Tarım, gıda ve tasarım

Tar›m, g›da ve tasar›m:
176
DA⁄ILIMLI B‹R EKONOM‹DE
YEN‹ GIDA A⁄LARI
Ezio Manzini
K›rsal Kalk›nmada Alternatif ve Yeni Yaklafl›mlar
Girifl
Murat
Öztürk
Bu kitapta yer alan tar›m, g›da ve mekan iliflkilerini konu
al›p, sanayileflmifl g›da üretiminin olumsuz sonuçlar›n dikkat çekerek, alternatif bir yaklafl›m sunan di¤er bir çal›flma
da Ezio Manzini taraf›ndan kaleme al›nd›. Manzini, tar›m ve
g›dan›n uzun dönemde sürdürülemez olan y›k›c› sanayi
modellerine karfl›, bir örne¤ini tar›m iflletmeleri ile tüketiciler aras›nda kurulan iliflki a¤lar›n›n oluflturdu¤u, çeflitli
örgütlenme modellerinin alternatif oluflturdu¤unu ileri
sürmektedir. Manzini, bu tar›msal/g›da alt sistemleri ile tasar›m faaliyetleri aras›ndaki iliflkilere odaklanarak özellikle yeni g›da a¤lar›n›n oluflturulmas› ve sürdürülebilir çok
yerelli toplumun nüveleri olarak yayg›nlaflt›r›lmas›nda tasar›m›n olas› rolünü ele almaktad›r.
Manzini, g›dan›n, geleneksel alg›lan›fl›ndan uzaklaflarak,
herhangi bir sanayi ürünü gibi tasarlanabilir bir ürün haline gelmesine bu geliflmeye ba¤l› olarak yayg›nlaflan “g›da
tasar›m›” deyimine karfl› durarak böyle olmas› gerekmiyor
diyor. Çünkü:sanayileflmifl, adeta bir makine gibi iflleyen
tar›m-g›da sistemi açl›k sorununa bir çözüm getiremedi¤i
gibi, obezli¤in sorun haline gelmesine neden olmufl ve bu
sistem ayn› zamanda kaynaklar› savurganca kullanmakta,
at›k üretmekte, topra¤› yoksullaflt›rmakta, genetik ve kültürel çeflitli¤i azaltmaktad›r. Manzini, bugünkü tar›m-g›da
sistemine elefltirisine flunlar› da ekliyor; bu modeller art›k
modas› geçmifl olan sanayi yöntemlerinin tar›ma uygulanmas›d›r. Bu modeller nedeni ile tarlalar› sanayi alanlar›,
bitkileri ve hayvanlar› makineler, g›da maddelerini de standartlaflt›r›p önemsizlefltirilecek mallar olarak alg›lama
yayg›nlaflm›flt›r. Üstelik bu modellerin eko sistemi bozmas›, toplumsal örgütlenme, ak›l ve uzmanl›¤›n y›llanm›fl
örüntülerini silme ve tüketicilerin sa¤l›klar›n›n bozmas› gibi baflka maliyetleri de söz konusudur. Manzini’ye göre,
belki geçmiflte yaflam›n devam› için verimlilik ve üretim art›fl› sa¤lama zorunlulu¤u bu sanayileflmifl tar›m› anlaml›
k›l›yordu ancak, günümüzde çevre sorunlar›ndaki art›fl, açl›k sorununun çözülememifl olmas›, hayvanlarda artan salg›n hastal›klar, kötü beslenmeye ba¤l› olarak geliflen hastal›klar, GDO’lara yönelme bu sistemde kriz oldu¤unun
aç›k göstergeleridir.
Bu sorunlara çözüm getirecek alternatifleri ö¤renme sürecine bir katk› yapmak amac› ile Manzini, tasar›m perspektifinden yaklaflarak günümüzdeki tar›m sistemlerini tasnif
etmekte ve alternatiflerini bu temelde dile getirmektedir.
177
K›rsal Kalk›nmada Alternatif ve Yeni Yaklafl›mlar
178
Manzini, günümüzdeki tar›m g›da sistemini üst üste binmifl
befl katmandan oluflan makro bir sistem olarak görmektedir. Bu yaklafl›ma göre bu befl sistemin katman olarak en
alt›nda Geleneksel sistem yer almaktad›r, bu sistemin geleneksel bilgi-deneyim birikimi ile sanayi öncesi tar›mdan
geriye kalan, ya halen canl›, varl›¤›n› sürdüren bir gelenek
ya da ortadan kaybolan bir sistemin kal›nt›lar› durumundad›r. Bu sistemin tasar›mla ilgili talepleri yoktur, egemen tar›m-sanayi sisteminin tehdidi alt›ndad›r ve ço¤u durumda
bu egemen sistem taraf›ndan bo¤ulmaktad›r. ‹kinci katmanda, Klasik tar›msal ifller yer almaktad›r; yukar›da belirtilen sanayileflme formülleri ba¤lam›nda örgütlenen tar›mg›da sistemidir. Bu sistemin tasar›m talepleri de klasiktir:
tar›m makineleri, ürün paketleme, g›da maddeleri haz›rlanmas›nda kullan›lan ayg›tlar ve donan›m ve iletiflim stratejileri gibi. Sonraki katmanda Deneysel tar›m iflleri bilefleni yer almaktad›r. Bu katman›n bafll›ca amac› da ürünlerin
ve hizmetlerin ortaya koydu¤u deneyimlerin özelliklerini
araflt›rmak ve gelifltirmektir. Bu sistemin geliflimi ile ürün
tan›m›na, üretildi¤i yere, yani sat›fl ve restoran hizmetleri
anlay›fl›na iliflkin tasar›m talepleri ortaya ç›km›flt›r. Sonraki
bileflen ise ‹leri tar›m iflleridir: sistemin bu parças› denetimli, organik g›da ürünlerine yönelik büyük talebe s›naî
aç›dan yan›t vermeye çal›fl›r. Organik ve biyo dinamik ürün
yetifltirme yöntemlerinin yayg›n biçimde uygulanmas›n› ve
geliflkin minimal g›da iflleme süreçlerinin kullan›lmas›n›
öngörür. Bu sistem önemli bir tasar›m kapasitesi gerektirmektedir. En son bileflen olarak da Toplumsal deneyim.gelmektedir:Toplumsal deneyimler, iletiflim imkanlar›n›n art›fl› ile do¤al ürünlere olan talebin art›fl›, sürdürülebilir çözüm aray›fl› gibi baz› dinamikleri harekete geçirmektedir. Bu ‘yarat›c› topluluklar’ ço¤u örnekte belirli bir sorunu çözmede veya yeni bir f›rsat yaratmada yeni yollar gelifltiren bireysel veya toplu, kendili¤inden örgütlenmelerin sonucudur. Az say›da özel durum d›fl›nda bu toplumsal deneyimler henüz tasar›m için net ve bilinçli bir talep ifade etmemektedsir.
Manzini, tar›m g›da sisteminin son iki katman› olan, deneysel tar›m iflleri ve toplumsal deneyimlerin alternatif oluflturmada oynayabilece¤i roller oldu¤unu ileri dürmektedir.
Deneysel tar›m ifllerinin öne ç›kan örneklerinden biri Slow
Food hareketidir; bu hareket bilgiden, tatlardan, mahallerden ve sosyal adetlerden oluflan de¤erli bir tarihsel miras
K›rsal Kalk›nmada Alternatif ve Yeni Yaklafl›mlar
ile spekülatif olmayan bir tasar›m çal›flmas› yap›labilece¤ini göstermektedir. Bu hareket, spektaküler sonras› tasar›m› yayg›nlaflt›rmakta, geleneksel miras› en geliflmifl teknoloji ve örgütsel imkanlarla yeniden üreterek sürdürülebilir
bir gelece¤in tohumlar›n› atmaktad›r.
Manzini, klasik g›da tar›m g›da sistemine karfl› potansiyel
bar›nd›ran ikinci katman olarak toplumsal deneyim ve çok
yerelli topluluklar› görmektedir. Teknolojinin imkanlar›n›
da kullanarak gelifltirilen yeni iliflki a¤lar›, çok yerellikli,
mahallerin ve topluluklar›n yayg›n bir çeflitlilik kazand›¤›
bir ‘dünya’ oluflturmaktad›r. Bu topluluklar›n hem kendi
özel kimlikleri vard›r hem de d›fl temasa aç›k ve haz›rl›kl›d›rlar. Üretici ile tüketicinin daha yak›n temas›n› da içeren
bu sistemlerde, ileri tar›m ifllerinin geliflimini yönlendirebilecek, bu yönlendirmeyi sürdürülebilirlik ilkesini daha
aç›k gözeterek yapabilecek çok yerellikli bir sistem öngörülebilir.
Manziniye göre tar›m-g›da sistemi bu flekilde örgütlenmeye elverifllidir; g›da ve tar›m arazisi herkesin yaflam› aç›s›ndan iki temel ö¤edir, bu ikisi etraf›nda daha genifl ölçekle
ilgi ve hareket yarat›labilir. Bu örgütlenmeler, kendili¤inden örgütlenmeler olarak afla¤›dan yukar› geliflebilir ve tasar›mc›lar da bu erdemli süreçte yerlerini alabilirler. Onlar
da, topluluk inflas›na, görünürlü¤ün gelifltirilmesine, iletiflim kanallar›n›n daha ak›flkan hale getirilmesine katk›da
bulunabilirler. Daha da öteye bu topluluklar›n etkinliklerinin yay›lmas› ve kolaylaflmas›na katk› sunacak platformlar›n yaflama geçirilmesine yard›mc› olabilirler, g›da a¤lar›n›n gelifltirilmesine katk›da bulunabilirler. Gerçekten de
estetik ve duyumsal alg›lama her tür insan iliflkisinde temel boyutlard›r ve bu iliflkilerin objesi g›da gibi önemli ve
can al›c› bir fleyse durum daha da böyledir.
Manzini çal›flmas›n› bir tar›m metaforuyla sonland›rmakta
ve “tasar›mc›lar, hem yeni hem de eski kültürlerin tohumlar›n›n gerçek anlamda yeflerip sürdürülebilir bir g›da ve
tar›m gelece¤inin bitkilerine dönüflebilece¤i topra¤›n haz›rlanmas›nda iflbirli¤ine girebilirler” demektedir, bu düflüncenin yaflam buldu¤u gelecekte de, ifadenin içerdi¤i tüm
zenginliklere sahip, güzelim zeytinlikler olacakt›r.
179
K›rsal Kalk›nmada Alternatif ve Yeni Yaklafl›mlar
1. Girifl
t
ar›m çok özel bir üretim faaliyetidir. G›da da çok özel bir üründür. Tar›m›n ve g›dan›n geleneksel sanayi modellerine do¤ru itilmesi, bir bütün olarak al›nd›¤›nda uzun vadede tamam›yla sürdürülemez olman›n
yan› s›ra, k›sa vadede de olumsuz sonuçlar veren bir tar›m-g›da sistemine yol açm›flt›r.
Bereket versin, tar›m-g›da sistemi tümüyle bu y›k›c› tarzda biçimlenmemifltir.
Konuya daha dikkatli bakarsak, çeflitli örgütlenme modellerinin benimsendi¤i
ve farkl› de¤erlerin yarat›ld›¤› farkl› alt sistemler görebiliriz. Bunlar›n aras›nda
en ilgi çekici olanlardan biri, tar›m iflletmeleri ile tüketiciler aras›nda yeni iliflki türlerinin tan›mland›¤› ve s›nand›¤›, yeni geliflen bir alt sistemdir.
Bu makale, bu alternatif tar›msal/g›da alt sistemleri ile farkl› tasar›m faaliyetleri aras›ndaki iliflkileri sunmaktad›r. Makale, özellikle yeni g›da a¤lar›n›n güçlendirilmesinde ve sürdürülebilir çok yerelli toplumun tohumlar› olarak yayg›nlaflt›r›lmas›nda tasar›m›n (olas›) rolü üzerinde durmaktad›r.
2. G›da ve tasar›m
180
Tasar›m›n tarihçesi, geleneksel olarak sanayinin tarihçesiyle iliflkilidir. Bugüne dek tasar›m›n tar›mdaki rolü asgari düzeyde kald›¤› gibi, g›dada, daha
do¤rusu gastronomide de öyledir. Hep denilir ki tar›m ve gastronomi ile sanayi aras›nda, dolay›s›yla tan›m gere¤i tasar›m aras›nda dünyalar kadar fark
vard›r…
Ancak bugünlerde tasar›m ile g›da sistemi aras›ndaki olas› bir buluflmadan giderek daha fazla söz edilmektedir. ‘G›da tasar›m›’ ifadesi art›k a¤›zlarda sak›z
olmufltur (oysa ne anlama geldi¤i henüz net de¤ildir). Bütün bunlar, tar›m›n art›k sanayileflmifl oldu¤unu, g›dan›n da her bak›mdan baflkalar› gibi bir sanayi
ürünü haline geldi¤ini kuflkuya yer b›rakmayacak flekilde ortaya koymaktad›r
(Meroni, 2003; 2004).
Bu mant›ktan devam edersek, tasar›m, insan faaliyetinin bu alan›n› tamamen
sanayileflmeye götüren bir baflka etmen olarak görülebilir. Bu, çeflitli örneklerle desteklenen meflru bir düflüncedir; iyi de, gerçekten böyle olmas› m› gerekiyor? Bugünkü haliyle sanayileflme gerçekten de olabilecek tek fley mi, her
fley tasar›m aç›s›ndan m› görülmeli? Bu sorulara burada verece¤imiz yan›t ‘hay›r’d›r ve bunun da çeflitli nedenleri vard›r.
Tasar›m›n sanayi toplumuyla birlikte do¤du¤u, kendi derinliklerinde s›naî geliflmenin erken aflamalar›na özgü kavramlar›, de¤er sistemlerini ve ifl yapma
tarzlar›n› bar›nd›rd›¤› do¤rudur. Ne var ki, sanayi toplumu de¤iflmifltir ve bugün de h›zla de¤iflmeye devam etmektedir. Sanayinin kendisi de¤iflti¤i gibi,
onunla birlikte, hatta ondan önce tasar›m da de¤iflmifl, s›naî de¤iflimin itici
güçlerinden biri haline gelmifltir. Dolay›s›yla, tasar›m›n tar›m faaliyetlerinde ve
g›da üretiminde bir rolü olabilecekse ve olmal›ysa, bu rol flimdi, egemen eko-
K›rsal Kalk›nmada Alternatif ve Yeni Yaklafl›mlar
nomik ve kültürel modeldeki krize iliflkin derin bilgiden, sürdürülebilirlik yönünde gerçek ad›mlar vadeden alternatif tar›msal ve g›da sistemlerinin gelifltirilmesinde tasar›m›n oynayabilece¤i rolün tan›nmas›yla belirlenmelidir.
Bu söylenen, tasar›m›n s›naî bir aktör olarak do¤as›n›n (sanayi kültürü tan›m›n›n bafll›ca itici güçlerinden biri olarak) inkâr edilmesi anlam›na gelmez. Kastedilen, tasar›m›n, do¤rudan do¤ruya sanayi kavram›n›n kendisinin yeniden tan›mlanmas›nda rol oynayabilece¤i ve oynamas› gerekti¤idir. Özellikle burada
ele ald›¤›m›z konu aç›s›ndan söylenen, bugüne dek hüküm süren e¤ilimin tersi yönünde hareket edebilecek bir tar›m, g›da sanayi ve da¤›t›m sisteminin pekifltirilmesine tasar›m›n da kendi katk›s›n› yapmas›d›r.
3. Güzellik ve tar›m
'Ne kadar güzel bir zeytinlik…’ Yaflad›¤›m Toscana’da bir zeytinlik güzel görünüyorsa bugün de böyle denir. Baflka bir deyiflle ‘güzellik’ pek çok kifli taraf›ndan bir tar›m alan›n›n sahip olmas› gereken niteli¤i ifade eden en özlü terimdir – güzellik kuflkusuz verimlili¤i de içerir ama orada kalmaz. Güzel bir zeytinlik elbette verimli olmal›d›r; ama bir bahçe gibi, hatta ondan fazla bak›ma da
ihtiyac› vard›r.
Bir zeytinli¤in güzelli¤i bir dizi etkinli¤in sonucudur: A¤açlar›n budanmas› ve
bak›m›, zeytinli¤in çevresindeki alan›n bak›m›, sulama kanallar›n›n sürekli temizlenmesi ve terasl› arazide kuru duvar efliklerinin bak›m› gibi. Bu farkl› etkinliklerin hangi s›kl›kla yap›laca¤›, örne¤in budama gibi y›ll›k ifllerden kuru
duvar efliklerinin bak›m› gibi gelecek kuflaklar› da etkileyecek yaflam boyu yap›lmas› gereken ifllere kadar çeflitlilik gösterir.
Güzel bir zeytinlik kiflinin ilgisi ile kolektif yarar› birlefltirir. Zeytinli¤in sahibi
kendisi için bir fley yapar, ancak ayn› zamanda çevresindeki toplulu¤un tümü
için büyük önem tafl›yan iki ifli yaparak temel bir toplumsal görevi yerine getirir: hidro-jeolojik sistem ve peyzaj kalitesi. Bunlar› yaparak toplumsallaflm›fl
ekonomik de¤er üretir; çünkü Toscana ve benzeri yerlerde insanlar›n koruduklar› peyzaj, turizm ekonomisinin bafll›ca itici güçlerinden biridir.
Güzel bir zeytinlik iyi zeytinya¤› verir; yaln›zca görünüflü de¤il kokusu, tad› da
iyi olan, besleyici de¤eri yüksek zeytinya¤›. Buradan ç›kan zeytinya¤› ayn› zamanda bir sosyal ifllemcidir; çünkü toplulu¤un tümünün kat›ld›¤› bir süreç sonucu ortaya ç›km›flt›r, yerel sohbetlerin konusudur ve bu bak›mdan toplumsal
yeniden üretime katk›da bulunur (Malaspina ve Vugliano, 2005).
Burada sözünü etti¤imiz güzel zeytinlik ve destekleyici de¤erlerinden oluflan
dünyas›, bize tarihin derinliklerinden kalan bir mirast›r. Dünyan›n birçok yerinde bu de¤erler ve adetler bugün ‘kültürel fosiller’, geçip gitmifl bir dünyan›n
kal›nt›lar› olarak görülebilir. Baflka yerlerde ise bunlar, e¤er modern ça¤a giriliyorsa, geliflmenin s›n›rlay›c›lar›, geçmiflte kalmas› gereken fleyler say›l›r.
Bu notlarda, farkl› düflünebilece¤imizi veya farkl› düflünmemiz gerekti¤ini gös-
181
K›rsal Kalk›nmada Alternatif ve Yeni Yaklafl›mlar
termeye çal›flaca¤›z. De¤erler sistemi ve destekleyici adetleriyle güzel zeytinli¤imiz bütünüyle farkl› biçimde görülebilir: bir kültürel fosil, geliflmeyi s›n›rland›r›c› vb de¤il, tersine ‘gelecek için bir tohum’; geçmiflten kalan, ancak yeni bir zeminde geliflebilecek, yeni olas› geleceklere kap› açabilecek bir varl›k
olarak görülebilir.
Bu konular› daha derinlemesine tart›flmadan önce girifl mahiyetinde bir ek daha yapmak istiyorum. Özetlenen olas›l›¤› destekleyici savlar temel olarak dünyan›n kuzeyindeki deneyimlerden, toplumsal ve kültürel ba¤lamlardan türetilmifltir. Oysa dünyan›n kuzeyi, burada örneklenen Toscana tepeleri gibi az say›da istisna d›fl›nda bu tür düflüncelerin ve ifl yapma tarzlar›n›n üretimde verimlilikle ilgili yeni düflünceler ve piyasa kültürünün y›k›c› nüfuzu karfl›s›nda neredeyse tümüyle tarihe gömülmüfltür. Bu ba¤lamlarda, belirtilen olas›l›¤›n gerçekleflmesi, imkâns›z olmasa bile nesnel olarak bak›ld›¤›nda güçtür: Çünkü bu
olas›l›¤›n gerçekleflmesi, art›k yok olmak üzere olan, kesintiye u¤ram›fl geleneklerin canland›r›lmas›n› gerektirmektedir. Buna karfl›l›k, vurgulanmas› gerekir ki, e¤er hakk› verilirse ayn› olas›l›¤›n gezegenimizin baflka yerlerinde, sözünü etti¤imiz de¤erlerin ve adetlerin hala ayakta durdu¤u ve daha da yaflayabilece¤i Güneyde ve Do¤uda gerçekleflmesi çok daha mümkündür.
4. Modas› geçmifl s›naî modeller
182
fiimdi zeytinli¤imizin bulundu¤u Toscana tepelerinden ayr›l›p afla¤›ya, vadinin
dibine ve bir bütün olarak dünyaya bakal›m. Görece¤imiz, dev bir paradoksal
makine gibi iflleyen tar›m-g›da sisteminin egemenli¤i olacakt›r. Öyle çarp›t bir
sistem ki, daha açl›k sorununu çözemezken obezli¤i günümüzün en önemli sorunlar›ndan biri haline getirmifl. Dahas›, ayn› sistem, sonuçlar›n› elde edebilmek için ha bire at›k üretiyor, kaynaklar› tüketiyor, topra¤› yoksullaflt›r›yor ve
gerek genetik gerekse kültürel çeflitlili¤i azalt›yor.
Peki, nas›l oluyor da böylesine paradoksal bir durum geliflebiliyor ve (hemen
hemen) herkes taraf›ndan kabul edilir say›labiliyor? Yan›t›, uzun bir öyküdür
(bak›n›z, Capatti et al, 1998; Capatri ve Montanari, 2002). Bugün bildi¤imiz tar›m-g›da sistemi, art›k ‘modas› geçmifl s›naî’ olarak tan›mlayabilece¤imiz, ama
çok uzun süre baflar›l› formüller say›lm›fl fikirlerin ve örgütlenme modellerinin
tar›ma uygulanmas›d›r. Bu fikirler ve örgütlenme modelleri yüzünden tarlalar› sanayi alanlar›, bitkileri ve hayvanlar› makineler, g›da maddelerini de standartlaflt›r›l›p önemsizlefltirilmesi gereken mallar olarak gördük. Üstelik her ne
pahas›na olursa olsun: ekosistemi bozma, toplumsal örgütlenme, ak›l ve uzmanl›¤›n y›llanm›fl örüntülerini silme, sonunda yararlan›c›lar olmalar› gereken
tüketicilerin sa¤l›klar› pahas›na…
‹flleri böyle götürmeye içsel olan sorunlar›n karfl›s›nda geçmiflteki tutum ki bugün de hayli yayg›nd›r, bütün bunlar›n kaç›n›lmaz kötülükler oldu¤u fleklindeydi; bütün bunlar, büyüme ad›na vermemiz gereken kurbanlard› (dünyan›n ‘geliflmekte olan’ denilen bölgelerinde); ekonomik aç›dan hayatta kalabilmek için
K›rsal Kalk›nmada Alternatif ve Yeni Yaklafl›mlar
bunlar zorunluydu (tar›m›n uzun süredir sanayileflmifl oldu¤u yerlerde). Ancak,
günümüzde ifller de¤iflmektedir. Çevre sorunlar›n›n apaç›k ortaya ç›kmas›,
hayvanc›l›kta salg›nlar›n yayg›nlaflmas›, kötü beslenme al›flkanl›klar› yüzünden
ortaya ç›kan hastal›klar, genetik olarak de¤ifltirilmifl organizmalara yönelme,
bunlar›n hepsi, her ne pahas›na olursa olsun verimlilik sa¤lama çabalar›na
ra¤men insanl›¤›n büyük bölümünün halen açl›kla bo¤ufltu¤u gerçe¤ini örtememektedir. Hepsi birlikte al›nd›¤›nda bütün bu olgular, s›naî tar›m-g›da modelindeki krizin sakl› tutulabilece¤i noktay› çoktan aflm›flt›r.
Egemen modeldeki krizin tetiklemesiyle, sürdürülebilir nitelikteki bir tar›m-g›da sisteminin nas›l olabilece¤i konusunda yeni fikirler ortaya ç›kmaktad›r. Yeni düflünüfl biçimleri do¤maktad›r: topra¤›n ifllenmesi ve g›da üretimine yeni
bir bak›fl getiren düflüncelerdir bunlar. Art›k salt ekonomik verimlilik mant›¤›yla hareket etmeyip, kifliye, topluma ve do¤aya iliflkin insan eyleminin en köklü
d›flavurum biçimleri olarak kabul edilebilecek bir yeni tarz söz konusudur. Burada, sanayiye, ekonomiye ve topluma iliflkin yeni bak›fl tarzlar› gündemdedir.
Öyle ki, burada bir topra¤›n ifllenmesi en baflta ‘toprak anay›’ gözetme, insanl›¤›n bugün ve gelecekte yararlanabilece¤i en de¤erli kaynak olan topra¤a özen
gösterme anlam›na gelecektir. Yeni fikirlerin egemen oldu¤u bu toplumda g›da maddelerinin üretimi, haz›rlanmas› ve tüketilmesi ayn› zamanda bir gereklili¤in karfl›lanmas›, zevk ve toplumsal uyumun bir biçimi olarak görülecektir –
bunlar salt biyolojik mekanizmalar›m›z› beslemenin ötesinde daha genel bir
çerçevenin bir parças› olarak alg›lan›p gerçeklefltirilecek köklü etkinliklerdir.
Sözü edilen bu ‘genel çerçeveyi’ günümüzde ‘sürdürülebilirli¤e geçifl’ olarak
adland›r›yoruz (Manzini ve Jegou, 2003).
Yeni geliflmekte olan bu fikirlerin yeni ve genel bir kalk›nma modeline nas›l
dönüflebilece¤i veya tam anlamda sürdürülebilir bir tar›m-g›da modelinin nas›l iflleyebilece¤i gibi konular hem bu notlarla amaçlananlar›n hem de yazar›n
kapasitesinin ötesindedir. Ayr›ca, sürdürülebilirli¤e geçifl bir toplumsal ö¤renme süreci oldu¤undan, kimsenin bu kapasitede oldu¤unu ileri sürmesi de
mümkün de¤ildir.
Burada dile getirilen yeni fikirler, iflte bu kolektif ve kapsaml› ö¤renme sürecine bir katk›da bulunma amac›n› tafl›maktad›r. Kuflkusuz eksiksiz de¤ildir. Ancak gene de gündemdeki oluflumun kimi özelliklerine iflaret etme, özellikle burada bizi as›l ilgilendiren konu olarak tasar›m›n bu olufluma nas›l katk›da bulunabilece¤ine ›fl›k tutma bak›m›ndan yararl› olabilir.
5. Tar›m-g›da sistemi eklemlenmesi
Günümüzdeki tar›m-g›da sistemi, katmanl› bir gerçeklik, farkl› tar›m felsefelerinin ve g›da kültürlerinin varl›klar›n› yan yana sürdürdükleri bir makro sistem
olarak tan›mlanabilir. Burada bu sistemin befl katman› üzerinde duraca¤›z:
Geleneksel, klasik, deneysel ve ileri tar›m-ifl sistemleri ile toplumsal deneyimler. Tasar›m›n yerini buldu¤u ve kendi seçeneklerini belirledi¤i ba¤lam da bu
katmanl› gerçekliktir.
183
K›rsal Kalk›nmada Alternatif ve Yeni Yaklafl›mlar
• Geleneksel sistem. Bölgeden belgeye de¤iflmek üzere, k›rsall›k tarihinden
günümüze uzanan ve günümüzün tar›m-g›da sisteminin alt katman›ndaki örgütlenme biçimlerini ve geleneksel bilgi-deneyim birikimini görüyoruz. Sistemin bu alt katman›, sanayi öncesi tar›mdan geriye kaland›r; onun bilgileri, örgütlenmeleri, yerel ve mevsimsel g›da devreleridir. Görebildi¤imiz kadar›yla bu
alt katman bölgelere göre ya halen canl›, varl›¤›n› sürdüren bir gelenek ya da
ortadan kaybolan bir sistemin kal›nt›lar› durumundad›r.
Bugünkü haliyle bu alt sistemin tasar›mla ilgili talepleri yoktur. E¤er varsa da,
ilerde görece¤imiz gibi, bu durum sistemin baflka bir biçime dönüflmekte oldu¤unu gösterir. Sözü edilen alt katman egemen tar›m-sanayi sisteminin tehdidi alt›ndad›r ve ço¤u durumda bu egemen sistem taraf›ndan bo¤ulmaktad›r.
• Klasik tar›msal ifller. Burada kastedilen, daha önce ele al›nan devri geçmifl
sanayileflme formülleri ba¤lam›nda örgütlenen tar›m-g›da sistemidir. Geldi¤i
yer tar›msal firmalar›n ve hayvanc›lar›n kitlesel üretimi ve tüketimidir; “sanayileflmifl” dememizin nedeni bu ifllerin mekanize olmas›, ‘kimyasallaflmas›’ ve
daha yak›n zamanlarda da “biyo-teknolojileflmesi”dir. Sanayileflmifl ülkelerde
bugünkü g›da ve tar›m sektörünün baflat durumdaki bilefleni budur ve bugünkü e¤ilimlere bak›l›rsa henüz sanayileflmemifl ülkelerde de ayn› sistem ilerde
baflat duruma gelecektir.
184
Klasik tar›m-sanayi sisteminin tasar›m talepleri de klasiktir: tar›m makineleri,
ürün paketleme, g›da maddeleri haz›rlanmas›nda kullan›lan ayg›tlar ve donan›m, bir de farkl›l›k gözetmeyen bir kamuya yönelik gene farkl›l›k gözetmeyen
iletiflim stratejileri (olta olarak da düflük fiyatlar›n ve cezp edici reklamlar›n
kullan›lmas›).
• Deneysel tar›m iflleri. Tar›m-g›da sisteminin bu bilefleni, verili bir anda en
zorlay›c› mant›k neyse en fazla onun taraf›ndan belirlenmektedir ve bafll›ca
amac› da ürünlerin ve hizmetlerin ortaya koydu¤u (veya koymas› gereken) deneyimlerin özelliklerini araflt›rmak ve gelifltirmektir. Bu araflt›rmalar g›da
maddelerinde ve bunlar›n üretildikleri yerlerde ayr›cal›kl› bir uygulama alan›
bulmufltur (g›da maddelerinin ve üretildikleri tipik yerlerin özellikle duyusal ve
deneysel do¤as› düflünüldü¤ünde, durum aç›kça ortadad›r).
Tar›m-g›da sisteminin bu yeni ve geliflen bilefleninin son birkaç on y›l içinde
ortaya ç›k›fl›yla birlikte, tasar›mla ilgili yeni talepler de belirmifltir. Bu talepler,
ürün tan›m›na, üretildi¤i yere, yani sat›fl ve restoran hizmetleri anlay›fl›na,
hatta tasar›m uygulamalar› olarak yeni g›da ürünlerinin daha en bafltan planlan›p ona göre uygulamaya geçilmesine iliflkindir (bu son söylenen, g›da tasar›m›n›n tam karfl›l›¤›yla uygulama alan›d›r). Önemi nedeniyle bu konu ilerde yeniden ele al›nacakt›r.
‹leri tar›m iflleri. Burada söz konusu olan, giderek büyüyen çevresel ve toplumsal sorunlar›n çözümünü teknolojide gören günümüzdeki tar›m-g›da sisteminin bir yönüdür. Denetimli, organik g›da ürünlerine yönelik büyük talebe s›naî
K›rsal Kalk›nmada Alternatif ve Yeni Yaklafl›mlar
aç›dan yan›t vermeye çal›fl›r. ‹leri tar›m iflleri, sanayinin büründü¤ü en ilginç biçimlerin tar›mdaki ifadesidir. Organik ve biyo dinamik ürün yetifltirme yöntemlerinin yayg›n biçimde uygulanmas›n› ve geliflkin minimal g›da iflleme süreçlerinin kullan›lmas›n› öngörür. DOP {garantili üretim süreçlerinde üretilmifltir)
ve IGP (garantili co¤rafi kökene sahiptir) etiketleri ayn› gözle, ileri tar›msal ifller fikrinin hukuksal temsili olarak görülebilir.
G›da sanayinin bu özelliklere sahip geliflkin bir sanayi olarak görülmesi önemli bir kasar›m kapasitesini gerektirir. Aç›kt›r ki, bu söylenen teknik ve örgütlenme düzeylerinde geçerli olman›n yan› s›ra kültürel ve iletiflimsel düzlemde de
geçerlidir. Bu da tasar›ma yönelik henüz embriyon durumunda bir talebe yol
açar: g›da gibi ‘duyarl›’ bir üretim alan›na yönelen geliflkin sanayi için s›naî tasar›m. Bu konuya da ileride yeniden dönece¤iz.
• Toplumsal deneyim. Bu, tar›m-g›da sisteminin en son ve en dinamik, ayr›ca
gelece¤i henüz belirsiz katman›d›r. ‹letiflim a¤lar›n›n yayg›nlaflmas›, do¤al g›da maddelerine olan talep ve daha genel olarak da sürdürülebilir çözüm aray›fl› gibi kimi önemli dinamiklerin harekete geçiricisidir. At›fta bulundu¤umuz
toplumsal deneyimlere yol veren de bir bütün olarak bu makro e¤ilimlerdir.
Bunlar hem talep taraf›ndan (toplu sat›n alma gruplar› gibi) hem de arz taraf›ndan (“Yavafl Yiyecek [“fast food”a karfl›] örgütlenmeleri, organik ürün a¤lar›
gibi) gelen deneyimlerdir. Bunlara ayn› zamanda ‘yarat›c› topluluklar’ olarak
da at›fta bulunuyoruz; çünkü bunlar ço¤u örnekte belirli bir sorunu çözmede
veya yeni bir f›rsat yaratmada yeni yollar gelifltiren bireysel veya toplu kendili¤inden örgütlenmelerin sonucudur. Az say›da özel durum d›fl›nda bu toplumsal deneyimler henüz tasar›m için net ve bilinçli bir talep ifade etmemifltir. Bununla birlikte, benim görüflüme göre, sürdürülebilir bir tar›m-g›da sisteminin
yayg›nlaflt›r›lmas›nda potansiyel olarak yap›c› rolünü oynayabilmesi için tasar›m›n tam da bu tür projelere odaklanmas› gerekir. Bu görüflün gerekçeleri afla¤›daki paragraflarda aç›klanmaktad›r.
fiimdi, tasar›m›n tar›m-g›da sistemindeki en yeni iki katmanda oynayabilece¤i
rolü daha ayr›nt›l› olarak aç›klamaya çal›flaca¤›m. ‹ki katman, deneysel tar›m
iflleri ve toplumsal deneyimdir.
6. Deneysel tar›m iflleri ve g›da tasar›m›
Deneysel tar›m iflleri, yeni ortaya ç›kan hizmet ve deneyim ekonomisinin (Pine
ve Gilmore, 1999; Jordan, 2000) geleneksel (s›naî) tar›m-g›da sistemi içindeki
flekillenme tarz›d›r.
Bu olgunun ayr›ks› bir yan› da ürünlerin ve üretim yerlerinin çeflitlili¤ine verilen önemdir. Bu ise klasik sanayi modelinde bulunan ve dayat›lan standartlaflt›rma politikas›na ters düflen ve hiç kuflkusuz olumlu say›lmas› gereken bir
e¤ilime iflaret eder. Ne var ki potansiyel olarak olumlu olan bu kayma, ‘g›da ve
tar›m›n spektaküler hale getirilmesi’ bafll›¤› alt›nda toplanabilecek bir dizi
olumsuz sonuçla etkisiz b›rak›lmaktad›r.
185
K›rsal Kalk›nmada Alternatif ve Yeni Yaklafl›mlar
Pratikte süreç flöyle ifllemektedir: hizmet ve deneyim ekonomisi bugünkü haliyle sürekli olarak güçlü bir duygusal tepkiyi tetikleyebilecek kapasitede ‘taze’
kültürel ve toplumsal kaynaklarla yeniden beslenmek zorundad›r. Baflka bir
deyiflle bu kaynaklar›n görülmeye de¤er bir ilginçlik yaratabilmesi gerekir. Söz
konusu taze kaynaklar ço¤u kez geleneksel sistemin (daha do¤rusu geleneksel sistemden geriye kalan›n) içsel olarak bar›nd›rd›¤› bilgi havuzundan, adetlerden ve özgül yerelliklerden harekete geçirilir. E¤er bu kaynaklar›n kullan›lmas› yeniden yarat›lmalar› için f›rsat da sa¤l›yorsa, bu kendi bafl›na kötü bir
fley de¤ildir. Ancak, durum böyle de¤ildir. Söz konusu kaynaklar›n ilginçlik ve
ayr›ks›l›k ad›na kullan›lmas›, bunlar› gerçekte ne olduklar›n›n d›fl›nda bofl imgeler haline getirme e¤ilimi tafl›maktad›r.
186
Yerlerin, topluluklar›n ve ürünlerinin kimli¤ine iliflkin etrafl› bir düflünce olmadan (ve fiziksel ve toplumsal kaynaklar›n sürdürülebilir kullan›m›na iliflkin herhangi bir duyarl›l›k bulunmadan) deneyim ve hizmet ekonomisi bizi g›da maddelerine, topluluklara ve yerel kimliklere sanki bunlar tan›t›lacak ve tüketilecek mallarm›fl gibi davranmaya götürür. Sonuçta tipik olarak yerel ürünler ticari markalara, üretim yerleri ve üretici topluluklar tema parklar›na ve buralarda yaflamakta olanlara dönüfltürülmektedir. Dahas›, sahici herhangi bir kamuoyu ilgisi de en hazc› boyuta indirgenmektedir (öyle ki, ilgili birçok televizyon program›na bir tür g›da pornografisi gibi bak›lmas› bile mümkün hale gelmektedir).
Bafllang›çta ilginç olduklar› kadar pratik sonuçlar› aç›s›ndan umut k›r›c› olan
bu dinamiklerin karfl›s›nda, “Slow Food”’un (“Yavafl G›da”) ola¤anüstü etkinlikleri yer almaktad›r. Bu konuya ilerleyen paragraflarda dönece¤im. Ancak önce, tasar›m›n bugünkü baflat e¤ilimlerle nas›l karfl›laflt›¤›n›, ne yapt›¤›n›, ne yapabilece¤ini/yapmas› gerekti¤ini k›saca ele alal›m.
Deneysel tar›m ifllerinin tasar›ma yönelik net ve yüksek taleplerinden söz etmifltik. Tasar›mc›lar da bu talebe genel olarak kendi fikirlerini ve al›flkanl›klar›n› yeni gerekliliklere göre uyarlayarak yan›t vermifllerdir. Baflka bir deyiflle
tasar›mc›lar kendilerini hizmet ve deneyim toplumunun davran›fl ve düflüncelerine göre uyarlam›fllard›r. Tasar›mc›lar, böyle yaparak, ‘klasik’ yetkinliklerini (ürün ve iletiflim tasar›m›) güncelleyerek ve daha yarat›c› yönlerini (stratejik
tasar›m ve hizmet tasar›m›) uyarlayarak, yeni oluflan tar›m-g›da sisteminde
önemli ve faal bir rol oynamaya bafllam›fllard›r. Bunu söyledikten sonra, üzülerek eklemem gerekir ki bu önemli ve faal rol henüz tasar›mc›lar› yapt›klar›
fleyin anlam› konusunda derinlikli düflüncelere tafl›mam›flt›r. ‹stisnai durumlar
d›fl›nda (ki bunlar›n oldu¤u kesindir) tasar›mc›lar hizmet ve deneyim ekonomisine sorgusuz sualsiz girmifller, kendileri de ortadaki spektakülerlefltirme sürecinin ana güçlerine kat›lm›fllard›r.
Tasar›mc›lar, ekonomide ve medyada halen egemen olan düflünce biçiminin
yönlendirdi¤i bu rolden s›yr›lmak için, kendilerine önerdikleri deneyimlerin anlam› konusunda daha derinlikli sorular sormal›d›rlar. Gerçi güç bir ifltir, ama
K›rsal Kalk›nmada Alternatif ve Yeni Yaklafl›mlar
karfl›laflt›rma aç›s›ndan ortada s›ra d›fl› bir olgu, “Slow Food” vard›r. “Slow Food”, duyumsal deneyimin, kaynakland›klar› bilgi ve örgütlenme biçimleri ile
birlikte özellikleri olan ürünlerin güvence alt›na al›nmas›na ve de¤erlenmesine ba¤lanabilece¤ini bize baflar›l› biçimde gösteren bir kurulufltur. Kurulufl, bu
yolla, yerel g›da üretiminin kültürel çeflitlili¤i gibi de¤erli bir ortak varl›¤›n korunmas›nda ve yenilenmesinde son derece önemli bir rol oynamaktad›r (‹lk
‹talya’da bafllamakla birlikte bugün tüm dünyada).
‘Presidi dello Slow Food' , ‹talya’da yayg›n, özellikleri olan yerel ürünleri korumay› amaçlayan yerel kurulufllard›r. “Slow Food”a ‘tasar›mc›’ gözüyle bak›ld›¤›nda görülen, kan›mca, stratejik tasar›m›n, hizmet tasar›m›n›n ve deneyim tasar›m›n›n günümüzde tar›m ve g›da dünyas›na uygulan›fl›n›n en olumlu örne¤idir (oysa bildi¤im kadar›yla birkaç y›l öncesine kadar bu giriflimin öncülerinden hiçbiri tasar›m camias› ile önemli bir iliflkiye sahip de¤ildi). Slow Food bize bilgiden, tatlardan, mahallerden ve sosyal adetlerden oluflan de¤erli bir tarihsel miras›n spektaküler yollardan tüketilmesinin çok ötesine geçen bir tasar›m çal›flmas› yap›labilece¤ini göstermifltir. Slow Food spektaküler sonras›
tasar›m› yayg›nlaflt›rmaktad›r (Thackara, 2005); bunlar› bofl imgelere ve çabuk
tüketime dönüfltürmeden kimli¤i gelifltirebilmekte, önemli deneyimler oluflturabilmektedir. Bu etkinli¤i, geleneksel miras›m›z› yeniden üretmenin bir vesilesi haline getirebilmekte, bunu en geliflkin teknolojik ve örgütsel olanaklara
(daha önce söz edilen ileri tar›m iflleri) uydurabilmekte ve buradan sürdürülebilir bir gelece¤in tohumlar›n› elde edebilmektedir (Manzini ve Vezzoli, 2002;
Manzini ve Jegou, 2003; Meroni, 2005).
Sözü edilen olanaklar› daha da açmak için, bir ad›m daha at›p toplumsal deneyim ve bunun tasar›ma uzanan olas› yönlerini düflünmemiz yerinde olacakt›r.
7. Toplumsal deneyim ve çok yerellikli toplum
Konu, önceki paragrafta sunulmufltu: a¤ sistemlerinin yayg›nlaflmas›, ‘do¤al’
g›dalara olan yayg›n talep ve sürdürülebilir çözüm aran›fllar› yeni düflünme ve
yapma yollar›n›n önünü açm›flt›r. Bu durum hem arz hem de talep taraf› için
geçerlidir.
‹sterseniz, son y›llarda üzerinde çok konuflulan a¤ örgütlenmelerinin sonuçlar› üzerinde özel olarak dural›m. Bu olgu, ba¤lant›l›l›k durumunda çok büyük bir
yayg›nlaflmay› beraberinde getirmifltir (kastedilen, somut olarak mümkün anlaml› etkileflim say›s›d›r). Elde edilen bu üst düzey ba¤lant›l›l›k ise yeni örgütlülük biçimleri için elveriflli bir zemin oluflturmufltur. Burada a¤ art›k teknik bir
altyap› olman›n ötesine geçerek dikey hiyerarflileri k›ran, buna karfl›l›k yatay,
arac›s›z ve potansiyel olarak ayn› konumda olanlar›n bulacaklar› çözümler aç›s›ndan güçlü ve yeni bir örgütlülük modeli haline gelmifltir.
Bütün bunlar yeni bir örgütlenmeler ailesi tasavvur etmemize imkân tan›maktad›r. Burada söz konusu olan, ademi merkezi ve daha genifl sistemlere aç›k
örgütlenmelerdir; geleneksel olarak düflük ba¤lant›l›l›k sistemlerine dayal› ifl
187
K›rsal Kalk›nmada Alternatif ve Yeni Yaklafl›mlar
yapma tarzlar›ndan ç›karak, pekifltirilmifl ifl yapma tarzlar›n› neredeyse s›f›rdan bafllayarak yeniden tasarlayabilen bir örgütlenme modelidir. Hiç kuflkusuz, a¤ modellerinin köklü biçimde benimsenmesi, bugün karfl›laflt›¤›m›z toplumsal ve çevresel sorunlar›n çözümünü kendi bafl›na sa¤layamaz (El Kaide ve
kimi pedofil kurulufllar bile günümüzde mevcut yatay iletiflim teknolojisini kullanarak a¤ örgütlenme modellerinin ak›ll›ca uygulanmas›n› temel almaktad›r).
Ancak gene de, gerek bu örgütlenme modelleri gerekse bunlar› mümkün k›lan
teknoloji, tar›m-g›da sisteminde yeni yaklafl›mlar gelifltirilmesi aç›s›ndan de¤er tafl›yan ilginç ve umut verici imkânlar sunmaktad›r.
Özellikle internetin yayg›nlaflmas›, kendilerini ortaya ç›karan alanlardan çok
ayr›, operasyonel alanlarda yeni fikirleri, kimi önemli ve potansiyel olarak yarat›c› konular› gündeme getirmifltir: örne¤in, a¤ ekonomisi, aç›k kaynak sistemleri ve akran örgütlenmeleri gibi) (Stalder ve Hirsh, 2002; Cottam ve Leadbeater, 2004). Bütün bunlar bir flekilde g›da-tar›m sistemine aktar›labilir mi?
‘G›da a¤›’ ifadesinden ne anlayabiliriz? Bu sorular›n henüz net ve ayr›nt›l› yan›tlar› yoktur. Bununla birlikte, at›fta bulunulan sosyal deneyimlerle ilgili olarak
kimi k›smi yan›tlar daha flimdiden belirmifltir.
188
Adil ticaret sat›n alma gruplar›, kentlerdeki organik ürün pazarlar›n› (çiftçi pazarlar›), yeni üretici/tüketici iliflkileri (bir a¤ac› ‘evlat edinin’ veya ‘sebze mevsimi biletleri’) gibi etkinlikleri göz önünde bulundurun… Ancak, adil bir ticaretteki baflar›n›n, birbirlerinden çok ayr› yerlerde olsalar bile üreticilerle tüketiciler
aras›nda do¤rudan ve adil iliflkilerin mümkün oldu¤unu somut olarak ortaya
koydu¤unu da dikkate al›n.
fiimdi, as›l olarak arac›s›zl›k konusunu merkeze alan bu etkinlikleri, yerel
ürünlerin yerel ürünlerin de¤er bulmas›na yönelik etkinliklerle iliflkilendirelim
(EMUDE, 2004). Burada bir kez daha “Slow Food” etkinlikleri akla gelmektedir:
'presidi detlo Slow Food' yerel kurulufllar›n›n tüm ‹talya’da yayg›nlaflmas›, belirli yerel ürünlerin korunmas›n› amaçlayan yerel kurulufllar, Terre Madre’nin
tüm dünyada binlerce küçük çiftçiyi, hayvanc›y› ve bal›kç›y› belirleyip özel üretim ve g›da know-how’u temelinde bir a¤ halinde iliflkilendiren ola¤anüstü giriflimi…
Bunlar› ve umut verici benzer baflka durumlar› hep birlikte bir bütün olarak görürsek, ortaya tar›m-g›da sistemi ile ilgili yeni bir vizyon ç›kacakt›r (belki de
yepyeni bir dünya vizyonu!) Ortaya ç›kan, çok yerellikli bir sistem, mahallerin ve
topluluklar›n yayg›n bir çeflitlilik kazand›¤› bir ‘dünya’d›r. Bu topluluklar›n kendi özel kimlikleri olmakla birlikte d›fl temasa aç›k ve haz›rl›kl›d›rlar. Yerel topluluklar›n yüksek bir iliflkilenme potansiyeli vard›r; di¤er yerel topluluklarla
iliflki içindedirler; internetteki akran kurulufllarda oldu¤u gibi, kim yararl›ysa
onunla gerekti¤inde temasa geçerler.
A¤ ekonomisinde çok yerellikli bir sistem görürüz. Bu sistemde mevcut dü¤ümler ve ba¤lant›lar›n say›s› dü¤ümlerin kendisinden daha önemlidir ve g›da
K›rsal Kalk›nmada Alternatif ve Yeni Yaklafl›mlar
ve nas›l üretildi¤i gibi temel bilgiler, herhangi bir ortak varl›¤›n sürdürülebilir
kullan›m› ile s›n›rl› olmak üzere tüm topluluklara aç›kt›r. K›sacas›, geliflkin tar›m ifllerinin geliflimini yönlendirebilecek, bu yönlendirmeyi sürdürülebilirlik ilkesini daha aç›k gözeterek yapabilecek çok yerellikli bir sistem öngörmekteyiz
(Manzini, 2004a,b; Da¤›lm›fl Ekonomi Laboratuarlar›, 2005).
8. Stratejik tasar›m ve yeni g›da a¤lar›
E¤er özetlenen vizyon uygulanacaksa ve çok yerellikli tar›m-g›da sistemi ço¤unluk aç›s›ndan bir gerçeklik haline gelecekse, o zaman üretici, tüketici ve
üretici-tüketici topluluklar›n›n saflar›n› s›klaflt›rmalar› ve kendilerini ‘görünür’
k›lmalar› gerekecektir. Bu kesimler, ürünlerini ve becerilerini, ihtiyaçlar›n› ve
dileklerini ve bunlar› karfl›lamaya yönelik istekliliklerini ortaya koymalar› gerekir. Gerçek anlamda temaslar kurabilecekleri, tekliflerini sunabilecekleri, salt
ekonomik olmay›p komflulu¤u da gözeten iliflkiler gelifltirebilecekleri ve yerine
göre dayan›flma sergileyebilecekleri bir platform, bir altyap› olmas› gerekir.
Kan›mca tar›m-g›da sistemi bu flekilde örgütlenmeye elverifllidir. Az›nl›kta kalsalar da ele ald›¤›m›z deneyimler bize bunun mümkün oldu¤unu göstermektedir. Dahas›, g›da ve tar›m arazisi herkesin yaflam› aç›s›ndan iki temel ö¤edir.
Bu ikisi etraf›nda daha genifl ölçekle ilgi ve hareketle yarat›labilir. Bunlardan
söz ederken, gereklilik ve hoflnutluktan, geçmifl ve gelecekten bahsedebiliriz.
Unutulma riski alt›ndaki bilgi ve beceriler bunlar›n etraf›nda yeniden canland›r›labilir. G›da bize yerel ve mevsimlik ürünlerin kalitesini yeniden keflfetmemizde yard›mc› olabilece¤i gibi, çok uzaklarda, ancak tan›d›k ve dost bir topluluk taraf›ndan ürünleri tatmam›z› da sa¤layabilir. Böylece, Slow Food slogan›nda oldu¤u gibi “yemesi de düflünmesi de hofl olan” ürünler bulabiliriz.
Bütün bunlar, toplumsal anlamda kendi kendine örgütlenmeler olarak afla¤›dan yukar› geliflebilir. Ancak, tasar›mc›lar da bu erdemli süreçte yerlerini alabilirler. Onlar da kendi özel becerileriyle topluluk inflas›na, görünürlü¤ün gelifltirilmesine, iletiflim kanallar›n›n daha ak›flkan hale getirilmesine ve bu topluluklar›n etkinliklerinin yay›lmas›n› ve etkililefltirilmesini kolaylaflt›racak platformlar›n yaflama geçirilmesine yard›mc› olabilirler. Buradan, deneyim tasar›m› alan›ndaki becerilerini devreye sokarak g›da a¤lar›n›n gelifltirilmesine katk›da bulunabilirler. Bu a¤larda estetik ve duyumsal özellikler gene devrededir;
ancak spektakülerlefltirme e¤iliminden ar›nm›fl olarak: gerçekten de estetik ve
duyumsal alg›lama her tür insan iliflkisinde temel boyutlard›r ve bu iliflkilerin
objesi g›da gibi önemli ve can al›c› bir fleyse durum daha da böyledir.
Bir tar›m metaforuyla sonland›racak olursak, tasar›mc›lar, hem yeni hem de
eski kültürlerin tohumlar›n›n gerçek anlamda yeflerip sürdürülebilir bir g›da ve
tar›m gelece¤inin bitkilerine dönüflebilecekleri topra¤›n haz›rlanmas›nda iflbirli¤ine girebilirler: bu gelecekte, ifadenin içerdi¤i tüm zenginliklere sahip güzelim zeytinlikler olacakt›r.
189
K›rsal Kalk›nmada Alternatif ve Yeni Yaklafl›mlar
REFERANSLAR
Capara', A., de Bernard!, A. ve Varni, A. (Eds.) (1998). ZAlimentazione. Annali 13, Storia d'ltalia, Torino: Giulio Einaudi editore
Capatri, A. ve Montanari, M. (2002). La Cucina Italiana. Storia di ma Cultura. Roma-Bari,
Editori Laterza. Cottam, H. ve Leadbeater, C. (2004). Open Welfare: Designs on the Public
Good. London, Design Council. Distributed Economy Labs (2005). Developing andManaging
Regional Value-Networks. Landskrona, DELabs. EMUDE - Emerging user demands for sustainable solutions (2004,). Social Innovation as a Driver for Technological and System
Innovation, research working papers. Jordan, P. (2000). Designing Pleasurable
Products.London, Taylor ve Francis.
Malaspina, R. ve Vugliano, S. (2005). Paesaggi Coltivati. Interreg III MEDOC, Paesaggi
Mediterranei, research working paper.
Manzini, E. (2004a). Towards a cosmopolitan localism. In: Spark! Design and Locality (Eds.
J. Verwijnen and H.
Karkku), Helsinki, University of Arts and Design. Manzini, E. (2004b). A cosmopolitan localism. \n;Medesign_Forme del Mediterráneo, (Eds. Fagnoni, R., Gámbaro,
190
P. ve Vannkok, C), Firenze, Alinea Editrice. Manzini, E. ve Jegou, F. (2003). Sustainable
Everyday. Scenarios of Urban Life. Milano, Edizioni Ambience. Manzini, E. ve Vezzoli, C. (2002).
Product-Service Systems and SustainabUity. Opportunities for Sustainable
Solutions. Paris, UNEP Publisher. Meroni, A. (2003). II design dei sistemi alimentary. In:
Design Multiverso. Appunti di Fenomenología del Design
(Eds. Bertola, P. ve Manzini, E.), Milano, Edizioni Polidesign. Meroni, A. (2004). Design e
Innovazione di Sistema Nel Settore Alimentare. Una Ricerca Progettuale. Milano,
Edizioni Polidesign.
Meroni, A. (2005). Strategic Design for the Food Sector: Ifie Food-System Innovation, paper
presented at the
Agrindustrial Design, Universty of Economics, Izmir, 27-29 April 2005. Pine, J.B. ve Gilmore,
J.H. (1999). The Experience Economy. Work is Theatre and Every Business a Stage. Boston,
Harvard Business School Press. Stalder, F. and Hirsh, J. (2002). Open Source Intelligence.
First Monday 7(6). ThackaraJ. (2005)./» the Bubble. Boston, MIT Press.