BÖRÜLCE YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ Black Strong Ürünlerinin Börülce

BÖRÜLCE YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ
Black Strong Ürünlerinin Börülce YetiĢtiriciliğinde Kullanımı
Besin maddelerince zengin toprakları sever. Organik madde oranı toprak analizi
sonucunda 0-2 arasında ise ekim öncesinde dekara 1 lt gelecek şekilde Hum Elit -18, 2-4
arasında ise Hum Elit 15 uygulaması yapılmalıdır. Toprak hazırlığı için bu uygulama çok
önemlidir. Tohum çimlendiğinde meydana gelen embriyonel kökün bitki besin elementlerince
zengin bir çevre ile karşılaşması gerekir. Hum elit 15 ve 18 içeriğindeki 65’e yakın bitkinin
alabileceği formdaki element sayesinde bitkinin bu isteğine cevap verir. Hum Elit -15 ve 18
toprağa badana(boyama) şeklinde uygulanır. Dikim döneminde fidelerin1/4 oranında
karıştırılmış Hum Plus çözeltisine batırılıp dikilmesi fidelerin daha güçlü olmasını sağlar.
Köklenme hızı artar, kök hastalıklarına karşı daha dirençli hale gelir. Amino asit ve enzim
içeriği sayesinde besin elementlerinin alımını hızlandırır. Sulama şekli damlama ise; hızlı bir
vejetatif gelişme için dekara 1 lt gelecek şekilde Hum Vet, çiçeklenme döneminden önce
çiçeklenmeyi ve meyve tutumunu artırmak için dekara 1 lt gelecek şekilde Hum Gen
uygulanmalıdır. Toprağa verilen fosforlu gübreler nodozite gelişimini önemli miktarda arttırır.
Sulama şekli yağmurlama ise bahsedilen zaman dilimlerinde fakat toplam sulama süresinin
1/10 ‘lik ilk döneminde( örneğin 3 saatlik bir sulama yapılacaksa bunun ilk 18-20 dk humik
asit verilir geri kalan sürede normal sulanır) humik asit uygulaması yapılarak ardından 9/10
‘luk bölümde normal sulamaya devam edilerek humik asitlerin yaprakta kalmaması sağlanır.
Hızlı bir olum ve homojenlik istenirse dönüme 1 lt gelecek şekilde Hum Plus uygulanır. Bu
uygulama aynı zamanda aşırı sıcak ve soğuklarda bitkinin strese girmesini engelleyerek çiçek
dökümünü minimuma indirir.
Ekonomik önemi, Anavatanı ve Yayılma Alanları
Börülce insan beslenmesi yanında hayvan yemi olarak da değerlendirilen bir baklagil
sebzesidir. Börülcenin taze ve kurutulmuş baklaları yemeklik olarak kullanılır. Taze
börülcede % 80-85 su, %15-20 kuru madde bulunur. Yağ miktarı düşüktür. Kuru maddenin %
20-30’nu proteinler meydana getirir. Salatası ve yemekleri özellikle Ege bölgesinde sevilerek
tüketilir. Ülkemizde insan beslenmesi bakımından börülcenin önemi tam olarak
bilinmemektedir. Börülce Ege ve Akdeniz bölgesinde tanınmakta olup tarımı da bu bölgelerde
yapılmaktadır.
Yıllık
börülce
üretimi
ortalama
9-10
ton
civarındadır.
Börülcenin kültür formunun Afrika’dan çıktığı ileri sürülmektedir. Börülce sıcak iklim
sebzesi olduğu için Afrika, G. Amerika, G. Asya ve Akdeniz bölgelerinde yayılmıştır.
Amerika’ya İspanyollar tarafından götürülmüştür.
Morfolojik Özellikleri
Kök
Börülcede önce 10-15 cm uzunluğunda ana kazık kök oluşur. Ana kazık kök kalın
olup üzerinde yan kazık kökler bulunur. Ana kazık kök önüne çıkan engelleri aşamaz. Bu
nedenle birinci derecede oluşan yan kökler kadar derine inemez. İkinci derecedeki yan kökler
ana kazık kök ve birinci derecedeki yan kök grubuna oranla daha fazladır. Börülce köklerinde
kendine has nodozite bakterileri bulunur.
Gövde
Börülcede gövde yumuşak otsudur. Gövde, boy, kalınlık, dallanma ve kesit şekli
bakımından çeşitler arasında büyük farklılıklar göstermektedir. Gövdenin dallanması bütün
ana gövde boyunca olabilir. Gövde boğum ve boğum aralarından oluşur. Gövde oluklu yapıda
olup içi boştur. Rengi açık yeşilden başlayarak koyu yeşile kadar değişebilir. Gövde üzerinde
özellikle boğum aralarında mor antosiyan lekeler bulunur. Gövde boyu 30-150 cm arasında
değişir. Sürünücü olanlar herek verilerek yetiştirilirler.
Yaprak
Gövde üzerinde ilk oluşan yapraklar karşılıklı olup iki adettir. Yaprakların yüzeyleri
parlak ve düzdür. Börülce yaprakları bileşik yaprak görünümündedir. Fasulyede olduğu gibi
orta yaprak ana sapın ucunda iki yaprak karşılıklı simetrik duruşludur. Yaprak şekilleri oval
ve yuvarlaktır. Ucu sivri, dip tarafı oval, ters yumurta şeklinde yapraklarda görülebilir.
Çiçek
Börülce çiçekleri yaprak koltuklarından oluşur. Çiçekler salkım şeklindedir. Bir
salkımda 6-12 adet çiçek bulunur. Çiçek sapları kısa, ana salkım sapı uzundur. Çanak
yapraklar köşeli ve yeşildir. Bazen çanak yapraklar antosiyan nedeniyle mor renkli olabilir.
Taç yapraklar boru halinde altta birleşmiş, üstte hafif çan şeklindedir. Taç yapraklar şekil
büyüklük ve durumları itibariyle farklılıklar gösterirler. Taç yapraklar bayrak, kanatçık ve
kayıkçıktan oluşur, beyaz sarı ve hafif mor, hatta mavi renkli olabilir. Bayrak yaprağı oldukça
büyük ve geniştir. Diğer baklagil sebzelerinde olduğu gibi çiçekte 10 adet erkek organ
bulunur, bunların 9 adedi birleşerek bir boru meydana getirir. Onuncu erkek organ ortada ve
serbest haldedir. Dişicik boru halindeki erkek organlar içinde kalır. Dişi organ tüylü ve
yassıdır. Tepecik yuvarlaktır. Çiçekler çevre koşullarına bağlı olarak sabahın erken
saatlerinde döllenir. Döllenme döneminde yüksek oranda nemin ve sıcaklığın büyük önemi
vardır. Çiçekler açılmadan 7-8 saat önce döllenme meydana gelir. Bu nedenle yüksek oranda
kendine döllenme görülür. Bitki üzerinde oluşan çiçeklerin % 60-70’i açmadan dökülür.
Meyve tutumu sırasında da %10-20 oranında çiçek dökümü olur. Açan çiçeklerin ancak %
10-20’si meyve oluşturabilir.
Meyve
Börülce meyveleri genellikle düz, ince ve uzundur. Bazen baklalar kıvrık ve koç
boynuzu şeklinde oluşur. Baklanın sap kısmında hafif şişlik görülebilir. Baklanın ucu düz,
hafif gaga veya sivri gaga şeklindedir. Bakla uzunluğu genel olarak 8-15 cm arasında değişir.
Baklanın meyve rengi yeşildir. Kuru dane olgunluğunda bakla sararır. Bazı çeşitlerde bakla
kahverengi ve morumsu renkte olabilir. Bakla içerisinde 1-10 arasında tek sıralı tohumlar yer
alır. Kuru baklalar halk arasında kapçık veya çakıldak olarak adlandırılır.
Tohum ve çimlenme Özellikleri
Baklalar içerisinde yuvarlak veya böbrek şeklinde börülce daneleri bulunur.
Tohumların renkleri beyaz, sarı, sarı mor, kahverengi morumsudur. Bin dane ağırlığı 100-400
gram arasında değişir. Normal koşullarda saklanan tohumların çimlenme oranı %85-90’dır.
Canlılıklarını 3-5 yıl muhafaza ederler. Çimlenme süreleri 10-20 gün arasında değişir.
YetiĢtirilme Ġstekleri
Ġklim Ġsteği
Börülce yarı nemli koşullara çok iyi uyum sağlamış bir sıcak iklim sebzesidir. Gelişme
döneminde yüksek sıcaklık ister. İlkbahar ve sonbahar donlarına karşı hassastır. Aşırı sıcaklık
ve kuraklık döllenmeyi olumsuz yönde etkileyerek meyve ve tohum bağlamasını önler.
Tohumların çimlenmesi için toprak sıcaklığı 8-10 °C hava sıcaklığı ise 10-12 °C olmalıdır. En
iyi gelişme sıcaklığı 20-30 °C arasıdır. Gündüz ve gece sıcaklığı arasındaki fark 5-10 °C
olmalıdır.
Gün uzunluğu bakımından nötr gün bitkisi olarak kabul edilir. Düşük sıcaklık ve gün
ilk çiçeklenmeyi uyarıcı etkiye sahiptir.
Toprak Ġsteği
Börülce kumlu topraklardan killi topraklara kadar değişik topraklarda yetiştirilebilir.
Erkenci taze börülce yetiştiriciliğinde hafif topraklar tercih edilmelidir. Optimum toprak
pH’sının 5,5-6,5 civarında olması istenir.
YetiĢtirme ġekli
Toprak hazırlığı ve ekim
Toprak sonbaharda derince sürülmelidir. Ekolojik koşullar elverişli ise kış aylarında
da toprak işlemesi yapılabilir. Erken toprak işleme organik maddelerin toprağa karışarak,
kolayca ayrışmasını ve topraktaki su seviyesinin yükselmesine yardımcı olur. İlkbahar da
tohum ekiminden önce toprak birkaç defa 10-15 cm derinliğinde işlenir. Bu şekilde toprak
işleme ile hem yetiştirme alanlarındaki yabancı otlar temizlenir, hem de iyi bir tohum yatağı
hazırlanmış olur. İlkbaharda son donlar geçtikten ve toprak ısındıktan sonra toprak tekrar
işlenir ve daha sonra börülce tohumları yetiştirme yerlerine ekilir. Tohum ekimi yapılacak
toprakta yeterli nem olmalıdır. Tohum ekimi sıralı olarak mibzerle veya elle yapılabilir. Sıra
arası 60-70, sıra üzeri 10-15 cm olmalıdır. Tohumlar toprağın 4-5cm derinliğine ekilmelidir.
Bir dekar alana 6-8 kg hesabı ile tohum ekilir. Topraktaki fazla nem bezelyelerde olduğu gibi
tohumların çürümesine neden olur. Yeterli olmayan nem ise tohumların kuru da kalıp
çimlenmelerini olumsuz yönde etkiler.
Çapalama
Bitkiler toprak yüzeyine çıktığında ve 2-3 yapraklı olduğu dönemde, seyreltme daha
sonra ot alma ve boğaz doldurma çapası yapılır. Bu işlemler 2-3 hafta içinde
tamamlanmalıdır. İklim koşullarına bağlı olarak erken dönemde yapılan sulamaların
arkasından kaymak kırma ve ot temizliği çapası tekrarlanabilir.
Sulama
Börülce karık usulü sızdırma şeklinde sulanır. İklim koşullarına bağlı olarak bir
vejetasyon döneminde 7-10 gün aralıklarla sulama yapılır. Bazı yörelerde sulama yapılmadan
da börülce yetiştirilmektedir. Bu yörelerde vejetasyon süresi kısa olur ve verim azalır.
Sulamadan börülce yetiştirilen yörelerdeki yetiştiricilik dane börülce üretimine yöneliktir.
Tarımsal savaĢım
Börülce bitkisinin Fusarium türleri, kök çürüklüğü, pas ve virüs hastalıkları önemli
oranda zarar vermektedir. Bu hastalıklara karşı düzenli bir şekilde mücadele yapılmalıdır.
Yaprak bitleri ve burkuşlar ise en önemli zararlılardır. Ayrıca nematotlar da börülce
yetiştiriciliğinde önemli zararlar yaparlar. Burkuşlar ve yaprak bitleri ile mücadele yöntemleri
zararlıların hayat devreleri dikkate alınarak düzenli bir şekilde yapılmalıdır.
Olgunluk, Hasat ve Depolama
Börülce taze ve kuru olarak hasat edilir. Taze börülcelerin hasadı bakla içindeki
tohumlar süt olumunda iken yapılır. Hasatta gecikme olursa baklalarda kılçıklılık oluşur. Bu
durumda ki baklalar taze börülce olarak tüketilemez. Taze tüketim için ekolojik koşullara
bağlı olarak 5-9 hafta boyunca hasat yapılabilir. Hasatlar haftada 1-2 kez yapılmalıdır.
Kuru dane için üretim yapılacaksa baklalar hasat edilemez bitki üzerinde bırakılır. Bitki
üzerindeki baklaların yeşilden sarı kahverengine mordan koyu mor renge dönmesi ve
kuruması beklenir. Baklalar çatlamadan önce hasat edilmelidir. Hasat edilen taze börülce satış
merkezlerine 10-15 kg çuvallar veya 5-10 kg kasalar içerisinde gönderilir. Taze börülce
genelde hasat edilmez. Hasat edilen taze börülceler buzdolabında birkaç gün saklanabilirler.
Verim
Yetiştirme koşullarına ve çeşit özelliklerine bağlı olarak dekardan yaklaşık 750-1000
kg taze börülce hasat edilir. Taze börülce verimine ekolojik koşullar da önemli ölçüde etki
eder. Kuru dane olarak dekardan ortalama 100-150 kg dane verimi alınır. Bakım şartlarında
ve çeşitlere göre bu miktarlar değişebilir.
Tohum Üretimi
Tohum üretimi piyasa için yapılan taze üretim gibidir. Toprak hazırlığı, ekim, kültürel
işlemler ve hasat işlemleri düzenli olarak zamanında yapılmalıdır. Baklalar içindeki danelerin
hasat olgunluğuna geldiğinde bitkiler veya baklalar makine veya elle hasat edilir. Geniş bir
alanda kurumaya bırakılan tohumluk bitkiler daha sonra elle veya makine ile harmanlanır.
Tohumlar ayrılır, temizlenir ve depolanır.
Bir dekar alandan 100-150 kg arasında tohum elde edilir. Harmandan elde edilen
saman çok değerli bir hayvan yemi olarak değerlendirilir.