2013-2017 YUKARI HAVZA SEL KONTROLÜ EYLEM PLANI

2013-2017 YUKARI HAVZA SEL KONTROLÜ EYLEM PLANI

T.C.
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
YUKARI HAVZA
SEL KONTROLÜ EYLEM PLANI
2013-2017
Ağrı - Doğubeyazıt
Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü
www.cem.gov.tr
Başta bilim adamları olmak üzere pek çok çevrelerce günümüzün en ciddi küresel meseleleri olarak küresel ısınma, iklim değişikliği ve çölleşme görülmektedir.
Özellikle son yıllarda Dünyanın çeşitli bölgelerinde yaşanan sel felaketleri ve orman yangınları gibi pek çok tabii felaketler, meselelerin giderek artan bir şekilde
dünyanın geleceğini tehdit ettiğini ve tedbir alınmazsa felaketlerin daha da sık
ve şiddetli bir biçimde yaşanacağını ortaya koymaktadır.
Ülkemiz coğrafi konum itibarıyla gerek erozyon, gerekse küresel ısınma ve iklim
değişikliğinin muhtemel tesirleri açısından hassas bir bölgede bulunmaktadır.
İklim değişikliği başta olmak üzere, artan çevresel meselelere karşı hassasiyet ve
tabii afetler konusunda, hazırlıklı olmak, bu dönemde de halkımıza ve yegâne
yaşama ortamımız Dünya’ya karşı Hükümetimizin en önemli yükümlülükleri
arasında yer almaya devam edecektir.
Recep Tayyip ERDOĞAN
Başbakan
Gerek çevre ve tabiatın dengesiz kullanımı ve gerekse diğer sebeplerden kaynaklanan tabii afetlere karşı tedbir alarak halkımızın can ve mal emniyetini korumak, en çok öncelik verdiğimiz alanlardan birisi olmaya devam etmektedir.
Sel ve taşkınlarla en tesirli mücadele, yukarı havzalarda yapılacak ağaçlandırma
ve erozyon kontrolü çalışmaları ile bozulan tabii dengenin yeniden tesis edilmesidir.
Ülkemizi, iktidarımız döneminde orman varlığını arttıran nadir ülkelerden birisi
haline getirdik, orman varlığımızı zenginleştirdik ve ağaçlandırmada Dünya’da
ilk üçe girme başarısını gösterdik.
2008 yılında başlattığımız 2008-2012 yıllarını kapsayan beş yıllık Ağaçlandırma
ve Erozyon Kontrolü Seferberliği kapsamında 2 milyon 429 bin hektar alanda
ağaçlandırma, erozyonla mücadele ve ormanların iyileştirilmesi çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalar bütün Dünyaca takdir görmüştür. Ülkemiz erozyonla
mücadelede dünya lideri olmuştur.
Önümüzdeki dönemde Orman ve Su İşleri Bakanlığımız uhdesinde çölleşme,
erozyon, sel ve taşkınlar ile mücadele çalışmalarımızı artırarak devam edeceğiz.
Bu çalışmalar daha da ileri götürülerek önümüzdeki beş yıllık dönem için
(2013-2017) Sel Eylem Planı 2013 yılında uygulaya başlayacaktır. Sel Eylem Planı
bütün ilgili kurum ve kuruluşlarca, müşterek bir program çerçevesinde uygulanarak muhtemel can ve mal kayıplarının en aza indirilmesi hedeflenmektedir.
Gayemiz, ülkemiz topraklarını korumak, vatandaşlarımıza daha güvenli yeşil ve
yaşanabilir ülke oluşturmaktır.
Bu vesileyle Orman ve Su İşleri Bakanlığının bütün mensuplarını, çalışmalara
katkı sağlayacak diğer kurum ve kuruluşları ve emeği geçecek herkesi gösterecekleri üstün gayretleri sebebiyle şimdiden tebrik ediyorum.
1
Denizli
2
İklim değişikliği, çölleşme ve kuraklık günümüzün en ciddi küresel meselesi olarak görülmektedir.
Yapılan iklim değişikliği simülasyonlarında atmosferdeki karbondioksit konsantrasyonunun normalin iki katına çıkması halinde, hafif yağışlı günlerin daha
az olacağını ve şiddetli sağanak yağışlı günlerin frekansının artacağını açıkça
göstermiştir. Başka bir ifadeyle ilerde bugünkünden daha şiddetli sağanak yağışlar beklenmelidir. Bunun kaçınılmaz neticesi ise gelecekte daha büyük sellerin ve daha büyük taşkınların meydana gelmesi olacaktır. Dolayısıyla bütün
dünyada ve ülkemizde sel kontrolü çalışmalarına duyulan ihtiyacın giderek
daha da artması beklenmektedir.
Son yıllarda gerek Dünya ve gerek ülkemizde erozyon ve buna bağlı olarak sel,
heyelan ve taşkın olaylarında bir artışın olduğu gözlenmektedir.
Prof. Dr. Veysel EROĞLU
Orman ve Su İşleri Bakanı
Türkiye; topografik yapının yüksek ve engebeli oluşu, jeolojik yapı ve toprakların erozyona karşı duyarlılığı, yarı kurak iklim şartlarının karakteristik özelliklerinden dolayı, şiddetli sağanak yağışlar sebebiyle ekolojik açıdan erozyon ve sel
felaketine oldukça hassas bir yapıda bulunmaktadır.
Türkiye gibi ekonomik gelişme faaliyetinin yoğun bir biçimde devam ettiği ülkelerde, sanayileşme ve sektör çeşitliliğinin beraberinde getirdiği şehirleşme faaliyetleri, akarsu havzalarının muhtelif kesimlerindeki insan faaliyetinin çeşitliliğini ve yoğunluğunu da büyük ölçüde arttırmaktadır. Bu ise havza bütünündeki
bitki-toprak-su arasındaki hidrolojik dengeyi bozmakta ve neticede can ve mal
kaybına yol açan sel ve taşkın afetleri yaşanmaktadır.
Türkiye’de sel felaketleri tabii afetler içerisinde en sık karşılaşılan ve ekonomik
kayıpları hayli yüksek olan tabii hadiseler arasında yer alıyor. Sel felaketleri her
yıl ülkemizin birçok şehrinde tesirini göstererek can ve mal kaybına sebep olmakta, yüzlerce ev ve iş yerini kullanılmaz hale getirmektedir. Son yıllarda iklim
değişikliği sebebiyle kararsız hava hareketlerinin aşırı yağış bırakması dolayısıyla sel baskınlarının ani ve daha şiddetli olduğu görülmektedir.
Sel ve taşkınların en önemli sebebi; havzanın üst kısımlarındaki su toplama bölgesinde toprak-su-bitki arasındaki tabii dengenin bozulmasıdır. Sel ve taşkınları
önlemede en tesirli ve kalıcı metot ise su toplama bölgesindeki bozulan tabii
dengeyi yeniden tesis edecek tedbirlerin alınmasıdır.
Sel Eylem Planı ile halkın eğitiminden, ağaçlandırma faaliyetlerine kadar birbirini tamamlayan tedbirlerin, bir plan dahilinde, projeden yararlananlar da dahil
olmak üzere, bütün ilgili kurum ve kuruluşlarca, müşterek bir program çerçevesinde muhtemel can ve mal kayıplarının en aza indirilmesi hedeflenmektedir.
Sel Eylem Planına konu havzalarda çalışmaların tamamlanması ile birlikte sel
yüzünden meydana gelen can ve mal kayıpları asgari saviyeye indirilecek, yukarı havzalardaki arazilerin rehabilite edilmesi ile ekonomiye olan katkı artacaktır.
Sel kontrol çalışmaları için yapılan harcamalar, bu arazilerin üretime dönüştürülmesi ile kısa vadede geri dönüşümü sağlanacaktır.
Sel Eylem Planının uygulanmasında katkıda bulunacak kurum ve kuruluşlar
ile emeği geçecek herkesi, gösterecekleri gayretleri sebebiyle şimdiden tebrik
eder, planın hazırlanmasında emeği geçenlere teşekkür ederim.
3
KISALTMALAR
AFAD: Başbakanlık Afet ve Acil Durum
Yönetimi Başkanlığı
CBS : Coğrafi Bilgi Sistemi
ÇEM: Çölleşme ve Erozyonla Mücadele
Genel Müdürlüğü
DSİ : Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü
EMDAT: International Disaster Data Base
(Uluslar arası Afet Veri Tabanı)
EYDB : Eğitim Yayın Dairesi Başkanlığı
HES: Hidro Elektrik Santrali
MGM : Devlet Meteoroloji İşleri
Genel Müdürlüğü
OGM : Orman Genel Müdürlüğü
OSİB: Orman ve Su İşleri Bakanlığı
STK
: Sivil Toplum Kuruluşları
SUEN: Türkiye Su Enstitüsü
SYGM: Su Yönetimi Genel Müdürlüğü
TEMA: Türkiye Erozyonla Mücadele Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları
Koruma Vakfı
TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu
Van - Ağzıkara
İçindekiler
1. Giriş ................................................................................................................................................................................................6
2. Gaye ................................................................................................................................................................................................8
3. Dünya’da Sel..................................................................................................................................................................................11
4. Türkiye’de Sel................................................................................................................................................................................12
5. Sel Oluşumunda Etkili Olan Unsurlar................................................................................................................................14
5.1. İklim.............................................................................................................................................................................................14
5.2. Jeoloji ve Toprak Özellikleri.................................................................................................................................................14
5.3. Bitki Örtüsü...............................................................................................................................................................................16
5.4. İnsan Tesirleri............................................................................................................................................................................17
6. Ülkemizde Yapılan Bazı Sel ve Erozyon Kontrol Çalışmaları..................................................................................18
6.1. Akşehir Sel ve Erozyon Kontrolü Projesi.........................................................................................................................18
6.2. İzmir Karşıyaka Sel ve Erozyon Kontrolü Projesi..........................................................................................................19
6.3. Ağrı Doğubayazıt Sel ve Erozyon Kontrolü Projesi.....................................................................................................19
6.4. Adana Çakıt Çayı Sel ve Erozyon Kontrolü Projesi......................................................................................................20
6.5. Kahramanmaraş Yeşil kuşak Projesi.................................................................................................................................20
6.6. Van Ağzıkara Sel Kontrolü Projesi.....................................................................................................................................21
7. Sel ile Mücadelede Genel Prensipler.................................................................................................................................22
8. Sel Deresi Havzalarında Alınacak Sel Kontrol Tedbirleri.........................................................................................24
8.1. İdari Tedbirler...........................................................................................................................................................................24
8.2. Kültürel Tedbirler....................................................................................................................................................................24
8.3. Mekanik Tedbirler...................................................................................................................................................................24
8.3.1. Yamaç Islah Tesisleri........................................................................................................................................................25
8.3.1.1. Teraslar.........................................................................................................................................................................25
8.3.1.1.1. Eğimli Teraslar....................................................................................................................................................25
8.3.1.1.2. Eğimsiz Teraslar.................................................................................................................................................25
8.3.1.1.3. Çalı demetli teraslar........................................................................................................................................26
8.3.1.1.4. Makine İle Yapılan Teraslar............................................................................................................................26
8.3.1.1.4.1. Paletli Mini Ekskavatör ile Yapılan Teraslar........................................................................................26
8.3.1.1.4.2. Lastik Tekerlerli Ekskavatör (örümcek ekskavatör) ile Yapılan Teraslar...................................27
8.3.1.1.4.3. Meror Tipi Teraslar.....................................................................................................................................27
8.3.1.2. Çizgi Ot Ekimi.............................................................................................................................................................28
8.3.1.3. Örme Çit.......................................................................................................................................................................28
8.3.1.4. Kafes Tel Çit.................................................................................................................................................................29
8.3.1.5. Taş Kordon..................................................................................................................................................................29
8.3.2. Oyuntu Islah Tesisleri......................................................................................................................................................30
8.3.2.1. Çevirme Hendeği (Saptırma Kanalı)..................................................................................................................30
8.3.2.2. Tahliye Kanalları (Su Yolları)..................................................................................................................................30
8.3.2.3. Sınai Tesisler (Enine Yapılar)..................................................................................................................................30
8.3.2.3.1. Kuru Duvar Eşikler............................................................................................................................................31
8.3.2.3.2. Miks ve Harçlı Duvar Eşikler..........................................................................................................................31
8.3.2.3.3. Çuvallı Toprak Sedde.......................................................................................................................................32
8.3.2.3.4. Kafes Tel Eşikler.................................................................................................................................................32
8.3.2.3.5. Biyolojik Yapılar................................................................................................................................................33
8.3.2.3.5.1. Örme Canlı Eşikler.....................................................................................................................................33
8.3.2.3.5.2. Çalı Demetli Canlı Eşikler........................................................................................................................33
8.3.3. Macra Islah Tesisleri................................................................................................................................................................34
8.3.3.1 Britler........................................................................................................................................................................................34
8.3.3.2 Taban Kuşakları......................................................................................................................................................................34
8.3.3.3 Islah Sekileri...........................................................................................................................................................................34
8.3.3.4 Tersip Bentleri (Biriktirme Barajları)................................................................................................................................35
8.3.3.5 Geçirgen ve Süzücü Yapılar...............................................................................................................................................35
8.4. Ağaçlandırma...........................................................................................................................................................................36
8.5. Rehabilitasyon.........................................................................................................................................................................37
8.6. Mera Islahı.................................................................................................................................................................................38
8.7. Diğer Tedbirler.........................................................................................................................................................................39
8.7.1. Yol Planlamasında Alınması Gereken Tedbirler.....................................................................................................39
8.7.2. Baraj, HES, Maden Ocakları ve Diğer Tesislerde Alınacak Tedbirler................................................................39
9. Hedefler...........................................................................................................................................................................................40
10. Eğitim ve Tanıtım Faaliyetleri.............................................................................................................................................41
11. İzleme ve Değerlendirme.....................................................................................................................................................42
12. Ana Havzalar İtibarı İle Sel Havzaları............................................................................................................................43
13. Havzalara Göre Eylem Planı.....................................................................................................................................45-112
Giriş
S
el, şiddetli ani yağışların ardından, yamaçlardan, yan derelerden ani olarak gelen ve fazla miktarda katı materyal (asılı yük ve yatak
yükü halinde sürüntü) ihtiva eden büyük su
kütlelerinin akarsu yataklarında, vadi yamaç ve tabanlarında, çukur alanlarda ve kıyılarda, kontrolsüz
bir şekilde akması ve yayılmasıdır.
Taşkın, sellerin birleşmesiyle daha büyük akarsu yataklarında oluşan ve çevredeki yayvan arazide su ve
ince boyutlu sediment baskınlarına yol açan yüksek
akışlarla yatakların taşmasıdır.
Sellerin çok büyük bir kısmı, tabiatın kendini koruma
mekanizması içinde gelişen olaylar neticesinde meydana gelmektedir. Sel, canlı ve cansız çevreye zarar
vermediği sürece normal bir “hidrometeorolojik”
olay olarak kabul edilmektedir.
Türkiye’yi tehdit eden tabii afetler arasında sel, depremlerin ardından 2. sırada gelmektedir. Sel ve taşkınlar, meteorolojik karakterli afetlerin en yaygın görülen misallerinden biridir. Sel ve taşkınlar genellikle
uzun süreli yağışlar ya da şiddetli ve ani yağışlardan
6
sonra, özellikle fazla eğimli ve geçirimsiz topraklarda meydana gelmektedir. Ayrıca kar yağışının yoğun
olduğu havzalarda; sıcaklığın birden bire artması neticesinde kar örtüsünün erimesi de sel ve taşkınlara
yol açabilmekte ve taşkın debilerine tesir etmektedir.
Türkiye gibi ekonomik gelişme faaliyetinin yoğun
bir biçimde devam ettiği ülkelerde, sanayileşme ve
sektör çeşitliliğinin beraberinde getirdiği şehirleşmeleşme faaliyeti, akarsu havzalarının muhtelif kesimlerindeki insan faaliyetinin çeşitliliğini ve yoğunluğunu
da büyük ölçüde arttırmaktadır. Bu ise havza bütününde bitki-toprak-su arasındaki hidrolojik dengeyi
bozmakta ve neticede can ve mal kaybına yol açan
sel ve taşkın afetleri yaşanmaktadır. Akarsu havzaları
içinde büyüyen yerleşimler, açılan yeni yollar ve kurulan yeni tesisler ile arazi yapısı değişmekte, yanlış
arazi işleme ve kullanma teknikleri ile topraklar daha
yoğun bir şekilde kullanılmakta, bütün bu şartlarda
sel ve taşkın afetleri giderek daha büyük ve sık olarak
görülmektedir. Birçok halde ise, daha önceden sel ve
taşkın koruma tesisi gerekli olmayan alanlarda bile
tedbir alınması zorunlu hale gelmektedir.
Ağrı - Eleşkirt
Yukarı havzalarda alınacak sel kontrol tedbirleri, suyun yüzeysel akışa geçerek sel oluşumunu ve ana
mecralarda taşkın oluşmasını engelleyecektir. Bu ise
can ve mal kaybını ve ana mecrada alınacak tedbirleri en aza indirecektir.
Türkiye’de 2012 yılı sonu itibarı ile 7.889.301 hektar
sahada erozyon kontrol, ağaçlandırma, rehabilitasyon, mera ıslahı çalışması yapılmıştır. Bu çalışmaların
doğrudan ya da dolaylı olarak selleri önlemeye faydası olmuştur.
ÇEM Genel Müdürlüğü’nün kuruluşu ile birlikte sel
kontrol çalışmaları diğer faaliyetlerden ayrılmış “Sel
Kontrolü Uygulama Projesi” geliştirilmiş, proje yapım şartları belirlenmiştir. Model proje oluşturulmuş,
2012 yılı içerisinde çeşitli illerde olmak üzere toplam
13 adet sel kontrolu uygulama projesi yapılmıştır.
Sel Kontrolü Uygulama Projesi yapımı ile birlikte uygulamalara da başlanılmış, Ağrı-Doğubayazıt ve VanAğzıkara’da mera alanlarında yapılan sel kontrolü
çalışmalarından olumlu neticeler alınmıştır.
Çorum -Bozhöyük
7
Gaye
S
Bu eylem planı; yukarı su havzalarında sel oluşumunu azaltan ve yağış-su rejimini düzenlemek gayesiyle yapılacak olan ağaçlandırma, erozyon kontrolü, teraslama, yamaç arazi ıslahı, sel derelerinin
ıslahı, meraların ıslahı ve bozuk ormanlıkların rehabilitasyonu faaliyetlerini kapsamakta olup, ancak
aşağı havzalarda, nehir yataklarında ve şehir geçişleri düzenlemelerini kapsamamaktadır.
el ve taşkınların en önemli sebebi; havzanın üst kısımlarındaki su toplama bölgesinde toprak-su-bitki arasındaki tabii
dengenin bozulmasıdır. Sel ve taşkınları
önlemede en tesirli ve kalıcı usul ise su toplama
bölgesindeki bozulan tabii dengeyi yeniden tesis
edecek tedbirlerin alınmasıdır.
S el ve taşkın zararlarının azaltılması çalışmalarında en tesirli ve ekonomik çözüm; sel yaşanmadan
önce havza genelindeki insan faaliyetlerini düzenleyen ve çoğunlukla yapısal unsur ihtiva etmeyen
nitelikteki tedbirleri almaktır. Halkın eğitiminden,
sel kontrol tesislerinin yapımına, ağaçlandırma faaliyetlerine kadar birbirini tamamlayan tedbirlerin,
bir plan dahilinde, projeden yararlananlar da dahil
olmak üzere, bütün ilgili kurum ve kuruluşlarca,
müşterek bir program çerçevesinde muhtemel
can ve mal kayıplarının en aza indirilmesi hedeflenmektedir.
Türkiye’de kayıtlara göre son on üç yılda 484 sel ve
taşkın hadisesi meydana gelmiş ve 229 can kaybı yaşanmıştır. Ayrıca, sel ve taşkınlar çoğunlukla karayolu,
demiryolu, hava alanı, elektrik hatları, su yolları ve kanalizasyon sisteminde bozulma gibi alt yapı zararlarına
sebep olmakta, bu da ekonomiye olumsuz yönde tesir etmektedir. İklim değişikliği ile birlikte son yıllarda
meydana gelen düzensiz yağışlar dolayısıyla sel ve taşkın olaylarında artışlar olmuştur. Bu artışa paralel olarak
can ve mal kaybı da artmıştır.
Van - Erciş
8
Depremden sonra en büyük felaketin sel ve taşkınlarla yaşandığı düşüldüğünde sel ve taşkınlara karşı
alınacak tedbirlerin son zamanlarda ülke ekonomisinin gelişmesi ile birlikte zararın en düşük seviyeye
indirilmesi mümkündür.
Sel Kontrolü Eylem Planına konu olan havzalarda çalışmaların tamamlanması ile birlikte sel neticesinde
meydana gelen can ve mal kayıpları asgari düzeye
indirilecek, yukarı havzalardaki arazilerin rehabilite
edilmesi ile ekonomiye olan katkı artacaktır. Sel kontrol çalışmaları için yapılan harcamaların, bu arazilerin
üretime dönüştürülmesi ile kısa vadede geri dönüşümü mümkün olacaktır.
Netice olarak;
• Akış katsayısının azaltılması,
• Su tutma kapasitesinin arttırılması,
• Erozyon ve sediment’in azaltılarak sel’in kütlesinin
ve hacminin azaltılması,
• Yamaç arazilerinde drenaj sağlanması
(drenajın düzenlenmesi),
• Akış rejiminin düzenlenmesi,
• Kar erimelerinin geciktirilmesi ve biriktirilmesi
(bakı),
• Evapotranspirasyonun arttırılması,
• Akışın geciktirilmesi,
sağlanacaktır.
Çorum-Bozhöyük
9
10
DÜNYA SEL FELAKETİ HARİTASI
Dünya’da Sel
S
el; özellikle gelişmekte olan ülkelerde, arazilerin yanlış kullanımı, ormanların çeşitli
sebeplerle tahribi, yerleşme ve sanayi alanlarının seçiminde yapılan yanlışlıklar, alt yapı
yetersizliği, hızlı nüfus artışı, toprak-su-bitki arasındaki tabii dengenin bozulmuş olması yüzünden, birçok ülkede tabii afetlerde ilk sırayı almaktadır.
1800’lü yıllarda 1 milyar civarında olan Dünya nüfusu
7 kat artarak 7 milyara ulaşmıştır. Birleşmiş Milletler
Nüfus Fonu’nun tahminlerine göre 2020 yılında Dünya nüfusu 8,5 milyara ulaşacağı öngörülmektedir.
Yüzyılın ortasından bu yana kullanılan su miktarı üç
katına çıkmış, bu vaziyet havzalardaki su bütçesini
bozmuştur.
Dünya nüfusundaki artışa paralel olarak hayvancılık,
orman ve ziraat ürünlerine olan talep de artmakta,
neticede marjinal alanlarda ziraat yapılmakta, meralar bozulmakta ve orman alanları daralmaktadır.
Bu vaziyet toprak erozyonunun artmasına, toprak
kalitesinin bozulmasına ve verimliliğin düşmesine
sebep olmaktadır. Ekosistemdeki bozulmalar insanoğlunu kuraklık, açlık, susuzluk, erozyon, sel, taşkın
gibi birçok meselelerle karşı karşıya getirmektedir.
Dünyanın birçok ülkesinde hangi iklim kuşağında
olursa olsun sel ve taşkın hadiseleri yaşanmaktadır.
Dünyada en sık görülen tabii afet seldir. Bütün “tabii
afetlere” bağlı ekonomik kayıpların % 40’ı sel yüzündendir. Dünya’da afetlere bağlı ölümlerin yarısından
fazlası sellerle olmaktadır.
Dünya genelindeki tabii afetler ele alınınca, 31 çeşit
tabii afetin 28 tanesini meteorolojik afetler oluşturmaktadır. Sel ve taşkınlar, Avrupa’da görülen en yaygın tabii felaket türüdür.
11
12
Kaynak: DSİ
Türkiye’de Yaşanan Sel ve Taşkın Hadiselerinin İllere Göre Dağılımı
Türkiye’de Sel
T
ürkiye; %57’si dağlık arazi sınıfına giren yüksek, engebeli bir topoğrafyaya sahip olup,
ortalama yüksekliği 1132 metredir. Toplam alanın %46’sını %40’tan fazla eğime,
%62,5’tan fazlasını da %15’ten büyük eğime sahip
alanlar teşkil etmektedir. 1000 metrenin üzerindeki
alanlar ülkenin % 56’sını, 0-20 cm derinlikteki toprakların alanı toplam alanın % 40’ını kapsamaktadır.
Türkiye; topoğrafik yapısının yüksek ve engebeli oluşu, jeolojik yapı ve toprakların erozyona karşı hassasiyeti, yarı kurak iklim şartlarının karakteristik özelliklerine sahip olması, şiddetli sağanak yağışlar sebebiyle,
erozyon ve sel felaketine oldukça hassas bir yapıda
bulunmaktadır.
Topoğrafyanın dağlık yapıya sahip olması, meylin
yüksek olması, yağış olarak düşen suyun hareketini
hızlandırmaktadır. Özellikle çıplak arazilere düşen
yağışlar, toprağa infiltrasyonu sağlanamadığından
yüzey akışı olarak kendini göstermektedir. Ayrıca
arazilere düşen yağışların yüzey akışı haline geçmesi
toprak erozyonunu hızlandırmakta, verimli toprakların ve organik maddelerin göl, gölet, baraj, liman
ve denizlere taşınmalarına sebep olmaktadır. Taşınan
verimli topraklar ve diğer malzemeler kanalları, su
yapılarını ve drenaj sistemlerini tıkayarak; göl, gölet, baraj ve limanlarda birikerek bu yapıların faydalı
ekonomik ömrünü azaltmaktadır. Dere ve ırmak kenarlarında taşkınların meydana gelmesiyle ekili-dikili
araziler zarar görmekte, verimli araziler uzun süre su
altında kalmakta ve arazi yüzeyleri çamur tabakasıyla
kaplanarak uzun süre ziraat yapılamaz hale gelmektedir. Sel baskınlarıyla yolların, köprülerin, enerji ve
haberleşme hatlarının, içme suyu, kanalizasyon ve
yağmur suyu şebekelerinin, ziraat alanlarının ve sanat yapılarının zarar görmesi büyük bir milli gelir kaybına yol açmaktadır.
Türkiye ve yakın civarındaki bölgenin genel coğrafi
şartları yönüyle; Fırat, Dicle, Aras ve Çoruh gibi akarsu havzalarında menbada yer almanın avantajlarını,
Asi ve Trakya bölgesi havzalarında ise akış aşağıda
bulunmanın dezavantajlarını taşıdığı görülmektedir.
Türkiye’deki coğrafi bölgelerimizde değişik zamanlarda pek çok kişinin çeşitli şekillerde zarar gördüğü
birçok sel ve taşkın hadisesine rastlamak mümkündür. Misal olarak; 1998 Trabzon-Beşköy selinde 60 kişi
hayatını kaybetmiş ve 1000 kişi selden etkilenmiştir.
1995 yılında Ankara, İstanbul ve Senirkent sel ve
taşkınlarında 74 kişi hayatını kaybetmiş, 46 kişi yaralanmış, 2000 kişi evsiz kalmış, 10 000 kişi etkilenerek
65 milyon dolar zarar meydana gelmiştir. 2009 yılında
İstanbul’da Ayamama deresinde meydana gelen sel
felaketinde 31 vatandaşımız, 2012 yılında Samsun’da
meydana gelen sel felaketinde de 11 vatandaşımız
hayatını kaybetmiştir, Adıyaman, Gaziantep, Şanlıurfa, Sinop, Balıkesir, Çanakkale illerinde can ve mal
kaybına sebep olan sel ve taşkın hadiseleri yaşanmıştır.
Türkiye’de 2000-2012 yılları arasında gerçekleşen
484 sel ve taşkınlarda 229 kişi hayatını kaybetmiş,
toplam 308.894 hektar alan sellerden etkilenmiştir.
Türkiye’de Sel ve Taşkın Durumu
Yıl
Taşkın
Sayısı
Can
Kaybı
Su Altında Kalan
Alan (ha)
2000
4
-
8.066
2001
42
8
43.297
2002
27
27
510
2003
21
7
64.200
2004
23
3
25.750
2005
25
14
13.855
2006
24
45
85.810
2007
22
11
1.050
2008
10
2
10
2009
84
59
3.250
2010
110
25
44.279
2011
56
13
202
2012
36
15
18.615
TOPLAM
484
229
308.894
Kaynak: DSİ
13
*
11.09.2012 tarihine kadar meydana
gelen olayları yansıtır.
Sel Oluşumunda Etkili Olan Unsurlar
İklim
Türkiye, coğrafi konumu sebebiyle değişik özelliklere sahip bir ülkedir. Ağırlıklı olarak sıcaklık ve yağış
ekstremlerinin görüldüğü yarı kurak bir iklim tipine
sahiptir. Türkiye’nin üç tarafının denizlerle çevrili olması, yüksek sıradağların kıyılar boyunca uzanışı,
ani yükselti değişiklikleri ve kıyıya olan uzaklık, iklim
özelliklerinin kısa mesafelerde farklılaşmasına sebep olmaktadır. Ülkemizin yağış dağılımı 250 mm ile
2.250 mm arasında değişiklik göstermekte ortalama
yağışı 643 mm olup, yaklaşık %65’in de kurak ve yarıkurak iklim şartları hüküm sürmektedir. Yağışların
genelde yetersizliği yanında, mevsimlere göre dağılımıda düzensizdir.
Bilindiği gibi yağış ve sıcaklık, yüzey suları üzerinde
doğrudan etkili olan unsurlardır. Bir yerin yağış özelliklerini yıllık toplam yağış miktarı, yağışın aylara ve
mevsimlere dağılışı, cinsi ve şiddeti belirlemektedir.
Samsun - Yılanlı Havzası
14
Ancak beklenen zamanda, yerde ve miktardaki yağış
dışında meydana gelen ani ve uzun süreli sağanak
yağışlar, kısa zamanda büyük su kütlesinin, yamaçlar
ve/veya akarsu yatakları boyunca, kontrolsüz biçimde akışa geçmesi ile akarsu yataklarında taşkına ve
yamaçlarda sele sebep olmaktadır.
Sıcaklıkta meydana gelen ani yükselmeler, özellikle
ilkbahar döneminde bir yandan buharlaşmanın artmasına, bir yandan da kar ve buz erimelerine sebep
olur. Böylece, kısa zamanda ortaya çıkan büyük su
kütleleri, ani sellerin meydana gelmesinde önemli
bir etkendir. Bu bakımdan yağış ve sıcaklık değerlerindeki ani ve olağan dışı artışlar sel oluşumuna yol
açan hadiselerin başında gelmektedir.
Jeolojik Yapı ve
Toprak Özellikleri
Bir havzadaki kayaçların cinsleri, geçirgenlik ve aşınmaya karşı gösterdikleri dirençler ile havzanın şekli, yüksekliği ve eğim özellikleri, dağların uzanışı ve
bakı özellikleri, drenaj şartları gibi daha birçok özellik, sele karşı hassasiyetin artmasına veya azalmasına
sebep olur. Gözenekleri dolayısıyla geçirgenliği fazla
olan kayaçların bulunduğu yerlerde sızmanın fazlaca
meydana gelmesi, yüzeysel akışın azalmasına, dolayısıyla sel şiddetinin ve riskinin de azalmasına vesile
olur. Geçirimsiz kayaçların olduğu yerlerde ise, yağışlardan ve kar erimelerinden kaynaklanan suların çok
büyük bir kısmı yüzeysel akışa geçeceği için sel vakası daha sık ve şiddetli görülür.
Toprağın bünyesi ve yapısına bağlı olan sızdırma
kapasitesi de sel hadisesi bakımından büyük önem
taşır. Gözenekliliği fazla, organik madde bakımından
zengin toprakların sızdırma kapasitesi yüksektir. Sızma, toprak doygun hale gelene kadar devam eder.
Bundan sonra yağışlardan kaynaklanan sular yüzeysel akışa geçer ve sel hadisesi meydana gelir. Sızma
kapasitesinden az olan yağışlar, yüzeysel akışa geçemez. Ayrıca, yağıştan önceki toprak neminin yüksek
olması toprağın emme kabiliyetini azaltarak yüzeysel
akışı hızlandırmaktadır. Buna mukabil toprak neminin azaldığı yerlerde, sızma artar, sel riski daha azalır.
Havzanın sahip olduğu morfolojik yapı, sel oluşumuna farklı şekilde tesir etmektedir. Havzanın uzunluğuna bir şekli varsa, yan kolların taşıdığı fazla sular farklı
zamanlarda havza tabanına ulaşacağı için akımda
ani yükselmeler daha az meydana gelir ve sel riski az
olur. Buna mukabil dairemsi şekle sahip havzalarda
yan kolların hemen hemen aynı zamanda havza tabanına ulaşması, sel riskini artırmaktadır.
Eğimi fazla yamaçlara sahip bir havzada, ani sağanaklar ve ani kar erimelerinin ardından yüzeysel akışa geçen su miktarı artar. Akımda hızla yükselmeler
olur ve yamaçları kaplayarak akan sular seli meydana
getirir. Yamaç eğimi az olan su toplama havzalarında,
suların akış hızı azalmakta, uygun zeminli alanlarda
sızma daha çok gerçekleşmekte ve buharlaşma daha
çok olmaktadır. Böyle alanlarda akım yavaş yavaş
yükseldiği için sel oluşma riski diğerlerine nispetle
daha azalmaktadır.
Dağların nemli rüzgârlara açık yamacı diğer yamacına göre daha fazla yağış alır. Bu bakımdan yamaç
yönü; sel hadisesinin meydana gelmesi açısından
önemli bir unsur olarak karşımıza çıkar.
Ağrı - Ahmetbey
15
Bitki Örtüsü
Bitki örtüsü yönünden zengin olan yerlerde, özellikle
ormanlarla kaplı alanlarda toprak, daha gözeneklidir.
Bu topraklar organik madde yönünden zengindir. Organik madde, ağaç dalları ve yaprakları, yağışın toprağa ani inişini engeller. Bitki gövdeleri ise, yüzeysel
akışın hızını azaltır. Dolayısıyla sızma oranı artmakta
ve sel riski azalmaktadır. Buna karşılık bitki örtüsü yönünden fakir olan yerlerde özellikle sağanak yağışların hemen ardından sellere daha sık rastlanmaktadır.
Ormanlar toprağın su tutma kapasitesini artırır. Ormanların suyu tutma üzerindeki tesirleri; kök ve gövdeleriyle ve yapraklarıyla farklı şekillerde olmaktadır.
Orman ağaçları, toprakla temas ettiği yerde kalın kök
boğazı geliştirir. Ağacın en büyük çapa sahip olduğu
bu bölgesinde, yamaç eğimi yönünde aşağı doğru
yüzeysel akışla gelen yağış sularının akış hızı mekanik engelleme ile azaltılır. Böylece suların hem sürükleyici gücü azalır, hem de toprağa sızan miktarı artar.
Orman ağaçları dalları ve yapraklarıyla, yağmur taneciklerinin toprağa vurucu ve parçalayıcı tesirlerine
karşı kalkan oluşturur. Yaprak üzerinde tutulan su
zerrecikleri toprağa yavaş yavaş verilerek yüzeysel
akış en aza indirilir.
Ormanlar toprak özelliklerini iyileştirme ve organik
madde yönünden zenginleşmesini sağlar. Organik
maddenin ayrışması ile oluşan humus, toprağa karı-
şınca, toprak sünger gibi gözenekli ve yumuşak bir
nitelik kazanır. Böyle bir toprak, yağış sularını emerek
suyu depolar ve yüzeysel akışla suyun akıp gitmesini
önler veya oluşabilecek yüzeysel akışın debisini ve
hızını düşürür.
Yüzeyden akan yağış sularının akış hızı ve miktarıyla, toprak taşınması arasında doğru orantılı bir ilişki
bulunmaktadır. Bu yüzden ormanların yüzeysel akış
hızını ve miktarını azaltması, toprak kayıplarının da
azaltması anlamına gelmektedir.
Havzaya düşen yağıştan sızma, buharlaşma vb. kayıplar çıktıktan sonra geriye kalan, yerçekimi tesiri
ile arazinin eğimine uyarak havzanın yüksek noktalarından alçak noktalarına doğru hareket eden suya
“yüzeysel akış” denir. Yağış alanının orman, çıplak
alan, mera ve yerleşim yeri olmasına göre yüzeysel
akışa tesir etmekte olup, bunlara göre yüzeysel akış
katsayıları tespit edilmiştir.
Akış Katsayıları
Yağış Alanının Özelliği
Su sızdırmayan satıhlar
Dik çıplak satıhlar
Dalgalı çıplak satıhlar
Düz çıplak satıhlar
Dalgalı otlaklar
Yapraklı ormanlar
İbreli ormanlar
Meyve bahçeleri
Vadi içi ziraat arazisi
C Değeri
0.95
0.90
0.80
0.70
0.65
0.60
0.50
0.40
0.30
Prof. Dr. F. TAVŞANOĞLU -1974
Malatya - Pötürge
Tarsus - Kadıncık Vadisi
16
Hidroloji
Akarsularımız büyüklük sırasına göre; ırmak (nehir),
çay ve dere gibi isimlerle ifade edilirler.
Akarsularımızın uzunlukları genellikle fazla değildir.
Fırat, Dicle ve Kızılırmak nehirleri dışında akarsularımızın boyları genellikle kısadır. Türkiye’de akarsu
uzunluklarının fazla olmamasında, Anadolu’nun bir
yarımada olmasının büyük bir tesiri vardır. Ayrıca
Kuzey ve Güney Anadolu’daki sıradağların uzanış biçimlerinin de bunda tesiri vardır. Çünkü kıyıya paralel uzanan dağlarla kıyı arasındaki mesafe fazla değildir. Dolayısıyla bu dağlardan kaynaklanan ve denize
ulaşan akarsuların boyları da kısadır.
Akarsularımızın pek çoğu ülke sınırları içinden doğup yine ülke topraklarından denize ulaşmaktadır.
Irmaklarımızın bir kısmı ise yer yer komşularımızla
sınır oluşturmaktadır. Örneğin; Meriç, Yunanistan’la
Aras ise Ermenistan ve Nahçivan’la sınırlarımızın bir
kısmını oluşturmaktadır.
Başta büyükleri olmak üzere, akarsularımızın pek
çoğu denizlere ulaşmaktadır. Ancak bazı küçük akarsular; Van Gölü, Tuz Gölü, Göller yöresindeki göllere
ve Hazar Gölü’ne ulaşmaktadır.
Bitki örtüsü ile yüzeysel akış arasındaki akış değerlerini gösteren aşağıdaki hidrografta, çıplak alandaki
debinin yüksek olduğu görülmektedir.
Ülkemizde dağlık alanların ve dik yamaçların fazla olması sebebiyle akarsularımız genellikle hızlı akarlar.
Özellikle Kuzey ve Güney Anadolu’daki sıradağların
denize bakan yamaçlarındaki kısa boylu akarsular,
dağların dik yamaçlarından hızla akarlar.
Türkiye’deki akarsular; uzunlukları, havzalarının yüz
ölçümü akıttıkları su miktarı ve su miktarının yıl içinde gösterdiği değişlik bakımından farklılıklar gösterir. Bunun başlıca sebebi, ülkemizin çeşitli yörelerinde farklı iklim özelliklerinin tesirli olmasıdır.
Ormanlık ve çıplak havzalarda oluşan hidrografi
Nehir Havzaları Hidrolojisi
Yağış alanı
Nehir Havzası No, Adı
(km²)
01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
Meriç-Ergene Havzası
14,560
Marmara Havzası
24,100
Susurluk Havzası
22,399
Kuzey Ege Havzası
10,003
Gediz Havzası
18,000
K. Menderes Havzası
6,907
B. Menderes Havzası
24,976
Batı Akdeniz Havzası
20,953
Antalya Havzası
19,577
Burdur Gölü Havzası
6,374
Akarçay Havzası
7,605
Sakarya Havzası
58,160
Batı Karadeniz Havzası
29,598
Yeşilırmak Havzası
36,114
Kızılırmak Havzası
78,180
Konya Kapalı Havzası
53,850
Doğu Akdeniz Havzası
22,048
Seyhan Havzası
20,450
Asi Havzası
7,796
Ceyhan Havzası
21,982
Fırat-Dicle Havzası
184,918
D. Karadeniz Havzası
24,077
Çoruh Havzası
19,872
Aras Havzası
27,548
Van Gölü Havzası
19,405
TOPLAM
779,452
(%)
Yıllık ortalama
akış
Ort.
yıllık
verim
(km³)
(l/s/km²)
(%)
1.9
1.33
0.7
2.9
3.1
8.33
4.5 11.0
2.9
5.43
2.9
7.2
1.3
2.09
1.1
7.4
2.3
1.95
1.1
3.6
0.9
1.19
0.6
5.3
3.2
3.03
1.6
3.9
2.7
8.93
4.8 12.4
2.5 11.06
5.9 24.2
0.8
0.50
0.3
1.8
1.0
0.49
0.3
1.9
7.5
6.40
3.4
3.6
3.8
9.93
5.3 10.6
4.6
5.80
3.1
5.1
10.0
6.48
3.5
2.6
6.9
4.52
2.4
2.5
2.8 11.07
6.0 15.6
2.6
8.01
4.3 12.3
1.0
1.17
0.6
3.4
2.8
7.18
3.9 10.7
23.7 52.94 28.5 21.4
3.1 14.90
8.0 19.5
2.6
6.30
3.4 10.1
3.5
4.63
2.5
5.3
2.5
2.39
1.3
5.0
100.0 186.05 100.0 209.3
İnsan Tesirleri
İnsanların teknolojik, sosyo-ekonomik ve kültürel etkinliklerinin selin afete dönüşmesinde ve kendisine
zarar verebilecek hale gelmesi üzerinde çok önemli
rolü vardır. İnsanların çeşitli faaliyetleri için sele hassas alanları tercih etmeleri, selin afete dönüşmesi
yönünde tesirli olmaktadır. Üst havzalarda yapılan
yerleşmeler, yanlış arazi kullanımları, mera alanlarının plansız ve yoğun kullanılması, havzada yüzeysel
akışa geçen su miktarını artırarak sel ve taşkınların
oluşmasına sebep olmaktadır. Yanlış yerleşim merkezleri, dere yataklarına yapılan binalar, tesisler can
ve mal kaybını artıran sebeplerdendir.
Rize
Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı (2012)
17
Ülkemizde Yapılan Örnek Sel ve
Erozyon Kontrolü Çalışmaları
Ülkemizde orman teşkilatınca başlangıçtan günümüze kadar (2012 yılı dahil) 7.847.000 hektar alanda; ağaçlandırma, erozyon kontrolü, rehabilitasyon, yeşil kuşak, suni tensil, enerji ormanı ve mera ıslahı adı altında çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmaların büyük kısmı sel havzaları içerisinde kalmaktadır. Sel önleme maksatlı erozyon
kontrolü projelerinin yanı sıra ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalışmaları, rehabilitasyon, yeşil kuşak, suni
tensil, enerji ormanı ve mera ıslahı çalışmaları ile uzun yıllar başarılı uygulamalar yapılmış olup birçok bölgemizde erozyonla mücadele edilerek, sel ve taşkın oluşumunun önlenmesine yardımcı olunulmuştur.
Akşehir Sel ve Erozyon Kontrolü Projesi
Bir su havzasında sel ve taşkınları önlemede en tesirli ve kalıcı metot su toplama bölgesindeki toprak-su-bitki
arasındaki tabii dengeyi yeniden tesis edecek tedbirlerin alınmasıdır. 1962 yılında Akşehir’i tehdit eden sel deresi havzasında yapılan çalışmalar seli korkulu rüya olmaktan çıkarmış, sel olayları yaşanmaz olmuştur.
1962
AKŞEHİR
2010
İzmir Karşıyaka Sel ve Erozyon Kontrolü Projesi
İzmir’de 4 Kasım 1995 günü başlayan şiddetli yağış yüzünden meydana gelen taşkın neticesinde; Karşıyaka,
Çiğli ve Narlıdere İlçelerinde binlerce evi su basmış, yüzlerce ev yıkılmış ve toplam 62 vatandaşımız hayatını
kaybetmiştir. İzmir Karşıyaka ve Bornova İlçelerinde toplam olarak 2546 ha. erozyon kontrolü çalışması yapılmıştır. Çalışmalardan sonra bir daha sel yaşanmamıştır.
KARŞIYAKA-2010
Ağrı Doğubayazıt Sel ve Erozyon Kontrolü Projesi
2009 yılının Ağustos ve Eylül aylarında Ağrı Doğubayazıt ilçesi İshakpaşa Sarayı çevresinde meydana gelen sel
ve taşkınlar neticesinde can kaybı yaşanmış ve çok sayıda büyük ve küçükbaş hayvan telef olmuştur. Havzada
yapılan inceleme ve tespitlere göre 1960 yılından beri defalarca tekrarlanan sel, taşkın ve rusubat, can ve mal
kayıplarına, ulaşım ağlarının zarar görmesine ve ziraat arazilerinin rusubatla örtülmesine sebep olmuştur. İshakpaşa Sarayına, Kale’ye ve çevredeki anıt binalara giden yollar sellerle tahrip olmuştur.
Söz konusu zararların bir daha yaşanmaması için 23.10.2009 tarihinde proje çalışmalarına başlanmış, proje kapsamında 1.453 ha.’lık alanda dere ıslahı ve teraslama çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Uygulama yapılan dereden
sel gelmez ve sel tehlikesi yaşanmaz olmuştur. Çalışmaların olumlu neticelerini gören yöre insanları, önceleri
karşı çıkmalarına karşılık bitişiğinde bulunan dere havzasında da çalışılması için talepte bulunmuşlardır. Bunun
üzerine 1084 hektar saha için 2012 yılında “Sağdıç Sel Kontrol Uygulama Projesi” düzenlenmiş ve çalışmalar
bitirilmiştir.
DOĞUBEYAZIT-2010
19
Adana Çakıt Çayı Sel ve Erozyon Kontrolü Projesi
1980 yılı ilkbaharında Seyhan nehrinin bir kolu olan ve Seyhan baraj gölüne dökülen Çakıt Çayı taşmış
E-5 karayolunu ve demiryolunu tahrip etmiş, Adana ilini tehdit eder konuma gelmiştir. Niğde Bor ve Ulukışla
ilçeleri ile Adana Pozantı İlçesi ve 39 köyü içine alan “Çakıt Çayı Erozyon Kontrol Projesi” 1982 yılında düzenlenmiş uygulamaya başlanmıştır.
Proje ile 40.000 hektar sahada erozyon kontrolü, ağaçlandırma, mera ıslahı ve otlandırma çalışması yapılmıştır.
Çalışmalardan sonra sel olayı yaşanmaz olmuştur.
ÇAKIT ÇAYI
1984
2011
Kahramanmaraş Yeşil Kuşak Projesi
Kahramanmaraş ilinin kuzeyinde yer alan Ahırdağlarına 15 Nisan 1972 yılında yağan ve 50 dakika süren sağanak yağış sonrası Akdere taşmış, Sereli köyünde 19 ev yıkılmış, 5 insan hayatını kaybetmiş, 80 adet küçükbaş
hayvan telef olmuştur. Yapılan sel ve erozyon mahsatlı havza ıslah tedbirleri, sınai tesisler ve ağaçlandırmalarla
bugün şehre gelen rusubat akışı önlenmiştir. Çalışmalardan sonra sel olayı yaşanmaz olmuştur.
KAHRAMANMARAŞ
1935
20
2011
Van - Ağzıkara
Van Ağzıkara Sel Kontrol Projesi
Ağzıkara ve Boğa derelerinin birleşerek Ağzıkara köyü içerisinden geçmesi esnasında yağış sularının tesiri ile
yukarı havzalarda bulunan meralardan taşınan rusubat ile sürekli taşkınlar meydana gelmektedir. Bu dereler
birkaç yılda bir sel üretmektedir.
1.082 hektarlık mera sahası için yapılan sel kontrol uygulama projesinin 2012 yılında uygulaması tamamlanmıştır. Burada yapılmış olan uygulamalar suyun yüzeysel akışa geçişini engellemiş, seli kontrol altına almıştır. Bu
husus köylüler tarafından ifade edilmiştir.
Sel meseleleri civar köylerde de yaşanmaktadır. Bu köylüler çalışmalara karşı çıkmaktadır. Ağzıkara köyünde
yapılan uygulamaları ve neticelerini gördükten sonra kendi köylerinde de çalışma yapılması için talepte bulunmuşlardır. Bunun üzerine havzada 8 köyü içine alan “Erçek Sel Kontrol Uygulama Projesi” düzenlenmiştir.
AĞZIKARA - 2012
21
Sel ile Mücadelede Genel Prensipler
Yeryüzüne ulaşan yağışın toprağa girmesi, toprak
içinde aşağılara sızarak derelere ve kaynaklara ulaşması olgusunda ormanlar önemli bir tesire sahip
bulunmaktadır. Toprak gibi bir ortamdan geçmeden
yüzeysel akışla derelere ulaşan sular yüksek akımlar
şeklinde sel oluşturarak ortamdan uzaklaşırlar.
Sel kontrolü çalışmaları, her türlü tabiat olaylarına
açık, uzun vadeli, pahalı ve emek isteyen çalışmalardır. Bu sebeple yer seçiminden başlayarak çalışmaların büyük bir titizlikle yapılması zorunludur. Islah çalışmalarında; arazi sağlıklı bir şekilde etüt edilerek en
ekonomik, başarı şansı en yüksek tedbirler üzerinde
durulmalıdır.
Aydın - Şerabat
Ağrı
22
Türkiye’de sel ve erozyon kontrolü çalışmalarında öncelikli olarak sel havzaları koruma altına alınmalıdır.
Su toplama havzalarının yukarı kısmında bulunan ormanlar ve bozulmuş mera alanları, mevcut vejetasyon korunarak ıslah edilmeli ve tabii bitki örtüsünün
yeniden oluşması sağlanmalıdır.
Bir su havzasında sel ve taşkın önlemede en tesirli ve
kalıcı metot su toplama bölgesindeki toprak-su-bitki
arasındaki tabii dengeyi yeniden tesis edecek tedbirlerin alınmasıdır.
Yukarı havzalarda sel kontrolü için alınacak yamaç ve
oyuntu ıslahına ait tedbirleri ihtiva eden havza bazlı
“sel kontrol uygulama projeleri” ÇEM ve OGM tarafından yapılacak, proje uygulamaları ve bu tesislerin
bakımı OGM tarafından yapılacaktır.
Yukarı havzalarda yatakta sellere, aşağı havzalarda
taşkınlara karşı koruyucu tesisler meydana getirmek,
dere yataklarında ıslah çalışmaları yapmak, drenajlarını elverişli hale getirmek ve yapılan tesislerin işletmelerini (çalıştırma, bakım ve onarım) sağlamak gibi,
Devlet Su İşleri (DSİ) tarafından yapılmakta olan bu
çalışmalara devam edilecektir.
Ağrı - Doğubeyazıt
23
Sel Deresi Havzalarında Alınacak
Sel Kontrolü Tedbirleri
İdari Tedbirler
Kültürel Tedbirler
Tabii dengenin bozulmasına yol açan müdahalelerinin durdurulmasına yönelik tedbirlerdir. Sellerin
asıl sebebi, toprak-su ve bitki arasındaki tabii dengenin bozulmasına yol açan yanlış insan müdahaleleri
olduğundan, uygulamaya konacak projelerin halk tarafından benimsenmesi ve desteklenmesine yönelik
çalışmalar, bu tür tedbirleri hedeflemektedir.
Bitki örtüsü tesis etmek veya mevcut bitki örtüsünü
geliştirmek yoluyla selleri azaltmayı hedefleyen yapılardır. Havzada yapılan ağaçlandırma, örtü geliştirme, otlandırma, mera ıslahı çalışmaları, taban oyulmasının olmadığı, fazla sediment taşımayan dere
yataklarının, yöreye uygun bitki türleriyle ağaçlandırılmasını gaye edinen çalışmalardır.
Mekanik Tedbirler
Yamaç, oyuntu ve mecra ıslahına yönelik
yapısal faaliyetlerdir.
Yamaç Islahı Tesisleri
•
•
•
•
•
•
Çevirme hendekleri (saptırma kanalları)
Teraslar
Çizgi ot ekimi
Örme çit
Kafes tel ve Geosentetik çit
Taş kordon
Oyuntu Islahı Tesisleri
•
•
•
Çevirme hendekleri (saptırma kanalları)
Tahliye kanalları (su yolları)
Sınai tesisler (enine yapılar),
a) Kuru duvar eşikler
b) Miks veya harçlı duvar eşikler
c) Çuvallı toprak sedde
d) Kafes tel eşikler
e) Biyolojik yapılar
- Örme canlı eşikler
- Çalı demetli canlı eşikler
Mecra Islahı Tesisleri
•
•
•
•
•
Britler
Taban Kuşakları
Islah Sekileri
Tersip Bentleri (Biriktirme Barajları)
Geçirgen ve Süzücü Yapılar
24
Yamaç Islahı Tesisleri
Teraslar
Toprak ve suyu satıh üzerinde tutmaya yarayan, tesviye eğrilerine paralel ya da boşaltıcı tesislerdir. Suyun yüzeysel akışa geçmesini önler ve toprağa süzülmesini sağlar.
Terasların aralık veya en kesitlerinin hesaplanmasında, azami yağış miktarı, meyil, bitki örtüsü, toprak yapısı gibi
unsurlar tesirli olmaktadır. Bu unsurları dikkate alan formüllerle teras aralıklarını veya teras boyutlarını hesaplamak gerekmektedir.
Eğimli (Akıtıcı) Teraslar
Esas itibariyle eğimli yamaçlar üzerinde, yağışların devamlı olarak yaşandığı bölgelerde ani sel tahribatının
ve toprak erozyonunun önlenmesi gayesi ile tesis edilen
teraslardır. Yağış sularını kısa mesafelerde tutarak, yamaç
dışına akıtmak için kullanılır. Yağışlı yörelerde toprağın
geçirimsiz olduğu dik eğimli yerlerde uygulanır. %1-%0,5
meyillidir, oyulmaların büyümesini önlerler, akış hızını düşürerek güvenli akışı sağlarlar.
Eğimsiz Teraslar
Eğimli Teras
Tesviye eğrilerine paralel sıfır meyilli teraslardır. Yüzeysel
akışa geçen suların tamamen tutulması ve arazinin ön
görülen bitkilendirmeye hazır hale getirilmesi için tesis
edilirler. Eğimsiz teraslar için infiltrasyon kabiliyeti yüksek,
erozyona karşı hassas toprak şartları daha uygundur.
Uygulamalarda genellikle Gradoni (açık V) tipi teras inşa
edilmektedir. Üçgen kesitli olan bu tip teraslar değişik
eğimli yamaçlarda uygulanabilmektedir. İşçi gücü ile yapılan bu tip eğimsiz terasların genişliği 60-80 cm. derinliği
35-40 cm. arasında değişir. Makina gücü ile yapılan terasların genişliği 80-200 cm. derinliği 45-50 cm. arasında değişir. Teras yüzeyine içe (yamaç tarafına) doğru % 20-40
arasında meyil verilmelidir.
Eğimsiz teraslar su tutma özelliği dolayısıyla toprağın su
ekonomisini düzenlemede tesirli olduklarından kurak ve
yarı kurak iklim bölgeleri için çok uygun tesislerdir. Yukarıda bahsedilen özelliklerin yanı sıra, kolay inşa edilmeleri
ve dayanıklı olmaları sebebiyle gradoni tipi teraslar hidrolojik ağaçlandırmalar için en uygun teras tipidir.
Kurak bölgelerde yüzeysel akışı ve erozyonu önlemede,
yamaç stabilizasyonunda, gerek teknik, gerekse ekonomik açıdan maksada daha uygun olduğu için tercih edilmelidir.
25
Eğimsiz Gradoni Tipi Teras
Çalı Demetli Teras
Meyilli, kumlu yapıdaki çürük yamaçların stabilizasyonunda, çalı temininde güçlük çekilmeyen yerlerde kullanılır.
Kazı tabanına ters meyil verilerek bir
kanal kazılır. Bu kanala temin edilen
her türlü dallar demetler halinde yatırılır. Toprak çekilerek teras formu verilerek sıkıştırılır ve %35-40 içe doğru
(yamaç tarafına) meyil verilir.
Fidan dikilecek yerler çalı demetiyle
kapatılmaz.
Çalı Demetli Teras
Makine İle Yapılan Teraslar
Buror Teraslar (Paletli Mini
Ekskavatör ile Yapılan Teraslar)
Değişik özelliklere sahip toprak işleme makinelerinden yararlanılarak genişliği 90-200 cm, derinliği
60-80 cm ebatlarında yapılan teraslardır.
% 40’dan fazla meyilli olan ve mini ekskavatör ile
toprak işlemesinin mümkün olduğu yerlerde;
Sel kontrol maksatlı dikim yapılacak sahalarda, münhani eğrilerine paralel yatay aralıklarla
90-100 cm eninde 60-80 cm derinliğinde, içe doğru % 25 eğim olacak şekilde, şeritler halinde toprak
işlemesi yapılır.
Orman kurma dışında, sel kontrolü maksatlı dikim yapılmayacak sahalarda, ekskavatör ile
150-200 cm genişliğinde, 60-80 cm derinliğinde,
6-25 m yatay aralıklar ile eğimsiz teras şeklinde
toprak işlemesi yapılır.
Mini Ekskavatörle Teras
26
Lastik Tekerlekli Ekskavatör
(Örümcek) ile Yapılan Teraslar
Paletli traktörle toprak işlemesi yapılamayan alanlarda; hektardaki teras miktarının daha yoğun olması
gereken sahalar ile topografyanın ve toprak türünün erozyona daha hassas olduğu yerlerde toprağın
ve topografyanın daha az etkilenmesini sağlamak
maksadıyla tesis edilen teraslardır. Dar teras yapabilme kabiliyetinde olan en az 24 HP gücündeki lastik tekerlekli ekskavatörle 60-100 cm. genişliğinde,
45- 50 cm. derinliğinde şeritler halinde yan kazı şeklinde alt toprak işlemesi yapılması, şeridin üst sınırından yukarı kısmındaki toprağa kırıntı bünye vererek
kazı yapılmış şerit üzerine toprak çekilmesi, böylece
60-100 cm. derinlik, 80-100 cm. genişlikte içeriye
doğru % 25-30 eğim olacak şekilde teras yapılması.
Örümcek Tipi Ekskavatörle Teras
Meror Tipi Teraslar
Paletli traktör ile tam alanda, mini ekskavatör ile gradoni şeklinde toprak işlemenin yapılamadığı, parçalı anakayanın hakim olduğu yerlerde; 140-180 HP motor gününde paletli ekskavatör ile kırıcı yerine monte edilmiş tekli
riper (20-25 cm genişlikte 7-10 cm kalınlıkta, 80-100 cm uzunlukta, 40-50 cm tırnak uzunluğunda ve 8-10 cm
tırnak genişliğinde) ile tesviye eğrilerine dik ortalama 1 metre uzunluğunda ve 0,25 metre aralıklarla yan kazı
yapıldıktan sonra bunların tesviye eğrilerine paralel birleştirilerek 40-60 cm derinlikte alt toprak işlemesi yapılarak
teras formu verilmesidir.
Meror Tipi Teras
27
Çizgi Ot ekimi
Eğimin çok dik ve yüzeysel taşınmanın fazla olmadığı iyi topraklı çürük yamaçların ıslahında, ot ekimleri faydalı
neticeler vermektedir. Tesviye eğrilerine paralel olarak 25-30 cm. aralıkla, kazma ucu ile 4-5 cm. derinlikte açılan çizgilere Gramineae (Buğdaygil) veya Leguminosae (Baklagiller) familyasına dahil bitkiler bu gaye ile ekilir.
Ekim yapıldıktan sonra çizgilerin üzeri kapatılmalı fakat yamaç üzerinde ekim çıkıntısı bırakılmamaya gayret
edilmelidir. Aksi halde meydana gelen küçük teraslarda biriken yağmur suları erozyona sebep olabilmektedir.
Örme Çit
Toprağı gevşek çürük yamaçlarda, toprağın taşınmasını önlemek için yapılan tesislerdir. Bu çitler, yağmur sularının akışını
yavaşlatarak toprağın aşınmasını ve taşınmasını önlerler.
Çapları 4-6 cm. ve 90-100 cm. boyunda kazıklar 2/3 oranında
30-40 cm arayla çakılırlar, o mıntıkada yetişen türlerden, tercihen meşe kullanılır, Çakılan kazık araları çalılarla örülür. Arkasına teras yapılarak dikime hazır hale getirilir. Yamaç meyli az
ve toprağın çok gevşek olmadığı hallerde aralıklı ve şaşırtmalı
yapılabilmektedir.
Örme Çit
28
Kafes Tel veya
Geosentetik Çit
Toprağı gevşek çürük yamaçlarda, toprağın taşınmasını önlemek için yapılan tesislerdir. Bu çitler, yağmur
sularının akışını yavaşlatarak toprağın aşınmasını ve
taşınmasını önlerler.
Uygulama tekniği örme çit ile aynı olup, ahşap kazık
yerine profil demir kullanılabilmektedir. Çalı yerine
galnavizli kafes tel veya geosentetik ürünler kullanılmaktadır. Yamaç meyli az ve toprağın çok gevşek
olmadığı vaziyetlerde aralıklı ve şaşırtmalı yapılabilir.
Kafes Tel Çit
Taş Kordon
Toprağı gevşek çürük yamaçlarda, toprağın taşınmasını önlemek, yağmur suyunun hızını kesmek gayesi ile sel
kontrol çalışmaları için yapılan tesislerdir. Yüzeysel taşların fazla olduğu yamaçlarda taşların toplanıp, en 30 cm.
yüksekliğinde kuru duvar şeklinde eş yükselti eğrilerine paralel örülerek tesis edilirler. Duvarın üst kısmında
bulunan toprak, işlenerek duvara doğru çekilmek suretiyle teras formu verilir.
Sel kontrolü maksatı ile, yağmur sularının akışını yavaşlatarak toprağın aşınmasını ve taşınmasını önlerler. Mera,
ziraat ve ormanlık alanlarda kullanılır.
Taş Kordon
29
Oyuntu Islahı Tesisleri
Çevirme Hendeği (Saptırma Kanalı)
Oyuntu ıslahı yapılacak yerlerde suların
oyuntu alanına gelmeden akıtıcı bir hendekte toplayarak bir tahliye kanalına veya
bir dereye akıtılması gayesi ile tesis edilirler.
Teraslanmış yamaç araziyi, aşırı yüzeysel
akışın zararlarından korurlar.
Tahliye Kanalları (Su Yolları)
Tahliye kanalları, eğimli teras şebekesi tesis edilen
yamaçlardaki teras kanallarından gelen fazla suları
veya teraslama gibi herhangi bir su tutucu tesis çalışması yapılmayan arazilerde yüzeysel akışa geçen suları toplayarak zararsız bir şekilde tabii bir su kanalına
(dere, ırmak v.b.) veya oyuntu ve yüzey erozyonuna
karşı güvenli olan bir alana ya da suni bir su kanalına
ulaştıran kanallardır.
Tahliye kanallarının bitki örtüsü ile takviyesi, yapılan
eşiklerin tesirini artırır. Bazen canlı barajlar veya otlandırmalar da tahliye kanallarının oyulmasını önleyebilir. Eğimi az ve geniş tabanlı tahliye kanallarının
enine şeritler şeklinde otlandırılması suretiyle kanalın oyulması önlenebilir. Bu şekilde tahkim edilen
kanal birkaç yıl sonra tamamen otlanarak otlu kanal
teşekkül eder.
Sınai Tesisler (Enine Yapılar)
Islahı yapılacak bir derede, tesisin türü maliyete göre
belirlenir. Şayet, derede bol miktarda taş mevcut ise
ıslah sekileri kuru duvar eşik şeklinde yapılmalıdır. Civarda taş bulunmuyorsa ve sahada bol miktarda bitki
örtüsü varsa ıslah sekilerin yapılmasında bu malzemeden faydalanılmalıdır.
Oyuntu ıslahında kullanılan sınai tesisler, oyuntularda, taban oyulmasının önlenmesi ve böylece taban
meyilinin düşürülerek, su hızının azaltılması için su
akım doğrultusuna dik gelecek şekilde inşa edilen
30
canlı ve cansız tesislerdir. Bu sayede, taban ve kıyı
oyulmaları önlenmekte ve dikilmesi düşünülen bitkilere iyi bir ortam sağlanmış olmaktadır.
Islah sekileri sistematik olarak yapıldığı takdirde, yukarı havzadan gelen materyalin tamamını tutarlar.
Aynı zamanda, taban ve yan oyulmalarına mani olurlar. Birbirini takip eden düşüşler dolayısıyla suların
süratini azaltan yeni bir mecra meydana geldiği için
de su akıntısını düzene sokarlar.
Kuru Duvar Eşikler
Kuru duvar eşikler, harçsız olarak inşa edilen enine yapılardır. Fazla su taşımayan mecralarda, küçük oyuntularda
inşa edilirler. Kuru duvar eşikler, genel olarak su toplama
havzası 100 hektardan küçük olan derelerin (sel yarıntısı,
sel dereciği) ıslahında kullanılır.
Islah edilecek dere civarında bol miktarda ve maksada uygun, sağlam taş varsa sel yarıntılarının ve dereciklerinin
kuru duvar eşiklerle ıslah edilmesi uygun olur. Kullanılacak
taşların mahallinde bulunması gerekir. Uzak mesafelerden
taş taşınarak eşik yapılmasında maliyet çok yükselir. Bu
gibi hallerde, daha ekonomik olan başka tesisler düşünülmelidir.
Kuru Duvar Eşik
Miks Eşikler ve Harçlı Duvar Eşikler
Kuru duvar eşiklerin yeterli olmayacağı daha derin veya
geniş oyuntuların (Q max=15-20 m3/sn. taşkın debileri
bulunan oyuntu ve yan derelerin) tahkiminde miks eşikler
kullanılır. Miks eşikler, sel deresinin yan kollarında, taban
ve yan oyulmalarının devam ettiği oyuntularda harçlı kargir ve kuru olarak inşa edilir. Üst sıra taşları 250 doz çimento harçla örülür. Ön ve arka yüzleri harçla derz yapılır. Miks
eşiklerin yeterli olamayacağı daha geniş dere yataklarında
tamamen harçlı olarak harçlı duvar eşikler kullanılmaktadır. Çok dik yamaçlardaki eşikler merdiven basamakları
gibi birbirini takip edecek şekilde inşa edilmelidir.
Deredeki yapılar tamamlandıktan sonra, enine yapıların
menba taraflarının dolmasını bekleyerek 2-3 sene sonra yeniden sahaya girmek ve tesislerin arka kısımlarının
ağaçlandırılması esastır. Tesisten sonra beklenilmeden
dikim yapmak gerekirse, kazıdan çıkan ve mecra şevlerinden sıyrılan toprak menba tarafına doldurulmalıdır.
Harçlı Duvar Eşik
31
Çuvallı Toprak Sedde
Arazi üzerinde yeterli miktarda taş
bulunmaması halinde, toprak derinliliğinin fazla, kil oranının yüksek
olduğu meyilli stabilizasyon malzemesi bulunmayan alanlarda, dayanıklı çuvallara dere yatağından veya
çevreden toplanan toprak, moloz, taş
doldurulur. Duvar şeklinde üst üste
istiflenmek şekliyle çuvallı seddeler
oluşturulur.
Yüzeysel akışın fazla olduğu alanlarda, rusubat birikmesinin yoğun olması sebebiyle aşırı birikme, yapılan seddelerin kısa sürede tahrip olmasına
sebep olduğundan bu tür alanlarda
kullanılmamalıdır.
Bu tesis geçici bir tesis olup, arkasının
bitkilendirilmesi ile devamlılığı sağlanmalıdır.
Çuvallı Toprak Sedde
Kafes Tel Eşikler
Fazla su taşımayan mecralarda, küçük
oyuntularda inşa edilirler. Bu tip eşikler
70 cm. den daha yüksek olmazlar.
İnşaası için kazık, 3 mm.lik çelik tel ve
kafes tel kullanılır. Kazıklar arasına 1 m.
mesafe verilir. 140 cm. boyunda L profil
demirden (4 mm. kalınlık, 4 cm. kol uzunluğu, antipaslı-alttan 40 cm.si deliksiz,
üst bölümü 10 cm aralıkla ve 0,6 cm. çapında delinmiş) uçları sivriltilmiş kazıklar
1 metre ara ile ½ sine kadar çakılır.
Çakılan kazıklar menba yönünde, dolgu
içerisinde kalacak şekilde tesbit kazıklarına bağlanır. 2,5x2,5 cm. aralıklı 105 cm.
genişliğindeki galvanizli kafes tel, 3 mm.lik
gergi teli kullanılarak kazıklara bağlanır.
Kafes telin 70 cm.den fazla kısmı kıvrılarak
menba yönüne yatırılarak ve toprakla kapatılarak tesis edilir.
Kafes Tel Eşik
32
Biyolojik Yapılar
Dere yataklarında kullanılacak enine yapıların tesisinde sürgün verme kabiliyeti yüksek canlı bitki malzemesi
kullanılır. Kullanılan malzeme sürgün vererek canlı bir tesis ortaya çıkar ki bunlara biyolojik yapılar denilmektedir.
Islahı söz konusu olan sel yarıntısının veya sel dereciklerinin civarında, kullanıma müsait yeterli bitki örtüsü bulunması halinde, dere yatağının biyolojik yapılarla tahkimi düşünülmelidir. Biyolojik tesislerden, dere yatağı ıslahında başarılı ve kalıcı netice alınmaktadır. Biyolojik yapılar canlı eşikler olarak da adlandırılmaktadır.
Biyolojik yapılar; örme canlı eşikler ve çalı demetli canlı eşikler olarak iki türlü tesis edilirler.
Örme Canlı Eşikler
Taban ve yanlarda oyulmalarının devam ettiği derecikler örme canlı eşiklerle tahkim edilebilir.
Oyuntu kenarları tabii şev açısına uygun düzeltilir.
Oyuntu eksenine dik olarak 25-30 cm. derinliğinde ve
30 cm. genişliğinde bir hendek açılır. Bu hendeğin içerisine 1.00-1.50 m. uzunluğunda, çapları 6-15 cm. olan
kazıklar, 0.30-0.50 m. ara ile çakılır, bozuk meşe baltalıklarının imarında, seyreltme ve teklemelerden elde edilen Meşe, Söğüt veya Kavak dalları ile kazıkların arası
örülür. Kazıkların en az üçte biri sürgün verecek ağaç
türlerinden seçilmelidir. Kazıklar en az 1/3’ü toprağa
girecek şekilde çakıldıktan sonra araları örülür ve sonra çitin arkası doldurulur ve gerekirse kazıklar latalarla
veya tellerle birbirlerine bağlanır ve mansap tarafına
çakılacak payandalarla kuvvetlendirilir.
Örme Canlı Eşik
Çalı Demetli Canlı Eşikler
Örmeye elverişli olmayan materyal, 20-30 cm. çaplı
demetler halinde bağlanır. Bu dal demetleri, örme canlı
eşikteki gibi sürgün verme özelliği olan türlerden hazırlanan kazıkların arkasına üst üste konmak ve toprakla
desteklemek suretiyle eşik tesis edilir. Buna, Çalı Demetli Canlı Eşik denilir.
Çalı demetli eşiklerde kazıkların ince çapları en az
8-12 cm., boyları 1.20-1.80 m. olmalıdır. Kazıklar, en az
1/3’ü toprağa girecek ve toprak üzerinde kalan kısmın
yüksekliği 1 metreyi geçmeyecek şekilde çakılmalıdır.
Kazıkların mümkün olduğu kadar sürgün verme kabiliyeti yüksek ağaç türlerinden olması tercih edilmelidir.
Çalı Demetli Canlı Eşik
33
Mecra Islah Tesisleri
Britler
Rüsubat akımı mesele oluşturacak seviyede olmayan,
ancak oyulma meselesi olan, tabi veya suni mecralarda suyun enerjisini kırmak amacıyla inşa edilen alçak
enine yapılardır.
Brit
Isparta-Senirkent-Yassıören
Taban Kuşakları
Geniş tabanlı tabii dere yataklarında, önceki yıllarda
birikmiş olan rüsubatın, oyularak mansaba taşınmasını önlemek ve bu rüsubatı yerinde tutmak gayesiyle
inşa edilen enine yapılardır.
Taban Kuşakları
Manisa-Salihli-Kurşunlu Dere
Islah Sekileri
Mecra ıslahında kullanılan dere eksenine dik olarak
inşa edilen enine yapılardan en tesirli olanıdır. Çoğu
kez tersip bentleri ile karıştırılan ıslah sekilerinin esas
vazifeleri, inşa edildikleri yerde ve menbaya doğru belirli bir mesafede dere taban ve kıyılarını erozyona karşı korumak, bu oyulmalar neticesinde oluşan yamaç
göçmesi ve heyelanları kontrol altına almaktır. Bu
esas vazifelerinin yanında daha menba da yapılmış ve
yapılacak olan diğer tesislere mesnet oluşturur, mecra
içinde birikmiş olan rüsubatı olduğu yerde tutarlar ve
menbadan gelen rüsubatın bir kısmını da depolarlar.
Islah Sekileri
Aydın-Buharkent-Çağlayan Dere
34
Tersip Bentleri
(Biriktirme Barajları)
Yukarı havzadaki rüsubat oluşumu çeşitli sebeplerle
önlenemezse, bu takdirde oluşan rüsubatın mansaba
taşınmadan yatakta depolanması düşünülür. Rüsubatı depolamak gayesi ile inşa edilen enine yapılar olan
tersip bentlerinin esas olarak koruyucu vazifeleri vardır. Ancak, arkalarında biriktirdikleri rüsubatla eğimi
kırmak ve su yükünü azaltmak suretiyle suyun aşındırma gücünü düşürdüklerinden, belirli bir yatak uzunluğunca oyulmaları da önledikleri için dolaylı olarak
ıslah edici vazifeleri de olabilmektedir.
Tersip Bentleri
Geçirgen ve Süzücü
Yapılar
Sel kapanları, havzadan gelen sel sularını depolayarak yüksek akışları hafifleten ve mansaba planlanan
miktarda su bırakmak suretiyle belirli zamanda oluşan
selin, daha uzun bir devreye yayarak sel akımını ayarlayan alçak bir barajdır. Ayrıca sel kapanları, dere mecralarında iri taşıntıyı (ağaç, dal, kaya v.b.) tutup daha
küçüklerini bırakmak üzere gövdesinde açıklık bulunan, bu açıklığın bazen yatay ya da düşey doğrultudaki tutucu elemanlarla bölündüğü geçirgen barajlarda
denilen enine yapılardır.
Geçirgen ve Süzücü Yapılar
35
Osmaniye-Karaçay
Ağaçlandırma
Ülkemizde; artan nüfusun, sürekli gelişen sanayinin
ihtiyaç duyduğu odun hammaddesinin yurt içi kaynaklardan karşılanabilmesi ve ormanlardan beklenen diğer faydaların gerçekleştirilmesi için, verimli
orman alanlarının silvikültür teknik ve prensipler
doğrultusunda, devamlılık esasları çerçevesinde işletilmelidir. Bunun yanında ülke ekonomisine fazla katkısı olmayan, uygun yetişme ortamı şartlarına sahip
verimsiz orman alanları, orman içi açıklıklar ve orman
kurulmasında fayda görülen orman sınırları dışındaki yerler, en kısa zamanda hedefler doğrultusunda
ağaçlandırılacaktır.
Çok yönlü faydaları, uzun zamana, paraya ve emeğe
ihtiyaç duyulan ağaçlandırma çalışmalarının başarısı,
birbirine bağımlı bir dizi faaliyetin, ormancılık bilim
ve tekniğine uygun, zamanında, itina ile ağaçlandırma tekniğine uygun yapılması gerekmektedir.
Konya - Beyşehir
Mersin - Anamur - Armutkırı
36
Rehabilitasyon
Ülkemizde orman içi veya orman kenarında
20.430 adet orman köyü bulunmakta ve buralarda
7,5 milyon civarında nüfus yaşamaktadır. Geçimini
ağırlıklı olarak ziraat ve hayvancılıkla sağlayan orman
köylerinde, köylere yakın ormanlar büyük ölçüde
açma, yakacak temini ve otlatmalar yüzünden tahrip edilmektedir. Bunun neticesinde ormanlarımızın
düzensiz faydalanma ve otlatmalarla vasıf ve kalitesi
bozulmuş ve kapalılığı %40’ın altına düşmüş bir kapalılığında veya bozuk orman alanları oluşmuştur.
Ancak son yıllarda Ülkemizdeki sosyal ve ekonomik
gelişmeler paralelinde başlayan şehirlere göç hareketi orman köylerinde önemli nüfus azalmalarına sebep olmuştur. Buna paralel olarak da ormanlar üzerindeki baskılar azalmıştır.
Bozuk orman alanlarında gençleştirme ve silvikültürel bakım çalışmaları imkanı bulunmayan alanlar ile
içerisindeki boşluklar rehabilitasyon çalışmalarına
konu edilecektir. Çalışmaların yapılacağı sahalar genellikle aşırı faydalanma ve otlatmaya açık olduğundan yöre halkının katılımı ve desteği alınmalıdır.
Saha içerisindeki boşlukların doldurulması gayesiyle
uygun olan yerlerde makine ile toprak işlemesi tam
alanda ve şeritler halinde, diğer yerlerde teras ve
ocaklar halinde toprak işlemesi yapılacaktır.
Sürgün verme özelliğine sahip yapraklı türler, vejetasyon dönemi dışında kök boğazının altından kesilerek sürgün vermeleri sağlanacaktır. Yöre halkına
gelir temin etmek için tabii olarak bulunan ceviz, badem, ahlat, menengiç, harnup, kestane, yabani zeytin, yaban mersini vb. türler aşılanacaktır.
Saha içerisinde yeterli tohum ağacı bulunması halinde bol tohum yılları tespit edilerek tabii tohumlamadan azami derecede istifade edilecek, gerektiğinde
toprak işlemesi yapılarak çimlenme ortamı oluşturulacaktır. Toprak işlemesi yapılan alanlarda tekniğine
uygun şekilde tohum ekimi veya fidan dikimi yapılacaktır.
Mersin - Erdemli - Toros
37
Mera Islahı
Mera vejetasyonunu evsaf ve miktar bakımından
yükselten, değerli yem istihsaline, hayvanların optimum istifadesine sunan ve azami miktarda hayvani
ürünün elde edilmesine ve ayrıca toprak muhafaza
ve erozyon kontrolü maksadına yardım eden bütün
metotların (sulama, gübreleme, aşılama v.s.) bir mera
üzerinde tatbik edilmesidir. Mera ıslahı, yem kaynaklarının ıslahı veya otlayan hayvanların, bu yemden
yararlanmasını kolaylaştırmak için mera üzerinde
uygulanan hususi işlem ve kurulan tesisler olarak da
tarif edilebilir.
Mera ıslahının gayesi otlatmanın düzenlenmesi, diğer bir ifade ile ıslah edilecek merada ıslah öncesi ve
ıslah sonrası ne miktar büyükbaş ve küçükbaş hayvanların hangi zaman diliminde otlayabileceğinin
hesaplanarak otlatma planlamasının yapılması ve
uygulamaya konulması gereklidir.
Otlatmanın düzenlenmesi ile ıslah edilemeyecek
kadar verimden düşmüş meraların ıslahı, ancak bazı
kültürel tedbirlerin alınmasıyla mümkündür. Bu tedbirler, daha fazla masraf ve emek istemesine rağmen,
otlatmanın düzenlenmesi metodundan çok daha
kısa zamanda başarıya ulaşılır. Kültürel metotlarla
ıslah edilen meralarda, otlatmanın düzenlenmesine
dikkat edilmelidir. Yoksa ıslah edilen meralar kısa
zamanda tekrar verimden düşer. Bunun yanında otlatmanın düzenlenmesi ile ıslah edilen meralarda da
Van - Ağzıkara
38
bazı kültürel tedbirlerin alınması, ıslah süresini azaltır. Aşılama, gübreleme, zararlı ot temizliği alınacak
kültürel tedbirlerdir.
Orman ve Su İşleri Bakanlığı ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı arasında 17.01.2012 tarihinde
imzalanan protokol kapsamında vasfı tamamen
bozulmuş meraların vasıf değişikliği yapılarak toprak muhafaza maksatlı ağaçlandırma ve sel kontrol
çalışmaları yapılması hedeflenmiştir. Sel ve erozyon
riski olan meralarda vasıf değişikliği yapılmadan da
protokol gereği sel kontrol tesisleri yapılabilmektedir. Bu çalışmalarda canlı gölgelik olabilecek gruplar veya şeritler halinde dikim yapılabildiği gibi, dere
boyu veya yol boyu ağaçlandırmaları şeklinde dikim
yapılabilmektedir. Bu tür çalışmalarda mera vasfını
bozacak şekilde alanın tamamında dikim yapılmaması gerekmektedir.
Meyli yüksek zayıf meralarda, sel ve erozyon kontrolü
tedbirlerinin alınması çok önemlidir. Bu tür meralarda erozyonu durdurmak, suyun yüzeysel akışını önlemek, infiltrasyonu sağlamak gayesi ile sel kontrolü
tedbirleri uygulanması gerekir. Bu maksatla yapılacak teraslar azami yağışlarla oluşan suyu tamamen
tutabilecek hacimde ve aralıklarda olmalıdır. Ayrıca
hayvan geçişini sağlamak için kesik ve şaşırtmalı olarak tesis edilmelidir.
Diğer Tedbirler
Yol Planlamasında ve İnşaasında
Alınması Gereken Tedbirler
Her türlü yol planlaması ve inşasında karayolu yolboyu mühendislik
yapıları için afet yönetmeliğindeki (resmi gazete tarihi: 07.12.2006 sayısı: 26369) hususlar dikkate alınacaktır.
Orman alanlarında tesis edilecek orman yolu, köy yolu, karayolu, yayla yolu, baraj-HES yolu, maden yolu vb. yol yapımlarında yolların dar
vadilerden geçirilmemesine özen gösterilmeli, şayet mecbur kalınırsa,
hesaplanacak azami su seviyesinin asgari 1 m. üzerinden ve tamamen
kazı tarafından geçirilmelidir. Sanat yapıları ve köprüler maksimum yağış hesabı kullanılarak planlanmalıdır. Bunların menba ve mansap kısmına suyu toplayıp yönlendirecek kanat duvarlarının yapılması şarttır.
Yan dere ve kuru derelerde sürüntü materyali ile büz ve menfezlerin
tıkanmasını önlemek için içleri zaman zaman temizlenmeli ya da menfez yerine beton kasisler yapılmalıdır. Dere yataklarındaki kurplarda
suyun akışını yönlendirecek gerekli mahmuzların yapılması gerekir.
Düzce - Kaynaşlı
Yol üzerinde su toplanmalarına karşı kenar hendekleri yapılmalı, enine
ve boyuna eğimi olmayan yollardan kaçınılmalı veya en azından dere
tarafına doğru enine eğim verilmelidir. Yeni yapılacak yol güzergahları
heyelanlı araziden geçirilmemeli ve yolun kuruması açısından güney yamaçlar tercih edilmelidir. Yüksek eğimdeki araziden geçen yollarda kademeli şev kesimi yapılmalıdır. Dere ve akarsu yataklarındaki su yapılarının
temeli için yapı ile ana kaya bağlantısı mutlaka sağlanmalıdır. Kazı fazlası malzemenin dere yataklarına atılmasından kaçınılmalıdır.
Baraj, HES, Maden Ocakları, ENH ve Diğer Tesislerde
Alınacak Tedbirler
Toprak-bitki-su arasında insan eliyle bozulan denge sağlanmalı, kazı ve
dolgu hususi tahrip edilen araziler bitkilendirilmelidir. Akan yamaçlarda
baraj ve HES projeleri için yapılan kazılarda, drenaj işlemleri, fiziksel yamaç ıslah tedbirleri ve bitkilendirme yapılmalıdır.
Barajlara ve HES’lere ait su kanallarının ve bağlantı yollarının geçeceği güzergahın arazi yapısı dikkate alınarak proje aşamasında; Yol ve kanal çalışmasından çıkan toprakların depolanacağı alanlar, yaşanması muhtemel
olumsuzluklar dikkate alınarak en atıl alanlar seçilmeli ve güzergah dışına
taşınacak şekilde planlanmalıdır.
Kanal ve yol yapımı sırasında çıkan fazla malzemenin dere yataklarına akması önlenmeli, derelerin bu malzemeler ile dolmasına veya daralmasına
fırsat verilmemelidir.
Kanal ve yol yapım sırasında yamaç boyunca oluşan dolgu materyalinin
stabilizayonu için gerekli yerlerde, yeterli miktarda topuk güçlendirme
maksatlı istinat duvarları yapılmalıdır.
Maden ocakları, rehabilite projeleri mutlaka uygulanmalıdır.
Artvin - Deriner
39
Hedefler
• Akarsu havzalarında yaygın olarak görülen ve iklim değişikliğinin tesiriyle artan, can ve mal
kayıplarına sebep olan selleri önemli ölçüde engellemek,
• Baraj, gölet gibi tesislere sediment akışını azaltmak ve dolmalarını önlemek, sel ve taşkınlarla
mücadele etmek, kaybolan toprak miktarını asgari seviyeye indirmek,
• Türkiye’deki bozuk ve bir kapalı ormanları, tabiata yakın bir ormancılık anlayışı ile az emek ve
az masrafla rehabilite ederek verimli hale getirmek,
• Sel kontrolünde kurumsal kapasiteyi ve kurumlar arası işbirliğini geliştirerek ülke kaynaklarını
verimli bir şekilde kullanmak,
• Eğitim, tanıtım ve bilinçlendirme faaliyetleriyle halkımızın tabii kaynakları koruma ve selle
mücadeleye katılımını sağlamak,
• Ar-Ge nitelikli çalışmalar ile sel kontrolünde yeni teknikler geliştirmek, etkinliği arttırmak ve
izleme sitemi oluşturmak.
Kahramanmaraş
40
Eğitim ve Tanıtım Faaliyetleri
Eylem
No
Eylemin Adı
Açıklama
Sorumlu ve İlgili
Kuruluşlar
Uygulama
Yılı
ÇEM-OGM-EYDB
2013-2017
1
Toplumsal bilincin
artırılmasına yönelik
basılı ve görsel yayın
Bu maksatla tanıtım kitapçığı, tanıtım filmi, broşür,
spot reklam
2
Çalıştay, teknik inceleme
Konu uzmanları tarafından oluşturulan gruplarca
yapılacaktır
ÇEM-OGM-DSİ-MGM-AFADÜNİVERSİTELER
2013-2017
3
Sel kontrol proje yapımı
ve sel kontrol çalışmaları
hizmet içi eğitimi
Kurumsal kapasitenin geliştirilmesi, edinilen
tecrübelerin paylaşımı
ÇEM-OGM-DSİ-MGM-AFADSUEN-ÜNİVERSİTELER
2013-2017
4
Basım İşleri
Sel kontrol Faaliyetlerinin kamuoyuna duyurulması
ve tanıtımı gayesiyle broşür, afiş ve poster
bastırılması
ÇEM-OGM-EYDB-ÜniversitelerSTK’lar-Halk
Yıl Boyunca
2013-2017
5
Tanıtım Filmi
Hazırlanması
Sel kontrol Faaliyetlerini içeren tanıtım filmi
yaptırılması ve yayınlanması
ÇEM-OGM-Üniversiteler-EYDBSTK’lar-Halk
Yılda 1 kez
2013
6
Kamu Spotu
Hazırlanması
Sel kontrol Faaliyetlerini içeren kamu spotu
yaptırılması ve yayınlanması
ÇEM-OGM- ÜniversitelerSTK’lar-Halk
Yılda 1 kez
2013
7
İnternet Sayfasının Etkin
Kullanımı
Sel kontrol Faaliyetlerinin internet sayfasından
ulusal ve uluslar arası kamuoyuna Türkçe ve İngilizce
olarak duyurulması
ÇEM-OGM-ÜniversitelerSTK’lar-Halk
Yıl Boyunca
2013-2017
8
Sosyal Medyanın
Kullanımı
Sel kontrol Faaliyetlerinin Facebook ve Twitter
gibi sosyal medya üzerinden ulusal ve uluslar arası
kamuoyuna duyurulması
ÇEM-OGM- ÜniversitelerSTK’lar-Halk
Yıl Boyunca
2013-2017
9
Basın Bildirisi
Hazırlanması
Sel kontrol Faaliyetlerini ihtiva eden hususi ve önemli
ÇEM-OGM-EYDB-Üniversitelergünler ve haftalar için yazılı ve görsel medyaya basın
STK’lar-Halk
bildirisinin hazırlanması
Yıl Boyunca
2013-2017
10
Bakanlık Tanıtım
Tırlarının Kullanılması
Sel kontrol Faaliyetlerinin tanıtılması gayesiyle
hazırlanan tanıtım materyallerinin yer aldığı
Bakanlık Tanıtım Tırlarının kullanılması
ÇEM-OGM-EYDB-ÜniversitelerSTK’lar-Halk
Yıl Boyunca
2013-2017
11
Toplantı, Çalıştay
ve Sempozyum
Düzenlenmesi
Sel kontrol Faaliyetlerini içeren toplantı, çalıştay ve
sempozyum düzenlenmesi
ÇEM-OGM-DSİ-MGM-AFADÜNİVERSİTELER-STK’lar-Halk
Yıl Boyunca
2013-2017
12
Gezi Organizasyonları
Sel kontrol Faaliyetlerinin gerçekleştirdiği alanların
gezilmesi ve faaliyetlerinin tanıtılması gayesiyle gezi
organizasyonlarının düzenlenmesi
ÇEM-OGM- ÜniversitelerSTK’lar-Halk
Yıl Boyunca
2013-2017
13
Tanıtım Materyallerinin
Hazırlanması
Sel kontrol Faaliyetlerinde kullanılmak üzere tanıtım
materyallerinin (çanta, şapka, usb, kum saati, blok
not, kalem vb. ) hazırlanması
ÇEM-OGM
Yıl Boyunca
2013-2017
41
Eylem Planı Uygulamaları
ÇEM, OGM, DSİ Genel Müdürlükleri tarafından çalışma yapılabilecek öncelikli sel havzaları belirlenmiştir.
Buna göre;
25 adet ana havzada, 227 adet sel havzasında 4.155.201,8 hektar alanda çalışma yapılması planlanmıştır.
Üst havzalarda sel ve taşkınlarla mücadele için Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü model uygulama projelerini yapacaktır. Orman Genel Müdürlüğü uygulama projeleri yapımı ve uygulamasını yapacaktır.
DSİ Genel Müdürlüğü ise ana mecralarında özellikle yapısal tesisler yapacak, bu tesisler; brit, taban kuşağı, ıslah sekileri, tersip bentleri ve geçirgen ve süzücü yapılardır. Enerji, içme suyu, sulama gayesi olan büyük depolama hacmine sahip büyük su yapılarından olan barajlar ve göletler, sel ve taşkın önleme maksatlı olarak inşa edilmektedir.
Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nce sel ve taşkınlara karşı erken uyarı sistemleri koordineli bir şekilde etkin olarak
kullanılacaktır.
Başbakanlığın dere yatakları ve taşkınlar ile alakalı 2006 tarih ve 27 sayılı (Resmi Gazete Tarihi: 09.09.2006 Resmi
Gazete Sayısı: 26284) ve Başbakanlığın akarsu ve dere yataklarının ıslahı ile alakalı 2010 tarih ve 5 sayılı (Resmi Gazete Tarihi: 10.02.2010 Resmi Gazete Sayısı: 27499) genelgeleri esas alınacaktır.
EYLEM PLANI UYGULAMALARI
FAALİYET
NO
1
2
FAALİYETİN
ADI
Sel Kontrolu
Projesi Yapımı
Sel Kontrol
Projesi
Uygulamaları
SORUMLU VE
İLGİLİ KURULUŞLAR
UYGULAMA
YILI
1.1- Yamaç arazi ıslahı ve oyuntularda
ıslah çalışması için proje yapılması
ÇEM, OGM
2013-2017
1.2- Ana mecralarda ıslah çalışması için
proje yapılması
DSİ
2013-2017
1.3- Poje yapımında verilerin temin
edilmesi
ÇEM, OGM, DSİ,
SYGM, MGM, AFAD
2013-2017
2.1- Yamaç arazi ıslahı ve oyuntularda
ıslah çalışmalarının yapılması
OGM
2013-2017
AÇIKLAMA
2.2 -Ana mecralarda ıslah çalışmalarının
DSİ
yapılması
2013-2017
2.3- Bozuk orman alanları ile
ağaçlandırmaya uygun alanlarda
ağaçlandırma yapılması
OGM
2013-2017
2.4- Bozuk ormanların iyileştirilmesi
gayesiyle rehabilitasyon çalışmalarının
yapılması
OGM
2013-2017
2.5- Mera ıslahı çalışmalarının yapılması OGM
2013-2017
2.6-Faaliyetler için tohum ve fidan
üretimi
OGM
2013-2017
3
Köylülerin
Desteklenmesi
3.1-Sel Kontrol çalışmalarından
etkilenecek köylerin desteklenmesi
OGM
2013-2017
4
Protokoller
4.1-Faaliyetlere katılacak ilgili
kurumlarla protokol yapılması
ÇEM, OGM, DSİ,
SYGM, MGM, AFAD
2013-2017
5
5.1-Yapılan faaliyetlerin izlenmesi
İzleme ve
gayesiyle veri temini ve
Değerlendirme
değerlendirilmesi
ÇEM, OGM, DSİ,
SYGM, AFAD
2013-2017
42
İzleme ve Değerlendirme
Web tabanlı izleme sistemi kurularak üçer aylık dilimler halinde gerçekleşmeler izlenecektir. Uygulama yapan
kurumlar gerçekleşme miktarlarını üç ayda bir web üzerinden sisteme girecektir. İzlemeler havza bazlı olarak
yapılacaktır.
İzleme sistemi Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğünce koordine edilecek ve ilgili birimlerin Web
sayfasında yayınlanarak kamuoyu bilgilendirilecektir.
Eylem planı kapsamında yapılacak faaliyetlerin sellere olan tesirleri hakkında ilgili araştırma kuruluşları ve üniversiteler ile birlikte raporlar hazırlanacaktır.
Adana - Akçatekir
43
Burdur - Gölcük
Burdur - Kuruçay
44
1 - MERİÇ ERGENE HAVZASI
2 - MARMARA HAVZASI
3 - SUSURLUK HAVZASI
4 - KUZEY EGE HAVZASI
5 - GEDİZ HAVZASI
6 - KÜÇÜK MENDERES HAVZASI
7 - BÜYÜK MENDERES HAVZASI
8 - BATI AKDENİZ HAVZASI
9 - ANTALYA HAVZASI
10- BURDUR HAVZASI
HAVZALARA GÖRE
EYLEM PLANI
11- AKARÇAY HAVZASI
12- SAKARYA HAVZASI
13- BATI KARADENİZHAVZASI
14- YEŞİLIRMAK HAVZASI
15- KIZILIRMAK HAVZASI
16- KONYA KAPALI HAVZASI
17- DOĞU AKDENİZ HAVZASI
18- SEYHAN HAVZASI
19- ASİ HAVZASI
20- CEYHAN HAVZASI
21- FIRAT VE DİCLE HAVZASI
22- DOĞU KARADENİZ HAVZASI
23- ÇORUH HAVZASI
24- ARAS HAVZASI
25- VAN GÖLÜ HAVZASI
45
1
Meriç Ergene Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza, doğu, kuzeydoğu ve
güneyinden Marmara havzası
ile çevrilidir. Havza genel alanı
1.450.556 hektardır. Balkanlar’ın
en büyük nehirlerinden biri olan
Meriç, Rila Dağı’nın kuzey eteği
yakınlarından çıkar, Bulgaristan’da
Filibe ovasını, Türkiye’de Edirne
şehrini, Batı Trakya’yı suladıktan sonra, Ege Denizi’ne dökülür. Meriç, 480 km uzunluğunda
olup, başlıca kolları Ergene, Arda
ve Tunca’dır. Meriç’in 172 kilometresi Türkiye’dedir. Ergene nehri ise, Istranca Dağlarının güneydoğusundaki
Karatepe’den, Saray’ın Çakıllı beldesi yakınından doğar, yaklaşık uzunluğu 283 kilometredir. Kırklareli’nin Pehlivanköy ilçesinden Edirne topraklarına girer. Çorlu Suyu ile Muratlı yakınlarında birleşir. Meriç ve İpsala ilçe
topraklarının bir bölümünü suladıktan sonra Sarıcaali köyü civarında Meriç Irmağına katılır.
İklimi:
Havzada yarı nemli iklim tipi hakimdir. Edirne ilinde ortalama yıllık yağış
584.1 mm, Tekirdağ’da 573.7 mm,
Kırklareli’nde 554.3 mm’ dir. Kar miktarı sel
oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Edirne’de
48 cm, Tekirdağ’da 44 cm, Kırklareli’nde
30 cm’dir.
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
Meteoroloji
İstasyonu Adı
1 saatlik
2 saatlik
6 saatlik
24 saatlik
Edirne
38.3
43.9
52.0
77.5
İstanbul (Sariyer)
38.8
45.5
63.4
94.6
Kırklareli
38.7
45.0
51.1
67.9
Tekirdağ
45.9
51.0
66.5
84.7
Bitki örtüsü:
Havzada Istıranca dağlık kütlesinin güney yamaçlarındaki ormanlarda meşe ve gürgen ağacı toplulukları, Koru dağlarının kuzey
yamaçlarında ise yine meşe ve çam ağacı toplulukları yer almaktadır. Havzadaki ormanlık alanlarda bitki örtüsü genel olarak kayın,
göknar, gürgen ve meşelerden oluşur. Edirne ilinde ormanlık oranı
% 23.1, Kırklareli’nde % 40.1 ve Tekirdağ’da % 16.5’ dir.
Hidrolojisi:
ARAZİ
KULLANIM
DURUMU
Alanı
(Hektar)
Orman Alanı
Tarım Alanı
Mera Alanı
İskan Alanı
Diğer Alan
GENEL ALAN
224.503
951.478
101.778
46.627
126.169
1.450.556
%
15.5
65.6
7.0
3.2
8.7
100
Meriç ve Ergene akarsuları birleşerek Ege denizine mansaplanmaktadır. Türkiye dışında Yunanistan ve Bulgaristan da havza sınırları
içinde toprakları bulanan ülkelerdir. Türkiye içerisinde kuzeyde Istıranca dağlarına kadar uzanmaktadır. Kış ve ilkbahar aylarında taşkınlar yoğunlaşmıştır. Yaz aylarında suları
daha azdır. Sulamanın yoğun olduğu bir havzadır. Ergene kolunun su miktarı Meriç ana kola göre daha zayıftır.
Havzanın ortalama yıllık verimi 2,9 l/s/km2 dir. Toplam yıllık ortalama akım 1,3 milyar m3 olup, bunun Türkiye
toplam potansiyelindeki payı %0,7 dir.
46
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
İL ADI
1
EDİRNE
2
EDİRNE
3
KIRKLARELİ
4
TEKİRDAĞ
TOPLAM
İLÇE ADI
Enez
Enez
Saray
Hayrabolu
ALT HAVZA
ADI
Enez
Enez
Ergene
Hayrabolu
SEL HAVZASI ADI
Ova Deresi
Pilarin Deresi
Karıştıran Deresi
Hayrabolu Deresi
4
UYGULAMA YILI
SEL HAVZASI MİKRO
HAVZA SAYISI
1
1
3
1
6
SEL HAVZASI
ALANI (Ha.)
5.362,0
4.785,5
47.390,0
12.887,9
60.277,9
2013-2017
47
2
Marmara Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza, doğusunda Susurluk ve
Sakarya, batısında Meriç Ergene,
güneyinde Kuzey Ege havzaları ile çevrilidir. Havza genel alanı 2.338.525 hektardır. Istıranca
Deresi Terkos Gölüne dökülür.
Karasu, Sarısu ve Çakılderesi Büyükçekmece Gölüne dökülür. Sazlıdere ve Nakkaş deresi Küçükçekmece Gölüne dökülür. Alibeyköy
deresi ve Kağıthane deresi Haliçe
dökülür. Bunlardan başka Göksu
deresi, Riva deresi, Hiciv deresi, Sellimandra Deresi, Eyrek deresi, Göksu deresi, baba Deresi, Çuhahane Deresi,
Çınarlı Deresi ve Kazıklı Deresi havzadaki bazı derelerdir. İznik Gölü, Duru Gölü, Küçükçekmece Gölü, Büyükçekmece Gölü Marmara Havzasında mevcuttur.
İklimi:
Havzada iklim, batıdan doğuya
doğru yarı nemli iklimden nemli
iklime geçişlidir. Havzada nemli
ve yarı nemli iklim tipi hakimdir.
İstanbul ilinde ortalama yıllık yağış
852.0 mm. Kocaeli’de 824.5 mm.,
Yalova’da 750.7 mm., Çanakkale’de
596.3 mm Bursa’da 671.2 mm’dir.
Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden
unsurlardan birisidir. En yüksek kar
örtüsü kalınlığı İstanbul’da 44 cm,
Kocaeli’de 74 cm, Yalova’ da 50 cm iken
Çanakkale’de 63 cm, Bursa’da 66 cm’ dir.
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
Meteoroloji
İstasyonu Adı
1 saatlik
2 saatlik
6 saatlik
24 saatlik
Balıkesir
30.2
36.4
45.9
74.3
Bursa
26.4
30.9
46.0
75.3
Çanakkale
42.9
51.5
67.8
94.0
Edirne
38.3
43.9
52.0
77.5
İstanbul
38.8
45.5
63.4
98.1
Kırklareli
38.7
45.0
51.1
67.9
Kocaeli
46.2
52.8
70.5
103.1
Tekirdağ
45.9
51.0
66.5
84.7
Yalova
44.1
54.2
70.2
104.2
Bitki Örtüsü:
Havzanın % 50.9’unu ormanlar oluşturmaktadır. Havzadaki ormanlık
alanlarda bitki örtüsü genel olarak karaçam, kayın, gürgen ve meşelerden oluşur. Kocaeli ilinde ormanlık alan oranı % 43.7, Yalova’ da
% 58.9, Çanakkale’ de % 52.9,Tekirdağ’da %16.5, İstanbul’da 44.9,
Balıkesir’de 45.9, ve Bursa’ da % 44.9’ dur.
Hidrolojisi:
ARAZİ
KULLANIM
DURUMU
Alanı
(Hektar)
%
Orman Alanı
Tarım Alanı
Mera Alanı
İskan Alanı
Diğer Alan
GENEL ALAN
1.189.675
713.476
54.657
168.880
211.836
2.338.525
50.9
30.5
2.3
7.2
9.1
100
Susurluk havzası dışında Marmara denizine dökülen bütün akarsuların yağış alanını ihtiva etmektedir ve müteferrik bir havzadır. Biga
Çayı, Gönen Çayı, Karasu Deresi, Harami Dere, sazlı Dere, Alibey deresi, Kağıthane Deresi, Kiraz Deresi, Kocadere, Kozanlı Dere, Serindere,
Safran Çayı önemli akarsularıdır. Ayrıca İznik gölü bu havza içerisinde yer almaktadır. Nüfus, tarım ve sanayinin
yoğun olduğu bir havzadır ve buna bağlı olarak su tüketimleri yüksektir. Yaz aylarında akarsularda akış miktarları oldukça düşer ve hatta kurur. Havzanın ortalama yıllık verimi 11 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama
akımı 8,33 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %4,5 dir.
48
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
İL ADI
1
İSTANBUL
2
KOCAELİ
3
BALIKESİR
4
YALOVA
TOPLAM
UYGULAMA YILI
İLÇE ADI
Çatalca
Karamürsel
Marmara Adası
Çınarcık
ALT HAVZA
ADI
Çatalca
Subaşı
Marmara
Çınarcık
SEL HAVZASI
ADI
Karasu Deresi
Yalakdere
Altınsuyu Dere
Karpuz Deresi
4
49
SEL HAVZASI MİKRO
HAVZA SAYISI
2
1
1
1
5
SEL HAVZASI
ALANI (Ha.)
29.319,8
11.807,3
5.300,0
7.093,3
53.520,3
2013-2017
3
Susurluk Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza, doğusunda Sakarya, batısında Marmara ve Kuzey Ege,
güneyinde Gediz havzaları ile
çevrilidir. Susurluk Çayı, Kütahya ili Simav ilçesinin güneyindeki Şaphane Dağı‘nın Kalayçıkırı Tepesi‘nden doğar, Simav
Ovası’ndan
geçer.
Balıkesir
Ovası‘nın doğusundan geçerek
Susurluk Ovası‘na iner. Susurluk
şehrini ikiye bölerek kuzeye doğru yol alır. Karacabey Boğazı’ndan
geçerek Tirilya ve Ballıkaya yakınlarında Marmara Denizi‘ne dökülür. Susurluk Çayı’nın toplam uzunluğu
321 km’dir. Havza genel alanı 2.433.501 hektardır. Susurluk Çayı’nın en önemli kolları. Nilüfer Çayı, Kirmastı
Suyu, Hatap Deresi, Göbel Deresi, Ömerköy Deresi, Çaylak Deresi ve Kocaçay‘dır. Susurluk Havzası’nda Balıkesir
ovası, Bursa ovası, Mustafakemalpaşa Ovası, Karacabey Ovası, Orhangazi Ovası, Yenişehir Ovası, İnegöl Ovası,
İznik Ovası mevcuttur.
İklimi:
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
Havzada iklim, kuzeyden güneye doğru
Meteoroloji
yarı nemli iklimden nemli iklime geçişli1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik
24 saatlik
İstasyonu Adı
dir. Havzanın Marmara kıyılarına bakan
Balıkesir
30.2
36.4
45.9
74.3
kesimler nemli ve yarı nemli iklim tipi
hakimken, iç kesimlerde yarı kurak iklim
Çanakkale
42.9
51.5
67.8
94.0
tipi hakimdir. Bursa ilinde ortalama yılİzmir
37.0
47.3
66.7
95.5
lık yağış 701.2 mm, Balıkesir 555.6 mm,
Manisa
35.1
38.7
50.6
93.1
Kütahya 546.8 mm’ dir. Kar miktarı sel
oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Bursa’da 66 cm, Balıkesir
40 cm, Kütahya 60 cm’dir.
Bitki Örtüsü:
Havzanın % 46.9‘unu ormanlar oluşturmaktadır. Ormanı oluşturan asli ağaç türleri kayın, karaçam, göknar, ardıç, meşe, gürgen ve
kestanedir. Bursa İlinde ormanlık oranı % 44.9, Balıkesir’de % 45.9,
Kütahya’da % 53’dür.
Hidrolojisi:
ARAZİ
KULLANIM
DURUMU
Alanı
(Hektar)
Orman Alanı
1.140.414
Tarım Alanı
Mera Alanı
İskan Alanı
Diğer Alan
GENEL ALAN
669.160
178.500
52.674
392.754
2.433.501
%
46.9
27.5
7.3
2.2
16.1
Başlıca kollar olan Kocaçay, Simav Çayı, Orhaneli Çayı, Emet
Çayı ve Nilüfer Çayı birleşerek Marmara denizine dökülür. Fakat bu birleşmeden önce Orhaneli ve Emet çayları Uluabat gölüne dökülüp çıkar, Kocaçay ise Manyas gölüne dökülüp çıkar.
100
Nilüfer çayı Uludağdan doğar ve kış ve bahar mevsimlerinde
taşkınlara yol açar. Orhaneli çayı Murat dağından doğar bahar
aylarında yüksek akımlara sahiptir ve şiddetli yağmurlar sonrası taşkın yapar. Emet çayı Şaphane dağından
kaynağını alır ve kış ilkbahar mevsiminde yüksek akımlara sahiptir. Şiddetli yağmurlar sonrası taşkın yapar. Simav çayı akımları yaz aylarında oldukça düşük olmakla birlikte kış aylarında oldukça yükselmekte ve
ovalarda taşkın yapabilmektedir. Kocaçay Madra Dağından doğmaktadır ve yaz aylarında oldukça düşük akımlara sahiptir. Havzanın ortalama yıllık verimi 7,2 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım
5,43 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %2,9 dur.
50
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
İL ADI
1
BURSA
2
BALIKESİR
3
KÜTAHYA
TOPLAM
UYGULAMA YILI
İLÇE ADI
Kestel
Kepsut
Simav
ALT HAVZA
ADI
Nilüfer Çayı
Killi Çayı
Simav Çayı
SEL HAVZASI MİKRO
HAVZA SAYISI
NarlıDere
1
Dombay Deresi
1
Başıbüyük
1
3
3
SEL HAVZASI ADI
51
SEL HAVZASI
ALANI (Ha.)
7.105,7
26.064,9
5.861,3
39.031,9
2013-2017
4
Kuzey Ege Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza, batısında Susurluk, güneyinde Gediz ve kuzeyinde Marmara havzaları ile çevrilidir. Havza
genel alanı 1.069.747 hektardır.
Karamenderes Deresi, Havran
Çayı, Madra Çayı, Bergama Deresi, Güzelhisar Çayı, Sodet Deresi,
Geyikli Çayı, Kırkgeçit Deresi, Maden Deresi, Koca Dere, Çakır Dere,
Manastır Deresi havzadaki bazı
akarsulardır. Güzelhisar Çayı Havzası, kuzeyden Bakırçay, güneyden Gediz nehri havzalarını birbirinden ayırmaktadır. Engebeli bir topoğrafyaya sahip olan havzanın genişliği
682,24 km² dir. 120 km uzunluğundaki Bakırçay, Balıkesir’in 30 km güneyindeki Davullu dağlarından kaynaklanır, Madra ve Yund dağlarından katılan Gelenbe, Aksu, Yağcılı, Menteşe, İlya, Karadere, Kırkgeçit, Gümüş, Kestel,
Bergama Sınır ve Sarıırmak dereleri ile beslenir.
Bakırçay Ovası, Soma yakınından başlar, Çandarlı’ya kadar uzanır. Ova uzunluğu 80 km olup, genişliği Soma’da
4 km, Kınık’ta 15 km’ yi bulur. Bayramiç, Ezine, Körfez, Edremit, Burhaniye, Ayvalık havzadaki diğer bazı ovalardır.
İklimi:
Havzanın Batı ve kuzey kesimleri nemli ve
yarı nemli iklim tipi hakimken, doğu kesimlerde yarı kurak iklim tipi hakimdir. İzmir ilinde ortalama yıllık yağış 688.3 mm,
Balıkesir’de 555.6 mm ve Çanakkale’de
596.3 mm’ dir.
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
Meteoroloji
İstasyonu Adı
1 saatlik
2 saatlik
6 saatlik
24 saatlik
Balıkesir
30.2
36.4
45.9
74.3
Çanakkale
42.9
51.5
67.8
94.0
İzmir
37.0
47.3
66.7
95.5
Manisa
35.1
Havzanın % 43.8‘ini ormanlar oluşturmaktadır. Havzadaki ormanlık alanlarda
bitki örtüsü genel olarak sarıçam, karaçam, ardıç ve meşelerden oluşur. Orman ve yarı tabii alanlar içerisinde; saf ormanlar, karışık ormanlar, maki ve otsu bitkilerin kapladığı alanlar ile bitki örtüsü az olan ya da hiç olmayan kumsallar,
kayalıklar ve iskan alanları gibi alanların tamamı yer almaktadır.
İkinci sırada % 36.1 ile tarımsal alanlar gelmektedir. Her türlü ekilebilir alanlar, sürekli ürünler, meralar ve karışık tarım alanlarını kapsar. İzmir’ de ormanlık oranı %39.7, Çanakkale’de %52.9, Balıkesir’de
%45.9, Manisa’da %37.7’ dir.
38.7
50.6
93.1
Bitki Örtüsü:
Hidrolojisi:
ARAZİ
KULLANIM
DURUMU
Alanı
(Hektar)
Orman Alanı
Tarım Alanı
Mera Alanı
İskan Alanı
Diğer Alan
GENEL ALAN
468.214
386.372
73.947
26.293
114.922
1.069.747
%
43.8
36.1
6.9
2.5
10.7
100
Başlıca akarsuları Bakırçay, Havran Çayı, Tuzla Deresi, Karamnederes olan ve müteferrik akarsuların Ege denizine döküldüğü havzadır. Bakırçay sel rejiminde akan bir sudur. Taşkın tehlikesi fazladır. Bakırçay akımları yaz aylarında çok düşer
ve sulama da yoğun olduğu için kuruma noktasına gelir. Diğer akarsular kar erimelerine çok duyarlıdır ve kar
erimesiyle debiler hemen yükselir. Bakırçay da olduğu gibi yaz aylarında kuruma noktasına gelirler. Havzanın
ortalama yıllık verimi 7,4 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım 2,9 milyar m3 olup, bunun Türkiye
toplam potansiyelindeki payı %1,1 dir.
52
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
1
İL ADI
ÇANAKKALE
İLÇE ADI
Ayvacık
ALT
HAVZA
ADI
SEL HAVZASI ADI
Küçükkuyu Ilıca Deresi
TOPLAM
1
UYGULAMA YILI
SEL HAVZASI MİKRO
HAVZA SAYISI
SEL HAVZASI
ALANI (Ha.)
1
2.799,0
1
2.799,0
2013-2017
53
5
Gediz Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza, doğusunda Büyük Menderes, güneyinde Küçük Menderes,
kuzeyinde Susurluk ve Kuzey Ege
havzaları ile çevrilidir. Havzada
iklim iç kesimlerine doğru nemli
iklimden çok nemli iklime geçişlidir. İç Batı Anadolu’daki Murat,
Eğrigöz ve Şaphane dağlarından
inen suların birleşmesiyle oluşan
Gediz Nehri, batıya doğru ilerlerken, kuzeyden Kunduzlu, Selendi,
Deliiniş ve Demrek Çaylarını, güneyden ise Kulu volkaniklerinden gelen küçük dereleri sularına katar. Salihli ilçesinin kuzeydoğusundan Gediz
Ovası’na girer ve güneyden Kemalpaşa Ovası’ndan gelen Nif Çayı’nı alarak Foça tepelerinin güneydoğusundan
İzmir Körfezi’ne dökülür. Ege’de denize ulaştığı noktaya kadar ki uzunluğu 401 km olup, Havza genel alanı
1.728.773 hektardır. Taşkın dönemlerinde sık sık yatak değiştiren Gediz Nehri, yaklaşık 40.000 ha’lık bir delta
oluşturmuştur. Gediz Ovası’nın Uzunluğu 150 km’ dir, genişliği bazı yerlerde 20 km’ yi bulur. Bozdağlar’ la güneydeki Küçük Menderes Ovası’ ndan, Yunt Dağı’yla kuzeydeki Bakırçay Ovası’ ndan ayrılır. Gediz Havzası’nda
Soma Ovası, Manisa Ovası, Akhisar Ovası, Salihli Ovası ve Turgutlu ovası mevcuttur.
İklimi:
Havzanın batı ve orta kesimi nemli ve
yarı nemli iklim tipi hakimken, doğu
kesimlerde yarı kurak iklim tipi hakimdir. Manisa ilinde ortalama yıllık yağış
708.0 mm İzmir’de 688.3 mm, Uşak’ta
531.0 mm dir.
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
Meteoroloji
İstasyonu Adı
1 saatlik
2 saatlik
6 saatlik
24 saatlik
Denizli
35.6
40.7
47.2
66.5
İzmir
37.0
47.3
66.7
95.5
Kütahya
26.9
29.2
33.7
55.7
Manisa
35.1
38.7
50.6
93.1
Uşak
27.0
29.3
36.3
49.0
Bitki Örtüsü:
Gediz havzasında Ormanlar asli ağaç türü olarak sarıçam,
karaçam, kızılçam, fıstıkçamı, ardıç ve meşelerden oluşur. Yaygın maki türleri ise, kocayemiş, funda, zeytin ve az
miktarda da defne, kuşkonmaz ve üvezdir. Bağlar ve zeytinlikler de geniş alan kaplar. Manisa İlinde ormanlık oranı
% 37.7, Uşak’ta % 39.8, Kütahya’da %53, Denizli’de %45.9,
İzmir’de % 39.7’ dir.
54
ARAZİ
KULLANIM
DURUMU
Orman Alanı
Tarım Alanı
Mera Alanı
İskan Alanı
Diğer Alan
GENEL ALAN
Alanı
(Hektar)
%
578.566
33.5
631.709
137.122
31.915
349.460
1.728.773
36.5
7.9
1.8
20.2
100
55
Hidrolojisi:
Gediz nehri Murat dağından murat çayı ismiyle doğar Alaşehir çayı, Kum çayının katılımından sonra
Ege denizine dökülür. Havza içinde Marmara gölü bulunmaktadır. Havzanın kuzeyinden katılan çaylar
genelde düşük akım taşırlar ve yazın kurumaya meyillidirler. Sulama için su kullanımım oldukça
fazladır. Gediz nehri rejimi düzensizdir. Ovalarda kış aylarında yağmur bahar aylarında ise kar erimesi
kaynaklı taşkınlara sebep olur. En kuvvetli beslenme yeri Murat Dağı’dır. Havzanın ortalama yıllık verimi
3,6 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım 1,95 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki
payı %1,1 dir.
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
İL ADI
İLÇE ADI
ALT HAVZA
ADI
SEL HAVZASI ADI
SEL HAVZASI
MİKRO HAVZA
SAYISI
SEL HAVZASI
ALANI (Ha.)
1
İZMİR
Bornova
Bornova
Karaçay Deresi
1
4.883,1
2
İZMİR
Karşıyaka
Karşıyaka
Sazlıca Deresi
1
1.508,9
3
İZMİR
Karabağlar Göztepe
Yaran ve Hacıahmet D.
2
8.641,3
4
İZMİR
Çiğli
Karşıyaka
Koca Dere
1
3.875,9
5
MANİSA
Akhisar
Gürdük Çayı
Kabuz Deresi
1
13.178,9
6
MANİSA
Akhisar
Gürdük Çayı
Delice Deresi
1
15.641,1
7
MANİSA
Akhisar
Gürdük Çayı
Eğdemir Deresi
1
19.807,3
8
UŞAK
Banaz
Gediz
Kara Dere
1
4.952,0
9
UŞAK
Banaz
Gediz
Höyük Deresi
1
16.125,0
10
UŞAK
Banaz
Gediz
Aktaş Deresi
1
11.924,0
11
UŞAK
Banaz
Gediz
Değirmenönü
1
21.231,0
12
DENİZLİ
Buldan
Alaşehir Çayı Azmak Deresi
1
10.766,0
13
DENİZLİ
Buldan
Alaşehir Çayı Çamköy Deresi
1
6.752,0
14
139.286,5
TOPLAM
13
UYGULAMA YILI
2013-2017
56
6
Küçük Menderes Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza, güneyde Büyük Menderes,
doğu ve kuzeyde Gediz havzaları ile çevrilidir. Küçükmenderes,
Bozdağlar’dan doğar. Uzunluğu
124 km’ dir. Havza genel alanı
725.158 hektardır. Küçük Menderes Ovası’ nı sulayarak, Selçuk
ilçesinin batısında denize dökülür. Küçük Menderes, su yatağı
boyunca ilerlerken pek çok küçük
dere ve çaylarla beslenerek güneye doğru iner. Beydağı kasabası
yakınlarında Boz ve Aydın Dağları‘nın birbirinden açılan ve gittikçe alçalan tepeleri arasındaki geniş havzasında
batıya doğru akar. Burada Falaka ve Ergenli Deresi ile birleşir. Alaman Boğazı‘na gelen Küçük Menderes Irmağı
Boğazı geçtikten sonra iki kola ayrılır. Kuzey kolu suni bir kanalla Ege Denizi’ne dökülür. Menderes Irmağı’nın
Torbalı yakınlarında güneye dönen diğer koluysa Selçuk ilçesi önlerinde taşıdığı alüvyonlarla bataklık ve küçük
göllerin bulunduğu bir delta oluşturarak Ege Denizi’ne dökülür. Küçük Menderes Ovası, doğuda Beydağ’ dan
başlar, ortalama 10-15 km genişlikte, Torbalı ve Selçuk’a kadar uzanır. Havzada Gölcük gölü, Belevi Gölü, Çakalboğaz Gölü ve Karagöl mevcuttur.
İklimi:
Havzada nemli ve yarı nemli iklim tipi
hakimdir. İzmir ilinde ortalama yıllık yağış 688.3 mm iken, Aydın ilinde
619.8 mm dir.
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
Meteoroloji
İstasyonu Adı
1 saatlik
2 saatlik
6 saatlik
24 saatlik
Aydın
34.5
39.9
49.4
71.2
İzmir
37.0
47.3
66.7
95.5
Bitki Örtüsü:
Havzada orman ve yarı tabii alanların, diğer bir ifadeyle orman, maki veya otsu bitki ve bitki örtüsü az ya da olmayan
alanların arazi dağılımı tarımsal alanlardan daha çoktur. İzmir İlinin ormanlık oranı % 39.7, Aydın’ın %38.5’ dur.
Hidrolojisi:
ARAZİ KULLANIM
DURUMU
Alanı
(Hektar)
%
Orman Alanı
314.821
43.4
Tarım Alanı
254.688
35.1
Mera Alanı
30.305
4.2
İskan Alanı
39.267
5.4
Boz dağlardan doğan Küçük menderes ırmağı esas
Diğer Alan
86.077
11.9
kaynağını Kiraz ovasında bulunan sulardan alır. Kendi
GENEL ALAN
725.158
100
alüvyonlarıyla oluşturduğu düşük eğimli ovada akarken
kıvrımlar çizer. Akarsunun beslenme havzası dardır. Sel
rejiminde akan bir akarsudur. Dağlardan ovaya iniş eğimi yüksek olduğu için sular birden yükselir ve çekilir.
Taşkınlar genellikle kış aylarında görülür. Havzanın ortalama yıllık verimi 5,3 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık
ortalama akım 1,19 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %0,6 dır.
57
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
1
İL ADI
İZMİR
İLÇE ADI
ALT HAVZA
ADI
SEL HAVZASI
ADI
Ödemiş
Melez Çayı
Uzun Dere
TOPLAM
1
UYGULAMA YILI
SEL HAVZASI MİKRO
HAVZA SAYISI
SEL HAVZASI
ALANI (Ha.)
1
1.934,2
1
1.934,2
2013-2017
58
7
Büyük Menderes Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza, doğusunda Burdur, Antalya ve Akarçay, batısında Küçük Menderes, güneyinde Batı
Akdeniz havzaları ile çevrilidir.
Büyük Menderes Nehri 584 km
uzunluğunda olup, Havza genel
alanı 2.681.817 hektardır. Ege
Bölgesi’nin en uzun akarsuyudur.
İç Batı Anadolu‘da Sandıklı ve
Dinar arasındaki platolar ile Çivril ve Honaz yakınlarından sızan
kaynaklardan doğar. Işıklı gölünü
dolduran sularla beslenir. Uşak‘tan katılan Banaz Çayı ve Muğla‘dan Çine Çayı sularını bünyesine katarak, adını
vererek Ege Denizi‘ne dökülür. Nehri çok sayıda yan dere beslemektedir. Kufi Çayı, Çürüksu Çayı, Dandalaz Çayı,
Akçay ve Çine Çayı havzadaki bazı akarsulardandır. Büyük Menderes Havzası, Denizli’den başlayarak Ege Denizi
kıyılarına kadar uzanan çok geniş ovaları kaplar. Büyük Menderes Havzası’nda Çivril, Çal, Baklan ve Sarayköy
Ovaları, Bafa Gölü, Işıklı Gölü mevcuttur.
İklimi:
Havzada iklim iç kesimlere doğru yarı
nemliden yarı kurak iklime geçişlidir. Havzanın Ege Denizi’ne kıyısı olan illerinde
nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimken,
iç kesimlerde yarı kurak iklim tipi hakimdir. Aydın ilinde ortalama yıllık yağış
619.8 mm, Muğla’da 1130.5 mm olmasına karşılık, havzanın doğu kesimlerinde
yer alan Denizli’de 551.1 mm, Uşak’da
531.0 mm, Afyonkarahisar’da 411.5 mm’dir.
En yüksek kar örtüsü kalınlığı Denizli’de
38 cm, Uşak’da 35 cm ve Afyonkarahisar’da
55 cm’dir.
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
Meteoroloji
İstasyonu Adı
1 saatlik
2 saatlik
6 saatlik
24 saatlik
Afyonkarahisar
25.9
28.9
33.1
44.4
Aydın
34.5
39.9
49.4
71.2
Denizli
35.6
40.7
47.2
66.5
İzmir
37.0
47.3
66.7
95.5
Muğla
40.8
52.8
72.7
124.2
Uşak
27.0
29.3
36.3
49.0
Bitki Örtüsü:
Havzada Akdeniz iklim özelliklerine bağlı olarak gelişen hakim bitki örtüsü makilerdir. İç kesimlerde bozkırlar, yüksek
kesimlerde iğne yapraklı ormanlar bulunmaktadır. Ormanı
oluşturan asli türler kızılçam, karaçam, fıstıkçamı, ardıç ve
meşedir. Zeytin, incir ve kestane yaygın olarak görülmektedir. Havzanın % 36.5’ini ormanlar oluşturmaktadır. Muğla ilinde ormanlık oranı %67.9, Aydın’da %38.5, Denizli’de
%45.9, Uşak’da %39.8 ve Afyonkarahisar’da %15.8’dir.
ARAZİ KULLANIM
DURUMU
%
Orman Alanı
979.467
36.5
Tarım Alanı
999.149
37.3
Mera Alanı
171.597
6.4
İskan Alanı
56.388
2.1
Diğer Alan
475.216
17.7
2.681.817
100
GENEL ALAN
59
Alanı
(Hektar)
60
Hidrolojisi:
Sultan dağlarından çıkan kuvvetli Pınarbaşı suyu Büyük menderes nehrinin doğduğu yerdir. Işıklı gölüne
mansaplanıp çıkan sular daha sonra Banaz çayı ile birleşir. Daha sonra sol sahilden Çürüksu deresi karışır. Bu
noktanın mansabında sağ sahilden karışan dereler küçük yağış alanlarına sahiptirler ve kurmaya meyillidirler.
Sağ sahilden karışan akarsular ise büyük yağış alanlarına sahiptirler bunlar Çine ve Bozdoğan çaylarıdır.
Bozdoğan Çayı (Akçay) verimi yüksek bir akarsudur. Çine Çayının verimi Bozdoğan Çayına göre biraz daha
düşüktür ve yağışlı mevsimde taşkınlara sebep olur. Büyük Menderes’in suları genel olarak verimlidir. Bunun
sebebi havzanın geniş olması, beslenmesinde yağışlar kadar düdenlerin de tesirli olmasıdır. Kaynakları bol
miktarda kar yağışı ile beslenir. Havzanın ortalama yıllık verimi 3,9 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama
akım 3,03 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %1,6 dır.
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
İL ADI
İLÇE ADI
ALT HAVZA
ADI
SEL HAVZASI
ADI
SEL HAVZASI
SEL HAVZASI
MİKRO HAVZA
ALANI (Ha.)
SAYISI
1
AFYONKARAHİSAR
Dinar
Işıklı
Kumalar Deresi
1
12.747,0
2
AFYONKARAHİSAR
Dinar
Işıklı
Haydarlı Deresi
1
21.795,0
3
AYDIN
Nazilli
Nazilli
Nazilli Deresi
2
8.433,0
4
AYDIN
Nazilli
Kestel
Kestel Çayı
4
13.994,0
5
AYDIN
Sultanhisar
Sultanhisar
Alça Deresi
1
38.950,7
6
AYDIN
Sultanhisar
Sultanhisar
Malkoç Deresi
2
8.395,0
7
AYDIN
Köşk
Köşk
Başçayır Deresi
1
11.964,0
8
AYDIN
Köşk
Kuyucular
Koçak Deresi
1
14.112,0
9
MUĞLA
Ula
Namnam
Çayı
Namnam Çayı
2
23.397,0
9
15
153.787,7
TOPLAM
UYGULAMA YILI
2013-2017
61
8
Batı Akdeniz Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza, batısında Antalya ve Burdur, kuzeyinde Büyük Menderes
havzaları ile çevrilidir. Kirten Deresi, Duralan Çayı, Kargıncık Deresi, Namnam Çayı, Kocaalan Deresi, Değirmen Dere, Tabaklı Dere,
Koca Çay, Gökyer Deresi, Dere
Çay, Hamzabey Deresi,Gümbe
Deresi, Göre Deresi, Karacaviran
Deresi, Yaşgöz Çayı havzadaki
bazı akarsulardır. Dalaman Çayı
Gülhisar’ın güneyinde Yeşilgül
Dağının kuzey yamaçlarından çıkar. Acıpayam yakınlarına kadar kuzey yönünde akar. Eşler dağından gelen
küçük çaylarla birleşir, Acıpayam Ovasında büyük bir dirsek yaparak güneybatıya doğru akmaya başlar. Acıpayam Ovası’ndan sonra dar ve derin vadilerin içinden akar. Arazi çok engebeli olduğundan pek çok çağlayan
meydana getirir. Dalaman Ovasına girdiği zaman akışı yavaşlar. Çayın uzunluğu 229 kilometredir, Havza genel
alanı 2.118.417 hektardır. Muğla Ovası, Esen Ovası, Kemer Ovası, Dalaman Ovası havzadaki bazı ovalardandır.
İklimi:
Havzada iklim Ege kıyılarından iç kesimlere doğru nemli iklimden yarınemli iklime geçişli olup havzanın doğu sınırına
doğru da nemli iklime geçişlidir. Havzada nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimdir. Muğla ilinde ortalama yıllık yağış
1130.5 mm, Antalya’da 1072.8 mm ve
Burdur’da 415.0 mm’ dir.
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
Meteoroloji
İstasyonu Adı
1 saatlik
2 saatlik
6 saatlik
24 saatlik
Antalya
70.9
99.5
171.6
329.8
Burdur
26.3
32.5
37.4
61.8
Denizli
35.6
40.7
47.2
66.5
Muğla
40.8
52.8
72.7
124.2
Bitki Örtüsü:
Batı Akdeniz Havzası’nda yüksek oranda orman ve fundalıklarla kaplıdır. Ormanlar kapalılığı iyi olup verimlidir. Dağların büyük kısmı ormanlarla, kıyılardaki yamaçlar makilerle örtülüdür. Ormanlarda çoğunlukla kızılçam, karaçam,
fıstıkçamı, sedir, ardıç ve dünyâda ender bulunan kokulu
“günlük” ağaçlar bulunur. Muğla İlinde ormanlık oranı %
67.9, Antalya’da % 55.9, Denizli’de %45.9 ve Burdur’da %
47.1’ dir.
ARAZİ KULLANIM
DURUMU
Orman Alanı
%
1.116.910
52.7
Tarım Alanı
393.327
18.6
Mera Alanı
57.922
2.7
İskan Alanı
29.945
1.4
Diğer Alan
520.313
24.6
2.118.417
100
GENEL ALAN
62
Alanı
(Hektar)
63
Hidrolojisi:
Başlıca akarsuları; Dalaman Çayı, Eeşen çayı, Sarnıç çayı, Akçay ve Alakır deresidir. Bu çaylarla sular Ege ve
Akdenize boşalmaktadır. Batı Akdeniz Havzası müteferrik bir havzadır. Dalaman çayı havzasının darlığına
rağmen yaz aylarında bile kuvvetlidir. Menbada yüksek ve bol yağışlı dağlar bulunur. Karstik özelliklerin yüksek
olduğu Dirmil bölgesinde yeraltı gölleriyle beslenen kuvvetli pınarlar mevcuttur. Eşen çayının beslenme
habzasında yüksek ve karstik dağlar bulunur. Eşen çayı suları verimlidir. Havza dar olduğundan vadiye hemen
inen sular taşkınlara sebep olur. Havzanın ortalama yıllık verimi 12,4 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama
akım 8,93 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %4,8 dır.
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
İL ADI
İLÇE ADI
ALT HAVZA
ADI
SEL HAVZASI ADI
SEL HAVZASI
MİKRO HAVZA
SAYISI
SEL HAVZASI
ALANI (Ha.)
1
ANTALYA
Merkez
Göksu Çayı
Doyran Deresi
1
13.734,0
2
ANTALYA
Merkez
Göksu Çayı
Karaman Çayı
1
22.861,0
3
ANTALYA
Merkez
Göksu Çayı
Burhan Deresi
1
21.551,0
4
BURDUR
Gölhisar
Dalaman Çayı
Bereket Dere
1
18.475,4
5
DENİZLİ
Çameli
Dalaman Çayı
KozanDeresi
1
14.710,1
6
MUĞLA
Milas
Sarıçay
Ballık Deresi
6
14.041,2
7
MUĞLA
Fethiye
Eşen Çayı
Akçay Deresi
1
9.834,0
8
MUĞLA
Kaş
Eşen Çayı
Dereağzı Deresi
1
6.280,0
9
MUĞLA
Fethiye
Eşen Çayı
Kızıl Deresi
1
11.279,0
14
132.765,7
TOPLAM
9
UYGULAMA YILI
2013-2017
64
9
Antalya Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza, doğusunda Doğu Akdeniz
ve Konya Kapalı, batısında Burdur
ve Batı Akdeniz, kuzeyinde Akarçay havzaları ile çevrilidir. Havza
genel alanı 2.003.096 hektardır.
Antalya Havzasının akarsuları,
daha çok dere ve çaylardan oluşur, karstik kaynaklarla beslenenler dışındakilerin rejimi düzensizdir. Havzada Manavgat Çayı
93 km uzunluğundadır. Bunun
dışında diğer önemli akarsuların
bazıları, Köprü Çayı (184 km uzunluğunda), Aksu Çayı (163 km uzunluğunda), Dim Çayı (41 km), Alara Çayı
(62 km), Demre Çayı (45 km), Alakır Çayı (62 km) ve Eşen Çayı’dır (146 km). Havzada Karagöl, Avlan Gölü, Söğüt
Gölü, Ova Gölü, Kovada gölü, Eğirdir Gölü ve Isparta Ovası bulunmaktadır.
İklimi:
Havzanın Akdeniz’e bakan yamaçlarıyla,
dağların arka yamaçlarında nemli ve yarı
nemli iklim tipi hakimken, iç kesimlerde
yarı kurak iklim tipi hakimdir. Akdeniz
sahilinde yer alan Antalya ilinde ortalama yıllık yağış 1072.8 mm, Isparta’da
501.1 mm dir.
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
Meteoroloji
İstasyonu Adı
1 saatlik
2 saatlik
6 saatlik
24 saatlik
Antalya
70.9
99.5
171.6
329.8
Burdur
26.3
32.5
37.4
61.8
Isparta
29.3
33.2
40.8
73.8
Bitki Örtüsü:
Antalya Havzası’nın ormanlarında kızılçam, sedir, karaçam,
ardıç, meşe ağaçları hakimdir. Kaş ve Elmalı arasında sedir
ağaçları optimum yayılış gösterir. Aşağı rakımlarda makiler
vardır. Makilerle çam ormanları arasında meşe ağaçları bulunur. Maki bölgesinde, defne, sandal, meşe türleri, yabanmersini, menengiç ve çitlembike çok rastlanır. Ayrıca lavanta, kekik,
nane ve veronika gibi bitkiler bulunur. Antalya İlinde ormanlık
oranı % 55.2 iken Isparta’ da % 45,2, Burdur’da % 47.1’dir. dir.
Hidrolojisi:
ARAZİ KULLANIM
DURUMU
Alanı
(Hektar)
%
Orman Alanı
975.941
48.7
Tarım Alanı
346.317
17.3
Mera Alanı
58.433
2.9
İskan Alanı
35.680
1.8
Diğer Alan
586.724
29.3
Başlıca Aksu Çayı, Manavgat Çayı, Köprü Çayı, ve Alara Çayı
GENEL ALAN
2.003.096
100
ile sularını Akdenize boşaltan müteferrik bir havzadır. Ayrıca
içinde Eğirdir gölü bulunur. Köprüçay karstik bir havzaya sahiptir. Çok hızlı akar ve berrak sulara sahiptir.
Eğiridir gölünden kaynaklanır. Suyunun önemli bir bölümü karstik kaynaklardan gelmektedir. Manavgat çayı
çok istikrarlı bir rejime sahiptir. Alara çayı verimli bir sudur. Taşkınlar meydana getirip ovada zararlara sebep
olmaktadır. Havzanın ortalama yıllık verimi 24,2 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım 11,06 milyar
m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %5,9 dur.
65
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
İL ADI
1
ANTALYA
2
ANTALYA
3
ISPARTA
4
ISPARTA
TOPLAM
UYGULAMA YILI
İLÇE ADI
Kemer
İbradi
Yalvaç
Senirkent
ALT HAVZA
ADI
Ağva Çayı
Başlar
Gelendost
Eğirdir Gölü
SEL HAVZASI
ADI
Ağva Çayı
Karaçam Arıca D.
Eğlence Deresi
Sarp Deresi
4
66
SEL HAVZASI
MİKRO HAVZA
SAYISI
1
3
1
1
6
SEL HAVZASI
ALANI (Ha.)
17.807,2
23.172,3
17.219,4
6.959,7
65.158,6
2013-2017
10 Burdur Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza, doğusunda Antalya, batısında Büyük Menderes, güneyinde Batı Akdeniz, kuzeyinde
Antalya ve Büyük Menderes havzaları ile çevrilidir. Havza genel
alanı 643.416 hektardır. Havzada
Alakır Çayı, Eşeler Dağından çıkar, 80 kilometrelik bir yatağa sahip olup Burdur Gölüne dökülür.
Burdur Çayı, İnsuyu, Gökpınar ve
Yenipınar kaynaklarından çıkar,
25 kilometrelik bir yatağa sahip
olup, Kocayır yöresinden Burdur Gölüne dökülür. Arvallı Çayı, Tekkegözünden çıkar, 20 kilometrelik bir yatağı
olup, Çeltikçi Çayı ile birleştikten sonra Onaç Çayı ismini alır ve Kestel Gölüne dökülür. Kravgaz Çayı, Askeriye
Çayı, Dalaman Çayı, Başköy Çayı havzadaki diğer akarsulardandır. Burdur Havzası’nda Kağılcık-Karamanlı, Hasanpaşa, Başpınar, Akçay, Erli, Yazıköy, Yarıköy, Hacılarköy, Eğneş, Kozluca, Elmacık, Çine, Kurköy, Çeltikçi, Kestel,
Keçili, Bucak, Ürkütlü, Kızılkaya, Karapınar, Yamalı, Gölhisar, Çavdır ve Haravza ovaları yer alır.
İklim:
Havzadaki iklim kuzeyden güneye
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
doğru yarı nemli iklimden nemli iklime
Meteoroloji
geçişlidir. Havzada yarı kurak iklim tipi
1 saatlik
2 saatlik
6 saatlik 24 saatlik
İstasyonu Adı
hakimdir. Burdur ilinde ortalama yıllık
yağış 415.0 mm. Isparta’da 501.1 mm
Afyon
25.9
28.9
33.1
44.4
ve Afyonkarahibar’da 411.5 mm dir.
Burdur
26.3
32.5
37.4
61.8
Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden
Denizli
35.6
40.7
47.2
66.5
unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarIsparta
29.3
33.2
40.8
73.8
da yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En
yüksek kar örtüsü kalınlığı Burdur’da 46
cm, Isparta’da 32 cm iken Afyonkarahisar’da 55 cm’dir.
Bitki Örtüsü:
Havzanın % 26.6’sı ormanlardan oluşmaktadır. Ormanı oluşturan asli ağaç türleri karaçam, sedir, ardıç,meşedir. Orman ve
yarı tabii alanlar; orman alanları, maki veya otsu bitki alanları, çıplak veya bitki örtüsü az olan alanlardan oluşur. Tarımsal
alanlar; ekilebilir alanlar, sürekli ekilen ürünler, meralar, karışık
tarım alanlarından oluşur. Islak alanlar ise karasal sulak alanlar,
kıyısal sulak alanlardan, su yüzeyleriden ve karasal sulardan
oluşmaktadır. Burdur ilinde ormanlık oranı % 47.1, Denizli’de
%45.9, Afyonkarahisar’da %15.8 ve Isparta’da % 45.2’dir.
Hidrolojisi:
ARAZİ KULLANIM
DURUMU
Alanı
(Hektar)
%
Orman Alanı
163.659
26.6
Tarım Alanı
216.252
34.7
Mera Alanı
14.445
2.3
İskan Alanı
9.567
1.5
Diğer Alan
219.493
35.2
Burdur gölü, Acı göl, ve Salda gölü yağış alanGENEL ALAN
623.416
100
larını içeren kapalı bir havzadır. Burdur gölüne birkaç kuvvetli akarsu girer fakat bunların çoğu
kısadır ve bir çoğu yaz aylarında bu yüzden ve ya sulama amacıyla suların çekilmesi sebebiyle kurumaktadırlar. Yalnızca en uzun kol olan Bozçay biraz farklıdır. Bununla birlikte son yıllarda Bozçayın da yaz aylarında zaman kuruduğu görülmektedir. Ayrıca son yıllarda Burdur Gölü seviyesinde önemli azalmalar gözlenmektedir. Havzanın ortalama yıllık verimi 1,8 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım
0,5 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %0,3 tür.
67
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
İL ADI
İLÇE ADI
ALT HAVZA
ADI
1
BURDUR
Merkez
Burdur Gölü
2
BURDUR
Karamanlı
Eren Çayı
3
ISPARTA
Merkez
Isparta
SEL HAVZASI
ADI
Bozçay ve
Badarmit D.
Gedderesi
Kükürt Deresi
ve Yan Dereleri
3
TOPLAM
UYGULAMA YILI
SEL HAVZASI
MİKRO HAVZA
SAYISI
SEL HAVZASI
ALANI (Ha.)
3
19.071,3
1
4.698,8
1
9.229,4
5
32.999,5
2013-2017
68
11 Akarçay Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza, doğusunda ve kuzeyinde
Sakarya, batısında Büyük Menderes ve güneyinde Antalya havzaları ile çevrilidir. Ege, Akdeniz ve
İç Anadolu Bölgelerinin birleştiği
bir noktada, kapalı bir havza niteliğinde olan Akarçay havzasının
önemli bir kesimi Afyonkarahisar
il sınırları içerisindedir. Havza genel alanı 798.207 hektardır. Doğudan Konya sınırlarına girmektedir.
Akarçay Havzası, sismik olarak
aktif olan, kuzeybatı-güneydoğu yönünde ortalama 130 kilometre uzunlukta ve 20 kilometre genişlikte olan
bir çöküntü havzasıdır. Akarçay Nehri Eber ve Akşehir Gölüne dökülür. Havzada Kali Çayı, Çay Deresi, Yeniköy
Deresi, Engilli Deresi ve Adıyan Suyu gibi küçük dereler mevcuttur. Havzada Afyonkarahisar Ovası, Çamurova,
Gülovası, Sandıklı Ovası, Şuhut Ovası gibi birikinti ovaları mevcuttur.
İklimi:
Havzada yarı kurak iklim tipi hakimdir.
Afyonkarahisar ilinde ortalama yıllık yağış 411.5 mm, Konya’da 318.1 mm’dir.
Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek
kar örtüsü kalınlığı Afyonkarahisar’da
55 cm, Konya’da 40 cm’dir.
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
Meteoroloji
İstasyonu Adı
1 saatlik
2 saatlik
6 saatlik
24 saatlik
Afyonkarahisar
25.9
28.9
33.1
44.4
Konya
21.4
24.2
30.1
44.9
Bitki Örtüsü:
Akarçay Havzası verimli tarım alanlarına sahiptir. Başta haşhaş olmak üzere her nevi hububat, bakliyat ve sınai bitkiler
yetişir. Meyve çeşitleri bakımından zengindir. Ormanlarda
asli ağaç türü olarak karaçam, meşe ve ardıç ağaçları mevcuttur. Afyonkarahisar İlinde ormanlık alan oranı % 15.8,
Konya’da % 12.6’ dır.
ARAZİ KULLANIM
DURUMU
%
Orman Alanı
100.478
12.6
Tarım Alanı
332.825
41.7
Mera Alanı
173.197
21.7
İskan Alanı
13.612
1.7
Diğer Alan
178.095
22.3
798.207
100
GENEL ALAN
69
Alanı
(Hektar)
70
Hidrolojisi:
Akşehir ve Eber gölleri yağış alanlarını içine alan kapalı bir havzadır. Eber gölüne dökülen Akarçay havza
genişliği ve akarsu kolu uzunluğu olarak yeterince büyük olmasına rağmen akım bakımından yetersizdir.
Bunun önemli sebeplerinden biri kurak bir bölgede yer almasıdır. Yaz sonlarında Eber gölüne yakın bölgelerde
kurur. Havzanın ortalama yıllık verimi 1,9 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım 0,49 milyar m3 olup,
bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %0,3 tür.
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
İL ADI
İLÇE ADI
ALT HAVZA
ADI
SEL HAVZASI
ADI
SEL HAVZASI
SEL HAVZASI
MİKRO HAVZA
ALANI (Ha.)
SAYISI
1
AFYONKARAHİSAR
Şuhut
Şuhut
Balçık Hisar
1
9.822,0
2
AFYONKARAHİSAR
Şuhut
Işıklar
Yarışlı
1
16.614,6
3
AFYONKARAHİSAR
Şuhut
Selevir
Dadak
1
19.159,2
4
AFYONKARAHİSAR
Merkez
Afyonkarahisar Belenyurdu D.
1
5.122,0
5
AFYONKARAHİSAR
Çay
Kızıldağ
1
33.938,5
5
84.656,3
İsalı
TOPLAM
5
UYGULAMA YILI
2013-2017
71
12 Sakarya Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza, doğusunda Kızılırmak ve Konya
Kapalı, batısında Susurluk ve Marmara,
güneyinde Akarçay ve Konya Kapalı, kuzeyinde Batı Karadeniz havzaları
ile çevrilidir. Sakarya nehrinin uzunluğu 824 km olup, Havza genel alanı
6.329.706 hektardır. Afyonkarahisar’ın
kuzeydoğusundaki Bayat Yaylası’ ndan
doğar. Polatlı yakınlarında en büyük
kollarından biri olan Porsuk Çayı’nı ve
Ankara Çayı’ nı alır. Geyve Boğazı’ ndan
geçer ve Karasu’dan akarak Karadeniz’e
dökülür. Sakarya Havzasında Pamukova, Adapazarı Ovası, Porsuk Ovası, Söğütlü Ovası ve Şeyhler Ovası mevcuttur.
İklimi:
Havzada iklim, doğu kesimlerinden kuzeye
ve batıya doğru gidildikçe yarı kurak iklimden yarı nemli iklime geçişlidir. Havzanın
Karadeniz’e bakan yamaçlarıyla, dağların
arka yamaçlarında nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimken, iç kesimlerde yarı kurak iklim tipi hakimdir. Sakarya ilinde ortalama yıllık yağış 850.2 mm, Ankara’da
399.8 mm, Afyonkarahisar’da 411.5 mm,
Kütahya’da 546.8 mm, Bilecik’de 555.9 mm,
Eskişehir’de 347.8 mm ve Bolu’da 558.3 mm’
dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun
kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Eskişehir’de 32 cm, Ankara’da
30 cm, Afyonkarahisar’da 55 cm, Kütahya’da
60 cm, Bilecik’de 44 cm, Sakarya’da 54 cm ve
Bolu’da 64 cm’dir.
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
Meteoroloji
İstasyonu Adı
1 saatlik
2 saatlik
6 saatlik
24 saatlik
Ankara
27.1
30.4
35.5
48.7
Afyonkarahisar
25.9
28.9
33.1
44.4
Bursa
26.4
30.9
46.0
75.3
Bilecik
26.4
27.4
30.9
50.8
Bolu
24.0
26.4
32.4
49.0
Eskişehir
29.6
30.3
34.2
43.8
Konya
21.4
24.2
30.1
44.9
Kütahya
26.9
29.2
33.7
55.7
Kocaeli
46.2
52.8
70.5
103.1
Sakarya
45.4
52.3
66.0
92.1
Bitki Örtüsü:
Havzanın kuzeyinde yüksek kesimler gür ormanlarla kaplıdır. Ormanı oluşturan asli türler karaçam, sarıçam, kayın, gürgen, ıhlamur, kestane, kavak, çınar ve meşe türleridir. Yukarı Sakarya Ovası’
nda genellikle buğday, arpa, çavdar, mısır, susam, ayçiçeği ve şeker
pancar ekimi yapılmaktadır. Havzanın iç güney kesimlerine doğru
meşe ağaçları, daha sonra da bodur meşeler görülür. Sakarya ilinde
ormanlık oranı %42.2, Bilecik’te %54.5, Bolu’da % 63.8, Eskişehir’de
%24.3, Ankara’da %14.1, Konya’da %12.6, Afyonkarahisar’da %15.8,
Kütahya’da %53 ve Bursa’da %44.9’ dur.
ARAZİ
KULLANIM
DURUMU
%
Orman Alanı
1.649.079
26.1
Tarım Alanı
2.711.508
42.8
Mera Alanı
833.440
13.2
İskan Alanı
146.631
2.3
Diğer Alan
989.047
15.6
6.329.706
100
GENEL ALAN
72
Alanı
(Hektar)
73
Hidrolojisi:
Afyonkarahisar’ın kuzeydoğusundan doğan Sakarya nehri Karadenize dökülür. Sakarya çayına Porsuk çayı, Ankara
çayı, Kirmir çayı gibi büük çaylar katılır. Porsuk murat dağından doğar. Daha önceleri Eskişehir için taşkın tehlikesi
oluşturan porsuk çayı menba barajların işletmeye alınmasıyla bu tehlikenden kurtulmuştur. Ankara şehir merkezinden
geçen ankara çayının rejimini Ankara şehri atık suları belirlemektedir. Sakarya nehri mensaba doğru karadeniz dağlık
yöresi tesiri altında olmasına rağmen beslenme havzasının genel özellikleri bakımından orta Anadolu tesiri daha
baskındır. Havzanın ortalama yıllık verimi 3,6 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım 6,4 milyar m3 olup,
bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %3,4 tür.
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
İL ADI
İLÇE ADI
ALT HAVZA
ADI
SEL HAVZASI ADI
SEL HAVZASI
MİKRO HAVZA
SAYISI
SEL HAVZASI
ALANI (Ha.)
1
ANKARA
Beypazarı
Kirmir Çayı
İnözü
2
24.226,0
2
ANKARA
Kızılcahamam
Kirmir Çayı
Berçin Çayı
1
31.630,0
3
ANKARA
Kızılcahamam
Kirmir Çayı
Hamam Çayı
2
31.240,0
4
ANKARA
Nallıhan
Nal Çayı
Köstebek Deresi
1
16.836,0
5
ANKARA
Nallıhan
Nal Çayı
Sorkun Çayı
1
11.401,0
6
ANKARA
Nallıhan
Nal Çayı
Ilıca Deresi
1
7.092,0
7
BİLECİK
Pazaryeri
Karasu Çayı
Sorgun Deresi
1
29.728,0
8
BİLECİK
Merkez
Karasu Çayı
Hamsu Deresi
1
3.566,0
9
BOLU
Merkez
Uluçay
Ilıca Deresi
1
8.359,0
10
BOLU
Merkez
Uluçay
Kabuz Deresi
1
12.411,0
11
BOLU
Merkez
Aladağ Çayı
Bozyer Deresi
2
10.471,0
12
ESKİŞEHİR
Mihaliçcık
Gürleyik
Günak Deresi
2
19.956,0
13
KONYA
Yunak
Yunak
Karataş Deresi
1
8.033,0
14
KÜTAHYA
Merkez
Kütahya
Keçeeğreği Dere
3
16.343,2
15
SAKARYA
Karapürçek
Mudurnu
Çayı
Kanlı Deresi
1
16.355,0
21
247.647,3
TOPLAM
15
UYGULAMA YILI
2013-2017
74
13 Batı Karadeniz Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza, doğusunda Kızılırmak, batısında ve güneyinde Sakarya havzaları ile çevrilidir. Havza genel alanı
2.886.487 hektardır. Melen Çayı,,
Bartın Çayı, Mengen Çayı, Filyos Çayı,
Alaplı Irmağı, Gülüç Irmağı, Harami Deresi, Kara Dere, Çapak Deresi,
hamamsuyu Deresi havzadaki bazı
akarsulardır. Melen Çayının havza genişliği 2.317 km2 dir. Efteni Gölünün
kuzeybatısından çıkan akarsu Karadenize dökülür, toplam uzunluğu
60 km’ dir. Filyos Çayı’nın uzunluğu 228 km’ dir. Havza genişliği ise 13.000 km2 dir. Filyos Çayı irili ufaklı pek çok
akarsuyun birleşmesinden oluşur. Filyos Çayı’nın en önemli kolları Köroğlu Dağları‘ndan inen Soğanlı (Gerede)
Çayı ve Ilgaz Dağları’ndan inen Araç Suyu‘dur. Batı Karadeniz havzasında Gerede Ovası, Mudurnu Ovası, Bolu Ovası,
Düzce Ovası mevcuttur.
İklimi:
Havzada iklim, güneyden kuzeye doğru
nemli iklimden çok nemli iklime geçişlidir.
Havzada nemli - çok nemli ve yarı nemli
iklim tipi hakimdir. Sinop ilinde ortalama
yıllık yağış 674.7 mm, Kastamonu’da 490.5
mm, Bartın’da 1040.9 mm, Zonguldak’ta
1230.5 mm, Karabük’te 484.6 mm, Bolu’da
558.3 mm ve Düzce’de 828.3 mm dir. Kar
miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun kar
yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Sinop’ta 47 cm, Kastamonu’da
44 cm, Bartın’da 109 cm, Zonguldak’ ta 91
cm, Karabük’te 35 cm, Bolu’ da 64 cm ve
Düzce’de 80 cm’dir.
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
Meteoroloji
İstasyonu Adı
1 saatlik
2 saatlik
6 saatlik
24 saatlik
Bartın
40.2
49.8
68.6
117.8
Bolu
24.0
26.4
32.4
49.0
Çankırı
27.1
29.4
32.9
45.3
Düzce
31.5
37.0
50.7
84.6
Karabük
31.3
34.8
38.3
42.9
Kastomonu
39.2
43.2
48.2
56.6
Sakarya
45.4
52.3
66.0
92.1
Samsun
50.2
61.0
76.9
94.8
Sinop
40.9
45.7
57.0
85.8
Zonguldak
55,3
68.6
94.4
146.4
Bitki Örtüsü:
Batı Karadeniz ormanlarını saf veya karışık ormanlar oluşturur. Yaprağını döken orman ağaçları kayın, meşe, gürgen, kestane, Akçaağaç ve dişbudak ağırlıklı olup iğne yapraklı ormanlar ise karaçam,
sarıçam ve ardıç ağırlıklıdır. Defne gibi yeşil kalan yalancı makiler
ise daha çok kıyı kesimlerde ve yerleşme bölgelerinin çevresinde
görülmektedir. Sinop İlinde ormanlık oranı % 59,5, Kastamonu’da
% 62.2, Bartın’da % 53.9, Zonguldak’ ta % 58.8, Karabük’ de % 69.8,
Çankırı’ da %23.3, Bolu’ da % 63.8 ve Düzce’de % 50’dir.
ARAZİ
KULLANIM
DURUMU
Orman Alanı
%
1.728.784
59.9
Tarım Alanı
591.011
20.5
Mera Alanı
177.631
6.2
İskan Alanı
37.340
1.3
Diğer Alan
351.721
12.2
2.886.487
100
GENEL ALAN
75
Alanı
(Hektar)
76
Hidrolojisi:
Havza sularını Karadeniz bölgesinin batısında sularını küçük akarsularla Karadenize döken yağış alanlarından
oluşmaktadır. Filyos çayı havzanın en büyük akrsuyudur. Ilgaz dağlarından doğan Araç çayı ile Gerede
taraflarından doğan Melen çayı ile birleşerek Filyos çayını oluşturur. Daha mansapta abant gölünden
kaynaklanan Devrek çayıda Filyos çayına katılır. Filyos çayı yaz ayları dışında kuvvetli akar. Taşkın zamanlarında
tehlikeli olur. Havzanın ortalama yıllık verimi 10,6 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım 9,93 milyar
m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %5,3 tür.
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
İL ADI
İLÇE ADI
ALT HAVZA
ADI
SEL HAVZASI
ADI
SEL HAVZASI
MİKRO HAVZA
SAYISI
SEL HAVZASI
ALANI (Ha.)
1
BARTIN
Ulaş
Uluçay
Eldes Deresi
3
32.551,4
2
DÜZCE
Kaynaşlı
Uğur Suyu
Dayanık Suyu
2
17.597,0
3
DÜZCE
Kaynaşlı
Asarsuyu Çayı
Çakıtoyu Deresi
1
15.510,4
4
KARABÜK
Eskipazar
Eskipazar Çayı
Değirmen Deresi
1
14.970,0
5
KARABÜK
Eskipazar
Eskipazar Çayı
Göksu Deresi
1
6.097,0
6
SİNOP
Türkeli
Güzelkent
Helaldi Çayı
3
8.295,4
7
SİNOP
Dikmen
Güzelçay
Aptes Deresi
5
10.900,3
8
SİNOP
Ayancık
Ayancık Çayı
Dolayseki Çayı
2
25.140,0
9
SİNOP
Dikmen
Güzel Çayı
Kanlıçay Deresi
1
14.526,0
10
SİNOP
Erfelek
Karasu Çayı
Himetoğlu Çayı
3
21.181,0
11
SİNOP
Türkeli
Türkeli
Kuzkütüğü Çayı
2
10.666,0
12
ZONGULDAK
Zonguldak
Zonguldak
Erçek Deresi
1
6.579,7
13
ZONGULDAK
Gökçebağ
Filyos Çayı
Ağusta Deresi
1
13.692,0
26
197.706,2
TOPLAM
13
UYGULAMA YILI
2013-2017
77
14 Yeşilırmak Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza, doğusunda Doğu Karadeniz ve Çoruh, batısında Kızılırmak,
güneyinde Kızılırmak ve Fırat-Dicle
havzaları ile çevrilidir. Havza genel
alanı 3.955.363 hektardır. Yeşilırmak,
Tokat, Amasya ve Samsun şehir merkezlerinden geçmektedir. Yeşilırmak
Köse Dağları’ndan doğarak batıya
doğru Tokat ve Turhal ovalarından
geçer, Geldingen Ovası’ndan itibaren kuzeye yönelir, Canik Dağları’nı
yararak Topuzlu ve Eğrikazık Dağları
arasından Çarşamba Ovası’na açılır. Bu ova içinden geniş bir delta yaparak Çatlı Burnu’ndan Karadeniz’e dökülür.
Yeşilırmak Çekerek Irmağı, Tersakan Çayı ve Kelkit Çayı ana kollarından oluşup genişliği 3.614.400 hektar, uzunluğu ise 519 km’dir. Yeşilırmak Havzası’nda Tokat ile Turhal İlçesi arasında uzanan Kazova, aşağılarda Geldingen
Ovası, Taşova ve Çarşamba ovaları ile Kaz Gölü, Ladik Gölü ve Borabay Gölü mevcuttur.
İklim:
Havzada iklim Karadeniz sahillerinden
iç kısımlara doğru yarı nemli iklimden
yarı kurak iklime geçişlidir. Havzanın
Karadeniz’e bakan yamaçlarıyla, dağların
arka yamaçlarında nemli ve yarı nemli
iklim tipi hakimken, iç kesimlerde yarı
kurak iklim tipi hakimdir. Karadeniz sahilinde yer alan Samsun ilinde ortalama
yıllık yağış 693.9mm, Ordu’da 1037 mm,
olmasına karşılık, iç kısımlarda yer alan
Gümüşhane’de 462.6 mm, Tokat’da 443.1
mm’ dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir
eden unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En
yüksek kar örtüsü kalınlığı Gümüşhanede 80 cm, Sivas’ta 67 cm iken Samsun’da
36 cm’dir.
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
Meteoroloji
İstasyonu Adı
1 saatlik
2 saatlik
6 saatlik
24 saatlik
Amasya
27.7
30.6
35.2
53.4
Çorum
33.8
36.9
40.6
49.5
Erzincan
15.3
18.2
25.2
39.5
Giresun
57.7
74.9
91.4
111.9
Gümüşhane
18.4
20.5
27.5
42.6
Ordu
44.7
54.4
69.8
108.7
Tokat
21.5
23.0
26.6
40.8
Samsun
50.2
61.0
76.9
94.8
Sivas
20.7
23.0
26.7
41.8
Yozgat
30.0
33.1
36.0
53.1
Bitki Örtüsü:
Yeşilırmak Havzası‘nın % 33.3’ünü ormanlar oluşturmaktadır.
Havzadaki ormanlık alanlarda bitki örtüsü genel olarak sarıçam, kayın, karaçam, göknar, ardıç, meşe, gürgen ve kestanelerden oluşur. Orman ve yarı tabii alanlar içerisinde; yapraklı ve
iğne yapraklı ile karışık ormanlar, maki ve otsu bitkilerin kapladığı alanlar ile bitki örtüsü az olan ya da hiç olmayan kumsallar, kayalık alanlar gibi bölgelerin tamamı yer almaktadır.
% 28.9‘unu ise tarımsal alanlar oluşturmaktadır. Samsun ilinde ormanlık alan oranı %37.9, Ordu’da %33.4, Gümüşhane’de
%30.8, Tokat’da %41.6, Amasya’da %34.3, Çorum’da %32.5,
Yozgat’da %16, Giresun’da 33.8, Erzincan’da %13.4’ dür.
ARAZİ KULLANIM
DURUMU
%
Orman Alanı
1.318.415
33.3
Tarım Alanı
1.141.164
28.9
Mera Alanı
447.837
11.3
İskan Alanı
47.356
1.2
Diğer Alan
1.000.590
25.3
3.955.363
100
GENEL ALAN
78
Alanı
(Hektar)
79
Hidrolojisi:
Karadenize dökülen Yeşilırmak üç ana koldan teşekkül olmuştur. Bunlar; Kelkit Çayı, Çekerek Çayı ve Yeşilırmak
anakoldur. Kelkit çayı Kelkit ilçesinden doğar ve düzensiz bir akış rejimine sahiptir ve bulanık akar. Çekerek çayı
Çamlıbel dağlarından doğar. Çorum çayını da alarak büyüyen çekerek çayı bulanık bir akışa sahiptir. Yeşilırmak
suları beslenme havzasının karadeniz ardı iklime sahip olduğu için çok verimli değildir. Ayrıca alüvyonlu ovalardan
geçtiği için suları azalmaktadır. Havzanın ortalama yıllık verimi 5,1 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama
akım 5,8 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %3,1 dir.
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
ALT HAVZA
ADI
SEL HAVZASI ADI
SEL HAVZASI
MİKRO HAVZA
SAYISI
SEL HAVZASI
ALANI (Ha.)
İL ADI
İLÇE ADI
1
AMASYA
Göynücek
Çekerek
Alan Deresi
1
27.463,0
2
AMASYA
Göynücek
Çekerek
Sığır Çayı
1
11.031,0
3
AMASYA
Göynücek
Çekerek
Efkeri Deresi
1
10.750,0
4
AMASYA
Göynücek
Çekerek
Karakovanlar Deresi
1
18.007,0
5
SAMSUN
Merkez
Samsun
Mert
5
83.672,5
6
SAMSUN
Merkez
Samsun
Yılanlı
2
4.692,7
7
SAMSUN
Merkez
Samsun
Kürtün
4
33.256,6
8
TOKAT
Turhal
Turhal
Gülür Çayı
1
45.851,0
9
TOKAT
Merkez
Karaköprü
Deliçay Deresi
1
40.118,0
10
TOKAT
Turhal
Turhal
Soğulcak
1
42.293,0
11
TOKAT
Turhal
Turhal
Kışla Deresi
1
35.313,0
12
YOZGAT
Şefaatli
Karasu Deresi
Karaboyu Deresi
1
11.547,0
13
YOZGAT
Şefaatli
Konak Deresi
Mısırözü Deresi
1
15.551,0
21
379.545,9
TOPLAM
13
UYGULAMA YILI
2013-2017
80
15 Kızılırmak Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza, doğusunda Fırat - Dicle, batısında Sakarya, güneyinde Konya
Kapalı ve Seyhan, kuzeyinde Batı
Karadeniz havzaları ile çevrilidir. Kızılırmak Nehri Türkiye topraklarından doğarak yine, Türkiye topraklarından denize dökülen en uzun
akarsudur. Uzunluğu 1.355 km’dir.
Havza genel alanı 8.211.385 hektardır. Başlıca kolları Delice Irmağı,
Devrez ve Gökırmak’ tır. Sırasıyla Sivas, Kayseri, Nevşehir, Kırşehir, Kırıkkale, Ankara, Aksaray, Çankırı, Çorum ve Samsun illerinden geçerken çok sayıda dere ve çayın sularını toplayarak
Bafra Burnu’ndan Karadeniz’ e ulaşır.
İklimi:
Havzanın Karadeniz’e bakan yamaçlarıyla, dağların arka yamaçlarında nemli ve yarı nemli iklim
tipi hakimken, iç kesimlerde yarı kurak iklim tipi
hakimdir. Karadeniz sahilinde yer alan Samsun
ilinde ortalama yıllık yağış 693.9 mm, Sinop’da
674.7 mm, Kastamonu’da 490.5 mm Çankırı’da
400.2 mm, Çorum’da 450.4 mm, Kırıkkale’de
377.8 mm, Kırşehir’de 379.6 mm, Yozgat’da
594.3 mm, Nevşehir’de 415.7 mm, Kayseri’de
393.0 mm ve Sivas’da 442.8 mm’ dir. Kar miktarı
sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir.
Yukarı havzalarda yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Samsun’da
36 cm. Sinop’da 47 cm, Kastamonu’da 44 cm
Çankırı’da 30 cm, Çorum’da 37 cm, Kırıkkale’de
45 cm, Kırşehir’de 41 cm, Yozgat’da 79 cm,
Nevşehir’de 64 cm, Kayseri’de 51 cm ve Sivas’da
67 cm’ dir.
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
Meteoroloji
İstasyonu Adı
Aksaray
Amasya
Ankara
Çankırı
Çorum
Kastamonu
Kayseri
Kırıkkale
Kırşehir
Niğde
Nevşehir
Samsun
Sinop
Sivas
Yozgat
1 saatlik
2 saatlik
6 saatlik
24 saatlik
20.7
27.7
27.1
27.1
33.8
39.2
24.9
30.4
25.4
19.9
22.2
50.2
40.9
20.7
30.0
23.7
30.6
30.4
29.4
36.9
43.2
29.1
32.3
30.4
23.1
25.0
61.0
45.7
23.0
33.1
29.7
35.2
35.5
32.9
40.6
48.2
32.8
37.1
34.1
27.4
29.0
76.9
57.0
26.7
36.0
40.9
53.4
48.7
45.3
49.5
56.6
40.7
46.4
41.5
39.2
40.1
94.8
85.8
41.6
53.1
Bitki Örtüsü:
Kızılırmak Havzası‘ndaki en büyük alanı % 39.9 ile tarımsal alanlardır. Orman ve yarı tabii alanlar % 16.5 olup bu alanlar içerisinde;
yapraklı ve iğne yapraklı ile karışık ormanlar, maki ve otsu bitkilerin kapladığı alanlar ile bitki örtüsü az olan ya da hiç olmayan
kumsallar, kayalıklar yer almaktadır. Ormanları oluşturan asli ağaç
türleri sarıçam, karaçam, kayın, göknar, ardıç, gürgen, kestane ve
meşelerdir. Şehir, kasaba vb. suni alanların toplamı % 1,3 iken ıslak
alanların toplamı % 0,34‘ lük bir alanı kaplamaktadır. Sivas ilinde
ormanlık oranı %9.9, Kayseri’de %6.2, Nevşehir’de %1.4, Kırşehir’de
% 3.6, Kırıkkale’de % 12, Ankara’da %14.1, Aksaray’da % 1.6,
Çankırı’da %23.3, Çorum’da % 32.5 ve Samsun’da % 37.9’dur.
ARAZİ
KULLANIM
DURUMU
%
Orman Alanı
1.355.206
16.5
Tarım Alanı
3.278.738
39.9
Mera Alanı
1.188.221
14.5
İskan Alanı
107.158
1.3
Diğer Alan
2.282.063
27.8
8.211.385
100
GENEL ALAN
81
Alanı
(Hektar)
82
Hidrolojisi:
Zaranın doğusundan doğar ve karadenize dökülür. Kızılırmak anakol uzunluğu bakımından uzun ve beslenme
havzası bakımından genişliğe rağmen akımları adının meşhurluğu derecesinde çok değildir. Zira Kızılırmak orta
Anadolu topraklarında uzunca bir yay çizer ve buralarda çok su kaybeder. Orta anadoludaki yatağında taşkın
zamanları haricinde Kızılırmak bir çaydan farksızdır. Bulanık akar ve bol sediment taşır. Karadenize dökülmesine
rağmen karadeniz suları özelliklerini göstermez. Havzanın ortalama yıllık verimi 2,6 l/s/km2 dir. Havzanın toplam
yıllık ortalama akım 6,48 milyar m3 olup bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %3,5 dir.
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
İL ADI
İLÇE ADI
ALT HAVZA
ADI
SEL HAVZASI ADI
SEL HAVZASI
MİKRO HAVZA
SAYISI
SEL HAVZASI
ALANI (Ha.)
1
ANKARA
Kalecik
Kalecik
Uludere
1
29.618,1
2
ÇANKIRI
Ilgaz
Devrez Çayı
Gökçay Deresi
1
19.645,0
3
ÇANKIRI
Ilgaz
Devrez Çayı
Kızılçay
2
13.599,0
4
ÇANKIRI
Merkez
Acı Çayı
Ayan Çayı
1
16.003,0
5
ÇANKIRI
Şabanözü
Terme Çayı
Kınık Çayı
1
18.217,0
6
ÇORUM
Bayat
Bayat Çayı
Bayat Çayı
1
27.828,0
7
ÇORUM
Kargı
Kargı
İndere
1
30.830,0
8
ÇORUM
Osmancık
Kargı
Bağyüzü Deresi
1
15.403,0
9
ÇORUM
Uğurludağ
Uğurludağ
Akırcık Çayı
3
18.651,0
10
ÇORUM
Merkez
Tuzluburun
İnalözü Deresi
2
17.007,6
11
KASTAMONU
Hanönü
Gök Irmak
Küre Çayı
1
6.696,4
12
KASTAMONU
Hanönü
Gök Irmak
Saray ve Sarıkaya D.
2
14.769,4
13
KASTAMONU
Tosya
Devrez Çayı
Gökceviz Deresi
1
18.651,0
14
KAYSERİ
Sarıoğlan
Sarıoğlan
Düzencik Çayı
1
10.293,0
15
KAYSERİ
Akkışla
Sarıoğlan
Kestuyan Deresi
1
15.529,0
16
KAYSERİ
Gemicik
Çubuksu
Seyidinali
1
14.927,2
17
KIRIKKALE
Yahşiyan
Kuşçalı
Kılıçlar Çayı
1
30.852,6
18
KIRŞEHİR
Boztepe
Seyfe Gölü
Tereli Deresi
1
17.810,8
19
NİĞDE
Yeşilhisar
Yeşilhisar
Su Deresi
1
36.380,1
20
SİVAS
Merkez
Sivas
Tecer Imağı
1
49.931,0
21
SİNOP
Durağan
Gök Irmak
Su ve Boyabükü D.
1
11.037,4
22
SİNOP
Durağan
Gök Irmak
Kaplanku ve Pınar D.
2
9.012,2
23
SİNOP
Durağan
Gökırmak
Yasinin Deresi
1
16.814,0
31
459.505,7
TOPLAM
23
UYGULAMA YILI
2013-2017
83
16 Konya Kapalı Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza,
doğusunda
Seyhan,
batısında Antalya, güneyinde
Doğu Akdeniz, Kuzeyinde Kızılırmak ve Sakarya havzaları
ile çevrilidir. Havza genel alanı
4.985.086 hektardır. Konya ovası
ortalama 900-1050 m. arasında
yükseklikte olup havzanın büyük
kısmını kaplamakta, İç Anadolu
Platosunun ana bölümünü oluşturmaktadır. Meram Çayı, Uluırmak, Karasu Çayı, İnsuyu, Yayla
Dere ve Gavur Deresi havzadaki bazı akarsulardır. Havzada Ereğli ovası, Çumra Ovası, Karapınar Ovası, Tuz Gölü,
Beyşehir Gölü mevcuttur.
İklimi:
Havzadaki iklim iç kesimlerden havzanın sınırlarına doğru kurak iklimden yarı
kurak iklime geçişlidir. Havzada yarı kurak iklim tipi hakimdir. Konya ilinde ortalama yıllık yağış 318.1 mm. Karaman’da
326.6 mm. olmasına karşılık, iç kısımlarda yer alan Niğde’de 328.1 mm
Aksaray’da 343.1 mm. dir. Kar miktarı
sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Konya ilinde
40 cm. Karaman’da 44 cm, Niğde’de
39 cm ve Aksaray’da 45 cm’dir.
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
Meteoroloji
İstasyonu Adı
1 saatlik
2 saatlik
6 saatlik
24 saatlik
Aksaray
20.7
23.7
29.7
40.7
Ankara
27.1
30.4
35.5
48.7
Antalya
70.9
99.5
171.6
329.8
Isparta
29.3
33.2
40.8
73.8
Karaman
23.4
25.7
30.3
44.9
Konya
21.4
24.2
30.1
44.9
Nevşehir
22.2
25.0
29.0
40.1
Niğde
19.9
23.1
27.4
39.2
Bitki Örtüsü:
Konya kapalı Havzası çayır, meralar, orman ve fundalıklarla
kaplıdır. Havzadaki ormanlık alanlardaki hakim ağaç türleri
genel olarak karaçam, ardıç ve meşelerden oluşur. Konya büyük bir bozkırı andırır. Havzada ormanlık alan %7.3’dür. Konya ilinde ormanlık oranı % 12.6, Isparta’da % 45.2, Aksaray’da
%1.6, Karaman’da % 28.2, Niğde’de %7.8 ve Ankara’da
% 14.1’ dir.
ARAZİ KULLANIM
DURUMU
Orman Alanı
%
365.849
7.3
Tarım Alanı
2.198.780
44.1
Mera Alanı
857.338
17.2
İskan Alanı
100.376
2.0
Diğer Alan
1.462.743
29.3
4.985.086
100
GENEL ALAN
84
Alanı
(Hektar)
85
Hidrolojisi:
Konya kapalı havzası Tuz gölü ve Beyşehir gölü yağış alanlarını kapsamaktadır. Havza içinde iki önemeli göl
yer alır. Tuz gölüne gelen üç önemli akarsu vardır. Bunlardan Peçenek deresi ve Melendiz çayı kış aylarında
nispeten kuvvetli olmalarına rağmen yaz aylarında genel olarak tuz gölüne ulaşamadan kurur. Pınarbaşı
suyu ise gele olarak istikraralı bir akıma sahiptir. Beyşehir gölünden kaynağını alan Çarşamba suyu suğla
gölüne mansaplanır. Suğla gölünden çıkan sularla birlikte bu kolda bulunan suların büyük bölümü tarımsal
sulamada kullanılmaktadır. Havzanın ortalama yıllık verimi 2,5 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım
4,52 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %2,4 tür.
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
SEL HAVZASI
MİKRO HAVZA
SAYISI
SEL HAVZASI
ALANI (Ha.)
Kepir Deresi
3
14.739,0
Deliçay
Urganboğazı Deresi
2
5.581,0
Cihanbeyli
Tuzgölü
Sarıkaya Deresi
1
30.585,0
KONYA
Cihanbeyli
Tuzgölü
İnsu Deresi
2
18.432,0
5
KONYA
Selçuklu
Yukarıparbaşı
Derindere
1
17.452,0
6
NEVŞEHİR
Derinkuyu
Kömürcü
Bağarsak Deresi
1
33.012,5
7
ISPARTA
Şarkikaraağaç Şarkikaraağaç Arpayeri Deresi
2
36.484,2
8
NİĞDE
Çiftlik
1
12.216,7
13
168.502,4
İLÇE ADI
ALT HAVZA
ADI
NO
İL ADI
1
AKSARAY
Merkez
Tuz Gölü
2
KARAMAN
Merkez
3
KONYA
4
Gösterli
SEL HAVZASI ADI
Göstelli Çayı
TOPLAM
8
UYGULAMA YILI
2013-2017
86
17 Doğu Akdeniz Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza doğusunda Seyhan, batısında Antalya, kuzeyinde Konya
Kapalı havzaları ile çevrilidir. Havzanın en önemli akarsuları Göksu
Irmağı ve Berdan Çayıdır. Havza
genel alanı 2.173.218 hektardır.
Bunların dışında da irili ufaklı dere
ve çaylar vardır. Anamur Çayı, Sultan Çayı, Melleç Deresi, Menekşe
Deresi, Müftü Deresi, Gözsüzce
Deresi, Siniçay Deresi, Aksaz Deresi, Alata Çayı, Lamas Çayı, Deli
Çayı bazılarıdır. Uzunluğu 250 km den büyük olan Göksu Irmağının drenaj havzası 10.000 km2 den fazladır.
Göksu, iki büyük kolu olan Hadim ve Ermenek Çayı halinde Taşeli yaylalarının sularını toplayarak kuzeybatıdan –güneydoğuya doğru derin vadiler ve boğazlar içerisinden geçer. Mut ilçesi yakınlarında bu iki büyük kol
birleşir ve buradan itibaren Akdeniz’e kadar Göksu Irmağı adıyla akar. Doğu Akdeniz Havzası’nda Yenice, Tarsus,
Mersin, Erdemli, Silifke ovaları ile Akgöl, Keklik Gölü, Aygır Gölü ve Kamışlı Gölü mevcuttur.
İklimi:
Havzanın Akdeniz’e bakan kesimlerinde nemli ve yarı nemli iklim tipi
hakimken, iç kesimlerde yarı kurak
iklim tipi hakimdir. Akdeniz sahilinde
yer alan Mersin ilinde ortalama yıllık
yağış 568.8 mm, Karaman’da 326.6
mm, Konya’da 318.1 mm, Antalya’da
1072.8’ dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. En
yüksek kar örtüsü kalınlığı Karaman’da
44 cm’ dir.
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
Meteoroloji
İstasyonu Adı
1 saatlik
2 saatlik
6 saatlik
24 saatlik
Antalya
70.9
99.5
171.6
329.8
Mersin
39.5
50.0
71.5
115.6
Karaman
23.4
25.7
30.3
44.9
Konya
21.4
24.2
30.1
44.9
Bitki Örtüsü:
Doğu Akdeniz Havzasının büyük bir kesimi ormanlarla
kaplıdır. Ormanları oluşturan hakim ağaç türleri kızılçam,
karaçam, sedir, göknar ve ardıç’dır. Aşağı rakımlarda maki
formasyonunda bitki örtüsü hakimdir. Defne, yabani zeytin, keçi boynuzu, yabanmersini, zakkum, böğürtlen ve
kuşburnu makiyi oluşturan türlerdir. Mersin’in ormanlık
oranı %54, Konya’nın % 12.6, Antalya’nın % 55.9, Karaman
ilinin ise % 28.2’dir.
ARAZİ KULLANIM
DURUMU
%
Orman Alanı
849.880
39.1
Tarım Alanı
288.668
13.3
Mera Alanı
100.000
4.6
İskan Alanı
22.114
1.0
Diğer Alan
912.557
42.0
2.173.218
100
GENEL ALAN
87
Alanı
(Hektar)
88
Hidrolojisi:
En büyük akarsuyu Göksu nehri olan ve müteferrik suları Akdenize dökülen havzadır. Batıda Deli çayı doğuda
Tarsus çayı (Berdan) yağış alanları sınırları içerisindedir. Göksu düdenlerle ve pınarlarla beslendiğinden
mevsimsel yağışların dışında genel olarak düzenli seyir gösterir. Buna mukabil yukarı havzadaki kar erimeleri
zaman zaman kuvvetli taşkınlara sebebiyet verebilmektedir. Alt havzada ise kışın yağan yağmurlar akarsu
rejimi üzerinde tesirli olur. Havzanın ortalama yıllık verimi 15,6 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım
11,07 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %6 dır.
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
İL ADI
İLÇE ADI
ALT HAVZA ADI
SEL HAVZASI ADI
SEL HAVZASI
MİKRO HAVZA
SAYISI
SEL
HAVZASI
ALANI (Ha.)
1
KONYA
Kaplanlı
Göksu Nehri
Cingiriniboğazı Deresi
1
3,714.2
2
MERSİN
Anamur
Dragon Deresi
Gökçesuyu Deresi
1
13,707.0
3
MERSİN
Bozyazı
Bozyazı
Bakırçayı Deresi
1
18,544.0
4
MERSİN
Bozyazı
Gözce
Pembecik Deresi
3
14,176.0
5
MERSİN
Gülnar
Babadıl Deresi
Yedipınar Deresi
3
11,255.0
6
MERSİN
Toroslar
Müftü Deresi
Çıkrıcak Deresi (Değnek)
2
10,824.0
7
MERSİN
Mut
Pirinsuyu
Dereyurt Deresi
1
19,165.3
8
MERSİN
Mut
Aşağıköseterli
Gelembiç Çayı
11
12,001.8
9
MERSİN
Tarsus
Kadıncık Çayı
Yalamık Deresi
1
2,934.5
10
MERSİN
Mut
Ermenek
Beci Deresi
3
11,552.2
11
MERSİN
Erdemli
Erdemli
Kodaman Çayı
3
9,570.0
12
MERSİN
Mut
Kurtsuyu Deresi
Sasun Deresi
2
30,056.0
32
157,500.0
TOPLAM
12
UYGULAMA YILI
2013-2017
89
18 Seyhan Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza, doğusunda Ceyhan, batısında Doğu Akdeniz, Konya Kapalı
ve Kızılırmak, kuzeyinde Kızılırmak
ve Fırat - Dicle havzaları ile çevrilidir. Seyhan Nehrinin uzunluğu
560 km’dir. Havza genel alanı
2.140.625 hektardır. En uzun kolu
Kayseri’ nin Pınarbaşı ilçesinden,
1500 metre yükseklikteki Uzun
Yayla’dan doğan Zamantı suyudur
ve Kayseri’nin Pınarbaşı, Tomarza,
Develi, ve Yahyalı ilçelerinden geçer. İkinci uzun kolu ise Göksu olup, Kozan İlçesi sınırlarında birleşerek Seyhan ismini almaktadır. Seyhan üçüncü
anakolu olan Çakıt Çayı’nı da içine alarak Adana İli içinden geçer ve bu şehri Seyhan ve Yüreğir isimli iki ilçeye
böler. Çukurova’nın en batı kesiminde, Adana-Mersin sınırında Deli Burnu’nda Akdeniz’e dökülür. Seyhan Nehri
Çukurova’ nın iki ana hayat kaynağından birisidir.
İklimi:
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
Havzanın Akdeniz’e bakan kesimlerinde
Meteoroloji
nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimken, iç
1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik
24 saatlik
İstasyonu Adı
kesimlerde yarı kurak iklim tipi hakimdir. Akdeniz sahilinde yer alan Adana ilinde ortalaAdana
48.0
56.4
69.9
108.6
ma yıllık yağış 636.4 mm. olmasına karşılık,
Mersin
39.5
50.0
71.5
115.6
iç kısımlarda yer alan Kayseri’de 393.0 mm’
Kayseri
24.9
29.1
32.8
40.7
dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun
Niğde
19.9
23.1
27.4
39.2
kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı iç kısımlarda yer alan Kayseri’de 51 cm’dir.
Bitki Örtüsü:
Seyhan Havzasının büyük bir kesimi ormanlarla kaplıdır. Ormanları
oluşturan hakim ağaç türleri kızılçam, karaçam, sedir, göknar, meşe ve
ardıç’dır. Aşağı rakımlarda maki formasyonunda bitki örtüsü hakimdir.
Defne, yabani zeytin, keçi boynuzu, yabanmersini, zakkum, böğürtlen
ve kuşburnu makiyi oluşturan türlerdir. Seyhan Havzasında en geniş
alan tarım ve orman alanlarıdır. Havzanın % 21.1’i orman alanıdır. Adana İlinde ormanlık oranı % 41.1, Niğde’de % 7.8, Kayseri’de % 6.2’ dir.
Hidrolojisi:
ARAZİ
KULLANIM
DURUMU
Alanı
(Hektar)
%
Orman Alanı
Tarım Alanı
Mera Alanı
İskan Alanı
Diğer Alan
GENEL ALAN
515.306
568.777
288.057
24.499
743.986
2.140.625
24.1
26.6
13.5
1.1
34.8
100
Seyhan havzasının iki önemli kolu Zamantı ırmağı ile Göksu
ırmağıdır. Zamantı ırmağı ilk kaynaklarını Türkiye‘nin en karakteristik
yaylalarından biri olan Uzun Yayla’dan alır. Zamantı ırmağı Pınarbaşı bölgesinde kış aylarında zaman zaman
donar. Zamantı ırmağı birçok kaynak akımını da alarak Toroslar arasından sarp derin boğazlardan geçerek
Aladağ’ın doğu eteklerinin sularını da toplayarak Ergeneuşağı köyü civarında Göksu Nehri ile birleşir. Göksu Nehri
ilk kaynaklarını Binboğa dağlarından alır. Göksu nehri büyük pınarlar ve düdenlerle beslenir. Kar erimeleri Göksu
havzasının dar olması sebebiyle Zamantı ırmağına göre çabuk sonlanır.
Seyhan havzasındaki taşkınları kontrol eden 2 tane önemli baraj mevcuttur. Bunlardan Çatalan Barajı
1996 yılından beri, Seyhan Barajı ise 1956 yılından beri işletmededir. Havzanın toplam yıllık ortalama akımı
8,01 hm3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki yeri % 4,3 tür. Havzanın ortalama yıllık verimi 12,3 l/s/km2
dir.
90
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
İL ADI
İLÇE ADI
ALT HAVZA ADI
SEL HAVZASI ADI
SEL HAVZASI
MİKRO HAVZA
SAYISI
SEL HAVZASI
ALANI (Ha.)
1
ADANA
Pozantı
Çakıt
Çavuşlu Deresi
1
8.352,0
2
ADANA
Ulukışla
Çakıt
Horoz Deresi
2
15.585,0
3
NİĞDE
Çamardı
Ecemiş Çayı
Üçkapılı Deresi
1
14.718,0
4
38.655,0
TOPLAM
3
UYGULAMA YILI
2013-2017
91
19 Asi Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza doğusunda Fırat-Dicle,
kuzeyinde Ceyhan havzaları ile
çevrilidir. Asi Nehri, Lübnan Bakaa
Vadisi’ nin doğu kısmından doğar
ve Türkiye Hatay İlinden Akdenize dökülür. Toplam uzunluğu
386 km olup, Türkiye topraklarındaki uzunluğu 88 km’dir. Havza
genel alanı 824.271 hektardır.
Havzanın en önemli ovası Amik
Ovasıdır. Dörtyol Ovası, Arsuz, Payas, İskenderun ve Erzin ovaları da diğer önemli ovalardır. Havzada Amik Gölü, Gölbaşı, Yenişehir Gölü, Karasuçayı ve Beyazçay mevcuttur.
İklimi:
Havzanın Akdeniz’e bakan kesimlerinde
nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimken,
kuzeydoğu kesimlerinde yarı kurak iklim tipi hakimdir. Akdeniz sahilinde yer
alan Hatay ilinde ortalama yıllık yağış
1092.7 mm, Gaziantep’de 550.8 mm,
Kilis’de 477.8 mm’ dir.
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
Meteoroloji
İstasyonu Adı
1 saatlik
2 saatlik
6 saatlik
24 saatlik
Hatay
58.7
83.7
115.7
171.4
Gaziantep
29.4
34.7
43.7
59.8
Kilis
31.9
34.9
40.0
57.4
Bitki Örtüsü:
Hatay’ın tabii bitki örtüsünü makiler ve ormanlar oluşturur. Ormanları oluşturan hakim ağaç türleri kızılçam,
karaçam, sedir, göknar, fıstıkçamı, meşe, kayın ve ardıç’dır. Aşağı rakımlarda maki formasyonunda bitki örtüsü
hakimdir. Defne, yabani zeytin, keçi boynuzu, yabanmersini, zakkum, böğürtlen ve kuşburnu makiyi oluşturan
türlerdir. Hatay ilinde ormanlık oranı % 38.5, Gaziantep’de % 12, Kilis’de % 14.7’ dir.
Hidrolojisi:
Asi Nehrinin önemli kolları Afrin Çayı ve Karasu ‘dur. Asi Nehrinin
beslenme havzasının büyük bölümü Suriye Devleti sınırlarında
kalmaktadır. Toplam 380 km uzunluğun 100 km’si Türkiye sınırları
içindedir. Asi Nehri ilk kaynaklarını Suriye’nin Hums şehrindeki
bataklıklardan alır. Suriye tarafında düdenlerle beslenmesinden
dolayı Asi Nehri yaz aylarında dahi kuvvetlidir. Asi Nehri bir süre
Suriye ile Türkiye arasında sınırı takip ederek Amik ovasından
Türkiye’ye girer. Suriye tarafında ana kol üzerinde barajlar mevcuttur.
Karasu ve Afrin çayını da alarak İskenderun körfezinden denize
dökülür. Havzanın yıllık ortalama akımı 1,17 hm3 olup, Türkiye
toplam potansiyelindeki yeri % 0,6 dır. Havzanın ortalama yıllık
verimi 3,4 l/s/km2 dir.
92
ARAZİ
KULLANIM
DURUMU
Orman Alanı
Tarım Alanı
Mera Alanı
İskan Alanı
Diğer Alan
GENEL ALAN
Alanı
(Hektar)
251.941
347.753
65.648
23.179
135.751
824.271
%
30.6
42.2
8.0
2.8
16.5
100
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
İL ADI
1
GAZİANTEP
İLÇE ADI
ALT HAVZA ADI SEL HAVZASI ADI
Nurdağ
Karasu Çayı
Ardil Deresi
SEL HAVZASI
MİKRO HAVZA
SAYISI
SEL HAVZASI
ALANI (Ha.)
1
20.102,0
2
HATAY
Kırıkhan
Karasu Çayı
Delibekir Deresi
1
7.250,5
3
KİLİS
Merkez
Afrin Çayı
Deliçay
1
36.533,0
3
136.090,0
TOPLAM
3
UYGULAMA YILI
2013-2017
93
20 Ceyhan Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza doğusunda ve kuzeyinde
Fırat-Dicle, batısında Seyhan, güneyinde Asi Havazsı ile çevrilidir.
Havza genel alanı 2.168.744 hektardır. Ceyhan Nehrinin Uzunluğu 509 km’dir. Elbistan’ın 3 km
Güneydoğusunda,
Pınarbaşı
Mevkii’nden doğan ve Elbistan’ın
ortasından geçen Ceyhan Nehri Akdeniz Bölgesi’ nin en büyük
akarsularındandır. Çukurova’ da
geniş bir delta oluşturarak Akdeniz’ de İskenderun Körfezi’ ne dökülür. Başlıca kolları; Söğütlü, Hurman, Göksun, Mağara Gözü, Fırnız, Tekir,
Körsulu ve Aksu çaylarıdır. Havzada Ceyhan Ovası ve Maraş Ovası mevcuttur.
İklimi:
Havzadaki iklim kuzey sınırına doğru nemliden yarı nemli iklime geçişlidir. Havzada nemli ve yarı nemli iklim
tipi hakimdir. Akdeniz sahilinde yer
alan Adana ilinde ortalama yıllık yağış
636.4 mm. Osmaniye’de 844.3 mm olmasına karşılık, iç kısımlarda yer alan
Kahramanmaraş’da 714.6 mm’ dir. Kar
miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. En yüksek kar örtüsü kalınlığı iç kısımlarda yer alan
Kahramanmaraş’da 37 cm’dir.
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
Meteoroloji
İstasyonu Adı
1 saatlik
2 saatlik
6 saatlik
24 saatlik
Adana
48.0
56.4
69.9
108.6
Adıyaman
26.2
30.1
42.7
72.0
Gaziantep
29.4
34.7
43.7
59.8
Kahramanmaraş
22.4
26.4
40.9
71.4
Kayseri
24.9
29.1
32.8
40.7
Sivas
20.7
23.0
26.7
41.6
Osmaniye
47.8
68.0
101.4
150.2
Bitki Örtüsü:
Ceyhan Havzasının büyük bir kesimi ormanlarla kaplıdır. Ormanları oluşturan hakim ağaç türleri kızılçam, karaçam, sedir, göknar, fıstıkçamı, meşe, kayın ve ardıç’dır. Aşağı rakımlarda maki formasyonunda bitki örtüsü hakimdir. Defne, yabani zeytin, keçi boynuzu,
yabanmersini, zakkum, böğürtlen ve kuşburnu makiyi oluşturan
türlerdir. Havzadaki en büyük alanı % 36.2 ile tarım alanları kaplamaktadır. % 25.8 ile orman alanı en büyük ikinci alandır. Kahramanmaraş ilinde ormanlık oranı % 35.7, Osmaniye’ de % 47.7,
Gaziantep’de % 12, Adana’ da % 41.1’ dir.
ARAZİ
KULLANIM
DURUMU
%
Orman Alanı
560.308
25.8
Tarım Alanı
785.010
36.2
Mera Alanı
115.182
5.3
İskan Alanı
31.530
1.5
Diğer Alan
676.713
31.2
2.168.744
100
GENEL ALAN
94
Alanı
(Hektar)
95
Hidrolojisi:
Ceyhan nehrinin önemli kollarından biri Göksun çayı ve Aksu çayıdır. Aksu vadisinde Aksu çayından Aksu
vadisinde oldukça fazla sulama yapılmaktadır. Ceyhan nehri dar vadilerden geçip birçok akarsuyu da kendine
katarak Çukurova ‘ya açılır. Çukurova’ya açıldığı yerde nehrin karakteri değişir ve hızı yavaşlar, yatağı genişler.
Ceyhan nehri çok kumsal ve ileride ova olabilecek lagünlerle dolu bir kıyıdan Akdeniz’e dökülür. Çukurova’da
fazla su kullanımı ve beslenme olmamasına rağmen havzanın büyük kısmı yüksek kotlu kar beslemeli
kaynakların olması sebebiyle her mevsim kuvvetli akmaktadır. Havzanın yıllık ortalama akımı 7,18 hm3 olup,
Türkiye toplam potansiyelinin % 3,9 dur. Havzanın ortalama yıllık verimi 10,7 l/s/km2 dir.
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
İLÇE ADI
ALT HAVZA
ADI
SEL HAVZASI
ADI
SEL HAVZASI
MİKRO HAVZA
SAYISI
SEL HAVZASI
ALANI (Ha.)
NO
İL ADI
1
OSMANİYE
Bahçe
Horu Çayı
Kar Deresi
1
11.253,0
2
K.MARAŞ
Merkez
Büyüksır
Dazdere
1
15.266,0
3
K.MARAŞ
Çağlayancerit Aksu Çayı
Akdere
1
22.519,0
4
K.MARAŞ
Afşin
Ericek
Esendere
1
8.465,2
5
K.MARAŞ
Merkez
Aksu Çayı
Erkenez Çayı
2
35.239,0
6
ADIYAMAN
Çelikhan
Bulam Çayı
Çelikhan Çayı
1
19.660,6
7
112.402,8
TOPLAM
6
UYGULAMA YILI
2013-2017
96
21 Fırat Dicle Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza doğusunda Vangölü, kuzeyinde Aras, Çoruh
ve Yeşilırmak, batısında Kızılırmak, Seyhan, ceyhan
ve güneybatısında Asi havzaları ile çevrilidir. Havza
genel alanı 17.613.063 hektardır. Fırat nehri Erzincan, Tunceli, Elazığ, Malatya, Diyarbakır, Adıyaman
ve Gaziantep il sınırını belirledikten sonra Suriye,
daha sonra Irak topraklarına girer. Irak’ ta denize
uzak olmayan bir noktada Dicle Nehri ile birleşerek
Şatt’ül-Arab’ı oluşturur ve Basra Körfezi’ne dökülür.
Toplam uzunluğu 2.800 km olup Türkiye sınırları içinde kalan bölümün uzunluğu 1.263 km’ dir. Nehrin en önemli kolları Murat, Karasu, Tohma, Peri, Çaltı ve Munzur Çayları’dır. Dicle nehri Doğu Anadolu dağlarından çıkar, Basra
Körfezi’ne dökülür. Toplam uzunluğu 1900 km’ dir. Türkiye topraklarında kalan bölümün uzunluğu ise 523 km’ dir. En
önemli kolları Batman, Garzan, Botan, Habur, Büyük Zap ve Küçük Zap’ tır.
İklimi:
Havzada Tunceli’den Hakkari’ye doğru (kuzeybatıdan güneydoğuya doğru) nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimken, diğer kesimlerde yarı kurak iklim tipi hakimdir. Elazığ ilinde ortalama yıllık yağış
396.9 mm, Malatya’da 374.1 mm,Tunceli’de 899.1 mm, Erzincan’da
374.8 mm, Erzurum’da 405.3 mm, Bingöl’de 939.8 mm, Muş’da
1130.5
mm,
Bitlis’de
1213.2
mm,
Diyarbakır’da
468.6 mm, Adıyaman’da 680.3 mm, Gaziantep’de
550.8 mm, Şanlıurfa’da 433.1 mm, Mardin’de 639.4 mm,
Batman’da 462.8 mm, Siirt’de
670.6 mm, Hakkari’de
746.5 mm’ dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Elazığ’da 40 cm, Malatya’da
61 cm, Tunceli’de 285 cm, Erzincan’da 55 cm, Erzurum’da
110 cm, Bingöl’de 200 cm, Muş’ da 163 cm, Bitlis’de 341 cm,
Diyarbakır’da 65 cm, Adıyaman’da 60 cm, Gaziantep’de 47 cm,
Şanlıurfa’da 25 cm, Mardin’de 92 cm, Batman’da 32 cm, Siirt’de
69 cm, Hakkari’de 260 cm’ dir.
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
Meteoroloji
1 saatlik
2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik
İstasyonu Adı
Adıyaman
26.2
30.1
42.7
72.0
Ağrı
23.9
26.1
28.9
47.7
Batman
19.9
23.2
29.6
51.9
Bingöl
25.5
30.3
44.4
87.4
Bitlis
19.7
25.5
38.5
88.5
Diyarbakır
21.7
25.0
35.4
53.7
Elazığ
16.8
21.0
30.4
48.2
Erzincan
15.3
18.2
25.2
39.5
Erzurum
18.2
20.1
23.5
38.7
Gaziantep
29.4
34.7
43.7
59.8
Hakkari
13.6
18.3
36.3
72.4
Kahramanmaraş
22.4
26.4
40.9
71.4
Kilis
31.9
34.9
40.0
57.4
Malatya
17.6
21.7
31.0
46.3
Mardin
35.4
41.9
56.5
94.1
Muş
16.6
21.3
34.3
66.7
Siirt
21.3
26.0
36.5
71.2
Sivas
20.7
23.0
26.7
41.6
Şanlıurfa
26.3
33.5
45.2
70.7
Şırnak
28.6
32.4
46.5
82.8
Tunceli
24.2
29.8
37.2
61.7
Van
17.6
20.4
26.5
41.5
Bitki Örtüsü:
Havzanın güneybatı, kuzey ve doğu kesimleri ve alçak kesimlerinde bozkır görülür. Dağ yamaçları, yüksek yerler ve akarsu kenarlarında orman
ve çalılıklar mevcuttur. Ormanları oluşturan hakim ağaç türü meşelerdir,
havzanın kuzey kısımlarında ise sarıçam hakimdir. Elazığ’da ormanlık oranı
% 15.2 %, Malatya’da % 15, Tunceli’de % 27.4, Erzincan’da % 13.4, Erzurum’da
% 9.3, Bingöl’de % 32.9, Muş’ da % 8.2, Bitlis’de % 20.6, Diyarbakır’da
% 23.4, Adıyaman’da % 25.1, Gaziantep’de % 12, Şanlıurfa’da % 0.5, Mardin’de
% 14.1, Batman’da % 17.3, Sivas’da % 9.9, Kahramanmaraş’ da % 35.4,
Van’da % 1.3, Ağrı’da % 0.5, Şırnak’da %36.3, Kilis’de % 14.7, Siirt’de % 35.2,
Hakkari’de % 20.2’ dir.
97
ARAZİ
KULLANIM
DURUMU
Alanı
(Hektar)
%
Orman Alanı
2.745.017
15.6
Tarım Alanı
4.809.757
27.3
Mera Alanı
3.441.825
19.5
İskan Alanı
148.054
0.8
Diğer Alan
GENEL
ALAN
6.468.411
36.7
17.613.063
100
98
Hidrolojisi:
Fırat Nehrinin Keban Barajına kadar olan kısmı başlıca iki koldan oluşmaktadır. Keban Barajı 1975 yılından beri
işletilmektedir. Bunlar Murat suyu ve Karasu’dur. Karasu Erzurum Dumlu dağından doğar. Murat suyu ilk kaynaklarını
Van Gölünün kuzeyindeki volkanik dağ olan Aladağ’dan alır. Murat suyu Karasudan daha uzun ve daha büyüktür.
Murat suyu Muş ovasını geçerek Keban Barajına ulaşır. Muş ovasına kadar olan kısımlarda Murat suyu kış aylarında
donmaktadır. Ayrıca Keban barajına dökülen önemli akarsular peri suyu, Munzur suyu ve Kiğı Çayı’dır. Bu nehirler
üzerinde enerji amaçlı pek çok baraj işletmede veya inşaat aşamasındadır. Keban barajının mansabında yine 1987
yılından beri işletilmekte olan Karakaya barajı mevcuttur. Bu barajdan önce Fırat nehrine Tohma çayı katılmaktadır.
Tohma suyu karstik şekillenmelerden dolayı vadi ve kanyon şeklinde kendini gösteren karakteristik bir nehirdir. Fırat
nehri ana kol üzerinde Karakaya barajından sonra Atatürk barajı Birecik Barajı ve Karkamış barajı işletmededir. Bunların
en önemlisi göl alanı 48.700 hm3 olan ve 1992 yılından beri işletilen Atatürk barajıdır. Fırat nehrinin akımlarının %90
lık kısmı Türkiye sınırları içerisindedir. Geri kalan %10 luk kısmı ise Suriye sınırlarında kalmaktadır. Fırat nehri Dicle
nehri ile birleştikten sonra Basra körfezine dökülmektedir. Havzanın yıllık ortalama akımı 52,94 km3 olup, Türkiye
toplam potansiyelinin % 28,5 tür. Havzanın ortalama yıllık verimi 21,4 l/s/km2 dir.
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
İL ADI
1
GAZİANTEP
2
GAZİANTEP
3
GAZİANTEP
4
GAZİANTEP
5
ŞANLIURFA
6
ŞANLIURFA
7
MARDİN
8
DİYARBAKIR
9
DİYARBAKIR
10
DİYARBAKIR
11
DİYARBAKIR
12
DİYARBAKIR
13
BATMAN
14
ŞIRNAK
15
SİİRT
16
ADIYAMAN
17
ADIYAMAN
18
AĞRI
19
AĞRI
20
AĞRI
21
AĞRI
22
TUNCELİ
23
MALATYA
24
MUŞ
25
BİNGÖL
26
BİNGÖL
27
ELAZIĞ
28
ERZİNCAN
29
ERZİNCAN
30
HAKKARİ
31
IĞDIR
32
IĞDIR
TOPLAM
UYGULAMA YILI
İLÇE ADI
ALT HAVZA
ADI
Nizip
Şehitkamil
Nurdağı
Yavuzeli
Merkez
Merkez
Midyat
Çınar
Çınar
Çüngüş
Hani
Kulp
Sason
Merkez
Şirvan
Kahta
Gölbaşı
Eleşkirt
Doğubeyazıt
Merkez
Merkez
Pertek
Doğanşehir
Merkez
Solhan
Merkez
Baskil
Tercan
Tercan
Merkez
Merkez
Merkez
Nizip Çayı
Nizip Çayı
Aksu Çayı
Merziman Çayı
Cülap Deresi
Cülap Deresi
Çaçak Deresi
Çınar
Havar Çayı
Karakaya
Anbar Çayı
Başka Çayı
Batman Çayı
Hızıl Çayı
Botan Çayı
Çeftnesar Çayı
Gölbaşı Gölü
Şirvan
Doğubeyazıt
Şirvan
Ağrı
Pertek
Sürgü Çayı
Karasu
Solhan
Perisuyu
Baskil
Tuzla Çayı
Kargın
Zapsuyu
Aras Nehri
Aras Nehri
SEL HAVZASI
SEL HAVZASI
MİKRO HAVZA
ALANI (Ha.)
SAYISI
Akardere
1
14.312,0
Damızlık Deresi
1
46.830,0
İçerisu Deresi
1
16.379,0
Mnadoğun Deresi
1
39.561,0
Direkli Deresi
1
21.665,0
Kapdere
1
16.397,0
Cadde Deresi
2
7.159,9
Çayır Deresi
1
15.134,0
Künvare Deresi
1
18.184,0
Han Deresi
2
4.447,0
Çem Deresi
1
34.648,0
Kulp Deresi
5
37.913,0
Sasun Çayı
1
65.380,0
Boğaz Deresi
1
9.075,2
Cemileleği Deresi
1
19.644,7
Boya Çayı
1
32.829,3
Örenli Çayı
1
5.790,3
Eleşkirt, M. Süleyman
1
19.015,1
Sağdıç
1
1.400,0
Ahmetbey
1
25.378,5
Hacıseler Deresi
1
10.359,9
Soğukpınar D. (Bahçe D.)
1
15.007,0
Reşadiye Suyu
1
25.026,8
Soğucak Deresi
2
27.874,4
Konak Deresi
1
6.443,4
Bingöl Çayı
5
26.541,0
Himik Deresi
1
16.598,5
Çavuşlu Deresi
1
4.776,4
Tivnik Suyu Deresi
1
6.250,4
Katramas
1
14.322,0
Havaalanı Havzası
6
25.041,0
Gökyar Deresi
5
27.960,0
32
52
657.343,9
2013-2017
SEL HAVZASI ADI
99
22 Doğu Karadeniz Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza, doğusunda Çoruh, güneyinde ve batısında yeşilırmak havzaları ile çevrilidir. Havza genel
alanı 2.286.685 hektardır. Foldere,
Değirmendere, Karadere, Solaklı
Deresi, Fırtına Deresi, İyidere Havzadaki akarsulardan bazılarıdır.
Fırtına Deresi Kaçkar dağlarının
Karadenize bakan yamaçlarındaki
derelerin birleşmesi ile oluşmuştur. Rize İli Ardeşen İlçesinin yaklaşık 2 km batısından Karadenize
dökülür, 57 km uzunluğundadır. Solaklı deresi, Soğanlı ve Haldızen dağlarındaki buzul göllerinden ve ilkbaharda eriyen buzullardan kaynağını almaktadır. Trabzon ilinin en uzun akarsularındandır. Uzunluğu 80 km dir.
Çaykara’yı Kuzey - Güney yönünde yararak derin vadiler oluşturur. Solaklı deresinin havzası 700 km2 civarındadır. Doğu Karadeniz Havzası’nda Uzungöl heyelan seti Gölü, Balıklı Göl, Aygır Gölü, Kara Göl, Büyüklü küçüklü
buzul gölleri, Sera heyelan seti gölü mevcuttur.
İklimi:
Havzada iklim, iç kesimlerden kuzeye
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
doğru nemli iklimden çok nemli iklime
Meteoroloji
doğru geçişlidir. Havzanın Karadeniz’e
1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik
24 saatlik
İstasyonu Adı
bakan yamaçlarıyla, dağların arka yamaçlarında nemli ve yarı nemli iklim
Artvin
21.3
25.4
39.6
72.3
tipi hakimken, iç kesimlerde yarı kurak
Giresun
57.7
74.9
91.4
111.9
iklim tipi hakimdir. Trabzon ilinde orGümüşhane
18.4
20.5
27.5
42.6
talama yıllık yağış 821.6 mm, Ordu’da
Ordu
44.7
54.4
69.8
108.7
1037.0 mm, Rize’de 2244.9 mm, Giresun’da
1259.8 mm ve Gümüşhane’de 462.6 mm’
Rize
64.8
83.2
110.8
148.6
dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden
Trabzon
36.3
44.7
53.0
79.1
unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda
yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Trabzon 41 cm, Ordu’da 59 cm, Giresun’da 57 cm, Rize’de 88 cm iken Gümüşhane’de
80 cm’dir.
Bitki Örtüsü
Doğu Karadeniz Havzası bitki örtüsü ve biyolojik çeşitlilik açısından
ülkemizin en zengin bölgesidir. Havzada dere içeride kızılağaç ormanları hakimdir. Diğer yerlerde ladin, sarıçam, karaçam, ıhlamur,
kestane, kayın, gürgen, göknar, akçaağaç, karaağaç, meşe ve dişbudak türleri yayılış gösterir. Ayrıca havzada çay ve fındık tarımı yapılmaktadır.Trabzon İlinde ormanlık alan oranı % 37.4, Ordu’da % 33,4,
Giresun’da % 33,8, Artvin’de %54.5, Rize’de % 45,1, Gümüşhane’de
% 30,8’ dir.
100
ARAZİ
KULLANIM
DURUMU
Alanı
(Hektar)
%
Orman Alanı
Tarım Alanı
Mera Alanı
İskan Alanı
Diğer Alan
GENEL ALAN
1.021.791
292.544
324.391
15.147
632.813
2.286.685
44.7
12.8
14.2
0.7
27.7
100
101
Hidrolojisi:
Karadeniz bölgesinin doğusunda sularını Karadeniz’e döken Terme çayından Hopa çayına kadar olan kesimdir.
İyidere ve Harşit çayı en önemli kollarıdır. Havzadaki akarsuların ilk kaynakları yüksek yaylalardan ve tepe
bölgelerine yakın krater göllerinden başlar. Bu göller aynı zamanda su toplama ve besleme havzası gibi davranıp,
aynı zamanda bol yağış da alarak bütün yıl boyunca akarsuların kurumasını da engeller. Havzadaki diğer önemli
nehirler ise Melet çayı, Aksu, Terme çayı, Pazar çayı Gelevera deresi, Değirmendere, Karadere ve Fırtına deresidir.
Havzanın yıllık ortalama akımı 14,9 hm3 olup, Türkiye toplam potansiyelinin % 8 dir. Havzanın ortalama yıllık verimi
19,5 l/s/km2 dir.
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
İL ADI
İLÇE ADI
ALT HAVZA
ADI
SEL HAVZASI ADI
SEL HAVZASI
MİKRO HAVZA
SAYISI
SEL HAVZASI
ALANI (Ha.)
1
ORDU
Fatsa
Fatsa
Kara kucak deresi
1
16.485,4
2
ORDU
Merkez
Ordu
Civili Irmağı
1
14.643,4
3
ORDU
Merkez
Ordu
Melet Irmağı
1
16.720,0
4
ORDU
Fatsa
Fatsa
Ilıca Irmağı
2
17.786,8
5
ORDU
Kabadüz
Turna Suyu
Beyalanı dere
1
10.648,4
6
GİRESUN
Dereli
Aksu Çayı
Göksu Deresi
1
12.491,0
7
GİRESUN
Keşap
Keşap
Hamaloğlu Deresi
2
11.666,0
8
GİRESUN
Bulancak
Pazarsuyu
Çayı
Çatalçam Deresi
2
11.114,0
9
GİRESUN
Dereli
Aksu Çayı
Solaklı Deresi
1
14.826,0
10
GİRESUN
Merkez
Giresun
Batlama Çayı
1
17.095,0
11
GÜMÜŞHANE
Merkez
Gümüşhane
Çamlıköy Deresi
2
14.487,0
12
TRABZON
Çaykara
Çaykara
Demirkapı deresi
1
13.125,5
13
TRABZON
Çaykara
Çaykara
Büyük dere
2
11.936,4
14
TRABZON
Çaykara
Çaykara
Balkodu dere
2
9.146,5
15
TRABZON
Maçka
Maçka
Meryemana D.
(Haliya)
1
13.169,5
16
RİZE
ikizdere
İkizdere
Anzer Deresi
1
14.858,0
17
RİZE
ikizdere
İkizdere
Göl Deresi
3
24.239,0
18
RİZE
Ardeşen
Fırtına Deresi
Tunca Deresi
3
14.141,0
19
RİZE
Fındıklı
Fırtına Deresi
Yeşil Dere
4
10.672,0
32
269.250,9
TOPLAM
19
UYGULAMA YILI
2013-2017
102
23 Çoruh Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza, doğusunda Aras, batısında Doğu Karadeniz ve Yeşilırmak,
güneyinde Fırat-Dicle havzaları
ile çevrilidir. Havza genel alanı
2.025.608 hektardır. Çoruh Nehrinin uzunluğu 466 kilometredir.
Bunun 442 kilometresi Türkiye sınırları içindedir. Mescit Dağlarının
batı yamaçlarından çıkar, Çoruh
Dağlarının vadilerinden geçerek
batıya doğru devam eder. Rize
Dağlarının güney vadilerine ulaştıktan sonra batı yönünden gelen Pulur Suyu ile birleşerek doğuya doğru yön değiştirir. İspir’den Yusufeli’nin
güney yakınından geçtikten sonra sağ taraftan Oltu Çayını, Artvin’e varmadan Şavşat Suyunu alarak kuzeye yönelir. Borçka’da kuzeydoğuya yönelerek Muratlı’yı geçtikten sonra Batum’un güneyinden Karadeniz’e dökülür.
Çoruh Nehrinin geçtiği yatak oldukça dar olup derindir. Yamaçlar ve vâdiler, gittikçe dikleşir ve nehir yatağı dar
bir vaziyet alır. Bu sebeple, Çoruh Nehrinin akıntısı çok hızlıdır.
İklimi:
Havzada iklim doğudan batıya doğru
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
kurak, yarı kurak, yarı nemli ve nemli
Meteoroloji
iklimlere geçişlidir. Havzanın Artvin ili
1 saatlik
2 saatlik
6 saatlik 24 saatlik
İstasyonu Adı
tarafı nemli ve yarı nemli iklim tipi haArtvin
21.3
25.4
39.6
72.3
kimken, Erzurum ve Bayburt tarafında
yarı kurak iklim tipi hakimdir. Artvin
Bayburt
22.7
24.5
28.7
37.7
ilinde ortalama yıllık yağış 716.8 mm
Erzurum
18.2
20.1
23.5
38.7
olmasına karşılık, Erzurum’da 405.3 mm
ve Bayburt’da 442.8 mm’ dir. Kar miktarı
sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar
örtüsü kalınlığı Artvin’de 142 cm, Erzurum’da 110 cm, Bayburt’da 110 cm’dir.
Bitki Örtüsü:
Havzadaki orman formasyonları yapraklı ormanlar, kızılağaç, kestane, kayın, ıhlamur, kayın, gürgen, akçaağaç, karaağaç, meşe ve dişbudak, ibreli ormanlar ladin, sarıçam, karaçam, göknar türlerinden
oluşmaktadır. Artvin İlinde ormanlık oranı % 54.5, Erzurum’da % 9.3
ve Bayburt’da % 4’ dür.
103
ARAZİ
KULLANIM
DURUMU
Alanı
(Hektar)
Orman Alanı
Tarım Alanı
Mera Alanı
İskan Alanı
Diğer Alan
GENEL ALAN
700.675
204.096
379.113
6.754
734.969
2.025.608
%
34.6
10.1
18.7
0.3
36.3
100
104
Hidrolojisi:
Çoruh nehri Türkiye’nin hidroelektrik potansiyeli açısından önemli nehirlerinden biridir. Çoruh nehri Erzurum
ovasının kuzeyindeki Mescit dağlarından doğar. Çoruh nehri Bayburt’tan sonra dar vadileri hızla yararak
türbülanslı bir şekilde Borçka’yı da geçerek Maradit(Muratlı) civarında ülkemizi terk eder. Gürcistan Devletinin
Batum şehri civarında geniş alüviyonlar, bataklıklar, kumluklar da bırakarak büyük bir delta oluşturur ve
Karadeniz’e dökülür. Havzanın yıllık ortalama akımı 6,3 hm3 olup, Türkiye toplam potansiyelinin % 3,4 tür.
Havzanın ortalama yıllık verimi 10,1 l/s/km2 dir.
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
İL ADI
İLÇE ADI
ALT HAVZA ADI
SEL HAVZASI ADI
SEL HAVZASI
MİKRO HAVZA
SAYISI
SEL HAVZASI
ALANI (Ha.)
1
ARTVİN
Ardanuç
Bulanık Çayı
Cehennem Deresi
2
57.879,0
2
ARTVİN
Borçka
Borçka
Çifteköprü İçkale
3
65.799,9
3
ARTVİN
Şavşat
Şavşat
Şavşat çayı
3
37.876,6
4
ARTVİN
Borçka
Çoruh nehri
Değirmendere
2
30.044,7
5
ARTVİN
Yusufeli
Oltu Çayı
Garbandibi Deresi
2
14.861,1
6
ARTVİN
Yusufeli
Yusufeli
Barshal Çayı
1
28.861,4
7
ERZURUM
Narman
Narman Çayı
Koçkans deresi
1
5.569,3
8
ERZURUM
Oltu
Oltu Çayı
Darıca Deresi
2
27.497,4
9
ERZURUM
Tortum
Tortum Çayı
Dikyar dere
3
25.226,1
10
ERZURUM
Tortum
Tortum Çayı
Vihik Çayı
1
37.701,0
11
BAYBURT
Tortum
Tortum Çayı
Çoruh
2
13.344,6
22
344.661,0
TOPLAM
11
UYGULAMA YILI
2013-2017
105
24 Aras Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza batısında Çoruh ve FıratDicle, güneyinde Fırat-Dicle havzaları ile çevrilidir. Havza genel
alanı 2.794.360 hektardır. Aras
Nehri; Bingöl Dağları’nın Erzurum il sınırları içinde kalan kuzey
yamaçlarından doğar. Tekman
Yaylası’nın bütün sularını toplayan ırmak, Sakaltutan Dağları’
nın doğusundaki havza içerisinde
kuzey yönünde akar. Sakaltutan
Dağları ile Topçu Dağı arasında
kalan, derin ve sarp Mescitli Boğazı’ nı geçtikten sonra Pasinler Ovası’ na iner. Burada Yukarı Pasin Havzası’nın
sularını toplayarak gelen Hasankale (Pasinler) Çayı’ nı alır ve kuzeydoğu yönünde akarak il sınırları dışına çıkar.
Erzurum-Kars platosunun güneyindeki çöküntü alanlarında akarak Ermenistan sınırına ulaşır. Türkiye-Azerbaycan, Türkiye-Ermenistan ve Azerbaycan-İran sınırının bir bölümünü oluşturduktan sonra Azerbaycan’da Kura
Nehri ile birleşir. Aras Nehri’ nin uzunluğu 1.072 km’ dir, Kafkaslar’ın en büyük nehirlerinden biridir. Nehrin
548 km’ si Türkiye sınırları içerisindedir.
Aras Havzasında Iğdır Ovası, Kars Ovası, Göle Ovası, Büyüksütlüce Ovası, Hasköy Ovası, Çıldır Ovası, Ardahan
Platosu, Çıldır Gölü, Aktaş Gölü mevcuttur.
İklimi:
Havzada yarı kurak ve kurak iklim tipi
hakimdir. Ülkemizin en az yağış alan
Iğdır İli bu havzaiçerisinde yer almaktadır. Ardahan ilinde ortalama yıllık yağış
550.8 mm, Kars’da 486.9 mm, Iğdır’da
258.8 mm, Erzurum’da 405.3 mm dir.
Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden
unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En
yüksek kar örtüsü kalınlığı Ardahan’da
110 cm, Kars’da 88 cm, Iğdır’da 38 cm,
Erzurum’da 110 cm’ dir.
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
Meteoroloji
İstasyonu Adı
1 saatlik
2 saatlik
6 saatlik
24 saatlik
Ağrı
23.9
26.1
28.9
47.7
Ardahan
33.6
38.7
41.7
52.8
Erzurum
18.2
20.1
23.5
38.7
Iğdır
17.4
19.1
22.3
30.2
Kars
31.0
33.9
36.8
43.1
Bitki Örtüsü:
Havzanın büyük bir kesimi çayır ve meralarla kaplıdır. Orman varlığı
zengin sayılmaz. Türkiye’nin en yüksek ormanları bu havzadadır. Ormanlar 1900 m ile 2800 m arasındadır. Havzadaki ormanlık alanlarda
bitki örtüsü genel olarak sarıçam ve meşelerden oluşur. Havzadaki
hâkim bitki örtüsü yüksek rakımlı arazinin tesiri altındadır. Ardahan’da
ormanlık oranı % 5.6, Kars’da % 4.5, Ardahan’da % 5.6, Iğdır’da % 0.01,
Ağrı’ da % 0.5, Erzurum’da % 9.3’ dür.
106
ARAZİ
KULLANIM
DURUMU
Alanı
(Hektar)
Orman Alanı
135.249
Tarım Alanı
726.505
Mera Alanı
869.907
İskan Alanı
22.735
Diğer Alan
1.039.964
GENEL ALAN 2.794.360
%
4.8
26.0
31.1
0.8
37.2
100
107
Hidrolojisi:
Aras nehrinin en önemli kolu Arpaçay’dır. Aras nehri ilk kaynağını Bingöl dağlarından alır. Pasinler ovasını
sulayarak Kağızman’dan geçer ve Tuzluca yakınlarında Çıldır gölünden doğan ve bir süre Ermenistan’ la sınırımızı
çizen Arpaçay’la birleşir. Iğdır ovasını da geçerek Ağrı dağının doğu eteklerinden sınırımızı terkeder. Bütün
kış süresince Kağızman’ın aşağı yatağı haricine donar. Yüksek dağların bol yağışlarıyla beslenmesine rağmen
yönünü doğunun soğuk ve kurak tesirine çevirmiş bu akarsular daha çok kar rejimine tabidirler. Havzanın yıllık
ortama akımı 4,63 hm3 olup, Türkiye toplam potansiyelinin % 2,5 tur. Havzanın ortalama yıllık verimi 5,3 l/s/km2
dir.
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
İL ADI
İLÇE ADI
ALT HAVZA ADI
SEL HAVZASI
SEL HAVZASI ADI MİKRO HAVZA
SAYISI
SEL HAVZASI
ALANI (Ha.)
1
KARS
Kağızman
Kağızman
Yukarı Deresi
3
36.217,6
2
ARDAHAN
Merkez
Kura Nehri
Alabalık Deresi
2
28.681,9
5
64.899,6
TOPLAM
2
UYGULAMA YILI
2013-2017
108
25 Vangölü Havzası
Genel Tanıtımı:
Havza, kuzey, güney ve doğusundan Fırat-Dicle havzası ile
çevrilidir. Havza genel alanı
1.787.431 hektardır. En derin yeri
451 m olan gölün ortalama derinliği 171 m ve denizden yüksekliği
1650 m’ dir. Van Gölü’ nde büyük
boyutlu toplam 4 ada vardır. Bunlar, Akdamar, Çarpanak, Adir ve
Kuş Adası’dır.
Havzada Van Ovası, Erciş Ovası,
Hoşap Ovası, Memedik Vadisi,
Medik Çayı, Hoşap suyu, Erçek Gölü ve Keşiş Gölü mevcuttur.
Havza İklimi:
Havzanın batı kesimlerinde nemli ve
yarı nemli iklim tipi hakimken, diğer
kesimlerde yarı kurak iklim tipi hakimdir. Van ilinde ortalama yıllık yağış
381.3 mm, Bitlis’de 1213.2 mm’ dir.
Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden
unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun kar yağışı yaşanmaktadır.
En yüksek kar örtüsü kalınlığı Van’da
120 cm, Bitlis’de 341 cm’ dir.
10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm)
Meteoroloji
İstasyonu Adı
1 saatlik
2 saatlik
6 saatlik
24 saatlik
Bitlis
19.7
25.5
38.5
88.5
Van
17.6
20.4
26.5
41.1
Bitki Örtüsü:
Van Gölü Havzası bitki örtüsü çeşitliliği yönünden zengin ise de,
genel olarak orman örtüsünden fakirdir. Havzanın toprakları bozkır
manzarası arz eder. Havzanın % 5.9’u ormanlarla kaplıdır. Van ilinin
ormanlık oranı % 1.3, Bitlis’de % 20.6 ve Ağrı’ da % 0.5’ dir.
109
ARAZİ
KULLANIM
DURUMU
Alanı
(Hektar)
%
Orman Alanı
Tarım Alanı
Mera Alanı
İskan Alanı
Diğer Alan
GENEL ALAN
105.578
340.619
299.991
15.803
1.025.440
1.787.431
5.9
19.1
16.8
0.9
57.4
100
110
Hidrolojisi:
Van gölünü besleyen en önemli akarsular Bendimahi çayı, Hoşap suyu, Karasu, Zilan çayı’ dır. Van gölüne
dökülen ikinci derecede sular ise Nazik gölünden çıkan Suçhane suyu, Kermuş çayı, Deliçay’dır. Van gölünün
doğusundaki Erçek gölü de kendi içinde kapalı bir havzadır ve bunu besleyen tek su Memedik (Özalp) suyudur.
Havzanın yıllık ortalama akımı 2,39 hm3 olup, Türkiye toplam potansiyelinin %1,3 tür. Havzanın ortalama yıllık
verimi 5,0 l/s/km2 dir.
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
NO
İL ADI
1
BİTLİS
2
İLÇE ADI
SEL HAVZASI
MİKRO HAVZA
SAYISI
SEL HAVZASI
ALANI (Ha.)
ALT HAVZA ADI
SEL HAVZASI ADI
Ahlat
Ahlat
Ahlat
2
12.006,3
BİTLİS
Tatvan
Tatvan
Tatvan
1
10.461,6
3
BİTLİS
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
2
9.105,9
4
VAN
Merkez
Van
Kurubaş Deresi
1
13.223,7
5
VAN
Merkez
Van
Çorakdere
1
15.559,6
6
VAN
Merkez
Van
Erçek
1
20.175,6
7
VAN
Erciş
İncesu
Erciş
10
32.523,9
8
VAN
Muradiye
Bendimahi Çayı
Süphan Deresi
2
6.692,0
9
VAN
Gürpınar
Büyük Çayı
Büyük Deresi
1
11.398,9
10
VAN
Erciş
İncesu
Taskapı-Karakaya D.
3
6.854,0
11
VAN
Gürpınar
Hoşap Çayı
Şehit Deresi
2
17.272,0
26
155.273,5
TOPLAM
11
UYGULAMA YILI
2013-2017
111
Ana Havzalar İtibarı ile
Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları
ANA HAVZA ADI
SEL HAVZASI SAYISI
SEL HAVZASI ALANI
(Ha)
1 - MERİÇ ERGENE HAVZASI
4
60.277,9
2 - MARMARA HAVZASI
4
53.520,3
3 - SUSURLUK HAVZASI
3
39.031,9
4 - KUZEY EGE HAVZASI
1
2.799,0
13
139.286,5
6 - KÜÇÜK MENDERES HAVZASI
1
1.934,2
7 - BÜYÜK MENDERES HAVZASI
9
153.787,7
8 - BATI AKDENİZ HAVZASI
9
132.765,7
9 - ANTALYA HAVZASI
4
65.158,6
10- BURDUR HAVZASI
3
32.999,5
11- AKARÇAY HAVZASI
5
84.656,3
12- SAKARYA HAVZASI
15
247.647,3
13- BATI KARADENİZHAVZASI
13
197.706,2
14- YEŞİL IRMAK HAVZASI
13
379.545,9
15- KIZILIRMAK HAVZASI
23
459.505,7
16- KONYA KAPALI HAVZASI
8
168.502,4
17- DOĞU AKDENİZ HAVZASI
12
157.500,0
18- SEYHAN HAVZASI
3
38.655,0
19- ASİ HAVZASI
3
136.090,0
20- CEYHAN HAVZASI
6
112.402,8
21- FIRAT VE DİCLE HAVZASI
32
657.343,9
22- DOĞU KARADENİZ HAVZASI
19
269.250,9
23- ÇORUH HAVZASI
11
344.661,0
2
64.899,6
11
155.273,5
227
4.155.201,8
5 - GEDİZ HAVZASI
24- ARAS HAVZASI
25- VAN GÖLÜ HAVZASI
TOPLAM
EYLEM PLANI UYGULAMASI
SEL HAVZA SAYISI
227
2013
27
ÇALIŞILACAK SEL HAVZASI SAYISI
2014
2015
2016
50
50
50
112
2017
50
Kontrol Edilen
Su Hayattır...
Antalya
T.C.
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
10 dakika önce...
Çamlıhemşin - 2005
www.ormansu.gov.tr
Ankara - 2013
CTA LTD. (0312) 222 66 77
10 dakika sonra...