TRAFİK SİNYALİZASYONUNDA ENERJİ TASARRUFUNUN

TRAFİK SİNYALİZASYONUNDA ENERJİ TASARRUFUNUN SAĞLANABİLMESİ
İÇİN LED’LERİN KULLANIMI
Koray TUNÇALP
Mehmet SUCU
Yüksel OĞUZ
LEDs’s Usage in Traffic Lighting for Energy Saving
Incandescent lamps used in general illumination are now being used in the traffic signalization. It is a fact that
the establishment cost of the traffic light with incandescent lamps is low, but its the energy consumption and the
maintenance expenses are high. In recent years, due to recent technology advances, many countries use traffic
light with LED(Light Emitting Diode) instead of the conventional traffic light in traffic signalization. LEDs
consume %99 less power than an incandescent light bulp yielding the same light output in the traffic
signalization. The first establishment cost, operational life and the maintenance expenses of the traffic
signalization manufactured with LEDs and incandescent lamps are compared in this study. The compared
results show that the traffic signalization system manufactured with LEDs recover the total cost of the system by
reducing the energy consumption in traffic light. All the traffic signalization system in Turkey where there exist
7000 junctions, is converted to the led system, a substantial amount of energy saving and traffic safety shall be
ensured.
Anahtar Sözcükler : Trafik Işıkları, LED, Enerji Tasarrufu.
1. GİRİŞ
Günümüzde tüm dünyada elektrik enerjisi tasarrufu her geçen gün büyük bir önem
kazanmaktadır. Dolayısıyla aydınlatma sistemlerinde daha az enerji harcayan tasarruflu ışık
kaynakları ön plana çıkmaya başlamıştır. Yaygın olarak evlerde kullanılan akkor flamanlı
lambalar trafik sinyalizasyonunda da kullanılmaktadır. Trafik ışıklarında 60 W’dan 150 W’a
kadar değişik güçlerdeki akkor flamanlı lambalar kullanılmaktadır. Trafik sinyalizasyonunda
kullanılan akkor flamanlı lambaların ilk kurulum maliyeti düşük ama harcadığı enerji ve
bakım maliyeti yüksektir. Gelişen teknoloji ile birlikte son yıllarda, trafik sinyalizasyonunda
akkor flamanlı lambaların yerine LED’ler (Light Emitting Diodes) kullanılmaya başlanmıştır.
LED’lerin kullanılmasındaki en önemli neden, trafik sinyalizasyonunda harcanan elektrik
enerjisinden tasarruf edilmesidir. Trafik sinyalizasyonunda kullanılan LED’ler akkor flamanlı
lambalarla kıyaslandığında, LED’lerin ilk kurulum maliyeti akkor flamanlı lambalara göre
oldukça yüksek ama işletme ve bakım masrafları oldukça düşüktür.
LED’ler, fiziksel olarak katı yapıda optoelektronik yarıiletken elemanlar olup elektrik
enerjisini çok az kayıpla ışık enerjisine dönüştürürler. Enerji verimi, uzun ömürlü olması, az
ısı oluşturması, sarsıntı ve titreşime karşı mukavemeti ve dizayn esnekliği belli başlı
üstünlükleridir. Diğer klasik aydınlatmada kullanılan lambalarda meydana gelen güç kaybı
LED’lere göre oldukça yüksektir. Bunun sonucu olarak da LED’lerin verimliliği klasik
aydınlatmaya göre daha yüksektir. LED’li trafik sinyal lambaları bakım gerektirmeden 10 yıl
süre ile sorunsuz çalışabilmektedirler.
2. LED’LERİN YAPISI
LED’ler adındanda anlaşıldığı gibi, enerji verildiği zaman görülebilen ışık yayan diyottur. PN
yapıdaki bir diyoda, doğru polarmalı bir besleme kaynağı bağlandığı zaman, N bölgesindeki,
gerek serbest haldeki elektronlar, gerekse de kovalan bağlarını koparan elektronlar P
bölgesine doğru akın eder. Elektronları atomdan ayırabilmek için, belirli bir enerji verilmesi
gerekmektedir. Bu enerjinin miktarı iletkenlerde daha az, yarı iletkenlerde daha büyük
olmaktadır. Ve bir elektron bir atomla birleşirken de aldığı enerjiyi geri vermektedir. Bu
enerji de maddenin yapısına göre ısı ve ışık enerjisi şeklinde etrafa yayılmaktadır. Bir LED'in
üretimi sırasında kullanılan değişik katkı maddesine göre verdiği ışığın rengi değişmektedir
[1]. Katı maddesinin cinsine gör şu ışıklar oluşur:
♦
♦
♦
♦
♦
♦
GaAs (Galliyum-Arsenid): Kırmızı ötesi (görülmeyen ışık)
GaAsP (Galliyum-Arsenid-Fosfat): Kırmızıdan - yeşile kadar (görülür)
GaP (Galliyum-Fosfat): Kırmızı (görülür)
GaP (Nitrojenli): Yeşil ve sarı (görülür)
AlInGaP (Alüminyum-Indiyum-Galliyum-Fosfat) : Sarı ve kırmızı ışık
GaInN (Galliyum-Indiyum-Nitrid) : Yeşil ışık
LED’ler için 25oC’deki maksimum anma değerleri Tablo-1’de verilmiştir.
Tablo-1 LED’lerin Maksimum Anma Değerleri (25oC’de)
Parametre
Kırmızı
Harcanan Güç
Ortalama Akım
Çalışma Sıcaklığı
100
50
Parlak
Sarı
Yeşil
Kırmızı
120
120
120
20
20
30
o
o
-55 C ile +100 C arasında
Birimi
mW
mA
2.1. LED’lerin Özellikleri
LED’ler fiziksel olarak katı (solid-state) yapıda optoelektronik yarıiletken bir elemandır ve
girişine gelen elektriğin çoğunu direkt ışığa çevirirler. LED’lerin başlıca özellikleri şu şekilde
sıralanabilir:
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Çalışma Gerilimi 1,5 – 2 V arasındadır.
Çalışma Akımı 10 – 50 mA arasındadır.
Uzun ömürlüdür.
Darbeye ve titreşime karşı dayanıklıdır.
Kullanılacağı yere göre dairesel veya çubuk şeklinde yapılabilir.
Çalışma zamanı çok kısadır. (Nanosaniye mertebesinde.) [2]
2.2. LED’lerin Güç Tüketimi
Trafik otoriteleri, akkor flamanlı lambaların kullanımının sona ermesi ile önemli miktarda
elektrik enerjisi tasarrufu beklemektedirler. Bir LED'in tipik güç tüketimi 20 mA altında
ortalama 40 mW'tır. Girişteki elektrik gücüne bağlı olarak çıkışta alınan ışık gücü, LED'lerde
renkli
filtreden
geçirilen
akkor
flamanlı
lambalardan
daha
fazladır.
30 cm (12-inch) bir kırmızı LED'li trafik lambası ile buna denk olan 100 W'lık bir akkor
flamanlı trafik lambasına göre % 85 veya daha fazla güç tasarrufu sağlanabilir. [3,4]
2.3. LED’lerin Sürüm Akımları
Trafik lambalarında kullanılan LED'lerden uzun süreli ve iyi bir performans elde edebilmek
için 10 mA ile 30 mA arasında bir akımla sürülmeleri gerekmektedir. İdeal olan 20 mA'dir.
30 mA'in üzerindeki akımlarda daha yüksek ışık şiddeti elde edilebilir, fakat LED'ler daha
kısa zamanda ışıma gücünü kaybederler. Bu yüzden bu uygulama tavsiye edilmez. 10 mA'in
altındaki değerlerde de etkili ve görünür çıkış ışığı elde edilemez. [3,4]
2.4. LED’lerin Çalışma Ömrü
GaP kimyevi bileşimine sahip LED'ler için 30 mA altında 10.000 saatlik bir çalışma sonucu
ortalama ışık azalması başlangıç değerinin yaklaşık % 20'si kadardır. 20 mA'lik bir çalışma
akımında ise bu değeri % 10'dur. 50.000 saat sonunda ise % 25'lik bir ışık kaybı söz
konusudur. LED'lerin ışık şiddeti 100.000 saatlik bir çalışma sonucu başlangıç değerinin
yarısına düşer. 8-10 bin saat ömre sahip akkor flamanlı trafik lambalarında 1.500 saatlik bir
çalışmada ışık şiddeti yarıya düşer [3,4]. Işık şiddetindeki azalma çok az olduğundan LED'li
üniteler için LED'li lamba değişikliğine gerek yoktur. Bu da LED'li trafik lambaları için
bakım masraflarının minimize edilmesi demektir.
2.5. LED’lerin Mekanik Dayanımı
Plastik kapsülle donatılmış katı bir yapıya sahiptirler. Yüksek mekanik şoklara ve titreşimlere
karşı dayanıklıdırlar. LED'li trafik lambaları trafik vibrasyonlarına yüksek dayanıklılık
gösterirler. Çünkü, LED'in dış kısmı camdan imal edilmemiştir. Kırılmadan ve titreşimden
etkilenen bakır flamanı yoktur. Hareketli parçaya sahip değillerdir. Her türlü hava koşuluna
dayanıklıdırlar. Akkor flamanlı lambalar sıcaklık değişiminden çabuk etkilenip bozulurlar.
LED'ler yarı iletken teknolojisi ile üretildiklerinden dolayı hava sıcaklığındaki değişimlerden
etkilenmezler. Ayrıca rüzgara karşı da dayanıklılık gösterirler.
2.6. LED Işığının Dalga Boyu ve Renk Spektrumu
İnsan gözü 400 nm ile 800 nm arasındaki dalga boyundaki ışınımları görebilir. Trafik
sinyalizasyonunda 500 nm ile 650 nm dalga boyları arasındaki renkler kullanılır [4].
Dünyadaki LED'li trafik lambası üreticileri yeşil için 500 nm - 510 nm, sarı için
588 nm - 592 nm ve kırmızı için 615 nm – 630 nm arasındaki dalga boylarında ışık yayan
LED kullanırlar. İstanbul’da ise İSBAK A.Ş. tarafından üretilen LED'li trafik lambalarında
yeşil için 505 nm, sarı için 592 nm ve kırmızı için 630 nm dalga boylarında ışık veren LED'ler
kullanılmaktadır [3].
2.7. LED Işığının Görünümü
İnsan gözü en iyi tepkiyi doymuş
renkli ışık kaynaklarına gösterir.
Doymuş renkli LED ışığı; sürücüler tarafından parlak güneş ışığında diğer ışık
kaynaklarından daha iyi görünür, elverişsiz hava koşullarında görünen en iyi kaynaktır,
otoyol zeminindeki diğer dikkat dağıtıcı ışık kaynaklarının fark edilmesini kolaylaştırır. LED
ışığının rengi, ışık şiddetinin azaltılıp artırılması ile (dimming) değişmez. [3,4]
3. LED’Lİ TRAFİK LAMBALARININ DÜNYADAKİ GELİŞİMİ
LED teknolojisi 1960'lı yıllardan sonra adım adım geliştirilmiştir. Geçmiş yıllarda LED'ler
genellikle pano gösterge ışıkları ve dahili sinyalizasyon uygulamaları için kullanılmıştır.
Küçük boyut ve düşük ışık gücüyle sınırlı olmaları nedeniyle LED'ler sadece kısa
mesafelerden etkin olarak algılanabiliyorlardı. LED'lerin dış ortamda kullanılmaya
başlamasıyla, dış ortamdaki ışık şartlarının yüksek olması bazı problemler oluşturmuştur.
Buna ek olarak, insan gözünün ışığı seçebilme yeteneği sınırlı olduğu için LED'lerin
parlaklığından etkilenmiştir. Bu nedenle çok geniş kapsamlı LED uygulamalarından
vazgeçilmiştir.
Son yıllarda, LED teknolojisinin daha da geliştirilerek ultra-parlak LED'lerin üretilmesi ve
yeni sistem tasarımı ile LED'lerin ışık gücünün arttırılması sonucu birkaç firma LED tabanlı
trafik sinyal lambaları üretmeye başlamışlardır. İnsan gözünün seçebildiği dalga boyu
aralığında, karmaşık kimyasal bir bileşik olan AlInGaP (Alüminyum-Indiyum-GalliyumFosfat) kullanılarak sarı ve kırmızı ışık veren LED'ler üretilmiştir. A.B.D'de ilk LED diyotlu
sinyalizasyon çalışmaları 1990'lara dayanmaktadır. Başlangıçta kırmızı, akabinde sarı LED
diyotlu trafik lambaları denenmiştir. AlInGaP kimyasal bileşimi yeşil LED için aynı parlaklık
ve ışıma gücü sağlamadığı için, yeşil LED'lerin trafik sinyalizasyon amaçlı denemeleri 1994
yılında GaInN (Galliyum-Indiyum-Nitrid) kimyasal bileşimine sahip
mavimsi yeşil
LED'lerin Japonya'da geliştirilmesinden sonra sağlanmıştır ve 1995 yılında her üç rengi içeren
trafik uygulamaları gerçekleştirilebilmiştir. 15 Haziran 1998 tarihinde Amerika'da ITE
(Institute of Transportation Engineers) LED'li trafik sinyalizasyon lambaları için bir takım
standartlar açıklamıştır. Bunlar çalışma gerilimi, çalışma sıcaklığı, ışık dalga boyu, harmonik
distorsiyon, ışık şiddeti gibi standartlardır [5].
A.B.D: Kaliforniya Eyaleti Ulaşım Departmanı (The California Department of
Transportation, CALTRANS), LED'li trafik sinyallerine dönüşümün öncülüğünü yapmıştır.
San Diego ve Chula Vista şehirleri, Philadelphia şehri, New Jersey eyaletinde Newark şehri
ve New Hampshire eyaletinde LED'li trafik lambası kullanımı hızla yaygınlaşmıştır. 1999 yılı
sonu itibari ile California'da 48.000 adet akkor flamanlı (200 mm ve 300 mm kırmızı, 300
mm kırmızı ok) lambanın dönüşümü yapılmıştır. 10 yıl sonunda 346 milyon kiloWatt-saat
enerji tasarrufu beklenmektedir. New Jersey eyaletinin Newark şehrinde 540 kavşaktaki 8.000
adet akkor flamanlı lambanın kırmızı ve yeşil LED'li lambalara dönüştürülmesi
tamamlanmıştır.
İSVEÇ: A.B.D'den sonra İsveç'de LED'li sinyalizasyona ilişkin araştırma çalışmaları başlamış
ve Avrupa'da öncü ülke olmuştur. Başkent Stockholm, 2000 yılı sonu itibari ile trafik
lambalarının tamamını, LED'li sisteme dönüştüren dünyadaki ilk şehirdir. Toplam 27.000
lambanın dönüşümü gerçekleştirilmiş olup her yıl 470.900 USD enerji tasarrufu ve 243.000
USD bakım masraflarının azaltılması sonucu bir gelir beklenmektedir [3,5].
4. LED’Lİ TRAFİK LAMBALARININ TRAFİK GÜVENLİĞİ İÇİN ÖNEMİ
Günümüzde klasik sinyal lambalarıyla yapılan sinyal ünitelerinde reflektör ve renkli lens
kullanılmaktadır. Fakat güneş ışığının düşük açılarla geldiği trafiğin en yoğun olduğu
özellikle sabah ve akşam saatlerinde doğu-batı doğrultusundaki trafik ünitelerinde bulunan
reflektördeki yansımalar (fantom ışık) nedeniyle sürücüler hangi renkteki sinyal lambasının
yandığını rahatça algılayamazlar. Karşı yönden gelen sürücülerin de gözlerine doğrudan gelen
güneş ışıkları nedeniyle yoğun adaptasyon zorlukları çektikleri düşünülürse trafiğin
yavaşlaması hatta kazalar gibi tehlikeli durumların oluşacağı muhakkaktır. LED'li trafik
sinyal lambaları rengini LED'den alır. Bu nedenle renkli lens ve reflektör kullanılmaz. Ayrıca
LED'lerin yerleştirildiği zemin güneş ışınlarını yansıtmayacak şekilde siyah seçildiğinden
dolayı böyle bir tehlike ortadan kalkar. Klasik sinyal lambaları tipik olarak merkezi bir yatay
eksen boyunca ışın yayarken gerçekte sadece ışığın bir kısmı sürücüler ve yayalar tarafından
görülür. Merkezi yatay eksenin üstündeki ışığın çoğunluğu israf edilmiş olur. LED'ler ile
bütün hava koşullarında, minimum bakım gerektiren, değişmez renk ve ışıkta sürekli bir
sinyal üretmek mümkündür.
5. TRAFİK IŞIKLARINDA
ÖZELLİKLER
KULLANILACAK
LED’LERE
AİT
TEKNİK
T.C. Karayolları Genel Müdürlüğü, Işıklı ve Sesli Trafik İşaretleri (Sinyalizasyon) Teknik
Şartnamesi’ne göre trafik ışıklarında kullanılacak LED’ler için teknik şartlar aşağıda
verilmiştir.
5.1. Boyut, Işık Yoğunluğu ve Yapısal Özellikleri
LED boyu 8 ila 10 mm arasında, eni ise 5,5 ila 6,5 mm arasında olmalıdır. Işık yoğunluğu açı
değişimine göre; yeşil ışık için yatayda m 10 derece arasında en az 800 Candela (cd), sarı ve
kırmızı ışık için yatayda m 10 derece arasında en 500 Candela (cd) yoğunluk şiddeti
olmalıdır. LED’lerin kimyasal yapıları; sarı ve kırmızı LED’ler için AlInGaP (AlüminyumIndiyum-Fosfat), yeşil LED için GaInN (Galliyum-Indiyum-Nitrid) olmalıdır [6].
5.2. Teknik Özellikleri
LED’ler çoklu paralel kanallara yerleştirilip bu kanallar içinde LED’ler seri olarak
bağlanmalıdır. 220 V AC (m %10 ) ve 50 Hz’de (m %15) sorunsuz çalışabilmelidir. Sistem
-40oC ile +70oC sıcaklıkları arasında güvenli olarak çalışabilmelidir. Sıcaklıkla ilgili TS 2141
ve TS 2156 standartlarına uygunluk sağlanmalıdır. Mekanik titreşime karşı TS 2097, Toza
karşı IP 54 standartlarına sahip olmalıdır. 100 mm çaplı ışıklarda 65 ile 75 adet, 200 mm
çaplı ışıklarda 200 ila 300 adet, 300 mm çaplı ışıklarda 550 ile 700 adet arasında LED
bulunmalıdır. Enerji tüketimleri ise; 100 mm, 200 mm ve 300 mm’lik ışıklarda sırasıyla
maksimum 10 W, 15 W ve 30 W olmalıdır [6].
6. LED’Lİ TRAFİK IŞIKLARININ MALİYET ANALİZİ
Maliyet analizinde, LED’li trafik ışıkları ile akkor flamanlı trafik ışıklarının maliyet açısından
karşılaştırılması yapılmıştır. Bu analizde İstanbul’daki trafik ışıkları örnek olarak alınmıştır.
2000 yılı sonu itibari ile İstanbul'da 720 adet sinyalize kavşak bulunmaktadır. Trafik
lambalarında 300 mm, 200 mm ve 100 mm çaplarında toplam 3 standart şekil
kullanılmaktadır. 720 kavşakta; 2110 adet 300 mm'lik ünite, 4600 adet 200 mm'lik ünite,
3490 adet yaya ünitesi (200 mm) ve 400 adet 100 mm'lik ünite mevcuttur. İstanbul'daki trafik
ünitelerinde her zaman bir adet trafik lambası yanmaktadır.[3]
Analiz yapılırken; enerjinin maliyeti, 1 Temmuz 2002 tarihinde geçerli olan TEDAŞ
verilerine göre 143.600 TL/kWh [7], 1 USD=1.700.000 TL. alınmıştır.
6.1. Akkor Flamanlı Trafik Işıkları İçin Maliyet Analizi
İstanbul’da akkor flamanlı lambalar ile yapılan trafik ışıklarında; 300 mm’lik ünitelerde
100W, 200 mm’lik ünitelerde 75 W, 100 mm’lik ünitelerde 25 W’lık akkor flamanlı lambalar
kullanılmaktadır.
300 mm’lik ünite için;
2110 lamba × 100 W × 24 saat × 365 gün = 1.848.360 kWh
200 mm’lik ünite için;
8090 lamba × 75 W × 24 saat × 365 gün = 5.315.130 kWh
100 mm’lik ünite için;
400 lamba × 25 W × 24 saat × 365 gün = 87.600 kWh
Yıllık olarak toplam = 7.251.090 kWh enerji harcanmaktadır. Bu harcanan enerjiye göre
akkor flamalı lambalarda yıllık harcanan enerjinin maliyeti;
7.251.090 kWh × 143.600 TL kWh = 1.041 TrilyonTL.
bu maliyetin dolar olarak karşılığı, 612.503,837 USD olur.
6.2. LED’li Trafik Işıkları İçin Maliyet Analizi
İstanbul’da LED ile yapılan trafik ışıklarında; 300 mm’lik ünitelerde 15 W, 200 mm’lik
ünitelerde 10 W, 100 mm’lik ünitelerde 5 W’lık LED’ler kullanılmaktadır.
300 mm’lik ünite için;
2110 lamba × 15 W × 24 saat × 365 gün = 277.254 kWh
200 mm’lik ünite için;
8090 lamba × 10 W × 24 saat × 365 gün = 708.684 kWh
100 mm’lik ünite için;
400 lamba × 5 W × 24 saat × 365 gün = 17.520 kWh
Yıllık olarak toplam = 1.003.458 kWh enerji harcanmaktadır. Bu harcanan enerjiye göre
LED’lerde yıllık harcanan enerjinin maliyeti;
1.003.458 kWh × 143.600 TL kWh = 144,09 MilyarTL.
bu maliyetin dolar olarak karşılığı, 84.762,687 USD olur.
Sonuç olarak, İstanbul’daki tüm trafik ışıkları LED’e dönüştürüldüğünde 1 yılda toplam
896,91 MilyarTL (527.741,150 $) tasarruf sağlanmaktadır.
1 adet LED’li trafik ışığının ortalama maliyeti 150 USD alınır ve İstanbuldaki tüm trafik
ışıkları LED’e dönüştürülürse, dönüşüm maliyeti,
150 USD × 10.600 lamba = 1.590.000 USD
olmaktadır. Buradan da görülmektedir ki, tüm trafik ışıkları LED’e dönüştürüldüğünde
sistemin 3,01 yılda elde edeceği tasarruf ile sistem kuruluş maliyeti karşılanmaktadır.
7. SONUÇLAR VE ÖNERİLER
Günümüzde özellikle büyük şehirlerde hızla artan ulaşım sorununun çözümünde bir unsur
olan sinyalize kavşaklarda, trafik ve yol güvenliği açısından LED'li sinyal lambaların
kullanımının önemi büyüktür. LED'li sinyal lambalarının parlaklık konusundaki gözle görülür
artışı, enerji tasarrufu, bakım kolaylığı, uzun ömürlü oluşu ve diğer faydalarından dolayı tüm
dünyada kullanımı hızla yayılmaktadır. LED'li trafik lambalarının kuruluş maliyetinin akkor
flamanlı klasik trafik lambalarından daha fazla olduğu bir gerçektir. Ancak bu konuda dikkat
edilmesi gereken nokta, LED'li trafik lambalarının enerji tüketimini % 85 oranında, bakım
masraflarını % 90 oranında azalttığı düşünülürse, sistemin maliyetini ortalama olarak 3 yıl
içerinde karşılamasıdır. Yaklaşık 7.000 adet kavşak bulunan Türkiye'de tüm trafik
sinyalizasyonun LED'li sisteme geçmesi durumunda önemli miktarda enerji tasarrufu ve
maksimum trafik güvenliği sağlanacağı kesindir.
8. KAYNAKÇA
[1] R. Boylestad, L. Nashelsky, Elektronik Elemanlar ve Devre Teorisi, MEB yayınevi, 1994.
[2] Matbaa Ekibi, http://www.geocities.com/ikez575 Erişim Tarihi : Temmuz-2002.
[3] İstanbul Belediyeler Bakım Ulaşım Sanayii ve Ticaret A.Ş., http://www.isbak.com.tr
Erişim Tarihi : Haziran-2002.
[4] Consortium for Energy Efficiency, LED Traffic Signal Initiative Description, December,
1999.
[5] State and Local Climate Change Program(EPA), Light Emitting Diodes, January, 2000.
[6] Ultra Ltd. Şti., http://www.ultra.com.tr Erişim Tarihi : Temmuz-2002.
[7] Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş., http://www.tedas.gov.tr Erişim Tarihi : Temmuz-2002.
[8] G. Pang, T. Kwan, H. Liu, C. Chan, LED wireless, IEEE Industry Application Magazine,
January-February, (2002), page: 21-28.
[9] Optoelectronics Industry Development Association, http://www.oida.org Erişim Tarihi :
Temmuz-2002.
Doç.Dr.Koray TUNÇALP1
Arş.Gör. Mehmet SUCU 2
Arş.Gör.Yüksel OĞUZ3
1
Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Elektrik Eğitimi Bölümü, Göztepe Kampüsü
81040 Kadıköy/İstanbul, Tel: +90 216 336 57 70 / 250 Fax: +90 216 337 89 87
e-posta : [email protected]
2
Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Elektrik Eğitimi Bölümü, Göztepe Kampüsü
81040 Kadıköy/İstanbul, Tel: +90 216 336 57 70 / 255 Fax: +90 216 337 89 87
e-posta : [email protected]
3Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Elektrik Eğitimi Bölümü, Göztepe Kampüsü
81040 Kadıköy/İstanbul, Tel: +90 216 336 57 70 / 258 Fax: +90 216 337 89 87
e-posta : [email protected]