internet ve harekât araştırması uygulamaları
Transkript
internet ve harekât araştırması uygulamaları
İNTERNET VE HAREKÂT ARAŞTIRMASI UYGULAMALARI Cihan ERCAN Mustafa Kemal TOPCU Özet— Bu çalışma, harekât araştırmasında kullanılan modellerin kavram, kapsam ve özelliklerini, teorik ve aynı zamanda uygulama bazında İnternet, bilişim sistemleri ve IP tabanlı sistemler endüstrisinde verimlilik ve kârlılık yönünden incelemektedir. 1993’ten 2008 yılına kadar yapılmış çalışmalar incelenmiş ve İnternet sistemlerine ilişkin prensipler tespit edilmiştir. Diğer taraftan, harekât araştırmasında yoğun olarak kullanılan bilgisayar ve İnternet de, kendi problemlerinin çözümünde harekât araştırmasının bir uygulama alanı olmuştur. Buradan yola çıkarak İnternet ve IP tabanlı sistemlerde kullanılmış harekât araştırması uygulamaları ele alınmış ve belirlenen prensipler çerçevesinde sınıflandırılmıştır. Araştırmanın kapsamında ele alınan çalışmaların yalnızca %3’ünün IPv6 ile ilgili olduğu ve entegrasyon, güvenilirlik ve müşteri memnuniyeti konularında çalışıldığı bulgulanmıştır. IPv6 uygulamasına geçilmesiyle benzer çalışmaların tekrarlanması gerektiği sonucuna varılmıştır. Anahtar Kelimeler—Harekât araştırması, Yönetimi, Optimizasyon, IPv4, IPv6 Bilgi I. GİRİŞ Bu çalışma harekât araştırmasının, teknolojinin dönüm noktası olan İnternetteki uygulamalarını ve bu kapsamda yapılan bilimsel çalışmalar ile ilgili bilgi vermeyi amaçlamıştır. Çalışmada 1993-2008 yılları arasında yayımlanan makaleler incelenmiştir. Sadece İnternet değil aynı zamanda İnternet Protokolü (IP) tabanlı tüm sistemlere uygulanan modeller araştırılmış, son yıllarda alanda yapılan araştırma ve çalışmalar gözden geçirilmiş, önemli bilgilere ve dikkat çeken hususlara değinilmiştir. Çalışmanın ilk bölümünde, çalışmanın amacı ve kapsamı açıklanmış, çalışmanın organizasyonu hakkında bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde, İnternet ve harekât araştırmasının temelleri ortaya konmuştur. Üçüncü bölümde ise; ikinci bölümde anlatılan iki disiplinden; harekât araştırmasının İnternet üzerindeki uygulamaları incelenmiştir. Neticede uygulamada yer verilen prensipler tespit edilmiş, çalışılan konuların hangi prensiplere daha çok hizmet ettiği ortaya konmuştur. Burada incelenen Cihan Ercan, Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitüsü Harekât Araştırması Doktora Programı e-posta: [email protected] Mustafa Kemal Topcu, Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitüsü Savunma Yönetimi Doktora Programı e-posta: [email protected] makaleler; mobil haberleşme, uydu haberleşmesi, ağ trafiği ve yönlendirme, bandgenişliği yönetimi, İnternet üzerinden sağlanan değişik servisler, İnternet altyapısı, servis kalitesi, e-uygulamalar ve münferit çalışmalar başlıkları altında sınıflandırılmıştır. Bu çalışmaların İnternetteki hangi optimizasyon problemlerine çözüm aradıkları ve harekât araştırması yaklaşımıyla hangi çözüm metodu sundukları ortaya konmaya çalışılmıştır. II. İNTERNET UYGULAMALARI Teknoloji günümüzde, insanoğlunun güncel ihtiyaçlarını karşılamak için mevcuttur. Gereksinimin yaratıcı çabayı harekete geçirdiği inancı, teknolojik etkinliğin neredeyse tamamını açıklamak için sürekli yardıma çağrılan bir görüştür. İnsanoğlu, kendilerini kuşatan çevrede zorlanmaksızın hareket etme ihtiyacı çekmiş; böylece, otomobilleri, uçakları ve uzay gemilerini icat etmiştir [1]. Önce bilgisayarın icadı, sonra da İnternetin kullanımı büyük icatlar sınıfına girmektedir. Harekât araştırması İkinci Dünya Savaşı sonrası, İnternet ise 1960’lı yıllarda kullanılmaya başlanmıştır. İnternet ve bilgisayarların varlığı, harekât araştırması çalışmalarına önemli katkılar sağlamakla birlikte, kendileri de harekât araştırmasının uygulama alanlarına dâhil olmuştur. İnternet, milyonlarca bilgisayarı birbirine bağlayarak iş dünyası, devlet kuruluşları, eğitim kuruluşları ve bireyler arasında dünya çapında iletişim yapma olanağı sağlayan uluslararası bir bilgisayar ağıdır (Network of networks, ağların ağı). İnternetin başlangıcı, ABD Savunma Bakanlığının bilgisayar ağları üzerine araştırma yapan ARPA (Advanced Research Projects Agency) isimli bir projeyi desteklemeye başladığı 1960’lı yıllara dek uzanmaktadır. İkinci Dünya Savaşında askerî konulara başarılı bir şekilde uygulanmasını müteakip, harekât araştırması diğer konularda da kullanılmaya başlanmıştır. Bilgisayarların icadı ile harekât araştırmasının hızlı bir şekilde büyümesi sağlanmıştır. İnternetin kullanılması ise bu ivmeyi daha da artırmıştır. İnternet, harekât araştırması uygulamalarını, zaman ve mekan mefhumu tanımaksızın, daha çok insana daha kısa sürelerde ulaştırmaktadır. Ancak bunu gerçekleştirirken yine harekât araştırmasına ihtiyaç duymuştur. Özetle, harekât araştırmasının problemleri çözümünde yoğun olarak kullanılan bilgisayar ve İnternetin kendisi de, kendi problemlerinin çözümünde harekât araştırmasının bir uygulama alanı olmuştur. İnternetteki iletişimi iyileştirme konusunda yapılan bilimsel çalışmalar incelendiğinde; genel olarak aşağıdaki prensipler altında toplamanın mümkün olabileceği değerlendirilmiştir: 113 ULUSAL IPv6 KONFERANSI 2011 •Güvenilirlik: İnternetin kendisinden beklenen performansı sağlayabilmesidir. •Emniyet: İnternette iletilen bilginin, farklı şahısların eline geçmemesinden emin olunmasıdır. •Sürat: İnternette bir mesaj veya talebin kullanıcıdan karşı adrese en kısa zamanda ulaştırılmasıdır. •Elastikiyet: Kullanıcının yer değişikliklerinde, İnternet bağlantısının aksamadan sağlanmasıdır. •Ekonomi: İnternet hizmetinin; en az maliyetle tesisi, işletilmesi ve idamesinin sağlanmasıdır. •Basitlik: İnternet web sayfalarının ve kullanımının mümkün olduğunca basit, sade ve herkes tarafından anlaşılır biçimde planlanması ve tesis edilmesidir. •Uyumluluk: Günümüzde ve gelecekte farklı sistemlerin, uygulamaların, veritabanlarının ve değişik teçhizatların tesis edilmesi ve birbirleriyle uyumlu çalışabilmesidir. •Beka kabiliyeti: İnterneti meydana getiren unsurlardan bir ya da birkaçının çalışmaması durumunda, diğer sistemlerin çalışmalarına devam edebilmesidir. İNTERNETTE HAREKÂT ARAŞTIRMASI UYGULAMALARI İnternetteki uygulamaların artmasıyla birlikte, etkin olarak çalışma prensiplerinin belirlenmesindeki en önemli husus; farklı yapıdaki milyonlarca bilgisayar, program ve teçhizatın bir bütün halinde, uyumlu ve müşterek çalışabilirliği için gerek duyulan eşgüdümü karşılayabilecek şekilde tasarlanması ihtiyacıdır. Söz konusu ihtiyaç, İnternet kullanımındaki artışla birlikte, bilimsel optimizasyon çalışmalarını da, aynı paralellikte artırmaktadır. Çalışmada incelenen makaleler yukarıdaki prensipler doğrultusunda gruplandırılmıştır. Ancak, bir makalenin sadece bir prensibe ilişkin olup diğer prensiplerle ilgisiz olduğu düşünülemez, örneğin ağ trafiği konusunda çalışılmış ‘Optimal Routing for wireless mesh networks with dynamic traffic demand’ konusu; hem kablosuz haberleşme, hem yönlendirme optimizasyonu, hem de ağ trafik yönetimi konusunda irdelenebilir ve ‘elastikiyet’, ‘ekonomi’ ve ‘sürat’ prensipleri ile ilişkilendirilebilir. Mobil haberleşme konusunda; Rong ve diğ. [2] tarafından Wimax (Worldwide interoperability for microwave access) ağlardaki çağrı kabul kontrolü optimizasyonu konusu incelenmiş, ‘fayda ve hakkaniyete dayanan’, en iyi gelir politikası için bir algoritma önerilmiştir. So ve Liang [3] yakın zamanda kamuya açık alanda kablosuz İnternet erişiminin bir zorunluluk haline geleceğini değerlendirerek, ‘Tetherless aktarma noktası (TRP)’ röle noktalarının kablosuz yerel alan ağı mimarisindeki en iyi yerini ‘Tam sayılı programlama optimizasyon’ formülü ile bulmaya çalışmıştır. Uydu haberleşme imkanlarının artması, İnternet erişimini ucuzlatması ve kapsama alanı sorununu ortadan kaldırması nedeniyle, bu konudaki makalelerin de literatürde yer aldığı görülmüştür. Uydu üzerinden İnternet haberleşmesi konusunda; Caini ve diğ. [4] ‘Taşıma Katmanı Protokollerini’ ve ‘Uydu ağları için mimarideki yerini’ inceleyerek, uydu haberleşmesinin, özellikle uzun 114 yayım geçikmelerine değinerek, sorunu hat tasarımı (constellation, hat margin, v.b.) ve operasyonel durumlar (hat engelleri, terminalin hareketliliği, hava durumu v.b) bakış açısıyla irdelemiştir. Alt katmanlarda Taşıma Kontrol Protokolü (TCP) etkileşimi optimizasyonu, TCP iyileştirme, performans iyileştirme proksileri ve gecikme tölereli ağlar ile uydu IP haberleşmesinin de etkinliğinin artırılabileceğini savunmuştur. Celandroni ve diğ. [5] uydu üzerinden TCP kulanıcıları için ortak bandgenişliği kaynağını inceleyerek, sunulan hizmetin en iyileştirilerek kaynakların adaletli dağıtımını sağlayacak fiyatlandırma konusunu irdelemiştir. Giambene ve diğ. [6] ise IP tabanlı uydu sistemlerinde değişik katmanların optimizasyonunu sağlayarak müşteri memnuniyetinin arttırılacağını iddia etmiştir. Ayrıştırma algoritmaları olarak düşünülebilecek bu çalışmada, problemlerin çoğunlukla bağımsız olarak çözebilen alt problemlere ayırmak suretiyle çözümün arttırıldığı düşünülmektedir. Uydu haberleşmeleriyle birlikte tüm haberleşmenin IP tabanlı sitemlere doğru gittiği bilinmektedir. Uydu tabanlı ticari IP haberleşmesinde son günlerde gündemde olan DVB-RCS (Digital Video Broadcast-Return Channel via Satellite) konusu, Skinnemoen ve diğ. [7] tarafından ‘kaynak yönetim uygulaması’ bakış açısı ile irdelenmiş, maliyet ve bandgenişliği etkinliğinin optimizasyonu hakkında açıklamalarda bulunulmuştur. Ağ trafiği ve yönlendirme hususunda, Brostrom ve Holmberg [8] tarafından yönlendiricilerin (router), hedef adrese ulaşmak için ‘en kısa yol’ hesaplamaları gerçeğinden hareket edilerek, ‘dayanıklı IP ağların’ optimum tasarımları konusuna değinilmiş ve öneride en kısa yol ağırlıkları kullanılmıştır. Çalışmalarında, ağ trafik tahmini ve yönlendirme optimizasyonu gibi İnternet trafik yönetiminin can alıcı problemine, doğrusal programlama ile çözüm aranmıştır. Hsu Cy ve diğ. [9] Metropol alan ağları (MAN) uygulamalarında, kablosuz kanalların limitli olması ve genelde MAN’larda birden çok geçiş kapısı ihtiyacını dikkate alarak, en az maliyetli ağ konfigürasyonunu oluşturmak için; ‘Önceden Tanımlanmış Geçiş Kapısı Kümesi Algoritması’, ‘Kendi Kendini Kuran Geçiş kapısı Algoritması’, ‘Geliştirilmiş Djikstra’ algoritmalarıyla birlikte ‘Genetik Algoritması’ ile soruna çözüm arayışına girmiştir. Salles ve Rola ise [10] ‘en kısa yol optimum yönlendirme’ problemine sezgisel metodlarla çözüm aramıştır. Aynı konuda Bamatraf ve Othman [11], geliştirilmiş dengeleyici sezgisel yöntemlerin, yönlendirme maliyetlerini azalttığını iddia etmiş ve çalışmalarında genetik algoritma kullanmıştır. Wen ve diğ. [12] ise en kısa yol optimum yönlendirmenin; İnternet yönlendirme uygulamalarında en çok kullanılan protokol olduğunu belirterek, konuyu diğer yaklaşımların performanslarını değerlendirerek incelemiş ve sezgisel yöntemlerle konuyu ele almıştır. Chiang ve diğ. [13] çalışmalarında TCP\IP’de kullanılan ‘katmanlara ayırmayı’, ‘optimizasyon bölüştürülmesi’ olarak tanımlamış ve oyun teorisi yaklaşımı ile her katmanda optimizasyonu gerçekleştirecek ağ mimarileri üzerinde çalışmıştır. Güvenilirlik ve yönlendirme tahditleri altında İnternet protokolü ağ tasarımı konusunda ‘neighborhood (komşu)’ değerlendirmesi ile en az kapasite ayırımı konusu ise Geovanni ve Tadei [14] tarafından çalışılmıştır. Bandgenişliği yönetimi konusunda; verilen hizmet çeşitlerine göre çalışmalar yapılmıştır. Örneğin, resim paylaşımı konusu Li ve diğ. [15] tarafından incelenerek, ‘makine öğrenmesi’ (machine learning)’deki temel iki probleme yeni bir optimizasyon ve tahmin tekniği getirilmiştir. İnternet kullanıcıları arasında popüler olan video paylaşımı konusunda Cheng ve diğ. [16] çalışmış, iyi kullanıcı tecrübesi ile sistem ölçülebilirliği arasındaki ilişkinin fizibilite çalışmasıyla, kullanıcı alışkanlıklarına göre performans artırımı sağlamayı hedeflemiştir. Videoların, QoS (Servis kalitesi) hususunda çok yer kaplaması sebebiyle, bu konudaki çalışmaların yoğun olduğu görülmektedir. Yine sınırlı olan bandgenişliğini zorlayan video paylaşımı konusunda, Akbari ve diğ. [17] bu hususu ağaç mantığı çerçevesinde, video hizmeti kalitesinin optimizasyonunu incelemiştir. Aynı konuda, gönderici bakış açısı ile, tek son kullanıcıya farklı servis sağlayıcılardan video hizmeti sunumu, Chakareski ve diğ. [18] tarafından incelenmiştir. Tseng ve diğ. [19] video paylaşımının cevapsız yayın derecesi ve gecikmesi sebebiyle, en az maliyet konusunu NP-tam problemi olarak değerlendirmiş ve karınca kolonisi tabanlı algoritma önermiştir. Önerilen algoritmanın etkinlik ve verimliliği ise simülasyon programı ile gösterilmiştir. Aoul ve diğ. [20] ‘Kendi kendine çalışan otomatik sistemleri’ kendi kendini konfigüre ve optimize edebilen sistemler olarak tanımlayarak, bu sistemlerde hat iyileştirmelerine ve kuyruk gecikmelerine ‘bulanık küme’ mantığı ile çözüm aramıştır. Özellikle kablosuz internet hizmetlerinde bandgenişliğinin kısıtlı olması, araştırmacıları bu darboğazı daha etkin ve verimli kullanabilmek için çeşitli çözüm arayışlarına yöneltmiştir. İnternet kullanımının artması ile birlikte görünge (specktrum) ihtiyacının artacağı, bu nedenle sınırlı olan bandgenişliğini daha iyi kullanabilecek veya daha yüksek frekansları İnternet haberleşmesinde kullanabilecek optimizasyon çalışmalarının daha da artacağı beklenmektedir. İnternet dünyasında, son günlerde ucuzluğu sebebiyle çok ilgi çeken İnternet üzerinden ses (VoIP) konusunda, Fong ve diğ. [21] sinyalleşme mesajları ile ikinci katmanda (MAC layer) VoIP kapasitesini optimize etmeye çalışmış ve çift yönlü VoIP kapasitesinde %15’lik iyileştirme sağlanmıştır. Tüm dünyada sadece VoIP değil aynı zamanda EoIP (Everthing over IP) konusunda çalışmalar yoğunlaşmıştır ve yakın gelecekte tüm haberleşme sistemlerinin ve protokollerinin IP tabanlı olması beklenmektedir. Yoğunlaşan çalışmalarla birlikte, tüm haberleşme sistemlerin IP tabanlı hale getirilme politikası nedeniyle, IP numaralarının yetersiz kalması, Amerika ve Japonya gibi gelişmiş ülkelerde uygulama ve fiziksel katmanda değişiklik yapılmadan, Ipv4 yerine Ipv6 adresleme politikalarına geçişi başlatmıştır. 32 bit olan Ipv4 adres sayısı, Ipv6’da 128 bit’e çıkartılmıştır. Bu sayede eskiden 232 (4,3 109) adet olan adresleyebilme yeteneği, 2128 (3,4 1038) adet IP adresi verebilecek düzeye yükseltilmiştir. Böylece sistemlerin artan bir şekilde IP tabanlı olması durumunda yetmeyecek IP numaralarına çözüm aranmaktadır. Ipv4 dünyasında Ipv6 sistemlerini yerleştirme konusunu yedi yıl önce Bouras ve diğ.[22] makalelerinde incelemiş ve geçiş stratejilerini sunmuştur. İnternetin inanılmaz şekilde yaygınlaşmasıyla ortaya çıkan problemin büyük kısmına cevap verecek Ipv6’ya, küresel ticari geçişin aşamaları açıklanmış, bir müddet iki versiyonun (Ipv4 ve Ipv6) birlikte götürülmesi gerektiği ifade edilmiştir. Araştırmacılar bu uygulamaları Yunan araştırma ve teknoloji ağında (GRNET) uygulamıştır. Ancak bu değişim, bazı optimizasyon problemlerini beraberinde getirmekte, özellikle eski sistemlerle entegrasyonu konusu yeni çalışma alanları yaratmaktadır. Ipv6 konusunda Kandikattu ve Jacop [23], mobil Ipv6 İnternet kullanıcıları için ‘sürat’ ve ‘güvenilirlik’ prensipleri çerçevesinde irdelemiş, güvenli, hızlı ve etkili sinyalleşme için hiyerarşik mobil Ipv6 çözüm önerisinde bulunmuştur. Aynı hususu Pack ve diğ. [24] kablosuz ağlarda VoIP hizmetlerini destekleyecek Ipv6 tabanlı mobil haberleşme optimizasyonunu çalışmış, müşteri memnuniyetini sağlayacak, üçüncü katmanda en az gecikmeyi gerçekleştirecek VoIP hizmetlerinin optimizasyonunda MIPv4, MIPv6, hızlı MIPv6 (FMIPv6) seçeneklerini karşılaştırmıştır. Kampüs Ağ performansı konusunda, Novak [25] birçok kampüs ağ yöneticilerinin karşılaştığı ağ performansı konusunu ele almış; ses ve video paylaşımının artmasıyla kampüslerde ihtiyaç duyulan bandgenişliği optimizasyonunu tartışmıştır. ‘İçerik Dağıtım Ağlarda’ nesnelerin tam optimum yerleşimini, Bektaş ve diğ. [26], dağıtımın toplam maliyetini minimize edecek şekilde ‘doğrusal olmayan tam sayılı programlama’ ile incelemiştir. İnternet altyapısı konusunda ise geniş bant İnternet hizmetini sağlayacak olan Fiber Optik kablonun nispeten ucuzlamasıyla birlikte yaygınlaşması, bu konudaki çalışmaları da artırmıştır. Riziotiv ve Vasilakos [27] optik teçhizatın pahalı olduğunu vurgulamış, fiziksel katmandan başlayarak uygulama katmanına kadar ‘hesaplanabilir istihbarat’ hususunu genetik algoritma, bulanık küme sistemler ve yapay sinir ağları mantığı ışığında incelemiştir. Grubesic ve diğ. [28] ağ tabanlı kritik sistemlerin değerlendirme ve analizinde, sistem hassasiyetinin ortak bir tema olduğunu vurgulamış ve bu konuda değişik yaklaşımları ‘zorunlu düğüm noktaları’ yöntemi ile değerlendirmiştir. Chamberland [29] maliyet etkin bir şekilde performans garantisiyle, IP ağların yaygınlaştırılması ile nasıl baş edilebileceği sorusu üzerinde çalışmış, ağdaki yönlendiricilerin yerleri, tipleri, erişim imkânlarının seçimi konusunda metasezgisel bir yaklaşım sergilemiştir. Benzer bir çalışmayı Hilaire ve Pierre ile yapan Chamberland [30] ‘dal sınır’ algoritması ile çözüme gitmiştir. Tsai ve Lei [31] yeni nesil İnternet gateway (geçiş kapısı)lerin daha yoğun trafiği kaldırmak zorunda olduğunu, daha değişik ve karmaşık görevleri üstleneceklerini ifade ederek, yüksek performans için mimari gelişmelerin optimizasyon problemini, kümeleme mantığı çerçevesinde incelemiştir. Konuya Pan ve diğ. [32] farklı bir boyuttan yaklaşarak, sensör ağların çoğu 115 ULUSAL IPv6 KONFERANSI 2011 enerjilerini, data haberleşmesinin harcadığını ifade ederek, çoklu sensör ağlarda optimum trafik dağıtımının ağ ömrünü maksimize edeceğini belirtmiş ve genetik algoritma ile bir öneri sunmuştur. Servis kalitesi (QoS) kapsamında günümüzde detaylı çalışmalara devam edilmiş ve gelir yönetimi ağırlık kazanmıştır. İnternetteki gecikme, kaydırma (jitter) ve paket kayıplarından dolayı servis kalitesine ihtiyaç duyulmaktadır. Kalanidhi [33] İnternet ortamının, alıcı ve satıcının her ikisi içinde fırsatlar yarattığını belirterek, ‘gömülü istihbarat’ olarak tanımladığı ortamda, gelir ve fiyat optimizasyonunu çalışmıştır. Nakrani ve Tovey [34] ise hizmet sağlayıcıların (server) sınırı ve tahsisinin maliyetli olması ile müşteri isteklerinin tahmin edilemez olmasının, server tahsisini zorlaştırdığından bahsetmiş, çözüm olarak ‘ademi merkeziyetçi bal arısı’ algoritması ile sezgisel bir yaklaşım sergilemiştir. Bhargava ve Sun [35] bilişim sistemleri uygulamalarının performans bazlı ücretlendirmelerini incelenmiş, bu kapsamda daha çok faydalanan müşterinin daha efektif ücret ödemesi konusunda optimum çözümü aramıştır. Kullanıcı bazlı ücretlendirme konusunda çalışan diğer bir isim de Tuffin’dir [36]. Günümüzün ve geleceğin öğrenim metotlarından olan e-öğrenme konusunda; Hwang ve diğ. [37] bilişim teknolojilerindeki değişim ve gelişimle birlikte, İnternetin artık öğrenmeyi yönlendirdiğinden bahsetmiş ve geliştirilmiş genetik yaklaşımla, anında öğrenme sistemindeki optimizasyon problemine değişik bir yaklaşım sergilemiştir. Mockus [38] ise uzaktan eğitim konusunda metasezgisel bir yaklaşımla optimizasyon sorunlarına çözüm aramıştır. Mobil okul başlığıyla yaptığı çalışmada Hong ve Jun [39], kullanıcılar arasında kişiselleştirilmiş web sayfasıyla etkileşimi artıracak adaptif (uyarlanabilir) mobil uygulamalarından bahsetmiştir. E-ticaret ve tedarik zinciri yönetimi konusunda ise makalelerin son yıllarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir. Bu artışın İnternet kullanıcı sayısıyla paralellik gösterdiği düşünülmektedir. Marincas [40] küresel rekabetin ve artan müşteri taleplerinin, tedarik zinciri yönetimini çok önemli bir konuma taşıdığını ifade etmiş ve tedarik zincirinin optimizasyonu üzerine çalışmıştır. B2B(business-tobusiness) konusunda yapılan bu çalışmaya benzer B2C (Business to Customer) çalışması, Luo ve diğ. [41] tarafından yapılmıştır. Bu çalışmanın amacı; müşterilere bekledikleri ürünlerin özelliklerini girdikten sonra, matematiksel bir formül yardımıyla onlara en iyi ürünü veya ihtiyaçlarını en iyi karşılayabilecek ürünü teklif etmektir. Müşteri temelli e-ticaret uygulamalarında, Kim ve Ahm [42] İnternetten anında alışveriş marketi uygulaması için genetik algoritmaya dayanan ‘novel’ kümeleme algoritmasını önermiş; genetik algoritmaların, NP-tam küresel optimizasyon problemleri konusunda etkili bir yöntem olduğunu vurgulamıştır. Ninan ve Siddique [43] müşterileri İnternet tabanlı tasarım sürecine dâhil etme konusunu incelemiş, böylelikle performansı artırarak optimizasyonun sağlanabileceğini ifade etmiştir. Dotoli ve diğ. [44] tam sayılı doğrusal programlama ile tedarik zincirinin tasarım aşamasında esneklik ve 116 performans kazandığını ifade etmiştir. Scott’lar [45] bilişim teknolojilerindeki yaratıcılıklar ve İnternetin yaygın kullanımı sayesinde e-ticaretin, müşterileri ve pazarlamacıları maliyet etkin bir ortamda birleştiren bir mekanizma olduğunu ifade etmiştir. Hedef programlama ve operasyonel bakış açısıyla konu detaylı olarak incelenerek, maliyetin minimumlaştırılmasının nasıl olabileceği konusuna değinilmiştir. Yukarıda bahsedilen genel yaklaşımlarla birlikte İnternet uygulamalarının değişik alanlarında, münferit çalışmalar göze çarpmaktadır. Henkel ve Li [46], güç tahmininin ve optimizasyonunun, özellikle batarya ile çalışan gömülü İnternet sistemlerinin tasarımında kilit rol oynadığını belirtmiş ve daha az güç tüketecek gömülü sistemlerin yer optimizasyonu konusunda çalışmıştır. Ma ve diğ. [47] ise NP-hard olarak tanımladıkları kablosuz ağlardaki batarya ömrü optimizasyon problemi üzerine çalışmış ve ‘dallanan ağaç’ uygulaması yapmıştır. Liang ve diğ. [48] ise çok oyunculu İnternet üzerinden oynanan oyunlar konusunda bir çalışma yapmış ve modern İnternet çağının uygulamalarından olan gerçek zamanlı interaktif oyunların servis kalitesinin optimizasyonunu çalışmıştır. De Jong ve Lentz [49] e-devlet uygulamalarından 15 belediyenin web sayfasını incelemiş, senaryolara göre kullanım kolaylıklarını irdelemiş ve web sayfalarının optimizasyonu konusunda tavsiyelerde bulunmuştur. Eliasson ve diğ. [50] İnternet üzerinden oylama konusuna ve her kullanıcının oy kullanması hususunun optimizasyonuna değinmiştir. Benzer şekilde İnternet üzerinden pazarlık da çalışma konusu olmuş, Dzeng ve Lin [51] her iki tarafı da tatmin edecek pazarlık anlaşmasının, genetik algoritma yardımıyla yapılmasının, pazarlık zamanı ve maliyetinden kazanımlar sağladığını belirtmiştir. Fathian ve Amiri [52] kümeleme analizinin; istatistik, makine öğrenmesi, veri madenciliği ve örüntü farkındalığı gibi aktif araştırma alanlarının vazgeçilemez bir konusu olduğunu vurgulamış; K-means metodunun ise kolaylığından ve büyük veri setlerini kümelemede hızlı olmalarından, kümeleme metotları içerisinde çok kullanılan metot olduğunu ifade etmiştir. Çalışmalarında ayrıca K-means metodunun iki eksikliğinden bahsederek, son yıllarda karınca ve bal arıları gibi çalışkan böceklerin davranışları örnek alınarak arama ve problem çözmede bu modellerin kullanıldığını, bunlara örnek olarak arama algoritmalarının gerçek bal arısı evliliklerinden esinlenerek yapıldığını ifade etmiş, İnternet üzerinden satış yapan marketlerin müşteri odaklı optimizasyonu konusunda çalışmalarda bulunmuşlardır. Oliveira ve diğ. [53] ise makalelerinde saat bazında kullanıcı alışkanlıklarını inceleyerek, kaynakların optimizasyonunu sağlayabilmek için servis farklılaştırmasını önermiştir. İnternet kullanıcıları, kullandıkları saat dilimlerine göre kümelenmiş ve kümeleme, en önemli parça ve ayrıştırma analizleri ile bir çözüm önerilmiştir. Sanal ortamda yapılan saldırıların artmasıyla birlikte, İnternet ağ güvenliği konusunda da harekât araştırması çalışmalarının yapılması kaçınılmaz hâle gelmiştir. Postigo-Boix ve diğ. [54] paket filtrelerin saldırıları en aza indirmesi için ağda nereye konması gerektiğini incelemiştir. İnternetteki bilgilerin IP paketlerle iletildiğini, IP paketlerin ise bir çıkış ve varış adresi içermesi gerektiğini, yönlendirme tabanlı paket filtrelerin, gelen IP paketi adresini doğruladığını hatırlatmıştır. Sahte paketlerin adreslerine ulaşmalarını engelleyebilecek ağ filtreleri için, en az sayıdaki en önemli bağlantı noktası kümelerini bulma probleminin NP-hard problemi olduğunun ispat edildiği ve optimum çözüme sezgisel bir yaklaşımla varıldığı iddia edilmiştir. Kim ve diğ. [55] ağ trafiğini gereksiz yere meşgul eden solucanların, yönlendirici seviyesinde engellenmenin ilave ağ gecikmelerine sebep olacağı gerekçesiyle uygun olmayacağını bildirmiştir. ‘Epidemiolojik’ model yardımıyla solucan yayımı alışkanlıklarını anlayabilen bir sistemle, maliyetleri dikkate alan bir optimizasyon modeli önerilmiştir. Paket filtreleri konusunda Hamed ve Al-Shaer [56], filtrelerin en kötü senaryoların düşünülerek planlandığını ancak çoğu zaman optimum bir senaryo planlanmadığını belirtmiş ve organizasyonların güvenlik duvarları politikalarını optimize edecek bir teknik önermiştir. Yasal olmayan kopyalama konusunda ise Sasaki ve diğ. [57] hatalıağaç analizini kullanmıştır. Saldırı tespiti, ağ güvenliği ve sistemlerin kesintisiz çalışması konusunda Takçı ve Soğukpınar [58], veri madenciliği tekniğiyle ortalama testi ve dosya kullanım testi adı altında iki test uygulanmıştır. Kahya [59] ise çalışmasında bilgisayarların ağ güvenliğini sağlama yöntemlerini açıklamıştır. Yapılan makale çalışmaları Tablo-1’de sunulan konular ve prensipler altında özetlenebilir. Tablo 1 İncelenen Çalışmaların Konu ve Prensiplere Göre Dağılımı. * Çalışmaların tamamı içerisindeki oranı belirtmektedir. ** Konularla ilişkilendirilen prensipleri göstermektedir. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Harekât araştırmasının problemlerinde etkin ve verimli çözümlerin bulunmasında yoğun olarak kullanılan bilgisayar ve İnternet, bu faaliyetleri daha kısa sürede ve daha az maliyetle yerine getirebilmek için harekât araştırmasına ihtiyaç duymuştur. Bu çalışmada IPv4 uygulamaları için yapılan optimizasyon çalışmalarının izlediği yol incelenmiş, İnternete ilişkin harekât araştırmalarının sistematik bir analizi maksadıyla bir prensipler manzumesi oluşturulmuş ve 1993-2008 yılları arasında yapılan araştırmaların hangi konularda yoğunlaştığı analiz edilmiştir. Tablo 1’de de görüldüğü gibi yapılan bir çalışmanın sadece bir prensibe hizmet etmediği, ağ yapısı içerisinde diğer prensiplere de katkı sağlayabildiği görülmektedir. Araştırma konularından sırasıyla e-Ticaret/e-Oyun (%29), İçerik dağıtma Ağı (%19), Ağ Trafiği (%10), Bandgenişliği/Kampüs Ağlar (%9) ve Mobil Haberleşme (%8) harekât araştırması çalışmalarının yaklaşık %75’ini oluşturmaktadır. Bu çalışmaların da öncelikli olarak ekonomi prensibinde değerlendirildiği görülmektedir. Ekonomi prensibini sürat prensibi takip etmekte ve bir kısım çalışmaların da güvenilirlik prensibine göre değerlendirmeler yapılmaktadır. Bununla birlikte IPv6’yı araştırma kapsamında incelenen makalelerin yalnızca %3’ü incelemiş ve entegrasyon, güvenilirlik ve müşteri memnuniyeti konularına odaklanılmıştır. Bir müddet entegrasyon problemi yaşanacağı aşikar bir konudur, ancak diğer çalışmaların analizinden de anlaşılacağı üzere daha çok ticari faaliyetler üzerine çalışmalar yapılmıştır. Zamanla IPv6 çalışmalarının da bu sebepten dolayı ekonomi, sürat ve güvenilirlik prensipleri ışığında e-Ticaret/e-Oyun, İçerik Dağıtma Ağı ve Haberleşme konularında yoğunluk kazanacağı değerlendirilmektedir. Yapılan çalışmalarda önerilen modeller, sezgisel bulgulara dayanmıyorsa analiz yapıldığı, modellerin karmaşık veya sezgisel bulgulara dayandığı bazı durumlarda ise simülasyonlarla desteklendiği görülmüştür. Gözüken o ki, yıllardır İnternetteki gecikmeleri ve servis kaliteleri ile ilgili problem çözümlerinin hangi yaklaşımlarla daha etkin çözülebileceği hususunda tartışmalar ve çalışmalar IPv6 destekli sistemler için de devam edecektir. Haberleşme konusundaki teknolojik gelişmelerin, yayımlanan makalelerin sayısında da artışa neden olduğu 117 ULUSAL IPv6 KONFERANSI 2011 gözlenmiştir. Son yıllardaki makalelerin çoğunluğunun mobil haberleşme konusunda olduğu görülmüştür. IPv6 konusunda yapılacak çalışmaların, IP adreslerini vermede daha fazla yer kullanılacak olması, bandgenişliğini artıracak ve özellikle mobil sistemlerde optimizasyon çalışmaları için IPv4’de yapılan çalışmaların benzerinin IPv6 için de yapılmasını zorunlu kılacaktır. Bu çalışmaların başarısında “Harekât araştırması” kilit rol oynayacaktır. Zaten dar olan görüngenin daha çok kısmının adreslemelerde kullanılması ve bu ortamı kullanacak cihaz sayısının artması sonucu, esas bilginin gönderileceği band azalacak ve “optimizasyon” tekniklerinin kullanılması zorunluluğu giderek artacaktır. Tüm dünyada sadece VoIP değil aynı zamanda EoIP (Everthing over IP) konusunda çalışmalar yoğunlaşmıştır ve yakın gelecekte tüm haberleşme sistemlerinin ve protokollerinin IP tabanlı olması beklenmektedir. İnternet kullanımının artması (IPv6) ile birlikte görünge (spektrum) ihtiyacının artacağı, bu nedenle özellikle uydu haberleşmesi ile kablosuz mobil haberleşmede sınırlı olan bandgenişliğini daha verimli kullanabilecek ve IPv6‘nın kullanılmasıyla birlikte İnternet haberleşmesinde servis kalitesini artırmak maksadıyla kullanabilecek optimizasyon çalışmalarının daha da artacağı beklenmektedir. IP tabanlı sistemlerin inanılmaz şekilde yaygınlaşmasıyla ortaya çıkan problemin büyük kısmına cevap verecek Ipv6’ya, bir müddet iki versiyonun (Ipv4 ve Ipv6) birlikte götürülmesinin uygun olacağı, bu sırada ise Ipv6’yı en etkin şekilde kullanacak teorik çalışmaların ve milli geçiş stratejilerinin oluşturulmasının uygun olacağı sonucuna varılmıştır. KAYNAKLAR [1]Basalla, B. (2000), “Teknolojinin Evrimi”, Tübitak Popüler Bilim Kitapları, Ankara. [2]Rong B., Qian Y., Lu K., Chen H.H. ve Guizani M. “Call admission control optimization in WiMAX networks”, Transactions on Vehicular Technology, IEEE Vol. 57, Issue: 4, 2509-2522. 2008. [3]So A. ve Liang B. “Efficient wireless extension point placement algorithm in urban rectilineal WLANs”, IEEE Transactions on Mobile Computing. Vol.: 6, Issue: 5, 474-487. 2007. [4]Caini, C., Firrincieli, R., Marchese, M., De Cola, T., Luglio, M., Roseti, C., Celandroni, N. ve Potorti, F. “Transport layer protocols and architectures for satellite networks”, International Journal of Satellite Communications and Networking, Vol.: 25, Issue: 1, 1-26. 2007. [5]Celandroni, N., Davoli, F., Ferro, E. ve Gotta, A. “Long-lived TCP connections via satellite: Cross-layer bandwidth allocation, pricing and adaptive control”, IEEE-ACM Transactions on Networking, Vol.: 14, Issue: 5, 1019-1030, 2006. [6]Giambene, G ve Kota, S. “Cross-layer protocol optimization for satellite communications networks: A survey”, International Journal of Satellite Communications and Networking, Vol.: 24, Issue: 5, 323-341. 2006. [7]Skinnemoen H, Leirvik R, Hetland J, Fanebust H, Paxal V, “Interactive IP-network via satellite DVB-RCS”, IEEE Journal on Selected Areas in Communications ,Vol.: 22 ,Issue: 3 , 508-517 , 2004 [8]Brostrom, P. ve Holmberg, K., “Multiobjective design of survivable IP networks”, Annals of Operations Research, Vol.: 147, Issue: 1, 235-253. 2006 [9]Hsu, C.Y., Wu J.C., Wang, S.T. ve Hong, CY., “Survivable 118 and delay-guaranteed backbone wireless mesh network design”, Journal of Parallel and Distributed Computing, Vol.: 68, Issue: 3, 306-320. 2008. [10]Salles, R.M. ve Rolla, V.G., “Efficient routing heuristics for Internet traffic engineering”, Computer Communications, Vol.: 30, Issue: 9, 1942-1952. 2007. [11]Bamatraf, M. ve Othman, M., “Improved balancing heuristics for optimizing shortest path routing”, Computer Communications, Vol.: 30, Issue: 7, 1513-1526, 2007. [12]Wen, U., Wang, W. ve Yang, C., “Traffic engineering and congestion control for open shortest path first networks”, OmegaInternational Journal of Management Science, Vol.: 35, Issue: 6 , 671-682, 2007. [13]Chiang, M., Low, S.H., Calderbank, A.R. ve Doyle, J.C., “Layering as optimization decomposition: A mathematical theory of network architectures”, Proceedings of the IEEE ,Vol.: 95 ,Issue: 1 , 255-312 , 2007 [14]De Giovanni, L. ve Tadei, R., Networks ,” Tailoring neighborhood search for the Internet Protocol Network Design Problem with Reliability and Routing Constraints”, Vol.: 49 ,Issue: 1 ,Special Issue: Sp. Iss. SI , 65-79 , 2007 [15]Li, J. ve Wang, J.Z., “Real-time computerized annotation of pictures”, IEEE Transactions on Pattern Analysis and Machine Intelligence ,Vol.: 30 ,Issue: 6 , 985-1002 , 2008 [16]Cheng B., Liu X., Zhang Z., Jin H., Stein L. ve Liao, X., “Evaluation and optimization of a peer-to-peer video-on-demand system”, Journal of Systems Architecture ,Vol.: 54 ,Issue: 7 , 651663 , 2008 [17]B.Akbari, H.R. Rabiee ve M. Ghanbari, “An optimal discrete rate allocation for overlay video multicasting”, http://www. sciencedirect.com/science Erişim: 31 Ağustos 2007 [18]Chakareski J (Chakareski, Jacob), Frossard P (Frossard, Pascal) , “Distributed collaboration for enhanced sender-driven video streaming”, IEEE Transactions on Multimedia ,Vol.: 10 ,Issue: 5 , 858-870 , 2008 [19]Tseng SY (Tseng, Sheng-Yuan), Lin CC (Lin, Chang-Chun), Huang YM (Huang, Yueh-Min), “Ant colony-based algorithm for constructing broadcasting tree with degree and delay constraints ”, Expert Systems with Applications ,Vol.: 35 ,Issue: 3 , 1473-1481,: 2008 [20]Aoul YH (Aoul, Yassine Hadjadj), Mehaoua A (Mehaoua, Ahmed), Skianis C (Skianis, Charalabos), “A fuzzy logic-based AQM for real-time traffic over internet”, Computer Networks ,Vol.: 51 ,Issue: 16 , 4617-4633 , NOV 14 2007 [21]Fong MH (Fong, Mo-Han), Novak R (Novak, Robert), McBeath S (McBeath, Sean), Srinivasan R (Srinivasan, Roshni), “Improved VoIP capacity in Mobile WiMAX systems using persistent resource allocation”, IEEE Communications Magazine ,Vol.: 46 ,Issue: 10 , 50-57 , 2008 [22]Bouras C, Ganos P, Karaliotas A, “The deployment of IPv6 in an IPv4 world and transition strategies”, Internet ResearchElectronic Networking Applications and Policy ,Vol.: 13 ,Issue: 2 , 86-93 , 2003 [23]Kandikattu R (Kandikattu, Ramanarayana), Jacob L (Jacob, Lillykutty) , “A Secure IPv6-based Urban Wireless Mesh Network”, Computer Communications ,Vol.: 31 ,Issue: 15 , 37073718 , 25 2008 [24]Pack S (Pack, Sangheon), Shen XM (Shen, Xuemin (Sherman)), Mark JW (Mark, Jon W.), Pan JP (Pan, Jianping), “Adaptive route optimization in hierarchical mobile IPv6 networks”, IEEE Transactions on Mobile Computing ,Vol.: 6 ,Issue: 8 , 903-914 , 2007 [25]Novak DC (Novak, David C.), “Managing bandwidth allocations between competing recreational and non-recreational traffic on campus networks”, Decision Support Systems ,Vol.: 45 ,Issue: 2 , 338-353 , 2008 [26]Bektas T (Bektas, Tolga) , Cordeau JF (Cordeau, Jean- Francois), Erkut E (Erkut, Erhan), Laporte G (Laporte, Gilbert) , “Exact algorithms for the joint object placement and request routing problem in content distribution networks”, Computers & Operations Research ,Vol.: 35 ,Issue: 12 , 3860-3884 , 2008 [27]Riziotis C (Riziotis, Christos), Vasilakos AV (Vasilakos, Athanasios V.), “Computational intelligence in photonics technology and optical networks: A survey and future perspectives”, Information Sciences ,Vol.: 177 ,Issue: 23 , 52925315 , 1 2007 [28]Grubesic TH (Grubesic, Tony H.), Matisziw TC (Matisziw, Timothy C.)2, Murray AT (Murray, Alan T.)3, Snediker D (Snediker, Diane) , “Comparative approaches for assessing network vulnerability”, International Regional Science Review ,Vol.: 31 ,Issue: 1 , 88-112 , 2008 [29]Chamberland S, “On the expansion problem of reliable IP networks with performance guarantees”, INFOR ,Vol.: 43 ,Issue: 4 , 341-359 , NOV 2005 [30]Chamberland S, St-Hilaire M, Pierre S, “On the point-ofpresence optimization problem in IP networks”, Canadian Journal of Electrical And Computer Engineering ,Vol.: 30 ,Issue: 3 , 137143 , SUM 2005 [31]Tsai PL (Tsai, Pan-Lung), Lei CL (Lei, Chin-Laung), “Analysis and evaluation of a multiple gateway traffic-distribution scheme for gateway clusters”, Computer Communications ,Vol.: 29 ,Issue: 16 , 3170-3181 , 12 2006 [32]Pan YT (Pan, Yantao), Peng W (Peng, Wei), Lu XC (Lu, Xicheng), “A genetic algorithm on multi-sensor networks lifetime optimization”, Wireless Algorithms, Systems, and Applications, Proceedings Book Series: Lecture Notes in Computer Science ,Vol.: 4138 , 295-306 , 2006 [33]Kalanidhi S, “Value creation in a network: The role of Pricing and Revenue Optimization and Enterprise Profit Optimization”, Information Systems Frontiers ,Vol.: 3 ,Issue: 4 , 465-470 , 2001 [34]Nakrani S, Tovey C, “On honey bees and dynamic server allocation in Internet hosting centers”, Adaptive Behavior ,Vol.: 12 ,Issue: 3-4 , 223-240 , 2004 [35]Bhargava HK (Bhargava, Hemant K.), Sun DW (Sun, Daewon) , “Pricing under quality of service uncertainty: Market segmentation via statistical QoS quarentees.”, European Journal of Operational Research ,Vol.: 191 ,Issue: 3 , 1189-1204 , 16 2008 [36]Tuffin B, “Charging the Internet without bandwidth reservation”, Journal of Information Science and Engineering ,Vol.: 19 ,Issue: 5 , 765-786 , 2003 [37]Hwang GJ (Hwang, Gwo-Jen), Yin PY (Yin, Peng-Yeng), Wang TT (Wang, Tzu-Ting), Tseng JCR (Tseng, Judy C. R.), Hwang GH (Hwang, Gwo-Haur) , “e-learning system ”, Computers & Education ,Vol.: 51 ,Issue: 1 , 337-353 , 2008 [38]Mockus J (Mockus, Jonas), “A system for distance studies and applications of metahuristics ”, Journal of Global Optimization ,Vol.: 35 ,Issue: 4 , 637-651 , 2006 [39]Hong SK, Jun W, “A fundamental web-board system toward the adaptive mobile school web site”, WEB Information Systems Wise 2004 Workshops, Proceedings Book Series: Lecture Notes in Computer Science ,Vol.: 3307 , 167-172 , 2004 [40]Marincas DA (Marincas, Delia Adriana), “Information system for the supply chain management”, Amfiteatru Economic ,Vol.: 10 ,Issue: 24 , 236-253 , 2008 [41]Luo XG (Luo, Xinggang), Tu YL (Tu, Yiliu), Tang JF (Tang, Jiafu), Kwong CK (Kwong, C. K.) , “Optimizing customer’s selection for configurable product in B2C e-commerce application”, Computers in Industry ,Vol.: 59 ,Issue: 8 , 767-776 , 2008 [42]Kim KJ (Kim, Kyoung-jae), Ahn H (Ahn, Hyunchul) , “A recommender system using GA K-means clustering in an online shopping market”, Expert Systems with Applications ,Vol.: 34 ,Issue: 2 , 1200-1209 , FEB 2008 [43]Ninan JA (Ninan, J. A.), Siddique Z (Siddique, Z.), “Internetbased framework to support integration of the customer in the design of customizable products ”, Proceedings of The Institution Of Mechanical Engineers Part B-Journal of Engineering Manufacture ,Vol.: 221 ,Issue: 3 , 529-538 , 2007 [44]Dotoli M, Fanti MP, Meloni C, Zhou MC, “Design and optimization of integrated e-supply chain for agile and environmentally conscious manufacturing”, Source: IEEE Transactions on Systems Man and Cybernetics Part A-Systems And Humans ,Vol.: 36 ,Issue: 1 , 62-75 , 2006 [45]Scott CH, Scott JE, “On models for the operation of a class of electronic marketplaces”, Omega-International Journal of Management Science ,Vol.: 32 ,Issue: 5 , 373-383 , 2004 [46]Henkel J, Li YB, “Avalanche: An environment for design space exploration and optimization of low-power embedded systems”, IEEE Transactions on Very Large Scale Integration (VLSI) Systems ,Vol.: 10 ,Issue: 4 , 454-468 , 2002 [47]Ma C (Ma, Chi), Zhang ZH (Zhang, Zhenghao), Yang YY (Yang, Yuanyuan) , “Battery-aware scheduling in wireless mesh networks”, Mobile Networks & Applications ,Vol.: 13 ,Issue: 1-2 , 228-241 , 2008 [48]Liang L, Sun ZL, Cruickshank H, “Relative QoS optimization for multiparty online gaming in DiffServ networks”, IEEE Communications Magazine ,Vol.: 43 ,Issue: 5 , 75-83 , 2005 [49]de Jong M (de Jong, Menno), Lentz L (Lentz, Leo), “Municipalities on the web: User-friendliness of government information on the Internet”, Electronic Government, Proceedings Book Series: Lecture Notes in Computer Science ,Vol.: 4084 , 174185 , 2006 [50]Eliasson C (Eliasson, Charlott), Zuquete A (Zuquete, Andre), “An electronic voting system supporting vote weights”, Internet Research ,Vol.: 16 ,Issue: 5 , 507-518 , 2006 [51]Dzeng RJ, Lin YC, “Intellegent agents for supporting costruction procurement negotiation”, Expert Systems with Applications ,Vol.: 27 ,Issue: 1 , 107-119 , 2004 [52]Fathian M (Fathian, Mohammad), Amiri B (Amiri, Babak) , “A honeybee-mating approach for cluster analysis”, International Journal of Advanced Manufacturing Technology ,Vol.: 38 ,Issue: 7-8 , 809-821 , 2008 [53]de Oliveira MR (de Oliveira, Maria Rosario), Valadas R (Valadas, Rui), Pacheco A (Pacheco, Antonio), Salvador P (Salvador, Paulo), “Cluster analysis of Internet users based on hourly traffic utilization”, IEICE Transactions on Communications ,Vol.: E90B ,Issue: 7 , 1594-1607 , 2007 [54]Postigo-Boix M (Postigo-Boix, Marcos), Garcia-Haro J (Garcia-Haro, Joan), Melus-Moreno JL (Melus-Moreno, Jose L.), “A cost-efficient method for streaming stored content in a guaranteed QoS Internet”, Computer Networks ,Vol.: 51 ,Issue: 1 , 309-335 , 17 2007 [55]Kim J (Kim, Jonghyun), Radhakrishnan S (Radhakrishnan, Sridhar), g J (g, Jongsoo), “Cost optimization in SIS model of worm infection”, ETRI Journal ,Vol.: 28 ,Issue: 5 , 692-695 , 2006 [56]Hamed ve Al-Shaer, “On autonomic optimization of firewall policy organization”, Journal Of High Speed Networks, Volume: 15, Issue: 3, Pages: 209-227, 2006 [57]Sasaki ve diğ.” Combinatorial optimization of countermeasures against illegal copying”, Computer Science Volume: 2845 Pages: 128-143, 2004 [58]Takcı,H.,”Veri madenciliği ile Saldırı Tespiti”, Web adresi: http://www.teknoturk.org/docking/yazilar/tt000117-yazi.htm,2004 [59]Erhan Kahya, “Bilgisayar ağ güvenliği”, http://ab.org.tr/ab06/ ozet/3.html, 2006. 119