docYeşil İşler ve İstihdam Olanakları Üzerine Bir Tartışma*
download 
Şikayet Transkript
Yeşil İşler ve İstihdam Olanakları Üzerine Bir Tartışma*
Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi . 8(1) . 51-59 © 2016 Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi http://iibfdergi.aksaray.edu.tr Yeşil İşler ve İstihdam Olanakları Üzerine Bir Tartışma* Ceyda ERDEN ÖZSOYa Anadolu Üniversitesi Öz Yeşil işlerin tanımı, kapsamı ve istihdam etkileri konusunda farklı yaklaşımlar bulunmaktadır. Ortak bir yeşil iş tanımlaması ile ilgili olarak henüz bir fikir birliğine varılamamıştır. Genel olarak yeşil işlerin; ekosistemi ve biyolojik çeşitliliği korumaya yardım etmesi, verimli stratejiler yoluyla enerji, malzeme ve su tüketimini azaltması, sera gazı emisyonunu düşürmesi, her türden atık ve kirlilik üretimini en aza indirmesi ve önlemesi olmak üzere dört temel özelliği bulunmalıdır. Yeşil işlerin en önemli özelliklerinden biri de sadece çevreci olmakla kalmaması, aynı zamanda düzgün işler olmasıdır. Yeşil işlerin istihdam etkisinin pozitif, negatif ya da nötr olacağını savunan görüşler bulunmaktadır. Brüt ve net istihdam etkileri de ele alınan diğer konular arasındadır. Bu çalışmada farklı yaklaşımlara göre yeşil işler ortaya konmakta ve yeşil işlerin istihdama olası etkileri tartışılmaktadır. Anahtar Kelimeler: Yeşil Ekonomi; Yeşil işler; Yeşil Yakalı Çalışanlar; İstihdam Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP)’e göre yeşil ekonomi, çevresel riskleri ve ekolojik kıtlıkları azaltan ve çevreyi tahrip etmeden sürdürülebilir kalkınmayı amaçlayan bir ekonomi olarak tanımlanmaktadır. Yeşil ekonomi, ekonomik büyüme ve çevresel sürdürülebilirlik arasında bağlantı kuran önemli bir kavramdır. Enerji, inşaat, ulaşım, imalat, turizm, atık yönetimi gibi ekosistem için kritik sektörler ile tarım, ormancılık, balıkçılık ve su gibi doğal kaynak temelli sektörler yeşil ekonominin kilit sektörleridir (UNEP, 2010: 3, 8). Şekil 1. Yeşil Sektörler Kaynak: (Özsoy, 2013a: 87) Günümüzde yeşil ekonomi üzerinde en çok durulan konulardan biri haline gelmiştir. Kimine göre realite, kimine göre bir ütopya olan yeşil ekonomik dönüşüm (yeni yeşil düzen) beraberinde pek çok tartışma getirmektedir. Bu konuda en çok tartışılan konuların başında yeşil işler gelmektedir. Öncelikle yeşil işlerin tanımlanması konusunda önemli farklılıklar göze çarpmaktadır. UNEP’e göre tüm yeşil işler, tam olarak yeşil değildir. Bazı faaliyetler ve bu faaliyetlere ilişkin işler diğerlerine göre renk skalasında yeşilin daha açık tonudur.1 UNEP’e göre çizginin (eşiğin) yüksek belirlenmesi gerekmektedir. Çünkü eşik düşük belirlenirse pek çok iş yeşil sayılabilecek, dolayısıyla yeşil işlerde ve istihdam olanaklarındaki gelişme adeta bir illüzyona dönüşebilecektir. Bu nedenle tanımlama konusu son derece kritiktir (Morriss ve diğerleri, 2011: 73-74). Bu çalışmada öncelikle yeşil işlerin kapsamıyla ilgili tartışmalara yer verilmektedir. Farklı raporların yeşil iş tanımlamaları karşılaştırmalı olarak ele alınmaktadır. Diğer taraftan yeşil işlerin istihdam * “Bu makale 18Ağustos 2015 tarihinde Torino/İtalya’da gerçekleştirilen EconWorld 2015 Konferansında sunulan aynı adlı bildirinin gözden geçirilmiş ve geliştirilmiş versiyonudur.” a Ceyda ERDEN ÖZSOY, Doç. Dr. Anadolu Üniversitesi İİBF İktisat Bölümü, [email protected]. 1 Örneğin güneş enerjisinden elektrik üretmeye çalışanlar ile boya fabrikasında üretim sürecinde daha az sera gazı emisyonu sağlayarak iş sürecini görece daha yeşil hale getiren çalışanların, çevreye katkıları farklı düzeydedir. A KSA RA Y Ü N İV E RS İ T ES İ İİ B F D E R G İS İ , Ocak 2016, Cilt 8, Sayı 1 üzerinde yaratması beklenen bir takım potansiyel Yeşil etkiler bulunmaktadır. Bazı görüşlere göre yakın bir değerlendirildiğinde, gelecekte çevreye mavi yakalılar yerlerini yeşil yakalı işler için yapılan duyarlı bu farklı tanımlamalar tanımların faaliyetlerde sektörlerdeki çalışan işlerden çalışanlara bırakabilecektir. İstihdam etkisinin pozitif başlayarak, çevresel işlerin tümünü kapsayan ve daha olduğunu ileri sürenler kadar negatif ya da nötr geniş bir yelpazeye yayılan işler olarak çeşitlilik olacağını savunan görüşler de bulunmaktadır. Diğer gösterdiği anlaşılmaktadır. Yeşil işlerin aynı zamanda taraftan brüt ve net istihdam etkileri de literatürde insana yakışır işler olması gibi belirlenmesi oldukça güç incelenen özelliklerinin de bulunması, yeşil iş tanımını giderek konular arasında yer almaktadır. Bu çalışmada yeşil ekonomik dönüşümde yeşil yakalı işler güçleştirmektedir. Tüm bu özellikleri dikkate ortaya konmakta ve yeşil işlerin istihdama olası etkileri alındığında yeşil işler, çevrenin ve doğal kaynakların tartışılmaktadır. korunmasına katkıda bulunarak veya çevre üzerinde olumlu etkiler oluşturarak, sürdürülebilir kalkınmayı Yeşil İşlerin Tanımlanması Sorunu İnsanoğlunun ekolojik ayak izini azaltacak destekleyen ve yeşil ekonomik dönüşüme katkıda ve ekonomiyi daha sürdürülebilir bir hale getirecek pek çok temiz teknoloji, iş süreci, ürün ve hizmet bulunan, bu nedenle de çevre dostu ve aynı zamanda insana yakışır olan düzgün işlerdir (Arlı-Yılmaz, 2014: 17-18). bulunmaktadır. Yeşil işler, çevre kalitesini korumayı ve Literatürde yeşil işlerle ilgili yapılan tanımlamalarda artırmayı sağlayan, gelecekte dünya ekosistemine zarar belirgin verebilecek her türlü faaliyetten kaçınan işler olarak Amerikan ekonomisinde yeşil işleri araştıran bir rapora tanımlanabilir 35). (GreenJobs in U.S. Metro Areas) göre yeşil iş tanımı şu Günümüzde çevresel zararları azaltmayı ve çevreyi şekilde yapılmaktadır: Yenilenebilir ya da nükleer3 korumayı amaçlayan pek çok iş ve meslek grubu enerji kullanılarak elektrik üreten herhangi bir etkinlik, olmasına rağmen, bunların tümünün yeşil iş olarak bu yakıtları taşımak üzere kullanılacak biyoyakıtın kabul edilmesi mümkün değildir. Yeşil işlerin çevreci sağlanması için mısır veya soya tedarik edilen tarım olması gerekli bir koşuldur, ancak yeterli değildir. işleri, Çünkü yeşil işlerin çevresel boyutunun yanında ayrıca malların (UNEP ve diğerleri, 2008: düzgün işler (decentjobs) de olması gerekmektedir. 2 farklar olduğu yenilenebilir üretilmesi sağlayıcılar, görülmektedir. enerji üretiminde için imalat yenilenebilir enerji işleri, ya Örneğin kullanılan ekipman da enerji Yeşil işler, işgücüne verimli çalışma ortamları sunan, verimliliğinde uzmanlaşmış toptancılar, enerji ve yeterli gelir olanağı ve sosyal koruma sağlayan, işçi kirlilik yönetim sistemleri inşaat ve montajı, çevre haklarına saygılı ve hayatlarını etkileyen kararlara programını yürüten kamu görevlileri ile mühendislik, katılım olanağı veren işlerdir. (ILO, 2013: 23). hukuk, 2 3 Örneğin elektronik ürünlerin geri dönüşümünde çalışanlar her ne kadar çevre dostu bir işte çalışıyor olsa da, eğer bu iş çalışanların zararlı maddelerle temasına neden olarak güvenli koşullar sağlamıyorsa o zaman yeşil bir iş olarak kabul edilemez. Görüldüğü gibi söz konusu rapora göre günümüz nükleer enerji üretimi yeşil işler arasında sayılmaktadır. Oysa birçok yeşil grup nükleer enerjiye tamamen karşıttır. Yeşil enerji taraftarları genellikle nükleer güçle ilgili olarak bir ikilemle karşı karşıya kalmaktadır. Daha çok nükleer güç tesisi şüphesiz karbondioksit emisyonunu azaltabilecektir. Bu da yeşil düşüncenin anahtar hedefidir. Bu bakış açısına göre nükleer enerjinin de bir yeşil enerji kaynağı olarak ele alınması doğaldır. Fakat nükleer enerji kullanımının geride bıraktığı uzun ömürlü radyoaktif atıkların bertaraf edilmesi bir takım çevresel olumsuzluklar yaratabilmektedir. Aslında sadece bu olumsuzlukları yaratabilen enerji S a y f a | 52 araştırma ve danışmanlık alanlarındaki kaynağı nükleer değildir. Örneğin güneş enerjisi panellerinin üretimi geriye bertaraf edilmesi gereken tehlikeli atıklar bırakabilmektedir. Güneş panellerinin yerleştiği alan ne kadar genişse çevresel etkileri de o kadar büyük olmaktadır. Özellikle panellerin kurulu olduğu alanlar doğal yaşamı tehdit etmekte ve nesli tükenmekte olan bazı hayvan türlerini olumsuz etkilemektedir. Aynı olumsuzluklar bio-yakıt ve hidro enerji için de söz konusudur. Biyoyakıtın temin edilmesinde yetiştirilen ekinler su kirliliği yaratmak suretiyle çevreye zarar verebilmektedir. Ekinlerin gıda yerine biyoyakıt için kullanılması gıda fiyatlarının artmasına neden olarak yoksulları olumsuz etkileyebilmektedir. Bu nedenle enerji kaynağı seçerken muhakkak bir ödünleşimi (tradeoff) göze almak gerekmektedir. Çünkü her bir enerji kaynağı bir çevresel problemi çözerken bir başkasına neden olabilmektedir(Morriss ve diğerleri, 2011: 48). ERDEN ÖZSOY / Yeşil İşler ve İstihdam Olanakları Üzerine Bir Tartışma destekleyici işler yeşil işler olarak kabul edilmektedir UNEP raporunda öne sürülen yeşil iş tanımı ise bazı (Global Insight, 2008: 5). açılardan daha sınırlayıcı; bazı açılardan ise oldukça Tablo 1. Standart Endüstriyel Sınıflandırma Temelinde Yeşil İşler Yenilenebilir Enerji Üretimi: Hidroelektrik, nükleer, diğer yenilenebilir. Tarım ve Ormancılık: Mısır yetiştiriciliği, soya yetiştiriciliği, ormancılık ve ağaçlandırma hizmetleri, orman yönetimi hizmetleri, kerestecilik İnşaat ve Montaj Sistemleri: Güneş enerjisi tesis edilmesi, enerji yönetimi kontrolleri, çevre kontrol sistemi kurulumu, kirlilik kontrol donanımının montajı İmalat: Mısır üretiminde ıslak öğütme, mısır öğütme yan ürünler4, glüten yem ve yemek, soya ve bitkisel yağ fabrikaları, lesitin, soya, soya unu, irmik, yağ, kek, yemek, ya da toz, soya proteini konsantreleri ve izolatlar, hidrojen, etil alkol, etanol, güneş ısıtıcıları ve toplayıcıları, rüzgâr türbini, gaz türbini, hidrolik türbin, buhar türbini kurulum üniteleri ve parçaları, turbo jeneratörler, su pompalamak ve elektrik üretmek için yel değirmenleri, ışık yayan diyotlar, güneş pilleri ve fotovoltaik cihazlar, yakıt hücreleri, çevresel kontroller ve test ekipmanları Mühendislik, Hukuk, Araştırma ve Danışmanlık: Çevre hukuku, çevre koruma örgütü çalışanları, kirlilik kontrol mühendisliği, inşaat yapı danışmanlığı, ısıtma ve havalandırma mühendisliği, elektrik ve elektronik mühendisliği, enerji tasarrufu mühendisliği, tarımsal ve biyolojik araştırmalar, biyomekanik araştırmalar ve ticareti, doğal kaynak araştırması, enerji araştırması, çevre araştırması, malzeme yönetim danışmanlığı, verimlilik iyileştirme danışmanı, çevre iyileştirme, enerji tasarrufu danışmanı, çevre danışmanı, jeolojik ve jeofizik danışman, geri dönüşüm, atık maddeler, çevre temizlik hizmetleri, doğal kaynak koruma hizmetleri… Kamu Yönetimi: Çevre sağlığı programı idaresi, çevre ajansları, hava kirliliği kontrolü ajansı, çevre koruma ajansı, çevre kalite ve kontrol ajansı Ekipman (Donanım) Bayileri ve Toptancıları: Güneş panelleri, güneş ısıtma ekipmanları, hava kirliliği kontrol ekipmanları ve malzemeleri, su kirlilik kontrol ekipmanları Kaynak: (Global Insight, 2008: 19) 4 Mısırın işlenmesi sürecinde esas olarak mısır parçalanarak, çeşitli bileşenlerine ayrılmakta ve bu bileşenler yiyecek endüstrisi ve diğer endüstrilerde kullanılmak amacıyla, uygun hale getirilmektedir. Mısır işlenerek gıda sektöründe kullanılan ara ürünler elde edilmektedir. Bu suretle işlenen mısırın tamamı değerlendirilmektedir.İşlenen mısırdan mısırözü, protein, kepek ve nişasta üretilmektedir. Bu ürünlerden kepek ile mısır proteini (glüten) yem üreticilerine, mısır özü yemeklik yağ fabrikalarına, nişasta sütü, früktoz ve dekstroz (tatlandırıcı) ise gıda sektörüne verilmektedir. Mısırın işlenme sürecinde büyük miktarlarda su kullanılmaktadır. Islak öğütme prosesi, mümkün olduğunca saf nişasta sütü ve yan ürünler elde etmek için mısırın, ters akışlı olarak sisteme verilen proses suyu yardımı ile bileşenlerine ayrılmasıdır. Öğütme tanklarında yumuşatılan mısır, kırma değirmenleri vasıtasıyla öğütülerek, mısırın içerisinde bulunan mısır özü, kepek, nişasta ve proteinin (glüten) birbirlerinden ayrılması sağlanmakta ve mısırın yumuşatılması (masarasyon) geniş kapsamlıdır. Örneğin nükleer enerjiyle ilgili tüm işler ve birçok geri dönüşüm işleri yeşil iş olarak kabul edilmemektedir.5 Öte yandan çevre kalitesinin koruması ve artırılmasıyla sürdürülebilirliğe önemli ölçüde katkı sağlayan tüm işler yeşil iş olarak adlandırmaktadır (UNEP ve diğerleri, 2008: 35).UNEP’e göre yeşil işlerin; ekosistemi ve biyolojik çeşitliliği korumaya yardım etmesi, verimli stratejiler yoluyla enerji, malzeme ve su tüketimini azaltması, ekonomik faaliyetlerin düşük karbon kullanımıyla gerçekleştirilmesi, her türden atık ve kirlilik üretiminin en aza indirilmesi ve önlenmesi olmak üzere dört temel özelliği bulunmalıdır. Şekil 2: Yeşil İşlerin Temel Özellikleri Ekosistemin ve biyolojik çeşitliliğin korunması Düşük atık ve su kirliliği Yeşil İşler Düşük enerji, malzeme ve su tüketimi Düşük sera gazı emisyonu Kaynak:(UNEP ve diğerleri, 2008: 35-36) UNEP daha geniş bir tanımda bulunarak çevresel sektörlere ürün arz eden tüm tedarik zincirini de yeşil iş tanımına dâhil etmektedir. Örneğin rüzgâr türbini 5 sırasında masarasyon suyu oluşmaktadır. Mısır işlemesi üretim tesislerinde oluşan atıksular yüksek oranda protein ve nişasta içerdiğinden organik kirlilik yükü yüksek (kuvvetli) atıksular olarak nitelendirilmektedir. Öğütme sırasında kullanılan su zengin çözünür protein içermesinden dolayı daha sonra evaporatörlerde yoğunluğu artırılarak, kepeğe protein katkısı sağlayacak şekilde ilave edilmektedir. Islak öğütme sürecinde en önemli atık su kaynağını evaporatör kondense suyu oluşturduğu, dolayısıyla bu ünitede atıksu oluşumunun azaltılması gerekmektedir (Erşahin ve diğerleri, 2006: 27-28). Her ne kadar geri dönüşüm kaynakların korunması ve yeniden değerlendirmesi açısından çevre dostu olarak görülse de geri dönüşüm işlerinin çoğunda, işçiler tehlikeli maddelere maruz kaldığından ve örgütlenme özgürlükleri kısıtlı olduğundan yeşil iş olarak son derece zayıf uygulamalar olarak nitelendirilirler. Ayrıca sağlıksız çalışma ortamları ve düşük ücretler nedeniyle insana yakışır işler de değildirler. Özellikle geri dönüşüm sırasında S a y f a | 53 A KSA RA Y Ü N İV E RS İ T ES İ İİ B F D E R G İS İ , Ocak 2016, Cilt 8, Sayı 1 kuleleri büyük miktarlarda çelik kullanımı incelendiğinde, şekildeki kesişim ve birleşim gerektirmektedir. Rüzgâr enerjisi sektörü için tedarik alanlarından yola çıkarak UNEP tarafından verilen zinciri, yeşil iş tanımının kapsamı daha rahat izlenebilir. çeliğin yapımından rüzgâr türbininin tamamlamasına kadar tüm süreçleri içermektedir. Esasen çelik sektörü kendi başına yeşil değildir. Ancak UNEP’e göre rüzgâr türbini kulesinde kullanılan çeliği A: Çevresel çıktı üretiminde istihdam (doğrudan çevresel mal ve hizmet üretiminde istihdam) üretmek yeşil bir iştir (Morriss ve diğerleri, 2009: 17). O B: Çevresel süreçlerde istihdam (çevresel mal ve hizmet halde bir rüzgâr santralinin kurulumu için gerekli üretiminde tedarik zincirinin her bir aşamasındaki rüzgar türbin parçalarının imalatında çalışan mühendis istihdam) ve teknikerler, bu ürünlerin geliştirilmesi sürecinde C: İnsana yakışır işler (düzgün işler) istihdam edilen Ar-Ge çalışanları, türbin parçalarını taşıyan tır ve kamyon şoförleri, montajında çalışan işçi ve bu parçaların mühendisler, rüzgar D: Yeşil ekonomi sayesinde yaratılan ancak çevreyle ilgili olmayan ve yeşil olmayan işler türbininin doğru yerde konumlandırılmasında görev Şekil 3: Toplam İstihdam, Yeşil İş ve İnsana Yakışır İş alan ve yer seçimi analizi yapan meteoroloji ve jeoloji Arasındaki Şematik İlişki mühendisleri, söz konusu yatırımı yönlendiren işletme sahibi ve yatırım için gerekli kredinin tahsis edilmesini sağlayan bankacılık uzmanları da yeşil iş çalışanları olarak kabul edilmektedir (Arlı-Yılmaz, 2014: 37). Ancak burada dikkat edilmesi gereken bir husus çok önemlidir ve gözden kaçmamalıdır. Pollin ve WicksLim’e göre (2008: 4) tren makinisti bugün mobilya, yarın bir gün ise bir rüzgâr tribününün bileşenlerini taşısa da küresel ısınmayla mücadeleye ve sağlıklı bir toplumun oluşturulmasına hizmet ettiği için yeşil ekonomiye yönelik bir faaliyette bulunmaktadır. Ancak Kaynak: (ILO, 2013: 24) makinistin bu işinin yarı zamanlı bir yeşil iş olup AC: Çevresel çıktı üretimiyle ilgili olup, aynı olmadığı konusu net değildir. Çünkü söz konusu makinist her ne kadar rüzgâr türbini parçalarını taşısa zamanda insana da yakışır olan işlerde istihdam da, mobilya da taşımaya devam etmektedir (CEE, 2008: BC: Çevresel süreçlerle ilgili olup, aynı zamanda 5). düzgün işlerde istihdam Görüldüğü gibi bazı yeşil iş tanımlamalarında sadece UNEP ve diğerlerine göre (2008) yeşil işler (AC) nihai olarak çevresel mal ve hizmet (çıktı) üretiminde (BC) alanı olarak tanımlanmaktadır (ILO, 2013: 24). istihdam konu edilmektedir. Bu tür tanımlamalarda dikkate alınan husus sadece sonuçtur. Bazı çalışmalar ise yeşil işleri daha geniş bir kapsamda ele alarak çevresel çıktı üretiminin tüm aşamalarını da (tedarik zincirinin her bir aşamasını) dikkate alan yani süreç odaklı bir yaklaşım benimsenmektedir. O halde temel alınan yaklaşıma göre yeşil iş tanımlaması bazen çok ILO’nun tanımına göre ise; bir iş sürdürülebilir üretime katkı sağlıyorsa, enerji ve doğal kaynaklardan tasarruf ediyorsa, yenilenebilir enerji kullanıyorsa, çevre ve hava kirliliğine yol açmıyorsa, biyo-çeşitliliği koruyorsa o iş yeşil bir iştir; inşaattan tarıma, hizmetten metalürjiye kadar. Yeşil işler sadece çevre koruma sektörleriyle de ilgili değildir (Sungur, 2011: 154). geniş, bazen çok dar bir kapsamda olabilmektedir. Toplam istihdam Şekil 3’teki gibi dörde ayrılarak parçalara ayırma işlemini yeşil iş olarak kabul etmek mümkün değildir (UNEP/ILO/IOE/ITUC, 2008: 215, 219). Ancak Amerikan Güneş Enerjisi Topluluğu (ASES)’e göre S a y f a | 54 geri dönüşüm Amerika’nın işidir(Bezdek, 2007: 29) en büyük ikinci yeşil ERDEN ÖZSOY / Yeşil İşler ve İstihdam Olanakları Üzerine Bir Tartışma UNEP, yaptığı yeşil iş tanımından hareketle sektörlere işlerin istihdam üzerinde dört etkisinin olabileceğini göre belirtmektedir. Bu olasılıklar şu şekilde sıralanabilir: bazı ekonomik faaliyetlerin yeşillenme potansiyelini, mevcut yeşil işlerin durumunu ve uzun dönemde yeşil iş potansiyelini tahmin etmeye yönelik bir çalışma yapmıştır. Tablo 2, UNEP’in bu tahminlerini özetlemektedir. 1.Bazı durumlarda ek istihdam yaratılabilir (mevcut üretim donanımına ek olarak kirlilik kontrol cihazları imalatı gibi) 2.Bazı istihdam alanları yer değiştirebilir (fosil yakıt Tablo 2. Yeşil İşlerin Mevcut Durumu ve Gelecek Potansiyeli Sektörler Faaliyetler Yeşillenme Mevcut Uzun Potansiyeli Yeşil İş DönemDurumu Yeşil İş Potansiyeli Enerji Yenilenebilir Mükemmel İyi Mükemmel Enerji Karbon Orta Yok Bilinmiyor Yakalama ve Depolama Çelik İyi Orta Orta Alüminyum İyi Orta Orta Sanayi Çimento Orta Orta Orta Kâğıt İyi Orta İyi Geri Mükemmel İyi Mükemmel Dönüşüm Enerji Verimli Orta-İyi Sınırlı İyi Araçlar Ulaştırma Toplu Mükemmel Sınırlı Mükemmel Taşımacılık Demiryolu Mükemmel Negatif Mükemmel Havayolu Sınırlı Sınırlı Sınırlı Yeşil Binalar Mükemmel Sınırlı Mükemmel Güçlendirme Mükemmel Sınırlı Mükemmel Yapılar Aydınlatma Mükemmel İyi Mükemmel Verimli Mükemmel Orta Mükemmel Ekipmanlar Küçük Ölçekli Mükemmel Negatif Mükemmel Tarım Sürdürülebilir Tarım Organik Mükemmel Sınırlı İyiTarım Mükemmel Çevresel İyi Sınırlı Bilinmiyor Hizmetler Ormancılık Ağaçlandırma İyi Sınırlı İyi Tarımsal İyiSınırlı İyiOrmancılık Mükemmel Mükemmel Sürdürülebilir Mükemmel İyi Mükemmel Ormancılık Yönetimi Kaynak: (UNEP ve diğerleri, 2008: 301) kullanımı yerine yenilenebilir kaynaklara, kamyon üretimi yerine raylı araç üretimine ya da depolama ve atık yakma yerine geri dönüşüme kayma gibi nedenlerle) 3.Belirli işler yer değiştirmeksizin elenebilir (çevreye zararlı ambalaj malzemelerinin kullanımından vazgeçilmesi veya yasaklanması ve bunların üretiminin durdurulması halinde) 4.Pek çok mevcut iş çeşitli beceri setleriyle, çalışma yöntemleriyle ve yeni yeşil fikirlerle basitçe yeniden düzenlenebilir (özellikle tesisatçılar, elektrikçiler, metal çalışanları ve inşaat işçileri gibi) Yeşil ekonominin istihdam üzerinde çeşitli açılardan yaratabileceği olumlu ve olumsuz etkiler yoğun bir tartışma alanı yaratmaktadır. Olumlu bakış açısına göre, çevreyi korumaya ve iyileştirmeye yönelik düzenlemeler yeni işler yaratabilir ya da mevcut işleri koruyabilir. Olumlu istihdam etkisi; doğrudan etki, dolaylı etki ve uyarılmış etki olarak sınıflandırılabilir. Buna göre doğrudan istihdam etkisi, artan çevre koruma harcamaları ile tetiklenen artan talep, üretim ve istihdamda ortaya çıkan ilk tur etkilerdir. Dolaylı istihdam etkisi ise çevresel harcamalara diğer çevresel olmayan harcamaların dâhil olmasıyla ortaya çıkan ikinci ve üçüncü tur etkilerdir. Dolaylı istihdam etkileri şu şekilde ortaya çıkar (OECD, 2004: 9-10): Çevresel harcamaların tetiklediği aramalı ve hizmet talebi Artan talep ve istihdamın yarattığı ücret artışlarından kaynaklanan çarpan etkisi Yeşil İşlerin İstihdam Üzerindeki Potansiyel Etkileri Yeşil ekonomi, sektörlerin kendi içinde ve sektörler Nispi ücret ve fiyat etkileri arası ilişkilerde sebep olabileceği bazı kayıp ve Kirlilik kontrolü yatırımlarının düzenli kazançlarla ülkenin üretim ve istihdam yapısında yatırımların yerine geçmesi nedeniyle ortaya önemli bir değişime yol açabilecektir. UNEP ve çıkan yer değiştirme etkileri diğerleri (2008: 43) yeşil ekonominin yarattığı yeşil Yeşil ürünlere ve hizmetlere, aynı zamanda bunların üretiminde kullanılan altyapı ve donanıma yönelik S a y f a | 55 A KSA RA Y Ü N İV E RS İ T ES İ İİ B F D E R G İS İ , Ocak 2016, Cilt 8, Sayı 1 artan talep ve yatırımlar bazı sanayilerin ve girişimlerin restoranda yemeleri halinde, restoran işletmecisinin gelişmesine yol açabilecektir. Bu durum özellikle yeşil daha fazla personele gereksinim duyması uyarılmış bir sektörlerde daha yüksek işgücü talebi ve iş yaratımına istihdam etkisidir. Ayrıca sektörlerin giderek daha yeşil (doğrudan etki) dönüşebilir. Rüzgâr enerjisi santrali hale gelmesi sonucunda artan tasarruflar, başka kurulumu sürecinde yaratılan istihdam doğrudan sektörlere harcanabildiğinden orada ek istihdam istihdama örnek olarak gösterilebilir. yaratabilir. Buna tasarruf sonucu uyarılmış istihdam Diğer taraftan gelişen sektörlerin diğer sektörlerle kurduğu girdi-çıktı ilişkisi nedeniyle bu sektörlere girdi temin eden diğer sektörlerde ek bir istihdam yaratımı (dolaylı etki) ortaya çıkabilecektir. Yeşil bina sayısının adı verilmektedir. Enerji verimliliğinin artması sonucu, elektrik faturasından sağlanan tasarruf, ekonominin herhangi bir sektöründe harcandığında yaratılabilecek ek istihdam bu duruma örnek olarak gösterilebilir. artması nedeniyle gelişen inşaat sektörünün yüksek Yeşil ekonomi sürecinin her aşamasında yaratılan yalıtımlı cam ve çimento talebini, rüzgâr türbinlerinin işlerin sayısı; kanatları ve kuleleri için çelik ve karbon fiber tüketim (C) ve yatırım (I) düzeyinin (talep), ticaret hacminin (artan yurtiçi talep ve bununla kullanımını artırmaları bu duruma örnek olarak gösterilebilir. Bu artan ekonomik faaliyet düzeyi nedeniyle yaratılan gelir, gerek tüketim gerekse yatırım harcamalarını arttıracağından ekonomi genelinde gelirin yeniden dağılımı sonucunda doğrudan ve dolaylı olarak yaratılan işlere ek olarak daha fazla istihdam (uyarılmış etki) yaratılacaktır. kurulumunda S a y f a | 56 Örneğin, çalışanların, güneş akşam panellerinin yemeklerini ilişkili istihdamı elde edebilmek için yurtiçi talep ve ihracat büyüklüklerinin toplamından yeşil ürünlerin kendisine ya da kullanılan girdilere yönelik ithalatı çıkartmak gerekir.) ERDEN ÖZSOY / Yeşil İşler ve İstihdam Olanakları Üzerine Bir Tartışma istihdam esnekliğinin6 (talep birimi başına düşen iş yaratımı) bir fonksiyonudur. Bu etkiler işgücü piyasasında meydana gelecek Diğer bir istihdam etkisi bütçe etkisidir. Eğer yeşil mal ve hizmetler ikamelerine oranla daha pahalı ise, girişimciler ve hane halkları diğer mal ve hizmetlere daha az kaynak ayıracaktır. Bütçe etkisi negatif veya pozitif olabilir. Negatif bütçe etkisi değiştirmek zorunda kalacak işçi sayısına eşdeğerdir. örneğin yenilenebilir enerji kullanımıyla ilişkilendirilebilir. Enerji üretiminde yenilenebilir kaynakların kullanım maliyetleri hızla düşmekte ve giderek daha rekabetçi dönüşümün boyutları ile ilgili bir göstergedir. Doğrudan ve dolaylı kazanç ve kayıplar aynı zamanda işçilerin aynı sektör içerisinde mi, yoksa sektörler arasında mı geçiş yapmak zorunda olduğunu açıklamaya yardımcı olur. Net istihdam etkisi ise yeşil ekonominin daha fazla iş yaratımına mı, yoksa iş kaybına mı yol açtığını göstermesi açısından aynı derecede önemlidir. olmakla birlikte, başlangıçta (geçici olarak da olsa) Diğer taraftan çevre programları, bazı fabrikaların tüketicilere oldukça önemli maliyetler yüklemektedir. kapanmasına neden olabileceğinden olumsuz istihdam Tersine, örneğin, enerji verimliliği ve daha geniş etkisine de neden olabilir. Çevre programları fiyatların kaynak verimliliği ile oluşan maliyet-etkin yatırımlar artmasına ve böylelikle talebin, üretimin ve istihdamın nedeniyle pozitif bütçe etkileri de ortaya çıkarabilir. azalmasına yol açabilir. Ayrıca firmaların yeni üretim Talebin işgücü esnekliğinin düşük olduğu enerji kapasitelerini kirlilik kontrolü yönetmeliklerinin daha tüketiminden, esnekliğin daha yüksek olduğu mal ve gevşek uygulandığı yabancı ülkelere kaydırmasına da hizmetlere neden kazanımlar kaymasına da bağlı olarak değişkenlik birikimli bir hal alacaktır.7 elde gösterecek, edilen taşma Sermayenin kirlilik sığınaklarına (pollution havens) doğru yer değiştirmesi uzun Böylece potansiyel iş dönemde olumsuz bir istihdam etkisi yaratmaktadır yaratımı belli sanayi dalları ile sınırlı kalmayarak, yaratacakları olabilir. zamanla etkileriyle (OECD, 2004: 9-10). (spill-overeffect) ekonomi geneline yayılabilir. Bu durumda istihdamda brüt kazanımlar ortaya çıkabilir. Sonuç Literatürde yeşil işlerin tanımı ve kapsamına yönelik Ancak olumsuz bakış açısına sahip olanlara göre bu çeşitli yaklaşımlar yer almaktadır.Ortak bir yeşil iş mekanizmanın tersine işlemesi olasılığı da vardır. Yeşil tanımlaması ile ilgili olarak henüz bir fikir birliğine mal ve hizmetlerin, daha az yeşil olanların yerine varılamamıştır. Aslında yeşil işlerin tanımı konusunda geçmesi nedeniyle ortaya çıkan her bir iş kaybı, bir fikir birliğine varılmış olsa bile, ekonomik gelişme istihdamı (ve geliri) olumsuz yönde etkileyebilir. ve teknolojik yeniliklerle birlikte yeşil işlerin niteliği de Örneğin yenilenebilir enerji kullanımının artması, fosil değişeceğinden, verilen tanım da zamanla önemini yakıtlara olan talebi azaltır ve dolayısıyla kömür kaybedecektir. Çünkü yeşil işler zamana bağlı olarak madenciliği sektörünün arzını etkiler. Bu şekilde değişen, dinamik bir kavramdır. doğrudan ve dolaylı olarak ortaya çıkabilecek kayıplar istihdamdaki brüt kayba eklenmelidir. Genel olarak yeşil işlerin; ekosistemi ve biyolojik çeşitliliği korumaya yardım etmesi, verimli stratejiler Brüt ve net istihdam etkilerinin her ikisi de önemlidir. yoluyla enerji, malzeme ve su tüketimini azaltması, sera Birlikte ele alındığında, brüt kazanç ve kayıplar iş gazı emisyonunun düşürülmesi, her türden atık ve Yeşil mal ve hizmetlere yönelik talebin istihdam esnekliği ortalama talep ve özellikle de doğal kaynak ve enerji yoğun mallara yönelik taleple kıyaslandığında daha esnektir. Kammen ve diğerleri (2004: 1-2)’ne göre, yenilenebilir enerji sektörü, fosil yakıt tabanlı enerji sektörüne göre enerji birimi başına daha çok iş yaratmaktadır (örneğin ortalama mW başına). 7 Çevre ile ilgili mal ve hizmet üreten sektörlerde üretim genel olarak geleneksel sektörlere oranla daha emek-yoğundur (Martinez-Fernandez ve diğerleri, 2010: 14). Uluslararası Enerji Ajansının ifade ettiği gibi, bu sektörler (özellikle de yenilenebilir enerji sektöründe) henüz maliyet etkin (costeffective) değildir. Bu faaliyetler veri çıktı miktarı için daha yüksek miktarda girdi (emek ve sermaye) gerektirmektedir. İş yaratımı için kısa vadede bu durum avantaj sağlamaktadır. Uluslararası Enerji Ajansı OECD ülkelerinde temiz enerji teknolojisinde her bir milyar dolarlık yatırımın 30.000 yeni iş yaratacağını, hatta ortalama ücret düzeyinin daha düşük olduğu ülkelerde, bu sayının üzerinde bir istihdam artışı sağlanacağını tahmin etmektedir (IEA, 2009: 20-21). 6 S a y f a | 57 A KSA RA Y Ü N İV E RS İ T ES İ İİ B F D E R G İS İ , Ocak 2016, Cilt 8, Sayı 1 kirlilik üretiminin en aza indirilmesi ve önlenmesi üzerindeki etkileri de daha net bir şekilde ortaya olmak üzere dört temel özelliği bulunmalıdır. Bu bakış çıkarılabilecektir. Böylelikle yeşil iş ve istihdamla ilgili açısına bağlı olarak, bir işin “yeşil” olarak kabul gelişmeleri daha somut bir biçimde izlemek de edilebilmesi için nihai olarak çevresel bir mal veya mümkün olabilecektir. Gerçekten de yeşil işlerin hizmet üretmesi gerekmektedir. istihdam üzerinde pozitif etkisi olduğu kanıtlanırsa o Ancak bazı kuruluşlar, çevresel mal veya hizmet üreten sektörlere ürün arz eden tüm tedarik zincirini de yeşil iş tanımına dâhil etmektedir. Bu yaklaşıma göre yeşil iş kapsamı o kadar genişletilmiştir ki, neredeyse tüm işler yeşil iş konumuna getirilmiştir. Bu yaklaşımdaki gibi eşik düşük belirlenirse pek çok iş yeşil sayılabilecek, dolayısıyla yeşil işlerde ve istihdam olanaklarındaki gelişme olduğundan yüksek görünecektir. Yeşil işlerin sınırının belirlenmesinde çizginin (eşiğin) nerede belirleneceği önemli bir konudur ve tartışmaya açıktır. Yeşil işlerin tanımı ve kapsamı ile ilgili olduğu gibi, istihdam üzerinde yaratması beklenen etkiler konusunda da farklı yaklaşımlar yer almaktadır. İyimser bakış açısına sahip olanlar, yeşil işlerin istihdam üzerinde artırıcı etki yaratacağını ileri sürmektedir. Oysa bazı görüşlere göre istihdam etkisi nötrdür. Çünkü mevcut işgücü yer değiştirerek yeşil işlerde istihdam edilmiş olacaktır. Bu anlamda, günümüz mavi yakalıları, yeşil yakalı çalışanlara dönüşecektir. Diğer taraftan işgücüne gerekli halde yeşil ekonominin de cazibesi artacak, özel sektör ve kamu sektörü tarafından çeşitli teşvik mekanizmaları devreye sokulacaktır. Kaynakça Arias,C.(2009),“Going Green to Make Green Hiringand Looking for Sustainable Jobs at Colleges and Corporations”, Mary AnnLiebert, Inc.,Vol. 2, No. 3, June 2009. Arlı-Yılmaz, S. (2014). Yeşil İşler ve Türkiye’de Yenilenebilir Enerji Alanındaki Potansiyeli, TC Kalkınma Bakanlığı Sosyal Hizmetler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Uzmanlık Tezi, Yayın No: 2887, Ankara. CEE. (2008). Green Jobs: A Review of Recent Studies, Center for Energy Economics Bureau of Economic Geology The University of Texas at Austin. Erşahin, E. M., Tezer, H. B., Öztürk, İ., Bilge, C. (2006). Mısır İşleme Endüstrisinde Kirlilik Profili ve Atık Azaltımı Yaklaşımı, İTÜ dergisi/e Su Kirlenmesi Kontrolü Cilt:16, Sayı:1-3, 25-33. Global Insight (2008). Currentand Potential Green Jobs in The U.S. Economy, The United States Conference Of Mayors and the Mayors Climate Protection Center. http://www.usmayors.org/pressreleases/uploads/greenjobsre port.pdf becerilerin kazandırılmasıyla mevcut işlerin yeşil hale (Erişim Tarihi: 24.03.2015). getirilmesi de aynı etkiyi verecektir. Yeşil işlerin IEA (2009), “Ensuring Green Growth in a Time of Crisis; The Role of Energy Technology”, (www.iea.org/Papers/2009/ensuring_green_growth.pdf) istihdam üzerindeki etkisinin olumsuz olacağını ileri süren kötümser görüşler de bulunmaktadır. Bu görüşün taraftarlarına göre, yeşil işler bazı işlerin yok olması, dolayısıyla mevcut işgücünün işsiz kalmasına sebep olabilecektir. Tüm bu potansiyel istihdam etkilerinin bir arada görülmesi daha büyük bir olasılıktır. Bu nedenle, tüm etkilerin bir arada ele alınarak, net sonucun ortaya konulması daha doğru bir yaklaşım olacaktır. Asıl önemli olan husus “net” istihdam yaratımıdır. Net istihdam etkisi yeşil ekonominin daha fazla iş yaratımına mı, yoksa iş kaybına mı yol açtığını göstermesi açısından önemli bir göstergedir. Bu çalışma özellikle yeşil işlerin tanımı konusunda ortaya çıkan karmaşayı gözler önüne sermektedir. Yeşil işlerle ilgili herkesin kabul edebileceği ortak bir tanımlama yapılabilirse, S a y f a | 58 yeşil işlerin istihdam ILO (2012), “Working Towards Sustainable Development: Opportunities for decent work and social inclusion in a gren economy”. (http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/--dgreports/---dcomm/--publ/documents/publication/wcms_181836.pdf) ILO (2013). Sustainable Development, Decent Workand GreenJobs, International Labour Conference, 102nd session, Report V, Genova. http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_norm/--relconf/documents/meetingdocument/wcms_207370.pdf adresinden 17 Şubat 2015’te alınmıştır. Kammen, D.M.,Kapadia, K. ve Fripp, M. (2004). Putting Renewables to Work: How Many Jobs Can the Clean Energy Industry Generate? University of Califoria Berkeley, Report of The Renewable and Appropriate Energy Laboratory. http://rael.berkeley.edu/sites/default/files/very-oldsite/renewables.jobs.2006.pdf adresinden 17 Şubat 2015 tarihinde alınmıştır. ERDEN ÖZSOY / Yeşil İşler ve İstihdam Olanakları Üzerine Bir Tartışma MARTINEZ-FERNANDEZ, C., C. HINOJOSA ve G. MIRANDA (2010), “Green Jobs and Skills: The Local Labor Market Implication of Addressing Climate Change”, Working Decument, CFE/LEED, OECD, (http://www.oecd.org/dataoecd/54/43/44683169.pdf) Roger Bedzek (2007). Renewable Energy and Energy Effıciency: Economic Drivers for The 21st Century, American Solar Energy Society, s. 29. http://www.misinet.com/publications/ASES-EconomicDrivers07.pdf (Erişim Tarihi: 24.03.2015) Morriss, A.P., Bogart, W.T., Dorchak, A. ve Meiners, R.E. (2009). Green Jobs Myths, University of Illinois Law & Economics Research Paper No. LE09-001and Case Western Reserve University Research Paper Series No. 09-15. http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1358423 (ErişimTarihi: 22.02.2015) Morriss, A.P., Bogart, W.T., Dorchak, A. veMeiners, R.E. (2011). The False Promise of Green Energy, Cato Institute, USA. OECD (2004), “Environment and Employment: An Assessment”, Working Party on National Environmental Policy, Environment Policy Committee, May 2004, OECD, Paris. (http://www.oecd.org/dataoecd/13/44/31951962.pdf) OECD. (2010). Green Jobs and Skills: The Local Labor Market Implications of Addressing Climate Change, Working Document. OECD Publishing. Özsoy, C. (2011). Yeşil Ekonominin Dinamikleri: Yeşil İşler ve Beceriler, Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, Yıl: 48, Sayı: 562, ss. 19-32. Özsoy, C. (2013a). Yeşil Ekonominin İstihdama Olası Etkileri, TİSK İşveren Dergisi, Cilt 51, Sayı 3, Haziran, ss. 87-89. Özsoy, C. (2013b). Yeşil Yakalı Çalışanlar: Türkiye Potansiyel Yeşil İşlere Hazır mı?,Kariyer Gündemi, İlkbahar, ss. 20-23. Pollin, R. ve Wicks-Lim, J. (2008). Job Opportunities for the Green Economy: A State-by-State Picture of Occupations That Gain From Green Investments, Political Economy Research Institute (PERI), University of Massachusetts, Amherst. Renner, M.,Ghanı-Eneland, M. ve Chawla, A. (2009). “LowCarbonJobsfor Europe: Current Opportunities and Future Prospects”, June 2009, World Wide Fund for Nature, Brussels. Sungur, Z. (2011). Türkiye’de Yeşil Yakalı Mesleklerin Gelişiminde Güncel Eğilimler, International Conference On Eurasian Economies 2011, ss 154- 159. UNEP/ILO/IOE/ITUC.(2008). Green Jobs: Towards Decent Work in a Sustainable Low-Carbon World, (http://www.unep.org/labour_environment/PDFs/Greenjobs/ UNEP-Green-Jobs-Report.pdf.) UNEP(2008).“Background Paper on Green Jobs”, (http://www.unep.org/labour_environment/pdfs/green-jobsbackground-paper-18-01-08.pdf) UNEP. (2010). “Green Economy: Driving a Green Economy Through Public Finance and Fiscal Policy Reform”, Working Paper v.1.0., France.http://www.unep.org/greeneconomy/Portals/88/docu ments/ger/GER_Working_Paper_Public_Finance.pdf adresinden 10 Şubat 2015 tarihinde alınmıştır. WHITE, Sarah ve Jason WALSH; (2008), “Greener Pathways: Jobs and Workforce Development in the Clean Energy Economy”, Center on Wisconsin Strategy – The Workforce Alliance – The Apollo Alliance. (http://www.greenforall.org/resources/green-collar-jobsoverview). S a y f a | 59 A KSA RA Y Ü N İV E RS İ T ES İ İİ B F D E R G İS İ , Ocak 2016, Cilt 8, Sayı 1 S a y f a | 60
