Antrenman Bilimi/Yetenek Seçimi ve İlkeleri

YETENEK SEÇİMİ ve İLKELERİ
VOLEYBOL II.KADEME
ANTRENÖRLÜK KURSU
(25.09.2013)
Dr. Ekim PEKÜNLÜ
[email protected]
Ege Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu
Antrenörlük Eğitimi Bölümü
Hareket ve Antrenman Bilimleri Anabilim Dalı
1
YETENEKLERĠ KEġFETMEK
2
• Kabiliyet: Yaşıtlarına kıyasla antrene edilmemiĢ ve
kendiliğinden var olan doğal yetilere (becerilere) çok daha
üstün şekilde hakim olmak.
• Yetenek: Yaşıtlarına kıyasla sistematik olarak geliĢtirilmiĢ
yetilere (becerilere) çok daha üstün şekilde hakim olmak.
• Kabiliyet, öğrenme sürecinin başlangıcı; yetenek ise
sonucudur.
http://www.curriculumsupport.education.nsw.gov.au/policies/gats/assets/pdf/poldmgt2002rtcl.pdf
3
4
Performans
Potansiyel
Ölç ???
5
YaĢ?
Antrenör
Ebeveyn
YaĢ?
GeliĢim
TEKNĠK
BĠLEġEN
PSĠKOLOJĠK
BĠLEġEN
Kulüp
Öğretmen
(Algılama)
(Beceriler)
Oyun
Programı
Antrenman / Maç
Oranı
Öğrenme
Hassas
Dönemler
YETENEK
Koçluk
Programı
Alternatif
Etkinlikler
YaĢ?
YaĢ?
YaĢ?
FĠZĠKSEL
BĠLEġEN
Neyi?
(Yapısal ve Fizyolojik)
Neden?
Ne
Zaman?
Değerlendirme?
Nasıl?
SOSYOKÜLTÜREL
BĠLEġEN
YETENEĞĠ TANIMLA
En Ġyi Performans
Gösteren
YETENEĞĠ BELĠRLE
En Ġyi Öğrenme
Potansiyeline
Sahip Olan
YETENEĞĠ SEÇ
YETENEĞĠ GELĠġTĠR
ELĠT SPORCU
7
Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü Voleybol 1. Kademe Antrenör Yetiştirme Kursu. Yetenek Seçimi ve İlkeleri. Haslofça, E
8
“YETENEK BELĠRLEME VE SEÇMEDE „BU
DOĞRU MODELDĠR‟ DĠYE BĠR ġEY YOK.
Spor yapısının karmaĢıklığı ve sporun
bölgesel-ulusal altyapısına bağlı”.
Debbie Hoare (2001)
Creative Ways to Identify Talent. The Israel Footbal Association March 2012
9
Genler vs Eğitim ???
10
Genler ?
Ġklim ?
Yoksulluk ?
Ucuz Spor ?
Kültür?
11
Evlenirlerse
Genlerden Dolayı
Ultra Mega Süper
Sporcular mı Dünyaya
Gelir?
12
Joe & Kobe Bryant
Cheryl & Reggie Miller
Serene & Venus Williams
13
2 ağabey, 1 abla, 1 kız kardeĢ… Neredeler???
14
MOZART DOĞUŞTAN YETENEKLİ BİR
BESTECİDİR ???
Babası zamanının önde gelen bir öğretmeni ve müzisyenidir.
Mozart’a müziği okumasını, yazmasını ve çalmasını öğretti.
Mozart’ın ilk konçertoları orijinal bir müzik içermiyordu.
Mozart ilk başyapıtını 21 yaşında yazdı.
Talent identification, growth and maturation, age effects in soccer. Sporiš Goran, PhD.
15
GENETĠK
Atletizm, Bisiklet, Triatlon, Kürek
Yüzme, Jimnastik, Boks
Raket Sporları
Takım Sporları
Atıcılık, Okçuluk
EĞĠTĠM
Creative Ways to Identify Talent. The Israel Footbal Association March 2012
16
Biyomotor Yetiler ve Kalıtım Arasındaki İlişki
Vladimir Issurin (2008). Principles and Basics of Advanced Athletic Training. Michigan, Ultimate Athlete Concepts, p. 91
17
Vücut Özellikleri ve Kalıtım Arasındaki İlişki
Vladimir Issurin (2008). Principles and Basics of Advanced Athletic Training. Michigan, Ultimate Athlete Concepts, p. 90
18
19
20
Bağıl Yaş Etkisi – Avustralya Verileri (n=351)
NYC 2006 - U14 and U15 - observed proportions by month of birth
20
18
17.38
16
13.68
14
11.40
10.54
10
8.26
7.98
7.12
8
5.98
6
5.70
5.13
3.99
4
2.85
2
December
November
October
September
August
July
June
May
April
March
February
0
January
Percent
12
21
Bağıl Yaş Etkisi – Avustralya Verileri (n=351)
NYC - U14 and U15 - observed proportions by quarter of birth
45
42.45
40
35
Percent
30
26.78
25
18.80
20
15
11.97
10
5
0
Jan-Mar
Apr-Jun
Jul-Sep
Oct-Dec
22
Bağıl Yaş Etkisi – U17 ve U20 Avustralya Ulusal
Takım Verileri (n=47)
Proportion of occurrence by quarter
50
44.68
40
Percent
30
23.40
21.28
20
10.64
10
0
1
2
3
4
Quarter
23
Avustralya Ulusal U-17 ve U-20 Futbol Takımlarında Oyuncuların Doğum Yılları
U-17
Oyuncu Sayısı
U-20
Doğum Yılı
J Sports Sci. 2012;30(13):1365-74. doi: 10.1080/02640414.2012.707329. Evidence of the relative age effect in football in Australia. van den Honert R.
24
Genç Buz Hokeyi Oyuncuları (Canada)
Elit Ulusal Buz Hokeyi Ligi Oyuncuları
“The Mismeasure of Talent”: The Relative Age Effect. Nick Wattie. Carnegie Faculty of Sport and Education
25
Genç Rugby Oyuncuları (U-13 ve U-15)
“The Mismeasure of Talent”: The Relative Age Effect. Nick Wattie. Carnegie Faculty of Sport and Education
26
Avrupa‟da Genç Futbolcular (U-15, U-16, U-17 ve U-18)
“The Mismeasure of Talent”: The Relative Age Effect. Nick Wattie. Carnegie Faculty of Sport and Education
27
Almanya Futbol Ligi (Bundesliga)
“The Mismeasure of Talent”: The Relative Age Effect. Nick Wattie. Carnegie Faculty of Sport and Education
28
29
Geç Gelişenler, Erken Gelişenlere Göre
Daha Başarılı Olma Eğilimindedirler.
Hızlı büyümeden kaynaklanan koordinasyon
bozuklukları daha geç ortaya çıkar.
Teknik becerileri daha yüksek koordinasyon
düzeyiyle öğrenebilirler.
Fiziksek olarak sürekli kendilerinden daha üstün
rakiplerle mücadele ettiklerinden gelişim görece
olarak daha yüksek düzeyde olur.
A Scientific Basis for Talent Identification and Elite Player Development. Football Federation Australia. October 2006
30
ÇÖZÜM
Biyolojik EĢleme (Bio-banding)
(Özellikle Rakiple Temas Ġçeren Sporlarda)
Boy (cm) ⨯ Kilo (kg)
1000
Creative Ways to Identify Talent. The Israel Footbal Association March 2012
31
10 Yıl / 10.000 Saat Kuralı
–Planlı Alıştırma Teorisi
• Günlük olarak, iş gibi gerçekleştirilir.
• Çaba ve dikkat gerektirir.
• Sosyal ya da ekonomik ödüllere anında ulaşılmaz.
• Genellikle gerçekleştirilmesi çok eğlenceli değildir.
–İlk olarak Simon and Chase (1973) tarafından satranç
becerileriyle ilişkili olarak önerilmiştir.
–Daha sonraları müzik, matematik, yüzme, mesafe koşuları,
tenis, futbol, hokey vb. alanlarda da uygulanmıştır.
10 Yıl / 10.000 Saat Kuralının Biyolojik Temeli ???
32
KORTEKS
33
34
35
Hızlı Ġletim
Aynı Anda Aynı Yerde
Performans Kalitesi
Bartzokis G, Lu PH, Tingus K, Mendez MF, Richard A, Peters DG, Oluwadara B, Barrall KA, Finn JP, Villablanca P, Thompson PM, Mintz. Lifespan trajectory
of myelin integrity and maximum motor speed. J.Neurobiol Aging. 2010 Sep;31(9):1554-62.
Curr Biol. 1997 Jul 1;7(7):R406-10. Axon-glia interactions: building a smart nerve fiber. Waxman SG.
Neuroscientist. 2000 Feb;6(1):5-13. Do Action Potentials Regulate Myelination? Zalc B, Fields RD.
36
Sinirsel uyarılar,
miyelinleĢmeyi arttırır.
NEURON 2006 March; 49 (6): 823–832. Astrocytes Promote Myelination in Response to Electrical Impulses Ishibashi T, Dakin KA, Stevens B, Lee
PR, Kozlov SV, Stewart CL, Fields RD.
Neuroscientist. 2000 Feb;6(1):5-13. Do Action Potentials Regulate Myelination? Zalc B, Fields RD.
37
Sinyal Kuvveti
Sinyal Sürati (⨯100)
Sinyalin “Doğruluğu”
Hareketin Akıcılığı
Hareketin Koordinasyonu
Curr Biol. 2007 Jan 9;17(1):R29-35. Rapid conduction and the evolution of giant axons and myelinated fibers. Hartline DK, Colman DR.
Coyle D. TheTalent Code: Greatness isn't born. It's grown. Here's how. New York: Bantam Books, 40; 2009.
38
Motor antrenman, sinir sisteminde
GÖREV BAĞLANTILI yapısal ve iĢlevsel
uyumlar (değiĢimler) yaratır.
Neuroscientist. 2000 Feb;6(1):5-13. Do Action Potentials Regulate Myelination? Zalc B, Fields RD.
Can J Appl Physiol. 2005 Jun;30(3):352-70. Motoneurones "learn" and "forget" physical activity. Gardiner P, Beaumont E, Cormery B.
Tahayori, B and Koceja DM (2012) Activity-Dependent Plasticity of Spinal Circuits in the Developing and Mature Spinal Cord. Neural Plasticity Vol 2012; 1-12.
J Appl Physiol. 2006 Dec;101(6):1776-82. Motor training induces experience-specific patterns of plasticity across motor cortex and spinal cord. Adkins DL,
Boychuk J, Remple MS, Kleim JA.
39
DEĞİŞİMLER
ÖNCE
SONRA
40
GÖREV
BAĞLANTILI
ÖNCE
SONRA
SMAÇ SERVĠS Hareketini Yaptıran Sinirsel Ağda DeğiĢim
41
Sporcularda
DeğiĢim
10 Yıl / 10.000 Saat
42
“BECERĠ, sinirsel ağları
sarıp sarmalayan ve
belirli sinyallerle
büyüyen hücresel bir
izolasyondur”.
Beceri = Miyelin
Coyle D. TheTalent Code: Greatness isn't born. It's grown. Here's how. New York: Bantam Books, 33; 2009.
43
Ne kadar “MĠYELĠN”in
olduğunu söyle,
sana elit sporcu olup
olmayacağını
söyleyeyim !!!
ÇĠN ATASÖZÜ
44
Asıl Belirleyici Olan
Fiziksel Özellikler Değil,
Antrene Edilebilirlik
Potansiyelidir.
Chelsea Warr
UK Sport, Sporcu GeliĢim BaĢkanı
Creative Ways to Identify Talent. The Israel footbal Association March 2012
45
VOLEYBOLDA
Kısa Boy, Kaliteli Genler,
Kaliteli Eğitim
UZUN Boy, Kaliteli
Genler, Kaliteli Eğitim
46
47
FİZİKSEL GELİŞİM
Maksimal Boy Uzama Hızı
26
24
Hızı (cm/yıl)
Uzama(cm/year)
Boy Velocity
22
20
18
average
Normalmature
GeliĢme
16
late mature
Geç
GeliĢme
14
Erken
GeliĢme
early
mature
12
10
8
6
4
2
0
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
Chronological
Takvim YaĢıage
(yıl)(years)
48
Boy Uzama Hızı (cm / yıl)
BİREYSEL FARKLAR
Takvim YaĢı (yıl)
49
Dikey Sıçrama Testi
Bükük Kol Tutunma Testi
Flamingo Denge Testi
Mekik Testi
Otur EriĢ Testi
50
5×10m ve 10×5m Çeviklik Testleri
Aerobik Mekik Testi
Anerobik Mekik Testi
Disklere Dokunma Testi
51
J Sports Sci. 2006 Mar;24(3):221-30. The relationship between peak height velocity and physical performance in youth soccer players. Philippaerts
RM, Vaeyens R, Janssens M, Van Renterghem B, Matthys D, Craen R, Bourgois J, Vrijens J, Beunen G, Malina RM.
52
J Sports Sci. 2006 Mar;24(3):221-30. The relationship between peak height velocity and physical performance in youth soccer players. Philippaerts
RM, Vaeyens R, Janssens M, Van Renterghem B, Matthys D, Craen R, Bourgois J, Vrijens J, Beunen G, Malina RM.
53
s (cm)
h (cm)
Boy
Oturma Boyu
Biyolojik YaĢ Eklentisi (ERKEK)
(0,0002708 × [h-s] × s) - (0,001663 × Yaş × [h-s]) + (0,007216 × Yaş × s) + (2,292 × kilo / h) - 9,236
Biyolojik YaĢ Eklentisi (KIZ)
(0,0001882 × [h-s] × s) - (0,0022 × Yaş × [h-s]) + (0,005841 × Yaş × s) - (0,002658 × Yaş × kilo) + (7,693 × kilo / h) - 9,376
Med Sci Sports Exerc. 2002 Apr;34(4):689-94. An assessment of maturity from anthropometric measurements. Mirwald RL, Baxter-Jones AD, Bailey DA, Beunen GP.
54
ÖRNEK HESAPLAMA
BYE= Biyolojik Yaş Eklentisi
Aşağıdaki özelliklere sahip bir ERKEK çocuğun BYE‟sini bulalım.
YAŞ (yıl)
11,25
BOY (cm)
OTURMA BOYU (cm)
h
s
149,4
79,0
KİLO (kg)
40,0
(0,0002708 × [h-s] × s) - (0,001663 × Yaş × [h-s]) + (0,007216 × Yaş × s) + (2,292 × kilo / h) - 9,236
BYE = (0,0002708 × [70,4] × 79,0) - (0,001663 × 11,25 × [70,4]) + (0,007216 × 11,25 × 79,0) + (2,292 × 40,0 / 149,4) - 9,236
BYE = (1,506) - (1,317) + (6,413) + (0,614) - 9,236
BYE = (1,506) - (1,317) + (6,413) + (0,614) - 9,236
BYE = -2,02 yıl
Aynı çocuğun maksimal boy uzama hızına (MBUH) ulaşacağı TAHMĠNĠ yaşı bulalım.
MBUH YaĢı = Takvim YaĢı - BYE
MBUH YaĢı = 11,25 - (-2,02)
MBUH YaĢı = 13,27
Med Sci Sports Exerc. 2002 Apr;34(4):689-94. An assessment of maturity from anthropometric measurements. Mirwald RL, Baxter-Jones AD, Bailey DA, Beunen GP.
55
Aynı çocuğun yetişkinlik döneminde ulaşacağı TAHMĠNĠ yetişkinlik boyunu bulalım.
(MBUH Yaşı – 14) > 1 ise ERKEK çocuk GEÇ gelişen özelliktedir.
(MBUH Yaşı – 14) < -1 ise ERKEK çocuk ERKEN gelişen özelliktedir.
-1 ≤ (MBUH Yaşı - 14) ≤ 1 ise ERKEK çocuk NORMAL gelişen özelliktedir.
(MBUH Yaşı – 12) > 1 ise KIZ çocuk GEÇ gelişen özelliktedir.
(MBUH Yaşı – 12) < -1 ise KIZ çocuk ERKEN gelişen özelliktedir.
-1 ≤ (MBUH Yaşı - 12) ≤ 1 ise KIZ çocuk NORMAL gelişen özelliktedir.
Çocuğun MBUH Yaşı 13,27 olarak bulunmuştu.
13,27 – 14 = 0,73
0,73; -1 ile 1 değeri arasında yer aldığından, çocuk NORMAL gelişen özelliktedir.
Bir sonraki slaytta çocuğun geliĢim özelliği sütunu ile biyolojik yaĢ eklentisi satırının
kesişiminde yer alan potansiyel boy uzama miktarını bulalım.
Çocuğun bugünkü boyuna potansiyel boy uzama miktarını ekleyelim.
149,4 + 30,06 = 179,46
Çocuğun yetişkinlikte ulaşacağı TAHMĠNĠ boy 179,5 cm olarak bulunur.
J Pediatr. 2005 Oct;147(4):508-14. Prediction of adult height using maturity-based cumulative height velocity curves. Sherar LB, Mirwald RL, Baxter-Jones
AD, Thomis M.
56
57
Online Maksimal Boy Uzama YaĢı ve YetiĢkinlik Boyu
Hesaplamaları için Ziyaret Ediniz.
http://taurus.usask.ca/growthutility/
58
Horm Behav. 2006 Apr;49(4):545-9. Epub 2006 Jan 3. Digit ratio (2D:4D) and physical fitness in males and females: Evidence for effects of prenatal androgens
on sexually selected traits. Hönekopp J, T Manning J, Müller C.
http://www.handresearch.com/news/worlds-fastest-hand-usain-bolt-long-ring-finger.htm
http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/5382814.stm
59
TEMEL MOTOR BECERĠLER
Long-Term Athlete Development Resource Paper V2 – Canadian Sport for Life. Canadian Sport Centres
60
http://www.canadiansportforlife.ca/physical-literacy/more-about-fundamental-skills
61
ERKEKLER
VOLLEYBALL FOR LĠFE: Long-Term Athlete Development for Volleyball in Canada (2006). Doug Anton, Volleyball Canada
Former Technical Director
62
KADINLAR
VOLLEYBALL FOR LĠFE: Long-Term Athlete Development for Volleyball in Canada (2006). Doug Anton, Volleyball Canada
Former Technical Director
63
Sürat 1 = Çeviklik, çabukluk, hareket frekansı (≤5 sn); Sürat 2 = Alaktik sürat ve patlayıcılık; Ok varsa = Antrenmanlar
gelişimsel yaşa göre planlanır; Ok yoksa = Antrenmanlar takvim yaşına göre planlanır.
The Role of Monitoring Growth in Long-Term Athlete Development. Istvan Balyi & Richard Way
64
http://www.canadiansportforlife.ca/physical-literacy/new-approach
65
GENÇLER ĠÇĠN PERFORMANS TESTLERĠ NORMLARI
http://www.exrx.net/Testing/YouthNorms.html
66
GENÇLER ĠÇĠN PERFORMANS TESTLERĠ NORMLARI
http://www.exrx.net/Testing/YouthNorms.html
67
GENÇLER ĠÇĠN PERFORMANS TESTLERĠ NORMLARI
http://www.exrx.net/Testing/YouthNorms.html
68
Dikey Sıçrama Normları için Ziyaret Ediniz
http://www.exrx.net/Calculators/VerticalJump.html
Sürat Normları için Ziyaret Ediniz
http://www.exrx.net/Calculators/Sprint.html
Farklı Performans Değerlendirme Testleri için Ziyaret Ediniz
http://www.brianmac.co.uk/eval.htm#t13
69
“Yeteneği belirlemede en iyi
çözüm antrenörlerin vereceği
karardır; bazı bilimsel yetenek
belirleme modelleri değil”.
Tranckle, P. (2004). Understanding giftedness and talent in sport. The Coach, 21, March/April 2004, 61-73.
70
PSİKOLOJİK, ZİHİNSEL VE SOSYAL ÖZELLİKLER-1
• Voleybolcu adayında aranan özellikler:
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Oyun okuma becerisi
Taktik düşünme becerisi
Problem çözme becerisi
Kısa sürede değişken durumlara adapte olabilme (Oyun Zekası)
Çabuk karar verebilme
Mücadele ruhu
Duygusal istikrar
İrade gücü
Yüksek motivasyon
Bencil ve bireysellikten uzak olma
İşbirliğine yönelik olma
71
PSİKOLOJİK, ZİHİNSEL VE SOSYAL ÖZELLİKLER-2
• Psikolojik ve zihinsel özelliklerin 10 – 12 yaşında son haline
ulaşmadığını bilmemiz gerekir.
• Çoğu sporcu cinsel olgunluk döneminde motivasyonlarını,
tutumlarını, davranışlarını ve irade özelliklerini değiştiriyor.
• Yetenek seçimi aşamasında bu durum göz önünde
bulundurulmalıdır.
72
YÜKLENME TOLERANSI
• Bireylerin antrenmana uyumları ve tolerans yetenekleri
farklılık gösterir.
• Adayın antrenman yüklenmelerine nasıl cevap verdiği
yakından izlenmelidir.
• Bu, tek seferlik test protokolleriyle hemen tespit edilebilecek
bir özellik değildir.
• Bu nedenle, adaylar antrenmanlar esnasında antrenörleri
tarafından yeterli süreler gözlendikten sonra karar verilmelidir.
73
YETENEKLERİN BELİRLENMESİ
–Bilişsel ve Algısal Beceriler
»Oyunu okuma / öncelleme
»Karar verme / en iyi seçeneği tercih etme / “bakış açısı”
(gelişim sürecinin öğretilmeli, yetenek belirleme sürecinin parçası olmamalı)
–Kişisel Özellikler
»Başarı arzusu
»Zihinsel sağlamlık
»İrade gücü
»Bencil olmamak; takım oyuncusu olmak
Antrenörler, yetenekleri gerçek oyun durumları aracılığıyla
belirlemelidir; bazı performans testleri veya becerileriyle değil.
A Scientific Basis for Talent Identification and Elite Player Development. Football Federation Australia. October 2006
74
Uzun Süreli Planlama
Antrenman
Dönemlemesi
Genel Antrenman
6-14/15 yaĢ
BaĢlama
(Temel Antrenman)
6-10 yaĢ
Ergenlik çağı
öncesi
Voleybol Temel
Eğitimi
11-14/15 yaĢ
Ergenlik çağı
Özel Antrenman
+14/15 yaĢ
Voleybol GeliĢim
Antrenmanı
Kız
= 14-17 yaĢ
Erkek = 15-18 yaĢ
Ergenlik sonrası
ve
Gençlik evreleri
Voleybol Yüksek
Performans Ant.
Kız
= +17 yaĢ
Erkek = +18 yaĢ
YetiĢkinlik
(Bompa, 1999)
(Baacke 2000)
75
Antrenörler, “YETENEK”leri
gerçek oyun durumları
aracılığıyla belirlemelidir;
bazı performans testleri
veya becerileriyle değil.
76
“Ben, manevi miras
olarak hiçbir ayet,
hiçbir doğma, hiçbir
donmuş ve kalıplaşmış
kural bırakmıyorum.
Benim manevi mirasım
BİLİM ve AKILDIR”
77