KUZEYBATI ANADOLU`DA (TÜRKİYE) HAVA TİPLERİ WEATHER

KUZEYBATI ANADOLU`DA (TÜRKİYE) HAVA TİPLERİ WEATHER

Çanakkale Araútõrmalarõ Türk Yõllõ÷õ (Bahar-Güz 2008, s.103-132)
KUZEYBATI ANADOLU’DA (TÜRKøYE) HAVA TøPLERø
WEATHER TYPES IN THE NORTHWEST ANATOLIAN
(TURKEY)
Telat KOÇ
Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi
ÖZET
Bu araútõrmada, Kuzeybatõ Anadolu’da (Türkiye) 1988-1995 döneminde gözlenen hava tipleri
belirlendi. Hava Tiplerinin belirlenmesinde dünyanõn de÷iúik sahalarõnda kullanõlan yöntemler
araútõrma sahasõnõn özelliklerine göre geliútirildi. Araútõrma sahasõnõn konum özellikleri
nedeniyle çok farklõ hava tipinin etkili oldu÷u gözlenmiútir. Kuzeybatõ Anadolu’da hava
tiplerinin belirlenmesi çalõúmalarõ sinoptik haritalar (00.00 GMT), hava olaylarõ ve iklim
elemanlarõnõn birlikte yorumlanmasõyla gerçekleútirildi.
Kuzeybatõ Anadolu’da yedi genetik sisteme ba÷lõ oluúan on üç farklõ hava tipi belirlenmiútir.
Basõnç sistemleri ve cephelerin de÷iúik kesimleri farklõ hava tiplerinin oluúmasõna neden
olmaktadõr. Belirlenen hava tipleri üç grup halinde ifade edilebilir; Yõllõk: Orta Enlem
Depresyonu Cepheleri, Orta Enlem Depresyonu Kuzeyi, Orta Enlem Depresyonu Güneyi,
Azor Yüksek Basõncõ Ortasõ, Azor Yüksek Basõncõ Kuzeyi ve Azor Yüksek Basõncõ Güneyi;
So÷uk dönem: Azor ve Sibirya Yüksekleri, Sibirya Yüksek Basõncõ Ortasõ, Sibirya Yüksek
Basõncõ Batõsõ, Sibirya Yüksek Basõncõ Güneyi ve Sõcak dönem: Azor Yükse÷i/Basra Alça÷õ,
Basra Alça÷õ ile Oluk.
Kuzeybatõ Anadolu’da belirlenen hava tipleri iklim özelliklerinin oluúum úartlarõnõ açõklayabilir
niteliktedir. Bu yöntemin Türkiye’nin de÷iúik sahalarõna uygulanarak geçerlili÷i
sorgulanmalõdõr. Yeterli veriye ulaúõlabilmesi durumunda daha uzun dönemler çalõúõlmasõ
gerekmektedir.
Anahtar kelimeler: Türkiye, Kuzeybatõ Anadolu, øklim Elemanlarõ, Sinoptik Klimatoloji,
Hava Tipi.
103
SUMMARY
Weather types that were observed in the North-west Anatolian sub-region of Turkey during
the period 1988-1995 were examined in the study. Method of determination for weather
types in the research area was developed based on different methods of weather types that
were used for the various regions of the world. Determination of weather types in the Northwest Anatolia was carried out by interpretations of the synoptic maps (00:00 GMT),
atmospheric events and climatic elements. Thirteen weather types that are occurred
depending on seven genetic systems were determined for the study area. Different parts of
the pressure systems and weather fronts together led to occurring of various weather types.
Determined weather types are divided into three groups: a) Annual: front of the mid-latitude
depressions; north of the mid-latitude depressions; south of the mid-latitude depressions;
middle of the Azores high; north of the Azores high; south of the Azores high. b) Cold
period: the Azores high/the Siberian high; middle of the Siberian high; west of the Siberian
high; south of the Siberian high. c) Warm period: the Azores high/the Basra low, and the
Basra low. Weather types that were determined for the North-west Anatolia has a great
ability to explain occurrence of the climatic features and conditions. However, validity of
such an approach should be questioned by applying it to different regions of Turkey. If the
sufficient data can be reached, it should also be studied for longer periods.
Key words: Turkey, North-west Anatolia, Climate Elements, Synoptic Climatology,
Weather Type.
1. Giriú
Do÷al ortamda úekillenen olaylar çok çeúitli de÷iúkenden etkilenmektedir.
Özellikle hava olaylarõnõ ve buna ba÷lõ olarak da iklim özelliklerini
úekillendiren etkenler çok çeúitlidir. øklim özelliklerini úekillendiren en
önemli etkenlerden biri de sinoptik özelliklerdir. Sinoptik özelliklerin tek tek
tanõmlanmasõ yerine oluúturduklarõ hava tipleriyle tanõmlanmasõ kullanõlan
yaklaúõmlardan biridir. Bu araútõrmada Anadolu yarõmadasõnõn
kuzeybatõsõnda iklim özelliklerini úekillendiren úartlarõn açõklanabilmesi için
hava tiplerinin belirlenmesi amaçlanmõútõr. Bu amaca ulaúabilmek için,
araútõrma sahasõnõn özelliklerini en iyi yansõtacak hava tiplerinin
belirlenmesi yöntemi oluúturulmuú ve özellikleri açõklanmõútõr.
Türkiye orta kuúa÷õn güneyinde, tropikal kuúak ile orta kuúak úartlarõnõn yõl
içinde de÷iúik oranlarda etkili oldu÷u bir konumdadõr (36q-42q kuzey
paralelleri ve 26q-45q do÷u meridyenleri arasõnda, ùekil 1). Türkiye’nin bu
konumu ve topografik özellikleri farklõ kesimlerinde farklõ hava tiplerinin
etkili olmasõna neden olmaktadõr. Araútõrma alanõ Anadolu Yarõmadasõ’nõn
104
kuzeybatõsõnda (40q-41q kuzey paralelleri ve 26q-31q do÷u meridyenleri
arasõnda) bulunmaktadõr (ùekil 1). Bu nedenle araútõrma alanõ Kuzeybatõ
Anadolu olarak tanõmlanmõútõr. Tanõmlanan araútõrma alanõ Marmara ve Ege
Denizi arasõnda, Çanakkale Bo÷azõnõn (Dardanel) do÷usunda
bulunmaktadõr. Araútõrma alanõnda Balõkesir, Çanakkale ve Bursa illeri yer
almaktadõr. Türkiye’de matematiksel konum özellikleri nedeniyle sõcak
(yaz; haziran-a÷ustos) ve so÷uk (kõú; aralõk-úubat) dönemler ile bu dönemler
arasõnda geçiú úartlarõ (ilkbahar; mart-mayõs ile sonbahar; eylül-kasõm)
yaúanmaktadõr. Türkiye’de do÷al mevsimler ülkenin de÷iúik bölgelerinde
farklõ uzunluk ve özellikte yaúanmaktadõr (Koç 1999). Bu dönemlerden
sõcak ve so÷uk dönemler sinoptik úartlar bakõmõndan tipik özellikler
gösterirken, geçiú dönemleri sinoptik úartlar bakõmõndan da geçiú özellikleri
göstermektedir (ùekil 2). Araútõrma alanõ sõcak dönemde øzlanda Alçak
Basõncõ, Azor Yüksek Basõncõ ve Basra Alçak Basõncõ etkisinde kalmaktadõr
(Agee 1991, Davies vd. 1997, Jacobeit 1987, La Fontaine vd. 1990,
Prezerakos 1985, Pettersen 1969a-b, Radionovic 1987 ve Saaroni vd. 1996).
Sõcak dönemde etkili olan øzlanda Alçak Basõnç sistemlerinin etki oranõ
azdõr ve araútõrma alanõnõn kuzeyinden geçmektedir (Serreze vd. 1997).
Azor Yüksek Basõncõ, øzlanda Alçak Basõncõ, Akdeniz Alçak Basõncõ ve
Sibirya Yüksek Basõncõ so÷uk dönemde etkili olan basõnç sistemleridir
(Davies vd 1997, ùekil 2).
Kuzeybatõ Anadolu’da etkili olan hava tipleri, özellikleri ve etki oranlarõyla
bu sahanõn iklim özelliklerini úekillendiren temel etkenlerdir. Bununla
birlikte Türkiye’de yapõlan iklim de÷erlendirmelerinin pek ço÷unda hava
tipleri dikkate alõnmamaktadõr. Klimatoloji istasyonlarõnda ölçülen iklim
elemanlarõndan (sõcaklõk, basõnç ve rüzgar gibi) yararlanarak iklim
özelliklerinin belirlenmesi uygulanan fakat eksik bir yöntemdir. Herhangi
bir sahada iklim özelliklerinin belirlenmesinde hava tipleri, iklim
özelliklerinin oluúum úartlarõnõ açõklamasõ nedeniyle dikkate alõnmasõ
gereken esas özelliktir. Türkiye ve araútõrma alanõ matematiksel konumuna
ba÷lõ olarak özel sinoptik úartlardan etkilenmektedir. Bu durum halen
dünyanõn de÷iúik sahalarõnda uygulanan hava tipi belirleme yöntemlerinin
araútõrma sahasõnda uygulanamamasõna neden olmaktadõr. Kuzeybatõ
Anadolu’nun hava tipi özelliklerinin belirlenmesi konusundaki ilk
çalõúmalar Koç (2001) tarafõndan gerçekleútirilerek yayõnlanmõútõr. Bununla
birlikte hava tiplerinin özelliklerinin tanõmlanmasõ ve karúõlaútõrõlmasõnõn
105
yapõlabilmesi için Koç (2001) tarafõndan gerçekleútirilen çalõúma temel
alõnarak hava tipi özelliklerinin sayõsal olarak tanõmlanmasõ çabasõ içine
girilmesi ihtiyacõ hissedilmiútir.
ùekil 1. Araútõrma alanõnõn Türkiye’deki co÷rafi konumu
Türkiye iklimini úekillendiren hava tiplerinin yeterince bilinmemesi bir
eksikliktir. Belirlenen bu eksikli÷in giderilmesi amacõyla Türkiye için
kullanõlabilecek bir hava tipi modeli oluúturularak Kuzeybatõ Anadolu’da
uygulanmõútõr. Böylece Türkiye’nin de÷iúik sahalarõnda gerçekleútirilecek
iklim çalõúmalarõnda kullanõlabilecek güvenilir bir hava tipi modeli
geliútirilmiú olacaktõr. Bu da Türkiye iklim özelliklerinin anlaúõlmasõnda
önemli görülen bir eksikli÷in giderilmesine katkõda bulunacaktõr.
2. Veri ve yöntem
Belirlenebilen kaynaklar, hava tipi çalõúmalarõnõn çok de÷iúik yöntemlerle
yapõldõ÷õnõ göstermektedir. Barry ve Perry (1973), Barry ve Chorly (1992)
tarafõndan sinoptik klimatolojinin esaslarõ özetlenmiútir. Di÷er taraftan
Yarnal (1993) tarafõndan ise hava tipi belirleme yöntemleri üzerinde ayrõntõlõ
bir úekilde durulmuútur. Sõralanan bu kaynaklardaki hava tipi belirleme
yöntemleri daha çok Amerika, Batõ ve Orta Avrupa için uygulanmõú
çalõúmalardõr. Türkiye’nin matematiksel konumu yanõnda, Do÷u
Akdeniz’deki özel konum özellikleri, etkili olan sinoptik úartlarõ ve hava
tiplerini de farklõlaútõrmaktadõr. Bu nedenle gerçekleútirilmiú hava tipi
106
çalõúmalarõndan hareketle Türkiye’nin özel sinoptik úartlarõ dikkate alõnarak
hava tipleri belirlenmiútir.
øzlanda Alçak
Basõncõ
Sõcak dönem
Araútõrma alanõ
TÜRKøYE
Azor Yüksek Basõncõ
Basra Alçak Basõncõ
So÷uk dönem
øzlanda Alçak Basõncõ
Sibirya Yüksek Basõncõ
Azor Yüksek Basõncõ
Araútõrma alanõ
TÜRKøYE
Akdeniz Alçak Basõncõ
ùekil 2. Sõcak ve so÷uk dönemde Türkiye’yi etkileyen basõnç merkezlerinin úematik gösterimi
Türkiye ve yakõn çevresiyle ilgili olarak de÷iúik hava tipi belirleme
çalõúmalarõna ulaúõlmõútõr. Bu çalõúmalar:
a)
Basõnç sistemlerini esas alanlar (Akyol 1945, Ardel, Kurter ve Dönmez
1969, Niúancõ 1975, Türkeú 1985, Erol 1999, Koç 2001),
b) Hava akõmlarõ, yönleri ve kütlelerini esas alanlar (Meteorological Office
1962 ve 1963, Erinç ve Sungur 1964, Kurter 1971, Koç 1989, 1992 ve
1993),
c) øklim elemanlarõnõ esas alanlar (Niúancõ 1989, Bala 1993, Molvalõ 1999,
Erlat 2003) olmak üzere üç grupta toplanabilir.
107
Sunulan araútõrma Koç (2001) tarafõndan gerçekleútirilen çalõúmanõn sayõsal
analiz boyutunun geliútirilmesi amaçlõ olarak gerçekleútirilmiútir. Bu amaçla
öncelikli olarak belirlenen hava tipleri tekrar gözden geçirildikten sonra
hava tiplerinin özelliklerinin sayõsal yöntemler ile belirlenmesi ve
tanõmlanmasõ çalõúmalarõ tamamlanmõútõr.
Hava tipi belirleme yöntemleri Yarnal (1993) tarafõndan sekiz grupta
toplanmõútõr. Sunulan hava tipi belirleme yöntemi; Yarnal (1993) tarafõndan
belirtilen gruplardan “Elle Hava Tipi Belirleme” yöntemine (manuel), esas
alõnan atmosfer elemanlarõna göre ise basõnç sistemlerine göre belirlenen
hava tipleri grubuna girmektedir. Yarnal (1993) da Lamb, Muller,
Grosswetterlagen, The Cyclone Model ile Yarnal ve Leathers olarak
sõralanan yöntemler ile Türkeú (1985) tarafõndan uygulanan yöntem
hazõrlanan bu çalõúmanõn altyapõsõnõ oluúturmuútur. Hava tiplerinin
belirlenmesi sõrasõnda; basõnç sistemleri (yatay ve dikey hava hareketlerini
etkilemesi nedeniyle), yüksek atmosfer hareketleri (500 hPa, yer seviyesinde
yaúanan hava olaylarõnõ yönlendirmesi nedeniyle), hava kütleleri (iklim
özelliklerini úekillendiren temel etkenlerden birisi olmasõ nedeniyle) ve
co÷rafi ortam özellikleri (etkili olan hava tipinin özelliklerini yatay ve dikey
do÷rultuda farklõlaútõrmasõ nedeniyle) dikkate alõnmõútõr. Uygulanan hava
tipi belirleme yöntemi dört kabulden hareket eder:
1) Her basõnç sisteminin farklõ kesimlerinde hõzõ ve do÷rultusu
bakõmõndan hava hareketleri farklõlaúõr,
2) Basõnç sistemlerinin de÷iúik kesimlerinde farklõ hava kütleleri etkili
olur,
3) Yüksek atmosfer özellikleri hava tipine özellik kazandõrmaktadõr
4) Hava
tiplerinin
özelliklerinin
belirlenmesinde
meteoroloji
istasyonlarõnda ölçülen iklim elemanlarõ kullanõlabilir.
Araútõrma sahasõnda etkili olan Polar Cepheye ba÷lõ øzlanda Alçak basõncõ
oluúumlu gezici depresyonlar ile Akdeniz Cephesine ba÷lõ gezici
depresyonlar birlikte de÷erlendirilerek Orta Enlem Depresyonlarõ olarak
tanõmlanmõútõr (ùekil 3).
Hava tiplerinin belirlenmesi sõrasõnda kullanõlan veriler; Türkiye haritalarõ,
sinoptik haritalar ve meteoroloji istasyonlarõnda ölçülen iklim elemanlarõ
olmak üzere üç grupta toplanabilir. Hava tipi belirlenmesinde kullanõlan
haritalar; yer ve 500 hPa 0000 GMT sinoptik kartlarõ ile günlük Türkiye
108
sõcaklõk ve hava olaylarõ haritalarõdõr. Sinoptik haritalarõn
de÷erlendirilmesinden ise etkili olan hava kütleleri belirlenmiútir. Hava
kütlelerinin tanõmlanmasõnda østanbul ve øzmir’de ait standart atmosfer
seviyeleri gözlemlerinden de yararlanõlmõútõr. Belirlenen hava tiplerinin
özelliklerinin açõklanmasõnda ise sõcaklõk, basõnç, rüzgar hõzõ, mutlak
nemlilik, oransal nemlilik, bulutluluk miktarõ ve ya÷õú verileri kullanõlmõútõr.
Türkiye için geliútirilen ve Kuzeybatõ Anadolu’da uygulanan yöntemin
uygulanmasõ sõrasõnda Bursa, Bandõrma, Balõkesir, Çanakkale ve Ayvalõk
meteoroloji istasyonlarõnõn verileri kullanõlmõútõr. Kuzeybatõ Anadolu’da
etkili olan hava tiplerinin belirlenmesi çalõúmasõ 1988-1995 yõllarõ arasõndaki
2920 gün için gerçekleútirilmiútir (ùekil 4).
Hava tipi tanõmlanmasõ sonucunda belirlenen hava tipi özellikleri hava
tipleri arasõnda karúõlaútõrmalõ olarak ifade edilmiútir. Hava tiplerinin
karúõlaútõrõlmasõ, her hava tipinin özelli÷inin bütün hava tipleri
özelliklerinden belirlenen çeyreklere (quarter) göre de÷erlendirmesiyle
gerçekleútirilmiútir. De÷erlendirmeye esas olan çeyreklerin (quarter)
belirlenmesi sõrasõnda hava tiplerinin sõcaklõk, basõnç rüzgar hõzõ gibi
de÷erlendirilen her özelli÷inin gözlenen de÷erlerinin oluúturdu÷u veri aralõ÷õ
dikkate alõnarak 0.25’lik, 0.50’lik ve 0.75’lik (excel programõnda yüzde
birlik fonksiyonu ile) dört çeyre÷in sõnõrlarõ belirlendi. Belirlenen çeyrekler;
Normal: Alt çeyrek ile üst çeyrek arasõ (0.25<x<0.75, alt ve üst çeyrekler
dahil de÷il), Normalin üstü: Üst çeyrek ve üstü (0.75d x), Normalin altõ: Alt
çeyrek ve altõ olarak (xd0.25) tanõmlanmõútõr. Hava tiplerinin özelliklerinin
karúõlaútõrmalõ olarak takip edilebilmesi için sonuçlar úekiller ile
gösterilmiútir (ùekil 8). Hava tiplerinin ya÷õú özellikleri de÷erlendirilirken;
Ya÷õú olasõlõ÷õ (günlük, %), Ya÷õú yo÷unlu÷u (mm/gün), Normal ya÷õú oranõ
(d10.0 mm/gün), Orta úiddette ya÷õú oranõ (10< ve d25 mm/gün), Hafif
sa÷anak oranõ (25< ve d50 mm/gün), ùiddetli sa÷anak oranõ (50< ve d100
mm/gün), Çok úiddetli sa÷anak oranõ (100< mm/gün) dikkate alõnmõútõr.
109
Orta Enlem
Depresyonu
2
1
2
2
1
1 3
3
5
Azor Yüksek
Basõncõ
4
6
9 Sibirya Yüksek
Basõncõ
8
10
9 Sibirya Yüksek
5
7
Basõncõ
9
8
4
Azor Yüksek
Basõncõ
7
10
6
5
4
4
Azor Yüksek
Basõncõ
6
Oluk
13
500 hPa
5
6
11
12
12
Basra Alçak
Basõncõ
ùekil 3. De÷iúik dönemlerde Türkiye’yi etkileyen basõnç sistemlerinin farklõ kesimlerinde hava tipleri
Türkiye için geliútirilen ve Kuzeybatõ Anadolu için uygulanan hava tipi
belirleme yönteminin özellikleri altõ madde halinde sõralanabilir;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
110
Türkiye çevresinde etkili olan basõnç sistemlerinden yararlanõr,
Her basõnç sisteminin farklõ kesiminde farklõ hava tipinin
geliúebilece÷ini dikkate alõr,
Birden fazla basõnç sisteminin etkili olmasõyla da özel hava tiplerinin
úekillenebilece÷ini dikkate alõr,
Yüksek atmosfer (500 hPa) úartlarõyla iliúki kurar,
Yer seviyesinde ölçülen iklim elemanlarõnõ dikkate alarak belirlenen
hava tipinin özelliklerinin açõklanabilmesini sa÷lar,
Sõralanan özellikler ile do÷al ve sosyal olaylarõn açõklanmasõnda ve
planlanmasõnda kullanõlmasõ mümkün olur.
3. Analiz sonuçlarõ
Kuzeybatõ Anadolu’da on üç farklõ hava tipi belirlenmiútir (ùekil 3, Çizelge
1). Belirlenen hava tiplerinin hepsi bütün yõl etkili olmamaktadõr. Kuzeybatõ
Anadolu’da etkili olan hava tipleri yõl içindeki süreklili÷ine göre üçe ayrõlõr
(ùekil 4-5):
1) Yõllõk; Orta Enlem Depresyonu Cepheleri (OED-C), Orta Enlem
Depresyonu Kuzeyi (OED-K), Orta Enlem Depresyonu Güneyi (OEDG), Azor Yüksek Basõncõ Ortasõ (AYB-O), Azor Yüksek Basõncõ
Kuzeyi (AYB-K) ve Azor Yüksek Basõncõ Güneyi (AYB-G).
2) So÷uk dönem; Azor ve Sibirya Yüksekleri (AY/SY), Sibirya Yüksek
Basõncõ Ortasõ (SYB-O), Sibirya Yüksek Basõncõ Batõsõ (SYB-B) ve
Sibirya Yüksek Basõncõ Güneyi (SYB-G).
3) Sõcak dönem; Azor Yükse÷i/Basra Alça÷õ (AY/BA), Basra Alça÷õ (BA)
ve Oluk (OL).
Kuzeybatõ Anadolu’da etkili olan hava tiplerindeki mevsimsellik co÷rafi
konumunun sonucudur. Daha önceki bölümlerde açõklandõ÷õ gibi
Türkiye’nin orta kuúak ile subtropikal kuúak arasõnda bulunmasõ etkili olan
hava tiplerinde de mevsimselli÷e neden olmaktadõr. Buna ba÷lõ olarak bazõ
hava tipleri bütün yõl etkili olurken bir kõsmõ yalnõz so÷uk (aralõk, ocak,
úubat), bir kõsmõ da sõcak (haziran, temmuz ve a÷ustos) dönemde etkili
olmaktadõr (ùekil 4-5).
Orta Enlem Depresyonu Cepheleri (OED-C)
Orta Enlem Depresyon Cephesi hava tipi bütün yõl gözlenmektedir ve
%25.4 oran ile en etkili hava tipidir (Çizelge 1, ùekil 4, 5, 6). Gözlem
döneminde OED-C hava tipinin etki oranõnda önemli bir de÷iúme
olmamõútõr (ùekil 7). Orta enlem gezici alçak basõnçlarõnõn cephelerinde
geliúir (ùekil 2, 3). Yüksek atmosferde güneybatõlõ hava akõmlarõ ve oluklar
ile ba÷lantõlõdõr (Çizelge 2). Bu hava tipinde sõcak ve so÷uk karakterde hava
kütlelerinin etkisi birlikte yaúanmaktadõr (Çizelge 3). OED-C hava tipinde
cephe úartlarõnõn yaúanmasõna ve yüksek atmosfer özelliklerine ba÷lõ olarak
kararsõzlõk oluúur. Buna ba÷lõ olarak dikey hava hareketleri belirginleúir.
Basõnç normal, basõnç farkõ fazladõr (ùekil 8). Rüzgar normal hõzda ve kuzey
sektörü egemen olmak üzere de÷iúik yönlerden gözlenir. Sõcaklõk (13.4 qC)
normal, sõcaklõk farkõ (8.2 qC) azdõr. Normal mutlak nemlilik (12.6 g/m3),
fazla oransal nemlilik (%77.1) ve normalin üzerinde bulutluluk (6.6/10)
de÷erleri görülür. OED-C hava tipi çok fazla ya÷õúlõdõr. Ya÷mur ve sa÷anak
111
ya÷mur olaylarõ egemendir (Çizelge 4). Ya÷õú olasõlõ÷õ (%48.6) ve
yo÷unlu÷u (7.1 mm/gün) çok fazladõr. Normal ya÷õúlar a÷õrlõklõ olmakla
birlikte sa÷anak ya÷õúlar da gözlenmektedir (ùekil 8). Orta enlem gezici
depresyonlarõnõn cepheleri, cephe úartlarõnda beklenen de÷iúken ve çeúitli
hava olaylarõnõn görüldü÷ü hava tipini oluúturmuútur.
Orta Enlem Depresyonu Kuzeyi (OED-K)
Orta Enlem Depresyonu Kuzeyi (OED-K) üçüncü etkili hava tipidir (ùekil
5). Orta enlem gezici alçak basõnçlarõnõn kuzeyinde geliúir (ùekil 2, 3, 4). Bu
hava tipi de bütün yõl etkili olmaktadõr (ùekil 5, 6). OED-K hava tipi gözlem
döneminde yalnõz 1990 yõlõnda %5.2 etki oranõna düúmüútür. Di÷er yõllarda
%10 ve üzerindedir (ùekil 7). OED-K hava tipinin etkili oldu÷u dönemde
yüksek atmosferde oluk ve alçak merkez etkilidir (Çizelge 2). Yer
seviyesinde ise orta enlem depresyonunun kuzeyi etkili olmaktadõr. OED-K
hava tipinde basõnç normal, basõnç farkõ normalin üstündedir (ùekil 8).
Rüzgar hõzõ normal ve kuzey sektördendir. OED-K hava tipi so÷uk
karakterli polar hava kütlelerinin etkisinde úekillenir (Çizelge 3). Bu hava
tipinde ortalama sõcaklõk (10.9 qC) ve sõcaklõk farkõ normalin altõndadõr (6.9
qC). Bu hava tipi mutlak nemlili÷in az (11.0 g/m3) oransal nemlili÷in
(%79.0) ve bulutlulu÷un çok fazla (7.1/10) olmasõyla dikkat çeker. Çok
fazla hava olayõnõn gözlendi÷i OED-K hava tipinde ya÷mur baúta olmak
üzere ya÷mur sa÷ana÷õ ve kar ya÷õúõ etkilidir (Çizelge 4). OED-K hava
tipinin özellikleri mevsimlere göre de÷iúmektedir. Ya÷õú olasõlõ÷õ ve
yo÷unlu÷u çok fazladõr. Normal ya÷õúlar a÷õrlõklõ olmak üzere orta úiddette
ve sa÷anak ya÷õúlar gözlenir (ùekil 8). Araútõrma sahasõna kuzeyden
sokulurken alttan õsõnma sonucu kararsõzlaúan so÷uk hava kütleleri (mP ve
cP) sa÷anak ya÷õú oluúumunu hazõrlamaktadõr.
112
05/12/1990
Orta Enlem Depresyonu Cepheleri
13/06/1994
Orta Enlem Depresyonu Güneyi
21/03/1993
Azor Yükseð i Kuzeyi
12/01/1990
Azor Yükseð i/Sibirya Yükseði
23/02/1993
Orta Enlem Depresyonu Kuzeyi
17/12/1991
Azor Yükseð i Ortasõ
30/08/1994
Azor Yükseð i Güneyi
10/12/1990
Sibirya Yükseð i Ortasõ
ùekil 4. Hava Tiplerinin belirlendi÷i tipik günler
113
17/11/1992
06/11/1990
Sibirya Yükseð i Batõsõ
Sibirya Yükseð i Güneyi
14/08/1995
16/07/1995
Basra Alçað õ
Azor Yükseð i/Basra Alçað õ
01/08/1994
Oluk
ùekil 4’ün devamõ
Orta Enlem Depresyonu Güneyi (OED-G)
Orta enlem depresyonlarõ güneyi (OED-G) hava tipi (%7.6), orta enlem
gezici alçak basõnçlarõnõn sõcak sektöründe gözlenir (ùekil 3, 4). Yüksek
atmosferde güneybatõlõ ve batõlõ hava akõmlarõnõn etkisinde úekillenir
(Çizelge 2). OED-G hava tipi araútõrma alanõnda bütün yõl etkili olmaktadõr
(ùekil 5, 6). Bununla birlikte son yõllarda etki oranõnda düúme
gözlenmektedir (ùekil 7). Bu hava tipinde Akdeniz (M) ve karasal tropikal
(cT) hava kütleleri etkilidir (Çizelge 3). OED-G hava tipini oluúturan hava
kütleleri (M ve cT) alttan so÷udu÷u için kararlõlaúma e÷ilimindedir. Bunun
114
yanõnda etkili olan hava kütlelerinin Akdeniz ve Ege Denizi üzerinden
geçerek gelmeleri koúullu kararsõzlõk oluúumunu hazõrlar. OED-G hava
tipinde basõnç ve basõnç farkõ normaldir (ùekil 8). OED-G hava tipinde
kuzey sektörlü rüzgar egemen olmakla birlikte güney sektöründe de
güçlenme gözlenir. Bu hava tipinde ortalama sõcaklõk (18.2 qC) ve sõcaklõk
farkõ (11.4 qC) normaldir (ùekil 7). Di÷er iklim elemanlarõndan mutlak nem
normal (15.4 g/m3), oransal nem az (%70.6) ve bulutluluk normal (4.7/10)
özelikler göstermektedir (ùekil 8). Açõk hava úartlarõ dikkat çeken OED-G
hava tipinde hava olaylarõndan ya÷mur oraj ve sis belirgindir (Çizelge 4).
Ya÷õú olasõlõ÷õ ve yo÷unlu÷u normaldir (ùekil 8). Düúen ya÷õúlar normal
ya÷õú úeklindedir.
30
25.4
25
Yõllõk
Etki oranõ (%)
20
So÷uk dönem
13.5
15
11.6
10
Sõcak dönem
10.4
9.7
8.7
7.6
5.4
5
2.3
0.4
0.5
1.8
1.4
0
OED-C OED-K OED-G AYB-O
AYBK
AYB-G AY/SY SYB-O SYB-B
SYB-G AY/BA
BA
OL
ùekil 5. Kuzeybatõ Anadolu’da yõllõk, sõcak ve so÷uk dönemlerde hava tiplerinin etki oranlarõ
Azor Yüksek Basõncõ Ortasõ (AYB-O)
Azor Yüksek Basõncõ ve ona ba÷lõ olarak geliúen hava tipleri bütün yõl etkili
olmaktadõr (ùekil 5, 6). Azor Yüksek Basõncõ Ortasõ (AYB-O) hava tipi
(%10.4) Azor Yüksek Basõncõnõn orta kesiminde geliúir (ùekil 3, 4). Yüksek
atmosferde batõlõ ve kuzeybatõlõ hava akõmlarõnõn etkisinde úekillenir
(Çizelge 2). Yüksek basõnç sisteminin dikey hareket özelliklerine ba÷lõ
olarak alçalõcõ hava hareketi belirgindir. AYB-O hava tipinin etki oranõnda
yõllar arasõnda önemli bir de÷iúme olmamaktadõr (ùekil 7). Akdeniz ve
denizel polar hava kütlelerinin egemenli÷i vardõr (Çizelge 3). Basõncõn ve
basõnç farkõnõn normal oldu÷u bu hava tipinde rüzgar hõzõ çok azdõr. Rüzgar
kuzey sektörü baúta olmak üzere de÷iúik yönlerden esmektedir. Bu hava
tipinde ortalama sõcaklõk normal (15.6 qC), sõcaklõk farkõ normalin
üzerindedir (12.6 qC). AYB-O hava tipinde sõcaklõk farkõnõn fazlalõ÷õ,
115
yüksek basõnç sistemine ba÷lõ olarak geceleri gözlenen açõk hava úartlarõyla
ilgilidir. Mutlak (13.6 g/m3) ve oransal nem (%72.0) de÷erlerinin normal
oldu÷u hava tipinde bulutluluk miktarõnda azdõr (3.2/10). Ya÷õú olasõlõ÷õ az
olan bu hava tipinde sis olayõ daha etkilidir (Çizelge 4). AYB-O hava tipinde
õúõma sisleri oluúmaktadõr. Ya÷õú yo÷unlu÷u normal olan AYB-O hava
tipinde gerçekleúen ya÷õúlarõn tamamõna yakõnõ normal ya÷õútõr (ùekil 8).
Çizelge 1. Kuzeybatõ Anadolu’da genetik sistemler ve hava tipleri
Genetik Sistemler
I. Orta Enlem Depresyonlarõ
(OED)
II. Azor Yüksek Basõncõ (AYB)
III. Azor ve Sibirya Yüksekleri
(AY/SY).
Hava Tipleri
1. Orta Enlem Depresyonu Cepheleri (OED-C)
2. Orta Enlem Depresyonu Kuzeyi (OED-K)
3. Orta Enlem Depresyonu Güneyi (OED-G)
4. Azor Yüksek Basõncõ Ortasõ (AYB-O)
5. Azor Yüksek Basõncõ Kuzeyi (AYB-K)
6. Azor Yüksek Basõncõ Güneyi (AYB-G)
7. Azor ve Sibirya Yüksekleri (AY/SY)
8. Sibirya Yüksek Basõncõ Ortasõ (SYB-O)
IV. Sibirya Yüksek Basõncõ (SYB). 9. Sibirya Yüksek Basõncõ Batõsõ (SYB-B)
10. Sibirya Yüksek Basõncõ Güneyi (SYB-G)
V. Azor Yükse÷i/Basra Alça÷õ
11. Azor Yükse÷i/Basra Alça÷õ (AY/BA)
(AY/BA).
VI. Basra Alçak Basõncõ (BAB).
12. Basra Alça÷õ (BA)
VII. Yüksek Oluk (YOL).
13. Oluk (OL)
116
%
40
38
OED-C
33
33
27
30
30
20
27
20 21
16
24.5
10
9
10
16
16
15 15
12
10
11.6
4
5
3
1
0
0
ù
O
M
%
20
N
M
H
T
A
E
E
K
25
7.6
3
5
M
N
4
4
5
4
5
M
H
A
E
E
K
A
21
17
13
9
10
9
15
13
9
8
5
0
T
AYB-O
15
8
7
7
ù
%
20
12 13
10
O
A
OED-G
18
15
2
10.4
4
4
0
O
%
6
ù
M
N
M
H
T
A
E
E
K
A
AYB-K
4
4
3
2.3
4
3
3
2
1
0
0
ù
M
N
M
%
30 27
25
25
17
20
H
T
A
E
K
A
E
26
14 14
13.5
E
8
11
8
10
M
N
M
H
T
A
23
13 13
12
10
K
O
ù
%
A
E
E
K
A
SYB-O
0.8 0.9 0.8
0.8 0.8
0.8
0.4
0.4
9.7
0
T
0.6
10
0
20
1.0
19
0
H
AYB-G
A
15
0
M
5
AY/SY
3
N
0
E
15
10
5
M
25
10
0
O
ù
%
15
2
1
1
O
30
5
5
0.2
0
0
0
M N
M
0
0
0
0
H
T
A
E
0.0
0
O
%
2.0
ù
M
N
M
1.8
1.5
1.0
OED-K
19
14 15
15
20
20
3
2
%
32
1.2
H T
SYB-B
A
E
E
K
6
0.8
0.8
3
0.4
0.5
0
0
0
0
0
ù
M
N
M
E
SYB-G
K
H
T
A
E
E
K
A
A
5.0
4.4
2.4 2.2
2.0
2
0.4
1
0
0.0
O
ù
%
5
4
1.2
0
O
A
O
ù
M
N
0
0
0
0
0
M
H
T
A
E
1.4
0.4
E
K
A
ùekil 6. Hava Tiplerinin aylõk da÷õlõúõ (%)
117
25
%
%
AY/BA
20
21
15
15
5
9
20
4
0
0
0
40 38
30
15
10
BA
40
10
1
0
0
0
12
8.7
0
0
0
O
ù
M N
1
8
4
0
0
0
E
K
A
0
0
O
ù
M
N
M
H
T
A
10%
E
E
K
A
OL
M
H
T
A
E
8.5
8
5.6
6
4.6
4
1.3
2 1.8
0
0
0
0
0 0.4
O
ù
M
N
M
0.8 0
H
T
A
E
E
K
0
A
ùekil 6. Devam
Çizelge 2. Hava Tiplerinin 500 hPa seviyesindeki özellikleri (%). Koyu numaralar
normalin üstü ve altõnõ temsil eder. Kõsaltmalar Çizelge 1 de verilmiútir.
Orta Enlem Depresyonu Cepheleri
Orta Enlem Depresyonu Kuzeyi
Orta Enlem Depresyonu Güneyi
Azor Yüksek Basõncõ Ortasõ
Azor Yüksek Basõncõ Kuzeyi
Azor Yüksek Basõncõ Güneyi
Azor ve Sibirya Yüksekleri
Sibirya Yüksek Basõncõ Ortasõ
Sibirya Yüksek Basõncõ Batõsõ
Sibirya Yüksek Basõncõ Güneyi
Azor Yükse÷i/Basra Alça÷õ
Basra Alça÷õ
Oluk
A
11
29
9
8
15
10
13
0
0
22
6
12
23
KB
7
4
7
27
54
25
22
0
6
13
22
10
4
B
11
5
23
24
7.4
14
17
18
33
10
25
29
4
GB
41
24
35
17
8.8
9.4
9.9
27
40
37
19
26
17
Y
0
0
0
2
0
2
5
0
0
2
2
1
0
Açõklamalar: A:Alçak merkez, KB:Kuzeybatõ, B:Batõ, GB:Güneybatõ, Y:Yüksek merkez,
O:Oluk, S:Sõrt, KD:Kuzeydo÷u, K:Kuzey.
118
O
27
38
12
6
13
29
12
9
0
5
19
12
52
S KD K
2 0 0
0 0 0
10 1 0
14 1 1
2 0 0
5 5 1
17 5 1
46 0 0
20 0 0
12 0 0
5 1 1
9 1 0
0 0 0
Çizelge 3. Hava Tiplerinin Hava Kütlesi özellikleri (%). Koyu numaralar normalin
üstü ve altõnõ temsil eder. Kõsaltmalar Çizelge 1 de verilmiútir.
mP cP
Orta Enlem Depresyonu
Cepheleri
Orta Enlem Depresyonu
Kuzeyi
Orta Enlem Depresyonu
Güneyi
Azor Yüksek Basõncõ Ortasõ
Azor Yüksek Basõncõ Kuzeyi
Azor Yüksek Basõncõ Güneyi
Azor ve Sibirya Yüksekleri
Sibirya Yüksek Basõncõ Ortasõ
Sibirya Yüksek Basõncõ Batõsõ
Sibirya Yüksek Basõncõ
Güneyi
Azor Yükse÷i/Basra Alça÷õ
Basra Alça÷õ
Oluk
mT
cT
M
cP/M mP/M mP/cT M/cT
25
8
1
4
11
8
27
17
0
61
22
0
1
2
4
5
5
0
4
1
2
29
54
1
2
7
0
24
66
37
11
0
7
6
12
25
40
55
0
4
3
5
0
0
0
16
0
19
0
0
20
38
13
7
30
46
67
2
0
1
10
0
7
6
4
3
10
0
0
4
2
5
0
0
0
1
0
0
0
0
0
2
59
0
0
27
7
0
5
0
3
0
4
0
0
2
3
0
0
69
98
69
2
0
0
0
0
0
1
0
4
20
2
21
2
0
0
Açõklamalar: mP:Denizel kutupsal, cP: Karasal kutupsal, mT: Denizel tropikal, cT: Karasal tropikal, M: Akdeniz.
X/X: Farklõ hava kütlelerinin birlikte etkisini gösterir
Çizelge 4. Hava Tiplerinin hava olaylarõ özellikleri (%). Koyu numaralar normalin
üstü ve altõnõ temsil eder. Kõsaltmalar Çizelge 1 de verilmiútir.
Orta Enlem Depresyonu Cepheleri
Orta Enlem Depresyonu Kuzeyi
Orta Enlem Depresyonu Güneyi
Azor Yüksek Basõncõ Ortasõ
Azor Yüksek Basõncõ Kuzeyi
Azor Yüksek Basõncõ Güneyi
Azor ve Sibirya Yüksekleri
Sibirya Yüksek Basõncõ Ortasõ
Sibirya Yüksek Basõncõ Batõsõ
Sibirya Yüksek Basõncõ Güneyi
Azor Yükse÷i/Basra Alça÷õ
Basra Alça÷õ
Oluk
S
2
3
4
13
8
4
20
42
7
17
0
0
0
Ç
1
1
0
1
1
1
1
0
0
1
0
0
0
Y
21
26
6
1
3
5
6
6
13
22
1
0
2
K
4
4
0
0
3
4
3
0
0
2
0
0
0
K-Y
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
SY
21
13
7
1
6
2
2
0
5
4
1
1
12
T
0
0
0
0
1
1
0
0
0
2
0
0
0
O ù B
11 0 39
6 0 45
4 0 79
0 0 85
0 0 78
1 0 83
1 0 66
0 0 53
3 0 72
2 0 48
1 0 96
1 0 96
16 0 66
Açõklamalar: S:Sis, Ç:Çisenti, Y:Ya÷mur, K:Kar, K-Y:Karla karõúõk ya÷mur, SY:Sa÷anak ya÷mur, T:Tipi,
O:Oraj, ù:ùimúek, B:Boú, hava olayõ yok
119
Azor Yüksek Basõncõ Kuzeyi (AYB-K)
Yõllõk etki oranõ %2.3 olan Azor Yüksek Basõncõ Kuzeyi (AYB-K) hava tipi
Azor Yüksek Basõncõnõn kuzeyinde geliúir (ùekil 3, 4). AYB-K hava tipi
yüksek atmosferdeki kuzeybatõlõ hava akõmlarõnõn etkisinde úekillenir
(Çizelge 2). Azor Yüksek basõncõnõn saat yönündeki hareketine ba÷lõ olarak
Denizel Polar (mP) hava kütlesi Avrupa ve Balkanlardan sokularak etkili
olan hava kütlesidir (Çizelge 3, ùekil 4). Basõncõn fazla, basõnç farkõnõn
normal oldu÷u bu hava tipinde kuzey sektörlü rüzgarlar egemen olmakla
birlikte güney sektöründeki güçlenme dikkat çekicidir. Yüksek basõnç
sisteminin özelli÷ine ba÷lõ olarak rüzgar hõzõ normalin altõndadõr. AYB-K
hava tipinde sõcaklõk az (ortalama 10.7 qC) ve sõcaklõk farkõ normaldir (10.7
qC). Mutlak nemin az (10.6) oldu÷u AYB-K hava tipinde bulutluluk miktarõ
(4.4/10) ve oransal nemlilik normaldir (%74.9). AYB-K hava tipinde AYBO hava tipine göre bulutlu÷un artõúõ dikkat çeker. Bu durum yüksek basõnç
sisteminin ortasõnda yaúanan alçalõcõ hava hareketlerinin etkisinden
uzaklaúma ve mP hava kütlelerinin ekvator yönündeki hareketleri sõrasõnda
alttan õsõnmalarõ sonucu kararsõzlaúmalarõ ile ilgilidir. Buna ba÷lõ olarak
AYB-K hava tipinde normal sõklõkta hava olaylarõ görülür. Hava
olaylarõndan sis ve ya÷mur sa÷ana÷õ dikkat çeker (Çizelge 4). Ya÷õú olasõlõ÷õ
normal ve yo÷unlu÷u fazladõr. Düúen ya÷õúlarõn büyük bir kõsmõ normal
ya÷õú olarak kaydedilmiútir (ùekil 8). Sõcak dönemde AYB-K hava tipinin
etki oranõnda azalma olmaktadõr (ùekil 7).
120
%
35 32.6
30
25 25.4
20
15
10
5
0
29.9
OED-C
31.0
23.8
OED-K
20%
16.4
27.4
23.8
19.5
14.0
15
15.1
5.2
0
OED-G
7.9
13.7
11.0
5
%
10
9.9
10
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995
12
12.6
10.4
11.6
9.0
9.0
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995
%
15
11.0
8.2
8
5.5
6
6.6
7.6
10
14.0
AYB-O
12.9
11.0
10.4
9.3
8.2
10.1
11.5
6.0
3.6
4
5
2
0
0
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995
5
%
AYB-K
4.4
3.6
4
3.3
2
AYB-G
18.1
15
2.7
3
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995
%
20
11.2
1.1
1
1.4
2.3
1.4
0.8
12.1
13.2
18.6
12.9
11.5
10
13.5
10.7
5
0
0
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995
%
13.2 12.6
AY/SY
14
11.5
12 10.4
9.9
9.9
10
9.7
7.1
8
6
3.3
4
2
0
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995
SYB-B
2%
1.9
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995
1.5%
SYB-O
1.1
1.0
0.5
0.5 0.4
0
0
0
0
0
0.0
4%
1.4
1.4
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995
SYB-G
3.3
3.3
3
2.5
2
1
0.5
0.5
0
0.3
0
1.4
1
0
0
0
0.3
0.3
0.5
0.8
0.3
0
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995
ùekil 7. Hava Tiplerinin yõllõk etki oranlarõnõn de÷iúimi
121
10
%
AY/BA
8.5
8
6
4
10
5.4
2.7
9.0
8.5
4.4
3.6
3.3
13.7
11.8
6.6
6.3
BA
15%
7.9
6.3
5.5
9.3
8.7
5.8
5
2
0
0
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995
OL
3.5 %
3.0
3.3
2.5
2.5
2.0
1.8
1.5
1.0
0.3
0.5
1.9
2.2
1.6
1.9
0.5
0.0
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
ùekil 7. Devamõ
Azor Yüksek Basõncõ Güneyi (AYB-G)
Azor Yüksek Basõncõ Güneyi (AYB-G) hava tipi ikinci yüksek etki oranõna
sahiptir (ùekil 5). Bu hava tipi bütün yõl etkili olmaktadõr (ùekil 6). Azor
Yüksek Basõncõ güneyinde oluúur (ùekil 3, 4). Yüksek atmosferde oluk ve
kuzeybatõlõ hava akõmlarõnõn etkisinde úekillenir (Çizelge 2). Polar hava
kütlelerinin etkisiyle birlikte tropikal ve Akdeniz hava kütlelerinin de etkisi
hissedilir (Çizelge 3). AYB-G hava tipinde basõnç fazla, basõnç farkõ
normaldir. Rüzgar hõzõ çok fazladõr ve bunda kuzey sektörünün belirgin
etkisi vardõr. Bu hava tipinde, etkili olan basõnç sistemindeki yatay hava
hareketleri nedeniyle, yerelde “Poyraz” olarak tanõmlanan kuzeydo÷u
rüzgarõ oluúur (ùekil 4, 8). Bu hava tipinde sõcaklõk normal (13.7 qC),
sõcaklõk farkõ azdõr (9.1 qC). Di÷er taraftan mutlak nemlilik (12.8 g/m3),
ORANSAL nemlilik (%71.9) ile bulutluluk (4.1/10) de÷erleri normaldir.
AYB-G hava tipinde hava olaylarõ ise azdõr ve bunlar içinde sis dikkat çeker
(Çizelge 4). Ya÷õú olasõlõ÷õ ve yo÷unlu÷u normal olarak belirlenmiútir.
Belirlenen ya÷õúlarõn tamamõna yakõnõ normal ya÷õú úeklindedir (ùekil 8).
AYB-G hava tipinin etki oranõnda yõllar arasõnda önemli bir de÷iúme yoktur
(ùekil 7).
Azor ve Sibirya Yüksekleri (AY/SY)
Bundan sonra açõklanan dört hava tipi so÷uk dönemde gözlenmektedir
(ùekil 4-5). Azor ile Sibirya Yükse÷i Hava (AY/SY) tipi yalnõz so÷uk
122
dönemde belirlenmesine ra÷men %9.7 etki oranõna sahiptir (ùekil 5). Azor
ve Sibirya yüksek basõnçlarõnõn birlikte etkileri sonucu oluúur (ùekil 3, 4).
Yüksek atmosferde kuzeybatõ ve batõlõ hava akõmlarõyla sõrt úartlarõnõn
etkisinde úekillenir (Çizelge 2). Bu hava tipinde basõnç ve basõnç farkõ
normalin üzerindedir. Rüzgar normal hõzdadõr ve yön olarak kuzey
sektörünün egemenli÷i olmakla birlikte de÷iúik yönlerden esen rüzgar dikkat
çeker. Karasal polar (cP) ve Akdeniz (M) en etkili olan hava kütleleridir
(Çizelge 3). AY/SY hava tipinde sõcaklõk az (8.3 qC), sõcaklõk farkõ
normaldir (9.5 qC). AY/SY hava tipinde mutlak nemlilik çok az (8.7 g/m3),
oransal nem fazla (%76.6) ve bulutluluk normaldir (5.0/10). Hava olaylarõ
normal yo÷unluktadõr fakat çok yüksek sis (%19.6) olasõlõ÷õ belirlenmiútir
(Çizelge 4). AY/SY hava tipinde sis olayõ olasõlõ÷õnõn çok yüksek olmasõ; iki
yüksek basõnç sisteminin birlikte etkili olmasõna ba÷lõ olarak õúõma sislerinin
oluúmasõyla ilgilidir (ùekil 4). Bu hava tipinde ya÷õú olasõlõ÷õ ve yo÷unlu÷u
normal de÷erler arasõnda kalmaktadõr. AY/SY hava tipinde ya÷õúõn
tamamõna yakõnõnõn normal ya÷õú niteli÷inde oldu÷u belirlenmiútir (ùekil 8).
AY/SY hava tipinin etki oranõnda yõllar arasõnda önemli bir farklõlaúma
belirlenmemiútir (ùekil 7).
3.5
3
2.8
2.7
1007
1007
Normal
1009
1010
1007
1006
1005
Normalin altõ
1003
1001
1000
2.3
2.2
2.1
2.4
2.2
2.2
2
2
1.8
1.5
3.4
3
2.9
3
2.5
2.5
Normalin altõ
2.2
1.9
2
1.5
BA
OL
AY/BA
SYB-B
SYB-G
AY/SY
SYB-O
AYBK
AYB-O
AYB-G
OED-K
OED-G
OED-C
2.7
2.4
30
25.5
23.6
25
20
23.4
18.2
15.6
15
13.7
13.4
10.9
13.5
10.8
10.7
10
8.8
8.3
5
BA
OL
AY/BA
SYB-G
SYB-B
SYB-O
AY/SY
AYB-G
AYBK
OED-G
AYB-O
OED-K
OL
BA
AY/BA
SYB-B
SYB-G
AY/SY
SYB-O
AYB-G
AYBK
AYB-O
OED-G
OED-K
OED-C
OED-C
0
1
Normilin üstü
3.5
Normal
3.4
3.8
Normal
3.8
Normalin altõ
4
4
Normalin üstü
BA
OL
AY/BA
SYB-B
SYB-G
AY/SY
SYB-O
AYBK
AYB-G
AYB-O
OED-K
OED-G
OED-C
4.5
Rüzgar hõzõ (m/s)
2.7
2.5
2.5
1
995
3.5
Basõnç farkõ (hPa)
1010
Sõcaklõk ( o C)
Basõnç (hPa)
1011
Normalin üstü
1014
1013
3.3
Normal
1015
Normalin altõ
1014
1015
Normalin üstü
1020
ùekil 8. De÷iúik iklim elemanlarõna göre Hava Tiplerinin özellikleri
123
9.1
9.6
8.3
Normalin altõ
8.2
8
6.9
6
15.4
12.6
11
12.8
12
10.6
10.5
9.2
8.7
10
5
70.6
72
66.5 65.9
65
BA
6.4
5.4
5
4.7
5
4.9
4.4
4.4
4.1
4
3.2
3
2.1
60
OL
AY/BA
SYB-G
SYB-B
SYB-O
AY/SY
AYB-G
AYBK
AYB-O
OED-G
OED-K
OED-C
OL
BA
AY/BA
SYB-B
SYB-G
SYB-O
AY/SY
AYB-G
AYBK
AYB-O
0
OED-G
50
OED-K
1
OED-C
55
BA
1.6
2
8
70
7.1
6.6
7
Normal
Normilin altõ
0.1
OL
BA
AY/SY
AYB-G
0
AYBK
OL
BA
AY/BA
SYB-B
SYB-G
AY/SY
SYB-O
AYB-G
AYBK
AYB-O
OED-G
OED-K
OED-C
1
2.6
0
AYB-O
2.9
2.2
1.5
OED-G
5.5
2.4
2
AY/BA
15.4
2.6
SYB-G
17.6
3.2
2.6
3
OED-K
7.3
10
14.7
3.8
3.6
3.2
OED-C
15.5
Normal
20.4
12.5
Normalin altõ
17.4
20
4.3
4
SYB-B
30
5
SYB-O
Normalin üstü
40
Ya÷õú yo÷unlu÷u (mm/day)
6
48.6
ùekil 8. Devamõ
Sibirya Yüksek Basõncõ Ortasõ (SYB-O)
Yalnõz so÷uk dönemde belirlenen Sibirya Yüksek Basõncõ Ortasõ (SYB-O)
hava tipi %0.4 oranõnda etkilidir (ùekil 4, 5). Araútõrma alanõnda SYB-O
hava tipi her yõl gözlenmemiútir (ùekil 7). Bu hava tipi Sibirya Yüksek
Basõncõnõn ortasõnda geliúir ve bu basõnç sisteminin Anadolu üzerinde etkili
oldu÷u durumu ifade eder (ùekil 3, 4). Yüksek atmosferde sõrt ve kuzeybatõlõ
hava akõmlarõ altõnda úekillenir (Çizelge 2). SYB-O hava tipinde karasal
124
Normalin üstü
62.5
60
Ya÷õú olasõlõ÷õ (%)
OL
SYB-G
SYB-B
AY/SY
SYB-O
AYBK
AYB-G
AYB-O
OED-K
OED-C
AY/BA
Normalin üstü
73
71.9
70
6.6
Normal
75
6
7.1
7
Normalin altõ
75.3
74.9
Normalin üstü
76.6
8
Normalin altõ Normal
77.1
78.4
Bulutluluk (1/10)
BA
OL
AY/BA
SYB-B
SYB-G
AY/SY
SYB-O
AYBK
AYB-G
AYB-O
OED-K
OED-C
OED-G
80
79
80
OED-G
0
85
Oransal nem (%)
13.6
15
4
50
Normalin üstü
10.6 10.6
9.5
21.4 21.1
19.4
20
Normal
C)
Ortalama sõcaklõk farkõ (
o
10.7
10
25
Normalin altõ
11.7
11.4
Normal
12
12.3
Buhar basõncõ (hPa)
12.6
Normalin üstü
14
polar (cP) ve Akdeniz (M) hava kütleleri etkilidir (Çizelge 3). Basõncõn
normalin altõnda oldu÷u SYB-O hava tipinde basõnç farkõ normaldir.
Basõncõn normalin altõnda olmasõ ise Sibirya Yüksek Basõnç sisteminin
etkilerinin araútõrma sahasõnda azaldõ÷õnõ gösterir. Di÷er taraftan SYB-O
hava tipinde rüzgar hõzõ çok düúük ve güney sektörlü rüzgarlar dikkat
çekicidir. Bu hava tipinde ortalama sõcaklõk (10.8 qC) ve sõcaklõk farkõ
normaldir (10.6 qC). Mutlak nem az (10.5 g/m3), oransal nemlilik (%80.0)
fazla ve bulutluluk miktarõ normaldir (4.9/10). Hava olaylarõ fazladõr ve
gerçekleúen hava olaylarõnõn tamamõna yakõnõ sis (%41.8) olarak
belirlenmiútir (Çizelge 4). Bu durum ise etkili olan yüksek basõnç sistemine
ba÷lõ olarak hem õúõma hem de Akdeniz üzerinden sokulan hava kütlelerine
ba÷lõ olarak alttan so÷uma sislerinin oluúmasõyla ilgilidir. Ya÷õú olasõlõ÷õ ve
yo÷unlu÷u normalin çok altõndadõr. Düúen ya÷õúlarõn tamamõ normal ya÷õú
úeklindedir (ùekil 8).
Sibirya Yüksek Basõncõ Batõsõ (SYB-B)
Sibirya Yüksek Basõncõ Batõsõ (SYB-B) hava tipi Sibirya Yüksek Basõncõ
batõsõnda oluúur (ùekil 3, 4). Hava tipi yüksek atmosferde güneybatõ ve batõlõ
hava akõmlarõ ile sõrt tarafõndan úekillendirilmektedir (Çizelge 2). SYB-B
hava tipi %0.5 oranõnda ve so÷uk dönemde etkilidir (ùekil 5, 6). Bu hava
tipinin etki oranõnda artõú vardõr (ùekil 7). Basõncõn ve basõnç farkõnõn
normal oldu÷u SYB-B hava tipinde rüzgar hõzõ az ve güney sektörlü
rüzgarlar egemendir. SYB-B hava tipinin etkili oldu÷u dönemde araútõrma
alanõna sokulan rüzgar “Lodos” olarak adlandõrõlmaktadõr. Kuzeybatõ
Anadolu’ya güney sektörden sokulan hava hareketi beklendi÷i gibi Akdeniz
(M) hava kütlelerinin etkili olmasõna ortam hazõrlamõútõr (Çizelge 3). Bu
hava tipinde sõcaklõk (13.5 qC) ve sõcaklõk farkõ normaldir (10.6 qC). SYB-B
hava tipinde mutlak (12.0 g/m3) ile oransal nem normal (%75.8), bulutluluk
(5.4/10) ise normalin üzerindedir. Hava olaylarõ normal yo÷unlukta olup
bunlardan da ya÷mur ve sisin etkili oldu÷u gözlenmiútir (Çizelge 4). Ya÷õú
yo÷unlu÷u ve olasõlõ÷õ normaldir. Düúen ya÷õúlarõn büyük kõsmõ normal
ya÷õú iken orta úiddetteki ya÷õúlara da rastlanõr (ùekil 8).
Sibirya Yüksek Basõncõ Güneyi (SYB-G)
Yalnõz so÷uk dönemde etkili olan Sibirya Yüksek Basõncõ Güneyi (SYB-G)
hava tipi Sibirya Yüksek Basõncõ güneyinde oluúur (ùekil 3, 4, 5, 6). SYB-G
hava tipi araútõrma döneminde her yõl gözlenmiútir ve artõú e÷ilimi
125
göstermektedir (ùekil 7). Yüksek atmosferde etkili olan güneybatõlõ hava
akõmlarõ ve alçak merkez bu hava tipinin oluúum úartlarõnõ hazõrlar (Çizelge
2). SYB-G hava tipinde basõnç ve basõnç farkõ fazladõr. Rüzgar hõzõ azdõr ve
kuzey sektörlü rüzgarlarõn belirgin etkisi gözlenmektedir. En etkili hava
kütlesi karasal polar (cP) olmakla birlikte Akdeniz hava kütlesinin de etkisi
vardõr (Çizelge 3). Bu hava tipinde ortalama sõcaklõk (8.8 qC) ve sõcaklõk
farkõ (8.3 qC) normalin altõndadõr. Mutlak nem de÷eri normalin altõnda (9.2
g/m3), oransal nem (%78.4) ve bulutluluk de÷erleri ise normalin üzerindedir
(6.4/10). Hava olayõ gözlenme olasõlõ÷õ çok fazladõr ve yaúattõ÷õ hava
olaylarõndan en dikkat çekici olanõ ise sistir (Çizelge 4). SYB-G hava tipinde
ya÷õú olasõlõ÷õ ve yo÷unlu÷u normaldir. Düúen ya÷õúlarõn büyük kõsmõ
normal ya÷õú úeklindedir (ùekil 8).
Azor Yükse÷i/Basra Alça÷õ (AY/BA)
Araútõrmanõn bu aúamasõnda ise sõcak dönem hava tiplerinin özellikleri
açõklanmõútõr. Azor yüksek basõncõ ile Basra alçak basõncõnõn birlikte
oluúturdu÷u Azor Yükse÷i/Basra Alça÷õ (AY/BA) hava tipi sõcak dönemde
etkilidir (%5.4, ùekil 3, 4, 5, 6). Azor Yüksek Basõncõ ile Basra Alçak
Basõncõnõn birlikte etkili olmasõ Türkiye ve çevresinde iklim özelliklerini
úekillendiren tipik dinamik úartlardõr. AY/BA hava tipi çalõúma döneminde
her yõl gözlenmiútir (ùekil 7). Yüksek atmosferdeki batõlõ ve kuzeybatõlõ
hava akõmlarõ tarafõndan úekillendirilir (Çizelge 2). Bu hava tipinde basõnç
normal, basõnç farkõ azdõr. AY/BA hava tipinde kuzeydo÷udan etkili olan
güçlü rüzgarlar gözlenmektedir. AYB-G hava tipinde oldu÷u gibi AY/BA
hava tipi de Kuzeybatõ Anadolu’da etkili kuzeybatõ rüzgarõnõn “Poyraz”
oluúmasõna neden olur (ùekil 4). Sõcak dönemde oluúan bu hava hareketinin
özelliklerinin so÷uk dönemden farklõ olmasõ nedeniyle “Yaz Poyrazõ” olarak
tanõmlanmasõ yerinde olur. Karasal tropikal (cT) hava kütlesi AY/BA hava
tipinin özelliklerini úekillendiren temel etkenlerden biridir (Çizelge 3). cT
hava kütlesi ya tek baúõna ya da di÷er hava kütleleriyle birlikte etkili
olmaktadõr. Bu hava tipinde sõcaklõk (23.6 qC) ve sõcaklõk farkõ (11.7 qC)
normalin üstündedir. AY/BA hava tipinde mutlak nem çok fazla (19.4
g/m3), oransal nem (%66.5) ve bulutluluk (2.1/10) çok azdõr. Hava olayõ
gözlenme olasõlõ÷õ çok azdõr ve gözlenen hava olaylarõnda sa÷anak ya÷õú ve
orajlar dikkat çeker (Çizelge 4). Ya÷õú olasõlõ÷õ ve yo÷unlu÷unun az oldu÷u
hava tipinde düúen ya÷õúlarõn tamamõ normal ya÷õú úeklindedir (ùekil 8).
126
Basra Alça÷õ (BA)
Tropikler Arasõ Karúõlaúma Kuúa÷õnõn Arabistan Yarõmadasõna sokulan kõsmõ
Basra Alçak Basõncõ’nõ oluúturur. Basra Alça÷õ (BA) hava tipi Basra Alçak
Basõnç sisteminin etkili olmasõyla úekillenir (ùekil 3, 4). Yüksek atmosferde
batõlõ ve güneybatõlõ hava akõmlarõ yer seviyesindeki basõnç sistemi ile yataydikey hava hareketlerinin özelliklerini úekillendirerek BA hava tipinin
oluúturmaktadõr (Çizelge 2). Yalnõz sõcak dönemde etkili olan BA hava tipi
araútõrma alanõnda %8.7 oranõnda gözlenmektedir (ùekil 5, 6). Bu hava tipinin
etki oranõnda artõú e÷ilimi vardõr (ùekil 7). BA hava tipinde basõnç ve basõnç
farkõ normalin altõndadõr. Rüzgar hõzõ çok fazladõr ve kuzey sektörlü
rüzgarlarõn etkisi belirgindir. Kuzeybatõ Anadolu’da sõcak dönemde etkili olan
bu rüzgarlar “Etezyen” olarak adlandõrõlmaktadõr (ùekil 8). Bu hava tipinin
yaúandõ÷õ dönemde tamamen karasal tropikal (cT) hava kütleleri % 98 ve
karasal tropikal ile denizel polar hava kütlesinin birlikte etkisi % 2 oranõnda
belirlendi (Çizelge 3). Ortalama sõcaklõk (25.5 qC) ve sõcaklõk farkõ (12.3 qC)
normalin üzerindedir. Mutlak nem çok fazla (21.4 g/m3), oransal nem (%65.9)
ve bulutluluk miktarõ çok azdõr (1.6/10). Hava olayõ yok denecek kadar azdõr
ve gerçekleúen hava olaylarõ içinde úiddetli ya÷mur dikkat çekmektedir
(Çizelge 4). Ya÷õú olasõlõ÷õ ve yo÷unlu÷u az olmakla birlikte gözlenen ya÷õúla
içinde sa÷anak ya÷õúlar dikkat çeker (ùekil 8).
Oluk (OL)
Türkiye’de buna ba÷lõ olarak Kuzeybatõ Anadolu’da yer seviyesinde ölçülen
sonuçlar; hava tiplerini ve buna ba÷lõ olarak iklim özelliklerini anlamak için
yeterli de÷ildir. Yüksek atmosfer úartlarõ en belirgin etkisini Oluk (OL) hava
tipinin oluúmasõnda gösterir. Araútõrma sahasõnda Oluk (OL) hava tipi %1.8
oranõnda etkili olur ve yalnõz sõcak dönemde gözlenir (ùekil 6). Bu hava
tipinin oluúumu 500 hPa seviyesindeki so÷uk hava akõmlarõna ba÷lõdõr.
So÷uk hava akõmlarõ ise yüksek atmosferde oluk ve alçak merkezin etkili
olmasõna ba÷lõ olarak gerçekleúir (Çizelge 2). 500 hPa seviyesinden
gerçekleúen so÷uk hava akõmõna ba÷lõ olarak geliúen kararsõzlõk úartlarõ OL
hava tipinin oluúma nedenidir. Bu hava tipinde denizel polar hava kütlesi de
(mP) görülmekle birlikte karasal tropikal (cT) hava kütlesinin etkinli÷i daha
fazladõr (Çizelge 3). Ortalama sõcaklõk çok fazla (23.4 qC) ve sõcaklõk farkõ
normal (9.6 qC) olarak belirlenmiútir. OL hava tipinde basõnç az, basõnç
farkõ normaldir. Rüzgar hõzõ çok fazla olup kuzey sektörlü rüzgarlarõn
egemenli÷i görülmektedir. Bu hava tipinde mutlak nem çok fazla (21.1
127
g/m3), oransal nem (%73.0) ve bulutluluk normaldir (4.4/10). Hava olaylarõ
normal yo÷unlukta görülür. Oraj, ya÷mur sa÷ana÷õ ve úimúek dikkat çeken
hava olaylarõdõr (Çizelge 4). Ya÷õú yo÷unlu÷u ve olasõlõ÷õ normaldir.
Gözlenen ya÷õúlar içinde sa÷anak karakterli olanlar dikkat çekicidir. OL
hava tipinin etki oranõnda belirgin bir artõú gözlenmektedir (ùekil 8).
4. Özet ve sonuçlar
Kuzeybatõ Anadolu’nun hava tipi özellikleri dinamik-sinoptik úartlara göre
oluúmaktadõr. Bu araútõrmada, belirlenebilen önceki çalõúmalarõndan ve
araútõrma sahasõnõn konum özelliklerinden yararlanarak yeni bir hava tipi
belirleme yöntemi oluúturulmuútur. Belirlenen hava tiplerinin Türkiye ve
Kuzeybatõ Anadolu’nun dinamik-sinoptik úartlarõnõ en iyi temsil etmesi
amaçlanmõútõr. Gerçekleútirilen çalõúma sonucunda çõkan sonuçlar aúa÷õda
baúlõklar halinde sõralanmõútõr:
x Basõnç sistemlerinin farklõ bölümleri farklõ hava tipi oluúturmaktadõr.
x Bazõ durumlarda hava tipi birden fazla basõnç sisteminin etkisinde
úekillenmektedir.
x Hava tiplerinin oluúmasõnda yüksek atmosfer (500 hPa)
seviyesindeki basõnç merkezleri ve hava akõmlarõ da belirleyici
olmaktadõr.
x Hava tiplerinin özellikleri arasõnda belirgin bir farklõlõk vardõr.
x Kuzeybatõ Anadolu’da etkili olan hava tipleri üç gruba ayrõlabilir:
i. Yõllõk: Orta Enlem Depresyonu Cepheleri (OED-C), Orta
Enlem Depresyonu Kuzeyi (OED-K), Orta Enlem Depresyonu
Güneyi (OED-G), Azor Yüksek Basõncõ Ortasõ (AYB-O), Azor
Yüksek Basõncõ Kuzeyi (AYB-K) ve Azor Yüksek Basõncõ
Güneyi (AYB-G);
ii.
So÷uk dönem: Azor ve Sibirya Yüksekleri (AY/SY), Sibirya
Yüksek Basõncõ Ortasõ (SYB-O), Sibirya Yüksek Basõncõ Batõsõ
(SYB-B), Sibirya Yüksek Basõncõ Güneyi (SYB-G) ve
iii.
Sõcak dönem: Azor Yükse÷i/Basra Alça÷õ (AY/BA), Basra
Alça÷õ (BA) ve Oluk (OL).
x Yõl boyunca gözlemlenen hava tiplerinin özellikleri mevsimlere göre
de÷iúmektedir.
x Etkili olan hava tiplerinin oranlarõ de÷iúmektedir. Orajlara neden
olan hava tipinin hõzlõ bir artõú içinde oldu÷u belirlenmiútir
128
Kuzeybatõ Anadolu’da belirlenen hava tipleri bu sahanõn iklim özelliklerini
úekillendiren úartlarõ açõklamada yeterli olmuútur. Bu nedenle bu hava tipi
belirleme yönteminin Türkiye için uygulanmasõ yerinde olur. Türkiye’nin
de÷iúik sahalarõnda aynõ dönemlere ait olarak yapõlacak hava tipi
çalõúmalarõyla iklimin alana ba÷lõ de÷iúkenli÷inin nedenleri açõklanabilir.
Dünya ölçe÷indeki iklim de÷iúli÷ine (küresel õsõnma) ba÷lõ olarak basõnç
sistemlerinin etki alanlarõnõn de÷iúmesi hava tiplerinin etki oranlarõnõ da
de÷iútirebilir. Bu durum uzun dönemli çalõúmalarla belirlenebilir. Bu
nedenle daha uzun dönemleri kapsayacak hava tipi çalõúmalarõna ihtiyaç
vardõr. Böylece hava tiplerinin etki oranlarõ ve özelliklerinin zamana ba÷lõ
de÷iúiminin de açõklanmasõ mümkün olacaktõr. Gerekli veri tabanõ ve teknik
altyapõnõn oluúturularak sayõsal modeller ile hava tipi belirleme
yöntemlerinin de Türkiye’de uygulanmasõna ihtiyaç vardõr.
øklim araútõrmalarõnda, dinamik-sinoptik úartlar (hava tipleri), ölçüm
sonuçlarõ (iklim elemanlarõ) ve do÷al-sosyal ortama etkileri (uygulama)
boyutlarõnõn birlikte ele alõnmasõ önerilir. Böylelikle co÷rafi ortamõn temel
bileúenlerinden biri olan iklim hem do÷ru bir úekilde anlaúõlmõú hem de
ortamla iliúkisi kurulmuú olacaktõr.
129
KAYNAKÇA
Agee E M, (1991) Trends in Cyclone and Anticyclone Frequency and Comparison with
Periods of Warming and Cooling over the Northern Hemisphere. Journal of Climate
Vol.4 12:263-267
Akyol ø (1945) Atmosfer Sarsõmlarõ ve Türkiye’de Hava Tipleri. Türk Co÷rafya Dergisi 7/8:136
Ardel A, Kurter A ve Dönmez Y (1969) Klimatoloji Tatbikatõ. østanbul:øÜ Co÷. Enst. Yay.
s:410
Bala N (1993) øzmir’de Günlük Hava Tipleri Üzerine Bir Araútõrma (Basõlmamõú bitirme
çalõúmasõ). øzmir: Ege Üniv. Ed. Fak. Co÷. Böl.
Barry R G and Pery A H (1973) Synoptic Climatology: Methods and Aplications. London:
Methuen & Co Ltd, 555 pp
Barry R G and Chorly R J (1992) Atmosphere, Weather & Climate (sixth edition). London and
New York:Routledge, 392 pp
Davies E R, Hayden P B, Gay A D, Phillips W L and Jones G V (1997) The North Atlantic
Subtropical Anticyclone. Journal of Climate 10:728-744
Erlat E (2003) øzmir’in Hava Tipleri Klimatolojisi. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Yayõnlarõ, No:121, øzmir.
Erinç S ve Sungur K A (1964) østanbul'da Hava Tipleri. øst. Üniv. Co÷. Enst. Der. 14:76-86
Erol O (1999) Genel Klimatoloji (Geniúletilmiú 5. Basõm). østanbul:Çantay Kitabevi, s:445
Jacobeit J (1987) Variations of Trough Positions and Precipitationn Pattern in The
Mediterranean Area. Journal of Climatology, 7:453-476
Koç T (1989) Türkiye’de 1986 Yõlõ Ekim-Kasõm Aylarõnõn Sinoptik De÷erlendirmeleri øle Bu
Dönemde Görülen Hava Tipleri (Yayõnlanmamõú yüksek lisans tezi). øÜ Den. Bil. Co÷.
Enst. østanbul.
Koç T (1992) Batõ Karedeniz de Uygulamalõ øklim Çalõúmasõ (Yayõnlanmamõú doktora tezi) øÜ
Deniz Bil ve Co÷. Enst. østanbul.
Koç T (1993) Türkiye’de Hava Tipleri. øÜ Den. Bil. Co÷. Enst. Bülten 10:119-134
Koç T (1999) “Sayõlõ Günler Yöntemi øle Do÷al Mevsimlerin Belirlenmesi” Ege Co÷rafya
Dergisi S:10 s:305-344
Koç T (2001) Kuzeybatõ Anadolu’da øklim ve Ortam:Sinoptik, østatistik ve Uygulama
Boyutlarõyla. Çantay Kitabevi, ISBN:975-7206-48-2, Haziran 2001, østanbul.
Kurter A (1971) Kastamonu ve çevresinin iklimi. østanbul: øÜ Yay. No: 1627 Co÷. Enst. Yay.
N: 62 199 s
Kutiel H, Maheras P, Türkeú M. and Paz S (2002) North Sea - Caspian Pattern (NCP) – an
upper level atmospheric teleconnection affecting the eastern Mediterranean –
implications on the regional climate. Theoretical and Applied Climatology 72: 173192.
130
La Fontaine CV, Bryson RA and Wendland WM (1990) Airstream Regions of Africa and the
Mediterranean. Journal of Climate Vol.3 3:366-372
Meteorological Office (1962) Weather in The Mediterranean Volume I (second edition).
London: Her Majesty’s Stationery Office, 362 pp
Meteorological Office (1963) Weather in The Black Sea. London: Her Majesty’s Stationery
Office, 294 pp
Molvalõ M (1999) Bursa da Hava Tipleri (Basõlmamõú bitirme çalõúmasõ). Balõkesir Üniv.
Necatibey E÷. Fak. Co÷. E÷. Böl. Balõkesir.
Niúancõ A (1975) Sõklõk Da÷õlõúlarõ ve Hava Durumlarõna Ba÷lõlõklarõ øçinde Türkiye'nin Ya÷õú
ùartlarõnõn øncelenmesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yay. N:381 Ed. Fak. Yay. N:73
Araútõrma Serisi N:62. 110 s
Niúancõ A (1989) Orta Karadeniz Bölümünde Mevsimlik Hava Tipleri Bakõmõndan Önemli
Devreler. Atatürk Kül. Dil ve Tar. Yük. Kur. Cilt 1. 1:69-84
Prezerakos NG (1985) The Nothwest African Depressions Affcting The South Balkans.
Journal Of Climatology, 5:643-654
Pettersen S (1969a) Hava Analizi ve Tahmini, Hareket ve Hareket Sistemleri (Çev: Mehmet
Köksal). østanbul: C 1, Kõsõm I øTÜ Kütüphanesi S: 774, 256 s
Pettersen S (1969b) Hava Analizi ve Tahmini, Hareket ve Hareket Sistemleri (Çev: Melih
Erkmen). østanbul: C: 1, Kõsõm II øTÜ Kütüphanesi S: 775, 248 s.
Radionovic D (1987) Mediterranean Cyclones And Their Influence on The Weather And
Climate. World Meteorological Organization Genova, 132 pp
Saaroni H, Bitan A, Alpert P and Ziv B (1996) Continental Polar Outbreaks Into The Levant
and Eastern Mediterranean. International Journal of Climate 16:1175-1191
Serreze MC, Carse F, Barry RG and Rogers JC (1997) Icelandic Low Cyclone Activity:
Climatological Features, Linkage with the NAO, and Relationships with Recent
Change in the Northern Hemispare Circulation. Journal of Climate. Vol.10 3:453-464
Türkeú M (1985) Türkiye’de Hava Tipleri (Yayõnlanmamõú yüksek lisans tezi). AÜ Sosyal
Bilimler Enstitüsü Ankara.
Türkeú M (1990) Türkiye'de Kurak Bölgeler ve Önemli Kurak Yõllar. Basõlmamõú Doktora
Tezi. østanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Co÷rafya Enstitüsü, 195 sayfa, østanbul.
Türkeú M (1998) Influence of Geopotential Hights, Cyclone Frequency and Southern
Oscillation on Rainfall Variations in Turkey. International Journal of Climatology
18:649-680
Yarnal B (1993) Synoptic Climatology in Environmental Analysis. London and
Florida:Belhaven Press, 195 pp
131