
likidite yönetimi finansal istikrarı sağlamaya
odaklanıyor.
82
Likidite Yönetimi
• Açık piyasa işlemleri
– Repo:
• İlk ayakta merkez bankası bankalardan tahvil satın alıyor:
Bankalara likidite sağlanıyor. Bankalar geri almak vaadiyle
tahvillerini ilk ayakta merkez bankasına veriyorlar.
• İkinci ayakta (vade bitiminde) işlem tersine dönüyor: Sağlanan
likidite geri çekiliyor.
– Ters repo: Reponun tam tersi. İlk ayakta sistemden likidite
çekiliyor. İkinci ayakta çekilen likidite geri veriliyor.
83
Likidite Yönetimi
• Açık piyasa işlemleri
– Doğrudan tahvil alımı: Kalıcı likidite verilmesi.
– Doğrudan tahvil satımı: Kalıcı likidite çekilmesi
– Bankalara depo verilmesi (mevduat satmak: iv faizi):
Likidite veriliyor.
– Bankalardan depo almak (mevduat almak: ia faizi): Likidite
çekiliyor.
84
Likidite yönetimi (koridor sistemi)
Likidite yönetimi (koridor sistemi)
• Merkez bankası piyasada belirlenen faizi
koridor içinde tutmak için:
– Faiz, koridorun alt sınırının altına düşme eğilimi
gösterirse bankalardan borç (mevduat) alıyor.
– Faiz, koridorun üst sınırını aşma eğilimi gösterirse
bankalara borç (mevduat) veriyor.
– TCMB bu koridor içinde politika faizi açıklıyorlar.
– Likidite sıkıntısı varsa, gidermek için bu faizden
repo ihalesi açıyorlar (haftalık borç veriyorlar)
Likidite yönetimi (koridor sistemi)
• Bu nedenle, piyasadaki faizin repo faizi
civarında belirlenmesi için merkez
bankalarının kendilerinden talep edilen kısa
vadeli likiditeyi bankalara ‘vermesi’ gerekiyor.
• Aksi takdirde enflasyon hedefi çerçevesinde
belirlenen politika faizinin bir anlamı kalmıyor.
• Dolayısıyla, likidite yönetimi başarılı olmazsa
enflasyon hedeflemesi de anlamsızlaşıyor.
Döviz Kuru Politikası Araçları
• Döviz alım ve satım müdahaleleri
– Sürpriz döviz alımı: Kurun değerini ‘bir süreliğine’ yukarı
iter (yan etki: piyasaya yerli para çıkar).
– Sürpriz döviz satımı: Kurun değerini ‘bir süreliğine’ aşağı
iter (yan etki: piyasadan yerli para çekilir).
– Sürpriz biçiminde olmadan da yapılabilir.
– Sinyal etkisi ve algı yönetimi
88
Bölüm 5: Sanayi ve Dış
Ticaret Politikası
Türkiye’nin bölgedeki yeri:
İmalat sanayinde 1990’lu yıllardan itibaren hızlı büyüme
Bölgede ihracatın dağılımı ve sanayileşme seviyesi (1996)
Bölgedeki imalat sanayi
ihracatında ülkenin
önemi
35%
30%
Russia
25%
20%
Israel
Turkey
15%
10%
Greece
Saudi Arabia
Romania
5%
0%
Bulgaria
Algeria
0%
10%
Egypt
Azerbaijan
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Ülkedeki toplam ihracat içinde
Slide 90 imalat sanayinin yüzdesi (%)
Source: UN COMTRADE, TEPAV Calculations
Bugün Türkiye bölgenin en büyük imalat ihracatçısı
Bölgede ihracatın dağılımı ve sanayileşme seviyesi(2010)
Bölgedeki imalat sanayi
ihracatında ülkenin
önemi
35%
30%
Turkey
Russia
25%
20%
Israel
15%
Romania
UAE
10%
Egypt
5%
Qatar
Greece
Bulgaria
Serbia
Kazakhstan
Moldova
0%
0%
Azerbaijan
10%
20%
30%
40%
Armenia
50%
Georgia
60%
70%
Tunisia
Jordan
80%
Malta
90%
100%
Ülkedeki toplam ihracat içinde imalat sanayinin yüzdesi (%)
Slide 91
Source: UN COMTRADE, TEPAV Calculations
İhracat büyümesi geleneksel pazar ve geleneksel ürünler sayesinde
sağlanabiliyor
Export growth decomposition:
Export Growth
in New Firms;
11,0%
Export Growth
in New
Markets;
14,7%
INTENSIVE MARGIN
Export Growth
in Existing
Products, in
Markets and
by Firms;
65,6%
EXTENSIVE
MARGIN
Export Growth
in New
Products; 8,7%
• Yüksek gelir seviyesindeki ülkeler geleneksel olmayan pazar ve ürünlerde
daha fazla ihracat büyümesi yaşıyor
• Örn: Fransa: yeni firmalardan % 27; yeni pazarlardan % 20; yeni ürünlerden
% 13
92
Toplam ihracatın % 88’ine yakını en büyük 10 ihracatçı tarafından
gerçekleştiriliyor.
Figure 5.2: Exporters’ concentration, measured in
export value, employment and revenues, 2008
Figure 5.3: Concentration of export values in top
10% and 25% exporters in Turkey and peer
countries
100%
95%
10% top
exporters
90%
25% top
exporters
85%
80%
75%
BRA
93
CHL
COL
CRI
MEX PAK TUR
ZAF
Pazar paylarında ciddi artışlar sağlanmadan 2023 hedeflerine ulaşmak zor
gözüküyor.
İthalat talep trendlerine bağlı Türkiye ihracat büyüme projeksiyonu
94
AB’yle entegrasyon: İyi mi kötü mü?
Indonesia
135
China
Argentina
Brasil
Low Growth
High Export Growth
125
2011 Q2 Export Level (2008Q2=100)
India
Peru
Australia
S.Korea
Thailand
Hong Kong
115
Greece
Russia
105
Ireland
95
Chile
Taiwan
Mexico
S.Africa
SwitzerlandUnited States
High Growth
High Export Growth
Singapore
Israel
Czech R.
Netherlands
Japan Spain Belgium
Germany Sweden
Italy
France
U
nited
Hungary Austria Kingdom
Canada
Denmark
Malasia
Poland
Turkey
85
Low Growth
Low Export Growth
High Growth
Low Export Growth
Norway
75
85
90
95
100
105
110
115
2011Q2 GDP Level (2008Q2=100)
120
125
Slide 95
Sources: TEPAV calculations, WTO, Eurostat, EIU, BEA, Statistics Canada, Bank of Israel, Banco de Brasil, tradingeconomics.com
130
İhracat piyasaları için piyasa çeşitlendirmesi:
AB’nin azalan, MENA’nın artan önemi
100%
12%
12%
12%
13%
13%
13%
4%
4%
3%
4%
12%
4%
4%
8%
6%
19%
21%
12%
10%
44%
46%
2009
2010
Other
90%
7%
80%
70%
60%
4%
11%
11%
4%
14%
9%
7%
19%
North America
North Africa
Middle East
10%
12%
50%
Non EU
Europe
40%
30%
54%
56%
56%
20%
48%
EU-27
10%
0%
1996
2000
2007
2008
Source: UN COMTRADE
Fakat, IMF ‘e göre MENA bölgesi ithalat taleplerinde ciddi bir düşüş var
Seçilmiş bölgelerde ithalat talep trend ve tahminleri
20,0
17,8
18,0
16,0
14,0
13,0
12,0
9,9
10,0
8,0
8,9
7,2
6,8
7,9
8,6
6,0
4,1
3,8
4,0
2,3
2,0
EU +EFTA
MENA
04-08 avg
97
ECA
07-11 avg.
12-16 forecast
EAP
8,8
Birçok firma diğer pazarlara ihracatını sabit tutarken MENA’ya da açıldı
Exporters presence in MENA vs. presence in other world regions
98
İhracatta sektörel çeşitlendirme dikkat çekici
Number of product groups with above $ 500 million exports
(HS4 classification, 2 digit, 2008)
45
39
40
35
30
25
20
15
10
5
28
21 20
17 16
15
13
11 11
9
8
8
8
6
5
4
3
3
1
1
1
1
1
0
0
0
0
Source: UN Comtrade data
İhracatta coğrafi çeşitlendirme daha da dikkat
çekici
Number of export destinations (non-energy) over $ 500 million volume, 2007-2008
60
53
50
47
40
32
30
23
22
19
20
17
14
13
10
10
9
9
7
6
5
5
5
4
3
2
1
1
0
0
0
0
0
An overview of Turkey’s
developmental journey
Slide 100
Source: UN COMTRADE, TEPAV Calculations
Pazar çeşitliliği büyük firmalar tarafından sağlanıyor
Market reach of Turkish exporters over time (2002-2010)
4.3
4.5
900.0
3.9
4.0
700.0
600.0
3.0
2.3 2.3
2.5
2 2 2
2.0
1.1
2002
500.0
2007
400.0
2007
2010
300.0
2010
200.0
0.5
100.0
0.0
0.0
Mean number of Median number of
destination per firm destination per firm
497.8
2002
1.0
Values per firm
(million $)
838.6
800.0
3.4
3.5
1.5
946.5
1000.0
5.0
125.5 152
62.5
Mean number of firm per
destination
Median number of firm per
destination
• Şirket başına ortalama ihracat değeri ve ihracat yapılan bölgeler yavaş da olsa arttı.
101
Buna rağmen AB en önemli küresel pazar
Import demand by main markets and regions (US$m, 2010)
US; 1.968 ;
13%
Other; 3.674 ;
25%
MENA; 830 ;
6%
China (incl Hong
Kong); 1.827 ;
12%
EU; 5.426 ; 37%
Japan and
Korea; 1.119 ;
7%
• Germany alone is a 30% larger market than all of MENA
• IMF forecasts substantial slowdown in MENA; to benefit from growth pull, Turkey will
need to focus on Asia
102
2000’de konfeksiyon baskın sektör
Source: : Hausman, R., Hidalgo, C.A., Bustos, S., Coscia, M. Chung, S., Jimenez, J., Simoes, A., and Yildirim, M.A.
2011. The Atlas of Economic Complexity: Mapping Paths to Prosperity. Boston: MIT and Harvard University.
103
2010 yılında ekonomi sektörel olarak
daha çeşitli
Source: : Hausman, R., Hidalgo, C.A., Bustos, S., Coscia, M. Chung, S., Jimenez, J., Simoes, A., and Yildirim, M.A.
2011. The Atlas of Economic Complexity: Mapping Paths to Prosperity. Boston: MIT and Harvard University.
104
İhracatta ürün çeşitliliğini kimler
sağlıyor?
• Büyük firmalar
• Küçük firmalar da büyük ihracatçıları takip
ederek ihracat yapmaya başladılar
• Çeşitliliğin ne şekilde sağlanıyor:
– Dar ürün portföylerinde çeşitlilik
– Başta dinamik bir yapı, ürün sayısı 4-10’a
ulaştığında çeşitlendirme duruyor
• Asimetrik şokların karşılanmasında firma
bazında ürün çeşitliliği
105
İhracatta yüksek kalite ve zengin ithalat içeriği firmaların hayatta kalma
şanslarını arttırıyor
5-year export survival for firms of different export quality and import content
106
Özetle…
 Son 10 yılda Türkiye’nin ihracat sepetinde önemli
yapısal kaymalar gerçekleşti
 Pazar paylarındaki kazançlar düşen sektörlere
yoğunlaştı
 Etkinlik ve üretkenlik kazancı potansiyeli metal,
maline ve tekstilde daha yüksek
107
Özetle;
 Ürün portföyünün geliştirilmesinde ve yeni
sektörlere yatırımlarda firma düzeyinde
dinamizm azaldı.
 İhracat büyümesinin ana faktör çıktı kalitesi
 Çıktı kalitesi ve katma değer yaratımında girdi
kalitesinin önemi çok fazla
– İthalat ve Doğrudan Yabancı Yatırımlar kalite
artışında ve katma değer yaratımında ana etken
Odak grupların ürün çeşitliliği hakkında
görüşleri:
• En önemli kısıtlar:
– İthal girdilerin maliyeti / Yüksek kalitede yerli girdinin
bulunmaması
– Değer zincirinin gücü
– Düşük doğrudan yabancı yatırım seviyeleri
– Firma büyüklüğü
109
Dış Ticarette Rekabetçilik
Rekabet gücünün ana belirleyicileri ve
Türkiye’nin göreli konumu
Rekabet gücü bileşenlerine göre yapılan sıralamada Türkiye’nin 131 ülke içindeki yeri
Piyasa büyüklüğü
18
Türkiye’nin Küresel Rekabet Gücü
Endeksindeki sıralaması 53’tür.
41
Özel sektör gelişmişliği
43
Mal piyasaları etkinliği
İnovasyon
53
Teknolojik hazırlık
53
55
Kurumsal altyapı
Fiziki altyapı
59
Yükseköğretim ve mesleki eğitim
60
Mali piyasaların gelişmişliği
61
77
Sağlık ve ilköğretim
83
Makroekonomik durum
İşgücü piyasası etkinliği
Sanayi Sektörü Üzerine Bir
Değerlendirme
0
126
20
Slide 111
40
60
80
100
120
140
Türkiye uzun dönemli rekabetçiliği sağlayabilir mi? AB’ye
yeni üye 12 ülke ile karşılaştırma
Institutions
120%
Innovation
Infrastructure
100%
80%
Business sophistication
Macroeconomic stability
60%
40%
20%
Market size (140%)
0%
Health and primary education
Technological readiness
Higher education and training
Financial market sophistication
Goods market efficiency
Labor market efficiency
Turkey wrt EU-Accession 12 average
EU-Accession 12 average
Slide 112
Source: WEF (2007-2008), REF Calculations
Türkiye uzun dönemli rekabetçiliği sağlayabilir mi? BRIC
ülkeleri ile karşılaştırma
Institutions
120%
Innovation
100%
Infrastructure
80%
Business sophistication
Macroeconomic stability
60%
40%
20%
Market size
0%
Health and primary education
Technological readiness
Higher education and training
Financial market sophistication
Goods market efficiency
Labor market efficiency
Turkey wrt BRIC average
Slide 113
Source: WEF (2007-2008), REF Calculations
BRIC average
Düşük teknolojili mallarda azalma, orta teknolojili
mallarda artma
Technological composition of Turkey’s exports 1990-2009
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
1986
Turkey’s economic
transformation
1996
2000
2008
2009
Source: UN COMTRADE database, TEPAV calculations
(Based on UNIDO classification of products by level of technology)
Role of entrepreneurship in Turkish – American relations
Ama, yüksek teknolojili mal ihracatında Türkiye
oldukça geride
Technological composition of exports of Korea and Turkey (1990-2009)
Republic of Korea
Turkey
60%
60%
50%
50%
40%
40%
30%
30%
20%
20%
10%
10%
0%
1990
1995
2000
2005
0%
2009
1986
Slide 115
1996
2000
2008
2009
Source: UN COMTRADE database, TEPAV calculations
(Based on UNIDO classification of products by level of technology)
Aynı seviyede başladığımız Kore ile farkımız
GDP per capita in S.Korea and Turkey as percentage of GDP per capita in U.S., (SAGP, 1975-2008)
70%
Korea
60%
50%
40%
Turkey
30%
20%
10%
0%
1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008
Slide 116
Kaynak: EIU and TEPAV calculations
Mevcut üretim yapısı, ülkelerin sahip
olduğu beceri ve yeterliliklerin aynasıdır
Üretim çeşitliliği ve ürünlerin sıradanlığı
Ürün çeşitliliği ile kişi başına gelir
117
Slide 118
Türkiye’nin uzun dönemli riski: orta gelir tuzağı…
Faktör
ekonomisi
Düşük maliyetli girdi
Verimliliğe
dayalı
ekonomi
İnovasyona
dayalı
ekonomi
prodüktivite
Değer yaratma
• Türkiye’nin durumu
Source: WEF
– 2009’da, Türkiye inovasyona dayalı ekonomi olma yolunda ilerleyen bir ekonomi
olarak kabul ediliyordu.
– 2010’da ise WEF, Türkiye’yi verimliliğe dayalı bir ekonomi olarak değerlendirdi.
• Peki inovasyona dayalı ekonomi olmak ne gerektiriyor?
– Daha geniş bir reform süreci
– Eğitim, hukuk, kamu yönetimi ve altyapı yatırımları
• Risk: reformsuz bir siyasi iklim
2013, 2014, 2015’te bekleyen seçimler…
Türkiye en büyük 10 ekonomiden biri olabilir mi? Ancak
prodüktivite ikiye katlanırsa…
Nominal
GDP
Output per
worker
(1000 USD)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
USA
China
Japan
Germany
France
UK
Brazil
Italy
India
Canada
Russia
Spain
Mexico
S. Korea
Australia
Netherlands
14,582,400
5,878,629
5,497,813
3,309,669
2,560,002
2,246,079
2,087,890
2,051,412
1,729,010
1,574,052
1,479,819
1,407,405
1,039,662
1,014,483
924,843
783,413
104.9
7.9
87.9
85.4
99.5
77.6
94.8
89.7
4.1
92.4
21.2
76.3
23.7
42.6
82.2
91.1
17
Turkey
735,264
32.5
18
19
20
Indonesia
Switzerland
Poland
706,558
Slide523,772
119
468,585
6.5
113.4
31.3
Sonuç olarak
• Özellikle 2001 sonrasında önemli reformlar
yapılsa da, sürdürülebilir büyümenin önünde
hala yapısal problemler mevcut.
• Orta gelir tuzağından çıkmak için, önemli bir
reform sürecine ihtiyaç var.
E
Bölüm 6: İşgücü Piyasaları
Sunum İçeriği
– İşgücü piyasaları, istihdam, işsizlik,
– Türkiye’deki işgücü piyasasının analizi, istihdam ve
işsizlik verilerinin nasıl yorumlanması gerektiği,
– Türk işgücü piyasasının temel özellikleri,
– Politika önerileri
Hanehalkı İşgücü İstatistikleri
TÜRKİYE
2010
2011
KENT
2010
KIR
2011
2010
2011
Kurumsal olmayan nüfus (000)
15 ve daha yukarı yaştaki nüfus
(000)
71 105 72 014
49 058 49 346
22 047 22 668
52 287 53 242
36 479 36 787
15 808 16 455
İşgücü (000)
25 179 26 103
17 014 17 344
8 165
8 759
İstihdam (000)
İşsiz (000)
İşgücüne katılma oranı (%)
İstihdam oranı (%)
İşsizlik oranı (%)
Tarım dışı işsizlik oranı (%)
Genç nüfusta işsizlik oranı(1)(%)
21 741 23 286
3 438 2 816
48,2
49,0
41,6
43,7
13,7
10,8
16,7
13,4
24,6
19,3
14 366 15 150
2 648 2 194
46,6
47,1
39,4
41,2
15,6
12,6
15,9
13,0
26,4
21,2
7 375
790
51,7
46,7
9,7
20,6
20,4
8 136
623
53,2
49,4
7,1
15,5
15,2
İşgücüne dahil olmayanlar (000)
27 108 27 139
19 465 19 443
7 643
7 696
İşgücüne katılma oranı (İKO)üzerine
• İKO, bir önceki yılın aynı dönemine göre 0,8 puanlık
artışla % 49 olarak gerçekleşmiştir. Erkeklerde
işgücüne katılma oranı % 71, kadınlarda % 27,9’dur.
• İşgücünün eğitim ve yaş dağılımları ise;
• Toplam işgücünün % 16,5'ini 15-24 yaş grubundakiler
oluşturmaktadır(Genç tanımı)
• Lise altı eğitimlilerde işgücüne katılma oranı; erkekler için
% 69,1, kadınlar için % 24’tür.
• Yükseköğretim mezunu erkeklerde % 85,4 olan işgücüne
katılma oranı, kadınlarda % 72'dir.
İstihdam üzerine…
•İstihdam edilenlerin;
• % 71,3'ü erkek nüfustur.
•% 59,3'ü lise altı eğitimlidir.
•% 61,2'si ücretli veya maaşlı , % 25,6'sı kendi hesabına
veya işveren, % 13,2'si ise ücretsiz aile işçisidir.
•% 58,8'i 10 kişiden az çalışanı olan işyerlerinde
çalışmaktadır.
•Ücretli olarak çalışanların % 90'ı sürekli bir işte
çalışmaktadır.
İşsizlik üzerine…
• İşsiz tanımı: Referans dönemi içinde istihdam
halinde olmayan kişilerden
– iş aramak için son üç ay içinde iş arama kanallarından en
az birini kullanmış
– ve 2 hafta içinde işbaşı yapabilecek durumda olan
kurumsal olmayan çalışma çağındaki tüm kişiler işsiz
nüfusa dahildirler.
• İş aramayıp çalışmaya hazır olanlar 2 milyon
184 bin.
– İş bulma ümidi olmayanlar 796 bin
– Diğer 1 milyon 388 bin.
İşgücüne dahil olmayan nüfus
İşgücüne dahil olmayan nüfus
27.139
100,0
İş aramayıp, çalışmaya
hazır olanlar
2.184
8,0
İş bulma ümidi olmayanlar
Diğer
796
1.388
2,9
5,1
Mevsimlik çalışanlar
100
0,4
Ev işleriyle meşgul
11.758
43,3
Eğitim/öğretim
Emekli
4.333
3.419
16,0
12,6
Çalışamaz halde
Diğer
3.497
1.848
12,9
6,8
Demografi, Kaynak:TÜİK
2009
• Toplam doğurganlık hızı, 1980
yılında 3,41 çocuk iken 2009
yılında 2,12 çocuktur.
• Ülkemizde ortanca yaş 29,2’dir.
Ortanca yaş erkeklerde 28,7 iken,
kadınlarda 29,8’dir
• 15-64 yaş grubunda bulunan
çalışma çağındaki nüfus, toplam
nüfusun % 67,2’sini
oluşturmaktadır. 1980’de %56 idi.
• Keza aynı dönem içinde 0-14 yaş
grubu bağımlı nüfusun toplam
nüfusa oranı %40’dan %25’lere
düşmüştür.
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1990
1985
1980
2,12
2,1
2,12
2,1
2,1
2,1
2,08
2,17
2,37
2,53
2,65
2,59
3,41
Demografik değişim süreci
• Nüfus biliminde bu değişim üç evreli bir geçiş sürecidir.
• Doğurganlığın yüksek olduğu ilk dönem, 0-14 yaş grubu
olan bağımlı çocuk nüfusun yüksek olduğu dönemdir.
• Genç nüfusun görece yüksek olduğu ikinci dönemde,
doğurganlık oranı azalır, çalışabilir yaştaki aktif nüfus
(15-64) artar. Bu ikinci geçiş dönemi literatürde
“demografik fırsat penceresi” olarak tanımlanır. Türkiye
bu dönemdedir.
• Demografik değişimin üçüncü evresi, aktif-üretken
nüfusun yaşlandığı ve özellikle 65 yaş üstü bağımlı
nüfusun görece arttığı ve bu yapının süreklilik kazandığı
devredir. Avrupa ülkeleri ve gelişmiş ülkeler, “yaşlılık
krizi” olarak da tanımlanan üçüncü evreye girmişlerdir.
Demografik fırsat penceresi
• Aktif/üretken nüfus bağımlı nüfusa göre daha hızlı
büyümekte, bu durum; toplam üretimi, toplam
istihdamı, toplam tasarrufu, toplam vergileri, toplam
yatırımı, alt yapı stokunu, özetle ekonomik ve sosyal
kalkınma hızını artırmaktadır.
• Ancak, bu süreç yani demografik değişimin fırsat
penceresine dönüşmesi, kendiliğinden olmamaktadır.
Bunun için ülkedeki sosyal, ekonomik ve kurumsal
yapının bu değişimi sağlaması, destek olması
gerekmektedir.
Demografik fırsat penceresi
• Başta eğitim sistemi olmak üzere, sağlık sistemi,
işgücü ve mali piyasalar, siyasi istikrar ve yönetim
kalitesi, bürokratik yapı gibi faktörler demografik
fırsatın değerlendirilme ölçüsünü belirlemektedir.
• Örneğin, ABD, Avrupa ve Doğu Asya ülkeleri
demografik fırsat penceresini iyi değerlendirirken
Latin Amerika ülkeleri bu fırsatı ıskalamıştır.
Türk işgücü piyasasının temel özellikleri
1.
2.
3.
4.
5.
Genç nüfus yapısı
Düşük işgücüne katılım ve istihdam oranı
Kadın istihdamının düşüklüğü
Kayıt dışı istihdam
Yapısal dönüşüm.
Asıl işe yoğunlaş, işin diğer kısımları için “outsourcing”.
• Outsourcing(Dış kaynak kullanımı): Firmanın kendi
bünyesinde yapmakta olduğu işin bir kısmını bir başka
firmaya yaptırıp, yapılmış kısmı daha sonra işin
bütününe entegre etmesi.
• Kural 5: Firmanızın röntgeninin çekin; her
departmanı, her fonksiyonu mercek altına alın ve
hangisini kendiniz yapıp hangisini dışarı yaptırmanın
daha yaralı olacağına karar verin,
• Kural 6: Out-sourcing aracını firmanızı ve Pazar
payınızı büyütmek için kullanın, insanları işten atmak
için değil.”
McKinsey Global Institute “ outsourcing önümüzdeki 5
yılda ortalama yıllık %30-40 artacak”.
• Çağrı merkezleri, IT yazılım, müşteri ilişkileri, telepazarlama,
doküman yönetimi, muhasebe, vergi, finans hizmetleri…
• Hindistan’da yaklaşık 400 bin kişi çağrı merkezlerinde başta
Amerika olmak üzere ülkelerin kredi kartı, uçak bileti ve
fatura tahsilatı işlerini yapıyor.
• Amerikan şirketlerinin önemli bölümü muhasebe işlemlerini
Hindistan’da tutuyor.
• Amerika’da çekilen tomografiler Hindistan’da Hintli
doktorlar tarafından okunuyor.
Enformel sektör-kayıt dışılık-sonsuz esneklik
• “Mevzuat katı” ancak “uygulama esnek”.
• Mevzuat yasal (küçük firmalar) yada gayri yasal
(enformal sektör) ekonominin ve iş gücü piyasasının
önemli bir bölümünde uygulanmıyor.
• Kurallara uymanın maliyetinin yüksekliği, enformal
sektörü ve kural-kayıt dışılığı teşvik ediyor.
• İşten çıkış zorsa işe girişte zordur. Türkiye Avrupa’da
çalışma saatleri en fazla ülkedir.