from iconte.org - International Conference on New Trends in

785
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
METAPHORS ON TEACHING PROCESS AND TEACHERS; PRODUCED BY THE
TEACHERS
ÖĞRETMENLIK VE ÖĞRETIM SÜRECI ÜZERINE ÖĞRETMEN METEFORLARI
Yrd. Doç Dr. Adem TAŞDEMİR, Ahi Evran Üniversitesi, [email protected]
Doç. Dr. Mehmet TAŞDEMİR, Ahi Evran Üniversitesi, [email protected]
ÖZET
Araştırma öğretmenlerin öğretmenlik ve görev sürecinin temel unsurlarına ilişkin
metaforlarından hareketle öğretmenlik mesleği ve öğretmenlerin görev sürecini nasıl
tanımladıkları ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Bu anlamda çalışma nitel araştırma
yöntemlerinde durum çalışması niteliğindedir. Araştırma bulguları maksimum çeşitlilik
örneklemesi kullanılarak; ilk ve orta öğretimde değişik branşlardan oluşan 65
öğretmen görüşlerine dayalı olarak elde edilmiştir. Araştırma verileri kıdem, cinsiyet ve
branş boyutlarında eşit sayıda öğretmen ile mecazlar yoluyla nitel veri toplama ile elde
edilmiştir. Mecazlar yoluyla nitel veri toplama formu ile öğretmenlik ve öğretmenlik
mesleki sürecindeki temel unsurlar (Program, yönetim, veliler, öğrenciler vb.)
hakkında benzetmeler yapmaları ve niçin böyle bir benzetmeye yer verdikleri
hakkındaki görüşlerini ifade etmeleri istenmiştir.
Verilerin analizinde içerik analizi yöntemlerinden frekans analizi yapılmıştır. Böylece
öğretmenlerin öğretmenlik kavramı ile ilgili olarak geliştirdikleri metaforlardan
hareketle öğretmenlik ve öğretmenlik görev sürecinin temel unsurlarına ilişkin
öğretmen görüşleri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.
Anahtar kavramlar: Öğretmen, metafor, öğretmen metaforları, öğretim süreci
GĠRĠġ
Yenilenen ilköğretim programları yapılandırmacı öğrenme felsefesini temel alacak şekilde 2006 yılı ile
tüm okullarda uygulanmaya başlanmıştır. Literatürde yenilenen program ile ilgili birçok olumlu ve
olumsuz çalışma yer almakla birlikte, TIMSS ve PISA gibi uluslararası değerlendirme çalışmalarıyla da
yeni programın etkinliği bir anlamda incelenmektedir. Programların değerlendirilmesinde öğrenmeöğretme ortamının öğelerinden biri olan öğretmenlerin programı uygulayıcı konumda olmaları, süreç
içinde doğrudan yer almaları gibi birçok nedenden dolayı geri dönüt verme anlamında önemli
boyutlardan biridir. Bu anlamıyla bu çalışmada metaforlar yoluyla farklı branştaki öğretmenlerin
programların üstünlüklerini ve sınırlılıklarını objektif şekilde ortaya koyacakları düşünülmüştür.
Metafor, bir kavram veya bir terimin belirli bir benzerliği ifade etmek amacıyla farklı bir içeriğe
uygulandığı bir dil formudur (akt.Yıldırım ve Şimşek, 2005). Başka bir tanımla bir şeyi anlamak için ona
benzetilen başka bir şeyin adını eğreti olarak kullanma, ödünçlemedir (Demirel, 2005). Kültürel
değerler içinde sembolik olarak anlam iletmenin önemli bir biçimi olan metaforlar, bir fikir, obje ya da
eylemi, bir sözcük veya deyim ile herhangi bir duruma benzeterek ifade etme biçimidir (Palmer ve
Lundberg, 1995). Metafor, bireyin yüksek düzeyde soyut, karmaşık veya kuramsal bir olguyu
anlamada ve açıklamada işe koşabileceği güçlü bir zihinsel araç ve soyut kavramlar ile bilinen somut
şeyler arasında ilişki kurmaktır (Yob, 2003; Saban, 2005). Genel olarak iki nesne veya kavramı
birbirine bağlayan dilsel bir araç olan metafor, bir yaşantı alanından diğerine bir geçiş veya
karşılaştırma yapmak üzere iki değişik fikir veya kavramın bağlantılandığı sembolik bir dil yapısı olarak
kabul edilmektedir (Palmquist, 2001).
Metaforlar anlamak istediğimiz nesneyi veya olguyu, başka bir anlam alanına ait olan kavramlar ağına
başlayarak, yeniden kavramlaştırmamızı, değişik yönlerden görmemizi ve daha önceden gözden kaçan
bazı durumları aydınlatabilmemizi sağlar (Taylor, 1984). Yeni öğrenmeler ile önceden var olan bilgiler
arasında güçlü bağlar kurulduğu zaman akılda tutma da iyileşmektedir. Metaforun bir öğretim aracı
olarak en önemli yönlerinden birisi de uzun dönem akılda tutmayı sağlayıcı bir ortam yaratabilmesidir
(Arslan ve Bayrakcı, 2006).
İyi bir metafor düşüncelerin gerçekleştirilmesine yardımcı olur. Bir düşünceyi daha canlı, anlaşılabilir,
açık ve aydınlatıcı yapar. Metafor ruhsal, açık olmayan veya zor düşünceler gibi kolayca anlaşılamayan
düşünceleri tanımlamak için kullanılır (Çelikten, 2006). Sargut (1994)’e göre, metaforlar ve diğer
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
786
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
sembolik formlar, tam anlamlandırılamayan olayların ve davranış biçimlerinin tahmin edilmelerini
sağlama özellikleriyle, karmaşık bir olgu olan örgütlerin derinlemesine analizinde kullanılacak az
sayıdaki araçlardan biridir (Satır, 1998, 46). Metaforların temel işlevleri, çok sayıda verinin, bilginin
yakalanması, yorumlanması, nakledilmesi ve belirsizlikle basa çıkmadaki yararıdır (Erdem ve Satır,
2000).
Ortony (1975)’e göre, metaforlar üç nedene bağlı olarak örgüt kültürü analizinde kullanılabilir (Palmer
ve Lundberg, 1995):
bir olayın derinlemesine ve örgüt üyelerinin tecrübelerine bağlı olarak ortaya çıkarılmasını
sağlarlar.
tam olarak tanımlanamayan olayların tahmin edilebilmelerine yardımcı olurlar.
algılanan tecrübelere yakın olmalarından dolayı, duygusal, duyuşsal ve algısal olarak daha
fazla akılda kalıcıdırlar.
Bu çalışma ile de öğretmenlerin yenilenen ilköğretim programları hakkında tecrübelerini kullanarak
öğretmenlik ve öğretim sürecinin temel unsurları hakkındaki geri bildirim elde edebileceği
düşünülmüştür.
AMAÇ
Bu araştırmanın amacı öğretmenlerin “öğretmenlik ve öğretim sürecine ilişkin temel temel kavramlar
hakkındaki görüşlerinin ne olduğunu ortaya çıkarmak ve ilgililere öğretmenlik ve öğretim sürecinin
temel unsurları hakkındaki öğretmen algılarının gerçekçi oluşumuna katkı sağlayacak geri bildirim
unsurlarını oluşumuna katkı sağlamaktır. Bu amaçla aşağıdaki araştırmanın alt problemleri verilmiştir:
1. Öğretmenler,
2. Öğretmenleri tanımlarken ne tür mecaz, imaj, benzetme kullanmaktadırlar?
3. Öğretmenlik mesleğini tanımlarken ne tür mecaz, imaj, benzetme kullanmaktadırlar?
4. Öğrencilerini tanımlarken ne tür mecaz, imaj, benzetme kullanmaktadırlar?
5. Velileri tanımlarken ne tür mecaz, imaj, benzetme kullanmaktadırlar?
6. Yöneticileri ve okul idaresini tanımlarken ne tür mecaz, imaj, benzetme kullanmaktadırlar?
7. Meslektaşlarını tanımlarken ne tür mecaz, imaj, benzetme kullanmaktadırlar?
8. Yasal mevzuatı tanımlarken ne tür mecaz, imaj, benzetme kullanmaktadırlar?
YÖNTEM
Araştırma nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması niteliğindendir. Durum çalışması “nasıl” ve
“niçin” sorularını temel alan, araştırmacının kontrol edemediği bir olgu yada olayı derinliğine
incelemesine olanak veren araştırma yöntemidir (Yıldırım ve Şimşek, 2005). Bu anlamıyla araştırma
sürecinde; öğretmenlerin öğretmenlik ve görev sürecinin temel unsurlarına ilişkin kavramları hangi
metaforlardan hareketle açıklamaya çalıştıkları nedenleriyle birlikte betimlenmeye çalışılmıştır.
ÇalıĢma Grubu
Araştırma çalışma grubunun belirlenmesinde seçkisiz olmayan örnekleme yöntemlerinden maksimum
çeşitlilik örneklemesi kullanılarak oluşturulmuştur. Buradaki amaç, Patton’a göre (1987), (1) örnekleme
dahi her durumun kendine özgü boyutlarının ayrıntılı bir biçimde tanımlanması, (2) büyük ölçüde farklı
özellik gösteren durumlar arasında ortaya çıkabilecek ortak temalar ve bunların değerinin ortaya
çıkarılmasıdır (akt.Yıldırım ve Şimşek, 2005). Araştırma çalışma grubu Kırşehir ilinden cinsiyet, kıdem,
branş eşitlenmesine dayalı olarak her branştan beş kişilik bir öğretmen grubundan oluşan 65 öğretmen
üzerinde yürütülmüştür.
Materyal ve Verilerin Toplanması
Verilerin toplanması için araştırmacılar tarafından geliştirilen ve 7 adet maddeden oluşan “metafor
oluşturma” formuna öğretmenlerin oluşturdukları mecaz ifadeler ve bu mecazların hangi anlama
geldiğini ifade ettikleri açıklamaları içeren mecazlar yoluyla nitel veri toplama formu geliştirilmiştir. Bu
süreçte geliştirilen taslak 20 kişilik bir grup üzerinde ön deneme yapılmış, ön deneme hem uygulama
süreci hem de formun açık, anlaşılır ve kullanışlılığı boyutlarında gözlenerek, yeniden şekillendirilmiş ve
son olarak oluşturulan yeni form üç eğitim bilimleri uzmanı incelemesine dayalı olarak gözden geçirilip,
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
787
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
son şekli verilmiştir. Metafor oluşturma formunda yer alan maddelerden araştırmaya katılan öğretmen
adaylarının öğrenci kavramına ilişkin sahip oldukları zihinsel imgeleri ortaya çıkarmak amacıyla onların
her birinden “Öğrenci . . . gibidir;, çünkü . . .” cümlesini tamamlaması istenmiştir. Öğretmenlerin kendi
el yazılarıyla kaleme aldıkları bu kompozisyonlar, birer “belge” ve “doküman” olarak bu araştırmada
temel veri kaynağı olarak kullanılmıştır.
Veri Analizi ve Yorumlama
Araştırmada öğretmenlerden öğretmenlik ve öğretim sürecinin 7 boyutuna ilişkin metafor oluşturmaları
istenmiştir. Bu metaforlar içerik analizi yöntemlerinden frekans analizi yoluyla incelenmiştir. Bu
aşamada (1) Kodlama ve ayıklama aşaması Bu aşamada öncelikle katılımcılar tarafından üretilen
metaforların alfabetik sıraya göre geçici bir listesi yapılmıştır. Ayrıca, herhangi bir metafor imgesini
içermeyen kâğıtlar ile boş bırakılan kâğıtlar ayıklanmıştır. (2) Örnek metafor imgesi derleme aşaması
Elde edilen öğretmen görüşlerini içeren dokümanlar önce kodlanmıştır. Bu kodlamada, cinsiyet (E/K),
branş (sınıf öğretmeni “S”; İlköğretim branş öğretmeni “Bİ” ve orta öğretim öğretmeni “BO”) olarak
kodlanmıştır. Öğretmenlerin oluşturdukları metaforlar listelenerek, her bir metaforun olumlu ya da
olumsuz olarak ne anlama geldiği onların neden/niçin böyle tanımladığına ilişkin görüşlerine dayalı
olarak sınıflandırılmaya çalışılmıştır. Verilerin geçerliğini sağlamak için oluşturulan bütün metaforlar ve
anlamları orijinal ifadeler şeklinde araştırma raporunda yer verilerek açıklanmıştır. , (3) Geçerlik ve
güvenirliği sağlama aşaması Toplanan verilerin ayrıntılı olarak rapor edilmesi ve araştırmacının
sonuçlara nasıl ulaştığını açıklaması nitel bir araştırmada geçerliğin önemli ölçütleri arasında yer
almaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2005). Bu araştırmada da veri analiz süreci detaylı bir şekilde
açıklanmış ve elde edilen metaforlar, metafor listesi ve her bir kategoriyi temsil ettiği düşünülen
metafor imgelerine bulgular kısmında yer verilmiştir. Bu anlamıyla araştırma sonuçlarının geçerliliği
sağlanabilmiştir. Güvenirlik sağlama aşamasında ise araştırmacılar tarafından belirlenen metaforlar ve
kategorileri, bağımsız bir araştırmacı tarafından da yeniden gruplandırılarak karşılaştırma yapılarak
sağlanmıştır.
BULGULAR VE YORUM
Bu bölümde öğretmenlerce oluşturulan metaforlar boyulara göre sınıflandırılarak, her bir boyut
oluşturulan mecazın olumlu ya da olumsuz anlam ifade etme durumlarına göre tablolar halinde
verilmiştir. Ayrıca her bir boyutta oluşturulan metaforlara ilişkin katılımcı görüşleri özgün ifadeler
halinde verilmiştir.
Tablo 1. Öğretmenlerin öğretmenleri tanımlarken kullandıkları mecaz, imaj, benzetmeler
Öğretmen
Hem olumlu hemde
araba
köprü
şoför
olumsuz
kalem (3)
AB genel verici kan
lamba
toprak
grubu
Olumlu
bulut
marangoz
trafik polisi
mum (5)
evde çalışan işçi
mimar
usta
güneş (5)
fabrika
mütahit
üç ayaklı sehpa
ağaç (4)
fener
okyanus
yağmur
meyveli ağaç (3)
fırıncı
otobüs kaptanı
yelken
bilge insan (2)
film
pastaneci
Olumsuz
bilgisayar (2)
futbol
pusula
yarış atı
çalışan makine (2)
gemi
rehber
anne (2)
heykel tıraş
sanatçı
Ayna
başak
savaşçı
Öğretmenlerin, öğretmeni tanımlarken 61 mecaz kullanmışlardır. Bu mecazlardan 3’ü hem olumlu hem
de olumsuz iken sadece 1’i olumsuz nitelikte vurgulanmıştır. Öğretmenlerin metaforlarından bazı
örneklere aşağıda yer verilmiştir:
“Yarış atı: Yoğun tempo koşturup, çalıştığından dolayı yarış atı gibidir.” BBİ1
“Mum: etraftakileri aydınlatmak için kendinden fedakârlık yapmak zorunda olduğu için.” EBO3
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
788
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
“Fırıncı: çünkü fırıncı hamuru nasıl şekillendirirse ekmek te o şekilde çıkar. Öğretmenlerde öğrencileri
nasıl şekillendirirse hayat çizgileri o yönde ilerler.” EBO4
“Savaşçı: eğitimsizliğe, bilgisizliğe ve hoşgörüsüzlüğe karşı mücadele içinde olması.” BBO9
“kalem: beyaz kağıda anlam veren nesne öğretmendir.” EBO12
“Yelken: öğretmen olmazsa gemi yürümez.” EBİ14
“Ağaç: altındaki öğrencileri yaz aylarında sıcakta, kış aylarında soğuktan korur. Öğretmende öğrencileri
hem dış hem iç tehlikelerden korur.” BBİ19
“AB genel verici kan grubu: sürekli verir, hiç beklentisi yoktur.” BS28
Tablo 2. Öğretmenlerin öğretmenlik mesleğini tanımlarken kullandıkları mecaz, imaj, benzetmeler
Öğretmenlik mesleği
Hem olumlu hemde
olimpiyat
hattatlık
pınar
olumsuz
mum (4)
bahçıvan
heykel tıraş
sabır taşı
Gezegen
biçimlendirici
ilkyardım arabası
sanatçı
Olumlu
bulut
işinin uzmanları
sarraf
güneş (3)
deniz
kan
su
deniz feneri (2)
doğal kaynak suyu
kaynak suyu
süratli araba
ışık (2)
dokumacı
keman
terazi
lamba (2)
dünya
kitap
uçurtma
usta (2)
elmas madeni
koşucu
Olumsuz
Ağaç
fırıncı-pastacı
lokomotif
yansıtıcı ayna
Ali babanın çiftliği
geceden gündüze
orman
amelelik
çıkmak
anne baba
gemi
otobüs yolculuğu
araç gereçler
mikrofon
yapılması kutsal
meslek
mücevher tamircisi
otobüs
yazıcı
Öğretmenlerin, öğretmenlik mesleğini tanımlarken toplam 59 metafor kullanmışlardır. Bunlardan 5’i
hem olumlu hem olumsuz, 52’si olumlu ve 2’si olumsuz nitelik taşımaktadır. Öğretmenlerin
metaforlarından bazı örneklere aşağıda yer verilmiştir:
“Amelelik: ne iş yaptığımız belli değil.” BBİ15
“Yansıtıcı ayna: öğretmenin fonksiyonu azaltılınca değişkenlik yaratan değil sadece ayna
almaktaıdır”EBİ17
“Mum: çevresini aydınlattığı halde dibine faydası olmaz” ES18
“Mum: etrafını aydınlatırken kendini tüketir” EBO38
“Gezegen: hem kendi içinde bazı zorunlulukları hem de diğer gezegenlerle ilişkileri vardır.” BBİ19
“lokomotif: her zaman öğretimin itici gücüdür.” EBO53
“Elmas madeni: işlendikçe değer kazanır.” EBO48
“ilkyardım arabası: ilkyardım arabaları ihtiyaç anında hastaneye müdahale etmezse kişilerin hayatı son
bulur. Aynen öğretmenlerde öğrencilerine tam zamanında müdahale edip, şekil vermezse, o
öğrencilerinde manevi olarak yaşamı son bulur”BBO43
Keman: keman yıllar geçtikçe ve çalındıkça değerlenen bir enstrümandır. Öğretmende yıllar ile
tecrübesine tecrübe katar” EBO37
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
789
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
Tablo 3. Öğretmenlerin öğrencileri tanımlarken kullandıkları mecaz, imaj, benzetmeler
Öğrenci
Hem olumlu hemde
araba
heykel
meyve
olumsuz
yolcu (3)
bilgisayar
içi boş hafıza kartı
pervane
Olumlu
buğday taneleri
inşaat harcı
plan
hamur (7)
çam ağacı
kağıt cilası
su ihtiyacı olan bitki
çiçek (6)
kek yapmaya hazır
çırak
suya susamış
malzemeler
toprak
fidan (5)
değerli taş
keşfedilmemiş cevher uydu alıcısı
boş kap/ levha/ tahta (4)
eser
kıraç toprak
yazıcıdan çıkan
kağıt
temiz kağıt (3)
fotokopi makinesi
kitap
Olumsuz
yıldız (2)
gemi yolcuları
köstebek
ömür törpüsü
saf su (2)
gökkuşağı
kuru fasulye yemeği
kobay
beyaz kağıt (2)
gölge
melek
robot
AB genel alacı kan grubu
gürleşmiş ağaç
mermer blok
Öğretmenlerin, öğrencileri tanımlarken toplam 69 metafor kullanmışlardır. Bu metaforlardan 3’ü hem
olumlu hem olumsuz iken sadece 3’ü olumsuz nitelik taşımaktadır. Öğretmenlerin metaforlarından bazı
örneklere aşağıda yer verilmiştir:
“Kuru fasülye yemeği: pişirmesi cinsine yapısına göre değişir. Mutlaka bir pişiren olmalı (öğretmen)
öğrenmenin gerçekleşmesi için istemesi gerekir. Yemeğinizi severek, isteyerek pişirirseniz daha lezzetli
olur. Sevmek lazım öğrencilerimizi, insanları!” BBİ36
“Yolcu: maalesef bu benzetmede öğrenciler en edilgen grup olduğu için yolcuya benzer” EBİ27
“Ömür törpüsü: her tür ömrü törpüledikleri için ömür törpüsüne benzer” BBO45
“Robot: yaşamdan, oyundan, eğlenceden uzak birinci sınıftan itibaren sadece sınava yönelen çocuklar
robot gibidir” BBO39
“Kobay: üzerinde isteyen istediğini yapıyor.”BBİ15
“Hamur: ona istediğimiz kıvam ve şekli verebilmek ama özünün buğday olduğunu unutturmadan”
BBO9
“Gölge: ne kadar öğrenci ışığa kavuşursa o kadar aydınlık olur. Aksi taktirde öğrenciler gölgede kalarak
kaybolur” EBO3
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
790
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
Tablo 4. Öğretmenlerin velileri tanımlarken kullandıkları mecaz, imaj, benzetmeler
Veli
Olumlu
bütünleyici yardımcı
malzeme sunanlar
umut bekleyen dilenci
kağıt
toprak (3)
emanetçi
manav
ahali
yardımcı kitap (2)
can yeleği
maya
deniz kaplumbağası
0 Rh (-), AB Rh (-+)
çırak
muavin
polis
(2)
ağacın kökleri
durağan bir araç
müşteri
acı biber
araç-gereç
elinde mücevher olan
noter
eksik kılavuz
kişi
ata
saç ayağı
paraşüt
varyemez
ayna
işçi arı
yardımcı eleman
vurdumduymaz
bahçe
jeneratör
Olumsuz
köşe yazarı
su
kepçe
boş teneke (2)
paragöz
bahçıvan
kızılay çadırı
bozuk eşyalarını tamire gerektiği zaman ve
getiren kişiler
gerektiği yerde
bulunamayan alet
battaniye
kök
bal kabağından araba
hacıyatmaz
yapmaya çalışan
büyücü
evin temel katı
köprü direkleri
seyirci
içi boş kütük
baştan savma
mekanizması
Öğretmenlerin, velileri tanımlarken toplam 56 metafor kullanmışlardır. Bu metaforlardan 37’si olumlu
iken 19’u olumsuz nitelik taşımaktadır. Öğretmenlerin metaforlarından bazı örneklere aşağıda yer
verilmiştir:
“Seyirci: velilerin birçoğu bu ışık ve gölge mücadelesini seyrediyor ve bir katkıları yok.” EBO3
“Acı biber: her şeye olumsuz, tatsız ve hoşgörüsüz baktıkları için” BBO9
“Ahali: eğitim camiasını kabalaştıran figüranlardır.” EBO12
“Boş teneke: sesi bol çıkar ama sesi bir işe yaramaz.” ES13, BBİ15
“Kök: öğrencilerimizin geçmişindeki sorumlular hem de onların ihtiyacı olan maddi manevi desteği
sağlarlar.” BBİ19
“Eksik kılavuz: çocukların kapasitesinden haberleri yok ve fazla şey bekliyorlar.” BBİ25
“Köşe yazarı: velilerimiz köşe yazarı gibidir. Öğretmenin yaptıklarını kendilerine göre yorumlar.
Gerektiğinde acımasızca eleştirir.” BS30
“Polis: çok zor durumda kalırsa okula gelir” EBO38
“Deniz kaplumbağası: çocukları sadece okula gönderiyorlar. Hayat tecrübesinin kendilerinin
kazanmasını bekliyorlar.” BBO40
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
791
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
Tablo 5. Öğretmenlerin yöneticileri tanımlarken kullandıkları mecaz, imaj, benzetmeler
Yöneticiler
Hem olumlu hem
bahçıvan
muhtar
erkek aslan
olumsuz
siyasetçi
bina sorumlusu
organize edici
gladyatör
Olumlu
dede
otobüs şirketi
kılıç
yöneticisi
kaptan-pilot (3)
denetleyici
şamdan
kral
programlayıcı (2)
deniz feneri
takvim
kukla
köprü (2)
devlet başkanı
teknik direktör
kuralcı
bilgisayar işlemcisi (2)
dinamo
yönetmen
parti şubesi
beyin (2)
dosya
Olumsuz
robot
işveren (2)
gölge
emir kulları (2)
trene kaçak binen
yolcu
AB grubu kan
kanun kitabı
bozuk terazi
ağacın kolları
köprü ayağı
çalar saat
ana kumanda
lider
çarkın dişleri
baba
liman
beceriksiz aşçılar
Öğretmenlerin, yöneticileri ve idarecileri tanımlarken toplam 52 metafor oluşmuştur. Bu metaforlardan
1’i hem olumlu hem olumsuz, 36’sı olumlu ve 15’i ise olumsuz nitelikte vurgulanmıştır. Öğretmenlerin
metaforlarından bazı örneklere aşağıda yer verilmiştir:
“Erkek aslan: erkek aslan genelde uyur, gölgeliği sever. Asıl avlanan dişi aslandır. Yöneticiler oturur,
yöneticiler çalışır.” BBO46
“Robot: emirleri uygulayan, olaylara insani yönden yaklaşmayan yöneticiler robotlara
benzemektedirler” BBO41
“Takvim: yönetencilerde organizasyon olmalı, her işlem he detay önceden düşünüp planlamalılar. Bir
takvim düzeni gibi ve ne kadar estetik, düzenli ve renkli ise o takvim insanların yaşamına yansır diye
düşünüyorum” BBİ36
“Kukla: siyasi partilerin çıkarlarına göre hareket eden kişiler” BS28
“Gladyatör: Çünkü, genelde yasaları uygulamaya çalışa, öğrencileri düşünmeyen ve SBS öğrencilerinin
yüksek puan alması dışında genelde bir şeyler düşünmüyorlar” BBİ59
“ Trene kaçak binen yolcu: Çünkü parasını ödeyen, emek veren yolcu varken kaçak binen, başkalarının
hakkını yiyen yolcular gibidirler.” ES56
“Beyin: vücudumuzu okula benzetirsek, okulu yöneten de müdür olur.” EBO37
“Siyasetçi: teoride iyi, pratikte zayıf oldukları için” EBO51
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
792
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
Tablo 6. Öğretmenlerin meslektaşlarını tanımlarken kullandıkları mecaz,
MeslektaĢlar
Hem olumlu hem
çiçek
heykel tıraş
olumsuz
Şoförler (2)
demir ustası
hücredeki organeller
Domino taşı
derya, ufuk
ışık saçan mum
açıcı ve kapatıcı
Olumlu
arı (3)
deniz (2)
Ağaç
Altından mum
Arkadaş
Avize
bahçıvan
canlıların ayakları
Cevher
emekçi
en yakın arkadaş
farklı çiçeklerin
olduğu yaprak
farklı model
arabalar
filo
gemi mürettebatı
yarışçı
yıldız
gök kuşağı
hattat
yaprak
imaj, benzetmeler
müzik aleti
iç ve dış mimarlar
işçiler
kalem
0 Rh (+)
olmazsa olmaz
parçalar
samanyolu sistemi
tespih boncukları
uçurtma
kalp
ustalar
kardeş
karınca
yoldaş
zincir halkaları
kütüphane
meyve veren ağaç
mum
Olumsuz
tarihi binalar
yarış atı
cimri
kaynayan kazan
Öğretmenlerin, meslektaşlarını tanımlarken toplam 55 metafor oluşmuştur. Bu metaforlardan 4’ü hem
olumlu hem olumsuz, 47’si olumlu ve 4’ü olumsuz nitelikte taşımaktadır. Öğretmenlerin
metaforlarından bazı örneklere aşağıda yer verilmiştir:
“Yarış atı: her geçen gün aralarında artan bir hırsla çalışıyorlar.” BBİ19
“Şoför: bazen uyuyan, bazen anlam almayan genellikle iyi niyetli şoförler.” EBİ27
“Yaprak: ağaçta yer alan uç parçalarıdır” BBO33
“Hücredeki organeller: bir hücrede mitokondri, çekirdek, ribozom, lizozom gibi farklı görevde ama
hücrenin bekası için çalışan organeller gibidir. Okul için beraber çalışırlar.” EBO37
“Canlıların ayakları: çünkü eksik ayağı olan bir canlı ilerleyemez. Öğretmensiz bir toplumda çağın
gerisinde kalır.”BBO40
“Tarihi binalar: binaların dışı süslenmiş ama özde aynıdır. Bazılarına yeni sistem ne kadar anlatılsa da
değişen pek bir şey olmuyor” BBİ55
“Filo: yenisi, eskisi, büyüğü, küçüğü, iyisi, kötüsü olan geniş bir aile.”ES64
Tablo 7. Öğretmenlerin yasal mevzuatı tanımlarken kullandıkları mecaz, imaj, benzetmeler
Yasal Mevzuat
Hem olumlu hemde
yenilikleri takip eden
idam fermanı
sular altındaki ada
olumsuz
firma
demir yolu
Şemsiye
kağıttan öğretmen
suyu azalan çeşme
laboratuar dersleri
Olumsuz
katı kuralları olan
tatsız tuzsuz çorba
oyun
mantar
moda (3)
ahtapot
yırtık elbise
Olumlu
teferruat (2)
balon
trafik kuralları (2)
yaz boz tahtası (2)
baret
kılavuz
anayasa (2)
buzlu yol
disiplin
bukalemun (2)
kurumuş ağaç
kitap
boş fıçı (2)
nostaljik şarkılar
kaynak
çöp kağıdı
omurga
odun
çöp tenekesi
pres
radar
duvar
sıkıcı öğretmen
senaryo
hazır katkılı gıda
sorun yaratan çözüm
olmayan mekanizma
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
793
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
Öğretmenlerin, yasal mevzuatı tanımlarken toplam 48 metafor kullanılmışlardır. Bu metaforlardan 3’ü
hem olumlu hem olumsuz, 11’i olumlu 34’ü ise olumsuz nitelikte vurgulanmıştır. Öğretmenlerin
metaforlarından bazı örneklere aşağıda yer verilmiştir:
“İdam fermanı: öğretmenlerin çoğu yasal hakları elinden alındı.” EBİ62
“Bukalemun: devamlı değişkenlik gösterdiği için” EBO51
“Anayasa: çünkü Anasayamız gibi tam oturmamış bazı yönlerden hale eksik, sürekli değiştirilen,
üstünde çok oynanan…” BS28
“Moda: sürekli değişir. Öğretmene bir şey kazandırmaz.” EBO50
“Kılavuz: iyi bir yol gösterici ve düşünmeyi sağlıyor” BS44
“Balon: çünkü sadece göstermelik. Biraz sıksak patlayacak” EBO4
“Baret: sadece vücudun bir bölümünü koruduğu için” EBÖ38
“Pres: ustalarını dar kalıplar içerisine sıkıştırıyor.”ES29
“Kağıttan öğretmen: öğretmenlerin refahı ve psikoloji konusunda %90 eksik. Öğretmenlere robot ya
da cansız bir varlık, kağıt gibi görülerek mevzuat oluşturulmuştur.” BBİ26
“Omurga: eğri büğrü” BBİ25
“Çöp tenekesi: kendini yenileyemeyen ve giderek kötü kokan bir teneke” BBİ19
SONUÇ VE ÖNERĠLER
Öğretmenler en fazla öğrencilerini, en az ise yasal mevzuatı tanımlarken metafor kullanmışlardır.
Bununla birlikte en fazla olumsuz metaforu sırasıyla yasal mevzuat, yöneticileri ve velileri tanımlarken,
en az olumsuz metaforu ise öğretmenlik mesleğini ve öğrencileri tanımlarken kullanmışlarıdır.
Öğretmenlerin en çok kullandıkları metaforlarda;
öğretmen hakkında kullandıkları metaforlarda; mum, bilge insan kalem, bilgisayar ve güneş ile bilgi
kaynağı ve aktarıcısı olarak, ağaç ve meyveli ağaç ile büyüten/yetiştiren olarak öğretmen, çalışan
makine ile mekanikleşmiş bir varlık, anne ile de koruyucu ve güven verici olarak öğretmen olarak
tanımladıkları görülmektedir. Saban (2004)’ın yapmış olduğu çalışmanın bulguları da yukarıdaki
bilgilerle örtüşmektedir. Anılan araştırmada bir denek “Öğretmen, öğrencinin annesi ve babası gibidir;
çünkü onlar çocuklarını en iyi şekilde hayata hazırlamaya çalışırlar ve bu yolda çocuklarından şefkatini,
merhametini esirgemezler. Öğretmen de şefkatli, öğrencileri kötülüklerden koruyan, onlara bir şeyler
öğretmek isteyen bir yapıya sahiptir” sözleriyle öğretmenin tıpkı bir anne-baba gibi olduğunun altı
çizmektedir. Yine Çelikten (2006), Dönmez (2008) ve Cerit (2008) çalışmalarında öğretmen ile ilgili
olarak heykeltıraş, çevresini aydınlatan kişi, rehber, anne/baba, takım kaptanı metaforlarını elde
etmişlerdir. Bu bulgular araştırma bulguları ile paralellik göstermektedir.
Öğretmenlik mesleğini tanımlarken; mum, güneş, deniz feneri, ışık, lamba metaforları ile bilgi kaynağı
ve aktarıcısı olarak öğretmen ve usta olarak da şekillendirici olarak öğretmeni tanımlamışlarıdır.
öğrencileri tanımlarken; çiçek ve fidan metaforları ile büyütülen/yetiştirilen bir varlık olarak, boş kap/
levha/ tahta, temiz kağıt, saf su, beyaz kağıt metaforları ile Bilgi alıcısı olarak, yıldız metaforu ile Bilgi
kullanıcısı ve üreticisi olarak ve hamur ile de Şekillendirilme ihtiyacı duyan bir varlık olarak
tanımlanmışlardır. Ayrıca elede edilen bulgular sonucunda öğrencideki ve velilerdeki bazı metaforlarda
öğretmenlerim yeni programlarla birlikte uygulamaya konan yapılandırmacılıktaki felsefenin tam
anlamlandırılamadığını göstermektedir. Inbar (1996) eğitimciler ve öğrenciler üzerinde yürüttüğü
çalışmasında; eğitimcilerin yaklaşık %18’i öğrencileri boş kutular (örneğin, şişe, kap, vazo, vb), %10’u
öğrencileri bir çömlekçinin elindeki çamura benzeten metafor imgelerini (örneğin, sakız, diş macunu,
hamur, vb) algıladıkları sonucuna ulaşmıştır.
velileri tanımlarken; toprak ile koruyucu ve güven verici olarak, yardımcı kitap ve 0 rh (-), ab rh (-+)
metaforları ile ihtiyaç karşılayıcısı olarak, boş teneke, bozuk eşyalarını tamire getiren kişiler, bal
kabağından araba yapmaya çalışan büyücü, seyirci gibi metaforları ile de olumsuzluk unsuru olarak
velileri tanımlamışlardır.
yöneticileri ve idarecileri tanımlarken; kaptan-pilot ve programlayıcı metaforları ile yönlendirici olarak,
köprü metaforu ile ihtiyaç karşılayıcısı olarak, beyin metaforu ve bilgisayar işlemcisi ile bilgi verici
olarak, işveren metaforu ile otorite unsuru olarak ve emir kulları, bozuk terazi, çalar saat, erkek aslan,
gladyatör, kılıç, kukla gibi metaforlarla da olumsuzluk unsuru olarak okul yöneticisini tanımlamışlardır.
yasal mevzuatı tanımlarken; trafik kuralları metaforu ile koruyucu ve güven verici olarak ve moda,
teferruat, yaz boz tahtası, anayasa, bukalemun, boş fıçı metaforları ile olumsuzluk unsuru olarak yasal
mevzuatı tanımlamışlardır.
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
794
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
KAYNAKLAR
Arslan, M.Ö. ve Bayrakçı, M. (2006). Metaforik düşünme ve öğrenme yaklaşımının eğitim-öğretim
açısından incelenmesi. Millî Eğitim, Sayı 171, s.100-108
Cerit, Y. (2008). Öğretmen kavramı ile ilgili metaforlara ilişkin öğrenci, öğretmen ve yöneticilerin
görüşleri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(4), 693-712
Çelikten, M. (2006). Eğitim Sisteminde Kullanılan Kültür ve Öğretmen Metaforları. Erciyes Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 21, s. 269–283.
Dönmez, Ö. (2008). Türk Eğitim Sisteminde Kullanılan Yönetici Metaforları. Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi. Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri .
Erdem, F. ve Satır, Ç. (2000, Mayıs). Farklı örgütlerde kültürel yapının metaforlarla analizi. VIII. Ulusal
Yönetim ve Organizasyon Kongresi, Erciyes Üniversitesi, Nevsehir.
Inbar, D. (1996). The free educational prison: Metaphors and images. Educational Research, 38 (1),
77-92.
Palmer, I. & Lundberg, C.C. (1995). Metaphors of Hospitality Organizations. Cornell Hotel and
Restaurant Administration Quarterly. Cilt: 36, Sayı: 3, s. 80-85
Palmquist, R.A. (2001). Cognitive style and users’ metaphors for the web : an exploratory study.
Journal of Academic Librarianship, Vol : 27, Issue : 1.
Saban, A. (2004). Giriş düzeyindeki sınıf öğretmeni adaylarının “öğretmen” kavramına ilişkin ileri
sürdükleri metaforlar. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(2), 131-155.
Satır, Ç. (1998). İletisim Sistemi Olarak Örgüt Kültürü ve Metaforlarla Analizi. Doktora Tezi. Eskisehir
Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Tyson, P.A. (1995). The Metaphor of Students as Mathematicians : Issue and Implications, Stanford
University, (Unpublished Doctorial Thesis).
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin yay.
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7