İSO tarafından bastırılarak dağıtımı yapılan tez özetine ulaşmak için

Transkript

B‹R ÜN‹VERS‹TEDE
YÜRÜTÜLEN ANKETE BAfiVURAN
Ö⁄RENC‹LER ARASINDA
OBEZ‹TE PREVALANSININ
‹NCELENMES‹
‹stanbul Sanayi Odas› - ‹stanbul Ayd›n Üniversitesi
Doktora / Yüksek Lisans
Tezlerine Sanayi Deste¤i Projesi
“Gıda Ürünleri ‹malatı Sektörü Meslek Komiteleri”
ad›na desteklenmifltir
‹stanbul Sanayi Odas› - ‹stanbul Ayd›n Üniversitesi
Doktora / Yüksek Lisans
Tezlerine Sanayi Deste¤i Projesi
Bir Üniversitede
Yürütülen Ankete Baflvuran
Ö¤renciler Aras›nda
Obezite Prevalans›n›n
‹ncelenmesi
Yüksek Lisans Tezi:
Erinç KAZMA
Tez Dan›flman›:
Prof. Dr. Haydar ÖZPINAR
‹SO Yay›n No: 2013/1
ISBN: 978-605-137-220-4(BASILI)
ISBN: 978-605-137-221-1 (ELEKTRON‹K)
Sertifika No: 19176
Bir Üniversitede Yürütülen Ankete Baflvuran Ö¤renciler Aras›nda
Obezite Prevalans›n›n ‹ncelenmesi
‹stanbul Sanayi Odas›, ‹stanbul
Tasar›m ve Uygulama:
Mürettebat Reklamc›l›k
Badem11 Villa16 Bahçeflehir
34538, ‹stanbul
Tel: (212) 608 06 08
www.murettebat.com.tr
Bas›m Yeri:
Tor Ofset San. ve Tic. Ltd. fiti.
Hadımköy Yolu, Akçaburgaz Mahallesi,
4.Bölge, 9. Cadde 116. Sokak No:2
Esenyurt / ‹stanbul
Tel: (212) 886 34 74
Tüm Haklar› Sakl›d›r. Bu yay›ndaki bilgiler ancak kaynak gösterilmek suretiyle kullan›labilir.
SUNUfi
Bu çal›flma; ‹stanbul Sanayi Odas› ile ‹stanbul Ayd›n Üniversitesi G›da Mühendisli¤i Bölümü
aras›nda, sanayi-üniversite iflbirli¤inin gelifltirilmesi ve akademik çal›flmalar›n ekonomik
kalk›nmaya katk›s›n›n art›r›lmas› amac›yla bafllat›lan “‹SO- ‹stanbul Ayd›n Üniversitesi Doktora
/ Yüksek Lisans Tezlerine Sanayi Deste¤i” projesi kapsam›nda yay›nlanm›flt›r.
Üniversitede doktora ve yüksek lisans tezlerini yürüten araflt›rmac›lar›n desteklendi¤i proje ile
üniversite ve sanayinin gündemini buluflturarak, ticari ürüne dönüfltürülen bilimsel araflt›rma
ve patent say›s›n›n artmas›na, küresel rekabet gücümüzün geliflmesine katk›da bulunulmas›
hedeflenmektedir.
Proje kapsam›nda, üniversitede hali haz›rda yürütülen doktora/yüksek lisans tez/tezleri aras›ndan
uygun bulunanlar ile ilgili Meslek Komitemizin sektörel ihtiyaçlar› do¤rultusunda belirledi¤i
konulardaki akademik çal›flmalara destek verilmektedir.
‹stanbul Sanayi Odas› G›da Ürünleri ‹malat› sektöründe bulunan Meslek Komiteleri ad›na
desteklenen bu çal›flman›n sanayinin ihtiyaçlar›na yan›t verecek flekilde hayata geçirilmesine
yönelik katk›lar›ndan dolay› ayn› zamanda Tez De¤erlendirme Komitesi üyelerimiz olan;
2. Grup Et, Bal›k ve Süt Mamülleri Sanayii
3. Grup Bitkisel Mamuller ve ‹çecekler Sanayii
4. Grup Ö¤ütülmüfl Tah›l ve Unlu Mamüller Sanayii
5. Grup Kakaolu ve fiekerli Mamuller Sanayii
6. Grup Haz›r Yemek Sanayii Meslek Komitelerimize teflekkür ediyoruz.
Baflta araflt›rmac› olmak üzere, araflt›rmac›ya dan›flmanl›k yapan ö¤retim üyesi ve De¤erlendirme
Komitesi'nin katk›lar›yla oluflturulan ve sanayi-üniversite iflbirli¤inin ifllevsel ve somut bir ç›kt›s›
olan bu çal›flman›n sektöre fayda sa¤lamas›n› ümit ediyoruz.
Sayg›lar›m›zla,
‹stanbul Sanayi Odas›
III
VI
ÖNSÖZ
Tez konumun belirlenmesi ve yürütülmesinde destek veren, insani ve ahlaki de¤erleri ile örnek
edindi¤im ve yan›nda çal›flmaktan onur duydu¤um de¤erli tez dan›flman›m Say›n Prof. Dr.
Haydar Özp›nar' a;
Tezime verdikleri destekten dolay› ‹stanbul Sanayi Odas› Baflkan› Say›n C. Tan›l Küçük'e, G›da
Ürünleri ‹malat› Sektörü Meslek Komitelerinin tüm de¤erli üyelerine, tezimin her aflamas›nda
ilgi ve deste¤ini esirgemeyen Say›n Necdet Buzbafl'a ve Say›n Dr. Mehmet Cetin Duruk'a;
Tezimin her aflamas›nda desteklerini esirgemeyen çal›flma arkadafl›m Say›n ‹smail Hakk› Tekiner'e;
E¤itim ve ö¤retim hayat›m boyunca her zaman yan›mda olan aileme sonsuz teflekkürlerimi ve
sayg›lar›m› sunar›m.
Erinc KAZMA
G›da Yüksek Mühendisi
V
VI
‹Ç‹NDEK‹LER
SUNUfi
III
ÖNSÖZ
V
‹Ç‹NDEK‹LER
VII
ÖZET
IX
SUMMARY
XI
fiEK‹L L‹STES‹
XII
TABLO L‹STES‹
XIII
1. G‹R‹fi ve AMAÇ
1
2. GENEL B‹LG‹LER
3
2.1. Obezite Tan›m› ve S›n›fland›r›lmas›
3
2.2. Obezite Prevalans›
4
2.3. Obezite ve Beslenme
6
2.4. Obezite ve Fiziksel Aktivite
6
2.5. Obezite ve Psikolojik Etkiler
7
2.6. Ya¤ Hücreleri ve Önemi
7
2.7. Obezitenin Neden Oldu¤u Hastal›klar
11
2.7.1. Obezite ve Karaci¤er
12
2.7.2. Obezite ve Diyabet
13
2.7.3. Obezite ve Tiroid
13
2.7.4. Obezite ve Kalp-Damar Hastal›klar›
14
3. MATERYAL ve METOT
15
3.1. Veri Toplama Araçlar›
15
3.2. Verilerin De¤erlendirilmesi
15
VII
4. BULGULAR
17
17
4.2. Anket Sonuçlar›
18
4.2.1. Demografik Özellikler
18
4.2.2. Sa¤l›k Bilgileri
19
4.2.3. Beslenme Al›flkanl›klar›
20
4.2.4. Psikolojik Aç›dan De¤erlendirme
23
4.2.5. Fiziksel Aktivite Durumu
24
4.2.6. Diyet Uygulama Durumu
25
4.3. Biyokimyasal Sonuçlar
25
4.3.1. Karaci¤er Fonksiyonlar›
26
4.3.2. Kan Lipid De¤erleri
27
4.3.3. Serum Demiri
28
4.3.4. Tiroid Hormonlar›
29
4.3.5. Açl›k Kan fiekeri
31
5. TARTIfiMA
33
6. SONUÇ
37
REFERANSLAR
39
VIII
ÖZET
Bu araflt›rmada ‹stanbul Ayd›n Üniversitesi ö¤rencileri aras›nda obezite prevalans› ve oluflum
nedenlerinin saptanmas› amaçlanm›flt›r. Ö¤rencilere beslenme al›flkanl›klar›, günlük diyetleri
ve fiziksel aktiviteleri kapsayan 63 soruluk bir anket uygulanm›fl ve sa¤l›k durumlar›n›
de¤erlendirmek amac›yla ö¤rencilerden baz› metabolik kan parametreleri sonuçlar› istenmifltir.
Ö¤rencilerin beden kitle indeksleri (BK‹) hesaplanm›flt›r. Araflt›rmaya 136 kad›n ve 33 erkek
olmak üzere toplam 169 ö¤renci kat›lm›flt›r. Beden kitle indekslerine göre ö¤rencilerin
%21.3'ünün obez, %31.3'ünün pre-obez, %45.6's›n›n ideal ve %1.8'inin zay›f oldu¤u saptanm›flt›r.
Ayr›ca beden kitle indeksi ile baz› kan parametreleri aras›ndaki korelasyonlar incelenmifltir.
Buna göre beden kitle indeksi ile Aspartat Aminotransferaz (p<0.01), Alanin Aminotransferaz
(p<0.01), Trigliserid (p<0.01), Serum Demiri (p<0,05), Serbest Triyodotironin (p<0,05), Tiroid
Stimüle Edici Hormon (p<0.05) aras›nda istatistiksel olarak pozitif; buna karfl›n HDL kolesterol
(p<0.01) ile aras›nda negatif korelasyon oldu¤u saptanm›flt›r. Obezite ile beslenme al›flkanl›klar›,
yaflam tarz› ve fiziksel hareketsizlik aras›nda yak›n bir iliflki oldu¤u görülmüfltür. Ö¤rencilerin
büyük bir bölümünün spor yapmad›klar›, s›nav döneminde stres nedeniyle daha fazla yemek
yedikleri ve genelde fast-food tarz› yiyecekler tercih ettikleri tespit edilmifltir. Araflt›rma
sonucunda üniversite ö¤rencileri aras›nda obezite görülme s›kl›¤›n›n %21.3 gibi yüksek bir
de¤erde oldu¤u ve bu sorunun çözümü konusunda üniversitelerin baflta spor olmak üzere
çeflitli alternatifler gelifltirmek zorunda oldu¤u görülmüfltür.
Anahtar sözcükler: Beden Kitle ‹ndeksi, Beslenme, Kan Parametreleri, Obezite, Sa¤l›k.
IX
X
SUMMARY
The aim of this study is to determine the prevalance of obesity and its causal factors among
the university students attending in the ‹stanbul Ayd›n University. A survey-poll with 63
questions including the topics about nutrional habits, daily diets and physical activites was
conducted. The students were required to bring some metabolic blood parameters, and their
body mass index (BMI) were measured. Totally 169 students (136 female and 33 male) were
involved in this study. Depending on BMI data 21.3% of the students were categorized as
obese, 31.3% as pre-obese, 45.6% as normal, and 1.8% as well as lean. Based on these facts
the existence of any correlation between blood parameters and BMI was statistically examined.
According to statistical analysis a positive correlation was obtained between BMI and Aspartate
Aminotransferase (p<0.01), Alanine Aminotransferase (p<0.01), Triglyceride (p<0.01), Serum
Iron (p<0.05), Free Triiodothyronine (p<0.05), Thyroid Stimulating Hormone (p<0.05) whereas
there was a negative correlation between BMI and HDL Cholesterol (p<0.01). It was found
that obesity has a close relationship with nutritional habits, lifestyle, and lack of movement
even though based on these facts coversely the majority of the students are not interested
in any physical activity, but have over-feeding habits, especially fast-foods with defensive
argument of stressful exam periods. In conclusion, universities must urgently develop new
policies of physical activity for all the students in order to lower the significantly higher rate
of obesity (21.3%) to the healthy levels among the university students.
Keywords: Blood Parameters, Body Mass Index, Health, Nutrition, Obesity.
XI
fiEK‹L L‹STES‹
fiekil 2.1.
Adiposit Hücrelerin Geliflimi
3
fiekil 2.2.1. Amerika'da Yetiflkinler aras›nda Obezite Prevalans›
4
fiekil 2.2.2. Ülkemizde Co¤rafi Bölgelere Göre Obezite Görülme S›kl›¤›
5
fiekil 2.6.1. Ya¤ Hücresine Etki Eden Baz› Hormonlar ve Ya¤ Hücresinden Salg›lanan
Baz› Proteinler
8
fiekil 2.6.2. Sa¤l›kl› Kiflilerde Leptinin Ya¤ Hücrelerine Etki Mekanizmas›
9
fiekil 2.6.3. Obez Kiflilerde Leptinin Ya¤ Hücrelerine Etki Mekanizmas›
9
fiekil 2.7.
XII
Afl›r› Beslenme ve Malnutrisyonun ‹mmün Sistem Üzerine Etkisi
11
TABLO L‹STES‹
Tablo 2.1.
BK‹ ve S›n›fland›rma
4
Tablo 2.6.1.
Ya¤ Hücresinden Salg›lanan Ürünler ve Fonksiyonlar›
10
Tablo 2.7.
Obezite Komplikasyonlar› ve Komorbiditeleri
11
Tablo 4.1.1.
Kat›l›mc›lar›n BK‹ De¤erlerine Göre S›n›fland›r›lmas›
17
Tablo 4.1.2.
Cinsiyete göre BK‹ ortalama de¤erleri
17
Tablo 4.2.1.1. Cinsiyete Göre Ankete Kat›l›m
18
Tablo 4.2.1.2. Medeni Duruma Göre Ankete Kat›l›m
18
Tablo 4.2.1.3. Ailesinde Akraba Evlili¤i Olma Durumu
18
Tablo 4.2.1.4. Ailesinde Obez Kifli Olma Durumu
19
Tablo 4.2.1.5. Sigara Kullan›m› Durumu
19
Tablo 4.2.2.1. T›bben Tan›s› Konulan Rahats›zl›klar›n›n Yüzdesel Da¤›l›m›
19
Tablo 4.2.3.1. Ö¤rencilerin Sa¤l›¤› Etkileyen Faktörlere Verdikleri Öneme Göre
% Da¤›l›m›
20
Tablo 4.2.3.2. Ö¤rencilerin BK‹ Gruplar›na Göre Ö¤ün Atlama Durumlar›
20
Tablo 4.2.3.3. Kat›l›mc›lar›n Ana ve Ara Ö¤ün Tüketimine Göre Yüzdesel Da¤›l›m›
21
Tablo 4.2.3.4. Obez Ö¤rencilerin Ana ve Ara Ö¤ün Tüketimine Göre Yüzdesel Da¤›l›m›
21
Tablo 4.2.3.5. Obez ve Tüm Ö¤rencilerin Tercih Ettikleri Ana Ö¤ün % Da¤›l›m›
21
Tablo 4.2.3.6. Kat›l›mc›lar›n Kahvalt› Al›flkanl›klar› ve Tercihlerinin % Da¤›l›m›
22
Tablo 4.2.3.7. Ö¤rencilerin Yemek Türü Tercihleri % Da¤›l›m›
22
Tablo 4.2.3.8. Kat›l›mc›lar›n Ana Ö¤ün Atlama Sebebi % Da¤›l›m›
22
Tablo 4.2.4.1. Cinsiyete Göre Beslenmede Psikolojik Durumun De¤erlendirilmesi
23
Tablo 4.2.4.2. BK‹ De¤erine Göre Beslenmede Psikolojik Durum De¤erlendirilmesi
23
Tablo 4.2.4.3. Beslenmeyi Etkileyen Etmenlerin De¤erlendirilmesi
23
Tablo 4.2.4.4. Beslenmeyi Etkileyen Psikolojik Hallerin De¤erlendirilmesi
24
Tablo 4.2.5.1. Düzenli Olarak Fiziksel Aktivite Yapanlar›n Yüzdesel Da¤›l›m›
24
Tablo 4.2.6.1. Ö¤rencilerin Diyet Uygulama Durumu
25
Tablo 4.2.6.2. Kendini Kilolu Kabul Edenlerin Yüzdesel Da¤›l›m›
25
Tablo 4.2.6.3. Kilo Vermek ‹steyenlerin Yüzdesel Da¤›l›m›
25
Tablo 4.3.1.1. BK‹ De¤erlerine Göre Karaci¤er Enzim De¤erleri
26
Tablo 4.3.1.2. ALT, AST ve BK‹ Aras›ndaki ‹statistiksel Sonuçlar
26
Tablo 4.3.1.3. Obez Grubunda Karaci¤er Fonksiyonlar› Aras›ndaki ‹statistiksel Sonuçlar
27
Tablo 4.3.2.1. HDL-K, LDL-K, Total Kolesterol ve Trigliserid Ortalamalar›
27
Tablo 4.3.2.2. Kat›l›mc›lar›n BK‹, HDL, LDL, Total Kolesterol ve Trigliserid Korelasyonlar›
28
Tablo 4.3.3.1. Serum Demiri Ortalamas›
28
Tablo 4.3.3.2. Serum Demiri ile ALT, AST, HDL, TR‹GL‹SER‹D ve BK‹ korelasyonu
29
Tablo 4.3.4.1. Tiroid Hormonlar› Ortalamalar›
30
Tablo 4.3.4.2. BK‹ ve Tiroid Parametreleri Korelasyonlar›
30
Tablo 4.3.5.1. Açl›k Kan fiekeri Ortalamas›
31
Tablo 4.3.5.2. Açl›k Kan fiekeri ile ALT, AST ve Trigliserid Korelasyonu
31
XIII
XIV
Girifl ve Amaç
I. G‹R‹fi VE AMAÇ
1. G‹R‹fi ve AMAÇ
Obezite; diyetle al›nan enerjinin harcanan enerjiden fazla olmas› ve fazla enerjinin vücutta
ya¤ olarak depolanmas› sonucu ortaya ç›kan metabolik bir hastal›kt›r. Vücut ya¤ kitlesinin
erkeklerde %25'i ve kad›nlarda %30' un üzerine ç›kmas› durumunda obezite oluflmaktad›r1.
Obezite diyabet, hipertansiyon, karaci¤er ya¤lanmas›, baz› kanser türleri, kalp-damar hastal›klar›
ve psikolojik rahats›zl›klar›n oluflumunda rol oynamaktad›r2-4. Obezite etmenli ya¤ hücrelerinden
salg›lanan proteinlerin immun yan›t ve kan dolafl›m›na aktif etki ederek vücut metabolizmas›n›
de¤iflik flekillerde etkiledi¤i bildirilmektedir5,6.
Tüm Dünya ülkelerinde oldu¤u gibi ülkemizde de obezite ve neden oldu¤u sa¤l›k sorunlar›
h›zla artmaya devam etmektedir. Dünya Sa¤l›k Örgütü (DSÖ)'nün Asya, Afrika ve Avrupa
bölgelerinde yapm›fl oldu¤u “MONICA” çal›flmas›na göre obezite prevalans›n›n 10 y›lda %1030 aras›nda art›fl gösterdi¤i bildirilmifltir. Ülkemizde obezite prevalans›n› araflt›ran çal›flmalar
genellikle yetiflkinlere yönelik çal›flmalard›r. Çocukluk ve ergenlik dönemine ait yap›lm›fl ulusal
bir çal›flma olmamakla birlikte farkl› bölgelerde bu yafl kesimine ait yöresel çal›flmalar mevcuttur.
Obezite, Diyabet ve Metabolik Hastal›klar Daire Baflkanl›¤›'n›n verilerine göre son 20 y›lda
çocukluk döneminde obezite görülme s›kl›¤›n›n ülkemizde %6-7'den %15-16'ya ç›kt›¤›
bildirilmifltir. ‹stanbul, Ankara ve ‹zmir illerinde yap›lan bir araflt›rmaya göre çocuklar›n %12'sinin
kilolu oldu¤u saptanm›flt›r. Yine ayn› illerde yap›lan bir baflka çal›flmada ise ergenlik dönemindeki
obezite prevalans›n›n erkeklerde %15.1 ve k›zlarda %13.3 oldu¤u belirlenmifltir7. T.C. Sa¤l›k
Bakanl›¤› Temel Sa¤l›k Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan 2003 y›l›nda yap›lan Ulusal
Hane Halk› araflt›rmas›nda ise ülkemizde on sekiz yafl ve üzeri bireylerde obezite s›kl›¤› %12.02
olarak tespit edilmiflken; 2004 y›l›nda yay›nlanan “Sa¤l›kl› Beslenelim Kalbimizi Koruyal›m
Projesi” sonuçlar›na göre erkeklerde obezite s›kl›¤› %21.2 ve kad›nlarda %41.5 olarak
bildirilmifltir. Türkiye Obezite (fiiflmanl›k) ile Mücadele ve Kontrol Program› Dünya'da halen
1.6 milyar kiflinin afl›r› kilolu ve 400 milyon kiflinin ise obez oldu¤unu bildirmektedir. 2015 y›l›
itibariyle afl›r› kilolu kifli say›s›n›n 2.3 milyara, obez say›s›n›n ise 700 milyona yükselece¤i tahmin
edilmektedir8.
Geliflmifl ve geliflmekte olan ülkelerde oldu¤u gibi ülkemizde de obezite prevalans›n›n gün
geçtikçe her yafl grubu için art›fl göstermesi ve ülkemizde çocukluk ve ergenlik yafl grubuna
ait obezite ile ilgili yap›lm›fl ulusal bir çal›flman›n olmamas›; gençlerde ve genç eriflkinlerde
obezite ile ilgili araflt›rmalar›n yap›lmas› gereklili¤ini ortaya koymaktad›r. Özellikle üniversite
y›llar› çocukluktan yetiflkinli¤e geçifl dönemi olarak ileriye yönelik beslenme ve fiziksel aktivite
al›flkanl›klar›n›n yerleflti¤i kritik bir zaman dilimi olmas› aç›s›ndan önemlidir. Üniversite y›llar›nda
dengesiz, düzensiz beslenme al›flkanl›klar›n›n, stresin ve yetersiz fiziksel aktivitenin obeziteye
neden oldu¤u bilimsel araflt›rmalarda ispatlanm›flt›r9,10. Üniversite ö¤rencilerine ait beslenme,
fiziksel aktivite ve kan parametreleri olmak üzere üç ayr› bafll›¤›n efl zamanl› obezite ile iliflkisinin
irdelendi¤i bilimsel çal›flmalara ülkemiz literatüründe rastlanmam›flt›r. Bununla birlikte üniversite
gençli¤inin obez oldu¤u konusunda yeterli ve doyurucu bilimsel verilere dayanmayan bilgilere
s›kl›kla rastlanmaktad›r.
Yaflam›n sa¤l›kl› ve kaliteli bir flekilde devam ettirilebilmesi ve obeziteden uzak durmak için
yeterli ve dengeli beslenmek, spor yapmak ve belirli aral›klarla sa¤l›k kontrollerinden geçmek
gerekir. Son y›llarda yap›lan çal›flmalar, obez olan kiflilerin Tip-II Diabetes Mellitus, hipertansiyon,
baz› kanser türleri (prostat, kolon, gö¤üs), kalp-damar, solunum sistemi, sindirim sistemi, eklem
ve psikolojik rahats›zl›klar gibi pek çok hastal›¤a yakalanma riskinin fazla oldu¤unu hatta
obezite ile bu hastal›klar›n birlikte seyretti¤ini bildirmektedir4. Obezitenin sebepleri aras›nda
afl›r› beslenme, stres ve fiziksel aktivitelerin yetersizli¤i yatmaktad›r. Üniversite gençli¤inin
sa¤l›kl› bir flekilde e¤itimine devam› ve yüksek performans› için obezite oluflum nedenlerinin
bilinmesi ve bu konuda tedbirlerinin al›nmas› önemlidir.
1
Girifl ve Amaç
Bu araflt›rmada, öncelikle üniversite ö¤rencileri aras›nda obezite prevalans›n›n saptanmas›,
özellikle obez olanlar›n baz› kan de¤erleriyle obez olma aras›nda istatistiksel olarak anlaml›
bir iliflkin olup olmad›¤›n›n incelenmesi ve elde edilen bulgular ›fl›¤›nda sa¤l›kl› bir yaflam için
gerekli önerilerin paylafl›lmas› amaçlanm›flt›r.
2
Genel Bilgiler
II. GENEL B‹LG‹LER
2. GENEL B‹LG‹LER
2.1. OBEZ‹TE TANIMI ve SINIFLANDIRILMASI
Obezite sa¤l›¤› bozacak ölçüde vücutta anormal veya afl›r› ya¤ birikmesi olarak tan›mlanan
metabolik bir hastal›kt›r 11. Obezitenin en karakteristik özelli¤i vücutta ya¤ doku oran›n›n
artmas›d›r12. Vücut ya¤ dokunun erkeklerde %25, kad›nlarda ise %30'un üzerine ç›kmas›
obezite oluflumunu göstermektedir1. ‹deal kiloda olan bir yetiflkinin vücudunda yaklafl›k 25
milyar kadar ya¤ hücresi mevcuttur. Bu hücreler bir araya gelerek vücut ya¤ dokusunu
oluflturmaktad›r1,5. Ancak ya¤ dokunun hücre say›s› ve büyüklü¤ü yaflam boyu ayn› kalmaz,
beslenme ve enerji tüketimine ba¤l› olarak büyür ve küçülür. Al›nan enerjinin harcanan
enerjiden fazla olmas› sonucu biriken ya¤, hücrelere s›¤amad›¤› için ya¤ hücreleri bölünür ve
say›lar› h›zla artarak obezite oluflumuna neden olur (fiekil 2.1)1.
Hücre say›s›
ergenlik
döneminde
artar
Hücre
büyüklü¤ü
ya¤ al›m›yla
artar
Hücre
say›s›ndaki
art›fl: afl›r› ya¤
tüketimiyle
olur.
Kilo kayb›yla
hücreler
küçülür ancak
hücresay›s›
azalmaz
fiekil 2.1. Adiposit Hücrelerin Geliflimi
Ya¤ hücrelerinin art›fl›na daha fazla müsaade edilmeden obezitenin h›zla teflhisinin konulmas›
ve gerekli önlemlerinin al›nmas› zorunludur1. Obezitenin belirlenmesinde direkt ve endirekt
olmak üzere çeflitli yöntemler kullan›lmaktad›r. Endirekt ölçüm yöntemleri (Antropometrik
Ölçüm Yöntemleri) direkt yöntemlere göre daha kolay ve ekonomik oldu¤u için, obezitenin
belirlenmesinde daha çok tercih edilmektedir13. Dünya Sa¤l›k Örgütü obezitenin belirlenmesinde
ve takip sürecinde nutrisyonel durumlar›n izlenmesi için en kullan›fll› ve ekonomik antropometrik
yöntem olan Beden Kitle ‹ndeksini (BK‹) önermektedir. Vücut a¤›rl›¤›n›n (kg) boy uzunlu¤unun
karesine (m2) bölünmesi sonucu bulunan matematiksel oran Beden Kitle ‹ndeksi olarak
tan›mlanmaktad›r:
BEDEN K‹TLE ‹NDEKS‹ (BK‹) = A⁄IRLIK (kg) / BOY2 (m2)
Yetiflkinlerde obezite prevalans›n› belirleme çal›flmalar›nda Dünya Sa¤l›k Örgütü'nün obezite
s›n›fland›rma yöntemine göre bir grupland›rma yap›lmaktad›r8. BK‹ de¤erine göre zay›f, preobez ve obez s›n›fland›rmas›na ait detayl› bilgiler Tablo 2.1' de sunulmaktad›r:
3
Genel Bilgiler
Tablo 2.1. BK‹ ve S›n›fland›rma
BK‹
Tan›m
<18.5
Zay›f
18.5-24.9
‹deal
25-30
Pre-obez
>30
Obez
2.2. OBEZ‹TE PREVALANSI
Erken ölümün nedeni olarak görülen obezite, hemen hemen tüm yafl gruplar›nda de¤iflen
oranlarda art›fl göstererek küresel pandemik bir sorun halini alm›flt›r. DSÖ verilerine göre
Dünya'da 1.6 milyar kiflinin afl›r› kilolu oldu¤u ve bu rakam›n 400 milyonunun ise obez s›n›f›na
girdi¤i bildirilmektedir. 2015 y›l› itibariyle afl›r› kilolu kifli say›s›n›n 2.3 milyara ulaflaca¤›; bu
rakam›n 700 milyonunu ise obez kiflilerin oluflturaca¤› tahmin edilmektedir11. A.B.D Ulusal
Sa¤l›k ‹statistikleri Merkezi (US National Center for Health Statistics) 2009-2010 y›llar› aras›nda
sadece Amerika'da 41 milyon kad›n ve 37 milyon erkek olmak üzere toplam 78 milyondan
fazla yetiflkinin obez oldu¤u bildirmektedir. Davran›flsal Risk Faktörü ‹zleme Sistemi (Behavioral
Risk Factor Surveillance System) 2011 verilerine göre Amerika'n›n tüm eyaletlerinde obezite
prevalans›n›n %20'den az olmad›¤› rapor edilmektedir Bu verilere göre Amerika'da obezitenin
en düflük oldu¤u eyalet Colorado (%20.7) iken en yüksek seyretti¤i bildirilen eyaleti ise Mississipi
(%34.9) olarak belirtilmektedir. Tan›nm›fl di¤er eyaletlerinden New Jersey %23.7, New York
%24.5, Kansas %29.6, Teksas %30.4 ve Kentucky %30.4 ile yüksek obezite prevalans›
göstermektedir (fiekil 2.2.1).
15%-<20%
20%-<25%
25%-<30%
30%-<35%
35%
fiekil 2.2.1. Amerika'da Yetiflkinler aras›nda Obezite Prevalans› (BRFSS, 2011).
Dünya Sa¤l›k Örgütü (DSÖ)'nün Asya, Afrika ve Avrupa bölgelerinde yapm›fl oldu¤u “MONICA”
çal›flmas›na göre obezite prevalans›n›n 10 y›lda %10-30 aras›nda h›zla yükseliflinin di¤er k›talar
için de farkl› olmad›¤›n› gözler önüne sermektedir. Sadece Avrupa bölgesinde yap›lan çal›flmalar
de¤erlendirildi¤inde yetiflkinlerde fazla kilolu olma prevalans›n›n benzer flekilde yüksek
oranlarda seyretmekte oldu¤u görülmektedir. Bu oranlar erkeklerde %32-79, kad›nlarda ise
4
Genel Bilgiler
%28-78 aras›nda de¤iflmektedir7. Araflt›rmalar, obezitenin geliflmifl ülkelerde çocuklar, ergenlik
dönemindeki gençler ve hamilelik dönemindeki kad›nlar aras›nda önemli art›fl gösterdi¤ini
bildirmektedir. Bu durumun özellikle çocuklarda 1970'lerdeki de¤erinden 10 kat fazla oldu¤u
görülmüfltür5,14. Dünya genelinde 1990 y›l›nda çocuklarda obezite görülme s›kl›¤› %4.2 iken;
2010 y›l›nda bu oran›n %6.7'ye yükseldi¤i belirlenmifltir. Bu oran›n 2020 y›l›nda yaklafl›k 60
milyon çocu¤a karfl›l›k gelecek %9.1'e ulaflaca¤› tahmin edilmektedir15. Dünya Sa¤l›k Örgütü
Avrupa Bölge Ofisi Avrupa Bölgesi'ndeki çocuklar›n ve ergenlik dönemindeki gençlerin üçte
birinin obez oldu¤u ve ergenlik dönemindeki gençlerde obezite görülme s›kl›¤›n›n çocuklardaki
prevalansa göre daha yüksek oldu¤u bildirilmektedir16. A.B.D Ulusal Sa¤l›k ‹statistikleri Merkezi
(US National Center for Health Statistics) de¤erlendirme sonuçlar›na göre 2009-2010 y›llar›nda
Amerika'da 2-19 yafl aras› çocuk ve ergenlik dönemindeki gençlerde obezite görülme s›kl›¤›n›n
%16.9 oldu¤u ve bu yafl aral›¤› için erkeklerde obezite görülme s›kl›¤›n›n k›zlardan daha fazla
oldu¤u tespit edilmifltir. Kuzey S›rbistan'›n Voyvodina merkezi NoviSad flehrinde yafl ortalamas›
22.9 olan ö¤renciler aras›nda yap›lan bir araflt›rmada ise tüm ö¤rencilerin beflte birinin fazla
kilolu oldu¤u, fazla kilolu ö¤rencilerin de %21'inin pre-obez, %1.1'inin obez oldu¤u
saptanm›flt›r17. Pereira ve arkadafllar›n›n 2012 y›l›nda Brezilya'da yapt›¤› bir araflt›rmada ise
yafllar› 5-8 aras›nda de¤iflen 472 ö¤rencinin %22'sinin obez oldu¤u, k›z ö¤rencilerde obezite
prevalas›n›n %24'e yükseldi¤i ifade edilmifltir18. Di¤er Dünya ülkelerinde oldu¤u gibi ülkemizde
de iç veya d›fl faktörlerden dolay› obezite prevalans› gün geçtikçe art›fl göstermeye devam
etmektedir. Sa¤l›k Bakanl›¤› Temel Sa¤l›k Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan yürütülen
“Sa¤l›kl› Beslenelim Kalbimizi Koruyal›m” araflt›rmas›na göre yetiflkin erkeklerde obezite
görülme s›kl›¤›n›n %21.2, kad›nlarda %41.5 oldu¤u tespit edilmifltir. Bölgesel obezite prevalans›
fiekil 2.2.2' de sunulmaktad›r7.
%23,5
%21,6
%17,2
%25
%24
fiekil 2.2.2. Ülkemizde Co¤rafi Bölgelere Göre Obezite Görülme S›kl›¤›
Refik Saydam H›fz›ss›hha Merkezi taraf›ndan yap›lan araflt›rmaya göre ülkemizde 18 yafl ve
üzeri bireylerde obezite prevalans›n›n %12.02; kad›nlarda bu oran›n %14.49 ve erkeklerde
ise %9.7 oldu¤u saptanm›flt›r7. Tokat ilinde yap›lan 18 yafllar›nda 5,162 kiflinin kat›ld›¤› bir
araflt›rmada ise obezite prevalans›n›n %29.5; kad›nlarda %22.3 erkeklerde %33.6 oldu¤u tespit
edilmifltir. Adana ilinde yap›lan bir araflt›rmada da benzer sonuçlar bulunmufl olup; Solakl›
Sa¤l›k Oca¤›ndaki yetiflkin kad›nlar›n %28'inin, Karatafl sa¤l›k oca¤›ndaki yetiflkin kad›nlar›n
ise %28.6's›n›n obez oldu¤u belirlenmifltir19. ‹zmir, ‹stanbul ve Ankara illerinde 12-13 yafl
gruplar› aras›nda yürütülen bir çal›flmada çocuklar›n %12'sinin kilolu ve %2'sinin obez oldu¤u;
bir baflka çal›flmada ise erkeklerde obezite prevalans›n›n %15.1, k›zlarda ise %13.3 oldu¤u
tespit edilmifltir7. Türkiye Obezite Araflt›rma Derne¤i taraf›ndan 12-15 yafl grubu çocuklarda
yürütülen bir çal›flmada da obezite prevalans› %6.2 olarak belirlemifltir8.
5
Genel Bilgiler
2.3. OBEZ‹TE ve BESLENME
Beslenme, vücut için gerekli olan besin maddelerinin belirli aral›klarla, yeterli miktarda ve
bilinçli bir flekilde tüketilmesidir. Yaflam›n sa¤l›kl› bir flekilde sürdürülebilmesi ve obeziteye
yakalanmamak için dengeli beslenmek zorunludur. Son y›llarda özellikle yeme al›flkanl›¤›ndaki
bozulmalardan dolay› dengesiz beslenilmektedir. Yetiflkin bir insan için genel kural olarak
beslenmede diyetin %30' unun ya¤dan gelmesi enerjinin beslenme kurallar›na göre
istenilmektedir. Ancak, yaflam flartlar›n›n de¤iflmesi ile birlikte hareketsizlik ve afl›r› ya¤l›
g›dalarla beslenmenin obezite prevalans›n›n art›fl›na neden oldu¤u bilinmektedir. Beslenmenin
obezite oluflumuna etkisi konusunda çok say›da araflt›rmalar mevcuttur. Özellikle fast food
tarz› yiyeceklerin ayn› zamanda flekerli içeceklerin tüketilmesinin obeziteye yakalanmay›
artt›rd›¤› çok say›da araflt›rmalar taraf›ndan bildirilmektedir. Afl›r› ya¤l› g›dalar›n bafl›nda fast
food tarz› ürünler gelmektedir. ABD' nin Minnesota Eyaletinde 4,746 ergenlik dönemindeki
ö¤renci aras›nda gerçeklefltirilen bir araflt›rmada fast food beslenme flekli ile ö¤rencilerin daha
fazla enerji ve ya¤ ald›¤› saptanm›flt›r. Fast food g›dalar›n kolay ve k›sa sürede tüketiciye
sunulmas›ndan dolay› daha fazla tercih edilmektedir. Bu nedenle fast food g›dalara ba¤›ml›l›¤›
azaltacak tedbirlerin al›nmas› gereklili¤i vurgulanm›flt›r20.Beslenmede önemli bir di¤er hususun
da fleker tüketimi oldu¤u vurgulanmaktad›r. Çin'de yafllar› 6 ila 13 aras›nda de¤iflen 3,558
erkek ve 3,412 k›z olmak üzere toplam 6,974 ö¤renci üzerinde yürütülen bir çal›flmada
ö¤rencilerin %46.1' inin flekerli içecekleri düzenli olarak tüketti¤i saptanm›flt›r. fiekerli içecek
tüketen grupta obezite prevalans›n›n %16.8 iken süt tüketenlerde %7.6 oldu¤u bildirilmifltir21.
ABD'de flekerli gazl› içecek tüketiminin son 20 y›lda %300 art›fl gösterdi¤i ve okul ça¤›
ö¤rencilerin %56 ile %85'inin günde en az bir defa bu içeceklerden tüketti¤i bildirilmektedir22.
Bu bulgulara göre fast food g›dalar ve flekerli içeceklerden en çok etkilenenlerin gençler oldu¤u
görülmektedir. Dengesiz beslenme en çok gençleri etkilemektedir. Çünkü gençlerin beslenme
bilgisi eksikli¤i, dengesiz beslenme nedenlerinden biridir. ‹stanbul ‹li Üsküdar ilçesinde ergenlik
dönemindeki 357 ö¤rencide yap›lan bir araflt›rmaya göre araflt›rmada ö¤rencilerin beslenme
piramidi hakk›nda bilgili olup olmad›¤› sorulmufl ve ö¤rencilerin sadece %39.3'ünün bilgili
oldu¤u saptanm›flt›r23. Bu çal›flmaya göre ö¤rencilerin sa¤l›kl› beslenme hususunda yeterli
bilgiye sahip olmad›klar› ve buna ba¤l› olarak ö¤rencilerin sa¤l›ks›z beslendikleri görülmüfltür.
Oysa düzenli ve dengeli beslenme hakk›nda bireylerin erken dönemlerde bilgilendirilmesi
gereklili¤i önemli bir husustur. Süleyman Demirel Üniversitesi'nde 712 ö¤renci aras›nda
ö¤rencilerin beslenme al›flkanl›klar›n›n araflt›r›ld›¤› bir çal›flma yap›lm›flt›r. Bu araflt›rmada
ö¤rencilerin %2.4' ünün günde bir ö¤ün, %47.5'inin iki ö¤ün, %41'inin üç ö¤ün ve %9.30'
unun üç ö¤ünden fazla ö¤ün ile beslendikleri görülmüfltür. Bu çal›flmada, beslenmede önemli
bir yer teflkil etmesine ra¤men ö¤rencilerin kahvalt› yapmad›klar› buna karfl›n akflam yemeklerinde
çok miktarda yedikleri bildirilmifltir. Kat›l›mc›lar›n ço¤unlu¤u kahvalt› aksatmada gerekçe
olarak zamanlar› olmad›¤›n› ve al›flkanl›klar›ndan dolay› kahvalt› yapmad›klar›n› ileri sürmüfltür24.
Atatürk Üniversitesi'nde yürütülmüfl bir araflt›rmada da %87.4' ünün en az 1 ana ö¤ün atlad›¤›
özellikle kahvalt› yapmad›¤› saptanm›flt›r ve düzensiz beslendikleri tespit edilmifltir. En fazla
atlan›lan ö¤ün kahvalt› olarak belirlenmifltir. Bu araflt›rmada obezite ile ö¤rencilerin gelir
düzeyi ile pozitif bir korelasyon oldu¤u belirlenmifltir. Beden Kitle ‹ndeksi ile ayl›k kiflisel
gelirleri aras›nda korelasyon de¤erlendirildi¤inde ise pozitif korelasyon oldu¤u saptanm›flt›r25.
2.4. OBEZ‹TE ve F‹Z‹KSEL AKT‹V‹TE
Obezite ile mücadelede fiziksel hareketlili¤in çok önemli oldu¤u bildirilmektedir. Fiziksel
hareketlili¤in kilo kontrolünde önemli oldu¤u özellikle günde 60-90 dakika orta fliddette
yap›lacak sporun sa¤l›kl› yaflam için gerekli oldu¤u belirlenmifltir. Jakicic ve arkadafllar›n›n
6
Genel Bilgiler
(2001) Amerikan Spor Akademisi ile yürüttükleri çal›flmada obez kiflilerin haftada 2.5 saat orta
fliddette yapacaklar› fiziksel egzersizin, günlük kalori al›m de¤erlerinin azalt›lmas› ve farmoterapi
yöntemleriyle birlikte uygulanmas›n›n kilo kayb›nda ve uzun dönemde de kilo kontrolünde
daha etkili sonuçlar verdi¤i bildirilmifltir26. Church ve arkadafllar› (2007) taraf›ndan yap›lan bir
baflka çal›flmada da yüksek tansiyon sorunu olan fliflman ve obez yetiflkin kad›nlar için düzenli
fiziksel egzersiz yapt›r›larak kilo kayb›nda olumlu anlamda geliflmeler görüldü¤ü tespit edilmifltir.
Fiziksel aktivitenin obezite ile mücadelede ve uzun dönemde obezite kaynakl› ciddi sa¤l›k
sorunlar›n› önlemeye çal›flmada olumlu etkilerinin ortaya konulmas› fiziksel egzersiz
programlar›n›n ve tekniklerinin gelifltirilmesine de yol açm›flt›r27. Bu konuda yenilikler bafll›¤›yla
çal›flma sonuçlar›n› yay›nlayan Johnston ve arkadafllar› (2012); görsel haz›rlanan egzersiz
programlar› ile interaktif yap›lan egzersiz programlar› aras›nda enerji yak›m› konusunda önemli
farkl›l›k olmad›¤› bildirilmifltir28. Sonuçta her ne flartlarda olursa olsun yap›lacak fiziksel
egzersizlerin obeziteyi önlemede önemli oldu¤u kesin olarak bildirilmektedir26.
2.5. OBEZ‹TE ve PS‹KOLOJ‹K ETK‹LER
Son y›llarda yap›lan araflt›rmalar obezite ve depresyon aras›nda anlaml› bir iliflki oldu¤unu
göstermekte ve bu araflt›rmalardan elde edilen sonuçlar depresyonun obezite gelifliminde
belirleyici bir faktör oldu¤unu desteklemektedir29. Luppino ve arkadafllar› (2010) PubMed,
PsycINFO ve EMBASE bilimsel veri tabanlar›nda obezite ve depresyon iliflkisini inceleyen
araflt›rmalar› baz alarak meta analizi yapm›fllard›r. Beden kitle indeks de¤eri 25-30 aras›nda
olan bireyleri afl›r› fliflman ve beden kitle indeks de¤eri 30 ve üzeri olan bireyleri obez olarak
s›n›fland›rm›fllard›r. Buna göre 15 farkl› çal›flmadan elde edilen 58,745 kiflinin verileri istatistiksel
olarak tekrar de¤erlendirilmifl, gençlerde ve yetiflkinlerde obezitenin depresyon riskini artt›rd›¤›
bildirilmifltir30. Bu alanda baz› bulgular anksiyete, depresyon, k›zg›nl›k gibi psikolojik durumlar›n
metabolizmay› olumsuz etkiledi¤i ve obezite oluflumunu art›fl gösterdi¤i bildirilmifltir31.
Finlandiya'da yürütülen bir araflt›rmada ise klinik takipte olan 2,844 kifli aras›ndan seçilen 1,731
kiflinin beden kitle indeks de¤erleri ve depresyon s›kl›¤› izlemeye al›nm›fl ve ergenlik dönemindeki
gençlerde ve yetiflkinlerde yüksek depresyon olgular›na rastland›¤› tespit edilmifltir32. Obezitenin
yol açt›¤› fiziksel sorunlar›n, bireylerde stresle mücadele etmeyi bafl etmeyi olumsuz olarak
etkiledi¤i söylenebilir33. Klinitzke ve arkadafllar› (2012) obezite ve intihar e¤ilimi aras›nda iliflki
olup olmad›¤›n› PubMed/Medline, PsychInfo ve Web of Sciences portallar›nda yay›nlanm›fl olan
uluslararas› çal›flma sonuçlar›na meta analizi uygulayarak incelemifllerdir. Buna göre obez
kad›nlarda intihar e¤iliminin daha yüksek oldu¤u ancak genelde obez olmakla intihar e¤ilimi
aras›nda pozitif bir iliflki oldu¤unu ispatlayacak kan›ta rastlanmad›¤›n› bildirmifllerdir34. Afl›r›
kilolu veya obez olan k›z ve erkek ö¤renciler incelendiklerinde k›zlar›n arkadafllardan 4 kat›
daha fazla etkilendi¤i; erkeklerin ise medya faktöründen etkilenmedi¤i gözlenmifltir35.
2.6. YA⁄ HÜCRELER‹ ve ÖNEM‹
Obezite ve obezitenin beraberinde getirdi¤i hastal›klar›n sa¤l›k aç›s›ndan tehlike arz etmesi
ve obezite ile birlikte bu hastal›klar›n prevalans›n›n epidemik olarak h›zla art›yor olmas› ya¤
dokuya ve dolay›s›yla ya¤ hücrelerine olan ilgiyi artt›rm›flt›r36. Ya¤ hücreleri günlük diyette
enerji al›m›na ba¤l› olarak sürekli hacim de¤iflikli¤i göstermekte ve ya¤ dokuda art›fla neden
olarak obezite oluflumuna sebep olmaktad›r37,38. Metabolizma fazlas› enerjiyi trigliseritlere
çevirerek depolama, ihtiyaç durumunda depo trigliseritleri ya¤ asidine dönüfltürerek kana
verme ve sinirsel, hormonal yolla metabolik kontrolü sa¤lama ya¤ hücrelerinin günümüzde
bilinen üç ana görevidir36. Son zamanlarda ya¤ hücrelerinden salg›lanan proteinlerin keflfi ile
7
Genel Bilgiler
ya¤ hücrelerinin yüksek oranda bir enerji kayna¤› olman›n yan› s›ra otokrin, parakrin, endokrin
etkileri oldu¤u da belirlenmifltir6,39. Ya¤ hücreleri aktif bir endokrin bez gibi görev alarak ya¤
hücrelerinin hücreler aras› haberleflmede rol oynayan ve çeflitli biyolojik fonksiyonlar› düzenleyen
sitokinleri ve metabolizmalar›n bünyedeki baz› aktiviteleri kontrolde tutmak için çeflitli amaçlarla
ürettikleri hormonlar› ekstra sellüler s›v›ya salg›layarak metabolizmay› etkiledi¤i bildirilmektedir
37,38,41. Ya¤ hücrelerinden salg›lanan bu protein yap›l› sitokin ve hormonlara Adipokin ad›
verilir6. Leptin, adipsin, tümör nekrosis faktör- , interlökin-6, resistin, anjitensinojen, adiponektin
plazminojen aktivatör protein-1, transforming büyüme faktörü-beta, asilasyon stimüle edici
protein gibi çok say›da adipokin ya¤ hücreleri taraf›ndan salg›lanan proteinlerden baz›lar›d›r36.
Ya¤ hücresine etki eden baz› hormonlar ve ya¤ hücresinden salg›lanan baz› proteinler fiekil
2.6.1' de gösterilmektedir48.
Insülin
Leptin
Adipsin
TNF
Noradrenalin
YA⁄ HÜCRES‹
IL-6
Acrp30
Adrenalin
Serbest Ya¤ Asidi
Resistin
Ajiotensinojen, Metalotionin
Plazminojen Aktivatör Inhibitör
Kortizon
Transforming Büyüme Faktörü
Serbest Ya¤ Asidi
fiekil 2.6.1. Ya¤ Hücresine Etki Eden Baz› Hormonlar ve Ya¤ Hücresinden Salg›lanan Baz› Proteinler
Ya¤ dokusu taraf›ndan salg›land›¤› bilinen bafll›ca proteinler ve metabolizma üzerine etkileri
flunlard›r:
Leptin
Leptin, ya¤ hücreleri taraf›ndan salg›lanan, hipotalamustaki reseptörüne ba¤lanarak Interlökin1 üzerinden yapt›¤› etkiyle insanlarda yemek yeme hissini azaltarak kilo al›m›n› engelleyen,
insanlarda ve hayvanlarda enerji depolama ve homeostasiyi düzenleyen önemli bir proteindir42,43.
Zhang ve arkadafllar› 1994 y›l›nda bu hormonun keflfi ile ya¤ hücrelerinin sinir sistemini de
etkiledi¤i saptanm›flt›r44. Leptin eksikli¤i ifltah› artt›rarak obeziteye neden olmakta ve insanlarda
bu hormonun eksikli¤i veya rezistans durumlar› obezite, diyabet ve k›s›rl›k ile sonuçlanmaktad›r1,45.
Ayr›ca leptinin beslenme, termogenezis, immun sistem, üreme, kemik yo¤unlu¤u, beyin
geliflimi, hemodinami, solunum ve karaci¤erde insülin-iliflkili fonksiyonlar›n düzenlenmesinde
de rol ald›¤› bildirilmektedir 45,46.
8
Genel Bilgiler
Çekirdek
Leptin
Proteinleri
Leptin
Reseptörü
Normal Ya¤
Hücreleri
Leptin
Proteini
Salg›s›
G›da Al›m›nda
Azalma
fiekil 2.6.2. Sa¤l›kl› Kiflilerde Leptinin Ya¤ Hücrelerine Etki Mekanizmas›1
Çekirdek
OBEZ‹TE
Azalan
Leptin
Proteinleri
Yap›s›nda mutasyonlu
Leptin Geni Bulunan
Ya¤ Hücreleri
Leptin
Reseptör
Leptin Proteini
Salg›s›nda Azalma
Sürekli G›da
Al›m›
fiekil 2.6.3. Obez Kiflilerde Leptinin Ya¤ Hücrelerine Etki Mekanizmas›1
Adiponektin
Sadece ya¤ dokusu taraf›ndan sentezlenen plazma proteinidir38. Son bulgular adiponektinin
önemli bir otokrin, parakrin faktör oldu¤u yönündedir. Adiponektin ayr›ca bir endokrin faktör
olarak da görev almakta olup, hedef organlar üzerinde gösterdi¤i etkiler yoluyla tüm vücut
metabolizmas›n› etkilemektedir. Örne¤in daha yüksek insülin hassasiyeti, azalm›fl viseral adipoz
doku kitlesi, azalm›fl plazma trigliseridler ve artm›fl HDL kolesterol düzeyi etkilerinin ortaya
ç›kmas›na neden olmaktad›r. Son çal›flmalarda adiponektinin özellikle adipoz doku homeostaz›,
metabolik sendrom, tip 2 diyabet ve kalp-damar hastal›klar› gibi pek çok rahats›zl›¤›n
patogenezdeki rolü vurgulanmaktad›r47.
9
Genel Bilgiler
Resistin
Obezite ve Tip-2 diyabet ile ba¤lant›l› ya¤ hücrelerinden salg›lanan bir hormondur48. Resistin,
periferik sinyal molekülü olarak glikoz tolerans›n› ve insülinin hücrelere etkisini bozmakta,
hücrelerin glikoz al›m›n› ve insüline duyarl›l›¤›n› azaltarak insülin direnci geliflimine neden
olmaktad›r45.
Tümör Nekrozis Faktör-
(TNF-
)
‹lk kez makrofajlardan salg›land›¤› saptanan ve immün mekanizmalar› ayarlayan TNF- 'n›n
obez bireylerde kilo kayb›yla miktar› azalmaktad›r38. TNF- ya¤ hücre say›s›n› düzenlemekte,
lipolizi stimüle etmekte ve leptin üretimini artt›rmaktad›r. TNF- ayr›ca tümör hücresinde
insülin reseptör say›s›n› azaltarak insülin direnci oluflumuna sebep olmakta ve insülin reseptörünün
tirozin kinaz aktivitesini bozarak hücrelerin glikoz al›m›n› azaltmaktad›r45. Ya¤ hücresine etki
eden di¤er hormonlar ve salg›lanan ürünlere ait detayl› bilgiler Tablo 2.6.1'de sunulmaktad›r.
Tablo 2.6.1. Ya¤ Hücresinden Salg›lanan Ürünler ve Fonksiyonlar› 38
Leptin
Enerji homeostozisini düzenler ve vücut ya¤ dokusu hakk›nda hipotalamusa bilgi verir.
Resistin
Insülin direnci ve periferik doku insülin hassasiyeti ile ilgili olabilir.
Adiponektin
Ailevi hiperlipidemi patogenezinde yer al›r ve insülin direnci ile iliflkilidir.
Adipsin
Ya¤ dokusu metabolizmas›ndan sorumludur.
IL-6
Vücut savunmas›nda ve glukoz, yag metabolizmas›nda yer al›r.
PAI-1
Fibrinolitik sistenin en önemli inhibitörüdür.
PGI 2 ve PGI
‹nflamasyon, p›ht›laflma, ovulasyon, menstruasyon ve asit sekresyonu gibi düzenleyici
fonsiyonlarda yer al›r.
ASP
Trigliserit sentez h›z›n› artt›r›r.
MIF
‹nflamasyon öncesi süreçlerde ve immünitenin düzenlenmesinde yer al›r.
IGF-I
Hücrelerde proliferasyonu stimüle eder ve büyüme hormonunun etkisine arac›l›k eder.
10
Genel Bilgiler
2.7. OBEZ‹TEN‹N NEDEN OLDU⁄U HASTALIKLAR
Obezite oluflumuna neden olan ya¤ hücrelerinin genel olarak immünite ve metabolizma
üzerine etkileri olup ya¤ hücreleri salg›lad›¤› bir tak›m inflamatuvar ve pro-inflamatuvar
maddelerle immünite üzerine de etkisini göstermektedir12. Afl›r› beslenme ve malnutrisyonun
immün sistem üzerine etkisini gösteren bilgiler fiekil 2.7'de yer almaktad›r12.
‹mmün sistemin bask›lanmas›,
Enfeksiyonlara Yatk›nl›¤›n
Artmas›
Normal ‹mmün
Fonksiyon
Malnütrasyon
Dengeli Beslenme
‹mmün sistemin
Aktivitasyonu, ‹nflamatuar
Hastal›klara Yatk›nl›¤›n
Artmas›
Afl›r› Beslenme
fiekil 2.7. Afl›r› Beslenme ve Malnutrisyonun ‹mmün Sistem Üzerine Etkisi
Obezite baflta endokrin sistemi olmak üzere dolafl›m, solunum, sindirim sistemlerinde de etkili
oldu¤u gibi vücudun tümüne yak›n sistem ve organlar›nda farkl› olumsuz etkiler göstererek
çeflitli sa¤l›k problemlerine yol açar ve yaflam kalitesini düflürür49. Özellikle artan ya¤ kitlesi
ile tip-2 diyabet, metabolik sendrom, hipertansiyon ve ast›m gibi pek çok metabolik ve
immünolojik hastal›¤›n ortaya ç›kmas› da bu durumu ispatlamaktad›r12. Obezite komplikasyonlar›
ve komorbiditeleri olan riskli hastal›klar Tablo 2.7'de sunulmaktad›r.
Tablo 2.7. Obezite Komplikasyonlar› ve Komorbiditeleri 33
Kardiyovasküler
Aterosklerotik kardiyovasküler hastal›k, Dislipidemi,
Hipertansiyon, Konjestif kalp yetmezli¤i, ‹nme, Variköz
venler, Pulmoner emboli
Ortopedik
Dejeneratif osteoartrit, K›s›tlanm›fl aktivite
Pulmoner
Uyku apne, Hipoventilasyon sendromu
Reprodüktif
Polikistik over sendromu, Menstrüel
anomaliler, ‹nfertilite
Psikolojik
Depresyon, Düflük benlik sayg›s›, Düflük hayat kalitesi
Metabolik
Tip 2 Diyabet, Bozulmufl glikoz tolerans›,
Gut, ‹nsulin rezistans›, Metabolik sendrom
Gastrointestinal
Safra kesesi hastal›¤›, Gastroözofageal reflü hastal›¤›,
Nonalkolik ya¤l› karaci¤er hastal›¤›
Kanser
Meme, Kolon, Prostat
Dermatolojik
Akantozis nigrikans, Hirsütizm, Venöz staz, Selülit
11
Genel Bilgiler
2.7.1. Obezite ve Karaci¤er
Alkole ba¤l› olmayan karaci¤er ya¤lanmalar› incelendi¤inde, hastalar›n yaklafl›k %90' ›nda
baflta obezite olmak üzere Tip II Diabetes Mellitus ve hiperlipidemi gibi hastal›klar›n bir ve ya
birden fazlas›n›n mevcut oldu¤u gözlenmektedir50. Karaci¤er ya¤lanmas›n›n biyokimyasal
bulgular›n incelenmesinde en çok kullan›lan enzimler Alanin Aminotransferaz(ALT) ve Aspartat
aminotransferaz(AST)'d›r51. Hastal›¤›n en s›k rastlan›lan bulgusu, normalin 1-3 kat kadar üzerine
ç›kabilen Alanin Aminotransferaz, Aspartat aminotransferaz yüksekli¤idir50. Karaci¤er hasar›na
iflaret eden bir markör olan Alanin Aminotransferaz›n afl›r› g›da tüketimi ile obezite ve diyabet
riskini artt›rd›¤›n› gösteren çal›flmalar bulunmaktad›r. Mochizuki ve arkadafllar› (2011) viseral
ya¤ birikiminin Alanin Aminotransferaz ile aras›nda lineer bir iliflki bulundu¤unu ve bu durumun
ileride diyabet hastal›¤› için ciddi bir risk teflkil etti¤ini saptam›flt›r. Ayn› ekip Japonya'da yafllar›
20-60 aras›nda de¤iflen ve beden kitle indeks de¤erleri ideal aral›kta olan 3,929 sa¤l›kl› erkek
üzerinde yapt›klar› çal›flmada; Alanin Aminotransferaz aktivitesinin yafl, yüksek kalori al›m›,
sigara kullan›m› ile pozitif yönde bir iliflkinin oldu¤unu ortaya koyarak, kilolu kiflilerde s›k
görülen uyku apnesi hastal›¤› ile karaci¤er ya¤lanmas›n›n obeziteye ba¤l› olarak geliflti¤ini
bildirmifllerdir52. Obez olanlar›n %66's›nda uyku apnesi sorunu oldu¤u ve bu kiflilerde %28'
inin AST, %23' ünün ALT enzim de¤erlerinin yüksek oldu¤u gözlenmifltir. Bir baflka çal›flmada
Brezilya'da 2008 y›l›nda yafllar› 11 ve 14 aras›nda de¤iflen, 273'ü afl›r› kilolu ve obez olan toplam
407 ö¤renciye oral yoldan fleker yüklemesi testi yap›larak BK‹, bel çevresi, kan bas›nc›, kolesterol,
insülin, hs-CRP ve ALT enzim parametreleri incelenmifltir. Sonuçlara göre bel çevresinde her
5 cm ve BK‹ de¤erinde ise her 1 puanl›k art›fla ba¤l› olarak ALT enzim de¤erinde art›fl›n di¤er
ö¤rencilere göre 1.3 ila 1.5 kat› daha yüksek oldu¤u bulunmufltur53. Oliveria ve arkadafllar›
(2009) bir y›l sonra sonuçlar›n› aç›klad›klar› baflka bir çal›flmalar›nda ise trigliserid ve ALT
parametrelerini afl›r› kilolu ve obez çocuklar ve ergenlik dönemindeki gençlerde karaci¤er
ya¤lanmas›n›n tespitinde markör faktörler olarak anlam ifade etti¤ini duyurmufllard›r54. Di
Bonito ve arkadafllar› (2009) afl›r› kilolu ve obez çocuklarda yüksek ALT seviyelerinin erkek
çocuklar›nda k›zlara göre çok daha yüksek görüldü¤ünü bildirmifllerdir55. Karaci¤er ya¤lanmas›n›n
önceleri orta yafll›larda ve kad›nlarda daha çok görüldü¤ü bildirilmifl olsa da günümüzde Di
Bonito ve arkadafllar›n›n yapt›¤› çal›flmalar gibi bilimsel araflt›rmalar ile bu hastal›¤›n her yaflta
görülebildi¤i ve erkeklerin de kad›nlar kadar etkilendi¤i anlafl›lm›flt›r50. Modern yaflamda ya¤l›
ve flekerli rafine g›dalar›n s›kl›kla tüketilmesinin karaci¤eri etkiledi¤i ve bu tüketimin toplam
kolesterol, trigliserid ve LDL gibi birçok kan parametre de¤eri sa¤l›¤› olumsuz etkileyecek
seviyede yüksek de¤erlerde seyretmesine neden oldu¤u bildirilmektedir. Pereira ve arkadafllar›
2012 y›l›nda Brezilya'da yafllar› 5-8 aras›nda de¤iflen 472 ö¤rencinin %22'sinin obez oldu¤u
araflt›rma grubunda k›zlar›n HDL kolesterol de¤erlerinin erkek ö¤rencilere göre daha düflük
oldu¤u, afl›r› kilo/obez ve dislipidemi prevalans›n›n incelenen ö¤renciler için olumsuz anlamda
dikkat çekici bulundu¤unu bildirmifllerdir18. Yüksek BK‹ ve trigliserid seviyesinin obeziteye
ba¤l› tip-2 diyabet tan›s›nda kullan›labilecek bir markör oldu¤u sonucuna Norveç' te 20042009 y›llar› aras›nda 109,796 kifliden elde edilen bulgular ba¤lam›nda ulafl›lm›flt›r56. Üniversite
ö¤rencilerinde özellikle bayanlarda demir eksikli¤inin görüldü¤ü konusunda çok say›da
araflt›rma mevcuttur. Demir eksikli¤i ve obezite aras›nda bir iliflki oldu¤u ve bu durumun
özellikle çocukluk dönemlerinde görüldü¤ü bildirilmektedir. Kilolu insanlarda demir eksikli¤i
yetersiz ve dengesiz beslenme nedeniyle olabilece¤i gibi demir homeostaz›n›n düzenleyici
olan hepsidin konsantrasyonlar›n›n ideal beden kitle indeks de¤eri kiflilere göre daha yüksek
olmas›yla da aç›klanmaktad›r57. Son araflt›rmalar enflamasyonun hepsidin regülasyonunu
olumsuz flekilde etkiledi¤ini göstermektedir58,59. Amato ve arkadafllar›n›n (2010) y›l›nda ‹talya'da
yapt›klar› incelemede 15 obez çocu¤a 6 ay zay›flama program› uygulanm›fl, çal›flman›n sonunda
çocuklarda kilo kayb› sa¤land›¤› ve BK‹ de¤erlerinin ideal aral›¤a çekildi¤i tespit edilmifltir.
Araflt›rmac›lar çocuklardan al›nan kan örneklerinde hepsidin de¤erinde ciddi düflüfl ile kan
12
Genel Bilgiler
demiri de¤erinde ise dikkat çekici yükselifl oldu¤unu bildirmifllerdir60. Postdam Üniversitesi
taraf›ndan 27,548 kifli üzerinde 7 y›l süren çal›flmada ise 849 tip-2 diyabet hastas› tespit edilmifltir.
Bu kifliler aras›nda araflt›rmaya kat›lmay› kabul eden 607 kiflinin yafl, cinsiyet, BK‹, fiziksel
hareketlilik, e¤itim, meslek, sigara ve alkol tüketim al›flkanl›klar› ile biyokimyasal parametreleri
izlenmifltir. Çal›flma sonucunda beden kitle indeks de¤eri ile kan demiri de¤erleri aras›nda
pozitif anlamda yak›n iliflki oldu¤u görülmüfltür61.
2.7.2. Obezite ve Diyabet
Dünyada ölüm nedenleri aras›nda kronik diyabetin sebep oldu¤u komplikasyonlar ilk s›ralarda
yer almakta olup; tip-1 ve tip-2 diyabet insidans›nda dikkat çekici ciddi yükselifl görülmektedir62.
Uluslararas› Diyabet Federasyonu flu an Dünya'da 20 yafl ve üzeri 366 milyon diyabetli hasta
oldu¤unu bildirmifllerdir. Bu oran›n 2030 y›l›nda 552 milyona ulaflaca¤› tahmin edilmektedir63.
Bu karmafl›k durumun üç temel sebebi oldu¤u bilinmektedir. Bunlar insülin direnci, fiziksel
aktivite azl›¤› ve en önemlisi obezitedir. Araflt›rmalar tip-2 diyabet hastalar›n›n yaklafl›k %80'inin
obez olduklar›n› ortaya koymufltur64,65. Avrupa k›tas›nda diyabete ba¤l› komplikasyonlar
sebebiyle ölüm oran›n›n 1995 y›l›nda milyonda 105.7-108.6 aras›nda de¤iflirken; 2010 y›l›nda
68.9'a düfltü¤ünü; ancak, obezite etmenli diyabetten ölüm oran›n›n ise 1995 y›l›nda milyonda
3.7 iken 2010 y›l›nda 7.5'e yükseldi¤i bildirilmektedir. Bu hastal›¤›n özellikle çocuklarda ve
gençlerde art›fl e¤ilimine girmesinde çevrenin, yanl›fl beslenme tarzlar›n›n ve obezitenin olumsuz
etkileri oldu¤u görülmektedir66. Obezite kaynakl› geliflen tip-2 diyabet ve buna ba¤l› dislipidemi
ve arterosiklerozis gibi komplikasyonlar›n ba¤›fl›kl›k sisteminde sitokin etmenli akut faz yan›t›
gelifltirdi¤ine dair artan flekilde kan›tlar bulunmaya bafllam›flt›r. Bu geliflmelerin tip-2 diyabet
hastalar›nda görülen yorgunluk, uyku sorunlar› ve depresyon gibi semptomlar›n do¤ufltan
gelen ba¤›fl›kl›k sisteminin aktivasyonu ile karakterize hipersitokineminin oluflmas›d›r67-69.
Obezitenin neden olabilece¤i hastal›klardan biri olan diyabet ile sa¤l›kl› yaflayabilmek için kilo
kontrolünün yan› s›ra uygulanan diyet önemli bir yer tutmaktad›r. Günlük diyet tek düze
beslenmeden uzak olmal›d›r. Çok miktarda sebze ve az miktarda hayvansal ürün içermeli, bal›k
tüketimine özen gösterilmeli, fast-food tarz› beslenmeden uzak durulmal› ve ya¤ seçimine
özen gösterilmelidir. Basit flekerler içeren g›dalar› azaltmak ve afl›r›ya kaçmadan protein
tüketmek önemlidir.
2.7.3. Obezite ve Tiroid
Son y›llarda yap›lan araflt›rmalar tiroit hakk›nda bildiklerimizi dikkat çekici flekilde de¤ifltirmeye
bafllam›flt›r. Tiroit fonksiyonunda gerçekleflebilecek sinyal iletimi kusurlar› nedeniyle baflta
obezite olmak üzere, metabolik rahats›zl›klar ve hatta baz› kanser türlerinin geliflebilece¤i
ortaya konulmufltur70. Tiroit ve düflük seviyeli bir tür enflamasyona olarak tan›mlanan obezite
aras›ndaki iliflkide ba¤lant›y› leptinin sa¤lad›¤› son araflt›rma bulgular›yla anlafl›lm›flt›r71. Obez
kiflilerde tiroit fonksiyon parametrelerinden TSH ve T3 de¤erlerinin sa¤l›kl› kiflilere göre daha
yüksek seyretti¤i ve leptin seviyesinin TSH regülasyonunu etkiledi¤i bilinmektedir72. Dietlein
ve arkadafllar› (2008) TSH seviyesiyle BK‹ de¤eri aras›nda yak›n iliflki oldu¤unu; dinlenme an›nda
metabolik olarak enerji tüketiminin %30'unun tiroit taraf›ndan kontrol edildi¤ini bildirmifltir73.
Danimarka'da 4082 kifli üzerinde yap›lan bir araflt›rma sonuçlar›nda ise obezite ve TSH de¤erleri
aras›nda (p<0.01) pozitif korelasyon bulunmufltur. Ancak, T3 de¤eri ile anlaml› bir iliflki
ç›kar›lamam›flt›r74. 2009 y›l›nda Norveç'te 40 yafl ve üzeri 27,097 kiflide yap›lan bir di¤er
incelemede ise sigara kullanan ve BK‹ de¤eri >30 kg/m2 olan erkeklerde TSH seviyelerinin
kad›nlara ve sigara kullanmayan erkeklere göre daha yüksek görüldü¤ü bildirilmifl olup; sigara
13
Genel Bilgiler
kullan›m›n›n olumsuz etkilerine ayr›ca dikkat çekilmifltir75. Avustralya'da yürütülen baflka bir
araflt›rmada ise 1,853 ötiroid sendromlu hastada T4 ve TSH seviyeleri ile BK‹ ve sigara al›flkanl›klar›
aras›nda iliflki olup olmad›¤› incelenmifltir. Elde edilen bulgularda T4 seviyeleri ile BK‹ aras›nda
negatif korelasyon oldu¤u görülmüfltür 76. Benzer bulgular Shon ve arkadafllar›n›n 2008 y›l›nda
Güney Kore'de kad›nlar üzerinde yapt›klar› bir incelemede de elde edilmifltir77.
2.7.4. Obezite ve Kalp-Damar Hastal›klar›
Kalp her gün 1500 litre kan› vücudumuza pompalamakta ve gerekli olan kan› kalp damarlar›ndan
almaktad›r. Kalpteki kan damarlar› gençlik dönemlerinden itibaren yanl›fl beslenme al›flkanl›klar›
ve ya¤l› g›dalarla beslenme sonucu ya¤lanmaya bafllamaktad›r. Damarlar kendini iyilefltirmek
için özel maddeler salg›lasa da bu maddeler ve biriken ya¤, kalp damarlar›n›n çeperlerinde
plak oluflumuna yani damarlar›n daralmas›na (arteroskleroz) sebep olmaktad›r. Medline/PubMed
portal›nda kolesterol seviyeleri hakk›nda yay›nlanm›fl olan yaklafl›k 3600 bilimsel araflt›rma ve
raporlardan elde edilen bulgulara göre kalp ve damar hastal›klar›ndan korunmak için toplam
kolesterol de¤erinin 200 mg/dL ve LDL kolesterol de¤erinin ise 100 mg/dL' den düflük olmas›
gerekmektedir78. Beslenme al›flkanl›klar›yla toplam kolesterol aras›nda pozitif flekilde bir ilinti
oldu¤u bilimsel olarak her yönüyle ortaya konulmufltur. Kalp ve damar hastal›klar›ndan
korunmak için bol lifli g›dalarla beslenilmeli, yeterli miktarda C ve E vitamini içeren g›dalar
tüketmelidir.
14
Materyal ve Metot
Bu çal›flma Eylül 2011- Eylül 2012 tarihleri aras›nda ‹stanbul Ayd›n Üniversitesi'nde yap›lm›flt›r.
‹stanbul Ayd›n Üniversitesi'nde e¤itim-ö¤retimine devam eden ö¤renciler hedef kitle olarak
belirlenmifltir. Araflt›rmaya kat›lmay› kabul eden 136 bayan 33 erkek toplam 169 ö¤renci ile
çal›flma yürütülmüfltür. Bu çal›flmada veri toplama ifllemi üç aflamada gerçeklefltirilmifltir.
Araflt›rmaya kat›lan gönüllü ö¤rencilere ilk olarak anket uygulanm›flt›r. Ön bilgileri toplanan
ö¤rencilerin antropometrik ölçümleri yap›larak ö¤rencilerden belirli parametrelerde kan analizi
yapt›rmalar› istenmifltir. Elde edilen veriler üniversitenin ilgili birimlerinden izin al›narak
toplanm›flt›r.
3.1. Veri Toplama Araçlar›
Anket Bilgi Formu
Üniversitenin iletiflim a¤lar› kullan›larak ö¤rencilerin araflt›rma hakk›nda bilgilenmeleri
sa¤lanm›flt›r. ‹nternet üzerinden “SurveyMonkey” adl› anket veri taban› kullan›larak anket
sonuçlar› toplanm›flt›r. Ö¤rencilere demografik özellikleri, sa¤l›k bilgileri, beslenme al›flkanl›klar›,
psikolojik sorunlar›, fiziksel aktivite ve diyet uygulama konular›nda anket yöntemiyle sorular
yöneltilmifltir. Elde edilen veriler istatistiksel de¤erlendirme için Excel tablosuna aktar›lm›flt›r.
Antropometrik Ölçümler
A¤›rl›k ve boy ölçümleri üniversitenin sa¤l›k merkezinde gerçeklefltirilmifltir. 10-200 ± 50 gr
hassasiyetle a¤›rl›k ile 90-200 cm aras› 1mm hassasiyetle boy ölçümü yapabilen ve bilimsel
de¤erlere dayal› sonucu an›nda verebilen “G-Tech” marka “GL-150 Model” baskül kullan›larak
antropometrik ölçümler yap›lm›flt›r. Antropometrik ölçümlere göre Beden Kitle ‹ndeksini
otomatik olarak an›nda hesaplayabilen bu cihaza ba¤l› yaz›c›dan elde edilen ç›kt›lar Excel
tablosuna ilave edilmifltir.
Kan Analiz Sonuçlar›
Araflt›rmaya kat›lan gönüllü ö¤renciler anlaflmal› sa¤l›k kurumlar›na yönlendirilerek ö¤rencilerden
karaci¤er enzimleri (ALT, AST), tiroid fonksiyonlar› (T3, T4, TSH), serum demiri, toplam kolesterol,
HDL kolesterol, LDL kolesterol, trigliserid ve kandaki glukoz düzeyi parametrelerini kontrol
ettirmeleri istenmifltir. Ö¤rencilerden temin edilen bu de¤erler Excel tablosuna ilave edilmifltir.
3.2. Verilerin De¤erlendirilmesi
Araflt›rman›n verileri bilgisayar ortam›nda SPSS 19.00 (Statistical Package for Social Sciences,
SPSS Inc. Chicago, IL) istatistik program›na aktar›larak; veri kontrolü ile analizi bu program
kullan›larak yap›lm›flt›r. Anket uygulamas›na iliflkin tüm niteliksel veriler, say› (n) ve yüzde (%)
olarak; BK‹ bulgular›, genel ve cinsiyete göre elde edilen nicel de¤iflkenler ise ortalama de¤er
ve standart sapma (±) olarak ifade edilmifltir. Biyokimyasal parametrelerin sonuçlar› ile BK‹
aras›nda p<0.01 ve p<0.05 anlaml›l›k düzeylerinde istatistiksel olarak bir korelasyon olup
olmad›¤› incelenmifltir.
15
Materyal ve Metot
16
Bulgular
4. BULGULAR
4. BULGULAR
Araflt›rma bulgular› üç ana bafll›k alt›nda incelenmifltir. Birinci bölümde araflt›rmaya kat›lan
ö¤rencilerin obezite prevalans›, ikinci bölümde anket sonuçlar›na göre obezitenin oluflum
sebepleri ve üçüncü bölümde ise biyokimyasal sonuçlar›n BK‹ ile aras›ndaki korelasyon sonuçlar›
yer alm›flt›r.
Dünya Sa¤l›k Örgütü k›staslar› baz al›narak BK‹<18.5 olan ö¤renciler zay›f; 18.5<BK‹<25 olanlar
ideal; 25<BK‹<30 olanlar pre-obez ve BK‹>30 olanlar ise obez grup içerisinde gösterilmifltir.
Araflt›rma grubunun BK‹ de¤erleri incelendi¤inde; %45.6' s›n›n ideal, %31.3'ünün pre-obez
oldu¤u belirlenmifltir. Bu sonuçlara göre tüm kat›l›mc›larda obezite görülme s›kl›¤› %21.3
olarak saptanm›flt›r. ‹lgili veriler Tablo 4.1.1' de sunulmaktad›r.
Tablo 4.1.1. Kat›l›mc›lar›n BK‹ De¤erlerine Göre S›n›fland›r›lmas›
S›n›fland›rma
Kifli Say›s› (n)
% Da¤›l›m›
Obez (BK‹≥30)
36
21.30
Pre-Obez (25<BK‹<30)
53
31.30
‹deal (18<BK‹<25)
77
45.60
Zay›f (BK‹<18)
3
1.80
169
%100.00
Toplam
BK‹ aritmetik ortalamalar› de¤erlendirildi¤inde erkek kat›l›mc›lar›n BK‹ ortalamas› 28.06±5.44,
kad›n kat›l›mc›lar›n BK‹ ortalamas› 25.16±5.08 olarak bulunmufltur. Tüm kat›l›mc›lar›n BK‹
ortalamas› ise 25.73±5.26 olarak tespit edilmifltir. Cinsiyete göre BK‹ ortalama de¤erleri Tablo
4.1.2 ve fiekil 4.1.1'de yer almaktad›r.
Tablo 4.1.2. Cinsiyete göre BK‹ ortalama de¤erleri
Cinsiyet
Ortalama
X
Kifli say›s›
n
Std Sapma
s
Kad›n
25.16
136
5.08
Erkek
28.06
33
5.44
Ort.
25.73
169
5.26
17
Bulgular
29
28
27
26
25
24
23
Kad›n
Erkek
Toplam
fiekil 4.1.1. BK‹ Ortalama De¤erleri
4.2.Anket Sonuçlar›
4.2.1. Demografik Özellikleri
Araflt›rmaya kat›lan ö¤rencilerin demografik özellikleri Tablo 4.2.1.1, Tablo 4.2.1.2, Tablo
4.2.1.3, Tablo 4.2.1.4, Tablo 4.2.1.5' de verilmifltir. Araflt›rma grubunun % 80'ini bayanlar
oluflturmaktad›r. Ö¤rencilerin %7'sinin evli oldu¤u, bu ö¤renciler aras›nda %9.5' inin anne ve
babas›n›n akraba olduklar› sonucu bulunmufltur. Kendileri d›fl›nda %55.6' s›n›n ailesinde en
az bir kiflinin fliflman oldu¤u, ö¤rencilerin %24' ünün sigara kulland›¤›, %3'ünün ise sigaray›
b›rakt›¤› sonuçlar›na ulafl›lm›flt›r.
Tablo 4.2.1.1. Cinsiyete Göre Ankete Kat›l›m
Cinsiyet
Kifli Say›s› (n:169)
%
Kad›n
136
80
Erkek
33
20
Tablo 4.2.1.2. Medeni Duruma Göre Ankete Kat›l›m
Cinsiyet
%
Evli
11
7
Bekar
158
93
Toplam
169
%100
Tablo 4.2.1.3. Ailesinde Akraba Evlili¤i Olma Durumu
Kifli Say›s›( n)
18
%
Anne ve Babas› Akraba Olanlar
16
9.5
Anne ve Babas› Akraba Olmayanlar
153
90.5
Toplam
169
%100
Bulgular
Tablo 4.2.1.4. Ailesinde Obez Kifli Olma Durumu
%
Ailesinde Obez Olanlar
94
55.6
Ailesinde Obez Olmayanlar
75
44.4
Toplam
169
%100
Tablo 4.2.1.5. Sigara Kullan›m› Durumu
%
Sigara Kullananlar
40
23.6
Sigara Kullanmayanlar
124
73.4
5
3.0
169
%100
Sigaray› B›rakanlar
Toplam
4.2.2. Sa¤l›k Bilgileri
Kat›l›mc›lar›n %40'›n›n t›bben teflhis edilen bir veya birden fazla rahats›zl›¤› oldu¤u sonucuna
ulafl›lm›flt›r. Cinsiyete göre de¤erlendirildi¤inde kad›nlarda bu oran %44, erkeklerde %22
olarak saptanm›flt›r. Teflhis edilen rahats›zl›klar aras›nda ilk s›rada mineral madde ve vitamin
eksikli¤i (%19) yer almaktad›r. Teflhis edilen di¤er rahats›zl›klar: endokrin sistemi rahats›zl›klar›
%6; sindirim sistemi rahats›zl›klar› %4; ruhsal problemler %4; kalp rahats›zl›¤› %3; diyabet
%3; solunum %3; tansiyon sorunu %2.4; kas-iskelet sistemi rahats›zl›klar› %2; kanser % 1.2
ve di¤er hastal›klar %10 olarak belirlenmifltir. Kat›l›mc›lar›n ve obez grubu ö¤rencilerin t›bben
teflhis edilmifl rahats›zl›klar›na ait yüzdesel da¤›l›mlar Tablo 4.2.2.1' de sunulmaktad›r.
Tablo 4.2.2.1. T›bben Tan›s› Konulan Rahats›zl›klar›n›n Yüzdesel Da¤›l›m›
Obez Ö¤renciler
(n=36)
%
Toplam
(n=169)
%
Vitamin-Mineral Eksikli¤i
13.9
18.3
Di¤er rahats›zl›klar
8.3
9.5
Tip-2 Diyabet
5.6
3.0
Endokrin Hastal›klar
11.1
5.9
Kalp Hastal›¤›
5.6
2.4
Kanser
2.8
1.2
Kas-‹skelet Hastal›klar›
2.8
1.8
Sindirim Sistemi
2.8
3.6
Solunum Sistemi
8.3
3.0
Tansiyon
2.8
2.4
Ruhsal Bozukluk
8.3
3.6
*Birden Fazla fi›k ‹flaretlenmifltir.
19
Bulgular
4.2.3. Beslenme Al›flkanl›klar›
Ö¤rencilerden anket bilgi formunda yer alan beslenme al›flkanl›klar› bölümündeki sorular›
yan›tlamalar› istenmifl ve elde edilen verilere göre kat›l›mc›lar›n sa¤l›klar›n› etkileyen en önemli
faktörün beslenme al›flkanl›klar› (%30.8) oldu¤u sonucu ortaya ç›km›flt›r. Beslenme al›flkanl›¤›
yan›t›ndan sonra ikinci s›rada %29 ile stres ve üçüncü s›rada %14.2 ile sigara içme al›flkanl›¤›n›n
sa¤l›¤› önemli derecede etkiledi¤i saptanm›flt›r. Obez gruptaki ö¤rencilerin verdikleri yan›tlara
göre beslenme al›flkanl›¤› faktörü %44.4 oran›nda yine ilk s›rada yer al›rken, ikinci s›rada stres,
üçüncü s›rada vücut a¤›rl›¤› ve dördüncü s›rada hareketsizlik sa¤l›¤› olumsuz yönde etkileyen
faktörler aras›nda yer alm›flt›r. Araflt›rmaya kat›lan ö¤rencilerin Tablo 4.2.3.1' de sunulmufltur.
Tablo 4.2.3.1. Ö¤rencilerin Sa¤l›¤› Etkileyen Faktörlere Verdikleri Öneme Göre % Da¤›l›m›
Obez Grup
% De¤eri
Tüm
Ö¤renciler
%De¤eri
Beslenme Al›flkanl›¤›
44,4
30,8
Stres
27,8
29
Sigara ‹çme
11,1
14,2
Çevresel Faktörler
2,8
7,1
Fiziksel Aktivite
13,9
8,3
Vücut A¤›rl›¤›
16,7
7,7
Genetik Yap›
5,6
5,3
Aile Yaflam Tarz›
-
4,1
Alkol Kullan›m›
-
3,6
Di¤er Faktörler
-
2,4
Faktörler
*Birden Fazla fi›k ‹flaretlenmifltir.
Ö¤renciler BK‹ de¤erlerine göre gruplara ayr›lm›fl ve ana ö¤ün atlama durumlar› sorulmufl ve
buna ait cevaplar tablo 4.2.3.2'de sunulmufltur. Kat›l›mc›lar›n %44.4' ü düzenli olarak günde
3 ana ö¤ün yemek yediklerini belirtmifltir. Ana ö¤ün aralar›nda at›flt›rmal›k yiyecek içecek
tüketip tüketmedikleri durumuna bak›ld›¤›nda ise %82.8' inin günde en az 1 ara ö¤ün
at›flt›rd›klar› saptanm›flt›r. Ö¤rencilerin ö¤ün al›flkanl›klar› ve tercihlerine göre bilgileri Tablo
4.2.3.2, Tablo 4.2.3.3, Tablo 4.2.3.4 sunulmufltur.
Tablo 4.2.3.2. Ö¤rencilerin BK‹ Gruplar›na Göre Ö¤ün Atlama Durumlar›
‹deal
20
Pre-obez
Obez
Toplam
( n:77)
Kifli say›s›
%
(n:53)
Kifli say›s›
%
(n:36)
Kifli say›s›
%
(n:166)
%
Evet-Bazen
42
54,5
27
50,9
12
33,3
48,7
Hay›r
35
45,5
26
49,1
24
66,7
51,3
Toplam
77
%100
53
%100
36
%100
%100
Bulgular
Tablo 4.2.3.3. Kat›l›mc›lar›n Ana ve Ara Ö¤ün Tüketimine Göre Yüzdesel Da¤›l›m›
Ana Ö¤un
Ara Ö¤un
Ö¤ün
Say›s›
Kifli Say›s›
(n)
%
Kifli Say›s›
(n)
%
0
-
-
30
17.8
1
14
8.3
62
36.7
2
70
41.4
56
33.1
3
75
44.4
20
11.8
4
9
5.3
1
0.6
5
1
0.6
-
-
Toplam
169
%100
169
%100
Tablo 4.2.3.4. Obez Ö¤rencilerin Ana ve Ara Ö¤ün Tüketimine Göre Yüzdesel Da¤›l›m›
Ana Ö¤un
Ara Ö¤un
Ö¤ün
Say›s›
Kifli Say›s›
(n)
%
Kifli Say›s›
(n)
%
0
-
-
7
19.5
1
2
5.4
15
41.7
2
17
47.3
12
33.3
3
17
47.3
2
5.5
Toplam
36
%100
36
%100
Obez grubun sonuçlar›na göre en çok tüketilen ana ö¤ün kahvalt› (%75) iken en az tüketilen
ana ö¤ün ö¤le yeme¤i (%55.6), toplam sonuçlara göre de¤erlendirildi¤inde en çok tüketilen
ana ö¤ün akflam yeme¤i (%70.4) en az tüketilen ö¤ün ise ö¤le yeme¤i (%53.8) olarak
saptanm›flt›r (Tablo 4.2.3.5).
Tablo 4.2.3.5. Obez ve Tüm Ö¤rencilerin Tercih Ettikleri Ana Ö¤ün % Da¤›l›m›
Obez (n:36)
Toplam (n: 169)
%75
%65
Ö¤le
%55.6
%53.8
Akflam
%69.4
%39.7
Toplam
%100
%100
Kahvalt›
Tüm ö¤rencilerin %70.4' ü kahvalt›lar›n› evde yapt›klar›n› belirtirken, bu oran obez grup
ö¤renciler için %65.7 olarak bulunmufltur. Obez ö¤renciler kahvalt›lar›n› genellikle evde
yapmay› tercih ettiklerini bildirmifltir (Tablo 4.2.3.6).
21
Bulgular
Tablo 4.2.3.6. Kat›l›mc›lar›n Kahvalt› Al›flkanl›klar› ve Tercihlerinin % Da¤›l›m›
Obez (n:27)
Toplam (n: 116)
Evde
%65.7
%70.4
D›flarda
%34.3
%29.6
Toplam
%100
%100
Düzenli olarak her gün ö¤le yeme¤i yediklerini belirten ö¤rencilerin %68.9' unun; obez grup
ö¤rencilerin ise % 65'inin tabldot türü veya ev yemekleri tükettikleri saptanm›flt›r. Düzenli
olarak akflam yeme¤i yiyen ö¤rencilerin ise %90.8'i; obez grup ö¤rencilerin de %78'i tabldot
türü veya ev yemeklerini akflam yemeklerinde tüketmeyi daha çok tercih ettiklerini belirtmifltir
(Tablo 4.2.3.7).
Tablo 4.2.3.7. Ö¤rencilerin Yemek Türü Tercihleri % Da¤›l›m›
Obez Ö¤renciler
Toplam Ö¤renciler
Fast Food Ev Yemekleri vb. Fast Food Ev Yemekleri vb.
Ö¤le
%35
%65
%31.1
%68.9
Akflam
%22
%78
%9.2
%90.8
Obez grup taraf›ndan ev d›fl›nda en çok tercih edilen yemek yerinin fast food restorant (%50)
oldu¤u tespit edilmifltir. Fast food restoranlar› ikinci s›rada lokanta tarz› restoranlar› (%30.5)
takip ederken en son s›rada okul/iflyeri yemekhaneleri (%19.5) gelmektedir.
Ö¤renciler bazen ana ö¤ün atlamak zorunda kald›klar›n› buna gerekçe olarak ço¤unlu¤un ilk
s›rada zamanlar›n›n olmad›¤›n› (%30.2), ikinci s›rada geç kald›klar›ndan dolay› atlad›klar›n›
(% 24.9) bildirmifllerdir (Tablo 4.2.3.8).
Tablo 4.2.3.8. Kat›l›mc›lar›n Ana Ö¤ün Atlama Sebebi % Da¤›l›m›
Sebep
Kifli Say›s›
(n:169)
%
Zaman›m yok
51
30.2
Geç kald›¤›m için
42
24.9
Al›flkanl›¤›m yok
33
19.6
Can›m istemiyor/‹fltahs›zl›k
31
18.4
Kurs, spor vb. nedenlerden
10
6.0
Haz›rlanmad›¤› için
14
8.3
* Birden Fazla fi›k ‹flaretlenmifltir.
22
Bulgular
4.2.4. Psikolojik Aç›dan De¤erlendirme
Kat›l›mc›lar›n %70.4'ü beslenmesinde psikolojik sorunlar›n etkili oldu¤unu belirtmifltir. Obez
grup ö¤renciler de ise bu oran %75'dir. Cinsiyete göre de¤erlendirildi¤inde ise kad›n kat›l›mc›lar›n
(%73.5) erkek kat›l›mc›lara (%57.6) oranla beslenmesinde psikolojik sorunlar›n daha etkili
oldu¤u sonucu ortaya ç›km›flt›r (Tablo 4.2.4.1). BK‹ de¤erine göre grupland›r›lan kat›l›mc›lar›n
“Beslenmenizde psikolojik hal etkili midir?” sorusuna verdikleri yan›tlar›n yüzdesel da¤›l›m›
Tablo 4.2.4.2'de gösterilmifltir.
Tablo 4.2.4.1. Cinsiyete Göre Beslenmede Psikolojik Durumun De¤erlendirilmesi
Psikolojik durumun
etkili oldu¤unu
düflünenler
Psikolojik durumun
etkili olmad›¤›n›
düflünenler
Kifli say›s› (n)
%
%
Kad›n
100
73.5
36
26.5
Erkek
19
57.6
14
42.4
Toplam
119
70.4
50
29.6
Tablo 4.2.4.2. BK‹ De¤erine Göre Beslenmede Psikolojik Durum De¤erlendirilmesi
Psikolojik durumun
etkili oldu¤unu
düflünenler
Psikolojik durumun
etkili olmad›¤›n›
düflünenler
%
%
Obez
27
75.0
9
25.0
Pre-Obez
36
67.9
17
32.1
‹deal
53
68.8
24
31.2
Toplam
119
%70.4
50
%29.6
Beslenmeyi etkileyen faktörlerden psikolojik etmenler ayr› ayr› incelendi¤inde tüm gruptaki
ö¤rencilerin beslenmeyi etkileyen en önemli faktörün s›nav stresi (%50.3) oldu¤u sonucu
belirlenmifltir. Kat›l›mc›lar›n stresliyken (%49.8) daha çok yemek yedikleri saptanm›flt›r (Tablo
4.2.4.4). Obez grup ö¤rencilerin ise %61'inin stresliyken sürekli yemek yeme isteklerinin artt›¤›
belirlenmifltir (Tablo 4.2.4.4).
Tablo 4.2.4.3. Beslenmeyi Etkileyen Etmenlerin De¤erlendirilmesi
S›nav Stresi
Ailevi Sorunlar
Maddi Sorunlar
Sa¤l›k Sorunlar›
Kifli say›s›
(n)
%
Kifli say›s›
(n)
%
Kifli say›s›
(n)
%
Kifli say›s›
(n)
%
Obez
20
55.6
5
13.9
6
16.7
5
13.9
Pre-obez
28
52.8
10
18.9
5
9.4
10
18.9
‹deal
36
46.8
14
18.2
9
11.7
18
23.4
Toplam
85
50.3
29
17.2
21
12.4
34
20.1
23
Bulgular
Tablo 4.2.4.4. Beslenmeyi Etkileyen Psikolojik Hallerin De¤erlendirilmesi
Stresli
Mutlu
Di¤er
Kifli
say›s› (n)
%
Kifli
say›s› (n)
%
Kifli
say›s› (n)
%
Obez Ö¤renciler ( n:36)
13
61.0
11
30.5
3
8.3
Tüm Ö¤renciler (n:169)
61
49.8
61
36.1
24
14.2
4.2.5. Fiziksel Aktivite Durumu
Kat›l›mc›lar›n %86.9' unun düzenli olarak her hafta 3 gün 30'ar dakika fiziksel aktivite yapmad›¤›
saptanm›flt›r (Tablo 4.2.5.1). Beden kitle indeks de¤eri artt›kça düzenli olarak fiziksel aktivite
yapan kifli say›s›n›n azald›¤› saptanm›flt›r. Düzenli olarak fiziksel aktivite yapan kifli say›s› %13.1
olmas›na ra¤men üniversitenin spor salonundan faydalanmak isteyenlerin (%50.3) istemeyenlerle
(% 49.7) hemen hemen ayn› oranda oldu¤u sonucu ortaya ç›km›flt›r.
Tablo 4.2.5.1. Düzenli Olarak Fiziksel Aktivite Yapanlar›n Yüzdesel Da¤›l›m›
Düzenli olarak
spor yapanlar
24
Düzenli olarak
spor yapmayanlar
Kifli say›s›
(n)
%
Kifli say›s›
(n)
%
Obez
3
8.3
33
91.7
Pre-obez
8
12,7
45
87.3
‹deal
11
14.2
66
85.8
Toplam
22
13.1
147
86.9
Bulgular
4.2.6 Diyet Uygulama Durumu
Obezite tedavisinde diyet uygulama önemli rol oynamaktad›r. Bu bölümde kat›l›mc›lar›n diyet
uygulay›p uygulamad›klar› ve kilo verme hususunda istekli olup olmad›klar› incelenmifltir.
Kat›l›mc›lar›n beyanlar›na göre %76.9' unun son bir ay içerisinde diyet uygulad›klar› sonucu
ortaya ç›km›flt›r (Tablo 4.2.6.1). Kendini kilolu hissedenlerin oran› %57.4' tür (Tablo 4.2.6.2).
Buna ra¤men kat›l›mc›lar›n %72.2' sinin kilo vermek istedi¤i saptanm›flt›r (Tablo 4.2.6.3).
Tablo 4.2.6.1. Ö¤rencilerin Diyet Uygulama Durumu
Kifli say›s›
(n)
%
Diyet Yapanlar
130
76.9
Diyet Yapmayanlar
39
23.1
Toplam
169
%100
Tablo 4.2.6.2. Kendini Kilolu Kabul Edenlerin Yüzdesel Da¤›l›m›
Kifli say›s›
(n)
%
Kilolu hissedenler
97
57.4
Kilolu hissetmeyenler
72
42.6
Toplam
169
%100
Tablo 4.2.6.3. Kilo Vermek ‹steyenlerin Yüzdesel Da¤›l›m›
Kifli say›s›
(n)
%
Kilo vermek isteyenler
122
72.2
Kilo vermek istemeyenler
47
27.8
Toplam
169
%100
4.3. Biyokimyasal Sonuçlar
Üniversite Sa¤l›k Merkezi Doktorlar› taraf›ndan sa¤l›k kurulufllar›na sevk edilen ö¤renciler,
karaci¤er fonksiyonlar› (ALT ve AST), tiroit fonksiyonlar› (T3, T4 ve TSH), serum demiri, toplam
kolesterol, HDL kolesterol, LDL kolesterol, trigliserid ve açl›k kan flekeri de¤erlerine bakt›rm›fl
ve bu sonuçlar de¤erlendirilmifltir.
25
Bulgular
4.3.1. Karaci¤er Fonksiyonlar›
Ö¤rencilerin ALT ve AST aritmetik ortalama de¤erleri s›ras›yla 27.55±1.309 ve 26.00±0.740 μ/l
olarak bulunmufltur. Obez grubundaki ö¤rencilerin ALT ve AST ortalama de¤erleri ise 36±5.543
ve 31± 2.506 μ/l olup; genel ortalaman›n üzerinde oldu¤u görülmüfltür (Tablo 4.3.1.1).
Tablo 4.3.1.1. BK‹ De¤erlerine Göre Karaci¤er Enzim De¤erleri
ALT
AST
Obez
36.0±5.5
31.0±2.5
Pre-obez
26.0±1.1
26.1±1.1
‹deal
24.0±0.89
24.0±0.76
Zay›f
25.0±1.33
24.0±1.2
Ortalama
27.0±1.3
26.0±0.74
Kat›l›mc›lar›n ALT, AST de¤erleri aras›nda p<0.01 anlaml›l›k düzeyinde pozitif bir korelasyon
oldu¤u tespit edilmifltir (r=0.889). Korelasyon fonksiyonlar›n›n obezite ile aras›ndaki iliflki
incelendi¤inde ise Beden Kitle ‹ndeksi ile karaci¤er fonksiyonlar› aras›nda da p<0.01 anlaml›l›k
düzeyinde anlaml› bir iliflki oldu¤u ortaya ç›km›flt›r (ALT için; r=0.237; AST için; r=0.252). ALT,
AST, BK‹ aras›ndaki istatistiksel sonuçlar Tablo 4.3.1.2'de yer almaktad›r.
Tablo 4.3.1.2. ALT, AST ve BK‹ Aras›ndaki ‹statistiksel Sonuçlar
Pearson Korelasyonu
ALT
Pearson Korelasyonu
BK‹
1
,889**
,237**
,000
,002
167
167
167
,889**
1
,252**
Sigma (Çift kuyruk)
,000
N
167
167
167
,237**
,252**
1
,002
,001
N
167
167
Pearson Korelasyonu
BK‹
AST
N
AST
ALT
,001
169
** Korelasyon 0.01 seviyesinde anlaml›d›r (Çift Kuyruk).
Sadece obez gruptaki ö¤rencilerin karaci¤er enzim de¤erleri sonuçlar› de¤erlendirildi¤inde
ALT ve AST de¤erleri aras›ndaki korelasyon p<0.01 anlaml›l›k düzeyinde bulunmufltur (r=0.931)
(Tablo 4.3.1.3).
26
Bulgular
Tablo 4.3.1.3. Obez Grubunda Karaci¤er Fonksiyonlar› Aras›ndaki ‹statistiksel Sonuçlar
Pearson Korelasyonu
ALT
AST
1
,931**
,000
N
Pearson Korelasyonu
AST
ALT
35
35
,931**
1
,000
N
35
35
4.3.2. Kan Lipid De¤erleri
Araflt›rmaya kat›lan ö¤rencilerin ortalama kan total kolesterol ve HDL, LDL- kolesterol de¤erleri
Tablo 4.3.2.1'de sunulmufltur. Bu de¤erlere göre ortalama total kolesterol miktar› total kolesterol
için, 222±48.3 mg/dL, LDL-Kolesterol miktar›, 152±469 mg/dL ve Trigliserid için 122±67.4 mg/dL
olarak bulunmufltur. Gruplara göre kolesterol ve türevlerinin ortalama de¤erleri Tablo 4.3.2.2'de
gösterilmifltir.
Tablo 4.3.2.1. HDL-K, LDL-K, Total Kolesterol ve Trigliserid Ortalamalar›
Grup
Obez
Ortalama
N
Pre-Obez
Ortalama
N
‹deal
Ortalama
N
Zay›f
Ortalama
N
Total
Ortalama
N
HDL
TOTAL KOLESTEROL
LDL
TR‹GL‹SER‹D
37.44
233.50
162.06
174.92
36
36
35
36
47.08
213.60
144.02
112.40
53
53
53
52
49.36
222.73
153.36
104.92
77
77
76
77
43.67
213.67
147.00
113.33
3
3
3
3
46.01
222.00
152.10
122.39
169
169
167
168
Beden Kitle ‹ndeks de¤erinin kan lipid de¤erleri ile aras›nda istatistiksel anlaml›l›k incelendi¤inde
HDL-Kolesterol ile aras›nda negatif; trigliserid ile aras›nda pozitif bir korelasyon oldu¤u
saptanm›flt›r. HDL-kolesterol ve trigliserid aras›nda ise dikkat çekici bir negatif korelasyon
oldu¤u görülmüfltür (r=-0.809). LDL-kolesterol, total kolesterol ve trigliserid aras›nda p<0.01
anlaml›l›k düzeyinde pozitif korelasyonlar bulunmufltur. Bununla ilgili veriler Tablo 4.3.2.2'te
yer almaktad›r.
27
Bulgular
Tablo 4.3.2.2. Kat›l›mc›lar›n BK‹, HDL, LDL, Total Kolesterol ve Trigliserid Korelasyonlar›
KOLESTEROL
Pearson Korelasyonu
KOLESTEROL
Pearson Korelasyonu
BK‹
BK‹
,368**
,059
,000
,000
,000
,445
169
169
167
168
169
-,362**
1
-,399**
-,809**
-,367**
,000
,000
,000
,000
N
169
169
167
168
169
,989**
-,399**
1
,420**
,045
,000
,000
,000
,562
N
167
167
166
167
1
,347**
Pearson Korelasyonu
TR‹GL‹SER‹D
TRG‹L‹SER‹D
Pearson Korelasyonu
LDL-Kolesterol
LDL
-,362** ,989**
N
HDL-Kolesterol
1
HDL
,368**
167
-,809** ,420**
,000
,000
,000
,000
N
168
168
166
168
168
Pearson Korelasyonu
,059
-,367**
,045
,347**
1
,445
,000
,562
,000
N
169
169
167
168
169
4.3.3 Serum Demiri
Tüm kat›l›mc›lar›n ortalama serum demir de¤erleri 70; obez ö¤renciler için 79 bulunmufltur
(Tablo 4.3.3.1). Kat›l›mc›lar›n serum demiri de¤eri ile ALT, AST, trigliserid ve Beden Kitle ‹ndeksi
ile aras›nda p<0.05 anlaml›l›k düzeyinde pozitif korelasyon; HDL-K ile p<0.05 anlaml›l›k
düzeyinde negatif korelasyon saptanm›flt›r (Tablo 4.3.3.2).
Tablo 4.3.3.1. Serum Demiri Ortalamas›
28
Ortalama
Obez Ö¤renciler
79.03
34
Tüm Ö¤renciler
70.84
164
Bulgular
Tablo 4.3.3.2. Serum Demiri ile ALT, AST, HDL, TR‹GL‹SER‹D ve BK‹ korelasyonu
Pearson Korelasyonu
ALT
AST
Serum Demiri
HDL
Trigliserid
BK‹
1
,889**
,165*
-,214**
,550**
,237**
,000
,035
,006
,000
,002
167
167
163
167
166
167
,889**
1
,174*
-,274**
,495**
,252**
,026
,000
,000
,001
N
Pearson Korelasyonu
AST
ALT
,000
N
167
167
163
167
166
167
,165*
,174*
1
-,165*
,189*
,155*
,035
,026
,035
,016
,048
163
163
164
164
163
164
-,274**
-,165*
1
-,809**
-,367**
,000
,000
Pearson Korelasyonu
Serum Demiri Sigma (Çift kuyruk)
N
Pearson Korelasyonu -,214**
HDL
,006
,000
,035
N
167
167
164
169
168
169
,550**
,495**
,189*
-,809**
1
,347**
,000
,000
,016
,000
N
166
166
163
168
168
168
,237**
,252**
,155*
-,367**
,347**
1
,002
,001
,048
,000
,000
N
167
167
164
169
168
Pearson Korelasyonu
Trigliserid
Pearson Korelasyonu
BK‹
,000
169
* Korelasyon 0.05 seviyesinde anlaml›d›r (Çift Kuyruk).
4.3.4 Tiroid Hormonlar›
Kan analiz sonuçlar›na göre kat›l›mc›lar›n tiroid hormonlar› ile BK‹ aras›nda iliflki incelenmifltir.
Kat›l›mc›lar›n Serbest Triiyodotironin (T3), Serbest Tiroksin (T4) ve Tiroid stimule hormon (TSH)
de¤erlerine bak›lm›fl ve tiroid hormonlar›ndan elde edilen ortalama de¤erleri Tablo 4.3.4.1'de
sunulmufltur. Obez gruptaki ö¤renciler için ortalama de¤erler Serbest Triiyodotironin (T3) için
3.3044±0.324 pg/ml; Serbest Tiroksin (T4) için 0.896±0.305 ng/ml, TSH de¤eri için 0.3249±3.946
mlU/ml olarak saptanm›flt›r. Beden kitle indeks de¤erine göre s›n›fland›r›lan gruplardan idealden
obeze do¤ru gidildikçe T4 ve TSH ortalamalar›n›n yükseldi¤i görülmüfltür. ‹lgili veriler Tablo
4.3.4.2'de yer almaktad›r. Serbest Triiyodotironin (T3), Serbest Tiroksin (T4) ve TSH de¤erlerine
incelenmifl p<0.01 anlaml›l›k düzeyinde T3 ile T4 aras›nda pozitif bir korelasyon oldu¤u; p<0.05
anlaml›l›k düzeyinde beden kitle indeksiyle T3 ve TSH ile pozitif korelasyon oldu¤u saptanm›flt›r.
29
Bulgular
Tablo 4.3.4.1. Tiroid Hormonlar› Ortalamalar›
SONUC
T3
T4
TSH
3.3044
.8963
3.24950
34
35
36
Std. Sapma
.32424
.30536
3.946462
Ortalama
3.4287
.8757
1.84996
52
53
53
Std. Sapma
.29724
.14868
.993749
Ortalama
3.1453
.8448
1.74286
76
77
77
Std. Sapma
.29006
.11141
.954234
Ortalama
3.4600
1.0800
1.58333
3
3
3
Std. Sapma
.32909
.47032
.295691
Ortalama
3.2731
.8695
2.09456
165
168
169
.32328
.18816
2.080720
Ortalama
Obez
N
Pre-Obez
N
‹deal
N
Zay›f
N
Total
N
Std. Sapma
Tablo 4.3.4.2. BK‹ ve Tiroid Parametreleri Korelasyonlar›
TSH
Pearson Korelasyonu
TSH
T3
T4
BK‹
1
,093
,001
,192*
,236
,990
,012
T3
T4
BK‹
N
169
165
168
169
Pearson Korelasyonu
,093
1
,210**
,183*
,236
,007
,019
N
165
165
165
165
Pearson Korelasyonu
,001
,210**
1
,149
,990
,007
N
168
165
168
168
Pearson Korelasyonu
,192*
,183*
,149
1
,012
,019
,054
N
169
165
168
* Korelasyon 0.05 seviyesinde anlaml›d›r (Çift Kuyruk).
30
,054
169
Bulgular
4.3.5. Açl›k Kan fiekeri
Açl›k kan flekeri genel ortalamas› 103.52±28.133 mg/dL, obez kifliler için açl›k kan flekeri
ortalamas› ise 106 mg/dL olarak bulunmufltur (Tablo 4.3.5.1). Kat›l›mc›lar›n açl›k kan flekeri
de¤erleri incelenmifl ve obez gruptaki ö¤rencilerin kan parametre de¤erleri ile açl›k kan flekeri
aras›nda korelasyonlara bak›lm›flt›r. ‹lgili veriler Tablo 4.3.5.2'da yer almaktad›r. Obez ö¤rencilerin
açl›k kan flekeri de¤erleri ile ALT, AST ve trigliserid de¤erleri aras›nda p<0.01 anlaml›l›k
düzeyinde korelasyon saptanm›flt›r.
Tablo 4.3.5.1. Açl›k Kan fiekeri Ortalamas›
Ortalama
Obez ö¤renciler
106.17
35
Tüm ö¤renciler
103.52
168
Tablo 4.3.5.2. Açl›k Kan fiekeri ile ALT, AST ve Trigliserid Korelasyonu
Pearson Korelasyonu
ALT
Pearson Korelasyonu
N
Pearson Korelasyonu
GLUKOZ
N
Pearson Korelasyonu
TR‹GL‹SER‹D
AST
GLUKOZ
TR‹GL‹SER‹D
1
,931**
,854**
,622**
,000
,000
,000
35
35
34
35
,931**
1
,761**
,592**
,000
,000
N
AST
ALT
N
,000
35
35
34
35
,854**
,761**
1
,709**
,000
,000
34
34
35
35
,622**
,592**
,709**
1
,000
,000
,000
35
35
35
,000
36
31
Bulgular
32
Tart›flma
5. TARTIfiMA
5. TARTIfiMA
Küresel pandemik bir salg›n ve metabolik hastal›k olarak kabul edilen obezite, Dünya'da baflta
geliflmifl ülkeler olmak üzere geliflmekte olan ülkelerde de h›zla yayg›nlaflmaktad›r. Obezite
ile ulusal mücadele yürüten ve bu sa¤l›k sorunu için her y›l 200 milyar dolar harcayan ABD'
de 20 yafl›n üzerindeki genel nüfusun %54.9' unun afl›r› kilolu ve %22.5' inin ise obez oldu¤u
tahmin edilmektedir11,79. Türkiye için son yap›lan araflt›rmalar 20 yafl ve üzeri kifliler için obezite
oran›n›n ortalama %25.2 oldu¤u; kad›nlarda %36.2 ve erkeklerde %21.6 olarak seyretti¤ini
tespit etmifltir7,8. Araflt›rmam›zda ise üniversite ö¤rencileri aras›nda obezite oran›n› %21.3 ve
afl›r› fliflmanl›k oran›n› ise %31.4 olarak ortaya koymufltur. Bulunan bu oranlar›n di¤er baz›
ülkelere göre yüksek oldu¤u görülmüfltür.
Çal›flmaya kat›lan ö¤rencilerin %40'› t›bben tan›s› konmufl bir hastal›¤› oldu¤unu beyan etmifltir.
Kad›nlarda bu oran %44 ile erkeklerde %22 de¤erinin oldukça üzerinde bulunmaktad›r. Tüm
ö¤renciler baz al›nd›¤›nda görülme s›kl›¤›na göre rahats›zl›klar›n azalana do¤ru s›ralan›fl›
flöyledir: vitamin eksikli¤i, endokrin sistem, sindirim sistemi, ruhsal rahats›zl›klar, diyabet,
solunum sistemi, kalp hastal›¤›, tansiyon ve kas iskelet sistemi hastal›klar›d›r. Ancak, obez
olarak belirlenen ö¤renciler için s›ralamada baz› de¤ifliklikler söz konusu olup; hastal›klar›n
görülme s›kl›¤›ndaki yeni s›ralama azalana do¤ru s›ras›yla vitamin eksikli¤i, diyabet, endokrin,
kalp hastal›¤›, kanser, kas iskelet sistemi, sindirim, solunum, tansiyon ve ruhsal rahats›zl›klar
olarak de¤iflmektedir. Her iki s›ralamada obez kifliler aleyhine metabolik hastal›klar›n üst
s›ralarda yer ald›¤› görülmektedir. Araflt›rmam›z bu yönü ile benzer di¤er araflt›rmalardan elde
edilen bulgulara göre obezitenin hastal›k riskini art›rd›¤›, kalp damar hastal›klar›, Tip 2 diyabet,
hipertansiyon, baz› kanser türleri, duygusal gerginlik gibi çeflitli komplikasyonlara yol açmas›
aç›s›ndan benzerlik tafl›maktad›r80-82.
Sa¤l›kl› bir hayat sürdürmek için dengeli beslenmenin önemi bilimsel araflt›rmalarla ortaya
konulmufltur83. Araflt›rmam›za kat›lan ö¤renciler sa¤l›¤› etkileyen faktörler aras›nda beslenmeyi
ilk s›rada bildirmifltir. Ancak, kat›l›mc›lar›n %21.9'u ve obez gruptaki ö¤rencilerin %66.7'sinin
dengeli beslenmedikleri saptanm›flt›r. Ö¤rencilerin %44.4' ü düzenli olarak günde 3 ana ö¤ün
yemek yediklerini belirtmifltir. Ana ö¤ün aralar›nda at›flt›rmal›k yiyecek içecek tüketip
tüketmedikleri durumuna bak›ld›¤›nda ise %82.8' inin günde en az 1 ara ö¤ün at›flt›rd›klar›
saptanm›flt›r. Ö¤renciler bazen ana ö¤ün atlamak zorunda kald›klar›n› buna gerekçe olarak
ço¤unlu¤un ilk s›rada zamanlar›n›n olmad›¤›n› (%30.2), ikinci s›rada geç kald›klar›ndan dolay›
atlad›klar›n› (% 24.9) bildirmifllerdir. Bu bulgular obezite oluflumunda önemli olup di¤er
araflt›rmalar taraf›ndan da desteklenmektedir41,83,84. Zay›flamak amac›yla özel bir merkeze
baflvuran yetiflkin kad›nlar›n fiziksel aktivite ve beslenme durumlar›n›n de¤erlendirildi¤i bir
çal›flmada ana ö¤ün atlayanlar %66.5 iken ara ö¤ün atlayanlar ise %77.5 olarak tespit edilmifltir.
Üniversite ö¤rencilerinin baflta stres nedeniyle ö¤ün atlad›klar› ve dengeli beslenmedikleri
görülmüfltür83. Araflt›rmam›zda kat›l›mc›lar›n günde %8.3' ünün bir, %41.4'ünün iki, %
44.4'ünün ise günde üç ana ö¤ün yedi¤i tespit edilmifltir. Orak ve arkadafllar›n›n (2006) Süleyman
Demirel Üniversitesi'nde 712 ö¤renci aras›nda yapt›klar› çal›flma da benzer flekilde araflt›rmam›z
sonuçlar›n› desteklemektedir. Bu çal›flmada üniversite ö¤rencilerinin ise günde %2.39'unun
bir, % 47.46's›n›n iki ve % 40.85'inin üç ana ö¤ün yedikleri tespit edilmifltir24. Afyon Kocatepe
Üniversitesi Beden E¤itimi ve Spor Yüksekokulu ö¤rencileri aras›nda yap›lan bir çal›flmada da
ö¤rencilerin %47.1' inin günde 2 ö¤ün yedikleri sonucu bulunmufltur. Bulgular, ö¤ün atlaman›n
obezite etmenleri aras›nda oldu¤unu ortaya somut flekilde koymaktad›r85.
33
Tart›flma
Obezitenin psikosomatik hastal›k olarak tan›mland›¤› yaklafl›ma benzer destekleyen sonuçlar
çal›flmam›zda da saptanm›flt›r. Obezitenin psikolojik bir boyutu oldu¤u ve kifliyi olumsuz yönde
etkiledi¤i bilinmektedir. Araflt›rmam›zda kat›l›mc›lar›n %70.4'ü beslenmede psikolojik durumun
etkili oldu¤unu düflünürken, obez grup ö¤renciler de bu oran artmakta ve %75'i psikolojik
durumun beslenmeyi ve al›flkanl›klar› etkiledi¤ini belirtmektedir. Kad›nlar›n %73.5' i de¤iflkenlik
gösteren ruh hallerinde daha çok yemek yediklerini belirtirken erkekler de bu oran %57.6'd›r.
Sa¤l›¤› etkileyen en önemli faktör olarak kat›l›mc›lar›n ço¤u (%30) beslenme al›flkanl›klar›n›
göstermifltir. Obez grup ö¤rencilerde bu oran %44.4' tür. Araflt›rmaya kat›lan ö¤renciler en
çok (%49.8) stresli hallerinde yemek yemeyi tercih ettikleri, obez grupta ise oran›n %61'lere
ç›kt›¤› tespit edilmifltir. Kat›l›mc›lar›n ço¤unlu¤u s›nav stresinden dolay› daha çok yemek
yediklerini belirtirken obez grupta bu oran yar›s›ndan fazlas›n› (%55.6) göstermektedir.
Yemek yeme tercihlerinde ise obez grup ö¤rencilerinin en çok fast food tarz› h›zl› at›flt›rmal›k
yerleri tercih ettikleri görülmektedir. Bu durumun yüksek kalorili ve hatal› beslenme al›flkanl›¤›
sebebiyle kilo kontrolünü olumsuz yönde etkiledi¤i görülmektedir. Minnesota'da yap›lan bir
araflt›rma da bunu destekler niteliktedir. Ö¤rencilerin %50'si fast food restoranlar›n› tercih
ederken ikinci s›rada lokanta tarz› restoranlar› ve en son s›rada okul/iflyeri yemekhanesi yer
almaktad›r. Okul yemekhanelerinde de fast food tarz› tüketim söz konusu olabilece¤inden
fast food tüketiminin %50'den fazla oldu¤u düflünülebilir20.
Obezitenin önlenmesinde fiziksel hareketlili¤in önemli oldu¤unu bildiren çok say›da çal›flmalar
mevcuttur26-28. Vücuda al›nan fazla enerjinin fiziksel hareketlilikle kullan›lmamas› durumunda
ya¤ olarak depo edilerek h›zla obezite oluflumuna neden olmaktad›r. Yap›lan araflt›rmada
ö¤rencilerimizin de %86.9' s›n›n düzenli olarak spor yapmad›klar› saptanm›flt›r. Ö¤rencilerin
sadece %13.1' i ise düzenli olarak spor yapt›klar›n› beyan etmifltir. Benzer flekilde bir baflka
araflt›rma sonucu bulgular›m›z› desteklemektedir. fienay (2007), obez ö¤rencilerin %67' sinin
spor veya egzersiz yapmad›klar›, ideal BK‹' ye sahip ö¤rencilerin %14.2' sinin düzenli olarak
spor yapt›klar› ve fiziksel hareketsizli¤in obezitedeki sorumluluk pay›n›n %67.5 oldu¤unu
saptam›flt›r86.
Çal›flmam›zda kat›l›mc›lar›n ALT ve AST aritmetik ortalama de¤erleri s›ras›yla 27.55±1.309 μ/L
ve 26±0.740 μ/L olarak bulunmufltur. Obez grubundaki ö¤rencilerin ALT ve AST aritmetik
ortalama de¤erleri ise 36±5.543 μ/L ve 31± 2.506 μ/L olup; sonuçlar genel aritmetik ortalaman›n
üzerindedir. Kat›l›mc›lar›n transaminaz sonuçlar›na göre ALT ve AST aras›nda p<0.01 anlaml›l›k
düzeyinde önemli derecede pozitif korelasyon oldu¤u tespit edilmifltir (p<0.01; r=0.889). Bu
de¤erlerin obeziteyle iliflkisini araflt›rmak amac›yla BK‹ de¤eri ile aras›ndaki korelasyona
bak›ld›¤›nda ALT ve AST de¤erlerinin BK‹ de¤eriyle de p<0.01 anlaml›l›k düzeyinde pozitif
korelasyon oldu¤u belirlenmifltir. Ayr›ca obez grup ö¤rencilerinde yine ayn› anlaml›l›k düzeyinde
ALT ve AST sonuçlar› de¤erlendirildi¤inde korelasyon kat say›s›n›n art›fl göstermesi obezite ile
karaci¤er enzimleri aras›ndaki iliflkinin kuvvetini artt›rmaktad›r (r=0.931). Bu de¤erlerin obez
bireylerde yüksek oranlarda seyretmesi karaci¤er ya¤lanmas› aç›s›ndan obez bireylerin risk
alt›nda oldu¤unu düflündürmektedir. Araflt›rmam›zda bulunan sonuçlar uluslararas› benzer
çal›flmalarda elde edilen bulgularla benzerlik tafl›maktad›r50-55.
Ö¤rencilerin kan parametreleri ile ilgili yap›lan de¤erlendirmede obez ö¤rencilerin kan glikoz
ortalamalar›n›n (106 mg/dL) normal de¤erlerin üstünde oldu¤u; benzer flekilde toplam kolesterol
de¤erinin (233.5 mg/dL) ortalaman›n üzerinde oldu¤u görülmüfltür. Bu de¤erlerin uzun süre
sürdürülmesi durumunda kalp hastal›klar›n›n oluflma riski bulunmaktad›r12,49. Özellikle genç
34
Tart›flma
ö¤renci popülasyonu için bu yüksek de¤erler ülkemizin gelece¤i için ayr›ca önem arz etmektedir7.
Araflt›rmada bulunan önemli bulgulardan bir di¤eri de obez grupta HDL kolesterol oran›n›n
düflük bulunmas›d›r. Bu durum ö¤rencilerin fiziksel aktivite yapmamalar›ndan kaynaklan›yor
olabilir. Kan lipid de¤erleri incelendi¤inde kat›l›mc›lar›n kolesterol parametrelerinin ortalamalar›;
HDL kolestrol için 46±10.806 mg/dl, total kolesterol için 222±48.276 mg/dL, LDL kolestrol için
152±46.872 mg/dL ve trigliserid için 122±67.335 mg/dL olarak bulunmufltur. Obez grubu
ö¤rencileri için bu parametreler HDL kolestrol için 37±11.850 mg/dL, total kolesterol için
233.50±64.227 mg/dL, LDL kolestrol için 162±61.146 mg/dL ve trigliserid için 174.92±101 mg/dL
olarak saptanm›flt›r. BK‹ de¤eri yüksek olan obez grupta HDL kolestrol de¤erinin düfltü¤ü;
ancak LDL kolesterol, total kolesterol ve trigliserid de¤erlerinin ise artt›¤› görülmektedir. Preobez (fazla kilolu) ve obezite ile hipertansiyon, diyabet, total kolesterol, LDL kolesterol ve
trigliserid yüksekli¤i, düflük HDL kolesterol, insülin direnci ve trombojenik faktörler gibi koroner
risk faktörleri aras›ndaki do¤rudan iliflki çok say›da çal›flma ile gösterilmifltir. Özdo¤an (2007)
yapt›¤› araflt›rmada obezite ile HDL kolesterol (p<0.01; r=-0.367) aras›nda negatif; trigliserid
(p<0.01; r= 0,347) ile aras›nda pozitif korelasyon oldu¤u ortaya konulmufltur. HDL kolesterolün;
total kolesterol (r=-0.592), LDL kolesterol (r=-0.588) ve Trigliserid ile (r=-0.731); total kolesterolün
LDL kolesterol (r=0.984) ve trigliserid ile (r=0.478); trigliseridin ise LDL kolesterol (r=0.641) ile
iliflkili oldu¤unu saptanm›flt›r87.
Metabolik sendromlu kiflilerde abdominal obezite, diyabet ve hipertansiyon s›kl›kla
bulunmaktad›r. Bu kiflilerde laboratuvar testlerinde hipertrigliseridemi, düflük HDL kolesterol
ile karakterize dislipidemi gözlendi¤i bilinmektedir. ‹slamo¤lu ve arkadafllar› (2008) yapt›klar›
araflt›rma da hipertrigliseridemi ve düflük HDL kolesterol ile karakterize dislipidemi sonuçlar›n›n
obezite ile iliflkili oldu¤unu desteklemektedir. Buna göre; BK‹' deki bir birimlik de¤iflim yetiflkin
erkeklerde HDL kolesterol seviyesinde 1.1 mg/dL, genç yetiflkin kad›nlarda ise 0.69 mg/dL art›fla
neden olmaktad›r88. Obezite prevalans›nda art›fl göz önüne al›nd›¤›nda çal›flma sonuçlar›m›za
göre ö¤rencilerin kan lipid seviyelerinin normalin üstünde olmas› ö¤rencilerin arteroskleroz
gibi kalp damar hastal›klar›n›n oluflumu için risk grubu teflkil ettikleri ve tehlike oluflturdu¤u
anlam›na gelmektedir. Aterosklerotik risk faktörlerinin bafl›nda beslenme-ya¤ iliflkisi
gelmektedir89. Bu durum kan de¤erlerinin neden olabilece¤i sa¤l›k problemleri ile beslenmenin
ne denli önemli oldu¤unu vurgulamaktad›r.
Obezitenin diyabet ile iliflkisi araflt›r›ld›¤›nda kat›l›mc›lar›n açl›k kan flekeri genel ortalamas›
103.6 mg/dl, obez kifliler için açl›k kan flekeri ortalamas› ise 106 mg/dL olarak bulunmufltur.
Obez ö¤rencilerin açl›k kan flekeri de¤erleri ile ALT (r=0.854), AST (r=0.761) ve trigliserid
(r=0.709) de¤erleri aras›nda p<0.01 anlaml›l›k düzeyinde korelasyon saptanm›flt›r.
Obez hastalarda TSH' n›n adipoz dokuya etkisi hala tart›flma konusudur. TSH adipogenezisi
ve adipokin üretimini direkt olarak desteklemektedir. Normal tiroid fonksiyonlar›na sahip
obezlerde adiposite ve TSH aras›ndaki iliflki tekrar araflt›r›lmal›d›r. Hipofiz bezi TSH arac›l›¤›yla
obeziteye tiroid fonksiyonlar›ndan (T4, T3) ba¤›ms›z olarak katk›da bulunuyor olabilir90. Bu
araflt›rmada obezite ile TSH ve tiroid fonksiyonlar aras›ndaki iliflki incelenmifl ve kat›l›mc›lar›n
Serbest Triiyodotironin (T3), Serbest Tiroksin (T4) ve Tiroid Stimüle Hormonu (TSH) de¤erlerine
bak›lm›flt›r. Obez gruptaki ö¤renciler için aritmetik ortalama de¤erler Serbest Triiyodotironin
(T3 ) için 3.3044±0.324 pg/ml; Serbest Tiroksin (T4) için 0.896±0.305 ng/ml ve TSH için 0.3249±3.946
μml/ml olarak saptanm›flt›r. Beden kitle indeks de¤erine göre s›n›fland›r›lan gruplardan idealden
obeze do¤ru gidildikçe T4 ve TSH aritmetik ortalamalar›n yükseldi¤i görülmüfltür. Serbest
Triiyodotironin (T3), Serbest Tiroksin (T4) ve TSH de¤erleri incelenmifl p<0.01 anlaml›l›k düzeyinde
35
Tart›flma
T3 (r=0.210) ile T4 aras›nda pozitif bir korelasyon oldu¤u; p<0.05 anlaml›l›k düzeyinde beden
kitle indeksiyle T3 (r=0,183) ve TSH (r=0,192) ile pozitif korelasyon oldu¤u saptanm›flt›r. T4 ile
obezite aras›nda iliflkiye rastlanmam›flt›r. Karakurt ve arkadafllar›n›n (2009) yapt›¤› çal›flmada
obezite ile TSH aras›nda bir iliflki oldu¤u; ancak, T4 ile aras›nda bir iliflkiye rastlanmad›¤›
raporlanm›flt›r. Benzer sonuçlar›n elde edildi¤i araflt›rmam›zda T4 ile obezite aras›nda anlaml›
bir iliflki gözlenmezken, çal›flmam›zda T3 ve TSH ile önemli bir korelasyon gözlenmifltir.
Araflt›rmada önemli bir di¤er konu serum demiridir. Bilindi¤i gibi demir noksanl›¤› anemiye
neden olmakta ve ö¤rencinin e¤itimindeki performans›n› düflürmektedir. Üniversite
ö¤rencilerinde özellikle bayanlarda demir eksikli¤inin görüldü¤ü konusunda çok say›da
araflt›rma mevcuttur. Kilolu insanlarda demir eksikli¤i yetersiz ve dengesiz beslenme nedeniyle
olabilece¤i gibi demir homeostaz›n› düzenleyici olan hepsidin konsantrasyonunun ideal beden
kitle indeks de¤eri kiflilere göre daha yüksek olmas›yla da aç›klanmaktad›r57. Bu araflt›rmada
tüm ö¤rencilerin %46.3' ü ve obez ö¤rencilerin %44.4' ünün için serum demir de¤eri alt s›n›r›
olan 65 ug/dL alt›nda analiz sonuçlar› ç›km›flt›r. Ancak, obez ile obez olmayan ö¤renciler
aras›nda demir noksanl›¤› yüzünden istatiksel olarak anlaml› bir iliflki bulunamam›flt›r.
Çal›flmam›za kat›lan ö¤rencilerin %18.4' ünün vitamin ve mineral madde eksikli¤i oldu¤u
beyan edilmifltir. Ö¤rencilerin kan örneklerinde serum demiri de¤eri incelenmifl ve kat›l›mc›lar›n
serum demiri aritmetik ortalamalar› 70±34.514; obez ö¤renciler için 79±42.368 bulunmufltur.
Kat›l›mc›lar›n serum demiri de¤eri ile ALT (r=0.165), AST (r=0.174), trigliserid (r=0.189) ve beden
kitle indeksi (r= 0.155) de¤eri aras›nda p<0.05 anlaml›l›k düzeyinde pozitif korelasyon; HDL
kolesterol (r=-0.165) ile negatif korelasyon saptanm›flt›r.
36
Sonuç
6. SONUÇ
6. SONUÇ
Beslenme ile ilgili sorunlara bak›ld›¤›nda Dünya'da herkesin kabul etti¤i en temel iki gerçek
vard›r. Bunlardan biri açl›kt›r di¤eri ise afl›r› g›da tüketimidir. Açl›k ile afl›r› g›da tüketiminin
tek ortak yan› tedbirler al›nmazsa pek çok hastal›¤a ve bazen de ölümlere neden olabilmeleridir.
Bu iki ölümcül tehlike aras›nda büyük bir de fark vard›r. O da açl›¤›n yokluktan, afl›r› g›da
tüketiminin ise bolluktan kaynakland›¤›d›r. Ölümün sebebi yokluksa ad› çaresizlik olarak
tan›mlanabilir. Ancak sebep bolluksa bunun tek bir ad› vard›r, o da beslenme bilinçsizli¤idir.
Afl›r› g›da tüketimi hakk›nda hemen fark›ndal›k yarat›lmazsa bu bilinçsizlik belki milyonlarca
genç neslin hayat›n› tehdit etmeye devam edecektir. Afl›r› g›da tüketimi fiziksel aktivite ile
desteklenmedi¤i takdirde kesinlikle obeziteye neden olmaktad›r. Obezite, günümüzün en
tehlikeli hastal›¤›d›r. Obezite tek bafl›na bir hastal›k oldu¤u gibi Tip-2 diyabet, kalp-damar
hastal›klar›, tiroid ve karaci¤er ya¤lanmas› gibi pek çok hastal›¤›n oluflumuna da sebep olarak
sa¤l›¤› olumsuz etkilemekte ve ölüm riskini artt›rmaktad›r. Özellikle yafl ile birlikte obezite ve
ona ba¤l› hastal›klar›n görülme s›kl›¤›n›n h›zla art›yor olmas› hedef kitleyi çocuklara ve gençlere
yönlendirmektedir.
Üniversite y›llar› ö¤rencilerin kendi yaflam tarzlar›n› oluflturduklar› kritik bir zaman dilimidir.
Bu çal›flma hedef kitle olarak seçilen üniversite ö¤rencileri aras›nda obezite görülme s›kl›¤›n›
%21.3 olarak saptam›fl olup; ö¤rencilerin % 40' ›nda uzman doktorlar taraf›ndan t›bben tan›s›
konulmufl bir veya birden fazla sa¤l›k sorunu oldu¤unu ortaya koymufltur. Ö¤rencilerin kendileri
d›fl›nda %55.6' s›n›n ailesinde en az bir kiflinin fliflman oldu¤u ve ö¤rencilerin % 53.3'ünün
yeterli ve dengeli beslenmedikleri gözlenmifltir. Obez grup ö¤rencilerin en çok fast food
restoranlar› tercih ettikleri ayr›ca üniversite ö¤rencilerinin zamanlar›n›n k›s›tl› olmas› nedeniyle
daha fazla fast food tarz› beslenmeye yöneldikleri gözlenmifltir. Kat›l›mc›lar›n %74.4' ü psikolojik
halin beslenmede etkili oldu¤unu ve en çok s›nav stresinin beslenme tarzlar›n› etkiledi¤i (%50.3)
bildirmifltir. Kat›l›mc›lar›n %86.9' unun düzenli olarak her hafta 3 gün 30'ar dakika fiziksel
aktivite yapmad›¤›; buna karfl›l›k %72.2'sinin kilo vermek istedi¤i tespit edilmifltir. Biyokimyasal
analiz sonuçlar›nda ise obezitenin karaci¤er fonksiyonlar›n› olumsuz flekilde etkiledi¤i, ALT,
AST, TSH, serum demiri, T3 ve trigliserid parametreleri ile BK‹ de¤erleri aras›nda pozitif
korelasyon oldu¤u; HDL kolesterol ile aras›nda ise negatif korelasyon oldu¤u saptanm›flt›r.
Obezite ile mücadelede enerji al›m›n› azaltmak ve sürekli tek düze beslenmeyi engelleyici
çözümler üretmek ve tedbirler almak gerekmektedir. Araflt›rma sonucunda ö¤rencilerin spor
yapmad›klar› görülmüfltür. Bilindi¤i gibi obezite oluflumunu engellemek için al›nan enerjinin
yak›lmas› yani spor yapmak zorunludur. Yine bu araflt›rmada görülmüfltür ki üniversitelerin
ö¤rencilere beslenme aç›s›ndan çok de¤iflik alternatifler sunmalar›na karfl›n; fiziksel aktiviteyi
destekleyen alanlarda pasif kald›¤› ve iyilefltirici tedbirleri almada yetersizli¤i görülmüfltür. Bu
durum Türkiye çap›nda tüm üniversitelerin bir sorunudur. Türkiye'de obezite tedavi masraflar›n›n
y›lda sadece kifli bafl›na en az 800 dolar oldu¤u dikkate al›nd›¤›nda, parasal kaynaklar›n çocuklar
ve gençlerin spor yapabilmelerine olanak sa¤layacak yat›r›mlara dönüfltürülmesi gereklili¤i
ortaya ç›km›flt›r.
Sonuç olarak; üniversite gençli¤inin sa¤l›kl› flekilde yetiflmesi için obezite oluflum nedenleri
aras›nda ilk ve en önemli koruyucu tedbir olarak sa¤l›kl› beslenme tercihlerinin sunulmas›,
bilinçlendirme ve spor için gerekli alt yap› yat›r›mlar›n›n öne al›nmas› gerekmektedir.
37
Sonuç
38
Referanslar
REFERANSLAR
REFERANSLAR
1. Özp›nar H. (2011): Beslenme ve Diyet Temel ‹lkeleri. 2nci bask›, ‹stanbul T›p Kitapevi,
‹stanbul, Türkiye.
2. Koç S. (2006): Obez Adolesanlarda Metabolik Sendromun ve Alkolik Olmayan Karaci¤er
Ya¤lanmas›n›n Araflt›r›lmas›, Aralar›ndaki ‹liflkinin De¤erlendirilmesi. T.C Sa¤l›k Bakanl›¤›
Göztepe E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Klini¤i, Uzmanl›k Tezi,
‹stanbul.
3. Kalan I. ve Yeflil Y. (2010): Obezite ile ‹liflkili Kronik Hastal›klar. Mised. 23-24:78-81.
4. Dolgun E. ve Yavuz M. (2010): Afl›r› fiiflmanl›k Cerrahisinde Hemflirelik Bak›m›. Maltepe
Üniversitesi Hemflirelik Bilim ve Sanat› Dergisi, 3(1): 85-92.
5. Altunkaynak B.Z.B. ve Özbek E. (2005): Ya¤ Dokusu Endokrin Bir Organ m›d›r?. Dicle T›p
Dergisi, 32(4): 211-217.
6. Nadir I. ve O¤uz D. (2009): Adipokinler. Güncel Gastroenteroloji, 13(2):107-109.
7. Türkiye Halk Sa¤l›¤› Kurumu: Dünya'da görülme s›kl›¤›. Obezite, Diyabet ve Metabolik
Hastal›klar Daire Baflkanl›¤›. http://www.beslenme.saglik.gov.tr/index.php?lang=tr&page=39
(Eriflim tarihi: 2012).
8. T.C. Sa¤l›k Bakanl›¤› Temel Sa¤l›k Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü: Türkiye Obezite (fiiflmanl›k)
ile Mücadele ve Kontrol Program›. Sa¤l›k Bakanl›¤› Yay›n No.773, fiubat 2010.
9. Soyuer F., Ünalan D. ve Elmal› F. (2010): Normal A¤›rl›kl› ve Obez Üniversite Ö¤rencilerinde
Fiziksel Aktivite. Uluslararas› ‹nsan Bilimleri Dergisi, 7(2).
10. Özyaz›c›o¤lu N., Ç›nar G.H., Buran G. ve Ayverdi D. (2009): Uluda¤ Üniversitesi Sa¤l›k
Yüksekokulu Ö¤rencilerinin Beslenme Al›flkanl›klar›. Atatürk Üniversitesi Hemflirelik
Yüksekokulu Dergisi, 12(2): 34-40.
11. World Health Organization (WHO). (2012): Obesity and Overweight. Media Center, Fact
Sheet 311 Geneva.
12. Berköz M. ve Yal›n S. (2008): Ya¤ Dokusunun ‹mmünolojik ve ‹nflamatuvar Fonksiyonlar›.
Mersin Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Dergisi, 1(1): 1-9.
13. Güler Y., Gönener D., Altay B. ve Gönener A. (2009): Adölesanlarda Obezite ve Hemflirelik
Bak›m›. F›rat Sa¤l›k Hizmetleri Dergisi, 4(10): 165-174.
14. Keskin M.K., Taflk›ran Tatar B., Ayar K., Çolpan G., Bilgili G., Ersoy C. ve ‹mamo¤lu fi.(2009):
Diyabetik ve Non-Diyabetik Kad›nlarda Dislipidemi ‹çin Beden Kitle ‹ndeksi ve Bel Çevresi
Ne Kadar Belirleyicidir?. Uluda¤ Üniversitesi T›p Fakültesi Dergisi, 35(2): 69-72.
15. De Onis M., Blössner M. ve Borghi D. (2010): Global prevalence and trends of overweight
and obesity among preschool children. Am J Clin Nutr. 92(5):1257-64.
16. Öztora S. (2005): ‹lkö¤retim ça¤›ndaki çocuklarda obezite prevalans›n›n belirlenmesi ve
risk faktörlerinin araflt›r›lmas›. T.C.Sa¤l›k Bakanl›¤› Bak›rköy Dr. Sadi Konuk E¤itim ve
Araflt›rma Hastanesi Dr. Sami Hatipo¤lu Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Klini¤i fiefi ve Aile
Hekimli¤i Koordinatörü, Uzmanl›k Tezi.
39
Referanslar
17. Crnobrnja V, Srdi_ B, Stoki_ E, Dujmovi_ F ve Andreji_ B. (2012): Analysis of obesity
prevalence in students from Novi Sad. Med Pregl. 65(3-4):133-7.
18. Pereira J.A., Rondo P.H., Lemos J.O, de Oliveria E., Rocha C. ve Hipolito T.(2012). Nutritional
Status and Lipid Profile of Young Children in Brasil. J Trop Pediatr. [Epub ahead of print].
19. Ustu Y., Ugurlu M., Aslan O., Aksoy YM., Kasim I., Egici MT. ve Sanisoglu SY. (2012): High
prevalence of obesity in Tokat, a northern province of Turkey. J Pak Med Assoc., 62(5):43540.
20. French SA, Story M, Neumark-Sztainer D, Fulkerson JA ve Hannan P.(2001): Fast food
restaurant use among adolescents: associations with nutrient intake, food choices and
behavioral and psychosocial variables. Int J Obes Relat Metab Disord. 25(12):1823-33.
21. Shang X.W., Liu A..L, Zhang Q., Hu X.Q., DU S.M., Ma J., Xu G.F, Li Y., Guo H.W, DU L., Li
T.Y. ve Ma G.S.(2012). Report on Childhood Obesity in China (9): Sugar-sweetened Beverages
Consumption and Obesity. Biomed Environ Sci. 25(2):125-132.
22. Harrington S.(2008). The role of sugar-sweetened beverage consumption in adolescent
obesity: a review of the literature. J Sch Nurs. 24(1):3-12.
23. Akman M., Tüzün S. ve Ünalan PC.(2012): Adolesanlarda sa¤l›kl› beslenme ve fiziksel aktivite
durumu. Nobel Med. 8(1): 24-29.
24. Orak S.,Akgün S. ve Orhan H. (2006): Süleyman Demirel Üniversitesi ö¤rencilerinin beslenme
al›flkanl›klar›n›n araflt›r›lmas›. S.D.Ü. T›p Fak. Derg. 13(2)/5-11.
25. Vançelik S., Önal S., Güraks›n A. ve Beyhun E. (2007): Üniversite ö¤rencilerinin beslenme
bilgi ve al›flkanl›klar› ile iliflkili faktörler. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6(4):242-248.
26. Jakicic J.M., Clark K., Coleman E., Donnelly J.E., Foreyt J., Melanson E., Volek J. ve Volpe
S.L.(2001): American College of Sports Medicine position stand. Appropriate intervention
strategies for weight loss and prevention of weight regain for adults. Med Sci Sports Exerc.
33(12):s2145-s56.
27. Church T.S., Earnest C.P., Skinner J.S. ve Blair S.N.(2007):Effects of different doses of physical
activity on cardiorespiratory fitness among sedentary, overweight or obese postmenopausal
women with elevated blood pressure: a randomized controlled trial. Jama, 297(19):s2081s91.
28. Johnston J.D., Massey A.P. ve Devaneaux C.A.(2012).Innovation in weight loss programs:
a 3-dimensional virtual-world approach. J Med Internet Res. 20;14(5):e120.
29. Hawkins M.A. ve Stewart J.C. (2012): Do negative emotional factors have independent
associations with excess adiposity? J Psychosom Res. 73(4):243-50.
30. Luppino F.S., de Wit L.M., Bouvy P.F., Stijnen T., Cuijpers P., Penninx B.W. ve Zitman
F.G.(2010): Overweight, obesity, and depression: a systematic review and meta-analysis of
longitudinal studies. Arch Gen Psychiatry. 67(3):220-9.
31. Goldbacher E.M. ve Matthews K.A.(2007): Are psychological characteristics related to risk
of the metabolic syndrome? A review of the literature. Ann Behav Med. 34(3):240-52.
40
Referanslar
32. Jokela M., Elovainio M., Keltikangas-Järvinen L., Batty G.D., Hintsanen M., Seppälä I.,
Kähönen M., Viikari J.S., Raitakari O.T., Lehtimäki T. ve Kivimäki M.(2012): Body mass index
and depressive symptoms: Instrumental-variables regression with genetic risk score.Genes
Brain Behav. [Epub ahead of print].
33. Balc›o¤lu ‹. ve Bafler Z.S. (2008): Obezitenin Psikiyatrik Yönü. ‹.Ü. Cerrahpafla T›p Fakültesi
Sürekli T›p E¤itimi Etkinlikleri, Sempozyum Dizisi 62:341-348.
34. Klinitzke G., Steinig J., Blüher M., Kersting A. ve Wagner B.(2012): Obesity and suicide risk
in adults-A systematic review. J Affect Disord. [Epub ahead of print].
35. Wiegand S.(2007): Gender and obesity--what does "being fat" mean to boys and girls?.
Ther Umsch. 64(6):319-24.
36. Diker V.Ö. (2009): Bozulmufl Açl›k Glukozu, Bozulmufl Glukoz Tolerans› ve Tip 2 Diyabeti
Olan Hastalarda RBP4, Lipokalin-2 ve hsCRP Seviyeleri. T.C. Sa¤l›k Bakanl›¤› Taksim E¤itim
ve Araflt›rma Hastanesi Biyokimya ve Klinik Biyokimya Bölümü, Uzmanl›k Tezi, ‹stanbul.
37. Frühbeck G., Gomez-Ambrosi J., Muruzabal F.J. ve Burrell M.A. (2001): The Adipocyte : A
Model for Integration of Endocrine and Metabolic Signalling in Energy Metabolism
Regulation. Am J Physical Endocrine Metal. 280: 827-847.
38. Akyol Ö. (2006): Metabolik Sendromlu Hastalarda Adiponektin Düzeylerinin
De¤erlendirilmesi. T.C. Sa¤l›k Bakanl›¤› Fatih Sultan Mehmet E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi
‹ç Hastal›klar› Klini¤i, Uzmanl›k Tezi, ‹stanbul.
39. Gimble J.M. (2003): Adipose tissue-derived therapeutics. Expert Opin Biol Ther, 3:705-13.
40. Tilg H. ve Hotam›fll›gil S.G. (2006): Nonalcoholic Fatty Liver Disease: Cytokineadipokine
‹nterplay and Regulation on ‹nsulin Resistance. Gastroenterology, 131:934-45.
41. Y›lmaz Ö. ve Turgay N. (2009): Sitokin ‹liflkili Hücre ‹çi Sinyal ‹letimi ve Paraziter
Enfeksiyonlardaki Önemi. Türkiye Parazitoloji Dergisi, 33(4): 301-306.
42. Özbalc› D. ve fiahin M. (2007): Leptin ve ‹mmün Sistem. S.D.Ü. T›p Fak. Derg., 14(2):51-55.
43. Mahmoudian J , Jeddi-Tehrani M , Bayat AA , Mahmudi AR , Vojgani Y , Tavangar B ,
Hadavi R ve Zarei S . (2012): A monoclonal antibody against leptin. Hybridoma (Larchmt).
31(5):372-7.
44. Zhang Y., Proenca R., Maffei M., Barone M., Leopold L. ve Friedman J.M. (1994): Poaaitional
Cloning of the Mouse Obese Gene and its Human Homologue. Nature, 372:425-432.
45. Altafl S., Gürsu M.F. ve Bulmufl F.G. (2011): Adipoz Dokudan Sal›nan Yeni Adipokinler. F›rat
Sa¤l›k Hizmetleri Dergisi, 6(17): 83-97.
46. Hekimo¤lu A. (2006): Leptin ve Fizyopatolojik Olaylardaki Rolü. Dicle T›p Dergisi, 33(4):
259-267.
47. Castroa CL., Fua Y., Chunga BH. ve Garveyab WT (2007): Adiponektin Ve Metabolik
Sendrom: Metabolik Ve Kardiyovasküler Hastal›k Riskine Arac›l›k Eden Mekanizmalar.
Current Opinion In Lipidology, 2(3).
48. Ergün A. (2003): Ya¤ Hücresinden Salg›lanan Maddeler, Rezistin ve ‹nsülin Direnci. Ankara
üniversitesi T›p Fakültesi Mecmuas›, 56(1):25-30.
41
Referanslar
49. Esenlik E. ve Bolat E. (2011): Obezite ve Ortodonti ‹liflkisi. SDÜ Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü
Dergisi, 2(2).
50. Sonsuz A. (2004): Ya¤l› Karaci¤er Hastal›¤›. Gastroenterolojide Klinik Yaklafl›m Sempozyum
Dizini; 38:171-80.
51. Uysal A. (2005): Taksim E¤irtim ve Araflt›rma Hastanesi ‹ç Hastal›klar› Servisi. Obez Olgularda
Obezite ile Karaci¤er Fonksiyon Testleri Aras›ndaki Korelasyonun ‹ncelenmesi, Uzmanl›k
tezi, ‹stanbul.
52. Mochizuki K., Miyauchi R., Hariya N., Misaki Y., Kasezawa N. ve Tohyama K. ve Goda
T.(2012): Self-reported rate of eating is associated with higher circulating ALT activity in
middle-aged apparently healthy Japanese men. Eur J Nutr. [Epub ahead of print].
53. Oliveira A.C., Oliveira A.M., Almeida M.S., Silva A.M., Adan L. ve Ladeia A.M.(2008): Alanine
aminotransferase and high sensitivity C-reactive protein: correlates of cardiovascular risk
factors in youth. J Pediatr. 152(3):337-42.
54. Oliveira A.M., Oliveira N., Reis J.C., Santos M.V., Silva A.M. ve Adan L.(2009): Triglycerides
and alanine aminotransferase as screening markers for suspected fatty liver disease in
obese children and adolescents. Horm Res. 71(2):83-8.
55. Di Bonito P., Sanguigno E., Di Fraia T., Forziato C., Boccia G., Saitta F., Iardino M.R. ve
Capaldo B.(2009): Association of elevated serum alanine aminotransferase with metabolic
factors in obese children: sex-related analysis. Metabolism.58(3):368-72.
56. Hjellvik V., Sakshaug S. ve Strøm H.(2012): Body mass index, triglycerides, glucose, and
blood pressure as predictors of type 2 diabetes in a middle-aged Norwegian cohort of men
and women. Clin Epidemiol. 2012;4:213-24.
57. Aeberli I., Hurrell R.F. ve Zimmermann M.B.(2009): Overweight children have higher
circulating hepcidin concentrations and lower iron status but have dietary iron intakes and
bioavailability comparable with normal weight children. Int J Obes (Lond).33(10):1111-7.
58. del Giudice E.M., Santoro N., Amato A., Brienza C., Calabrò P., Wiegerinck E.T., Cirillo G.,
Tartaglione N., Grandone A., Swinkels D.W. ve Perrone L.(2009).Hepcidin in obese children
as a potential mediator of the association between obesity and iron deficiency. J Clin
Endocrinol Metab. 94(12):5102-7.
59. Cepeda-Lopez A.C., Aeberli I. ve Zimmermann M.B.(2010).Does obesity increase risk for
iron deficiency? A review of the literature and the potential mechanisms. Int J Vitam Nutr
Res. 80(4-5):263-70.
60. Amato A., Santoro N., Calabrò P., Grandone A., Swinkels D.W., Perrone L. ve del Giudice
E.M.(2010): Effect of body mass index reduction on serum hepcidin levels and iron status
in obese children. Int J Obes (Lond). 34(12):1772-4.
61. Montonen J., Boeing H., Steffen A., Lehmann R., Fritsche A., Joost H.G., Schulze M.B. ve
Pischon T.(2012): Body iron stores and risk of type 2 diabetes: results from the European
Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC)-Potsdam study. Diabetologia.
55(10):2613-21.
62. Gupta D., Krueger C.B. ve Lastra G. (2012).Over-nutrition, obesity and insulin resistance
in the development of _-cell dysfunction. Curr Diabetes Rev. 8(2):76-83.
42
Referanslar
63. International Diabetes Fedaration (2012): November is diabetes awareness month.
64. Cerasi E.(2007). And what about diabetes?. Bull Acad Natl Med. 191(4-5):941-3.
65. Duncan M.E. ve Goldacre M.J.(2012): Certification of deaths from diabetes mellitus and
obesity in England: trends into the twenty-first century. J Public Health (Oxf). 2012 Sep 7.
[Epub ahead of print].
66. Berends L.M. ve Ozanne S.E.(2012): Early determinants of type-2 diabetes. Best Pract Res
Clin Endocrinol Metab. 26(5): 569-80.
67. Fernández-Real J.M. ve Ricart W.(1999). Insulin resistance and inflammation in an evolutionary
perspective: the contribution of cytokine genotype/phenotype to thriftiness. Diabetologia.
42(11):s1367-74.
68. Pickup J.C. (2004): Inflammation and Activated Innate Immunity in the Pathogenesis of
Type 2 Diabetes. Diabetes Care March. 27(3): s813-823.
69. Odegaard J.I. ve Chawla A. (2012): Connecting Type 1 and Type 2 Diabetes through Innate
Immunity. Cold Spring Harb Perspect Med. 2(3): a007724.
70. Brent G.A.(2012): Mechanisms of thyroid hormone action. J Clin Invest. 122(9):3035-43.
71. Duntas L.H. ve Biondi B.Md.(2012): The interconnections between obesity, thyroid function,
and autoimmunity: the multifold role of leptin. Thyroid. [Epub ahead of print].
72. Reinehr T.(2010).Obesity and thyroid function. Mol Cell Endocrinol. 316(2):165-71.
73. Dietlein M., Kahaly G., Kobe C., Schmidt M., Derwahl K.M. ve Schicha H.(2008): Obesity,
energy regulation and thyroid function: is borderline elevated TSH-level the cause or
secondary phenomenon of obesity. Nuklearmedizin. 47(5):181-7.
74. Knudsen N., Laurberg P., Rasmussen L.B., Bülow I., Perrild H., Ovesen L. ve Jørgensen
T.(2005): Small differences in thyroid function may be important for body mass index and
the occurrence of obesity in the population. J Clin Endocrinol Metab. 90(7):4019-24.
75. Asvold B.O, Bjøro T. ve Vatten LJ.(2009):Association of serum TSH with high body mass
differs between smokers and never-smokers. J Clin Endocrinol Metab.94(12):5023-5027.
76. Makepeace A.E., Bremner A.P., O'Leary P., Leedman P.J., Feddema P., Michelangeli V. ve
Walsh J.P. (2008): Significant inverse relationship between serum free T4 concentration
and body mass index in euthyroid subjects: differences between smokers and nonsmokers.
Clin Endocrinol (Oxf). 69(4):648-52.
77. Shon H.S., Jung E.D., Kim S.H. ve Lee J.H.(2008): Free T4 is negatively correlated with body
mass index in euthyroid women. Korean J Intern Med. 23(2):53-7.
78. Mannu G.S., Zaman M.J., Gupta A., Rehman H.U. ve Myint P.K. (2012):Evidence of lifestyle
modification in the management of hypercholesterolemia. Curr Cardiol Rev. [Epub ahead
of print]
79. Tam A. ve Çak›r B. (2012): Birinci Basamakta Obeziteye Yaklafl›m. Ankara Medical Journal,
12(1):37-41.
43
Referanslar
80. Boflnak M., Sa¤lam M., ‹nce D.‹., Savc› S. ve Ar›kan H.(2008): Solunum sistemi hastal›klar›
ve egzersiz. Sa¤l›k Bakanl›¤› Yay›n No:730.
81. Baltac› G.(2008): Obezite ve Egzersiz. Hacettepe Üniversitesi-Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi Fizik
Tedavi ve Rehabilitasyon Bölümü. Sa¤l›k Bakanl›¤› Yay›n No:730.
82. Akçam E.O., Oluk S. ve Davasl›o¤lu E.N.(2011): Ege Üniversitesi Ö¤rencilerinden Ö¤ün
Düzenleri ve Yemeklik Baklagil Tüketim Durumlar›. C.B.Ü. Fen bilimleri Dergisi, 7(2):4150.
83. Say›n I. (2009): Zay›flamak Amac›yla Özel Bir Merkeze Baflvuran Yetiflkin Kad›nlar›n Fiziksel
Aktivite ve Beslenme Durumlar›n›n De¤erlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri
Enstitüsü Diyetetik Program› Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Türkiye.
84. Mortafl M. (2011): Ondokuz May›s Üniversitesi Lisans Ö¤rencilerinin Süt ve Süt Ürünleri
Tüketim Al›flkanl›klar›. Samsun Sempozyumu, Türkiye.
85. Efil E.(2005): Sa¤l›k Çal›flanlar›nda Obezite S›kl›¤› ve Etkileyen Faktörlerin De¤erlendirilmesi.
Afyon Kocatepe Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü ‹ç hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim
Dal› Yüksek Lisans Tezi, Afyon, Türkiye.
86. fienay M. (2007): Obezitede Biyomedikal ve Biyopsikososyal tedavi yaklafl›mlar›n›n
Karfl›laflt›r›lmas›. Baflkent Üniversitesi T›p Fakültesi, Aile Hekimli¤i Ana Bilim Dal›, Uzmanl›k
Tezi, Ankara.
87. Özdo¤an E. (2007): Tip 2 Diyabet Hastalar›nda Kan Lipid Düzeylerinin HbA1c ve Obezite
ile ‹liflkisi. ‹stanbul E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Aile Hekimli¤i Koordinatörlü¤ü, Uzmanl›k
Tezi, ‹stanbul.
88. ‹slamo¤lu Y., Koplay M., Sunay S. ve Aç›kel M. (2008): Obezite ve Metabolik Sendrom. T›p
Araflt›rmalar› Dergisi, 6(3):168 -174.
89. Baltal› M, Korkmaz M.E., Müderriso¤lu H, Anarat R, Özin B, Topçu S, Yalç›n F, Börk G ve
Delia¤a P. (2001): Adana ve çevresinde yaflayan bireylerde obezite ile koroner arter hastal›¤›
risk faktörleri iliflkisi. 1. Ulusal Obezite Kongresi. ‹stanbul 8-10 Nisan 2001.
90. Karakurt F., ÇArl›o¤lu A., Köro¤lu M., Uz B. ve Kasapo¤lu B.(2009): Tiroid Fonksiyonlar›
Obezite ‹çin Bir Risk Faktörü Müdür? Yeni T›p Dergisi, 26:27-30.
44
Tez Dan›flman› / Özgeçmifl
TEZ DANIfiMANI / ÖZGEÇM‹fi
Prof. Dr. Haydar ÖZPINAR
Prof. Dr. Haydar Özp›nar Almanya DAAD Bursuyla Münih Ludwig Maximilian Üniversitesi'nde
Beslenme Fizyolojisi alan›nda 1984 y›l›nda doktoras›n› tamamlam›flt›r. ‹stanbul Üniversitesi'nde
1989 y›l›nda doçent ve 1995 y›l›nda da profesör olmufltur. Bu dönem içerisinde Avrupa Konseyi
Bursiyeri olarak 2 y›l Zürih Üniversitesi'nde 1 y›lda Viyana Üniversitesi'nde Beslenme Fizyolojisi
Departman›'nda araflt›rmalarda bulunmufltur. Prof. Özp›nar, 1996 y›l›nda Almanya'n›n Alexander
Von Humbolt Bursu'nu alarak; Almanya'n›n de¤iflik üniversitelerinde toplam 3 y›l süreyle
araflt›rmalarda bulunmufltur. 2004 y›l›nda Amerikan Fulbright Bursu'nu alarak Kaliforniya Davis
Üniversitesi'nde 2008 y›l›na kadar beslenme, immünoloji ve genetik konular›nda araflt›rmalarda
bulunmufl ve bir de NIH Projesi'ne kat›lm›flt›rProf. Dr. Haydar Özp›nar, halen ‹stanbul Ayd›n
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürlü¤ü ve G›da Mühendisli¤i Bölümü Ö¤retim Üyeli¤i
görevlerini yürütmekte olup; Fonksiyonel G›dalar, Beslenme ‹lkeleri, G›da Güvenli¤i,
Nutrogenomik ve G›da Biyoteknolojisi konular›nda lisans, yüksek lisans ve doktora dersleri
vermektedir. ‹stanbul Fulbright Bursiyerleri Derne¤i Baflkanl›¤›n› da yürütmekte olan Prof. Dr.
Özp›nar, evli ve bir çocuk sahibi olup; ‹ngilizce ve Almanca bilmektedir.
45
46
Meflrutiyet Caddesi No:62 Tepebafl› 34430 - ‹stanbul Tel: (0212) 252 29 00 Faks: (0212) 249 50 07 e-posta: [email protected]
‹SO Yay›n No: 2013/1 (Elektronik) ISBN: 978-605-137-221-1 ISBN: 978-605-137-220-4

İSO tarafından bastırılarak dağıtımı yapılan tez özetine ulaşmak için

Transkript

Benzer belgeler

Odyofil`in Uzun ‹nce Bir Yolu

1 Temmuz 2007 Pazar

Robert Hooke, Wight adasında ( İngiltere ) doğdu. Babası bir