Mars`taki metanın kaynağı ne?
Transkript
Mars`taki metanın kaynağı ne?
Mars’taki metanın kaynağı ne? Yaşam ürünü olabilir mi?.. NASA’nın Mars’ta incelemelerini sürdüren gezgin keşif aracı Curiosity tarafından çevresindeki atmosferde belirlenen geçici metan artışları ve deldiği toprakta keşfedilen organik maddeler, gezegenbilimciler camiasında heyecan yarattı. Sonuçlar, Curiosity’nin üzerindeki “Mars’ta Örnek Analizi” (sample Analysis on Mars – SAM) adlı gelişkin laboratuarla Gale Krateri tabanında 20 ay içinde 12 kez yapılan atmosfer analizlerine dayanıyor. Science dergisinin Web sitesinde 16 Aralık’ta yayımlanan bulgulara göre Mars atmosferinde ortalama milyarda yaklaşık 0.7 olan metan gazı bulunuyor. Ancak 2013 sonlarıyla 2014 başlarını kapsayan iki ay içinde yapılan dört ayrı ölçümde bu ortalama oranın milyarda 7.2 oranına yani on katına kadar çıkıp sonra yine düştüğü gözlenmiş. Araştırmacılara göre bu Mars’ta bilinmeyen bir kaynağın dönemsel olarak metan gazı ürettiğinin bir göstergesi. Metan, organik, yani bildiğimiz yaşam için gerekli karbonu içeren bir molekül. Organik maddeler de, yaşamın yapıtaşları olmakla birlikte yaşam olmadan da var olabiliyorlar. Araştırmacılar da metanın kaynağının ne olabileceği konusunda ihtiyatı elden bırakmayıp, metanın biyoloik kaynakların yanısıra biyolojik olmayan kaynaklardan da, örneğin kayalardaki kimyasalların suyla tepkimeye girmesi sonucu da çıkabileceğine işaret ediyorlar. Curiosity ayrıca Cumberland adı verilen bir kayayı matkabıyla delerek topladığı toz içinde çeşitli organik maddeler de belirlemiş. Aratırmacılara göre Mars atmosferinden ve yüzeyinden elde edilen bu veriler, “Kızıl Gezegen” in herhangi bir zamanda canlı mikroplar barındırdığının göstergesi olmasa da, en azından günümüzde kimyasal olarak aktif, uzak geçmişte de yaşam destekleyebilecek koşullara sahip olduğunu gösteriyor. Şimdiye kadar Mars çevresinde dolanan uzay araçları ve yüzeyindeki gezgin gözlem araçlarıyla yapılan incelemeler, Dünyamız gibi 4.6 milyar yaşında ve günümüzde soğuk ve kupkuru olan bu gezegenin milyarlarca yıl önce üzerinde denizler ve göller bulunduracak kadar ılıman koşullara sahip olduğunu gösteriyor. Mars üzerindeki derin kanyonlar ve sel yataklarına benzeyen yarıklarla, düzlüklerdeki tortul kayalar ve içerdikleri mineraller, gezegenin uzak geçmişinde suyun şekillendirmesine uğradığının kanıtları olarak yorumlanıyor. Mars toprağının halen de donmuş halde zengin bir su içeriğine sahip olduğu belirlenmiş bulunuyor. Curiosity’nin Gale Krateri içindeki göl yatağında çamur çökellerinden oluşmuş Cumberland adlı kayadan elde ettiği veriler Mars’ın hidrolojik tarihine de ışık tutuyor. Kayadaki göl yatağı mineralleri içine 3 milyar yıldan daha önce hapsolmuş olan su molekülleri, gezegenin, suyunun büyük kısmını o göl oluşmadan önce kaybetmiş olduğunu, sonra da kaybetmeye devam ettiğini gösteriyor. Araştırmacılar bu sonuca su molekülündeki hidrojen izotoplarının birbirine olan oranını inceleyerek varmışlar. Hidrojenin en basit formunun çekirdeği yalnızca bir protondan ibaretken, döteryum denen daha ağır izotopunun çekirdeğinde protonun yanısıra bir de nötron bulunur. Mars tarihi boyunca bu oran sürekli değişiyor. Nedeni, en hafif element olan hidrojenin Mars’ın görece küçük kütlesinin yeterince tutamadığı atmosferinden uzaya kaçarak azalmasına karşılık, daha ağır olan döteryumun atmosferdeki (ve dolayısıyla sudaki) oranının artması. Curiosity’nin günümüzün 3.9 ile 4.6 milyar yıl öncesi arasında oluşmuş olan Cumberland’dan topladığı örnekler içindeki su moleküllerinde belirlediği döteryum-hidrojen oranının, Mars’ın günümüz atmosferindeki su buharı içindeki oranın yarısı kadar olması, kaya oluştuktan sonra gezegenin önemli oranda su kaybına uğramış olduğunun göstergesi. Ancak, örneklerde saptanan oran, Mars’ın başlangıçta Dünya okyanuslarındakine yakın olması gerektiği düşünülen oranın üç katı. Bu da Mars’ın suyunun önemli bir kısmını da kayanın oluşmasından önce kaybettiğini ortaya koyuyor. Raşit Gürdilek KAYNAKLAR: “Curiosity Detects Methane Spiles on Mars”, NASA Science News, 16 Aralık 2014 “Mars methane detection and variability at Gale crater”, Science Online, 16 Aralık 2014 ETİKETLER: Mars, Curiosity, metan, Cumberland, Gale krateri, organik madde