izmir 7. ileri yaş sempozyumu

Transkript

Ý Z M Ý R 7 . Ý L E R Ý YA Þ S E M P O Z Y U M U
Palyatif Bakým
MÝMARÝ
SAÐLIK HÝZMETLERÝ
KÜLTÜR VE SANAT
SOSYAL POLÝTÝKALAR
SOSYAL HÝZMETLER
18 - 19 Mart 2014
B a l ç o v a T e r m a l O t e l , ÝZMÝR
Ýzmir Valiliði Himayesinde Konak Belediyesi Destekleri Ýle
Ege Geriatri Derneði
www.egegeriatri.org.tr
Önsöz
Deðerli Sempozyum Katýlýmcýlarý,
Bu sene yedincisini düzenlediðimiz Ýzmir Ýleri Yaþ Sempozyumunu sizlerle birlikte gerçekleþtirmekten
son derece mutluyuz. Ýlimizde ileri yaþ bireylere hizmet sunan kurum ve kiþilerin bir araya geldiði,
güncel bir konunun farklý yönleri ile tartýþýldýðý, bu konudaki bilgi ve deneyimlerin paylaþýldýðý, en
önemlisi yaþlýlara yönelik hizmet sunanlarýn iletiþiminin güçlendirildiði sempozyumumuza
hoþ geldiniz.
Sempozyum konusunun belirlenmesi ile ilgili görüþ ve önerilerimizi paylaþtýðýmýz toplantýda, yaþlýlarýn
olabildiðince iyi yaþamasý için destek saðlanmasýnýn, özellikle de yaþamý tehdit eden bir hastalýk
sonucu ortaya çýkan sorunlar açýsýndan yaþlý birey ve bakým verenlerin destelenmesinin önemi pek
çok üyemiz tarafýndan vurgulandý. Bireysel ve toplumsal olarak giderek yaþlanan ilimizde, koruyucu
saðlýk hizmetleri geliþtirilerek sürdürülse de, yaþamý tehdit eden saðlýk sorunlarý ile sýklýkla
karþýlaþacaðýmýz gerçeðinden yola çýkarak, Düzenleme Kurulu olarak bu seneki temamýzýn Palyatif
Bakým olmasýna karar verdik. Ortak akýl ile bu tema baþlýðý altýnda neleri ele almamýz gerektiðini
belirledik ve programýmýzý oluþturduk.
Programda izlediðiniz gibi, sempozyum süresince Palyatif Bakým pek çok yönleriyle ele alýnacak.
Palyatif Bakým nedir? Türkiye ve Dünya uygulamalarý nasýldýr? Ülkemizdeki mevzuat çalýþmalarý
nasýl bir geliþme içindedir? Palyatif bakýmýn yasal, etik, sosyo-ekonomik, manevi yönleri nelerdir?
Ýlimizdeki uygulama örnekleri nelerdir, kimler/hangi kurumlar tarafýndan sunulmaktadýr? Palyatif
bakýmda yer alan bakým verenlerin sorunlarý nelerdir? Bakým alanlar yaný sýra bakým verenler nasýl
desteklenmeli, nasýl izlenmelidir? Sempozyum sýrasýnda bu sorularýn yanýtlarý alanýnda yetkin
konuþmacýlar tarafýndan bizlerle tartýþýlacak, her birlikteliðimizde olduðu gibi, bu sene de sizlerin
katkýlarý ile sempozyumumuz zenginleþecektir.
Sempozyumun gelenekselleþen ve ilgi çeken bölümlerinden olan, ilimizde yaþlý saðlýðý alanýnda
gerçekleþen ya da planlanan projeler bu sene de sunulacak; kültür ve sanat bölümün de davetli
konuðumuz bizlerle sohbet edecektir.
Yedincisini düzenlediðimiz bu sempozyuma katký ve katýlýmýnýz için hepinize þimdiden teþekkür
ederim. Bu vesileyle, bizlere desteklerini esirgemeyen Ýzmir Valisi Sayýn Mustafa Topraka ve
sempozyumun gerçekleþmesine büyük katký sunan Konak Belediye Baþkaný, Sempozyum Eþ Baþkaný
Sayýn Dr. Hakan Tartana hepimiz adýna teþekkürlerimi sunarým.
Prof. Dr. Reyhan Uçku
Sempozyum Baþkaný
Önsöz
Yine birlikteyiz. Bu sempozyumun bir kez daha ev sahipliðini üstlenmekten gurur duyuyoruz.
Unutmayalým ki, ülkemiz ve kentimiz yaþlanýyor. Türkiye nüfusunun yaþ ortalamasý artýyor. Bunun
çeþitli olumluluklarý ve olumsuzluklarý var.
Olumsuzluklarý en aza indirmenin çabasýný týp biliminin olduðu kadar bizim gibi yerel yöneticilerin
de yapmasý gerektiðine inanýyorum. Yerel yönetim anlayýþýný geriatri destekli bir çizgiye getirmemiz
gerekiyor. Bu artýk bir zorunluluk...
Yaþlýlarýmýzýn saðlýk standartlarýný olduðu kadar yaþam standartlarýný da yükseltmeliyiz. Bu konuda
görev biz yöneticilere düþüyor.
Mina Urganýn "Uzun yaþamanýn bir felaketi, sevdiklerinizin ölümünü görmekse, bir baþka felaketi
de yalnýzlýktýr" sözünü unutmamak gerekiyor. Yaþlýlarýmýzý yalnýz býrakmamak ve iyi yaþatmak bizim
insanlýk görevimiz.
Bu duygularla bir kez daha bir araya gelmekten mutluluk duyduðumuzu belirtir, sevgi ve saygýlarýmý
sunarým.
Dr. Hakan Tartan
Konak Belediye Baþkaný
Kurullar
ONURSAL BAÞKANLAR
Ýzmir Valisi
Ýzmir Büyükþehir Belediye Baþkaný
Dokuz Eylül Üniversitesi Rektörü
Ege Üniversitesi Rektörü
Dokuz Eylül Üniversitesi Týp Fakültesi Dekaný
Ege Üniversitesi Týp Fakültesi Dekaný
Aile ve Sosyal Politikalar Genel Müdürü
Yaþlý Hizmetleri Daire Baþkaný
Ege Geriatri Derneði Baþkaný
Mustafa TOPRAK
Aziz KOCAOÐLU
Prof. Dr. Mehmet FÜZÜN
Prof. Dr. Candeðer YILMAZ
Prof. Dr. Tülay CANDA
Prof. Dr. Kamil KUMANLIOÐLU
Zekeriya ERTAÞ
Prof. Dr. Fehmi AKÇÝÇEK
SEMPOZYUM BAÞKANLARI
Prof. Dr. Reyhan UÇKU
Dr. Hakan TARTAN
GENEL SEKRETERLER
Sevnaz ÞAHÝN
Mevlüt ÜLGEN
Sevim YAZICIOÐLU
*Ýzmir dýþýndan gelecek konuklarýmýz için ulaþým sempozyum organizasyonunu üstlenen
opteamist turizm tarafýndan saðlanacaktýr.
DÜZENLEME KURULU
Fehmi AKÇÝÇEK
Aliye MANDIRACIOÐLU
Dilek EGÝ
Fisun ÞENUZUN AYKAR
Fulden SARAÇ
Hatice ÞÝMÞEK KESKÝN
Hulya ESKÝÝZMÝRLÝ AYDER
Mehmet AKÝF YALÇIN
Nil TEKÝN
Özgür DUMAN
Pýnar TOSUN TAÞAR
Sibel EYÝGÖR
Sibel GÖKSEL
E. Sumru SAVAÞ
Z. Çiçek FADILOÐLU
Ayþýn NOYAN
Özlem KÜÇÜKGÜÇLÜ
Gökhan AKBULUT
Nadir MAÞALACI
Turgay ÇAVUÞOÐLU
Gökhan KESER
Gülinnaz ALPER
Nihal Mete GÖKMEN
O. Gazi YÝÐÝTBAÞI
Seher DERE
Semih ÖTLEÞ
Serhat BOR
Tankut ÝLTER
Türkegül KOCAOÐLU
DANIÞMA KURULU
Aysel GÜRSOY
Bahar BOYDAK
Banu Çiçek BÝLKAY
Dilek EGÝ
Bilimsel Program
18 Mart 2014 Salý
09.00 - 10.00
Açýlýþ Konuþmalarý ve Hoþgeldiniz
Sunum: Ela Naz Þahin
Sempozyum Baþkaný, Prof. Dr. Reyhan Uçku
Ýleri Yaþ Sempozyumunun Öyküsü; Bu Günlere Nasýl Geldik?
Ege Geriatri Derneði Baþkaný, Sempozyum Onursal Baþkaný
Prof.Dr.Fehmi Akçiçek
Aile ve Sosyal Politikalar Ýzmir Ýl Müdürü, Zafer Yýldýrým
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlýðý Engelli ve Yaþlý Hizmetleri Genel Müdürü, Dr. Aylin Çiftçi
Dokuz Eylül Üniversitesi Týp Fakültesi Dekaný Prof. Dr. Tülay Canda
Ege Üniversitesi Týp Fakültesi Dekaný, Prof. Dr. Kamil Kumanlýoðlu
Konak Belediye Baþkaný ve Sempozyum Eþ Baþkaný, Dr. Hakan Tartan
Ýzmir Büyükþehir Belediye Baþkaný Aziz Kocaoðlu
Ýzmir Valisi, Mustafa Toprak
10.00 - 11.00
Panel 1: Palyatif Bakým; Türkiye ve Dünyada
Oturum Baþkanlarý: Prof. Dr. Rüçhan Uslu, Prof. Dr. Meltem Uyar
Palyatif Bakým Kavramý ve Türkiyedeki Geliþimi, Prof. Dr. Z. Çiçek Fadýloðlu
Dünya Örnekleri ile Palyatif Bakým, Jason K. Holdsworth
11.00 - 11.30
Kahve Arasý
11.30 - 12.30
Panel 2: Ülkemizde Palyatif Bakým Mevzuatý
Oturum Baþkanlarý: Zekeriya Ertaþ, Uzm. Dr. Sevnaz Þahin
Ýzmir Ýl Saðlýk Müdürlüðü Palyatif Bakým Yapýlanma Modeli ve Mevzuat Önerisi
Dr. Ayhan Ýzzettinoðlu
Ýzmir Ýl Aile ve Sosyal Politikalar Müdürlüðünün Palyatif Bakýma Yaklaþýmý ve
Mevzuattaki Yeri, Zafer Yýldýrým, Nadir Maþalacý
12.30 - 14.00
Öðle Yemeði
14.00 - 15.30
Panel 3: Ýleri Yaþta Yaþam Sonu Bakým
Oturum Baþkanlarý: Prof. Dr. Ayþýn Noyan, Prof. Dr. Niyazi Aþkar
Yasal ve Etik Yönü
Doç. Dr. Murat Civaner
Psikososyal Yönü
Prof. Dr. Can Cimilli
Manevi Yönü
Prof. Dr. Mehmet Aydýn
15.30 - 16.00
Kahve Arasý
16.00 - 17.30
Panel 4: Ýzmirde Farklý Kurumlardaki Palyatif Bakým uygulamalarý:
Olgu örnekleri ile
Oturum Baþkanlarý: Prof. Dr. Oktay Tarhan, Prof. Dr. Harun Akar
Ege Üniversitesinde Palyatif Bakým Uygulamalarý ve Bir Olgu Sunumu
Uzm. Dr. Atike Pýnar Erdoðan
Dokuz Eylül Üniversitesi Palyatif Bakým Uygulamalarý ve Bir Olgu Sunumu
Doç. Dr. Tuðba Yavuzþen
Tepecik Eðitim ve Araþtýrma Hastanesi Palyatif Bakýmý Uygulamalar ve Bir Olgu Sunumu
Uzm. Dr. Sibel Demiral Sezer
Atatürk Eðitim ve Araþtýrma Hastanesi Palyatif Bakýmý Uygulamalar ve Bir Olgu Sunumu
Yard. Doç. Dr. Hüseyin Can
Bilimsel Program
19 Mart 2014 Çarþamba
09.30 - 11.00
Panel 5: Bakým Verenlerin Sorunlarý
Oturum Baþkanlarý: Prof. Dr. Servet Arýoðul, Prof. Dr. Fisun Þenuzun,
Bakým Veren Aile Bireylerinde Tükenmiþlik Örneði, Ayþenur Cila
Bakým Veren Aile Bireylerinde Tükenmiþliði Önleme
Ve Yönetme Yaklaþýmlarý, Doç.Dr. Ayþegül Bilge
Bakým Veren Saðlýk Çalýþanlarýnda Tükenmiþlik Örneði: Bil. Uzm. Ayþe Karahüseyin
Bakým Veren Saðlýk Çalýþanlarýnda Tükenmiþliði Önleme Ve Yönetme Yaklaþýmlarý
Prof. Dr. Olcay Çam
11.00 - 11. 30
Kahve Arasý
11.30 - 12.30
Panel 6: Palyatif Bakýmda Tamamlayýcý Týp Uygulamalarý
Oturum Baþkaný: Prof. Dr. Sibel Göksel, Prof. Dr. Aliye Mandýracýoðlu,
Yaþama Bakýþ: Psikodrama Aracýlýðýyla Ýleri Yaþa Anlayýþ Geliþtirme, Uzm. Dr. Ahmet Aktener
Geriatride Manipulatif ve Beden Temelli Uygulamalar, Öðr. Görevlisi Nihat Ayçeman
Geriatride Orjinal Yoga Sistemi, Prof. Dr. Þebnem Apaydýn
12.30 - 13.30
Öðle Yemeði
13.30 - 15.00
Sözlü Sunumlar: Ýlimizde Yaþlý Saðlýðý Alanýndaki Projeler
Oturum Baþkaný: Prof. Dr. Güzel Diþçigil, Doç. Dr. Sibel Eyigör
Konak Belediyesi Gündüzlü Yaþlý Bakým Merkezi, Dr. Özgür Duman
Avrupa Ýleri Yaþ Aðý (European Later Life Network-ELLAN)
Doç. Dr. Özlem Küçükgüçlü
Narlýdere Huzurevi Yaþlý Hizmet Modelleri: Yaþlý Yaþam Evleri
Zekeriya Alan, Recep Yaðcýoðlu
Kuþaklar Arasý Dayanýþma ve Aktif Yaþlanma
DEU Akademi Kulübü, Ýlker Ukur
Alzheimerlý Hastalarý Ýçin Gündüz Bakým Evi Modeli ÝBB, Dr. Eftal Erduran
Alzheimer Derneði Aktiviteleri
Uzm. Dr. Aysel Gürsoy
Evde Bakým Hizmetlerinde Bakýcýnýn Ýþlevselliðinin Arttýrýlmasý
Aile ve Sosyal Politikalar Ýzmir Ýl Md. Yrd. Nadir Maþalacý
Özel Eðitim Öðretmeni, Arzum Kanber Kuntay
Yalnýz Deðilsiniz
Narlýdere Kaymakamý, Osman Aslan Canbaba
15.00 - 15.30
Kahve Arasý
15.30 - 17.00
Kültür Sanat
Oturum Baþkaný: Prof. Dr. Aydýn Býçakcý, Uzm. Dr. Birsen Avcýoðlu,
Yaþ Kaç?, Karikatür Sanatçýsý Tan Oral
17.00 - 18.00
2014 Ödüllerinin Verilmesi ve Kapanýþ
Prof. Dr. Fehmi Akçiçek, Uzm. Dr. Sevnaz Þahin, Sos. Hizm. Uzm. Sevim Yazýcýoðlu,
Ýleri Yaþ Ödüllerinin Daðýtýlmasý
Þehnaz Karaca ve Þenel Erdenir Resim Atölyesi Sergisi sempozyum
süresince giriþ katýnda ziyaretinize açýk olacaktýr.
Genel Bilgiler
Sempozyum Tarihi ve Merkezi
18 - 19 Mart 2014 / Balçova Termal Otel, ÝZMÝR
Ulaþým
Sempozyum merkezinin Adnan Menderes Havalimanýna uzaklýðý 25 dakikadýr.
Davet Mektubu
Sempozyuma katýlým için baðlý bulunduklarý kurumlardan izin almalarý gereken katýlýmcýlara talepleri doðrultusunda
davet mektubu gönderilecektir.
Yaka Kartý
Tüm katýlýmcýlar ve refakatçilerin sempozyum merkezi, stand alanlarý ve sosyal aktivitelere katýlabilmeleri için
kendilerine kayýt esnasýnda verilmiþ olan yaka kartlarýný takmalarý gerekmektedir.
Öðle Yemeði
Yaka kartlarý ile verilecek yemek fiþleri ile katýlýmcýlar öðle yemeklerini alabileceklerdir.
Katýlým Belgesi
Katýlým belgeleri, kayýt yaptýran tüm katýlýmcýlara 19 Mart 2014 tarihinde kayýt masasýndan verilecektir.
Poster Boyutlarý
Kongre Bilimsel Kurulu tarafýndan kabul edilen poster bildirileri için, kongre merkezinde özel bir alan ayrýlacaktýr. Bildiri
sahiplerinin kendilerine belirtilen gün ve saatler arasýnda posterlerini asmalarý gerekmektedir. Poster bildirilerinin boyutlarý
70 cm (en) x 90 cm (yükseklik) olmalýdýr. Poster alanýna asýlan posterlere herhangi bir zarar gelmesi durumunda organizasyon
sekreteryasý sorumlu deðildir.
Bildiri Kurallarý
Kabul edilen tüm bildirilerin bildiri sahiplerinin kayýt olmasý gerekmektedir.
Özetin tamamý; baþlýk adý, yazar adý ve soyadý hariç olmak üzere 300 kelimeyi geçmemelidir.
Yazarlarýn adý, soyadý ve kurumlarý eksiksiz ve ünvan belirtmeksizin yazýlmalýdýr. Ýsimler sadece ilk harf büyük olacak
þekilde küçük harflerle kýsaltmadan yazýlmalýdýr.
Kabul edilen bildiriler hiçbir düzeltme ve deðiþiklik yapýlmadan yayýnlanacaktýr.
Gönderilen bildirilerin alt baþlýklarý, Amaç, Materyal ve Metod, Bulgular ve Sonuç þeklinde olmalýdýr.
Tüm bildiriler özet kitapta yayýnlanacaktýr.
Poster Gönderme Adresi
Posterler [email protected] adresine iletilecektir
Poster Son Gönderim Tarihi: 10 Mart 2014
øZMøR 7. øLERø YAù SEMPOZYUMU ÒPalyatif BakımÓ
18 - 19 Mart 2014, øzmir
KONUùMA …ZETLERø
1
18 - 19 Mart 2014, øzmir
PALYATøF BAKIM KAVRAMI VE T† RKøYEÕDEKø GELøùøMø
Prof. Dr. Z. Çiçek FADILOöLU
TŸm dŸnyada araútõrmalara dayalõ kanõtlarõn varlõ÷õ yeni tõbbi geliúmeler ve yaúam koúullarõnõn iyileútirilmesiyle yaúlõ nŸfusun
artmasõna ba÷lõ olarak bir ve birden fazla kronik hastalõ÷õ olan birey sayõsõnda artõú gš rŸlmektedir. Bu hastalõklarõn bazõlarõ
sŸregen ilerleyici olan kanser gibi kronik š lŸmcŸl hastalõklardõr. Bu hastalõk gruplarõ, ←
ocukluk ←a÷õnda da gš rŸlmektedir
(Morriron 2004). 2011 yõlõnda bu hastalõklar nedeniyle hospis programlarõ%47 oranõnda artmõútõr. ABDÕ
de bu sorunlar nedeniyle
yaklaúõk 2513 š lŸm ger←
ekleúmiútir (Clinical Practice Guidelines for Quality Palliative Care 2013). Hastalarõn fiziksel, psikolojik
ve spritŸel gereksinimlerinin karúõlanmasõ ile acõ ←ekmenin š nlenmesi ve istenmeyen semptomlarõn kontrolŸnŸn sa÷lanmasõna
yš nelik uygulamalarõn š ncelikli oldu÷u ve hastalarõn yaúam sŸresinden ←
ok niteli÷inin š n planda oldu÷u, yaúam kalitesinin
yŸkseltilmesinin ama←
landõ÷õ bakõm tŸrŸdŸr. Sa÷lõk profesyonellerinin uygulamalarõnda š zel bir alandõr. DS…, palyatif bakõmõ
ilerleyen progresif hastalõ÷õ olan bireylerin aktif ve holistik bakõmõ úeklinde tanõmlamaktadõr (National Institute for Clinical
Excellence 2004). Palyatif deyimi LatinceÕ
de maske veya pelerin anlamõna gelen ÒpalliumÓ kelimesinden kš ken almaktadõr.
ÒKŸratif tedaviden yararlanamayacak durumda olan hastalõ÷õn belirtilerini maskelemek veya bu belirtileri yaúayan hastalara
pelerin olmak gibiÓanlamõbulunmaktadõr (DS… 2002).
Palyatif Bakımın Tanımı
Palyatif bakõm hem bir bakõm bir bakõm felsefesidir hem de organize Ÿst dŸzeyde yapõlanmõú bir bakõm verme sistemidir. Palyatif
da tanõmlanmõútõr. Bu tanõm 2002 yõlõnda tekrar ele alõnmõú ve sa÷lõk bakõmõ profesyonellerinin niteli÷i ve
bakõm ilk olarak 1989Õ
palyatif bakõmõn politik yš nŸ ele alõnmõútõr. 2009 yõlõnda gŸnŸmŸzde kullanõlan ve kabul gš rŸlen tanõmõ yapõlmõú ve hedefleri
belirlenmiútir (DS… 2009).
DŸnya Sa÷lõk …rgŸtŸ palyatif bakõmõ, yaúamõ tehdit eden hastalõ÷a ba÷lõ olarak ortaya ←õkan problemlerle karúõlaúan hasta ve
ailede; a÷rõnõn ve di÷er problemlerin, erken tanõlama ve kusursuz bir de÷erlendirme ile fiziksel, psikososyal ve spiritŸel
ekmenin š nlenmesi ve hafifletilmesine yš nelik uygulamalarõn yer aldõ÷õ ve yaúam
gereksinimlerin karúõlanmasõ yoluyla acõ ←
kalitesini geliútirmenin ama←landõ÷õbir yaklaúõm olarak tanõmlamaktadõr. ‚ ocuklara yš nelik palyatif bakõm 2002 yõlõnda eriúkinler
do÷rultusunda tanõmlanmõútõr. ‚ ocuklarda palyatif bakõm ister sonu š lŸmle sonlansõn ya da tedavi edilsin tŸm hastalõk boyunca
uygulanmasõnõn sŸrdŸrŸlmesi gereklidir (Algõer 2005). Palyatif bakõm aktiviteleri ger←
ek←i, ulaúõlabilir ama←
larõn saptanmasõ ile
baúlar. Hastalarda geliúen istenmeyen semptomlarõn kapsamlõ bir de÷erlendirme ve bakõmõyla ve ailenin acõlarõnõ dindirmeyi
ama←
lar, yaúam kalitesini yŸkseltilmesi i←in giriúimlerde bulunur. Hastane, poliklinik, toplum programlarõ, evde bakõm
organizasyonlarõ ve hospis/destekevleri yolu ile yŸrŸtŸlŸr. DŸnya Palyatif Bakõm Kurumu (WPCA) palyatif bakõm gerektiren
durumlarõ saptamõútõr (Tablo 1). Di÷er yazarlar ise; beyin yaralanmalarõ, inme, kalp hastalõklarõ, karaci÷er, bš brek yetmezli÷i,
Alzheimer, spinalkord yaralanmalarõ vb. durumdaki hastalarõn da palyatif bakõma gereksinimi oldu÷unu bildirmiútir (Pastrona et
al. 2008)
Palyatif Bakõm programlarõ yŸrŸtŸlŸrken paralel olarak destekleyici bakõm giriúimleri de uygulanmaktadõr. Palyatif bakõm
aktiviteleri destek bakõm aktiviteleri ile birlikte yŸrŸtŸlmektedir. Destekleyici bakõm, genel ve š zel bŸtŸn bakõm servislerin bir
úemsiye altõnda toplanmasõ úeklinde dŸúŸnŸlebilir. Destekleyici bakõm; š zbakõm, destek, bilgi, psikolojik destek, semptom
kontrolŸ, sosyal destek, rehabilitasyon, spiritŸel destek ve š lŸm sonrasõbakõmõda i←
ine almaktadõr.
Tablo 1: Palyatif Bakım Gerektiren Durumlar
Kanser
HIV/AøDS
Motor nš ron hastalõklarõ
MŸskŸlerDistrofi
Multiple Skleroz
Son evre demans
Palyatif bakımın amacı, bireyin i←inde bulundu÷u kŸltŸrel ve yerel de÷er, inan←ve uygulamalarõna duyarlõ davranõlarak sahip
olunan fonksiyonel kapasitenin restore edilmesi ve semptomlarõn kontrol edilerek, acõnõn hafifletilmesi ve bireyin yaúam
kalitesinin artõrõlmasõdõr.
Tablo 2: Palyatif Bakımın Tanımı (WHO 2009)
1
A÷rõve stres verici di÷er semptomlarõn giderilmesi
2
Normal bir sŸre←olarak yaúama ve š lŸme saygõduymayõi←erir
3
…lŸmŸ ne ←
abuklaútõrmayõne de ertelemeyi ama←
lamaz
4
Hasta bakõmõn psikososyal ve spiritŸel yš nŸnŸ bŸtŸnleútirir
5
…lŸme kadar mŸmkŸn oldu÷unca hastanõn aktif bir úekilde yaúamasõna yardõm eder ve destek sistemi
oluúturur
6
Hasta hastalõ÷õ boyunca cesaretlendirilir ve hastanõn ailesinin baú etmesine yardõm etmek i←
in destek
sistemi oluúturur
7
Hasta ve ailesinin gereksinimlerini karúõlamak i←
in ekip yaklaúõmõ kurar ve gerekirse matem danõúmanlõ÷õ
yapõlõr
8
Hastalõk sŸrecini pozitif etkilemek ve yaúam kalitesinin artõrõlmasõ
9
Radyoterapi yada kemoterapi gibi yaúam sŸresini uzatma niyetinde olan yaklaúõmlarõ di÷er tedavilerle
kombine ederek, hastalõ÷õn erken aúamasõnda uygulanmasõ
10 Stres verici klinik komplikasyonlarõyš netmek ve daha iyi anlama ihtiyacõi←in araútõrmalar yapma
2
18 - 19 Mart 2014, øzmir
Vurgulanan bu hedefler yoluyla (Tablo 2) baúarõlõ bir palyatif bakõm sa÷lanabilir. Palyatif bakõmõn temel š ÷eleri incelendi÷inde
hasta ve aileye yš nelik giriúimler: ekip ←
alõúmasõ ve ortaklõ iliúkisi, umudun korunmasõ, net olma, duyarlõ ve etkili iletiúim kurma,
psikolojik destek sa÷lama, semptomlarõn giderilmesi, bakõmõn koordinasyonunu i←
ermektedir. Palyatif bakõm kavramõ
destekleyici bakõm kavramõúeklinde de kullanõlmaktadõr ancak, destekleyici bakõm palyatif bakõm yaklaúõmõnõn bir par←asõdõr.
Palyatif Bakımın Temel Bileúenleri (Clinical Practice Guidelines for Quality Palliative Care 2013) incelendi÷inde;
Ŷ Hasta popŸlasyonu
Ŷ Hasta ve aile merkezli bakõm
Ŷ Palyatif bakõmõn sŸreklili÷i
Ŷ Kapsamlõbakõm
Ŷ ønterdisipliner Ekip
Ŷ Acõ←
ekme ve õstõrabõhafifletmek
Ŷ øletiúim Yetenekleri
Ŷ Yas ve š lŸm sŸreci ile ilgili bakõm becerisi
ŶKurumlar arasõnda bakõmõn sŸreklili÷ini sa÷lama
ŶKabul edilmede adalet/eúitlik
Ŷ Kalite geliútirme
Palyatif Bakımda Standartlar
Palyatif bakõmõn amacõ do÷rultusunda kaliteli palyatif bakõmõn sa÷lanmasõ i←
in 2000yõlõnda saptanan standartlar geliútirilmiú ve
2013 yõlõnda yapõlan konsensus ile playatif bakõm standartlarõ Òyakõn zamanda š lecek olan hastanõn bakõmõÓ, Òhastanõn bakõmõ
õkartõlmõútõr (Tablo 3).
ve bakõmõn etik ve yasal yš nŸÓolmak iki boyut daha eklenerek sekiz boyuta ←
Tablo 3: Palyatif Bakımda Standartlar (Clinical Practice Guidelines for Quality Palliative Care, 2013)
Boyut 1: Bakõmõn Yapõsal ve SŸre←sel Yš nŸ
Boyut 2: Bakõmõn Fiziksel Yš nŸ
Boyut 3: Bakõmõn Psikolojik vePsikososyal Yš nŸ
Boyut 4: Bakõmõn Sosyal Yš nŸ
Boyut 5: Bakõmõn Tinsel ve Varoluú←u Yš nŸ
Boyut 6: Bakõmõn KŸltŸrel Yš nŸ
Boyut 7: Yakõn zamanda …lecek Olan Hastanõn Bakõmõ
Boyut 8: Bakõmõn Etik ve Yasal Yš nŸ
Palyatif Bakõmõn etkili yš netilmesinde hazõrlanan kapsamlõ standartlar yolu ile hastalarõn tŸm yš nleri ele alõnmõú olup, rehber
š neriler yapõlmõútõr.Palyatif bakõma kabul kriterleri, hasta kabulŸnde interdisipliner ekip Ÿyelerinden medikal onkolog, hemúrieler,
pskiyatrisler baúta olmak Ÿzere ekip Ÿyeleri palyatif bakõma gereksinim duyan hastalarõ tespit etmek de sorumludur.
Hastalarhastalõ÷a š zgŸ spesifik semptomlar ve durumlarõna gš re di÷er ekip Ÿyeleri ile palyatif bakõm palyatif bakõm almasõna
karar verilir.
Palyatif Bakım Modelleri
Kavramsal model ve kuramlarõn kullanõmõ, uygulamalarõn niteli÷ine ve geliúmesine katkõsa÷lamaktadõr. Modellerin odak noktasõ
olarak bireyi ele almasõ nedeniyle bakõm aktivitelerini Òiú merkezliÓ olmaktan uzaklaútõrõr. Ayrõca bilginin ve aktivitelerin
sistematize edilmesi yolu ile profesyonel ekip Ÿyelerine rehberlik eder ve etkin, tedavi edici bir iletiúim sa÷lar.
GŸnŸmŸzde palyatif bakõm hastanõn tanõ anõndan itibaren baúlayarak hastalõ÷a ve tedaviye ba÷lõ olarak ortaya ←õkan bireyin
biyolojik psikososyal ve kognitif fonksiyonlarõnda de÷iúikli÷e neden olan ←
ok boyutlu kompleks ve sŸbjektif deneyimlerden olan
semptomlarõn kontrol altõna alõnmasõ ve etkili bir úekilde yš netilmesini i←
erir. Hasta ve ailenin var olan gereksinimlerini giderir.
Tedavi kŸrŸnŸn sa÷lanmadõ÷õdurumlarda palyatif bakõmda yš netim š lŸme kadar ge←
en sŸreci ve š lŸm sonrasõaile yakõnlarõi←
in
yas dš nemini yš netmeyi i←
eren kompleks bir sŸre←
tir (ùekil 1).
PALYATøF BAKIMIN
DEöøùEN MODELø
ÒAktif TedaviÓ Palyatif Bakım
Tedavi/Yaúamı
Uzatma Niyeti
TANI
Palyatif
bakım
…
L
†
M
…
L
†
M
Terminal
Bakım
Palyatif/
Rahatlatma
ǡYòòÇ
Ma
t
em
ùekil 1: Palyatif Bakõmõn De÷iúen Modeli
ùekil 2: Bireyselleúmiú Entegre Palyatif Bakõm Modeli
(Ahmedzai 2004)
Bireyselleúmiú entegre palyatif bakõm modelinde hastarestoratif, tedavi edici bakõm ile eú zamanlõ olarak ilerleyen hastalõk
semptomlarõ baúlangõcõndan itibaren palyatif bakõm alõr. Palyatif bakõmõn yo÷unlu÷u hasta ve ailesinin istek ve gereksinimlerine
3
18 - 19 Mart 2014, øzmir
saygõ gš sterilecek úekilde dalgalanmalar gš sterebilir. Hastalõ÷õn baúlangõcõndan destekevi bakõmõna, š lŸme, š lŸm sonrasõ yas
sŸrecine kadar sŸrebilir. Palyatif bakõm gereksinimlerinin en yŸksek seviyede oldu÷u dš nem š lŸm evresidir (ùekil 2).
Palyatif Bakõm, primer, sekonder ve tersiyer bakõm seviyesinde verilmektedir.
Primer Bakõm DŸzeyinde; Temel beceri ve yeterlilik gerektiren tŸm hekimler ve sa÷lõk bakõm profesyonelleri, e÷itimli hemúireler
ve e÷itim veren, denetleyen toplum liderleri ve aile Ÿyeleri bu dŸzeyde rol Ÿstlenirler.
Sekonder Bakõm DŸzeyinde; Genel palyatif bakõm š zelleúmiú klinisyenlerle, konsŸltasyon hekimleri ve š zel bakõm sa÷layõcõlarõ
(hemúireler, sosyal hizmet uzmanlarõve eczacõlar).
Tersiyer Bakõm DŸzeyinde; š zel palyatif bakõm tõbbi merkezlerde ←
alõúan kompleks olgular i←
in araútõrma yapan, dŸúŸnen ve
uygulayan bakõm verenler aktif gš rev alõrlar.
Palyatif bakõm, (1) toplum temelli, (2) eve dayalõ, (3) hastane temelli vb. yerlerde palyatif bakõm sŸrdŸrŸlebilir. Bu gruplar
arasõnda hastanõn durumuna gš re ge←
iúler olabilir. Palyatif bakõmda toplum temelli 7 altõn standart bulunmaktadõr (Tablo 4).
Standartlar, profesyonellere yol gš stericidir (Thomas 2006).
Tablo 4: Palyatif Bakımda Toplum Temelli Yedi Altın Standart
øletiúim: Kayõt sistemi kurun, ekiple bir araya gel ve hastanõn gereksinimleri hakkõnda bilgi sahibi oldu÷undan
emin olun
Koordinasyon: Koordinasyonu kurun
Semptom KontrolŸ: Bilgi toplamak ve inceleme i←
in fiziksel, psikolojik, sosyal ve spritŸelgereksinimleri ele alõn
Bakımın SŸreklili÷i: Hastalarõservis saatleri dõúõnda bilgilendirin, Sekonder bakõm ekibi ile birlikte ←
alõúõn
SŸrekli …÷renme: …nemli olay veya sonrasõnda š lŸm analizi kullanõn, Bilgi eksikliklerini tanõmlayõn, giderin
Bakım Veren Deste÷i: Bakõm sŸrecinde ve yas sŸrecine do÷ru emosyonel, uygulamalar ile ilgili ve finansal
gereksinimleri tanõmlayõn ve giderin
Yaúam Sonu Bakım: Yaúamõn sonu (48 saat) i←
in dŸzenlenen protokolŸ kullanõn
Palyatif Bakım Ekibi
Palyatif bakõm ekibi i←
erinde farklõ disiplinlerden ekip Ÿyeleri yer almaktadõr. Bu konuda e÷itimli profesyoneller dõúõnda palyatif
bakõm ekibi i←erisinde, farklõ bakõm seviyelerinde fonksiyonlarõ ve spesifik rolleri olan bakõm verici aile Ÿyeleri, gš nŸllŸ toplum
liderleri ve sa÷lõk bakõcõlarõ yer almaktadõr. Palyatif bakõm uzmanlõk gerektiren bir hizmet olup, bununla birlikte bir←
ok yerde
←eúitli dŸzeylerde bakõm sunan ekipler yer almaktadõr. Ekip hasta ve ailenin yaúam kalitesini geliútirmeyi ama←
lar ve yas
sŸrecinde aileyi yš netir. Ekipte; onkolog, hemúire, algoloji uzmanõ, cerrahi uzmanõ, beslenme destek ekipleri, psikiyatrist gibi
bir←ok disiplin organizasyona destek vermektedir. Ekip, multidisipliner, interdisipliner ve transdisipliner olmak Ÿzere Ÿ←tiptir.
Palyatif bakõmda etkin iletiúim ve problem ←
š zme becerileri kullanõlõr, interdisipliner ekip daha etkin bir yaklaúõmdõr (Morrison
2004, Okon 2004).
TŸrkiyeÕde Palyatif Bakımın Tarihsel Geliúimi
† lkemizde Òpalyatif bakõmÓ kavram olarak henŸz yerleúmemiú olup, sõklõkla Òdestek bakõmÓ ve Òson dš nem bakõmÓ olarak
ok a÷rõ yš netimi úeklinde yaklaúõm gš sterilmektedir (Kš mŸrcŸ 2009). Uzmanlõk seviyesinde ve sa÷lõk
dŸúŸnŸlmekte ve daha ←
sistemine entegre edilmiú halde palyatif bakõm Ÿniteleri tam olarak yapõlanmamõútõr. Palyatif bakõm, š zellikle e÷itim ve Ÿniversite
hastanelerinin i←hastalõklarõ ya da onkoloji kliniklerine ba÷lõ olarak verilmekte ve henŸz geliúme aúamasõndadõr. TŸrkiye'de,
palyatif bakõm 1990'lõ yõllarda š zel alan olarak dikkat ←
ekmeye baúlamõútõr. † lke genelinde palyatif bakõmla ilgili kongreler,
kurslar ve seminerler dŸzenlenmiútir. TŸrk Onkoloji Derne÷i 1999 yõlõnda kurulmuú, Derne÷in destek tedavileri bir úemsiye
altõnda topladõ÷õ 14 aktif ←alõúma grubu bulunmaktadõr (Kš mŸrcŸ 2009). TŸrkiye'de palyatif bakõm bilincini yŸkseltmek amacõyla
bir←
ok bilimsel etkinlikler dŸzenlemektedir. Ayrõca, uluslararasõ alanda kongre ve konferanslar dŸzenlemektedir. † lkemizde
palyatifbakõmõn geliúimi incelendi÷inde; TŸrk Onkoloji Vakfõ (1993-1997)østanbul Yeúilkš yÕ
de ÒKanser BakõmeviÓÕ
ni kurmuútur.
2006 yõlõnda Palyatif Bakõm Derne÷i multidisipliner bir yapõlanma ile kurulmuú olup; aynõ yõl Hacettepe Onkoloji EnstitŸsŸ Vakfõ
kurulmuú ve ikinci destekevin kurulmasõi←
in giriúim yapõlmõútõr (…z←
elik ve ark 2010).
Hacettepe Onkoloji HastanesiÕ
nin ←
ok yakõnõnda bulunan; tarihi bir Ankara evini yeniden dŸzenlenerek 12 odalõ bir destekeviÕ
ne
dš nŸútŸrŸlmŸútŸr. Ancak yasal dŸzenlemelerin olmayõúõ nedeni ile bu evin ÒHacettepe Umut EviÓadõ ile kanserli hastalarõn
tedavi ve sonrasõnda birka←hafta gibi kõsa sŸreli konaklamalarõnõ ve minimal š l←
Ÿde bakõm hizmetlerinden yararlanmalarõnõ
sa÷layacak úekilde hizmet vermesi š ngš rŸlmŸútŸr (Bahar 2007, Oz←
elik ve ark. 2010).
GŸltekin ve arkadaúlarõnõn (2010) ←
alõúmasõna gš re; Sa÷lõk Bakanlõ÷õÕ
na ait iki, Ÿniversitelere ait yedi adet palyatif bakõm
merkezi oldu÷u; buna karúõn a÷rõmerkezlerinin sa÷lõk bakanlõ÷õna ait 35 adet, Ÿniversite bŸnyesinde 31 adet, š zel hastanelerde
altõ adet oldu÷u saptanmõútõr. Bu sonu←da, palyatif bakõm uygulamalarõnda a÷õrlõklõ olarak a÷rõ tedavisine yš nlenildi÷ini bize
gš stermektedir (GŸltekin ver ark. 2010). 2005 yõlõnda Ege † niversitesi TŸlay Aktaú Onkoloji Hastanesi Palyatif Bakõm † nitesi
kurulmuútur. † nite 2010 yõlõnda Ege † niversitesi Palyatif Bakõm Uygulama ve Araútõrma Merkezi olarak de÷iútirilmiútir. 2007
yõlõnda Anadolu Sa÷lõk Merkezi Palyatif Bakõm Merkezi kurumun onkoloji merkezi bŸnyesinde 18 yatak kapasitesi ile kurulmuú
ve akredite edilmiútir. 2007Õ
de Dr. Abdurrahman Yurtaslan Onkoloji E÷itim ve Araútõrma Hastanesi A÷rõve Palyatif Bakõm Klini÷i
18 yatak kapasitesi ile kurulmuútur (Turgay & Kav, 2010). 2012 yõlõnda Dokuz EylŸl † niversitesi Palyatif Bakõm Uygulama ve
Araútõrma Merkezi kurulmuútur. 2014 yõlõnda konu kapsamlõbir úekilde ele alõnmõú ve bir ←
ok hastane bŸnyesinde palyatif bakõm
merkezleri kurulmuútur. † lkemizde palyatif bakõm temalõbir ←
ok kurs ve sempozyum dŸzenlenmiútir.
4
18 - 19 Mart 2014, øzmir
2008 yõlõnda Ÿ←←
alõútay sonucu palyatif bakõm eylem planõ ger←
ekleútirilmiútir. † lkemizin koúullarõ ve š nceliklerine gš re; (I) Pilot
Hospis (Destekevi) kurulmasõ, (II) Aúamalõ olarak palyatif bakõm merkezi yada birimini 2023 yõlõna kadar kurulmasõ, (III) Palyatif
Bakõm alanõnda (uygulama ve yš netim) e÷itimli ve deneyimli profesyonel ekiplerin oluúturulmasõ, (IV) Opioid bulunabilirli÷inin ve
kullanõlabilirli÷inin kolaylaútõrõlmasõ ile ilgili kararlar alõnmõútõr (Tuncer 2009). 2010-2023 yõllarõ arasõnda yŸrŸtŸlmekte olan
PalyaTŸrk Projesi baúlamõú olup, 4 ana baúlõkta; opioid kullanõmõna yaklaúõm ve palyatif bakõm modelinin yerleútirilmesi
ama←
lanmõútõr ve 2023 yõlõna kadar 292 merkez a←
õlmasõplanlanmõútõr (Ozgul ve ark. 2011).
Sonu←olarak, DŸnya Sa÷lõk …rgŸtŸ palyatif bakõm modelinde, dŸnya genelinde milyonlarca kronik š lŸmcŸl olan hastalarõn
palyatif bakõma gereksinim duydu÷unu belirtilmektedir. Ancak TŸrkiyeÕ
nin de i←
inde oldu÷u bazõ Ÿlkelerde, palyatif bakõma š zgŸ
sa÷lõk hizmet yapõlanmasõnõn yeterli olmamasõ veya palyatif bakõma š zgŸ e÷itimli sa÷lõk personelinin olmayõúõ, Ÿlke ekonomik
kaynaklarõnõn yetersiz olmasõ ve hasta ve ailelerin bilgi eksikli÷i gibi bir←
ok engel nedeni ile bu hizmet planlõ ve etkin bir úekilde
sunulamamaktadõr.2013 yõlõnda øzmirÕ
de Palyatif bakõm evde ve hastanede ←
alõútayõ yapõlmõútõr. Bilgiler paylaúõldõktan sonra
palyatifbakõm konusunda ortak terminoloji belirlenmiú, ideal ekip tanõmlanmõú ve kurumlar arasõ iúbirli÷inin adõmlarõ atõlmõútõr
(Ak←
i←
ek 2013).
TŸrkiyeÕ
de Palyatif bakõmõn geliúimi i←
in; sa÷lõk profesyonellerinin e÷itimi konusunda ←
alõúmalarõn yapõlmasõ, toplumun palyatif
bakõm konusunda farkõndalõ÷õnõn arttõrõlmasõ i←
in farkõndalõk ve beklentilerin yŸkseltilmesi, š lŸm kŸltŸrŸnŸn geliútirilmesi ve
profesyonel uygulamalarõn kapsamlõbir úekilde geliútirilmesi š nem taúõmaktadõr.
Kaynaklar
1. Morrison SR, Meier E (2004). Palliative Care, New England Journal of Medicine, 17.
2. Clinical Practice Guidelines for Quality Palliative Care, National Concensus Project for Quality Palliative Care Third
Edition, 2013
3. National Institute for Clinical Excellence. Improving Supportive and Pallitive Care for Adults with Cancer . London,
2004.
4. DS… (2002). WHO definication for Palliative Care, Geneva
5. DS… (2009). WHO definication for Palliative Care, Geneva
6. Algõer L (2005). ‚ ocuklarda Palyatif Bakõm, Dahili Bilimler Ankara † niversitesi Tõp FakŸltesi Mecmuasõ, 58: 132-135.
7. Pastrano T, Junger S, Ostgothe O (2008) A Matter a Defination Care Elemants Identified in a Discourse analises of
defination of Palliative Care. Palliative Medicine 22(3): 222-232.
8. Ahmedzai et al. 2004. A new International Framework for Palliative Care. European Journal of Cancer, 40:2192-2200.
9. Thomas K, Frea A (2006) The Gold Standarts Fraimework is Pivatal to palliativeCare, Guideline in Practice 9-6; 29-40.
10. Okon F, Arnold R, Dizon D. (2014). Overview of Comprehensive Patients Assesment in Palliative Care.
http://www.uptodate.com/home, Eriúim Tarihi: Nisan 2014
11. Kš mŸrcŸ ù (2010). TŸrkiyeÕ
de Palyatif Bakõm: TŸrkiyeÕ
de Kanser KontrolŸ, (Ed. Tuncer M.) TC Sa÷lõk Bakanlõ÷õ,
Kanserle Savaú Daire Baúkanlõ÷õ, 2. Baskõ, Ankara, 299-305.
12. …z←
elik H, Fadõlo÷lu ‚ , Karabulut B, Uyar M (2010). Palliative Care Activity in the Field of Oncology in Turkey, Journal
of Palliative Care, 26(4):305-310)
13. Bahar A (2007). …lŸm sŸrecinde olan hasta, Terminal Bakõm ve Destekevi Fõrat Sa÷lõk Hizmetleri Dergisi, 2(6): 147158.
14. GŸltekin M, …zgŸl N, Olcayto E, Tuncer M (2010) TŸrkiyeÕ
de Palyatif Bakõm Hizmetlerini Mevcut Durumu, TŸrk
Jinekolojik Onkolojik Dergisi1:1-6
15. Turgay G, Kav S (2010). Sa÷lõk Personelinin Palyatif Bakõma øliúkin Gš rŸúleri, Baúkent Ÿniversitesi Sa÷lõk Bilimleri
EnstitŸsŸ, Yayõnlanmamõú YŸkseklisans Tezi, Ankara.
16. Tuncer M. TC. Sa÷lõk Bakanlõ÷õKanserle Savaú Dairesi Baúkanlõ÷õ, Ulusal Kanser Kontrol programõ2009-2015
17. Ozgul N, Koc O, Gultekin M, et al. (2011). Opioids for cancer pain: availability, accessibility, and regulatory barriers in
Turkey and Pallia-Turk Project. J Pediatr Hematol Oncol 33 Suppl 1:S29-32.
18. Ak←i←ek F, Akbulut G.,Fadõlo÷lu ‚ . Palyatif Bakõm Evde ve Hastanede ‚ alõútay Raporu, Ege Geriatri Derne÷i Yayõnlarõ
1, øzmir, 25 Nisan 2013.
5
18 - 19 Mart 2014, øzmir
D† NYA …RNEKLERø øLE PALYATøF BAKIM
Jason K. HOLDSWORTH, PhD,
Gerontoloji Bölümü, Akdeniz Üniversitesi, Antalya, Türkiye
DŸnyaÕ
da Palyatif Bakõm š zellikle 1960Õ
lõ yõllarõn sonlarõndan bugŸne olduk←
a hõzlõ geliúen bir alandõr. Anlanõnda bŸyŸk rol
oynayan kim diye sorulursa, aklõmõza øngiliz asõlõ Cicely Saunders gelmesi lazõm. Kendisi hemúire ve araútõrmacõ idi.
Araútõrmacõ kimli÷inin yanõnda en ←
ok Hospis Kurucusu olarak tanõnmaktadõr. Ilerlemiú kš tŸ huylu hastalõ÷õ olan kiúilerin,
hastalõ÷õn son evresindeki bakõm ihtiya←larõna dikkat ←
eken kiúidir (Clark, 2007).
GŸnŸmŸzde yaúam beklentisi hõzla artmaya devam ederken š zellikle kronik hastalõklarõ olan yaúlõlarõmõzõn sayõlarõ da
artmaktadõr. NŸfus yaúlanmasõile beraber bakõm ihtiya←larõ, palyatif bakõm (PB) ihtiyacõda dahil, artõyor ve mŸhtemelen belirgin
bir úekilde artmaya da devam edecektir.
DŸnyaÕ
nõn en yaúlõ 10 Ÿlkelerinden 9 tanesi AvrupaÕ
da! (Euromonitor, 2011) Bu nedenle PB duyulan ihtiyac, š zellikle
AvrupaÕ
da, gŸncel bir konudur. Pekiyi, AvrupaÕ
da PB alanõnda durum nasõl? AvrupaÕ
da iki Ÿlkede
Palyatif Tõp tam bir ihtisas alanõ olarak tanõnmaktadõr: Birleúik Krallõk (1987) ve ørlanda Ô
da (1995). Bunun dõúõnda 5 Ÿlkede
Palyatif Tõp bir yan dal olarak Polonya, Romanya, Slovakya, Almanya ve Fransa Õ
da bulunmaktadõr ve 10 Ÿlkede daha yan dal
olarak tanõtõlmaya ←alõúõlmaktadõr (Centero et al., 2007). GŸncel bir raporuna gš re, Avrupa Palyatif Bakõm Derne÷i Avrupa Ô
da
PB resmi bir disiplin olarak tanõtmak i←in politika yapõcõlarõve ulusal konseylerine baskõyapmaktadõr. (Bolognesi et al., 2013).
Tablo 1
Avrupa’da Bazı Ülkelerin Palyatif Bakım Hizmet Türleri ve Sayıları ile ilgili Profil
ºç
Ülke/Nüfus/HDIa
ȀͺʹǡͲǤȀͷ
Ȁͳ͸ǡ͹ǤȀͶ
GȀͶ͸ǡͺǤȀʹ͵
GȀ͹ǡ͹ǤȀͳ͸
GȀͻǡͷǤȀ͹
GȀ͸ͳǡͲǤȀʹͷ
ȀͳͲǡͲǤȀ͵͹
Ȁ͵ͺǡ͵ǤȀ͵ͻ
ȀʹͳǡͶǤȀͷ͸
ȀͳͳǡͶǤȀʹͻ
òȀ͹ͶǡͷǤȀͻͲ
ÇòÇÇ
Gönüllü
ͳʹͶͶ
͸ͳ
Ǧ
Ǧ
ʹͷ
Ǧ
Ǧ
ͺ͹
Ǧ
ͳ
Ǧ
Evde
ͳͺͲ
ͶͶ
ͳ͸͸
ʹͲ
ͻͶ
͵ͳʹ
͸ͻ
͵ʹͳ
ͳͷ
ͳ
Ǧ
KarÇçÇkb
ȗ
Ǧ
͵ͺ
Ǧ
ʹ͸
Ǧ
Ǧ
ʹ
Ǧ
Ǧ
ͳͲ
Hastanede
ʹͶͳ
ͳͷ͹
ͳ͹Ͳ
ͳͳ
ʹ͹
ȗȗ
ͳͷ
ͳ͸
ͳ͸
ʹ
ͳͷ Ϊ ͷͲ ȗȗȗ
Hospiste / Gündüz BakÇm
ͳ͹ͻ
ͷͷ
Ȁ ʹͻ
ͳ
Ȁʹ
ʹ
ͳͳ
Ȁ ͳͻ
ͳ͹ͷ
ͳ
Ȁʹ
ͳ͵͹
Ȁ͹
ͳͳ
Ȁͷ
Ǧ
Ȁʹ
ͳͲ
ǣǤȋʹͲͳ͵ȌǤǣ
Ǯǯǣ
çÇÇ
ǮÇçÇǯǣȀ
ȗç
ȗȗGǯͳ͹ͷͺʹÇǤ
ȗȗȗºÇͳͷÇçÇͷͲÇÇÇǤ
† stte Tablo 1Õ
de, PB alanõnda AvrupaÕ
daki bir ka←Ÿlkenin profili yansõmaktadõr. Tablonun sol Ÿst kš úesinde Ÿlke, nŸfus ve HDø
(Geliúim Endeksi Sõralama Pozisyonu) bulunmakta, ve PB Hizmet TŸrleri ile sayõlarõ yansõtmaktadõr. Tablonun en baúõnda
gš nŸllŸ ekipleri gš rŸnmektedir. Buna gš re yalnõzca KŸzey AvrupaÕ
da var. Akdeniz Ÿlkelerinde yalnõzca YunanõstanÕ
da 1
da evde
gš nŸllŸ ekip oldu÷u dikkat ←
ekmektedir. ‚ arpõcõ rakamlar, a÷õrlõklõ olarak øsrael, øsve←
, øtalya, Macaristan ve Polonya Ô
bakõm PB ekiplerinin oldu÷unu gš stermektedir. Ayrõca Almanya, øspanya ve Romanya Ô
da neredeyse evde bakõm ekiplerini
sayõsõ kadar hastanede PB ekibi bulunmaktadõr. Bu profilde, yalnõzca TŸrkiyeÕ
nin bu listede henŸz evde bakõm ekibi yoktur.
Karõúõk PB ekipleri ise hem hastanede hem de evlerde PB veya hospis hizmetleri sunulabildi÷ini gš stermektedir ayrõca ←
eúitli
bakõm alanlarõ arasõnda destek sa÷layõcõ konumdadõr. Bekledi÷imiz gibi hastanelerde PB hizmetleri yaygõndõr. Ayriyetten
hospislerin sayõlarõ az de÷ildir, Bir de bu listede bulunan Ÿlkelerin ←
o÷unda gŸndŸz bakõm olarak hospis veya PB hizmetleri
vardõr.
DŸnya Sa÷lõk …rgŸtŸnŸn tarafõndan 2014 Õ
te sunulan bir raporda (WPCA ve DS…, 2014) DŸnyaÕ
nõn ←
eúitli Ÿlkelerinden PB
modelleri sergilenmektedir. Avrupa dahilinde PB programlarõnda 5 kõtõdan š rneklere bulunmaktadõr. Bu š rneklerin š zetlenmiú
halleri aúa÷õda bununmaktadõr.
1. Kerala, Hindistan: Palyatif Bakõm Mahalli A÷lar (PBMA)
NŸfusu 33 milyonun Ÿzerinde olan Kerala, topluma ait olan Palyatif Bakõm Mahalli A÷lar kuruluúu 2000 yõlõnda baúlatõlmõútõr.
Toplam 500 den fazla PB programõ bulunmaktadõr. KeralaÕ
daki a÷lara ba÷lõ gš rev yapan 15.000 gš nŸllŸ kiúi e÷itilmiútir.
Gš nŸllŸlerin dõúõnda 50 PB hekimi ve 100 PB hemúiresi PBMAÕ
da yer almaktadõr (WPCA ve DS…, Global Atlas of Palliative
Care at the End of Life, 2014). PBMAÕ
da yerel ve ana devletin yõllõk 3.6 milyon dolar paralel destek sunuyor.
2. Tanzanya, Afrika: Tanzanya HIV/ AIDS ile Yaúayan Bireyler i←in Bakõm SŸreklili÷i Projesi (Continuum of Care for People
Living with HIV/AIDS in Tanzania). † lke bazõnda bu program, 2006 yõlõndan beri (mevcut) kš klŸ Lutheran Kiliselerinin deste÷i ile
sunulan evde bakõm programlarõnõn eúli÷inde yapõlmaktadõr. Bu proje vasõtasõyla 14.000 PB hastasõ ve 13.500 korunmaya
muhta←←
ocuk, bu programdan destek almõútõr. Ayrõca PB hastalarõ i←
in gŸndŸz bakõm hizmetlerin yanõ sõra danõúmanlõk
hizmetleri sunulmakta ve tõbbi testler uygulanmaktadõr (WPCA ve DS…, 2014).
6
18 - 19 Mart 2014, øzmir
3. Brazov, Romanya: Umut Hospis Evi 1992 Õ
de bir øngiliz Hospis ile ortak bir ←
alõúmasõ olarak Brazov Ô
da kuruldu. Ama←
,
←
aresiz ve terminal hastalõklarõ hospis ve PB geliúimini tanõtmak ve desteklemek. PB hizmetleri ilk etapta yetiúkinler i←
in
sonradan ←ocuklar kapsamõna girdi. 2002 Ô
de š ÷retim ama←
la E÷itim Hospis Brazov Ô
da inúa edildi. Buna ba÷lõ yetiúkinler i←in
13 yatak, ←ocuklar i←
in 6 yatak kapasitesi var. 1997 Õ
den beri 12.000 Ô
den fazla doktor, hemúire, sosyal hizmet uzmanõ, psikolog,
terapist, din gš revlisi, bakõcõve 500 Ÿzere gš nŸllŸlere e÷itim verilmiútir (WPCA ve DS…, 2014).
4. Ft. Meyers, Florida, ABD: TŸrk←
e olarak yine Umut Hospis (Hope Hospice). Umut HospisÕ
in amacõ PB vererek š mrŸnŸn
sonuna kadar yaúlõ yetiúkinler, yeni do÷anlar ve hastalõktan š mrŸ sõnõrlanan ←
ocuklara hayatlarõnõn sonuna kadar evde
kalabilmelerini sa÷layarak topluma umut aúõlamaktõr. ABD Ô
de emeklilerin Ô
gš ←kapitaliÕolan Florida Ô
da bŸyŸk yaúlõ nŸfusu
in sa÷ladõ÷õ hizmetler bŸtŸncŸl yaklaúõmla yaúlõlarõn evde kalabilme- leri i←in evde bakõm, gŸnlŸk yaúam
vardõr. Umut HospisÕ
hizmetleri, proaktif tõbbi bakõmõ ve yenilik←
i hastalõk yš netimi yaklaúõmõ ve hizmetleri sa÷lanmaktadõr. Umut Hospis bš lgesinde
olan bŸtŸn hastaneler, bakõm evleri, destekli yaúam tesisleri, uzmanlar ve di÷er kurumlarla iúbirli÷i var. Bš lgesinde hayatõn sonu
olan kiúilerin % 73 Ô
u Umut HospisÕtarafõndan bakõm sa÷lanmaktadõr. GŸnlŸk olarak 2.800 kiúi ve aileleri hizmet almaktadõr.
(WPCA ve DS…, 2014).
5. Ho Chi Minh City, Vietnam: Ho Chi Minh City Kanser Hastanesinde ama←
, š nleme, teúhis ve kanser tedavisi sa÷lamaktõr.
ABDÕ
de 2005 yõlõnda AIDS azaltma programa ba÷lõ ABD Baúbakanõnõn Acil Planõndan sa÷lanan finansal yardõmdan
faydalanarak yerel Sa÷lõk BakanõPB programõkurma giriúiminde bulunmuútur. ølk baúta Harvard Tõp FakŸltesi Merkezinden PB
uzmanlarõndan Ho Chi Minh City Kanser Hastanesinde ilgi duyan personellere temel ve ilerlemiú PB e÷itimi sa÷landõ. Kurulan
dš rt yataklõ Ÿnitesinde yeni e÷itim alan personeller tarafõndan bakõm hizmeti yŸrŸtŸldŸ. E÷itimini baúarõ ile tamamlayan
personeller, opioid analjezikleri re←
ete ile vermek Ÿzere yetkilendirilmiútir. GŸncel geliúmeleri arasõ: Ocak 2011 Ô
de 10 yataklõ
ko÷uú, poliklinik ve talep Ÿzerine PB danõúmanlõk hizmetleri kurulmuútur. Yaz 2011 Ô
de di÷er bš lŸmler ve hastaneler tarafõndan
sŸrdŸrŸlebilir ve tekrarlanabilir model evde bakõm takõmõkurulmuútur. Ve son olarak,
6. Arjantin: Arjantin Palyatif Tõp Programõ Ð Vakfõ (FEMBA). Bu sivil toplum kuruluúunun amacõ Ÿlke ←
apõnda PB hizmetini
ilerletmektir. 1983 Ô
te baúlatõp 1994 Ô
ten beri FEMBA tarafõndan yŸrŸtŸlmektedir. BugŸn Ÿlke ←apõnda Ÿ← yerde hizmet
vermektedir. FEMBA, 54 sa÷lõk uzmanõ (doktor, hemúire, sosyal hizmet uzmanõ, ve psikolog gibi uzmanlar) tarafõndan
yŸrŸtŸlmektedir. Mevcut faaliyetleri arasõ, (1) topluma PB hizmetleri sunmak (i←
inde poliklinik, gŸndŸz bakõmõ, yatõlõ bakõmõ ve
evde bakõmõvar, (2) toplumsal e÷itim, (3) araútõrma, ve (4) profesyonel e÷itim programlar sunulmaktadõr.
larõ: Kuzey AmerikaÕ
da hastanede PB ve evde hospis ve PB hizmetleri Ÿzerinde on altõ akademik yazõsõ
Araútõrma Sonu←
incelenmiútir. Bulgular arasõnda bu hizmetlerin anlamlõ bir úekilde maliyeti dŸúŸrdŸ÷Ÿ ve aynõ veya daha yŸksek bakõm kalite
seviyesi oluútu÷u saptanmõútõr (WPCA ve DS…, 2014). Araútõrmacõlarõndan birisinin belirtti÷i gibi, palyatif ve hospis bakõmõ
oluúturulmasõmaliyet ve bakõm kalite a←õsõndan teúvik edici olabilir (Penrod et al., 2006; aktaran WPCA ve DS…, 2014) (Not: Bu
ekleútirildi÷ini gš z ardõetmemeliyiz.). Rakamlara baktõ÷õmõzda, dŸnyaÕ
da toplamda yaklaúõk
←
alõúmalarõn geliúmiú Ÿlkelerde ger←
olarak 16.000 PB hizmeti veren kuruluú bulunmaktadõr (Wright, Lynch & Clark, 2008; aktaran WPCA ve DS…, 2014). NŸfusa
gš re, PB hizmetlerinin oranlarõ ise úu úekildedir: En yaygõn olarak Niue adlõ adada her 1,000 kiúiye bir PB hizmet merkezi
dŸúmektedir. En nadir ise PakistanÕ
da 90 milyon nŸfusÕ
a bir PB merkezi dŸúŸyor! [TR ise 5.34 milyon kiúiÕ
ye ba÷lõ bir PB
merkezi var.] DŸnya ←apõnda, PB ihtiya← duyan kiúilerin yaklaúõk olarak %14'ŸnŸn bu hizmeti aldõ÷õ tahmin edilmektedir
(NHPCO, 2011; aktaran ve hesaplanan WPCA ve DS…, 2014).
Sonu←olarak son yõllarda PB alanõnda DŸnyada anlamlõ dŸzeyde ilerlemeler kaydedilmiútir. Yalnõz hizmete iliúkin sayõlar sõnõrlõ
oldu÷u i←
in, ihtiyacõ olan ←
o÷u birey PB hizmetinden yoksundur, š zellikle geliúmemiú Ÿlkelerde. Demografik de÷iúimler (nŸfus
yaúlanmasõ) yapõsal gecikmeyi beklemez, devam eder. Bu nedenle, DŸnyaÕ
nõn bir ←ok Ÿlkesinde, TŸrkiye Ô
de dahil, ulusal
boyutta PBÕ
õn tanõnmasõ, finansal destek sa÷lanmasõve kalifiye elemanlarõn yetiútirilmesine ihtiya←vardõr.
Kaynaklar
Bolognesi, D., Brighi, N., Muciarelli, P. A., Biasco, G. (2013). Palliative care training and research: The development in Europe
and the bologna experience. Indian J Palliat Care; 19(1):20-6. Doi: 10.4103/0973-1075.110221.
Centeno, C., Noguera, A., Lynch, T., Clark, D. (2007). Official certification of doctors working in palliative medicine in Europe:
data from an EAPC study in 52 European countries. Pallia Med;21(8):683-7.
Centeno, C., Lynch, T., Donea, O., Rocafort, J., Clark, D. (2013). EAPC atlas of palliative care in Europe.
Clark, D. (2007). From margins to centre: A review of the history of palliative care in cancer. Lancet Oncol; 8: 430Ð38.
Euromonitor (2011). Special report: The worldÕ
s oldest populations. http://blog.euromonitor.com/2011/09/special-report-theworlds-oldest-populations.html (01.03.2014 tarihte alõnmõútõr).
National Hospice and Palliative Care Organization (NHPCO) (2011). Facts and figures: Hospice care in America.
Penrod J. D., Deb, P., Luhrs, C., Dellenbaugh, C., Zhu, C. W., Hochman, T., Morrison, R. S. (2006). Cost and utilisation
outcomes of patients receiving hospital-based palliative care consultation. J of Pallia Med;9(4):855Ð860.
Worldwide Palliative Care Alliance (WPCA) & World Health Organization (WHO/DS…) (2014). Global atlas of palliative care at
the end of life.
Wright, M., Lynch, T., Clark, D. A. (2008). Review of donor organisations that support palliative care development in five world
regions.
7
18 - 19 Mart 2014, øzmir
PALYATøF BAKIM
Dr. Ayhan øZZETTøNOöLU
øzmir øl Sa÷lık Müdür Yardımcısı
DŸnya Sa÷lõk …rgŸtŸ (DS…) tŸm Ÿlkeler i←
in palyatif bakõm hizmetlerinin geliútirilmesini š ngš rmektedir. T. C. Sa÷lõk Bakanlõ÷õ
Kanserle Savaú Daire Baúkanlõ÷õ tarafõndan Ÿlkemizdeki mevcut durum de÷erlendirilerek Palya - TŸrk adõnda bir proje
hazõrlanmõútõr. Palyatif bakõm 2010-2015 Ulusal Kanser Kontrol ProgramõÕ
nõn en š nemli yapõtaúlarõndan bir olarak kabul
edilmiútir (…zgŸl N, 2012).
øzmir øli Palyatif Bakım ‚ alıúmaları
øzmirÕ
de 25 Nisan 2013 tarihinde T. C. Sa÷lõk Bakanlõ÷õTŸrkiye Kamu Hastaneleri Kurumu øzmir Kuzey Kamu Hastaneleri Birli÷i
Genel Sekreterli÷i Tepecik E÷itim ve Araútõrma HastanesiÕ
nde ger←ekleútirilen Palyatif Bakõm ‚ alõútayõ ÒPalyatif Bakõm Evde ve
i←ek F ve ark, 2013). 25 Haziran 2013 tarihinde øzmir Palyatif Bakõm
Hastanede ‚ alõútayõÓkitap←õ÷õ ile raporlandõrõlmõútõr (Ak←
koordinasyon ekibi, øzmir ilinde bu alanda ←
alõúan farklõ meslek gruplarõnõ, farklõ kurumlarõn yetkililerini kapsayan interdisipliner
bir ekibin øl Sa÷lõk MŸdŸrlŸ÷Ÿ tarafõndan oluúturulacak Koordinasyon Kurulunda olmasõnõ ve Ÿyelerin mevcut durumu ve
kõsõtlõlõklarõ de÷erlendirmek ama←
lõ toplantõya ←
a÷rõlmasõnõn øl Sa÷lõk MŸdŸrlŸ÷Ÿ tarafõndan organize edilmesini talep etmiútir.
øzmir øl Sa÷lõk MŸdŸrlŸ÷Ÿ MŸdŸr Yardõmcõsõ Dr. Ayhan øZZETTøNOöLU koordinatš rlŸ÷Ÿnde Halk Sa÷lõ÷õ Hizmetleri ùube
MŸdŸrlŸ÷Ÿ tarafõndan bu konu ile ilgili bir ←
alõúma yŸrŸtŸlmŸú ve raporlandõrõlmõútõr (øzmir øl Sa÷lõk MŸdŸrlŸ÷Ÿ Halk Sa÷lõ÷õ
Hizmetleri ùb, 2013). øzmir øli Palyatif Bakõm øl Koordinasyon Kurulu ilk toplantõsõnõ15 Temmuz 2013 tarihinde ger←
ekleútirmiútir.
øzmir øli Palyatif Bakım øl Koordinasyon Kurulu Ama←: øzmir ilinde palyatif bakõm gereksinimi olan hastalarõn yaúamlarõnõn bu
lõš rgŸtlenme modeli geliútirmektir.
dš neminde yaúam kalitelerini arttõrma ve semptom yš netimi ama←
Hedefler:
1. øzmir ilinde palyatif bakõm gereksinimi olan hastalarõn; durum tespitini yapmak, web tabanlõ bir sistemde kayõt altõna
almak, fiziksel, psikolojik, sosyal ve tinsel gereksinimlerini belirlemek, optimal semptom yš netimi konusunda š neri ve
destek sa÷lamak, veri izlemini ger←
ekleútirmek, ailelerine hastaya palyatif yaklaúõm kapsamõnda destek vermek
2. Sa÷lõk ←
alõúanlarõnda palyatif bakõm bilincini sŸrekli mesleki geliúim etkinlikleriyle geliútirmek
3. Hastalarõn ailelerinde palyatif bakõm bilincini e÷itim ve sosyal etkinlikler ile geliútirmek
4. Toplumda palyatif bakõm bilincini e÷itim ve sosyal etkinlikler ile geliútirmek
5. Palyatif bakõm hizmet birimlerini il bazõnda yaygõnlaútõrmak
6. Kurumlar ve sektš rler arasõ iúbirli÷i ←er←evesinde Palyatif Bakõm øl Koordinasyon Kurulu ve Palyatif Bakõm Danõúma
KuruluÕ
nun ←
alõúmalarõnõkoordine etmek
7. Araútõrma, yayõn yapmak, proje geliútirmek
8. Bakanlõk ←alõúmalarõna destek ile katkõda bulunmaktõr.
Kurul † yeleri: Palyatif bakõm alanõnda ←
alõúan farklõ kurumlardan multisektš rel ve interdisipliner anlayõú ←
er←
evesinde gerek
øzmir š zelinde gerekse T. C. Sa÷lõk Bakanlõ÷õÕ
nõn palyatif bakõm ←
alõúmalarõna katkõda bulunan konu uzmanlarõndan
oluúmaktadõr. Kurul Ÿyeleri: øl Sa÷lõk MŸdŸrlŸ÷Ÿ, øl Halk Sa÷lõ÷õ MŸdŸrlŸ÷Ÿ, Ege † niversitesi Tõp FakŸltesi, Dokuz EylŸl
† niversitesi Tõp FakŸltesi, Katip ‚ elebi † niversitesi AtatŸrk E÷itim ve Araútõrma Hastanesi, Kamu Hastaneler Birli÷i Kuzey
Sekreterli÷i Tepecik E÷itim ve Araútõrma Hastanesi, Ege † niversitesi Hemúirelik FakŸltesi, Dokuz EylŸl † niversitesi Onkoloji
EnstitŸsŸ, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlõ÷õ Narlõdere Huzurevi Yaúlõ Bakõm ve Rehabilitasyon Merkezi, øzmir BŸyŸkúehir
Belediyesi Eúrefpaúa Belediye Hastanesi, …zel Tõnaztepe Hastanesi Evde Bakõm Hizmetleri Koordinatš rlŸ÷Ÿ, Sosyal GŸvenlik
Kurumu øzmir øl MŸdŸrlŸ÷Ÿ, øl Milli E÷itim MŸdŸrlŸ÷Ÿ Hayat Boyu …÷renme ùube MŸdŸrlŸ÷Ÿ, Aile ve Sosyal Politikalar øl
MŸdŸrlŸ÷Ÿ, ‚ alõúma ve øú Kurumu øl MŸdŸrlŸ÷Ÿ, Konak Belediyesi Sa÷lõk øúleri MŸdŸrlŸ÷Ÿ, Bornova Belediyesi Sa÷lõk øúleri
MŸdŸrlŸ÷Ÿ, Gaziemir Belediyesi Sa÷lõk øúleri MŸdŸrlŸ÷Ÿ, øzmir Aile Hekimleri Derne÷i.
nun alt grubu olarak palyatif bakõm
Palyatif Bakım …rgŸtlenme ‚ alıúma Grubu: Palyatif Bakõm øl Koordinasyon KuruluÕ
š rgŸtlenmesine yš nelik ←
alõúmalarda bulunmaktadõr. Palyatif Bakõm Hastalarõnõde÷erlendirmek amacõyla formlar oluúturmayõve
bu formlarõdijital kayõt altõna almayõama←
lamõútõr.
8
18 - 19 Mart 2014, øzmir
Palyatif Bakım E÷itim ‚ alıúma Grubu: Palyatif Bakõm øl Koordinasyon KuruluÕ
nun alt grubu olarak palyatif bakõm konusunda
halk e÷itimi ve sa÷lõk ←alõúanõ hizmet i←
i e÷itimine yš nelik ←
alõúmalarda bulunmaktadõr. Bu konu ile ilgili e÷itim programlarõ
geliútirmeyi ve alanda uygulamayõama←lamõútõr.
Evde Bakõm Veren Akrabalara Yš nelik Temel ve Tamamlayõcõ Palyatif Bakõm E÷itim Programõ: øzmir øli Palyatif Bakõm
…rgŸtlenmesi kapsamõnda øzmir øl Sa÷lõk MŸdŸrlŸ÷Ÿ, øl Milli E÷itim MŸdŸrlŸ÷Ÿ, Aile ve Sosyal Politikalar øl MŸdŸrlŸ÷Ÿ ve
† niversitelerin iúbirli÷inde evde bakõm hizmetine meslek olarak uygulamayan akraba ve yakõnlara yš nelik bilgi, beceri ve tutum
kazandõrmak amacõyla hazõrlanan 80 saatlik temel, 80 saati tamamlayõcõ bakõm olmak Ÿzere toplam 160 saatlik karúõlõklõ
etkileúimli e÷itim yš ntemleri ile yapõlacak olan e÷itim programõdõr.
Sa÷lõk ‚ alõúanlarõna Yš nelik Temel Palyatif Bakõm E÷itim Programõ: øzmir ili palyatif bakõm š rgŸtlenmesi kapsamõnda øzmir øl
Sa÷lõk MŸdŸrlŸ÷Ÿ ve ba÷lõ kuruluúlar ile kamu ve š zelde birinci basamak sa÷lõk š rgŸtlenmesi kapsamõnda evde palyatif bakõm
vaka yš netimi yapan sa÷lõk personeline yš nelik bilgi, beceri ve tutum kazandõrmak amacõyla hazõrlanan tam zamanlõ, karúõlõklõ
etkileúimli e÷itim yš ntemleri ile yapõlacak olan e÷itim programõdõr.
øzmir ilinde Palyatif Bakõm Merkezi olan 3 † niversite Hastanesi, 1 T. C. Sa÷lõk Bakanlõ÷õE÷itim ve Araútõrma Hastanesi, 2 Devlet
Hastanesi olmak Ÿzere 6 sa÷lõk kurumunda Palyatif Bakõm Merkezi hizmet sunmaktadõr. 2013 yõlõ ayaktan ve yatarak tedavi
olan hasta sayõsõ4274 kiúidir.
Kaynaklar:
1. Ak←i←ek F, Akbulut G, Fadõlo÷lu Z‚ , 2013.Palyatif Bakõm Evde ve Hastanede ‚ alõútay Raporu. Ege Geriatri Derne÷i
Yayõnlarõ: 1. øzmir, 2013
2. øzmir øl Sa÷lõk MŸdŸrlŸ÷Ÿ Halk Sa÷lõ÷õ Hizmetleri ùube MŸdŸrlŸ÷Ÿ, 2013. Palyatif Bakõm øl Koordinasyon Kurulu
Hazõrlõk ‚ alõúmalarõRaporu.
3. …zgŸl N, 2012. TŸrkiyeÕ
de palyatif bakõmõn durumu. URL: http://www.onkohem.org.tr/dosyalar/1333398134.pdf Eriúim
Tarihi: 02.07.2013
9
18 - 19 Mart 2014, øzmir
øZMøR AøLE VE SOSYAL POLøTøKALAR øL M† D† RL† ö† Õ
N† N PALYATøF BAKIMA
YAKLAùIMI VE MEVZUATTAKø YERø
Zafer YILDIRIM
Aile ve Sosyal Politikalar øzmir øl Müdürü
Nadir MAùALACI
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlı÷ı øzmir øl Müdür Yardımcısı
Yaúlanan DŸnya
DŸnya nŸfusu giderek yaúlanmaktadõr. Avrupa Ÿlkelerinde 65 yaú ve Ÿzeri nŸfus %15,4 iken, 1990 ile 2025 yõllarõ i←
inde yaúlõ
nŸfusun %62Õ
lik artõú gš sterece÷i, ABD Ô
de gelecek otuz yõl i←
inde yaúlõ nŸfusun iki katõna ←õkaca÷õ, elli yõlda 75 yaú ve
Ÿzerindekilerin toplumun %30Õ
unu oluúturaca÷õš ngš rŸlmektedir.
Yaúlanan TŸrkiye
TŸrkiye østatistik Kurumunun (T† øK) son verilerine gš re 65 yaú ŸstŸ nŸfusun % 7,5Õ
e ulaútõ÷õ gš rŸlmektedir. TŸrkiyeÕ
nin ortanca
yaú nŸfusu giderek yŸkselmektedir. Ortanca yaú nŸfusu sayõsal olarak nŸfusu eúit iki par←
aya bš ler. Ortanca yaúõn artmasõ
nŸfusun yaúlandõ÷õnõn bir gš stergesidir. 2011Õ
de 29,7 olan ortanca yaú, 2012 yõlõnda 30,1'e yŸkselirken, 2023 yõlõnda TŸrkiye
nŸfusunun yarõsõ34 yaúõn Ÿzerinde olacaktõr.
Yaúlanan øzmir
2013 yõlõ TUøK verilerine gš re 4 milyon 61 bin TŸrkiye nŸfusunun %5,3ÕŸ. Ortanca Yaú. Sinop 38,2, øzmir 34,4 (23.), ùõrnak
18,7. øzmir ilinde % 19,3Õ
Ÿ 0-14 yaú, % 9,3Õ
Ÿ 65 yaú ŸstŸdŸr. Do÷um oranõnõn azalaca÷õ, yaúlõnŸfusun artaca÷õTŸrkiye'de, gš ←
nedeniyle nŸfusun batõda yo÷unlaúaca÷õ š ngš rŸlmektedir., øzmir emekli ve yaúlõ insanlarõmõzca š zellikle denizi, iklimi, di÷er
co÷rafi š zellikleri gibi nedenlerle tercih edilmektedir. 2023'te øzmir'in nŸfusu 4,5 milyona ulaúacak ve øzmir hõzla yaúlanacaktõr.
Yaúlanan TŸrkiye, Yaúlanan øzmir
Bu istatistik ve araútõrmalar gš stermektedir ki, TŸrkiye nŸfusu ve øzmir nŸfusu yaúlanmaktadõr. Yaúlõ nŸfusun giderek artmasõ,
yaúlõlara yš nelik sa÷lõk ve sosyal hizmet sunum talebini de arttõrmaktadõr.
Yaúlıya Sa÷lık Ve Sosyal Hizmet Sunumları
Kronik hastalõklar yaúlõ sayõsõnõn artmasõyla iliúkili olarak hõzla artmakta, tedavilerindeki geliúmeler nedeniyle bu hastalõklar tam
olarak iyileúme ile sonu←
lanmasa da yaúam sŸresi uzamaktadõr. Yine yaúlõlarda gš rŸlen bazõ hastalõklar ise bireyin yetisinde
belirgin azalmalara neden olmaktadõr. Kronik hastalõklar ve engellilikteki dramatik artõúlar nedeniyle de uzun dš nem bakõm
hizmetlerine duyulan gereksinim artmõútõr.
Kronik hastalõklarõolan yaúlõda hizmet sunumlarõfonksiyonlarõn iyileútirilmesi veya aynõdŸzeyde kalmasõnõn sa÷lanmasõ, yaúam
kalitesinin yŸksek tutulmasõnõ hedeflemektedir. Kronik hastalõklar ve engellilikteki dramatik artõúlar nedeniyle de uzun dš nem
bakõm hizmetlerine duyulan gereksinim artmõútõr. Hizmet sunum alanlarõde÷iúim gš stermektedir:
Bakımevinde Yaúam
Son yõllarda Ÿlkemizde bakõmevleri sayõ ve kapasite olarak artarken hizmet sunumu da giderek š nem kazanmaktadõr. Aile ve
Sosyal Politikalar Bakanlõ÷õbŸnyesinde bulunan bakõmevleri ve rehabilitasyon merkezleri dõúõnda tŸm TŸrkiyeÕ
de devlet, vakõf ve
š zel sa÷lõk kuruluúlarõyla da yaúlõ bakõm hizmetleri yŸrŸtŸlmektedir. Kurumlarda yaúlõlara barõnma, beslenme, temizlik, sa÷lõk ve
psiko-sosyal destek hizmetleri sunulmaktadõr.
TŸrkiyeÕ
de Yaúlılık Algısı ve Yaúam Alanı Tercihleri
Kurumsal bakõmõn Ÿlkemizde daha ←
ok yalnõz, bakõma muhta←ve yoksul yaúlõlara yš nelik oldu÷u kanõsõnõn ge←
miú yõllarda
olduk←a h‰kim oldu÷u bilinmektedir. Bakõmevleri ise š nemli bir hizmet alanõolmasõna ra÷men yine ailesi tarafõndan bakõlamayan
yaúlõlarõn bõrakõldõklarõ, hatta terk edildikleri, zaman zaman da zor úartlarda yaúanõlan, š lŸmŸn beklendi÷i yerler algõsõnõn š tesine
ge←
mekte zorluk ←
ekmiúlerdir.
Bakımevinde Yaúam
Yaúlõ bakõm merkezlerinin temel iúlevi yata÷a ba÷õmlõ, yaúamõnõ sŸrdŸrmede sŸrekli destek gereksinimi olan genel olarak
Ô
ba÷õmlõÕyaúlõlara uzun sŸreli bakõm hizmetinin sunulmasõdõr. Bu hizmeti sunabilecek yaúlõ bakõmevlerinin gŸnŸmŸzde ailesi
tarafõndan bakõlamayan yaúlõlarõn gitti÷i yerler oldu÷u š n yargõsõnõn š tesinde, etkin sa÷lõk hizmeti ile rehabilitasyon olanaklarõ
sunan ve yaúam kalitesini arttõran merkezler olmasõbeklenmektedir.
Geliúmiú Bir Bakımevi Modeli
Birinci basamak sa÷lõk kuruluúu olarak de÷erlendirilmesine karúõn, birinci basamak sa÷lõk hizmetlerinde yer almayan, 24 saat
hemúire gš zlemi, yatan hasta izlemi ve bazõ š zel tedavilere olanak tanõmasõ ile ikinci basamak sa÷lõk hizmeti š zelliklerini de
taúõmaktadõr.
Bakımevinin …zellikleri
1) Bakõmevinde temel š zellik
-sŸrekli hasta bakõmõ
-Bizim yaúlõlarõmõz bir yere taburcu olmaz
2) Uygulamada kurumsal farklõlõklar
3) Fiziksel úartlarõn farklõlõ÷õ(Laboratuvar, liftlerÉ )
4) Birinci basamak sa÷lõk hizmetleri sunum alanõ
5) økinci basamak š zellikleri mevcut
10
18 - 19 Mart 2014, øzmir
Ekibin …zellikleri
1)Bakõm hizmetinin sunumu; deneyim, sŸreklilik, kurumsal ba÷lõlõk
2) Ekibin oluúturulmasõtŸm dŸnyada ciddi bir sorun.
3) Aynõ←alõúma koúullarõnda baúka bir alanda iú bulsanõz yapar mõsõnõz? Yaúlõbakõcõlar % 57;3 evet demiútir.
4) Ekibin di÷er basamaklardaki Ÿyelerinin de tamamlanmasõš nemli
Bakımevinde Yaúam
Bakõmevleri Ÿlkemizde 60 yaú Ÿzeri insanlarõn yaúamlarõnõ sŸrdŸrdŸ÷Ÿ yaúlõ sa÷lõk ve sosyal hizmet zincirinin bir birimidir.
† lkemizde bakõmevlerine kabul kriterleri arasõnda Òbulaúõcõbir hastalõ÷õbulunmamakÓyer almaktadõr.
Hospis- Yaúam Destek Merkezleri- Destekevleri-† niteleri
1) Bakõm Hizmetleri Kalite Standartlarõile tanõmlamasõyapõldõ.
2) øsim belirleme š nemli
3) Hospis (Latince'de hopes= "misafir", "misafirperverlik","yabancõ" ve "otelci") hospitium ("misafirperverlik", "iyi a÷õrlama",
"misafirhane") sš zcŸ÷Ÿnden gelir.
4)Yaúam sŸresi sõnõrlõoldu÷u dŸúŸnŸlen bireylere yaúam sonu bakõm hizmetleri verilir.
Hospis ve Palyatif Bakım Arasında Bir Fark Var mı?
1) DŸnya Sa÷lõk …rgŸtŸnŸn (DS…) palyatif bakõm tanõmõna bakõlõrsa bir fark yok.
2) Ancak bu terimlerin gŸnŸmŸzdeki kullanõmõnda biraz suni bir ayrõm ortaya ←õkmõú durumdadõr.
3) Buna gš re Òpalyatif bakõmÓ, halen kŸratif tedavi gš rmeye devam eden hastalar i←
in uygulanan programõ ifade ederken,
Òyaúam sonu bakõmõÓveya ÒhospisÓaynõ palyatif bakõmõn artõk tedavi gš rmeyen, š lece÷i anlaúõlmõú hastalara uygulanmasõnõ
ifade etmektedir. ModernPalyatif bakõmõn tarihinde š nce hospis denilen form ortaya ←õkmõútõr.
Hospis - Yaúam Destek Merkezleri Ð Destekevleri - † niteleri
1) GŸnŸmŸzde ise hospisten terminal dš nemdeki hastanõn yaúamõnõn son dš nemlerini a÷rõsõz bir ortamda ve aile Ÿyelerinin de
dahil edildi÷i bir ←
evrede ge←
irmesi anlaúõlõr.
2) Hospis, terminal dš nemdeki hastanõn yaúam kalitesine vurgu yaparak, yaúama ait yaúantõlardan ←
ok š lŸme odaklanõr.
3) …mrŸn ne yo÷un tedavilerle (makinelere ba÷lõolarak) uzatõlmasõne de aktif olarak kõsaltõlmasõistenir.
4) ‚ o÷unlu÷u ileri evredeki kanser hastasõolan terminal dš nemdeki hastalara š lŸmŸne kadar bakõm verilip onlara eúlik edilir.
Bakım Hizmeti Kalite Standartları
1) Hizmet modelleri
2) Kurumsal Hizmet Yš netimi
3) Bakõm Hizmeti Yš netimi
4) Kalite Gš stergeleri
Hizmet Modelleri
1) Evde Bakõm/Evde Destek Hizmetleri
2) GŸndŸzlŸ Hizmetler
3) Yaúamevi- Umutevi (Toplum Temelli Yaúam Destekleri)
4) Huzurevi (Destek Yaúam Evleri)
5) Bakõmevi
6) Hospis
7) Emeklilik Danõúma ve Kesintisiz Bakõm Merkezleri
Palyatif Bakım Uygulamalarımız
1) Hospis-Yaúam Destek Merkezi-Destekevleri standartlarõbelirlendi.
2) Halen ilimizde de oldu÷u gibi rehabilitasyon merkezlerimizde kanser hastasõ, ileri dš nem demanslõhastalar mevcut.
3)Palyatif bakõm uygulamalarõmõz (Narlõdere Geriatrik Bakõm Merkezinde oldu÷u gibi) bazõ kurumlarda mevcut ancak
geliútirilmesi, mevzuatta yer almasõ ve standartlarõn belirlenmesinde sa÷lõk ve sosyal hizmet sunumunun iúbirli÷i gerekmektedir.
Bu yš nde Sa÷lõk Bakanlõ÷õile gš rŸúmeler oldu÷u gibi Ÿniversitelerle iúbirli÷ine gidilmektedir.
11
18 - 19 Mart 2014, øzmir
Kaynaklar
1) Smith T. European health chalenges. BMJ 1991; 303; 1395-1397.
2) AkgŸn S, Bakar C, Budako÷lu Iø. DŸnyada ve TŸrkiyeÕ
de yaúlõnŸfus e÷ilimi, sorunlarõve iyileútirme š nerileri.
3) TŸrk Geriatri Dergisi 2004; 7(2):105-110.
4) Tuik.gov.tr.østatistik Araútõrma Sempozyumu.
5) http://report.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnks=&report=turkiye_yasgr.RDF&desformat=html&ENVID=adnksEnv
6) Kutsal YG. Yaúlanan dŸnya, yaúlanan toplum, yaúlanan insan. Hacettepe Toplum Hekimli÷i BŸlteni 24:1-6,2003.
7) Sahyoung NR, Lentzner H, Hovert D, Robinson KN. Trends in causes of death among the elderly. Centers for Disease
Conrtol and Prevention. National Center for Health for Statistics, 2001.
8) ‚ ohaz, A. TŸrkiyeÕ
de yaúlõve yaúlõlara sunulan bakõm hizmetleri., † lkemizdeki yaúlõlõk politikalarõoturumu, Akademik Geriatri
Kongresi Kongre Kitabõ, 122-126; 2010.
9) Tekin N, ùahin HA. Birinci basamak hekimlerinin geriatrik hasta izlemindeki yeri: Geriatrik bakõm merkezi š rnekleri. Sendrom
Dergisi 2006; 18(11): 61-4.
10) Tekin N, Diú←
igil G. A Novel model of comprehensive geriatric care center in Turkey. Middle East Journal of Age and Aging
2007; 4(1): 24-25.
11) Tekin N, ùahin HA. Birinci basamak hekimlerinin geriatrik hasta izlemindeki yeri: Geriatrik bakõm merkezi š rnekleri. Sendrom
Dergisi 2006; 18(11): 61-4.
12) Tekin N, Diú←
igil G. A Novel model of comprehensive geriatric care center in Turkey. Middle East Journal of Age and Aging
2007; 4(1): 24-25.
13) Tekin, N., Ko←, E., TŸrker, E., ÒYaúlõ bakõcõlarõnõn iúe ve mesleki e÷itime bakõúõnõn de÷erlendirilmesiÓ, e- Journal of New
World Sciences Academy, 6(2): 26-32, (2011).
12
18 - 19 Mart 2014, øzmir
ETøK VE HUKUK A‚ ISINDAN YAùAM SONU BAKIM
Doç.Dr. Murat CøVANER
Uluda÷ Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi ve Etik AD
Tıp Eti÷i A←ısındanÉ
Yaúamõn son dš nemindeki etik sorunlarõnõ tõp eti÷i a←õsõndan tanõmlarken ve tartõúõrken, š zetle Ÿ← temel sorunun š nemli
derecede etkili oldu÷undan sš z edilebilir:
1. Yaúamõn son dš neminde etik sorunlarõ dendi÷inde ilk akla gelen baúlõk genellikle ötanazi olmaktadõr. Bu baúlõ÷õn popŸler
olmasõnõn ←eúitli nedenleri olabilir; ancak ötanazi yaúamõn son dš neminde etik sorunu oluúturan pek ←
ok baúlõktan yalnõzca
biridir. Konuyu ötanazi baúlõ÷õna daraltarak ele almak, baúta gereksinilen sa÷lõk hizmetine eriúim ve a÷rõ tedavisi olmak Ÿzere
aúa÷õdaki sorun kŸmelerinin gš rmezden gelinmesine yol a←maktadõr:
Hizmete eriúim sorunları
x
Geri š deme politikalarõnõn hizmete etkisi
x
Yo÷un bakõm birimi ve ←
alõúanlarõnõn sayõca
yetersizli÷i
x
Kaynaklarõadil da÷õtmakÉ
A÷rı tedavisi
x
Hastaya uygun tedavi/ a÷rõkontrolŸ
x
Palyatif bakõm / Hospis
Sa÷lık hizmetinin kapsamı / Tıbbın sınırlarını
belirlemek
x
Tedaviye baúlamama
x
Yaúamõdestekleyen uygulamalarõn / tedavinin
kesilmesi
x
Canlandõrmama
x
Boúuna tedavi
Onurlu š lŸm
x
A÷rõnõn kesilmesi
x
‚ ifte etki
x
…tanazi / Hekim yardõmlõintihar
Kiúi š zerkli÷i
x
Karar verme yeterli÷inin belirlenmesi
x
Ger←
e÷in sš ylenmesi
x
Aydõnlatma / Onam ve red
x
Tõbbi vasiyet
x
‚ ocuklar
x
Yasal temsilciler
Mesleki gizlili÷in korunması, š zel yaúama saygı
Beyin š lŸmŸ
Hizmet kaynaklı zarar
x
Defansif tõp
Hasta yakınları
x
Bilgilendirme / Kš tŸ haber verme
x
Organ ba÷õúõ
Bilimsel araútırmalar
Sa÷lõk hizmetlerine gereksinime gš re eriúilemedi÷i, tõbbõn temel varlõk nedenlerinden biri olan a÷rõ tedavisinin uygun bi←
imde
sa÷lanmadõ÷õ, palyatif bakõmõn var olmadõ÷õ koúullarda konuyu ötanaziye daraltmak, ger←
ek←
i olmamanõn š tesinde, hastalara
zarar verici bir yaklaúõma karúõlõk gelmektedir.
2. Yaúamõn son dš nemine yaklaúõmõmõzõ belirleyen etmenleri dikkate almamak, etik sorunlarõnõ ele alõú bi←imimizi sorunlu
kõlmaktadõr. Yaúlõlõ÷õn, yaúamõn son dš neminin ve š lŸmŸn kŸltŸrel anlamlandõrõlõúõ, tŸketim toplumunda sa÷lõk-hastalõk, gen←
likyaúlõlõk, yaúam-š lŸm kavramlarõnõn tanõmlanõúõ ve buna mŸdahil olan aktš rler (ila←ve tõbbi teknoloji úirketleri, medya, politikabelirleyenler vs), tõbbõn toplumsal bir kurum olarak mŸdahale ÒarzusuÓ / Yaúamõn-š lŸmŸn tõpsallaútõrõlmasõ, ÒKiúiÓ ve Òkiúi
š zerkli÷iÓkavramlarõnõn toplumdaki konumlanõúõ ve ge←
erli sa÷lõk politikalarõ sorunlarõ ←
evreleyen ve š nemli derecede belirleyen
ba÷lamõ oluúturmaktadõr. …rne÷in sa÷lõk politikalarõ palyatif bakõm hizmetleri, uygun a÷rõ tedavisi ya da yo÷un bakõm
hizmetlerinin yoklu÷u ya da eriúilememesi sorununa do÷rudan neden olur. Eriúim sorunlarõ ise ←
aresizlik, e÷itimsizlik ve medya
manipŸlasyonu ile birleúerek insanlarõ alternatif oluúturdu÷u ileri sŸrŸlen / gŸvenilirli÷i ve etkinli÷i bilinmeyen uygulamalara ve
úarlatanca uygulamalara iter. Ba÷lamõ dikkate almayan analizler makro š l←e÷in mikro š l←ek / hekim-hasta iliúkisi Ÿzerine etkisini
gš rmeyerek sorunu hatalõtanõmlamakta ve š neri geliútirmekte yetersiz kalmaktadõr.
3. Yaúamõn son dš neminde etik sorunlarõnõ ele alõrken yaúamõn de÷eri, kiúi kavramõ, kaynaklarõn kõsõtlõlõ÷õ sš ylemi ve maliyetetkinlik gibi kavramlarõn yeterince tartõúõldõ÷õnõ ileri sŸrmek gŸ←
tŸr. ÒYaúamõn de÷eri nasõl belirlenebilir?Ó, ÒSayõsal olarak
š l←
Ÿlebilir mi?Ó, ÒHangi š l←
Ÿtler dikkate alõnmalõ?Ó, Ò…deme gŸcŸ bir š l←Ÿt olabilir mi?Ó, ÒHer insan kiúi midir?Ó, ÒKiúi olmanõn
koúullarõ nelerdir?Ó, ÒKiúi olmayanlara nasõl davranmalõyõz?Ó gibi sorular Ÿzerine sa÷lam gerek←eli (=temel haklarõ koruyan)
yanõtlara gereksinim oldu÷u a←
õktõr. Belki daha š nemlisi, sa÷lõk hizmetlerinin š zelleútirildi÷i ve bir tŸr piyasaya dš nŸútŸrŸldŸ÷Ÿ
gŸnŸmŸzde Òkaynaklarõn kõsõtlõoldu÷uÓve Òmaliyet-etkinlik š l←
ŸtŸnŸn sa÷lõk hizmetiyle uyumlu oldu÷uÓiddialarõnõn neredeyse bir
do÷a yasasõ gibi tartõúmasõz kabul ediliyor olmasõdõr. Oysa kaynaklar tanõmsõzdõr, dinamiktir ve artõrõlabilir. Kaynaklarõ kesinlikle
kõsõtlõ oldu÷u ileri sŸrŸlebilecek tek antite úirketler ve úirket mantõ÷õyla yš netilmek / úirketlerle rekabet etmek zorunda bõrakõlan
kamu kurumlarõdõr. Kaynaklarõn ger←
ekten kõsõtlõ oldu÷unu ileri sŸrebilmek i←
in; š ncelikle kaynaklar ve gereksinimler
tanõmlanmalõ, ayrõca gereksinim kaynaklarõn da÷õtõmõ i←in gš zetilen š l←
Ÿt olmalõdõr. Maliyet-etkinlik š l←
ŸtŸ ise tŸmŸyle iú
dŸnyasõna ait bir kavram olup, insan yaúamõ ve sa÷lõ÷õnõ de÷il k‰rlõlõ÷õ š nceleyen bir yaklaúõm oldu÷undan, bir kez kõsõtlõ oldu÷u
kabul edilen kaynaklarõ, daha de÷erli buldu÷u yaúamlara da÷õtmaktadõr. …rne÷in geri-š deme politikalarõnda gen←ler yaúlõlara
gš re, kronik hastalõ÷õ olmayanlar olanlara gš re š nceliklidir. Kaynaklarõ kõsõtlõ kabul eden ve hizmetleri maliyet-etkinlik
hesaplarõna gš re sunan anlayõúõn sa÷lõk hakkõve mesleki de÷erlerlerle ba÷daúamayaca÷õa←õktõr. Bu tŸr politikalarõn do÷asõnõve
savlarõnõn ger←ekli÷ini tartõúmadan kabul etmek, yaúamõn son dš neminde ortaya ←
õkan etik sorunlarõnõn analizinde onulmaz bir
kš rlŸ÷e yol a←maktadõr.
13
18 - 19 Mart 2014, øzmir
Tıp Hukuku A←ısından...
Yaúamlarõnõn son dš nemindeki hastalara hizmet sunan sa÷lõk ←alõúanlarõ, sõklõkla; ÒEndikasyon olmamasõ nedeniyle tedaviye
baúlamamak š tanazi midir?Ó, ÒEndikasyonun ortadan kalkmasõ nedeniyle tedaviyi kesmek š tanazi kapsamõna girer mi?Ó,
ÒTedaviyi reddeden hastanõn kararõna saygõ gš sterirsem ve hasta yaúamõnõ yitirirse hukuken adam š ldŸrme su←
unu iúlemiú olur
muyum?Ó, ÒTõbbi giriúimler ne zaman Ô
boúuna tedaviÕkapsamõna girer?Ógibi sorularõn hukuk tarafõndan nasõl yanõtlanaca÷õnõ
bilmek isterler. Bš ylesi gŸ←sorular karúõsõnda bilgisizli÷in ve yasal dŸzenlemelerin yetersizli÷inin yarattõ÷õ kaygõ, gŸvenli tarafa
hata yapõlmasõna, endikasyon olmadõ÷õ ve/veya hastanõn iradesiyle uyumlu olmadõ÷õ halde tõbbi giriúimlere Òsonuna kadarÓ
devam edilmesine yol a←
abilir. Bu defansif yaklaúõm, š zerklik ihlali bir yana, kaynaklarõn boúa harcanmasõna ve baúka hastalarõn
hizmete eriúiminin kõsõtlanmasõna neden olmaktadõr. Ger←
ekten de š tanazi Ÿlkemizde a←õk←a yasaklanmõútõr (Hasta Haklarõ
Yš netmeli÷i m.13). Bir insanõ kastederek š ldŸrme ya da š lmesine yardõm etme eylemleri i←in a÷õr yaptõrõmlar tanõmlanmõútõr
(TŸrk Ceza Kanunu m.81, 82, 84). Bununla birlikte hekim; bir kiúinin beden bŸtŸnlŸ÷Ÿne mŸdahale anlamõna gelen tõbbi giriúimi
hukuka uygun kõlan koúullarõn endikasyon olmasõ ve hastanõn š zerk kararõyla giriúime onam vermesi oldu÷unu anõmsamalõdõr.
Hekim mesleki uygulamalarõnõn temelini bilimsel bilgiye dayandõrmakla yŸkŸmlŸdŸr (Tõbbi Deontoloji Nizamnamesi m.13) ve
bilimsel bilgiyi temel aldõ÷õ sŸrece mesle÷ini tŸmŸyle profesyonel yargõsõyla uygulamakta š zgŸrdŸr (TDN m.6). Dolayõsõyla
bilimsel endikasyonu olmayan giriúimleri uygulamakla yŸkŸmlŸ de÷ildir. Ayrõca hastanõn aydõnlatõlmõú onamõnõ almak herhangi
bir giriúimin š n koúuludur (HHY m.25, 26). …zetle, endikasyon ve/veya onam yoksa giriúimde bulunmamak yŸkŸmlŸlŸ÷Ÿ
bulunmaktadõr. ÒHastanõn karar verme yeterli÷i varken yeterli÷in ortadan kalkmasõ olasõlõ÷õna yš nelik isteklerini dikkate almalõ
mõyõm?Óve ÒTekrar canlandõrmama kararõverebilir miyim?Ósorularõi←
in Ÿlkemizdeki yol gš sterici tek dŸzenleme Avrupa Konseyi
ønsan Haklarõve Biyotõp Sš zleúmesiÕ
dir. Sš zleúmeÕ
nin 9. maddesi Ò…nceden a←õklanmõú istekÓbaúlõ÷õnõ taúõmakta ve ÒMŸdahale
sõrasõnda iste÷ini a←õklayabilecek durumda bulunmayan bir hastanõn, tõbbi mŸdahale ile ilgili olarak š nceden a←õklamõú oldu÷u
istekler gš z š nŸne alõnacaktõr.Óifadesini i←
ermektedir. Ancak ne yazõk ki bu kuralõn nasõl yaúama ge←
irilece÷ine iliúkin š zgŸn alt
dŸzenlemeler henŸz oluúturulmamõútõr. Kiúinin karar verme yeterli÷i var iken yeterli÷inin olmayaca÷õ dš nemlere iliúkin iradesini
hukuken ge←
erli bi←imde beyan edebilmesi, di÷er deyiúle Tıbbi Vasiyet oluúturabilmesi, gerek kiúi š zerkli÷ine saygõ, gerekse de
tekrar canlandõrmama anlamõnda hekime kõlavuzluk etmesi a←
õsõndan š nemli bir gereksinimdir.
…neriler
x
x
x
x
x
x
x
x
Konu š tanaziÕ
ye daraltõlmadan, ba÷lamõ ve tŸm belirleyenleriyle birlikte, š zellikle makro dŸzey / sa÷lõk politikalarõnõn
etkilerini gš rerek ele alõnmalõ.
Sa÷lõk hizmetlerinin maliyet-etkinlik š l←ŸtŸne gš re sunulmasõna, hizmetin sayõsal š l←
Ÿlmesine, rekabet, verimlilik, k‰rlõlõk gibi
iú dŸnyasõna ait kavramlarõn tõbba transferine, kaynaklarõn kõsõtlõoldu÷u sš ylemine õsrarla karúõ←
õkõlmalõ.
Tanõmlamalarõ/ sõnõflamalarõmesleki de÷erler ve sa÷lõk hakkõekseninde oluúturmalõ/ savunmalõ.
Palyatif bakõm hizmeti š rgŸtlenmeli ve kamusal bir hizmet olarak Ÿcretsiz sunulmalõ.
A÷rõtedavisine e÷itimde ve hizmet sunumunda š zel š nem verilmeli.
Hastanelerde klinik etik danõúõmõi←
in yapõlanmalar oluúturulmalõ.
Yasal dŸzenlemeler, hekimin klinik kararlarõnõ, sa÷lõk hakkõ ve hasta haklarõnõ gš zeterek almasõnõ sa÷layacak ve defansif
tõbbi š nleyecek derecede yš nlendirici olmalõ.
Tıbbi Vasiyet uygulamaya ge←irilmeli.
14
18 - 19 Mart 2014, øzmir
øLERø YAùTA YAùAM SONU BAKIMIN PSøKOSOSYAL Y…N†
Prof. Dr. Can CøMøLLø
DEÜTF Psikiyatri AD
Yaúamõn son evrelerinde olan bir bireye verilen bakõm Òyaúam sonu bakõmÓolarak adlandõrõlõr. BŸyŸk oranda Òpalyatif bakõmÓ
kavramõ ile š rtŸúŸr. GŸnŸmŸzdeki palyatif bakõm anlayõúõ yalnõzca š lŸmcŸl hastalõklarõ de÷il, kronik hastalõklarõ da i←
ermekte,
yalnõzca terminal evrede de÷il, hastalõ÷õn tŸm evrelerinde verilmektedir. Palyatif bakõm birimleri Ÿlkemizde henŸz yaygõn de÷ildir.
Bazõ sa÷lõk kuruluúlarõnda bu adõ taúõyan birimler kurulmuútur. Sa÷lõk Bakanlõ÷õ bu birimlerin Ÿlke sathõna yaygõnlaúmasõ ve
standardize olmasõyš nŸnde ←
aba gš stermektedir.
o÷u ileri yaúlarda gš rŸlen dolaúõm-solunum sistemi
Palyatif bakõm literatŸrŸ a÷õrlõklõolarak kanser hastalarõyla iliúkilidir. Oysa ki ←
hastalõklarõ, di÷er kronik i←hastalõklarõ ve kronik nš rolojik hastalõklar da palyatif bakõma gereksinim duymaktadõrlar. ‚ eúitli
etmenler yaúlõlara verilecek olan bakõmõ gŸ←
leútirmektedir. Bunlar arasõnda duyu kusurlarõ, biliúsel iúlev bozukluklarõ, a÷rõ
algõsõnda de÷iúme, belirtilerin mŸphem olmasõ, belirli fiziksel sorunlar ve komorbid hastalõklarõn sõk gš rŸlmesi, ekonomik sorunlar
ve sosyal izolasyon sayõlabilir.
Hastanõn ve yakõnlarõnõn psikolojik ve duygusal iyilik halini sa÷lamaya yš nelik, benlik saygõsõ, hastalõ÷a uyum, iletiúim, sosyal
iúlevsellik ve iliúkileri konu edinen bakõm Òpsikososyal bakõmÓolarak adlandõrõlmaktadõr. Ruh sa÷lõ÷õ ve hastalõklarõ uzmanlarõ,
psikologlar, sosyal hizmet uzmanlarõ, ruh sa÷lõ÷õ ve hastalõklarõ alanõnda uzmanlaúmõú hemúireler tarafõndan verilir. Hastalarõn
š zŸmŸnŸ hedefler. Klinisyenlerin bu konulardaki
ve yakõnlarõnõn yaúadõ÷õ sosyal, psikolojik, etik, yasal ve manevi sorunlarõn ←
bilgilerinin yetersiz olmasõ, psikososyal sorunlarõ ola÷an kabul edip tedaviye gerek gš rmemeleri, sõkõntõyõ artõraca÷õ endiúesi ile
psikolojik sorunlar hakkõnda konuúmaktan ka←õnmalarõ, tõbbi ve psikolojik etiyoloji ayrõmõndaki gŸ←lŸkler, psikiyatri ve psikotrop
ila←
lara yš nelik damgalayõcõ tutumlar gibi etmenler psikososyal bakõmõ gŸ←leútirmektedir. Hastalara tanõ sš ylenmesi
yaygõnlaúmõútõr, ancak kŸtŸrŸmŸzde bir tabu oluúturdu÷u i←in š lŸm hakkõnda konuúmaktan ka←õnõlmakta, hastalar bu konudaki
duygu ve dŸúŸncelerini paylaúma olana÷õbulamamaktadõrlar.
Yaúamõn son dš neminde sõk gš rŸlen psikiyatrik sorunlar arasõnda depresyon, anksiyete, delirium ve intihar giriúimleri yer
almaktadõr. † lkemizde giderek artmakta olan yaúlõ intiharlarõnõn en š nemli nedenini fiziksel hastalõklar oluúturmaktadõr.
Psikiyatrik hastalõ÷õ olmayan son evre hastalarõnõn da psikososyal deste÷e gereksinimi vardõr. …lmekte olan hasta ile yapõlacak
olan psikoterapš tik gš rŸúmeler ruhsal acõyõ dindirmeyi, izolasyona engel olmayõ, hastanõn yaúamõnõ gš zden ge←
irmesine olanak
sa÷lamayõ, endiúelerini a←õk←a konuúabilmesini, ger←
eklerle a←õk←
a yŸzleúebilmesini ama←
lamalõdõr. Kurulabilecek anlamlõ bir
iliúki bazen kaybõn acõsõnõaúacaktõr.
Kaynaklar
Chochinow HM. End-of-life care and the elderly. Psychiatric Times 2008; http://www.psychiatrictimes.com/articles/end-life-careand-elderly
Duru G, …zdemir L. Yaúlõ intiharlarõ, nedenleri ve š nleyici uygulamalar. Hacettepe † niversitesi Sa÷lõk Bilimleri FakŸltesi
Hemúirelik Dergisi 2009: 34-41.
Hall S, Petkova H, Tsouros AD, Costantini M, Higginson IJ. Palliative care for older people: better practices. World Health
Organization, Copenhagen, 2011.
ønci F, …z F. Palyatif bakõm ve š lŸm kaygõsõ. Psikiyatride GŸncel Yaklaúõmlar 2012; 4(2): 178-187.
Onyeka TC. Psychosocial issues in palliative care: A review of five cases. Indian J Palliative Care. 2010; 16(3): 123-128.
Pessin H, Rosenfeld B, Breitbart W. Assessing psychosocial distress near the end of life. American Behavioral Scientist 2002;
46(3): 357-372.
SucaklõMH. …lmekte olan hasta ve yaúam sonu bakõm. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care 2013; 7(3): 52-57.
15
øZMøR 7. øLERø YAù S
SEMPOZYUMU ÒPalyatif BakımÓ
18 - 1
19 Mart 2014, øzmir
EGE † NøVERSøT
TESøÕ
NDE PALYATøF
F BAKIM UYGULAM
U
MALARI
n hasta ve aillesinin yaúadõ÷õ fiziksel, psiiko-sosyal ve manevi sorun
Palyatif bakõm hayatõ tehdit edici bir hastalõkla karúõlaúan
nlarõ
kon
ntrol ederek yyaúam kalitelerini iyileútirme
eyi ama←
layan
n yaklaúõmdõr. ÒPalyatif Bakõ
õmÓbir insan hhakkõdõr. Paly
yatif bakõm DŸ
Ÿnya
Sa÷lõk …rgŸtŸ ttanõmõna gš re
e; ÒHastalõ÷õn kendisi veyya tedavi yš ntemleri
n
nede
eniyle meydanna gelen pro
oblemleri ortadan
kaldõrmayõ, hasta
a ve yakõnõnõn yaúam kalites
sini yŸkseltme
eyi ama←
layan
n yaklaúõmdõrÓ. Buna gš re yeeni tanõalmõú,, tedavi sŸrecinde
nemde olan hastalara uygu
ulanõr. Palyati f bakõmda ya
aúam ve š lŸm
m normal sŸree←
ler olarak gš
g rŸlŸr. …lŸm
m ne
ve terminal dš n
gec
ciktirilir ne hõzzlandõrõlõr. Yaúam sŸresinde
en ←ok yaúamõ
õn niteli÷iyle ilg
gilenen bu yak
klaúõm bilincinnin Ÿlkemizde sa÷lõk ←
alõúan
nlarõ
ve toplum tarafõn
ndan benimse
enmesi ve palyatif bakõm h
hizmeti veren kurumlarõn ←
o÷altõ
o
lmasõ geereklidir. Palya
atif bakõm kan
nser
stalarõbaúta o
olmak Ÿzere Alzheimer
A
gibi kronik hastalõkklarõn pek ←
o÷
÷unda gerekli bir
b basamaktõrr.
has
nŸn onayyõ ve
Ege † niversitesi Tõp FakŸltesi TŸlay Aktaú Onkoloji Hasttanesi Palyatiff Bakõm † nitesi Ege † niverrsitesi Rektš rlŸ÷ŸÕ
nõn yaptõ÷õ gš revlendirmelerle 2005 yõlõnda ←
alõúm
malarõna baú
úlamõútõr. Kuru
uluú
Ege † niversitessi Tõp FakŸltesi Dekanlõ÷õÕ
amasõnda Pro
of. Dr. RŸ←
han
n USLU (Tõbb
bi Onkoloji BD
D), Prof. Dr. Meltem
M
Uyar (Algoloji BD), Prof. Dr. Ahm
met ‚ oker (Ge
enel
aúa
Cerrahi ABD), P
Prof. Dr. Hayriyye Elbi (Psikiy
yatri ABD), Do
o←
. Dr. …zen …nen (Psikiyatri ABD), Do←. Dr. Sibel Eyigš r (Fizik Ted
davi
on ABD), Prof. Dr. ‚ i←ek Fa
adõlo÷lu (Hem úirelik YO) ve
e Prof. Dr. Naz
zan AkgŸn (‚ ocuk Onkolojisi BD) š nemli rol
ve Rehabilitasyo
namõúlardõr. B
Bu Ÿnite yaklaúúõk 9 yõldõr kan
nser hastalarõn
na hizmet verm
mektedir.
oyn
Tõbbi
b Onkoloji, P
Psikiyatri, Algo
oloji, Fizik Te
edavi ve Reha
abilitasyon, Ge
enel Cerrahi ve
v Hemúirelikk YŸksek Oku
ulu Bš lŸmlerinden
š ÷rretim Ÿyeleri, 1 Uzman diyyetisyen, 1 Psiko-onkoloji
P
hemúiresi ve
e 1 Fizyoterap
pistten oluúann ekibimiz ya
atan hastalara
a ve
polliklinik hastala
arõna dŸzenli olarak
o
hizmet vermektedir.
v
† nitemiz bu sŸre i←
inde 150
000Õ
den fazla hastaya palya
atif bakõm hizm
meti
sun
nmuútur.
of. Dr. RŸ←han
n Uslu ve Proff. Dr. Meltem UyarÕ
õn editš rrlŸ÷Ÿnde Kans
ser ve Palyatif Bakõm adlõkkitabõmõz 2006
6 yõlõnda basõlmõ
l ú
Pro
ve da÷õtõmõsa÷la
anmõútõr.
C Sa÷lõk Bakan
nlõ÷õile DŸnya
a Sa÷lõk …rgŸttŸ (DS…) Avru
upa Bš lge Ofis
si ile yapõlan øk
ki Yõllõk øúbirli÷÷i Anlaúmasõ((BCA) 2008-2009
TC
←err←
evesinde 20
008 yõlõi←
inde ÒUlusal Kanse
er Kontrol Prog
gramõÓnõn geliútirilmesine dair eylem plannlarõnõn hazõrla
andõ÷õdš rt bŸ
ŸyŸk
←
alõútay ger←ekleútirilmiútir. ÒUlusal Kanse
er Kontrol PrrogramõÓ geliútirilmesi ←
er←
←evesinde art
rtan kanser insidansõna karúõ
k
celikler listesin
nde palyatif bakõ
b m hizmetle
erinin yaygõnla
aútõrõlmasõ da
a š nemli bir ye
er almõútõr. Ekkibimiz Ÿyesi Prof. Dr. Hayyriye
š nc
Elb
bi, Prof. Dr. M
Meltem Uyar, Prof. Dr. RŸ←
←han Uslu ve Do←. Dr. Sibel Eyigš r bu toplantõlara ddavetli olarak katõlmõúlardõr. Bu
top
plantõlarda hazzõrlanan eylem
m planõnda TŸrrkiyeÕ
de en azz 3 palyatif bak
kõm merkezi kurulmasõ, palyyatif bakõm ala
anõnda (uygula
ama
ve yš netim) e÷
÷itimli ve de
eneyimli proffesyonel ekip
plerin oluúturrulmasõ, Opio
oid bulunabiliirli÷inin ve kullanõ
k
labilirli÷
÷inin
mõútõr. Bu ned
denle TŸrkiyeÕ
d
de ilk Palyatif Bakõm † nites
si olan ve 9 yõlldan beri hizm
met vermekte olan
o
kolaylaútõrõlmasõ kararlarõ alõnm
e sahip ekibim
miz, yine TŸrkiyeÕ
de ilk kez Ege † niversitesi bŸnyesin
nde ÒPalyatif B
Bakõm Uygula
ama ve Araútõrma
yetterli tecrŸbeye
Me
erkeziÓ(E† PBM) kurulmasõ i←
in giriúimlerrini baúlatmõúttõr. Ege † niversitesi Senatosu 2547 sayõllõ kanunun 28
880 sayõlõ kanu
unla
e 23/13 sayõlõ kararõ ile merkezimizin
de÷
÷iúik 7/d-2 m
maddesi uyarõnca
n
ve 28.12
2.2010 gŸn ve
m
kuruluúunu uygun
u
gš rmŸúútŸr.
02..03.2011 tarih
hli Y…K YŸkksek …÷retim YŸrŸtme K urulu toplantõsõnda da merkezimizin kkurulmasõ onaylanmõútõr. Ege
† niversitesi Palyyatif Bakõm Uyygulama ve Araútõ
A
rma Merrkezi (E† PBM
M) yš netmeli÷i de 14.04.20111 tarih ve 27
7905 sayõlõ Re
esmi
azetede yayõnlanarak yŸrŸrlŸ
Ÿ÷e girmiútir.
Ga
de kurullan ilk Palyattif Bakõm † nitesi olan me
erkezimiz hale
en TŸlay Akttaú Onkoloji H
Hastanesi bŸ
Ÿnyesinde hizzmet
TŸrrkiyeÕ
verrmektedir. 1 M
Mart 2011 tarih
hinden itibaren
n merkezimizd
de 600Õ
e yakõn palyatif bakõm hastasõna yaatarak tedavi uygulanmõútõr.
r
16
18 - 1
17
18 - 19 Mart 2014, øzmir
DOKUZ EYL† L † NøVERSøTESø PALYATøF BAKIM UYULAMALARI
Doç. Dr. Tu÷ba YAVUZùEN
Dokuz Eylül Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü Tıbbi Onkoloji BD
Palyatif Bakõm DŸnya Sa÷lõk …rgŸtŸÕ
nŸn (WHO) tanõmõna gš re; yaúamõ tehdit eden hastalõklarla karúõ karúõya kalan hasta ve
hasta yakõnlarõnõn karúõlaútõ÷õ baúta a÷rõ olmak Ÿzere fiziksel, psikososyal ve manevi sorunlarõn erken tanõnmasõ,
de÷erlendirilmesi ve tedavisi yoluyla õstõrabõn š nlenmesi ve azaltõlmasõnõ sa÷layarak yaúam kalitesini artõran bir yaklaúõmdõr.
Kanser sõklõ÷õ dŸnyada oldu÷u Ÿlkemizde de hõzla artmaktadõr. 1998 yõlõndan š nce kanserde palyatif bakõm i←
in, kŸratif tedaviler
ile keskin sõnõrla ayrõlan tanõmlamalar yapõlõrken, hastalõ÷õn artmasõ ve yaúam sŸrelerinin de geliúen tanõ, tedavi yš ntemleriyle
uzatõlmasõyla š nemi daha da fazla anlaúõlmõú ve 2008 yõlõndan sonra daha erken dš nemlerde ve hatta tanõ esnasõnda bile
devreye girmesi gerekti÷i konuúulmaya baúlanmõútõr. Kanser iniúleri ←õkõúlarõ olan ve tamamen bireyden gitse bile tekrarlama
riskleri ile hem hasta hem de hasta yakõnlarõnõ yaúam boyu etkileyen kronik bir hastalõktõr. Palyatif bakõmõn ana hedefleri baúta
a÷rõ kontrolŸ olmak Ÿzere hastanõn fiziksel, psikolojik, sosyal ve manevi (spritŸel) semptomlarõnõ tedavi etmeyi ve š nlemeyi
ama←
layan bir bilimdir. Kanser hastasõna ailesi veya yakõnlarõ ile yaklaúan bŸtŸncŸl bir felsefesi vardõr. Kanser hastasõ
kaybedildikten sonraki dš nemde de hasta yakõnlarõnõn yas sŸrecinde destekler.
Dokuz EylŸl † niversitesi Palyatif Bakõm ‚ alõúma Grubu, ilk olarak Haziran 2008Õ
de aktif olarak ←
alõúmaya baúlamõútõr. Hem
eriúkin kanser hastalarõ ve yakõnlarõna, hem de ←
ocuk kanser hastalarõ ve yakõnlarõna tanõ anõndan itibaren baúlayan
multi/interdisipliner bir yaklaúõmõ hedefleyerek; fiziksel, psikolojik ve sosyal destek almalarõnõ ve bunun sonucunda daha kaliteli
bir yaúam ge←irmesini sa÷lamak ama←
lanmõútõr. ølk aúamada palyatif bakõm alanõnda e÷itimli/deneyimli kŸ←Ÿk bir ←
ekirdek
grubun toplantõlarõ ile baúlayan bu hareket, kõsa sŸrede 22 gš nŸllŸden oluúan bir strateji grubu ve >30 kiúinin aktif katkõ verdi÷i
bir Palyatif Bakõm ‚ alõúma GrubuÕ
nun oluúumuyla sonu←
lanmõútõr. † lkemizdeki 3 onkoloji enstitŸsŸnden birisine sahip olan
Ÿniversitemizde bir Ô
Õ
Palyatif Bakõm Bilim DalõÕ
Õkurulmasõ š nerisi ilk olarak bizden ←õkmõú ve Onkoloji EnstitŸsŸ MŸdŸrŸ
tarafõndan 2009 yõlõnda desteklenmiútir. Kurulmasõ planlanan bu bilim dallarõnda (Psikoonkoloji ve Palyatif Bakõm Bilim Dallarõ)
yapõlacak e÷itim ve araútõrmalar ile, palyatif bakõm hizmetlerinin merkezimizde ve Ÿlkemizde yapõlandõrõlmasõna ve e÷itilecek
sa÷lõk profesyonelleri aracõlõ÷õyla hizmetin optimal kalitede yŸrŸtŸlmesine yš nelik š nemli bir adõm atõlmasõ ama←
lanmõútõr. 2009
yõlõ sonunda ilk adõmlar atõldõktan sonra † niversitemiz Senatosu da, Onkoloji EnstitŸsŸ bŸnyesinde bir Palyatif Bakõm Bilim Dalõ
kurulmasõ š nerisini kabul etmiútir. Takiben Onkoloji EnstitŸsŸ MŸdŸrlŸ÷Ÿ, bu š neriyle 29 Ocak 2009 tarihinde Y…KÕ
e baúvuruda
bulunmuútur. Ardõndan o dš nemdeki uygun bulduklarõgerek←
eler ile bu š nerimizin Y…K tarafõndan reddedildi÷i 14 Haziran 2010
tarihinde š ÷renilmiútir. Bu olumsuz sonucun ardõndan yine ←
alõúma grubumuz olarak aktif toplantõlarõmõza devam ettik ve
ardõndan Onkoloji EnstitŸsŸ Klinik Onkoloji Ana Bilim Dalõ aracõlõ÷õyla resmi olarak hastanemizdeki bš lŸm ve anabilim dallarõna
←
alõúma grubumuzun faaliyetleri aktarõlmasõ ve onaylarõ alõnmasõ i←in 23 Mart 2010 yõlõnda ilk bŸyŸk toplantõyõ yaptõk. Bu
toplantõdan hemen sonra, 26 Mayõs 2010 tarihinde Palyatif Bakõm ‚ alõúma Grubu (PB‚ G) ilk kez bir araya gelip aktif olarak
←
alõúmalarõmõza baúladõk. Grup olarak haftada bir gŸn grup i←i e÷itim ve ortak strateji geliútirmek amacõyla toplantõlar dŸzenledik.
alõúanlarõna a←õk olarak sŸrdŸrmeye devam
Ardõndan da hizmet i←
i olan bu e÷itim ve toplantõlarõnõ dŸzenli olarak tŸm hastane ←
ettik. Eriúkin ve ←
ocuk onkoloji servislerinde yatan hastalara haftada birer gŸn multidisipliner palyatif bakõm vizitleri (fiziksel,
psikososyal, fizyoterapi ve nutrisyonel destekler) ger←
ekleútirerek devam ettirdik. Haftalõk sorunlu olan palyatif bakõm
hastalarõnõn tartõúõlmasõ i←
in eriúkin ve ←ocuk hastalar i←
in ayrõ ekip i←i palyatif bakõm konseylerimizi baúlattõk. Yine dõú servis
hasta danõúmanlõklarõnda ekip olarak rol aldõk. Bu e÷itim ve hasta hizmetlerimiz gerek hastanemizde gerekse e÷itim olarak il dõúõ
kongre ve toplantõlarõmõzda devam ederken 2012 yõlõnda merkez olmak i←
in baúvuruda bulunmaya karar verdik ve 07 EylŸl
2012Õ
de Dokuz EylŸl † niversitesi Palyatif Bakõm Uygulama ve Araútõrma Merkezimizi Rektš rŸmŸz Prof. Dr. Mehmet FŸzŸnÕ
Ÿn
destekleri ile kurduk.
Hasta ziyaretlerinde ve e÷itim saatlerinde palyatif bakõm a←õsõndan š ncelikli sorunun kanser a÷rõsõ yš netimi oldu÷una karar
veren grubumuz ile š ncelikle merkezimizde a÷rõ yš netimi konusundaki engelleri tanõmlama ve ilk adõm olarak a÷rõnõn optimal
de÷erlendirilmesi i←
in bazõ adõmlar atmaya karar verdik. ølk olarak hemúire izlem formlarõnda var olan, ancak ←
ok sayõda ayrõntõ
eklerinin, hastalarõn kendi a÷rõlarõnõ derecelendirmekte i←
in zorluk yarattõ÷õ ve hemúirenin
arasõnda adeta kaybolan a÷rõ š l←
saptadõ÷õ a÷rõyõ not etti÷i bš lŸmŸn hekimlerin kolayca dikkatini ←
ekecek úekilde dŸzenlenmedi÷i gš rŸldŸ. Merkezimizin
Hemúirelik MŸdŸrlŸ÷Ÿ ile iúbirli÷i sonucunda, hastanemizde kullanõlan hemúire gš zlem formlarõnda de÷iúiklik yapõlmasõ ve
a÷rõnõn 5. vital bulgu olarak di÷er vital bulgularla birlikte de÷erlendirilmeye baúlanmasõ sa÷lanmõútõr. 13 Aralõk 2012Õ
de UICC
GAPRI (Global Access to Pain Relief Initiative) ‚ alõútayõÕ
nõyurt dõúõdavetli konuúmacõmõzõa÷õrlayarak yaptõk.
Bunlara ek olarak mezuniyet š ncesi (Dš nem 3 Tõp FakŸltesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon YŸksek Okulu ve Hemúirelik
FakŸltesi š ÷rencilerine) ve sonrasõ e÷itime katkõlarõmõz (farklõ uzmanlõk š ÷rencileri e÷itim toplantõlarõna destek olarak; Genel
Cerrahi, Radyasyon Onkolojisi, NŸkleer Tõp, vb.) devam etmektedir. øzmir øl Sa÷lõk MŸdŸrlŸ÷Ÿ Palyatif Bakõm Komisyonu aktif
←
alõúmalarõnda destek vermekteyiz. øzmir K‰tip ‚ elebi † niversitesi ve AtatŸrk E÷itim Araútõrma Hastanesi Palyatif Bakõm
Merkezi ile ortak e÷itim toplantõmõz olmuútur. Yine Ÿniversitemiz Hemúirelik FakŸltesi I. UluslararasõEvde Bakõm Kongresi, øzmir
Tepecik E÷itim ve Araútõrma Hastanesi Palyatif Bakõm Evde ve Hastanede ‚ alõútayõ, TŸrk Akci÷er Derne÷iÕ
nin Akci÷er
Kanserinde Palyatif Bakõm ‚ alõútayõÕ
nda katõlõmlarõmõz 2013 yõlõger←ekleútirdi÷imiz faaliyetler arasõndadõr.
øleriki hedeflerimiz e÷itimin devamlõlõ÷õnõn yanõ sõra hasta hizmeti ve bilimsel araútõrmalar olarak da yine Ÿst dŸzeylerde sesimizi
er←
evesinde gŸncel hizmetleri
duyurmak, kanser hastalarõmõza ve yakõnlarõna her zaman daha iyi, daha bilimsel dayanaklar ←
kaliteli sunmak olacaktõr.
18
18 - 19 Mart 2014, øzmir
TEPECøK EöøTøM VE ARAùTIRMA HASTANESø ø‚ HASTALIKLARI KLøNøöø PALYATøF
BAKIM MERKEZø
PALYATøF BAKIM; Ciddi hastalõklar ile karúõ karúõya kalan hasta ve yakõnlarõ i←
in en iyi yaúam kalitesini sa÷lamaya ←alõúan ve
semptomlarõgidermeye ve š nlemeye yš nelik farklõdisiplinler arasõnda ortak ←
alõúmayõve iúbirli÷ini gerektiren tõp alanõdõr.
Tanõsõne olursa olsun, ciddi hastalõ÷õolanlarda a÷rõ, stres, vb. belirtiler giderilir. Yaúam uzatõcõtedaviler devam ettirilir.
Tepecik E÷itim ve Araútõrma Hastanesi ø←Hastalõklarõ Klini÷i Palyatif Bakõm Merkezi, Dr. Suat Seren Gš ÷Ÿs Hastalõklarõ ve
Cerrahisi E÷itim ve Araútõrma Hastanesi C Blok 2. Katta bulunmakta olup, ilk hastasõnõ12 Haziran 2013 tarihinde kabul etmiútir.
Merkez; ø←hastalõklarõ klini÷inin bir uzantõsõ olup, i←hastalõklarõ klini÷inden bir asistan ve uzman hekim gŸnlŸk hasta muayenesi
ve tedavisinden sorumludur.
Bu merkezde amacõmõz; kronik hastalõklarõ olan hastalarõn uzamõú tedavilerinin devamõnda, hasta ve hasta yakõnlarõna e÷itim,
sosyal ve psikolojik destek sa÷lanmasõdõr.
Merkezimiz i←in hasta kabul kriterlerimiz; i←hastalõklarõklini÷inde yatan akut tedavileri tamamlanan ve uzamõú tedavileri i←
in yatõú
gereksinimi olan vital bulgularõstabil seyreden, malignite veya kronik hastalõklõhastalardõr.
ølk hasta kabulŸnŸ 12 haziran 2013 tarihinde yaptõ÷õmõz merkezimizde; 9 ayda toplam 127 hasta takip ettik.
Malignite tanõlõ hastalarda; a÷rõ palyasyonu, beslenme deste÷i, kan ve kan elemanlarõ transfŸzyonu, terapš tik parasentez,
enfeksiyonlarda uzamõú antibiyoterapi tedavileri, sõvõelektrolit deste÷i sa÷landõ.
Kronik hastalõk tanõmlõhastalarõmõzda;
Alzheimer tanõlõlar i←
in; sõvõelektrolit dengesi sa÷landõ. Uzamõú antibiyoterapi, dekŸbit Ÿlserleri i←
in yara bakõm e÷itimi, beslenme
e÷itimi verildi.
Karaci÷er sirozu tanõlõlar i←
in; Ÿriner enfeksiyon ve akci÷er enfeksiyonu uzamõú antibiyoterapi, hipervolemik hiponatremi tedavisi,
beslenme e÷itimi, dekompanzasyon š nleme e÷itimi verildi.
Diyabetik ayak tanõlõlar i←
in; antibiyotik tedavisi verildi. Hiperbarik oksijen tedavisi devamlõlõ÷õsa÷landõ. ønsŸlin tedavisi, diyabetik
ayak e÷itimi, polinš ropati i←
in a÷rõpalyasyonu ve rehabilitasyon tedavisi verildi.
DŸúŸk EF kalp yetmezli÷i tanõlõlar i←in; diŸretik tedavi, tuzsuz diyet e÷itimi, kaúekside beslenme deste÷i verildi.
Kronik bš brek hastalõ÷õ tanõlõlar i←
in; elektrolit dŸzensizli÷i tedavi edildi. Diyet e÷itimi, akci÷er, Ÿriner ve kateter enfeksiyonu
nedenli uzamõú antibiyoterapi verildi.
19
18 - 19 Mart 2014, øzmir
KANSER HASTALARINDA PALYATøF VE DESTEK BAKIM SERVøSø SUNUMU
Yrd. Doç. Dr. Hüseyin CAN*
*øKÇÜ Tıp Fakültesi Aile Hekimli÷i Anabilim Dalı
*øKÇÜ Atatürk E÷t ve Arú. Hastanesi Aile Hekimli÷i Klini÷i
*Kanser Hastalarında Palyatif ve Destek Bakım Servisi
øzmir Katip ‚ elebi † niversitesi AtatŸrk E÷itim ve Araútõrma Hastanesi, Kanser Hastalarõnda Palyatif ve Destek Bakõm Servisi
29.07.2013 tarihinde kurulmuú olup, koordinatš rlŸ÷Ÿ Do←
.Dr. ErcŸment TARCAN, idari sorumlulu÷u Yrd.Do←
.Dr. HŸseyin CAN
tarafõndan yapõlmaktadõr.
Servis a←
õlõúõndan š nce e÷itimler dŸzenlenmiú olup, bu e÷itimler úu úekilde sõralanmaktadõr;
13 Haziran 2013 Palyatif Bakõm Merkezi E÷itim Sempozyumlarõ-1 / Kanser A÷rõsõ Yš netiminde Temel Prensipler
(Dokuz EylŸl † niv. Palyatif Bakõm Araútõrma ve Uygulama Merkezi birlikteli÷i ile)
Aile Hekimli÷i Klini÷i Asistan Hekimlerine ve Servis Hemúirelerine yš nelik e÷itimler
Servisimiz 10 yatak kapasiteli olup, yatak da÷õlõmõ; 3 kiúilik (1 oda), 2 kiúilik (3 oda) ve 1 kiúilik (1 oda) odalar úeklindedir. Servis
iúleyiúinde bš lŸmler arasõkoordinasyonun sa÷lanabilmesi amacõyla kurulan koordinasyon kurulu úu bš lŸmlerden oluúmaktadõr
(alfabetik sõra ile sõralanmõútõr):
y Aile Hekimli÷i Uzmanõ
y Anesteziyoloji ve Reanimasyon Uzmanõ/Algolog
y Beslenme Uzmanõ
y Genel Cerrahi Uzmanõ
y Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Uzmanõ
y NŸkleer Tõp Uzmanõ
y Psikiyatrist
y Psikolog
y Radyasyon Onkolojisi Uzmanõ
y Sosyal Hizmet Uzmanõ
y Tõbbi Onkoloji Yan Dal Uzmanõ
Genel Sekreterli÷imiz bŸnyesinde a←õlmasõ planlanan Bayõndõr ve Seferihisar Necat Hepkon Devlet Hastaneleri Palyatif Bakõm
Servislerinde gš rev alacak olan sa÷lõk personeline yš nelik servisimizde EylŸl ve Ekim 2013 aylarõnda uygulamalõ e÷itim
verilmiútir (Bayõndõr DH: 1 Hekim + 9 Hemúire/Ebe/Sa÷lõk Memuru; Seferihisar Necat Hepkon DH: 2 Hekim + 5 Hemúire/Ebe).
Servisimizin verilerini incelemek gerekirse;
y Toplam hasta sayõsõ: 135 (29.07.2013-28.02.2014 arasõ)
y %58.5 Erkek (n:79), %41.5 (n:56) Kadõn, yaú ortalamasõ: 60.11±10.70 (34-87) yõl
y Ortalama yatõú sŸresi: 11.45±8.76 (1-61) gŸn
y Narkotik analjezik kullanõm oranõ: %81.5 (Tramadol, Fentanyl, Morfin)
Hastalarõn yatõú semptomlarõ sõklõk sõrasõna gš re; beslenme bozuklu÷u (%39.2; n:53), a÷rõ (%28.9; n:39), a÷rõ + beslenme
bozuklu÷u (%19.3; n:26), genel durum bozuklu÷u (%5.2; n:7), nefes darlõ÷õ (%5.2; n:7), di÷er (Assit, Anemi v.b.) (%2.1; n:3)
nedenler olarak sõralanmakta idi. Servisimizde yatarak tedavi gš ren kanser hastalarõnõn tanõ da÷õlõmõ tablo 1Õ
de gš sterildi.
unun (n:74) taburcu edildi÷i, %11.7Õ
sinin (n:16) di÷er servislere
Hastalarõmõzõn servisten ←õkõú úekilleri incelendi÷inde; %54.9Õ
nakledildi÷i, %33.4Õ
ŸnŸn (n:45) vefat etti÷i saptandõ.
Tablo 1: Kanser Hastalarında Palyatif ve Destek Bakım Servisi Tanı Da÷ılımı
Tanı
N
%
Mide Ca
20
14.8
Meme Ca
19
14.1
Kolo-rektal Ca
18
13.3
Akci÷er-Bronú-Larinx Ca
15
11.3
Pankreas Ca
10
7.4
Over Ca
10
7.4
HepatosellŸler Ca
8
6.5
Mesane Ca
5
3.7
Prostat Ca
5
3.7
Di÷er
25
17.9
20
18 - 19 Mart 2014, øzmir
Olgu Sunumu
y H.D., Opere kolon kanseri tanõlõ, 63 yaúõnda kadõn hasta
y Kolostomi +, Nazogastrik sonda +
y ùikayet: Oral alõm bozuklu÷u, bulantõ-kusma
y NGÕ
den gŸnlŸk 5000 cc geleni mevcut, kolostomisinden geleni yok
y KalõcõtŸnelli hemodiyaliz kateteri takõlarak parenteral nutrisyon tedavisi uygulandõ.
y GŸnlŸk iyon replasmanõ, a÷rõpalyasyonu ve psikoterapi uygulandõ. Bulantõve kusmalarõkontrol altõna alõndõ.
y Evde bakõm i←
in uygun koúullar sa÷lanan hasta taburcu edildi.
ÒBireyin yaúamına yıllar eklemek de÷il, yıllarına yaúam eklemekÉ Ó amacõyla ←õkõlan bu yolda daha nice gŸzel haberlerle
tekrar gš rŸúmek dile÷iyleÉ
21
18 - 19 Mart 2014, øzmir
BAKIM VEREN AøLE BøREYLERøNDE T† KENMøùLøK: KøùøSEL DENEYøM
Ayúenur CøLA
øsmim Ayúenur Cila. 56 yaúõndayõm. Her ikisi de Trakya gš ←
meni Ayten ve Kadri øúbõrakmazÕ
õn iki ←
ocu÷undan bŸyŸk olanõyõm.
Annem ve babamõn evlendikleri KarabŸkÕ
te do÷dum. ‚ ok mutlu ve neúeli bir ←ocuklu÷um vardõr. Ben 9 yaúõmdayken bize erkek
kardeúim eklendi. En bŸyŸk teyzem ve en kŸ←
Ÿk teyzemde KarabŸkÕ
te yaúõyorlardõ. TŸrkiyeÕ
nin her yerinden gelmiú kozmopolit
bir úehirde kalabalõk, iyi dostlar ve komúularla dolu ←
ok sõcak bir ortamda bŸyŸdŸk.
Memur ailesi olmamamõza ra÷men en iyi okullarda (TED Koleji, Robert Kolej, Tõp FakŸltesi) okutuldum. Hayat acõyŸzŸnŸ benim
Ÿniversite 3. sõnõfa ge←ti÷im ve kardeúimin ortaokula baúlayaca÷õyõl gš sterdi: Babamõtrafik kazasõnda 45 yaúõnda kaybettik.
Annem birarada olmamõz i←in hi←bilmedi÷i AnkaraÕ
ya geldi. Tek baúõna, akrabalarõn deste÷inden uzakta, bizim okumamõz ve
aile kurmamõz i←
in yanõmõzda oldu. Ben Hacettepe † niversitesiÕ
nde Do←
ent ve Profesš r olabildiysem, kardeúim ODT†
EkonomiÕ
den mezun olup ←ok iyi bir iú sahibi olabildeyse, annemin karúõlõk beklemeden yaptõ÷õ yardõm ve š zveri olmadan
bunlarõbaúarabilmek mŸmkŸn olamazdõ.
Annemler 7 kardeútiler. Kš tŸ gidiúat 1990 yõlõnda en bŸyŸk teyzemde unutkanlõk ile sinsice baúladõ. En úanssõzda belki oydu
←
ŸnkŸ demans ve Alzheimer ile ailenin ilk tanõúmasõydõ. 2000 yõlõnda teyzemin cenazesinde ←
ok zeki, akõllõve mŸthiú bir hafõzasõ
olan annem iki ye÷enini birbirine karõútõrdõ. Bu alarm AlzheimerÕ
õn bizim de kapõmõzõ ←aldõ÷õnõn iúaretiydi. En son en kŸ←
Ÿk
ok hõzlõ ilerledi. Her ikisi de úu anda ileri evre Alzheimer hastasõ. Yedi kardeú i←
inde genleri
teyzemde baúlayan demans ←
te uzun sŸre yaúamalarõ. Bu
dõúõnda tek ortak noktalarõKarabŸk Demir ve ‚ elik fabrikasõnõn zehirli gazlarõnõsoluduklarõKarabŸkÕ
sayede benim genetik mirasõm ve olasõyaúlõlõ÷õm hakkõnda da fikriniz oluúmuútur.
Annem ←arúõda kaybolmaya, yemekleri yakmaya ve halŸsinasyonlar gš rmeye baúladõ÷õnda tõbbi destek yanõnda eve gŸndŸz
saatleri i←
in yardõmcõ tuttuk. Aynõ zamanlarda benim endiúelerim ve uykusuzlu÷um baúladõ. Annemin gece yalnõz kaldõ÷õ
zamanlarda baúõna gelebileceklerden, ←
aresizli÷inden baúlayan bu anksiyete giderek beynimi esir aldõ. ‚ ok yo÷un bir iú tempom
vardõr. Hem iúlere, hem kendi aileme hem de anneme yetiúememek endiúesi ve koúturmasõbeni tŸketmeye baúlamõútõ.
Zaman kazanabilmek i←
in ilk š nce kendime ayõrdõ÷õm keyif saatlerinden vazge←
tim. Sinema, sergi gezmek, arkadaúlarla
larõnõ anlayamõyordu (inkar
buluúmaktansa yetiúemedi÷im iúlere zaman ayõrdõm. Kardeúim annemin hastalõ÷õnõ ve ihtiya←
refleksi). Ona annemle ilgili verdi÷im kŸ←Ÿk gš revleri de aksatõnca bugŸn nasõl yanlõú bir dŸúŸnce oldu÷unu anladõ÷õm Òher úeyi
ben yapmalõyõmÓfikrine sarõldõm.
Bakõma gerek duyan hasta yakõnlarõnõn ←
ok iyi bildi÷i iyi bakõmevi bulmak ve oraya yerleútirebilmenin zorluklarõnõ tek baúõna
yaúamak bile yeterince yõpratõcõ iken, farkõnda olmadõ÷õnõz kanser gibi ruhunuzu ve bedeninizi saran tŸkenmiúlikteki bir insanda
sadece bu sŸre←bile o insanõbir ileri evreye ge←
iriyor.
Evime ←
ok yakõn ve ←ok iyi bir bakõmevine annemi yerleútirdim. Her gŸn ona mutlaka u÷ruyor ve benim i←
in yaptõ÷õ tŸm
fedakarlõklarõ geri š deyebilece÷imi sanõyordum. Bunu yaparken kendi ailem nasõl olsa kendine bakõyor diye onlarla yeterince
ilgilenmeyi bõraktõm. Onlar bunu bana ima ettiklerinde Òbeni anlamõyorlar, yaptõklarõmõgš rmŸyorlarÓdiye kŸsmeyi, onlardan daha
da uzaklaúõp kendime kapanmaya baúladõm. Eskiden zaman kazanmak i←
in yapmadõ÷õm ilgi alanlarõmõ artõk hi←istememeye,
dikkatimi toplayamadõ÷õm ve hep yorgun oldu÷um i←
in en sevdi÷im iúimden nefret etmeye baúladõm. Sa÷lõksõz beslenmekten
kilo aldõm. Neúeli, mutlu kadõndan ne zaman bu úiúman, bezgin, kõrõúõk yŸzlŸ ve mutsuz kadõna dš ndŸ÷ŸmŸ anlayamõyordum,
daha da kš tŸsŸ bunaq aldõrmamaya baúladõm.
Bu dš nemde kanser š ntanõsõyla ←
ok zor 3 yõl ge←
irdim. A÷õr 3, daha hafif sayõlacak 3 ameliyat ge←
irdim. Hepsinin sonunda
š nemli iki sonuca vardõm: Herkesin yaúayaca÷õ tek bir hayatõ var. Kš tŸ gidiúatta ben dur demezsem de÷iútirebilece÷im
kš tŸlŸkler zaten beni durduracak. Bu nedenle bazõ kararlar aldõm: Emekli olup annemi de alarak øzmirÕ
e yerleútim. øzmirÕ
de iyi
bakõldõ÷õ bir bakõmevinde oldu÷u i←
in huzurluyum. Yapmak istediklerim listemi yavaúta olsa ger←ekleútiriyorum ve ge←miú ya da
gelece÷i dŸúŸnmeden o anõn tadõnõ←
õkartmayõš ÷reniyorum.
Alzheimer hastalõ÷õnõn en kš tŸ yanlarõndan birisi de kiúili÷i, ruhu ve aklõ nedeniyle sevdi÷iniz insandan bunlarõ alarak sevdi÷inizi
o daha yaúarken kaybetmenize neden olmasõ. Bu nedenle annemi ←
ok š zlŸyorum.
22
18 - 19 Mart 2014, øzmir
BAKIM VEREN AøLE BøREYLERøNDE T† KENMøùLøöø …NLEME VE Y…NETME
YAKLAùIMLARI
Doç. Dr. Ayúegül BøLGE
E.Ü.Hem. Fak. Ruh Sa÷lı÷ı ve Hastalıkları Hemúireli÷i AD.
DŸnyamõzdaki nŸfus giderek yaúlanmakta ve geliúmekte olan Ÿlkelerde yaúlõ nŸfus hõzla artmaktadõr. TŸrkiyeÕ
nin geliúmekte
olan bir dŸnya Ÿlkesi olmasõ ve ←
alõúan nŸfusun giderek artmasõ, yaúlõ bireylerin bakõm gereksiniminin karúõlanmasõnda sorun
yaúanmasõna neden olabilmektedir. …zellikle kronik hastalõklarda bakõm veren kiúi olmak, bakõm verenin tŸkenmiúlik
yaúamasõna neden olmaktadõr.
Bakõm veren kiúiler bireysel dŸzlemde stres ile baúa ←õkma zorlu÷u yaúarlar. Bu durum tŸkenmiúlikle sonu←
lanõr. …zellikle Hans
Selye Genel Uyum TeorisiÕ
nde, stresi alarm, diren←ve tŸkenme olarak Ÿ←baúlõkta de÷erlendirmiútir. Genel olarak aile ani olarak
hastalõkla karúõlaútõ÷õnda, aile sistemini ve iliúkileri etkileyen bir durumsal kriz yaúanõr. Fiziksel ve ruhsal yaúantõlar, hastanõn
kaybõndan korkmak, ailedeki rollerin de÷iúmesi ve yeniden dŸzenlenmesi, ekonomik zorluklar tŸm bu sŸre←ile beraber yaúanõr.
Bu durumsal kriz durumu baúa ←
õkma becerisinin en az %10Õ
luk kaybõ ile geliúir. TŸkenmiúli÷in derecesi bakõm verilen kiúinin
durumu ve bakõm verenin baúa ←
õkma becerisine gš re de÷iúiklik gš sterir.
Yaúlõ bireyler bakõm verenleri kendi kolu, eli olarak de÷erlendirirler. Her ge←
en gŸn tŸkenen bir bireye bakõm vermek ise bakõm
vereni olumsuz etkileyebilir. …nemli olan, bireysel baú ←õkma tekniklerini gŸn i←
inde uygulayarak, tŸkenmeyi š nlemektir.
Kaynaklar
ArõSG, Bal ‚ E. TŸkenmiúlik Kavramõ: Birey Ve …rgŸtler A←õsõndan …nemi. Yš netim Ve Ekonomi, 2008, 15/1: 131-148.
Cihan YB. Onkoloji Bš lŸmŸnde ‚ alõúan Sa÷lõk Personelinde TŸkenmiúlik ve Depresyon DŸzeylerinin Sosyodemografik
…zelliklerle øliúkisi. Yeni Tõp Dergisi, 2011;28: 17-22.
Yõlmaz A, Turan E. Alzheimer Hastalarõna Bakõm Verenlerde TŸkenmiúlik, TŸkenmiúli÷e Neden Olan Faktš rler ve Baúetme
YollarõTŸrkiye Klinikleri J Med Sci, 2007, 27:445-454.
23
18 - 19 Mart 2014, øzmir
BAKIM VEREN SAöLIK ‚ ALIùANLARINDA T† KENMøùLøK
Uzm. Hemú. Ayúe KARAHÜSEYøN
Narlıdere Huzurevi Yaúlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi
Son 35 yõldõr sõk←
a tartõúõlan tŸkenmiúlik kavramõ, iúle ilgili kronik stres sonucu oluúan, bir sendromdur. 1970Õ
li yõllarõnda ortaya
←õkan tŸkenmiúlik kavramõ, ilk olarak 1974 yõlõnda FreudenbergerÕ
in yazdõ÷õ ilk makale ile ele alõnmõútõr. Freudenberger
tŸkenmiúli÷i Ò baúarõsõz olma, yõpranma, enerji ve gŸcŸn azalmasõ, veya tatmin edilemeyen istekler sonucunda bireyin i←
kaynaklarõnda meydana gelen tŸkenme durumuÓolarak tanõmlamõútõr. Daha sonra Maslach ve Jackson tŸkenmiúlik sendromunu
duygusal tŸkenme, duyarsõzlaúmada artõú ve kiúisel baúarõduygusunda azalma olarak tanõmlamõútõr.
Duygusal TŸkenme tŸkenmiúli÷in en kritik ve belirleyici boyutudur. Bireyin yaptõ÷õ iú nedeniyle aúõrõ yŸklenmiú ve tŸkenmiú
olma duygularõolarak tanõmlanmaktadõr.
Duyarsızlaúma boyutunda bireyin hizmet verdi÷i kiúilere karúõ, onlarõn birer birey olduklarõnõ gš z ardõ ederek duygudan yoksun
tutum ve davranõúlar sergilemektedir. Kiúi iúini sadece teknik anlamda sŸrdŸrŸr. Bu durum kiúinin iúe iliúkin performansõna
yansõr.
Kiúisel Baúarı Eksikli÷i, sorunlarõn baúarõ ile Ÿstesinden gelememe ve kendini yetersiz gš rme olarak ifade edilebilir. Birey,
yetkin olmadõ÷õnõdŸúŸnŸr ve motivasyonunda dŸúme yaúar.
TŸkenmiúlik ile ilgili ←
alõúmalar, daha ←
ok insanlara do÷rudan hizmet veren meslek gruplarõnda yo÷unlaúmõútõr. Hemúirelik,
doktorluk, š ÷retmenlik, polislik gibi mesleklerde gš rev yapan insanlar idealist, heyecanlõ, enerjik, kendini adamõú ve fedakar
olduklarõndan tŸkenmiúlik sorunlarõile daha ←
ok yŸz yŸze gelmektedirler.
LiteratŸr incelendi÷inde, tŸkenmiúlik nedenlerinin kiúisel ve š rgŸtsel olmak Ÿzere iki ana kategoride ele alõndõ÷õgš rŸlmŸútŸr.
Bireysel Nedenler: Yaú, cins, e÷itim durumu, medeni durum, stresle baúa ←
õkmada kullanõlan yš ntemler, kiúilik š zellikleri, sa÷lõk
sorunlarõ, ÒhayõrÓdiyememe, empati yapamama gibi de÷iúkenler tŸkenmiúlik a←
õsõndan risk oluúturmaktadõr.
atõúmasõ ve rol belirsizli÷i, iú doyumsuzlu÷u, gš rev tanõmlarõnõn
…rgŸtsel Nedenler: Personel yetersizli÷i, aúõrõ iú yŸkŸ, rol ←
yetersiz olmasõ, aylõk gelir, yš netim yaklaúõmõ, š lmekte olan hastalarla ←
alõúma, š dŸllendirmenin olmamasõ olarak ifade
edilmektedir.
TŸkenmiúlik Belirtileri
Fiziksel Belirtiler
Psikolojik Belirtiler
Davranıúsal Belirtiler
Kendini ←
ok yorgun hissetme,
halsizlik, gastrointestinal úikayetler,
uyku bozukluklarõ ve psikosomatik
hastalõklar vb.
Duygusal yš nden bitti÷ini hissetme,
←
abuk š fkelenme, abartõlõ tepki
verme, hayal kõrõklõ÷õ, ←š kkŸn
duygu durum, anksiyete, eleútirilere
karúõ tahammŸlsŸzlŸk, arkadaúlõk
gibi pozitif duygulanõmlarda azalma
vb.
De÷iúimlere karúõ tepki gš sterme,
sõk sõk hata yapma, iúleri erteleme
ya da sŸrŸncemede bõrakma, iúe
ge← gelme ya da iúe gelmeme, ,
kaza ve yaralanmalarda artõú,
baúarõve Ÿretkenlikte azalma vb.
Yaúlõ Bireylere sa÷lõk ve bakõm hizmeti sunan sa÷lõk ←
alõúanlarõ di÷er yaú gruplarõna hizmet veren sa÷lõk ←
alõúanlarõndan farklõ
sorunlar yaúamaktadõr. Araútõrma sonu←larõ de÷erlendirildi÷inde, geriatri ile ilgili yetersiz e÷itim, rol belirsizli÷i, personel
yetersizli÷i, iú yŸkŸ, demanslõ yaúlõlara bakõm verme, yaúlõ yakõnlarõnõn beklentileri, yasal sorunlar, toplumun bakõmevlerine
yš nelik olumsuz bakõúõ, ekip i←i sorunlar, meslekte ilerleme olana÷õnõn olmamasõgibi faktš rlerin etkili oldu÷u saptanmõútõr.
alõúmalar olduk←
a az sayõdadõr.
Bu alanda yapõlan ←
AmerikaÕ
da Geriatrik hastalara hizmet sunan 252 bakõmevinde, hemúirelerin stres ve tŸkenmiúlik dŸzeylerini etkileyen faktš rler
incelenmiú ve yaúlõlara bakõm verme konusunda bilgi eksikli÷i, a÷õr iú yŸkŸ, personel yetersizli÷i, iú ortamõn stresš rleri ve
demansõveya davranõúsal sorunlarõolan yaúlõya bakõm verme olarak saptanmõútõr (Kennedy, 2005).
Avustralya Ô
da 12 farklõ bakõmevinde ger←ekleúen bir ←
alõúmada hemúirelerin %91Õ
i iú yaúamlarõndan memnun olduklarõnõ ifade
etmiúlerdir. Yaúlõlara yš nelik gš rŸúleri de÷erlendirildi÷inde ise, sakinlere yš nelik daha ←
ok negatif dŸúŸnceleri oldu÷u
belirlenmiútir. Hemúireler, baú etmekte en ←
ok zorlandõklarõ, agresif / saldõrgan, gŸ←davranõúlarõnõ kontrol edemeyen, inat←
õ/
diren←gš steren, kasten zorluklar yaratan, davranõúlarõtahmin edilemeyen yaúlõlar olarak tanõmlamõúlardõr (Brodaty et all. 2003).
TŸrkiyeÕ
deki 156 Huzurevi ve Yaúlõ Bakõm Rehabilitasyon merkezlerine iliúkin bakõm sorunlarõ ve hemúirelerin tŸkenmiúlik
dŸzeylerini saptamaya yš nelik yapõlan bir profil ←
alõúmasõnda ise hemúirelerin duygusal tŸkenme ve duyarsõzlaúma dŸzeylerinin
yŸksek, kiúisel baúarõ dŸzeylerinin dŸúŸk oldu÷u saptanmõútõr. Hemúirelerin yarõdan fazlasõnõn yaúlõ bireyle ←
alõúõrken sorun
yaúadõ÷õ (%55.6) ve iletiúim sorunun en ←
ok yaúanan sorun oldu÷u saptanmõútõr Huzurevinde ←
alõúmaktan memnun olmayan,
mesle÷i kendine uygun bulmayan ve yaúlõ birey ile ←
alõúõrken bakõm, iletiúim ve ekip i←
i sorun yaúayan hemúirelerin tŸkenmiúlik
dŸzeyleri yŸksek, huzurevinde ←
alõúmayõ seven hemúirelerin tŸkenmiúlik dŸzeyleri ise dŸúŸk olarak bulunmuútur (Akdemir ve
ark.).
24
18 - 19 Mart 2014, øzmir
øzmir ilinde yer alan Ÿ←ayrõ huzurevinde yŸrŸtŸlen di÷er bir ←
alõúmada tŸm meslek gruplarõndan toplam 163 kiúi ←
alõúmaya
katõlmõútõr. ‚ alõúma sonu←larõ do÷rultusunda sa÷lõk personelinin %60Õ
õ sorun bildirirken, idari ve destek hizmetlerde ←
alõúan
personelin %34Õ
Ÿ sorun bildirmektedir. Sorunlarõ oldu÷unu belirten kiúiler bu sorunlarõn; yaúlõlarla iletiúim gŸ←
lŸ÷Ÿ, yaúlõlarõn
kurum kurallarõna uymamalarõ, yaúlõlarõn olumsuz kiúilik š zellikleri, yaúlõlõ÷õ kabullenmemeleri, huzurevini kabullenmemeleri,
yaúlõ ailelerinin yaúlõlarla ilgilenmemeleri, yaúlõlarõn bir baúkasõna ba÷õmlõ olmalarõ, hizmet beklentilerinin ←
ok fazla olmasõ,
personele kš tŸ davranmalarõgibi durumlardan kaynaklandõ÷õnõbelirtmektedirler (Mandõracõo÷lu ve ‚ am).
Bir Huzurevi Yaúlõ Bakõm ve Rehabilitasyon Merkezinde ←
alõúan hemúirelerin tŸkenmiúlik dŸzeylerini ve etkileyen faktš rleri
saptamak amacõyla yapõlan bir ←
alõúmada hemúirelerin, duygusal tŸkenme dŸzeyleri orta, duyarsõzlaúma dŸzeylerinin yŸksek ve
kiúisel baúarõdŸzeylerinin yŸksek oldu÷u saptanmõútõr. Hemúirelerin bŸyŸk bir ←
o÷unlu÷u; yaúlõlarõn fazla beklentileri nedeniyle,
yaúlõlarõn memnuniyetsizlik durumlarõ, yaúlõ yakõnlarõnõn fazla beklentileri, yaúlõ yakõnlarõnõn su←layõcõ davranõúlarõ nedeniyle
sorun yaúadõ÷õnõ ifade etmiútir. Hemúirelerin bŸyŸk bir ←
o÷unlu÷u; yardõmcõ personel sayõsõnõn yetersizli÷i, hemúire yetersizli÷i,
meslekte ilerlemenin sõnõrlõ oldu÷u, š dŸllendirme ve takdirinin olmamasõ, gš rev, yetki ve sorumluluklarõn belirsizli÷i, huzurevi
yš netmeli÷inin hemúirelik a←õsõndan yetersiz olmasõnedeniyle sorun yaúadõ÷õnõbelirtmiútir (KarahŸseyin, 2010).
østanbulÕ
da bulunan kamuya ait bir …zel Bakõm Merkezinde 83 calõúanla yapõlan bir ←
alõúmada; sa÷lõk lisansiyerleri ile
hemúirelerin tŸkenmiúlik dŸzeyleri di÷er ←
alõúanlardan daha yŸksek olmasõna karúõlõk teknik ve idari hizmetleri yŸrŸten
gš revlilerin duygusal tŸkenmiúlik dŸzeyleri daha dŸúŸk bulunmuútur. Yapõlan analiz sonucunda duygusal tŸkenmiúli÷in iú
doyumu Ÿzerinde belirleyici etkisi oldu÷u saptanmõútõr (‚ imen ve ark, 2012).
Araútõrma sonu←
larõndan da gš rŸldŸ÷Ÿ gibi tŸkenmiúli÷in hem birey hem de š rgŸtler i←in š nemli sonu←
larõvardõr. TŸkenmiúlik, ilk
baúta bireysel dŸzeyde etkisini gš steren bir sendrom olsa bile bir sŸre sonra aile ve iú yaúamõnõda etkilemektedir.
Kaynaklar
1. Akdemir ve ark.,Huzurevi ve Yaúlõ Bakõm Rehabilitasyon Merkezlerinde ‚ alõúan Hemúirelerin Yaúadõklarõ Bakõm Sorunlarõ
ve TŸkenmiúlik DŸzeyleri.Hemúirelikte Araútõrma Geliútirme Dergisi-2010-3
2. AkgŸn,E. (2006) , ‚ atõúma ←
š zŸmŸ e÷itiminin hemúirelerin ←
atõúma ←
š zŸm becerisi yš ntemi ve tŸkenmiúlik dŸzeyine etkisinin
incelenmesi. Psikiyatri Hemúireli÷i ProgramõDoktora Tezi, Ege † niversitesi Sa÷lõk Bilimleri EnstitŸsŸ.øzmir, TŸrkiye.
3. Bektaú G, ølhan N. Huzurevinde ←
alõúan hemúirelerin tŸkenmiúlik dŸzeyleri. Turkish Journal of Geriatrics 2008; 11(3)
4. Brodaty H, Draper B, Low FL. Nursing home staff attitudes towards residents with dementia: strain and satisfaction with
work. Journal of Advanced Nursing 2003; 44(6)
5. Freudenberger N.J. Staff Burnout. Journal of Social Issues. 1974.; 30.159-165.
6. GŸnŸúen, P. N., (2009) Baú etme grubu ile sosyal destek grubunun hemúirelerin tŸkenmiúlik dŸzeyine etkisi. Psikiyatri
Hemúireli÷i ProgramõDoktora Tezi, Dokuz EylŸl † niversitesi Sa÷lõk Bilimleri EnstitŸsŸ. øzmir, TŸrkiye.
7. GŸnŸúen, P. N., † stŸn, B. TŸrkiyeÕ
de økinci Basamak Sa÷lõk Hizmetlerinde ‚ alõúan Hemúire ve Hekimlerde TŸkenmiúlik:
LiteratŸr øncelemesi.DEUHYO ED 2010, 3 (1)
8. ‚ imen M. ve ark.…zel Bakõm Merkezinde ‚ alõúan Personelin TŸkenmiúlik ve øú Doyum DŸzeylerine Yš nelik Bir ‚ alõúma.
Acõbadem † niversitesi Sa÷lõk Bilimleri Dergisi . Cilt: 3 • Sayı: 1 • Ocak 2012
9. KarahŸseyin,A. Døinlenme ve Bakõmevinde ‚ alõúan Hemúirelerin TŸkenmiúlik DŸzeylerini Etkileyen Faktš rlerin øncelenmesi .
Psikiyatri Hemúireli÷i ProgramõYŸksek Lisans Tezi .Dokuz EylŸl † niversitesi Sa÷lõk Bilimleri EnstitŸsŸ . øzmir, TŸrkiye.
10. Kennedy RB. Stres and burnout of nursing staff working with geriatric clients in long-therm care. Journal of Nursing
Scholarship 2005; 37(4)
11. Kuvvel A, Kanar H, …ztŸrk S, Semerci S ve ark. ø.B.B.DarŸlaceze MŸdŸrlŸ÷Ÿ bŸnyesinde ←
alõúan personelin tŸkenmiúlik
dŸzeyinin araútõrõlmasõ. 7. Ulusal Geriatri Kongresi Kongre Kitabõ. øzmir, 2008
12. Mandõracõo÷lu A, ‚ am O. Huzurevi ←
alõúanlarõnõn sorunlarõve yaúlõlar hakkõnda gš rŸúleri. Turkish Journal of Geriatrics 2004;
7(1)
13. Maslach C, Schaufeli BW, Leiter PM. Job burnout. Annu. Rev. Psychol. 2001,52
25
18 - 19 Mart 2014, øzmir
BAKIM VEREN SAöLIK ‚ ALIùANLARINDA T† KENMøùLøöø …NLEME VE Y…NETME
YAKLAùIMLARI
Prof. Dr. Olcay ÇAM
E.Ü. Hem. Fak. Ruh Sa÷lı÷ı ve Hastalıkları Hemúireli÷i AD.
Geliúmekte olan Ÿlkelerde yaúlõ nŸfus ve beklenen yaúam sŸresi artmaktadõr. Bu artõú bakõmevlerinde ve hastanelerde de yaúlõ
nŸfusun artõúõnõ beraberinde getirmektedir. Kurumlarda yaúlõya hizmet veren sa÷lõk ←alõúanlarõ, yaúlõnõn kronikleúme sŸrecine
ba÷lõtŸkenmiúlik yaúayabilmektedir.
‚ alõúanlarda tŸkenmiúlik, kendini psikolojik olarak iúe vermede yetersizlik (duygusal tŸkenmiúlik), hizmet verilen kiúilere karúõ
olumsuz duygular besleme (duyarsõzlaúma) ve kiúinin kendini ve yaptõ÷õiúi olumsuz bir bi←
imde de÷erlendirme e÷ilimidir (kiúisel
erlili÷i ve gŸvenirli÷i yapõlan TŸkenmiúlik
baúarõ eksikli÷i). TŸkenmiúlik ile ilgili yapõlan ←alõúmalarda ‚ am (1992) tarafõndan ge←
inde gš rŸlmektedir. Bu do÷rultuda hizmet
…l←e÷i kullanõlmaktadõr. TŸkenmiúlik yavaú geliúmesine ra÷men, ←alõúanlarõn %80Õ
verilen kurumun hizmet kalitesinde sorunlar yaúanmasõ beklenen bir durumdur. Sa÷lõk ←
alõúanlarõnda tŸkenmiúlik yaúayan
gruplar sõrasõyla hemúireler, hekimler, sa÷lõk teknisyenleri, eczacõlar yer almaktadõr. …zellikle onkoloji servisleri ve acil
servislerde ←
alõúan sa÷lõk ←
alõúanlarõ tŸkenmiúli÷i daha ←
ok yaúamaktadõrlar. TŸkenmiúli÷in sŸresi ve etki alanlarõ baúka sa÷lõk
sorunlarõnõ da beraberinde getirmektedir. Depresyon bunlardan biridir. TŸkenmiúli÷e ba÷lõ geliúen depresyon a÷õr seyreden bir
depresyondur.
Sa÷lõk hizmetlerinin kalitesini arttõrmada, sa÷lõk personellerinin tŸkenmiúli÷i yš netme yaklaúõmlarõ konusunda desteklenmesi,
kurumsal ve bireysel dŸzenlemelerin yapõlmasõš nemli ve gereklidir.
Kaynaklar
ArõSG., Bal ‚ E. TŸkenmiúlik Kavramõ: Birey Ve …rgŸtler A←
õsõndan …nemi. Yš netim Ve Ekonomi, 2008: 15/1 131-148.
Cihan YB. Onkoloji Bš lŸmŸnde ‚ alõúan Sa÷lõk Personelinde TŸkenmiúlik ve Depresyon DŸzeylerinin Sosyodemografik
…zelliklerle øliúkisi. Yeni Tõp Dergisi, 2011;28: 17-22.
‚ am O. TŸkenmiúlik Envanterinin Ge←
erlilik ve GŸvenilirli÷inin Araútõrõlmasõ VII.Ulusal Psikoloji Kongresi ‚ alõúmalarõ, TŸrk
Psikologlar Derne÷i Yayõnõ, Ankara, 1993, 155-160.
‚ am O. The Burnout in Nursing Academicians in Turkey. International Journal of Nursing Studies. 38(2), April 2001,:201Ð207.
‚ avuúo÷lu ø. Sõnõf …÷retmenli÷i Son Sõnõf …÷retmen Adaylarõnõn TŸkenmiúlik DŸzeylerinin øncelenmesi ‚ ukurova † niversitesi
Sosyal Bilimler EnstitŸsŸ Sõnõf …÷retmenli÷i Anabilim DalõYŸksek Lisans Tezi, Adana Ð 2009.
26
18 - 19 Mart 2014, øzmir
YAùAMA BAKIù: PSøKODRAMA ARACILIöIYLA øLERø YAùA ANLAYIù GELøùTøRME
Uzm. Dr. Ahmet Yi÷it Aktener
Psikodramatist, Psikiyatrist
øleri yaúa yš nelik algõ, aslõna bakarsanõz bir←ok algõmõz, i←inde yaúadõ÷õmõz toplumun de÷er yargõlarõ ile úekillenmektedir. Bu
nedenle gŸnŸmŸzde dinamizm, Ÿretkenlik ve eylem kavramlarõnõn gen←lik ile š zdeúleúmesi, yaúlõlara verilen de÷eri azaltmakla
kalmamõú, neredeyse yaúlõlõk=de÷ersizlik boyutuna ulaúmõútõr.
Peki durum ger←
ekten nasõldõr? Yaúlõ bireyler kendilerini de÷ersiz hissediyorlar mõ? E÷er š yleyse hangi koúullarda bš yle
hissediyorlar? Yaúlõlõkla umutsuzluk her zaman birlikte midir yoksa bu insanõn kendi š lŸm korkusununbasit bir dõúavurumu
mudur? øúte bu sorularõn yanõtõnõ merak eden kiúi karúõsõndaki bireyi anlama giriúiminde bulunucaktõr. Bu anlayõú giriúimde
Psikodrama š nemli bir ara←
tõr.
Psikodrama, Sosyometrik Psikodramatik Grup Psikoterapisinin kõsa adõdõr.
ønsanlar do÷al olarak sosyal canlõlardõr. øúte olsun, evde olsun, boú zamanlarda olsun grup halinde yaúarlar. Bu gruplarda nasõl
davranõúlar sergilendi÷i, kiúinin o grup i←
indeki konumunu belirler. Sosyometri grup i←
indeki iliúkileri š l←
me bilimidir. ølgi alanõ
grubun oluúumu, organizasyonu ve grup i←
indeki bireylerin birbirleri ile iliúkileridir.
Farklõ kriterler kullanarak grubun birbiri ile olan iliúkileri incelenir. Bu noktada farklõ kriterlerin farklõ kiúileri yakõnlaútõrdõ÷õ gš rŸlŸr.
…rne÷in birlikte ←alõúmak i←
in se←
ece÷iniz biri, dõúarõda hoú←a vakit ge←irmek i←
in se←
meyece÷iniz biri olabilir. Sosyometri ile grup
dõúõnda kalan bireyler saptanarak gruba ba÷lantõlandõrõlmasõama←
lanõr.
e÷in araútõrõlmasõ olarak tanõmlanmalõdõr. † ←
lŸ sistemin canlandõrma aya÷õdõr ve kiúinin
Psikodrama, eylem aracõlõ÷õyla ger←
sorunlarõnõ, isteklerini, umutlarõnõ, gelecek planlarõnõ sahnede yaúayarak ←š zŸm bulma, ger←ekli÷inin sõnama fõrsatõna eriúti÷i
noktadõr. Temel ama←bireyin kendisini ve di÷erini empati aracõlõ÷õyla tanõmasõdõr.
Canladõrma ile;
ƕDurumun gš rŸnŸr, somut, gŸncel hale getirilmesi,
ƕùimdi ve burada,
ƕBŸtŸnsel yaklaúõm,
ƕTŸm š ÷eleri inceleyebilme,
ƕSe←
eneklerin gš rŸlmesi,
ƕ‚ š zŸmŸn i←
ten gelmesi olasõolur.
ønsan do÷al olarak spontan ve yaratıcıdır. Davranma ve role girebilme hepimizin içinde taúıdı÷ımız, geliútirilebilir özelliklerdir.
Psikodrama aracılı÷ıyla kiúi ileri yaútaki bir bireyin rolüne girip bu yaúta ve durumda ne hissediyor, neler düúünüyor, nasıl bir
yaúam geçmiú, neleri baúarmıú ve neleri halen yapabilir durumda oldu÷una dair bir anlayıú geliútirebilir. øúte bu durumda sıklıkla
kiúi ileri yaúın sandı÷ı kadar mutsuz ve umutsuz de÷il tam tersine her yaútaki neúeyi; farklı türde de olsa enerjiyi barındırdı÷ını
algılar. Bu úekilde oluúan önyargılar ortadan kalkarak daha sa÷lıklı bir iletiúim ve iliúki olası hale gelir. Yani di÷erine yönelik
anlayıú ancak o kiúinin yerine, rolüne geçebildi÷imizde ne hissetti÷i, ne umdu÷u, ne düúündü÷ünü algıladı÷ımızda olasıdır. Bu
olasılık yukarıda tanımlanan úekliyle, psikodramanın temel araçlarından Rol De÷iúimi ile mümkün kılınır. Rol de÷iúimi di÷er
insana anlayıú geliútirmenin yani empatinin temelidir.
Psikodramanõn ←alõúma alanlarõ; iletiúim ve iliúkiler, beden ifadesi, farkõndalõk, hayalgŸcŸ ve imajinasyon ile do÷a←
lamadõr.
Herkes bir grup i←
inde yaúar. Grup i←
inde birey sŸrekli olarak di÷er insanlar ile karúõlõklõ iliúki halindedir. Buradaki dŸzensizlikler,
karõúõklõklar ve bozukluklar bireyde ve i←inde bulundu÷u grupta sorun ve ←
atõúmalara yol a←
ar. Sosyometri ile saptanan bu sorun,
grubun yeniden yapõlandõrõlmasõile dŸzenlenir. Bu yš ntemle ama←
lanan ÒDo÷al gruplarda mevcut olan kendi kendini düzenleyen
mekanizmaları korumak ve harekete geçirmektir. Bir insanı di÷erinin terapötik yardımcısı, bir grubu di÷erinin terapötik yardımcısı
olarak kullanarak probleme yaklaúmaktırÓ(Moreno, 1932).
Bš ylece ÒGrup psikoterapisinde uyum gösteremeyen tek birey de÷il, onunla iliúkide bulunan bir grup insan ele alınarak tedavi
edilirÓ(Who Shall Survive? Moreno 1934).
Bu úekilde Ÿ←lŸ sistem kullanõlarak ileri yaútaki bireye anlayõú geliútirilmesi ile o birey ile iliúkide bulunan yakõnlarõ ve tŸm sa÷lõk
personelinde de÷iúim sa÷lanmasõolasõolacaktõr.
27
18 - 19 Mart 2014, øzmir
GERøATRøDE MANøPULATøF VE BEDEN TEMELLø UYGULAMALAR
Nihat AYÇEMAN, M.Sc.
Akdeniz Üniversitesi, BESYO - Antalya
Giriú
Yaúlõlõk:Yaúlanma, canlõ molekŸl, hŸcre, doku, organ ve sistemlerinde zamanõn ilerlemesiyle ortaya ←õkan, geriye dš nŸúŸ
olmayan yapõsal ve iúlevsel de÷iúiklikler sŸrecidir. Di÷er bir tanõm; birbiriyle iliúki i←
inde olan; genetik, biyolojik, fizyolojik, yaúam
tarzõ, sosyal komponentler ve kronik hastalõklar gibi de÷iúkenlerin yaú ve zaman ile birlikte kompleks bir yapõsergilemeleridir.
Geriatri: Kõsaca ÒYaúlõ TõbbõÓya da ÒYaúlõlõk BilimiÓolan Geriatri, ileri yaú/yaúlõlõkta oluúan š zŸrlŸlŸk ve hastalõklardan yaúlõyõ
korumak, tedavi etmek ve sa÷lõ÷õnõ iyileútirmek Ÿzerine ←alõúan bir tõp dalõdõr. Yaúlõlõk hekimli÷i, yaúlõlõ÷a ba÷lõ olarak oluúan
sa÷lõk sorunlarõnõve bunlarõn tedavilerini inceler.
Sa÷lõklõ ve mutlu yaúlanma prensibine dayalõ yaúlõlõk bakõmõnda bedene zararlõ olmayan, hem medikal hem de do÷al olan tŸm
unsurlar de÷erlendirilir. Yaúlõlõk bakõmõ i←
in do÷al oldu÷u kadar etkili olan yš ntemlerin baúõnda Komplementer ve Alternatif Tõp
(CAM) ya da Tamamlayõcõve Alternatif Tõbbõn bir alt grubu olan Manipulatif ve Beden Temelli Uygulamalar gelmektedir (ùekil 1).
Manipulatif ve Beden Temelli uygulama anlayõúõ, ←o÷unlukla akla ilk olarak masaj dŸúŸncesini getirmektedir. Masaj, manipulatif,
do÷al ve koruyucu tõp uygulamalarõndan bir tanesidir.
Geriatride masaj veya manipulatif terapiler, yaúlõnõn sa÷lõk kalitesini korumak, artõrmak, bedensel-ruhsal-sosyal a←õdan daha
din←ve zinde kalmasõna yardõmcõolmak i←in, yaúlõlõk bilimine koruyucu hekimlik prensipleri dahilinde destek gš revi verir.
Geriatride Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Uygulamaları
Amerika Ulusal Sa÷lõk EnstitŸsŸ ←
ok geniú bir yelpazeye sahip Geleneksel, Tamamlayõcõ ve Alternatif Tõp uygulamalarõnõ
Complementary and Alternative Medicine (CAM) adõ altõnda 5 temel gruba ayõrarak konuya a←õklõk getirmeye ←alõúmõútõr. Bu
bilgilerin õúõ÷õ altõnda konuya baktõ÷õmõz zaman, sadece yaúlõlarda de÷il herkese yš nelik genel sa÷lõ÷õ iyileútirmek ve
hastalõklardan korunmak i←
in ←
ok sayõda se←ene÷in oldu÷u dikkat ←
ekmektedir.
Tamamlayõcõ ve Alternatif Tõp CAM (Complementary and Alternative Medicine: tamamlayıcı ve alternatif tıp) son yõllarda bir←ok
yaúlõ bireyin ve yaúlõ bakõcõlarõnõn dikkatini ←
ekmiútir ve iyi sebepler i←
in cezp etmiútir. CAM š zellikle geleneksel tõpla
karúõlaútõrõldõ÷õnda genellikle ileri yaútaki kiúilerin sa÷lõ÷õ i←in daha hafif ve gŸvenli bir úekilde tedavi edilmesini ama←edinmiútir.
CAM uygulayõcõlarõ bedenin kendi savunmasõnõ ve kendi kendisini tedavi etme mekanizmasõnõ harekete ge←
irmek ve bedeni
gŸ←
lendirmek i←
in iyi sa÷lõk uygulamalarõnõteúvik etmeyi ama←
larlar. 4
ønsan bedeni, beyni ve ruhunun eúsiz yapõsõ CAM uygulayõcõlarõna yol gš stermekte ve tedavilerin hastalara š zel olmasõnõ
gerektirmektedir. Kõsa ofis ziyaretleri ve hastanede kalma gibi durumlarõn aksine CAM uygulayõcõlarõileri yaútaki bireylere gerekli
zaman ve ilgiyi gš stermektedir. Aynõ zamanda bu teknikler ile ileri yaúlardaki kimselere iyileúebilecekleri dŸúŸncesi ve cesareti
4
aúõlanõr.
Teknolojik ←
a÷õmõzda, yaúlõlõktaki kronik a÷rõlarõn ←
o÷unun genellikle ila←
larla tedavi edilmesi tavsiyesine ra÷men, CAM ya da
do÷al terapilerin daha yaygõn olarak kabul edilir duruma geldi÷i gš rŸlmektedir. AmerikaÕ
da yaúayan 65 yaú Ÿzeri yaúlõ
toplulu÷unun %88 CAMÕ
õ, beslenme ŸrŸnleri ve kiropratik ile birlikte kullandõ÷õ rapor edilmektedir. Yaú artõúõ ile birlikte beslenme
5
ŸrŸnleri ve kiúisel uygulamalarõn kullanõmõnda pozitif bir iliúki oldu÷u gš rŸlmektedir.
AmerikaÕ
da yaúayan yetiúkin toplumunda ←
ok sayõda CAM uygulamalarõ kullanõmõnda artõúlarõn oldu÷u, 2002Õ
den 2007 yõllarõ
arasõndaki verilerde en ←
ok artõúõn derin nefes ←
alõúmalarõ, meditasyon, masaj ve yoga uygulamalarõnda anlamlõartõúlarõn oldu÷u
gš rŸnmektedir.
Manipulatif ve Beden Temelli Uygulamalar
Manipulatif ve beden temelli uygulamalar úemsiyesi altõnda CAM terapilerinden oluúan heterojen bir grup yer almaktadõr.
Kiropratik ve osteopatik manipulasyon, masaj terapi, Tui Na, Refleksoloji, Rolfing, Bowen tekni÷i, Alexander tekni÷i ve bunlara
benzer di÷er metotlarõ i←
ermektedir. AmerikaÕ
lõlar Ÿzerinde yapõlan araútõrmada yetiúkinlerin %3Õ
Ÿnden %16Õ
sõna kadar olan
6,7
kõsmõ bir yõlda kiropratik uygulama gš rmŸú, buna karúõn %2 ila %14Õ
Ÿ masaj terapisi gš rmŸú oldu÷u belirlenmiútir. 1997
yõlõnda A.B.DÕ
de yaúayan yetiúkinlerden 192 milyon kadarõ kiropratik uygulamasõ yapan hekimleri ziyaret etmiú ve 114 milyonu
masaj terapistlerine baúvurmuútur. Bu ziyaretlerin toplamõ CAM pratisyenlerine yapõlan ziyaretlerin %50Õ
sini oluúturmaktadõr.
Son araútõrmalara gš re, kiropraktik/masaj terapinin %89 ile Amerikalõlar tarafõndan en ←
ok kullanõlan ilk Ÿ←CAM uygulamasõndan
biri oldu÷u rapor edilmiútir.8
Manipulatif ve beden temelli uygulamalar š ncelikle kemikler, eklemler, yumuúak dokular, dolaúõm gibi vŸcut sistemleri ve yapõsõ
Ÿzerinde yo÷unlaúmõútõr. Bazõ uygulamalar ‚ in, Hindistan ve Mõsõr gibi geleneksel tõp yš ntemlerinden tŸremiúken, di÷erlerinin
de son 150 yõlda geliútirildi÷i gš rŸlmektedir (kiropratik, osteopatik uygulamalar).9
Yaúlılıkta Dokunmanın …nemi - Dokunma Terapisi
Masaj dokunmaktır; dokunmak, saygıdır, sevgidir, aúktır, úifadır…(N.Ayçeman).
Dokunma duyusu ilk kez ana rahminden hayata baúlarken ger←
ekleúir. Sevgi, gŸvenlik, mutluluk, itimat, úefkat, beslenme ve
hareketi annenin temasõ ve kucaklamasõ aracõlõ÷õ ile yaúarlar ve hislerini belirtirler. Yaúlõlarõn duygu ve hisleri ←
ocuklardan ←
ok
mu farklõ? ønsan bŸyŸdŸk←
e temas miktarõúiddetle azalõr ve ergenlik ←
a÷õnda neredeyse dokunmama kuralõ hakim olur. Ondan
28
18 - 19 Mart 2014, øzmir
sonraki yõllar genellikle dokunmadan ve dokunulmaktan yoksun ge←er ve bir an gelir ki, insan dokunma ve dokunulma a←
lõ÷õ
hisseder, neredeyse ←ocuksu yõllarõna dš ner ve dokunulmaya hasret kalõr. Ne yazõk ki, o an genellikle yaúlõlõk anõdõr ve yaúlõbir
insan, artõk ←
ocuk ruhlu bir yaúlõdõrÉ Dolayõsõyla dokunma ihtiyacõnõn temel bir ihtiya←oldu÷u, organizma yaúadõ÷õ sŸrece bu
ihtiyacõn tatmin edilmesi gerekti÷i anlaúõlmalõdõr.
Dokunma ve hissetme sš zcŸklerinin birbiriyle ba÷lantõsõ ←ok gŸ←
lŸdŸr, tõpkõ anne-o÷ul arasõndaki ba÷ gibidir. Bir úeye veya
birilerine dokunmak onu hissetmektir. …te yandan, duygusal yš nden ÒhissetmekÓ(kendimi mutlu hissediyorum) duygusal bir
durum yaúandõ÷õ anlamõna gelir. Sanki beden bu duyguyla sarõlmõú ve ←
evrelenmiú gibidir. Dokunmanõn sevgi, sõhhat, mutluluk
12,13
ve úifa i←
in gŸ←
lŸ bir ara←oldu÷u a←õk ve bu ara←
lardan en iyi ve bilin←
li yapõlanõmasajdõr.
Dokunma terapisi/masaj, fiziksel dokunma ile bedensel, zihinsel ve duygusal etkileri ifade eden ve úifalõ dokunuú/sõvazlama
anlamõnda kullanõlabilir. Dokunsal terapinin amacõ, kiúiye/hastaya bŸyŸk bir zindelik/sõhat duyusu vermek, stresi azaltmak ve
12,13,14
a÷rõyõhafifletmektir, bu suretle yaúlõda oluúan gerginlik, agresif davranõúlar azalõr ve genel iyilik hali meydana gelir.
Bir yaúlõ i←
in masaj dokunulmaktõr, gŸzelliktir, sevilmektir, ilgilenilmektir. Dokunarak masaj, sadece fiziksel ve dokunsal uyarõm
de÷il, duygusal dokunmayõ da ifade eder. Dokunma ihtiyacõnõn temel bir ihtiya←oldu÷u, zira e÷er organizma yaúayacaksa bu
ihtiyacõn tatmin edilmesi gerekti÷idir. Masaj da dokunma gibi bir ihtiya←olarak gš rŸldŸ÷Ÿ zaman ancak amacõna ulaúacaktõr.
Bir yaúlõya dokunmak, onu okúamak, ona sevgi ve úifayõ dokunma aracõlõ÷õyla hissettirmek/vermek, onun i←
in her úeyden daha
š nemli olsa gerekÉ Yaúlılıkta, dokunulmak, okúanmak ve sevilmek için yaúlılı÷ı beklemeye gerek yok, çocukluktan baúlayarak
sürekli dokunmak, okúamak ve dokunarak sevmek gerekir.
Geriatride Masajın Önemi
Masaj, terapi ama←
lõ yapõlan sõvazlama, yo÷urma, baskõ, ovma ve titretme gibi teknikleri i←
eren vŸcudun yumuúak dokularõnõ
manipŸle etme yš ntemi olarak tanõmlanmaktadõr. ÒElle birebir olarak uygulanan, fizyolojik ve psikolojik etkiler meydana getiren
sa÷lõk, spor, estetik ve gŸzellik gibi alanlarõ kapsayan bir uygulama dalõdõr.ÓTerapš tik masaj, genel gevúeme, uykuda iyileúme
ya da kassal sõzõ ve a÷rõlarõn azaltõlmasõ gibi; beden sa÷lõ÷õnda genel iyileútirmeler yapmak i←
in tŸm bedenin yumuúak
dokularõna yapõlan manipulasyondur.14,15
Yaúlõinsanlarõsõkõntõlõbir yaúama sokan durumlarõn baúõnda yaúlõlõk ve a÷rõetkileúimi gelir. A÷rõgenellikle hastalõklarla kendisini
gš sterir. AmerikaÕ
da evde ya da bakõm evlerinde oturarak yaúam sŸren yaúlõ toplulu÷un %50Õ
inden %25Õ
i a÷rõdan dolayõ sõkõntõ
←
ekmektedir. Bakõcõ/hemúire evlerindeki a÷rõprevalansõ%45 ila %80 oranõnda, yerleúik yaúayanlarõn %40 ila %50Õ
i analjezikleri
16
erisinde olan yaúlõ insanlar, genellikle iskelet kas sistemi a÷rõlarõ, sõrt, boyun, bel,
kullanmaktadõr. Sa÷lõklõ yaúam beklentisi i←
eklem a÷rõlarõ, tansiyon, anksiyete, osteoporoz ve kalp-damar rahatsõzlõ÷õ gibi, yaúlõlõ÷a ba÷lõ olarak geliúen ←
ok sayõda kronik
rahatsõzlõktan dolayõ sõkõntõ←
ekerler 17,19. Farklõtoplumlarda ve farklõortamlarda yaúayan yaúlõlarda etkiler farklõlõk gš sterdi÷i gibi
cinsiyetler arasõnda da farklõlõklar olabilmektedir.17 Neticede, tŸm yaúlõlarda yaú ile birlikte fiziksel ve fizyolojik gerilemelerin
olmasõile birlikte a÷rõ, sõzõve sõkõntõveren rahatsõzlõklarõn olmasõda ka←õnõlmazdõr. Bu tŸr kayõp ve gerilemelerin yanõnda sosyal
ortamdan uzaklaúma ve kõsõtlõ fiziksel aktiviteye sahip olmalarõyla birlikte gŸnlŸk rutin iúlerini baúaramamalarõndan dolayõ,
17,18
Onlarõn yaúamõnda, š zellikle bu
korkulu, tedirgin, depresyonlu ve yalnõzlõk i←
erisinde bir yaúam ortamõna girmektedirler.
noktada azalan, sosyal temasla birlikte artan kronik a÷rõlarõn paylaúõlmasõ ve hafifletilmesi i←
in š zellikle masaj š nemli bir tedavi
úekli olarak š ne ←õkmaktadõr. Masaj terapi, kronik a÷rõlarõ ve hafif yaralanmalarõn a÷rõsõnõ azaltõr, kas spazmlarõnõ ve
gerginliklerini hafifletir ve yaúlõlara daha fazla fiziksel ve sosyal etkileúim olana÷õsundu÷u i←
in hareketlilik artõúõnõda beraberinde
getirir. Ya da, fiziksel ve sosyal iletiúimin artõúõ, hareketlilik artõúõnõ bereberinde getirerek yaúlõlardaki genel a÷rõlarõn
hafiflemesine de yardõmcõolur.18
Masaj terapinin faydalarõ sadece a÷rõnõn hafiflemesi yš nŸnde de÷il, aynõ zamanda yaúlõlarõn genel sa÷lõk, zindelik-sõhhat
durumunu korumada faydalõdõr. Masaj, sinir sisteminin uyarõm cevabõnõ-uyarõm kalitesini korur ve restorasyonunu sa÷lar, fiziksel
ve mental kayõplarõn deste÷inde yaúlõlara olanak sa÷lar. …zellikle, Alzheimer hastasõyaúlõlarõn masaj terapiye olan yanõtlarõ, tõpkõ
17,18
Buna
di÷er iletiúim formlarõgibi ve kiúinin kendisini gŸ←
lŸ ve š zel oldu÷unu hissetmesi a←õsõndan mŸkemmel sonu←
lar sunar.
ek olarak, masaj anksiyete, depresyonu hafifletebilir ve yaúlõ hastalarõn ←ok ihtiya←duydu÷u dokunmanõn mutlulu÷unu yaúatma
olana÷õsunar. 14,15
Yaúlılara …zel Geriatrik Masaj
Yaúlõ insanlara yapõlan masajõn niteli÷i, tekni÷i ve yapõlõú š zelli÷i itibariyle farklõlõk gš stermektedir. Bundan dolayõ, yaúlõlarõn
kendisine š zel olan masaj ÒGeriatrik MasajÓismi ile anõlmaktadõr. …zellikle Amerika gibi BatõŸlkelerinde ←
ok yaygõn olan geriatrik
masaj ya da yaúlõ/yaúlõlõk masajõ, yaúlõ toplulu÷unun š zel ihtiya←
larõna gš re planlanan bir masaj formudur. Geriatrik masaj,
yaúlõnõn sa÷lõk kalitesini korumak, artõrmak, bedensel, ruhsal ve sosyal a←
õdan daha din←ve zinde kalmasõna yardõmcõolmak i←in
yaúlõlõk bilimine koruyucu hekimlik prensipleri dahilinde destek gš revi verir.14,15
Kan dolaúõmõnõ iyileútirmek, a÷rõyõ hafifletmek, sakinleútirmek, yatõútõrmak ve hareket geniúli÷ini artõrmak i←
in bedenin yumuúak
dokularõnõellerle manipule etmeyi kapsar. Eklemlerin aktif ya da pasif hareket ettirilmesi de geriatrik masajõn bir par←
asõdõr. Yaúlõ
insanlar, genellikle Alzheimer, Parkinson hastalõ÷õ, artrit, diabet ve kalp-dolaúõm rahatsõzlõ÷õ gibi, yaúlõlõ÷a ba÷lõ olarak geliúen
←ok sayõda rahatsõzlõktan dolayõ sõkõntõ ←
ekerler. Neticede, yaúlõlar zayõf kan dolaúõmõna ve kõsõtlõ fiziksel aktiviteye sahiptirler.
Yaúlõlarõn ←
o÷u aynõzamanda korkulu, tedirgin, depresyonlu ve yalnõzlõk i←
erisinde yaúarÉ
Teknolojik ←
a÷õmõzda, yaúlõlõktaki kronik a÷rõlarõn ←
o÷u genellikle ila←
larla tedavi edilmesi tavsiyesine ra÷men, tamamlayõcõ ve
alternatif ya da do÷al terapiler daha yaygõn olarak kabul edilir duruma gelmiútir. Bu š rneklerden biri olan masaj, ila←ile tedavi
edilen bazõ hastalõklarõn iyileúmesini hõzlandõrõr ve a÷rõnõn hafiflemesini kolaylaútõrõr. Masaj, bedene do÷rudan temas ile terapiyi
sundu÷u i←
in Alzheimer hastalarõnõn gevúemesi i←
in ideal bir yoldur, bš ylece hastalõkla eúlik eden anksiyete seviyesini azaltõr.
Masaj aynõ zamanda uyarõcõ etkiler meydana getirmektedir ve hareketsiz yaúayan yaúlõlarõn fiziksel hareketlili÷ine katkõda
29
18 - 19 Mart 2014, øzmir
bulunur. Geriatrik masaj, yaúlõnõn genel sa÷lõ÷õnõ iyileútirmede ve korumada yardõmcõ oldu÷u gibi, yaúlõlõktan dolayõ kaybedilen
ya da azalan fiziksel fonksiyonun geri kazanõlmasõnda da yardõmcõ olabilir. Buna ek olarak, yaúlõlar i←
in masaj, anksiyete,
depresyonu hafifletme ve yaúlõ hastalarõn ←ok ihtiya← duydu÷u dokunmanõn mutlulu÷unu yaúama, sevilme, ilgilenilme ve
úõmartõlma duygusu demektir.
Demans (Bunama) i←in Dokunma ve Masaj
Bir yaúlõ i←in masaj, dokunulmaktõr, sevilmektir, ilgilenilmektir. Dokunma masajõ/dokunarak masaj, genel olarak, dokunsal
uyarõm, periferal dokunma ile sinirsel uyarõm, dokunsal masaj, aromaterapi, masajõ, el masajõ, fiziksel dokunmayõ ifade eden ve
sõvazlama anlamõnda kullanõlabilir. Dokunma masajõ, demanslõ hastalara gŸnlŸk bakõm aktivitelerinin bir par←
asõ gibi, di÷er
uygulamalarla kombine olarak verilebilir. Dokunsal masaj uygulamanõn ama←
larõ, hastaya bŸyŸk bir zindelik/sõhhat duyusu
vermek, stresi azaltmak ve a÷rõyõ hafifletmektir, bu suretle anksiyeteyi ve hastalardaki sinirli davranõúlarõ dŸúŸrŸr. Dokunma
masajõ bedenin farklõ bš lgelerine uygulanabilir ve bakõm evlerindeki (huzurevleri) personel ve aile bakõcõlarõ tarafõndan bile
yapõlabilir. Hedef grup ←
ok geniú bir ←
eúitlili÷e sahip olmakla birlikte, masaj uygulamasõnõn frekansõ ve uzunlu÷u da ←
eúitlilik
gš sterebilir.
Hastaya Faydası Nedir?
Demansõbulunan hasta yaúlõlar Ÿzerinde yapõlan masaj ←
alõúmalarõna gš re, dokunma ve dokunarak masajõn iyi sonu←
lar verdi÷i
rapor edilmektedir. Uzun sŸreli ←
alõúma sayõsõ ←
ok az, genellikle kõsa sŸreli ←
alõúmalar yapõlmõútõr. Bu ←
alõúmalarõn ←
o÷unda
ellere masaj yapõlmõútõr. Yapõlan ←alõúmalarõna bakacak olursa. Farklõ seviyelere sahip 4 yaúlõ Ÿzerinde, 6 ay sŸreyle (toplam
204 uygulama) haftada iki seanstan 30 dakika sŸreyle yapõlan masajõn sonu←larõna gš re; fiziksel gevúemede %59, uyku iste÷i
%34, masaj yapan kiúilerle iletiúim i←
in farklõ davranõú úekillerinin arayõúõnda %59, anormal davranõúlarõn durmasõ ya da
azalmasõnda %79 etkili oldu÷u bulunmuútur. 16 hasta Ÿzerinde yapõlan bir ←
alõúmanõn sonu←larõna gš re; depresyon, anksiyete,
ruhsal durum, aktivite, dokunabilirlik ve bazõ hafõza fonksiyonlarõ Ÿzerinde masajõn pozitif etkileri kaydedilmiútir. Di÷er bir
←
alõúmaya gš re; ←
õrpõntõ, ba÷õrma/←õ÷lõk, saldõrganca yakalama ve baúka bir yere gitmeye ←
alõúmanõn sõklõ÷õnda anlamlõ
derecede azalma etkilerinin oldu÷u belirtilmiútir. Baúka bir araútõrmada, daha az sayõda korkulu/tedirgin davranõú rapor edilmiú,
iki ←
alõúma, her masaj š ncesine gš re masaj sonrasõnda kalp atõm sayõsõnda (nabõz) azalma oldu÷unu belirtmiútir.
Sonu←olarak; masaj, yaúlõlarõn psikolojik ve fonksiyonel sa÷lõklarõ Ÿzerinde pozitif etkilere sahip oldu÷u gibi, demansõ olan
insanlar Ÿzerinde pozitif etkilere sahip oldu÷u sš ylenebilir. Alzheimer hastasõ yerleúik/pasif yaúlõlar i←
in de bu faydalar ge←
erlidir,
bunun yanõnda di÷er bazõ faydalarõ da beraberinde getirdi÷i gš zlenmiútir. ‚ ŸnkŸ, masaj, gevúeme ve uyarõcõ etki olarak iki
yoldan kullanõlabilir; hem gevúeme hem de uyarõcõ etki amacõyla kullanõldõ÷õndan dolayõ, hem sakinleútirici hem de uyum ya da
uyarõya yanõt verme etkilerini meydana getirebilir.
Sonu←
Geriatrik masaj, š zellikle geliúmiú Ÿlkelerde (Amerika, øngiltere) tõbbi camia tarafõndan kabul gš rmektedir ve gŸn ge←
tik←
e de
š nemi artmaktadõr. Doktorlar, yaúlõ insanlar i←
in ←
o÷unlukla kan dolaúõmõnõ iyileútirme ve artritik semptomlarõ azaltmak amacõyla
masajõ š nermektedirler. Bazen, hareketlili÷i iyileútirmeye yardõmcõ olmasõ i←
in Parkinson hastalarõna da re←
etelenmektedir. Bazõ
hastalõklarõn tedavisinde ila←ile birlikte yardõmcõ tedavi úekli olarak masaj verilmektedir. Almanya gibi Ÿlkelerde, aile hekimleri
hastanõn ihtiyacõkadar masajõre←
eteye yazmaktadõr. Bu Ÿlkelerin ←
o÷unda, huzur evlerinde ve yaúlõbakõm merkezlerindeki yaúlõ
bakõm programlarõ i←
erisinde š zellikle masaja yer verilmektedir. TŸrkiyeÕ
de maalesef bu konuda bŸyŸk eksiklikler var. Batõda,
masaj mesle÷ine olan saygõve ilginin Ÿlkemizde de olmasõi←in hepimizin sa÷duyulu davranmasõgerekiyor.
30
18 - 19 Mart 2014, øzmir
Referanslar
1.American College of Sports Medicine Position Stand on Exercise and physical activity for older
adults. Med Sci Sports Exerc. 1998 Jun;30(6):992-1008
2.Spirduso W.W. Physical dimensions of aging. 2th. Ed. Champaign, IL: Human Kinetics; 1995. p.4-30
3.Pahor P., Applegate W.B., Recent advances: Geriatric med. BMJ 1997;315:1071-1074
4.Carlson LK., Reimbursement of complementary and alternative medicine by managed care and
insurance providers. Alternative Ther Health Med. 2002; 8:38-49.
5.Ness J, Cirillo DJ, Weir DR, Nisly NL, Wallace RB. Use of complementary medicine in older Americans: results from the health
and retirement study. Gerontologist 2005; 45: 516Ð24.
6.Astin JA., Why patients use alternative medicine: results of a national study. J. Am. Med. Assoc. 1998;279(19):1548-1553.
7. Barnes P, Powell-Griner E, McFann K, Nahin R., Complementary and alternative medicine use among adults:United States,
2002. CDC Advance Data Report 2004; 343.
8. Eisenberg DM, Davis RB, Ettner SL, et al. Trends in alternative medicine use in the United States, 1990-1997: results of a
follow-up national survey. J. Am. Med. Assoc. 1998;280(18):1569-1575.
9.Vickers A., Zollman C., ABC of complementary medicine. The manipulative therapies: osteopathy and chiropractic BMJ
1999;319:1176-1179
10.Rowe M, Alfred D. The effectiveness of slow stroke massage in diffusing agitated behaviors in individuals with AlzheimerÕ
s
disease. J Gerontol Nurs 1999;25:22-34.
11.Lohman JS.Massage for elders:An ever-growing opportunity.Massage Therapy Journal 2001;40:60-79.
12. Sansone P, Schmitt L. Providing tender touch massage to elderly nursing home residents: A demonstration project. Geriatr
Nurs
2000;
21:303-8.
13. Field TM, Touch therapy effects on development. International Journal of Behavioral Development. 1998; 22 ( 4) :779-797
14.Vickers A, Zollman C, ABC of complementary medicine: Massage therapies. BMJ 1999;319:1254-1257
15. Field T., Research on the benefits of therapeutic massage. In N. Faass ed. Integrating complementary medicine into health
systems. Gaithersburg, MD: Aspen. 2001. p. 622-628
16. Gloth FM, Pain Management in Older Adults: Prevention and Treatment. JAGS 2001; 49:188Ð199,
17. Khaw KT, Healthy aging. BMJ 1997;315:1090-1096
18. Lohman JS. Massage for elders: An ever-growing opportunity. Massage Therapy J. 2001;40:60-79.
19. Barnes P. M., Bloom B., Nahin R. L. Complementary and alternative medicine use among adults and children: United
States, 2007. National Health Statistics Reports. 2008;12:1Ð23
20.Rech Soins Infirm 1997 Jun;(49):11-66 Malaquin-Pavan E Hospital Corentin Celton AP-HP.
21.Hall GR, Buckwalter KC. Progressively lowered stress threshold: a conceptual model for care of adults with Alzheimers
disease. Arch Psychiatr Nurs 1987;1(6):399-406.
22.Kim EJ, Buschmann MT. The effect of expressive physical touch on patients with dementia. Int J Nurs Stud 1999;36(3):23543.
23.Sansone P, Schmitt L. Providing tender touch massage to elderly nursing home residents: A demonstration project. Geriatr
Nurs 2000; 21:303-8.
24.Mosher-Ashley PM, Barrett PW. A Life Worth Living: Practical Strategies for Reducing Depression in Older Adults. Baltimore:
Health Profession Press, 1997.
25.Scherder E, Bouma A, Steen L. Effects of peripheral tactile nerve stimulation on affective behaviour of patients with probable
Alzheimers disease. American Journal of Alzheimers Disease 1998;13:61-69.
26.Snyder M, Egan EC, Burns KR. Efficacy of hand massage in decreasing agitation behaviors associated with care activities in
persons with dementia. Geriatr Nurs 1995;16(2):60-63.
31
18 - 19 Mart 2014, øzmir
GERøATRøDE ORøJøNAL YOGA SøSTEMø
Prof. Dr. ùebnem APAYDIN
Yoga kontrol etmek demektir. Bedenin, duygularõn ve zihnin mŸkemmel kontrolŸdŸr. Yoga aynõ zamanda birleútirmek anlamõna
gelir. ønsanõ do÷a ve evrenle birleútirir. Yoganõn bŸtŸnleúmek anlamõ da vardõr. Bedenin, zihnin ve ruhun mŸkemmel
bŸtŸnleúmesidir.
Yoga, bedeni kullanma kõlavuzudur. Yoga bireye sahip oldu÷u bedeni en iyi úekilde kullanma becerisini kazandõrõr. …zgŸven
geliúir. Yoga teknikleri bireyin beden ve zihin Ÿzerindeki kontrolŸnŸ geliútirerek olumsuz alõúkanlõklarõ giderici etkiler yaratõr.
Beslenme alõúkanlõklarõnõdŸzene sokar. Algõlama gŸcŸnŸ arttõrõr ve bilinci yŸkseltir.
Sekiz basamaklõ bir kiúisel geliúim sistemidir. Derin felsefeye ve bilimsel a←õklamalara dayanmaktadõr. Yoga derken Orijinal
Yoga SistemiÕ
ni kastediyoruz.
Zamanla farklõ kiúiler, Orijinal Yoga SistemiÕ
nin 8 basama÷õndaki tekniklerden yararlanmõú ve bu tekniklerin bir kõsmõnõ alõp,
ta yoganõn sš zde farklõtŸrleri meydana gelmiútir.
onlara farklõisimler takmõútõr. Sonu←
Fiziksel ve zihinsel sa÷lõ÷õnõ hayat boyu korumak isteyen Ò0Õ
dan 100 yaúõna kadarÓherkes Yoga yapabilir. Hamileler, Annebebek, ‚ ocuklar, 60 yaú ŸstŸ, ‚ iftler, Aileler i←
in Yoga ve Yoga terapi (←
eúitli rahatsõzlõklar i←
in) ←
alõúmalarõna katõlarak her yaúta
Yoga yapmak mŸmkŸndŸr.
Geriatride orijinal yoga sistemi hastalõklara alternatif tedavi olarak, bedenin ←
alõúõp gŸ←
lenmesi ve a÷rõlarõn giderilmesi i←in, do÷ru
nefes almak i←
in, stresin ve uyku bozukluklarõnõn giderilmesi ve konsantrasyonun geliúmesi i←
in uygulanõr.
ønsanlar genelde yaú ilerledik←
e bedenlerini yeterince ←alõútõrmayarak ve dŸzensiz beslenerek sa÷lõklarõnõ her gŸn biraz daha
kaybetmektedirler. Kifoz, skolyoz, osteoporoz, hipertansiyon, depresyon, anksiyete, kanser, diyabet ve Parkinson Ÿzerine
yoganõn olumlu etkilerini gš steren araútõrmalar vardõr. Kolesterol ve lipid dŸzeyleri de yoga ile normale dš nmektedir.
Yoga teknikleri sempatik ve parasempatik sinir sistemlerini dŸzene sokmakta ve psikosomatik hastalõklarõ š nleyip
iyileútirmektedir. Yoga etkili bir sa÷altõm aracõdõr. Tõbbi tedavi ile birlikte, dŸzenli uygulama ile her tŸrlŸ sa÷lõk sorunu yogadan
yarar gš rebilir. Hastalõ÷õn yol a←
tõ÷õstres ve tõbbi tedavinin yan etkileri ile baú etmede ←
ok etkilidir. Ba÷õúõklõk sistemi gŸ←lenir.
Spor egzersizlerinin aksine yoga yapabilmek i←
in mutlaka gŸ←
lŸ, sa÷lam ya da esnek vŸcutlu olmak gerekmez. Sõrt ŸstŸ yatarak
yapõlan úifalanma teknikleri de vardõr.
DŸzenli uygulama ile omurga esnekli÷i artar ve eklemler esner, kas ve kemikler uyumlu úekilde gŸ←
lenir, kaslar zorlanmadan
do÷al bir úekilde esnekleúir, kas dengesizli÷i ortadan kalkar, sa÷ ve sol taraftaki kaslar aynõgŸ←ve esnekli÷e sahip olur. Boy ve
kilo dengesi tutturulur. Fazla kilolar giderilir. Beden enerji, canlõlõk ve hafiflik kazanõr. Bedensel hareketlerde farkõndalõk artar.
Birey bedenin ihtiya←
larõnõ algõlar. Duruú dŸzelir. Baú, boyun, sõrt ve bel a÷rõlarõ ve bu yŸzden ←ekilen konsantrasyon ve
dŸúŸnme gŸ←
lŸ÷Ÿ, sinirlilik, gerginlik ve š fke giderilir. Yoga duruúlarõ aracõlõ÷õyla geliúen do÷ru ve dengeli bedensel duruú
fiziksel, zihinsel, duygusal ve ruhsal dengeyi de sa÷lar. Kaslardaki kan dolaúõmõ yenilenir ve toksinler atõlõr. Metabolizma
canlanõr.
alõúmalarõile nefes derinleúir ve yavaúlar, sempatik ve parasempatik sinir sistemi gevúer ve duygular yatõúõr, kalp atõúlarõ
Nefes ←
dŸzene girer ve kardiyovaskŸler sisteminin ←
alõúma ritmi dengelenir, nefes sakinleúince kalp ve akci÷erler rahatlar ve gŸ←
lenir,
yorgunluk atõlõr, solunum hastalõklarõš nlenir, beyinden endorfinler salgõlanõr, korku ve endiúeler yok olur.
Bedenin ve zihnin gŸnlŸk gerginlik ve strese tepkisi yoga ile olumlu bir úekilde de÷iúir. Yaúamõn temposu yavaúlar. Bakõú a←õsõ
de÷iúir ve zorluklarla daha kolay baúa ←
õkõlõr. Olumsuzluk yaratan olaylarõn sonu←
larõ bŸyŸtŸlmez. Duygular yatõúõr ve endiúe
azalõr. De÷ersizlik hissi ortadan kalkar. Olumsuz dŸúŸnceler kontrol edilir ve olumlu yš nde geliútirilir. Birey i←
indeki boúluk
duygusundan kurtulur. øletiúim dŸzelir.
Beden gevúeyince zihin susar, sinirler boúalõr ve kaslar gevúer. Nefes alõú veriú hõzõ azalõr, akci÷erler rahatlar ve solunum
sistemi dinlenir. Pozitif enerji ve motivasyon artar. Yoga sayesinde kiúi doyumlu ve huzur dolu olur.
Yoga gevúeme teknikleri sayesinde birey daha sa÷lõklõ uyuyarak ve dinlenerek daha canlõ ve enerjik olur. Organizma sistematik
olarak derin bir gevúeme durumuna gelir.
Yoga ile zihinsel konsantrasyon artar. Fiziksel ve zihinsel olarak yapõlan her iúin daha iyi bir úekilde yapõlmasõ sa÷lanõr. Zihin
yavaúlar, bakõú a←õsõ de÷iúir, olumsuz dŸúŸncelerden kurtulur. Birey kendisine odaklanmayõ š ÷renir ve gŸnlŸk kaygõlardan
uzaklaúõr.
32
18 - 19 Mart 2014, øzmir
2014 øLERø YAù SEMPOZYUMU
Dr. S. Sırrı AYDOöAN
Saygõde÷er konuklar, hepinizi sevgiyle, saygõyla, dostlukla selamlõyorum. Hepiniz hoúgeldiniz. BugŸn burada bulunma
sebebimiz mahalli idarelerin gŸndemlerine ne yazõk ki ←
okta sõk almadõ÷õbir alan: Yaúlõlõk.
øzmir BŸyŸkúehir Belediyesi olarak ge←
ti÷imiz ekim ayõnda østanbul'da dŸzenlenen UluslararasõYaúlõlõk Giriúimi'nde "YaúlõDostu
Kent" Ÿnvanõnõ øzmir'e kazandõrmanõn gurur ve mutlulu÷unu yaúadõk. Bu Ÿnvanõn pekiútirdi÷i sorumlukla yaúlõ destek
hizmetlerimizi gŸ←
lŸ kõlmaya devam ediyoruz. Sa÷lõklõyaú alma, hepimizin Ÿzerinde hassasiyetle durmamõz gereken konulardan
biri. Giderek yaúlanan bir dŸnyada ve yaúlõ nŸfusunun giderek arttõ÷õ øzmirimizde yaúlõlõk Ÿzerine dŸúŸnmeye baúlamanõn,
projelere bu ba÷lamda yš n vermenin, yaúlõ destek hizmetlerimizin yanõ sõra yaúlõlõk temalõ de÷iúik etkinliklere yer vermenin son
derece š nemli oldu÷unu dŸúŸnŸyoruz. Bš ylelikle, vatandaúlarõmõzõn sa÷lõklõ yaúlanma konusunda bilin←lenmesine katkõ
sa÷lamayõ ama←
lõyoruz. Bu dŸsturla hizmetlerimizin bilimsel yaklaúõmla iúbirli÷ini arttõrarak sa÷lõklõ ve baúarõlõ yaúlanma temalõ
paneller dŸzenliyor, alzheimer hastalõ÷õna dair vatandaúlarõmõzõn bilin←
lenmesine katkõda bulunuyor ve yaúlõlõk temalõ sanatsal
etkinliklerle de bu hizmetlerin ←
ekicili÷ini arttõrmaya ←alõúõyoruz. Gen←
li÷in hemen her fõrsatta yŸceltildi÷i gŸnŸmŸzde daha
ger←
ek←i-bilimsel bilgiler õúõ÷õnda sa÷lõklõ yaú almayõ vurgulayarak, kiúilerin bu sŸre←
le daha barõúõk olarak baú etmelerini
sa÷lamayõ hedefliyoruz. Yaúlõlõ÷õn her daim vurgulanan olumsuz yanlarõnõn aksine bilgelikle de yaúanabilece÷ini hatõrlatabilmeyi
umuyoruz. Yaúlanmanõn, hayat sŸrecinin do÷al bir evresi oldu÷unun ve yaúlõ haklarõnõn insan haklarõ oldu÷unun farkõndayõz.
Yaúlõlarõmõzõ geleneklerin, kŸltŸrŸn, bilginin, hŸner ve becerilerin korundu÷u hazineler olarak gš rŸyor, bu niteliklerin
kuúaklararasõba÷lantõnõn devamõnda yaúamsal oldu÷unu dŸúŸnŸyoruz.
Kapõlarõnõ yaklaúõk bir sene š nce a←
an (26 ùubat 2013'te) Alzheimer ve Demans Hastalarõ ve Aileleri i←in Buluúma ve Danõúma
Merkezimiz ile kurum bakõmõnda olmayan, yaúamõnõ evde ailesi ya da akrabalarõyla sŸrdŸren alzheimer ve demans hastalõ÷õ
olan kiúilerin yaúam ortamlarõnõ iyileútirmeyi, boú zamanlarõnõ de÷erlendirmeyi, sosyal, psikolojik ve sa÷lõk ihtiya←
larõnõn
karúõlanmasõna yardõmcõ olmayõ, gŸnlŸk yaúam faaliyetlerinde destek hizmetleri vermeyi, ilgilerine gš re faaliyet gruplarõ kurarak
sosyal iliúkilerini zenginleútirmeyi, ailelere destek ve e÷itim hizmeti vererek hasta ve yakõnlarõnõn yaúam kalitesini artõrmayõ
hedefliyoruz.
Yaúlõlarõn sevgiye, úefkate ve dŸnyanõn saygõde÷er kõdemli vatandaúlarõ olarak yaúamaya ihtiya←larõ var. Bunu kesinlikle hak
ediyorlar. ønanõyorum ki, bu tŸr tamamlayõcõ etkinliklerle yaúlanmaya dair farkõndalõk her ge←
en gŸn artacak ve uzun vadede
bizlere kattõklarõ hi←de azõmsanmayacak. øzmir BŸyŸkúehir Belediyesi olarak, yaúlõlarõmõzõ kucaklamayõ sŸrdŸrecek, onlarõn
yaúam standartlarõnõn iyileútirilmesinin savunucularõolmaya devam edece÷iz.
Sš zlerimi bitirirken, ŸnlŸ yazarlar W. E. Gladstone ve S. Ullman'õn yaúlõlõk Ÿzerine kaleme aldõ÷õúu sš zlere yer vermek istiyorum:
"Hi←kimse fazla yaúamõú olmakla yaúlanmaz. ønsanlarõ yaúlandõran, ideallerinin bitmesidir. Kalbi sevdik←
e, neúe
duyduk←
a, gŸzellikleri fark ettik←
e, beyni yeni úeyler keúfettik←
e, herkes gen←
tir. ønsanlar yaúadõk←
a yaúlandõklarõnõ
sanõrlar, Halbuki yaúamadõk←a yaúlanõrlar. ønsan, yaúlõolmaya karar verdi÷i gŸn yaúlanõr."
Ben bu sempozyum vesilesiyle yaúlõlõk Ÿzerine ←
alõúmalarõnõ š zveriyle sŸrdŸren idaalist akademisyenlerimize teúekkŸrŸ bir bor←
biliyor, iúbirli÷i i←
erisinde yŸrŸtece÷imiz ←
alõúmalarla øzmir'imize layõk gš rŸlen "Yaúlõ Dostu Kent" unvanõnõn hakkõnõ verebilmeyi
diliyorum. TeúekkŸrler.
33
18 - 1
EV
VDE BAKIM
M HøZMET
TøNDE BAK
KICININ øù
ùLEVSELL
LøöøNøN AR
RTTIRILMA
ASI
Na
adir MAùALA
ACI
Aile ve Sosy
yal Politikalarr Bakanlı÷ı øzmir
ø
øl Müdü
ür Yardımcıssı
Arzum KANBER KUNTAY
K
Aile ve Sosyal Politiikalar Bakanllı÷ı øzmir øl Müdürlü÷ü
M
Öz
zel E÷itim Ö÷÷retmeni
Bakım hizmetle
eri; bakõma mu
uhta←kiúiye ev
vde veya kuru
umda sunulan profesyonel destek
d
hizmettleri úeklinde tanõmlanmakta
adõr.
Bakõm hizmetlerrinde š ncelikli hedef, bakõma
m muhta←birreyin ailesinin yanõnda sosy
yal ←evresindeen koparõlmad
dan bakõlmasõ ve
aile
olarak desteklenmesidir
enin bu bakõm hizmetleri konusunda maddi ve manevi o
Evde bakım hizzmetleri, bakõma
m muhta←en
ngelli bireye ve
e aileye verile
en her tŸrlŸ deste÷i kapsamaaktadõr. Evde bakõm hizmettinin
en temel hedefi,, muhta←bireyyin ihtiya←larõnõ
n en iyi úekild
de karúõlayara
ak aileye deste
ek vermek vee ailenin iúlevs
selli÷ini arttõrm
mak,
mu
uhta←bireylerin kendi evleriinde olabildi÷ince uzun, ba
a÷õmsõz, rahat ve huzurlu bir úekilde yaúúamalarõnõ ve kurum bakõmõnõn
ola
abildi÷ince gecciktirilmesini sa÷lamaktõ
s
r. Bš
B ylece bir tarraftan aile bŸttŸnlŸ÷Ÿ korun
nmakta ve ailee karúõ karúõya
y oldu÷u soru
unla
baú
ú etmekte yalnõz olmadõ÷õnõ
n hissetmekte
e, di÷er tarafta
an da bakõma muhta←birey
yin daha iyi kooúullarda yaúa
amõnõ sŸrdŸrm
mesi
sa÷
÷lanmaktadõr. Bakõma muhtta←
lõk durumun
na gš re ←
eúitli modeller oluú
úturulmaktadõr.
r
Bakım Modellerri:
B
yeri a←
←ısından
1) Bakım
Evde Bakım: Evvde bakõmõ ya
apõlabilecek olanlara devlett tarafõndan prrofesyonelce bakõm deste÷÷i sa÷lanmasõdõ
d r. Evdeki ba
akõcõ
e÷iitilmeli, mŸmkŸn olmadõ÷õhallerde profes
syonel bakõcõyyoluyla bakõmõyapõlmalõdõr.
e verilen bakõm tŸrŸne denilmektedir.
Ku
urumsal Bakım
m: Resmi veya š zel bakõm merkezlerinde
B
sŸresii a←ısından
2) Bakım
ici bakõm riskine karúõ
SŸreli Bakım: Ge←
õ (hastalõk, en
ngellilik, malu
ullŸk, kazalar gibi) olan duurumlarda sŸreli bakõm mo
odeli
uyg
gulanmaktadõr
SŸrekli Bakım: Engellilik ve
e kronik hastalõklar vb. rissk altõnda ola
anlar devlet←
e veya devleet gš zetiminde
e sŸrekli bakkõma
alõnmasõ
n
dõr. SŸre
ekli bakõma muhta←
m
olan kiú
úilerin bakõmla
arõyapõlõrken bakõ
b lanlarõn ihtiya←larõkiúilikk ve insan hak
klarõ←
er←evesinde
en Ÿst dŸzeyde b
bakõmõsa÷lan
nmalõdõr.
Evde Bakım † cretinin Dayan
na÷ı:
557
79 sayõlõ Sossyal Hizmetler ve ‚ ocuk Esirgeme Ku
urumu Kanunu
unda de÷iúiklik yapõlmasõ hakkõnda ←õkarõ
k lan kanun
n ile
24..5.1983 tarihli ve 2828 sayyõlõ Sosyal Hiz
zmetler ve ‚ o
ocuk Esirgeme Kurumu Ka
anununun ek 7.maddesi ge
ere÷i evde ba
akõm
Ÿcrreti š demeleri yapõlmaktadõr.
r
mizde 30 øl←
ed
de 33.648 Eng
gelli Evde Bak
kõm mŸracaat õ yapõlmõú olu
up bu mŸracaa
at←
õlarõn 16.1336Õ
sõ erkek, 17.512Õ
si de ka
adõn
ølim
eng
gelliden oluúm
maktadõr.
Bakõm metodlarõndan birinin tercih edilmesinde bakõma
a muhta←kiúin
nin durumu dikkate
d
alõnabiilece÷i gibi, onun
o
tercihine
e de
em verilmelidir. Bakõm isterr mobil, ister evde, isterse kkurum bakõmõo
olsun hem engelliye sahip aaile i←in, hem de hizmeti sunan
š ne
Ÿlk
ke i←
in š nemli m
maliyetler i←
errir.
elerde, %13.822Õ
si de Kš y/B
ølim
mizde Evde B
Bakõm Hizmettinden yararla
anan engellile
erin %86.18Õ
i merkez øl←
Belde de ikamet
etm
mektedir.
e Bazında Evde Bakım Yardımı ø←in Yapılan MŸra
acaat Grafi÷i
øl←eler
34
18 - 1
Bakım Hizmeti V
Veren Kiúilerr
Bakõma Muhta←
← Engellilerin Tespiti ve Bakõ
B m Hizme
eti Esaslarõnõn Belirlenmes
sine øliúkin Y
Yš netmeli÷inin 4. maddesinde
tan
nõmlandõ÷õúekkliyle Akraba: Ÿveyler
Ÿ
d‰hil olmak
o
Ÿzere b
bakõma muhta←
←engellinin;
1) Eúi
uklarõ
2) ‚ ocu
3) ‚ ocu
uklarõnõn eúleri,
4) Ana vve babasõbun
nlarõn ana ve babasõ
b
5) Torunlarõile torunlarõnõn eúleri,
eúlerinin eúlerri,
6) Kardeúleri ile karde
ocu
uklarõile karde
eú ←ocuklarõnõn eúleri,
7) Kardeúlerinin ←
asõ,
8) Eúinin ana ve baba
e
kardeúle
erinin eúleri ile
e←
ocuklarõ,
9) Eúinin kardeúleri, eúinin
10) Amcalarõve amcalarõnõn eúleri,
11) Amca ←
ocuklarõile buunlarõn eúleri,
12) Halalarõile halalarõnõn eúleri,
13) Hala ←
ocuklarõile bunnlarõn eúleri,
14) Dayõlarõve dayõlarõnõn eúleri,
15) Dayõ←ocuklarõile bunnlarõn eúleri
16) Teyzele
eri ve teyzeleriinin eúleri,
17) Teyze ←ocuklarõile buunlarõn eúlerin
nden her birini
18) Engelliy
ye bakacak kiúúi aile bireyi de
e÷ilse VASøSø
ahip ailelere bakõ
b m hizmeti konusunda vverilen rehberlik, danõúman
nlõk, rehabilitaasyon, e÷itim ve bilin←lendirme
Engelli bireye sa
e yaygõnlaútõrõ
r lmasõ, kayna
aklarõn etkin ve verimli kullanõ
k
lmasõ amacõ
a
yla evdde bakõm hiz
zmetinin yeniden
hizmetlerinin de
yap
põlandõrõlmasõgerekmektediir.
mle tespit edilirrse edilsin bakkõma ihtiya←duyan
d
kiúi ←
ok basit bir tanõm
mla; sŸrekli ya
apõlmasõ gere
eken
Bakõm derecesi hangi yš ntem
erde Ÿ←
ŸncŸ úahõslarõn yard
dõmõna ihtiya←duyan kiúidir.
iúle
e; gŸncel iúlerrde uzun sŸre
eli yardõma ihttiyacõolan herrkes bakõma muhta←
m
sayõlm
maktadõr. Bunla
ar;
Baúka bir deyiúle
V
temizlii÷i (yõkanma, duú alma, diú fõr←
alama)
1) VŸcut
2) Beslenme
B
(Ye
emek hazõrlam
ma ve yeme)
3) Ev
E iúleri (Alõúúveriú, yemek piúirme, ev temizli÷i, ←amaúúõr de÷iútirme ve yõkama vb)
4) Sosyal
S
hayatt
5) Mobilite (Kallkmak, yata÷a
a girmek, giyin
nmek ve soyu
unmak, ayakta
a durmak, me
erdiven inmekk ve ←õkmak veya
v
evden dõúarõ
←õkõ
k p tekrar eve g
gelmek)
mirÕde Evde B
Bakım Hizmettinden Yararla
anan Engelli ve Bakıcılara
a øliúkin Verile
er:
øzm
Bakıcıların Ciinsiyete Göre
Da÷ılım
mları
Engellileerin Cinsiyete G
Göre
D
Da÷ılımları
Bay (8823)
(
Bay (1747)
Bayan
n
(8688
8)
Bayan
(15754)
Engelli økamet Grafi÷i
ølçe Merkez Bölgeler
(15087 Engelli))
Köy / Belde Bölgeler
(2.411 Engelli)
Bakım Hizmeti V
Veren Kiúiden Beklentiler
Engelli bireye yš nelik uygun ve
v nitelikli bak
kõmõn verilmessi ve sŸrdŸrŸlmesi ile ilgili bilgi,
b
beceri vee tutum i←inde
e olmalarõ bun
nlarõ
yerrine getirirken::
1) Engellinin š z b
bakõm ihtiya←larõnõn giderilm
mesi (Beslenm
me, kiúisel bakõm, yaúanõlan ortamõn temizzlik ve dŸzeni))
2) Hareket ve fizzik durumunu kontrolŸ
k
vŸcutt mekani÷inin korunmasõ
3) GŸvenli ←
evre
enin sa÷lanma
asõ ve sŸrdŸrŸlmesi, (engell inin kendisine
e veya ←evresine zarar verm
me riski durum
mun da korunm
masõ
ve//veya engelliye
e karúõdõúarõdan
d oluúan teh
hlikelerden korrunmasõ
4) GŸvenli
G
ila←ku
ullanõmõ(ila←la
arõn zaman ve
e dozunun takiibi )
5) Engellinin sossyal hayatõn i←inde oluúan ge
ereksinimlerin
ni karúõlamak (e÷itim
(
sa÷lõk fiziksel
f
aktivitee )
de bakõm de÷
÷erlendirme ziyyaretlerinde evde
e
bakõm hizzmeti veren kiúilere
k
engellinin gereksinim
mleri ve bakõm hizmetini i←eren
e
Evd
bak
kım planı ve
erilerek bakõmõ
m n bu do÷rulttuda sa÷lanm
masõ istenir. Bunun
B
sa÷lanmasõ i←
in gerrekli rehberlik
k ve yš nlendirme
←
alõúmalarõev ziyyaretlerinde ve øl MŸdŸrlŸ÷Ÿ
Ÿne yapõlan úa
ahsen veya ya
azõlõbaúvurula
ara yanõt verileerek sa÷lanõr. Bakõm hizme
etini
ulŸne uygun vverilmedi÷inin bakõm heyeti tarafõndan tesspiti halinde evde
e
bakõm Ÿc
creti sonlandõrõõlarak engelli i←
in uygun ola
acak
usu
hizmet modeli planlanõr (kurum
m bakõmõveya
a baúka bir bakkõcõtarafõndan
n evde bakõmõnõn sa÷lanmaasõgibi).
Engellilerin Eng
gel Gruplarına Gš re Da÷ılıımları Grafi÷ii
10000
0
6547
Zihinsel
Birden
Fazla
Engeli
Olanlar
Bedensel
Di÷er
Görme
Ruuhsal
øúitme
35
Konuúma
3850
2732
2248
13
382
1323
314
129
18 - 19 Mart 2014, øzmir
Evde Bakım † cretinin Sonlandırıldı÷ı Durumlar:
1) Engelli veya bakõcõnõn vefatõ
2) Engel durumunun de÷iúikli÷i
3) Gelir aúõmõ
4) Adres de÷iúikli÷i
5) Hizmet tŸrŸ de÷iúikli÷i
6) Bakõm hizmetinin usulŸne uygun verilmemesi
7) Sa÷lõk nedeni
Bakıcılara Yš nelik Palyatif Bakım ‚ alıúmaları
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlõ÷õ 2013-2017 Stratejik Planõ Kapsamõnda; Koruma, Bakõm ve Rehabilitasyon hizmetlerini
Òhizmet alan odaklõÓgeliútirmek, kalitesini yŸkseltmek, hizmetleri izleme, de÷erlendirme ve denetleme faaliyetlerini etkin hale
getirmek amacõndadõr.
Bakõm hizmetinin engelli bireyin gereksinimleri do÷rultusunda, birey merkezli olarak planlanmasõ ve uygulanmasõnõ sa÷lamak
Ÿzere ileride mevzuata dayanak sa÷layaca÷õdŸúŸnŸlen ÒBakõcõlara Yš nelik Palyatif Bakõm E÷itimiÓPlanlama ‚ alõúmalarõAile ve
Sosyal Politikalar øl MŸdŸrlŸ÷Ÿ, øl Sa÷lõk MŸdŸrlŸ÷Ÿ, øl Milli E÷itim MŸdŸrlŸ÷Ÿ, Ege † niversitesi, 9 EylŸl † niversitesi ve K‰tip
‚ elebi † niversitesi iúbirli÷i ile øzmir øli olarak TŸrkiyeÕ
de ilk defa planlanmõú ve ←alõúmalar baúlatõlmõútõr.
Bakıcılara Yš nelik Palyatif Bakım E÷itimin Konu Baúlıkları
1) øletiúim
2) Sosyal destek, engelli haklarõve mevzuat
3) Kiúisel bakõm
4) GŸvenli ←
evrenin sa÷lanmasõve sŸrdŸrŸlmesi
5) Sa÷lõklõyaúam davranõúlarõnõn geliútirilmesi
6) GŸvenli ila←uygulama ve tõbbi cihaz kullanõmõ
7) Yatak yarasõve korunma yollarõ
8) Temel yaúam deste÷i ( ilkyardõm )
Kaynaklar:
1) 2008-28 SayõlõSH‚ EK Kanunu
2) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlõ÷õStratejik Planõ(2013-2017)
3) Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlõ÷õYš netiúim Biliúim Sistemi (YBS) veri tabanõ.
4) 30.07.2006 tarih ve 26244 sayõlõ Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlõ÷õ Bakõma Muhta←Engellilerin Tespiti Ve Bakõm Hizmetleri
Esaslarõnõn Belirlenmesine øliúkin Yš netmelik
36
18 - 19 Mart 2014, øzmir
Yaú Ka←? Palyatif Bakım
Tan Oral
Fazla vaktinizi almayaca÷õm. Biraz konuúduktan sonra, size yaúlõlõk konusunda, daha š nce ←
eúitli nedenlerle ←
izip yayõmladõ÷õm
←
alõúmalardan hazõrladõ÷õm bir se←ki sunmak istiyorum.
Baúlõ÷õøleri Yaú olan bš yle bir etkinli÷e, konuúmacõ olarak bir davet alõnca, š nce biraz yadõrgadõm do÷rusu. Ama sonra aynaya
baktõ÷õmda, neden olmasõn, demek geldi i←imden.
Oysa burada karúõlaútõ÷õm ←
ok eski dostlarõm beni gš rŸnce, hiç de÷iúmemiúsin, diyorlardõ. ‚ ok haklõydõlar. ‚ ŸnkŸ, insanlarõn
yaúamlarõ, biliyorsunuz, birka←dš neme ayrõlõr; Bebeklik, ‚ ocukluk, Gen←lik, Orta Yaúlılık, øhtiyarlık ve nihayet, Hi←
De÷iúmemiúsiniz, dš nemleri !.. øúte bendeniz de, bu hi←de÷iúmemiúsiniz dš neminde biri olarak karúõnõzdayõm.
Bakmayõn bš yle dedi÷ime. Aslõnda yaúlõlõ÷õn Ÿ←belirtisi vardõr. Bunlardan birincisi; Unutkanlõktõr. økincisi; ......ikincisi ne idi?...
hatõrlayamadõm, her neyse !..
Babam her úeyden š nce benim okumamõ isterdi. Dedi÷ini yaptõm, okudum mimar oldum. Ama mesle÷imi sŸrdŸrmem kõsmet
olmadõ. Yani, bu gŸn hepinizin yakõndõ÷õ kentlerin durumundan ben sorumlu de÷ilim. Ben de sizin gibi bu durumdan úikayet←i
oldum ve bunlarõ ←
izgiye dš ktŸm. GŸzel Sanatlar Akademisinde okurken, ilk kapsamlõ š devim Bal←ovaÕ
da bir Termal Otel
ok benziyor. Okulun dõúõnda mimarlõk
projesiydi. ùimdi baktõm da i←
inde konuútu÷umuz bu otel, do÷rusu benim pojeye ←
yapmamõú olmam, anlaúõlan, topluma pek bir úey kaybettirmemiú demek!..
Yine yaú dš nemlerine getirirsek sš zŸmŸzŸ; Bebeklik herúeyden azade, mutluluk i←
inde ←
abuk ge←
er. ‚ ocukluk da š yle, sõnõrsõz
bir yaúam algõsõ i←
indedir onlar. Gen←
lik ise bunalõmla baúlar, ←
ŸnkŸ yaúamõn sõnõrsõz olmadõ÷õ ger←e÷ini, yŸrek sõzõsõyla ilk kez
š ÷renir. øúte bundan sonra ger←
ek yaúam baúlar, Orta Yaúlılık! Ortalama elli yõl kadar sŸren bu dš nem, gen←
likte fark edilen
ger←
e÷in, unutulma ←
abasõ ile dolu dolu ge←
er. øúte unutturma ←
areleri; aúkÕ
la baúlar, iúle, ←
alõúmakla, para kazanmakla,
hobilerle, sanatla, ←
izerlikle, doktorlukla, sporla, seyahatlerle, kavga dš ÷Ÿúle, politikayla, gš beklenme yada zayõflama diyetleriyle
devam eder, gider. Bu zaman i←
erisinde kendini hayatõn merkezine koyan insan, daha fazla yaúayabilmek , daha fazla soluk
almak i←
in yaratõcõhŸnerlerini sergiler durur, yaúam boyunca.
Yine de øleri Yaú dedi÷iniz ←
õkagelir. Ve Palyatif Bakım bekler.
Bunlardan iki yaúlõkarõkoca, úanslõolduklarõi←
in beraberce aynõzamanda bunamõúlardõr.
‚ iftlerden her ikisi de bunadõ÷õnda hayat gŸllŸk gŸlistanlõk olur. ùš yle ki:
Kahvaltõmasasõnda kõrk yõllõk eúini ilk defa gš rŸyormuú gibi úaúkõnlõkla, hayranlõkla bakan erkek;
- Aman efendim, ne kadar zarifsiniz, kiminle mŸúerref oluyorum? derÉ
indeki kadõn;
Yine aynõ, ilk kez karúõlaúmõú gibi úaúkõnlõk ve hayranlõk i←
-Ben falanca. Ya sizin isminiz ne idi beyefendi? Diye sorarÉ
-Filanca!.. Memnun oldum efendim, vs.vs..
Her gŸn, her sabah, yep yeni, tazelenen bir mutlulu÷a vurgu yaparak hem deÉ
Elbet de bu latifeleri, øleri Yaú sempozyumunun Palyatif Bakım kavramõnõakõlda tutarak sŸrdŸrŸyoruz.
ùimdi sizleri bir sŸre ←
izdiklerimle baúbaúa bõrakmak istiyorum.
É É ..
É É ..
É É ..
‚ izgili sunumu izleyen salondaki davetlilerden biri olan …zden Bey, sonradan bana úu notlarõnõiletti;
ÒSunumun son ←
izimi, sizin, 1980, 1990, 2000 ve artõk iyice bozuúmuú olan 3000 yõlõnõn otoportrelerinden oluúuyodu. Etkinli÷in
dŸzenleme kurulundan bir hanõmefendinin, úaka yollu Ô
Ben sizin bu halinizi seviyorum, boúverin üçbin yılındaki halinizi’ derken,
birinci tekil kiúiyle hitap etmesi dikkatimden ka←
mamõútõ!..Ó
øúte bu son not da, do÷rusu beni ←ok mutlu etti. øleri YaúÕ
ta oldu÷uma de÷di ve tam yerinde bana Palyatif Bakım oldu!..
Hepinize teúekkŸrlerimi sunuyorumÉ
37
18 - 19 Mart 2014, øzmir
POSTER BøLDøRøLER
38
18 - 19 Mart 2014, øzmir
P-01
YAùLILIK ve ENFEKSøYON ‚ ALIùMA GRUBU
(YENø BøR ORTAK DøL OLUùTURULMASI ø‚ øN GENøù KATILIMLI BøR GøRøùøM)
1
1
1
1
1
2
ùŸkran Kš se , GŸrsel Ersan , Sabri Atalay , SŸheyla Serin Senger , GŸlgŸn Akko←lu , T. Tanju Yılmazer
1.Sa÷lık Bakanlı÷ı Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu øzmir Kamu Hastaneleri Birli÷i Kuzey Sekreterli÷i øzmir Tepecik E÷itim ve
Araútırma Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Klini÷i
2.Sa÷lık Bakanlı÷ı Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu øzmir Kamu Hastaneleri Birli÷i Kuzey Sekreterli÷i øzmir Tepecik E÷itim ve
Araútırma Hastanesi Aile Hekimli÷i Klini÷i
Yaúlõlarõn, di÷er yaú gruplarõna gš re sa÷lõk hizmetlerini daha fazla kullandõ÷õbilinmektedir. Ancak yaúlõhastalarõn tõbbi bakõm ve
takipleri kendine š zgŸ farklõlõklar i←
erir. Yaúlõ hastalarda karúõlaúõlan infeksiyonlar da, sõklõk ve belirtilerinin š zellikleri nedeniyle,
š zgŸn yaklaúõm gerektirir. …zellikle teúhisin zamanõnda konularak hõzlõ ve etkin tedavinin sa÷lanmasõ š nem taúõmaktadõr ←
ŸnkŸ
ge←kalõnmasõdurumunda yaúlõhastalarda gš rŸlen infeksiyonlarda mortalite ve komplikasyon riski artar.
Yaúlõ hastalarda sõklõkla karúõmõza ←õkan komorbid hastalõklar š nemlidir. Yaúlõlarda gš rŸlen ←
o÷u infeksiyonda semptom ve
bulgular sessizdir. Bu yaú grubundaki hastalarda infeksiyonlar atipik klinik bulgular gš sterdi÷inden tanõve tedavisi gŸ←
tŸr.
Laboratuvar tetkiklerinin de yaúlõinfeksiyonlarõnda š nemi ve farklõlõ÷õbulunmaktadõr.
Yaúlõlarda infeksiyonlardan korunmada da koruyucu hekimli÷e š zen gš sterilmesi gereklidir.
BUHASDER (Bulaúõcõ Hastalõklarõ …nleme Derne÷i) 5.Tepecik Enfeksiyon GŸnleri ÒYaúlõlõk ve EnfeksiyonlarÓ sempozyumu
sõrasõnda 27.10.2013 tarihinde ÒYAùLILIK VE ENFEKSøYON ‚ ALIùMA GRUBUÓkuruldu.
Yaúlõlõk ve enfeksiyon ←
alõúma grubu; yaúlõ nŸfusu etkileyen enfeksiyon hastalõklarõndan, š ncelikle korunma ve bunun yanõnda
bu hastalõklarõn gš rŸnme úekilleri ve tedavisi ile ilgili bilgilendirme, araútõrma ve yenilikleri de÷erlendirme amacõyla BUHASDER
š ncŸlŸ÷Ÿnde kurulmuú geniú katõlõmlõ bir grup. Amacõ; halkõmõz ve sa÷lõk ←
alõúanlarõ arasõnda yaúlõ nŸfusu etkileyen enfeksiyon
hastalõklarõ konusunda duyarlõlõk oluúturmak ve tetkik ve tedavilerinin de son bilimsel ger←eklere uygun olarak yapõlmasõna
destek vermektir. Hedefleri ise; yapõlacak geniú katõlõmlõ ←
alõútay sonrasõnda belirlenecek aktiviteleri uygulamak, yaúlõlarõn
sa÷lõklõortamlarda yaúamalarõnõn sa÷lanmasõnõ←eúitli yaúam alanlarõve ortamlarõnda mŸmkŸn kõlmaktõr.
ølk toplantõda alõnan kararlarda; yaúlõlõk enfeksiyonlarõnda aúõlama, sõk rastlanan enfeksiyonlar, antibiyotik kullanõmõ, algoritmlerin
gŸncellenece÷i bir kitap←õ÷õn oluúturulabilmesi i←
in š ncelikle konu baúlõklarõnõn belirlenmesine ve ←
ok merkezli ←
alõúmalar i←
in
hazõrlõk yapõlmasõna karar verildi.
ùu anda; iletiúimini bir elektronik posta grubu Ÿzerinden sŸrdŸren ve ←eúitli illerdeki ←
eúitli akademisyen, uzman ve sa÷lõk
←
alõúanlarõndan oluúan grup, yakõn zamanda bir ←
alõútay dŸzenleyerek etkinliklerini geniúletmek ve eylem planõnõ hazõrlamayõ
planlamaktadõr.
Gruba katõlmak [email protected] adresine bir mesaj ileterek kendinizi tanõtmanõz ile mŸmkŸn olacaktõr.
39
18 - 19 Mart 2014, øzmir
P-02
BAKIMEVøNDE KALAN YAùLI BøREYLERøN SIVI ALIM DURUMLARI VE ETKøLEYEN
FAKT…RLERøN øNCELENMESø
Ezgi GŸle←, …zlem KŸ←ŸkgŸ←lŸ
øç Hastalıkları Hemúireli÷i Yüksek Lisans Programı
Ama←: Bakõmevinde kalan yaúlõbireylerin sõvõalõm durumlarõve etkileyen faktš rlerin incelenmesi.
Materyal ve Metod: Araútõrma Temmuz-Kasõm 2012 tarihleri arasõnda bir huzurevinde yŸrŸtŸlmŸútŸr. ‚ alõúmanõn š rneklemini
araútõrmaya dahil edilme kriterlerine uygun 135 yaúlõbirey oluúturmuútur. Veri toplama ara←
larõolarak Sosyodemografik …zellikler
Anket Formu, Sõvõ Durumlarõnõ De÷erlendirme Anket Formu, Mini Mental Test, Barthel GŸnlŸk Yaúam Aktiviteleri øndeksi,
EnstrŸmental GŸnlŸk Yaúam Aktiviteleri Anketi, Geriatrik Depresyon …l←e÷i, Mini Nutrisyonel De÷erlendirme Testi kullanõlmõútõr.
Veri toplama sŸrecinde bireylerden 3 gŸnlŸk sõvõ alõm miktarlarõnõ kaydetmeleri istenmiútir. Bireylerin almasõ gereken gŸnlŸk sõvõ
miktarlarõ Gaspar formulŸne gš re hesaplanmõútõr. Sõvõ a←õ÷õ, alõnmasõ gereken sõvõ miktarõndan, alõnan sõvõ miktarõ ←õkartõlarak
hesaplanmõútõr. Sõvõ a←õ÷õ miktarõ ve etkileyen faktš rler arasõndaki iliúki Pearson Korelasyon analizi, Mann-Whitney U testi,
Kruskal Wallis test kullanõlarak incelenmiútir.
Bulgular: Bireylerin %84,4ÕŸnŸn (n:114) gŸnlŸk almasõ gereken miktardan daha az sõvõ aldõ÷õ ve bu bireylerin sõvõ a←õ÷õ
ortalamasõnõn 712,96+368,84 ml. oldu÷u bulunmuútur. Bireylerin sõvõ alõmlarõnõ etkileyen faktš rler incelendi÷inde Ÿriner
inkontinansõ olanlarõn (p<0,001), a÷õz diú sa÷lõ÷õ sorunu olanlarõn (p<0,05), depresyonu olanlarõn (p<0,05), kas-iskelet sorunu
olanlarõn (p<0,05) ve yeterli sõvõalmadõ÷õnõdŸúŸnenlerin (p<0,001), sõvõa←õ÷õanlamlõdŸzeyde yŸksek bulunmuútur.
Sonu←: Bu ←
alõúmanõn sonu←
larõna gš re hemúirelerin, yaúlõbireylerin yeterli sõvõalõmlarõnõn sa÷lanmasõi←in sõvõalõmõnõetkileyen
faktš rleri bilmesi ve sõvõalõmõnõarttõrmaya yš nelik giriúimlerin uygulanmasõš nerilmektedir.
Anahtar Sš zcŸkler: Dehidratasyon, yaúlõ, sõvõalõmõ, hidrasyon
40
18 - 19 Mart 2014, øzmir
P-03
EVDE BAKIM HøZMETø VEREN AKRABALARA Y…NELøK TEMEL VE TAMAMLAYICI BAKIM
EöøTøM PROGRAMI GELøùTøRME ‚ ALIùMALARI
Uzm. Dr. Bediha T† RKYILMAZ*, Dr. Ayhan øZZETTøNOöLU**, Dr. Nehite TŸten Y† KSEKOöLU***, Dr. Aylin Sena
BELøNER****, Hem Filiz ELøKESøK DEMøRPEHLøVAN****, østatistik←i Ali …nder ATMACA****
*øzmir øl Sa÷lık Müdürü ** øzmir øl Sa÷lık Müdür Yardımcısı *** øzmir øl Sa÷lık Müdürlü÷ü Halk Sa÷lı÷ı Hizmetleri ùube Müdürü,
**** øzmir øl Sa÷lık Müdürlü÷ü Halk Sa÷lı÷ı Hizmetleri ùube Müdürlü÷ü
Giriú ve Ama←: DŸnya Sa÷lõk …rgŸtŸ palyatif bakõmõ; ÒYaúamõ tehdit eden hastalõ÷a ba÷lõ olarak ortaya ←
õkan problemlerle
karúõlaúan hasta ve ailede; a÷rõnõn ve di÷er problemlerin, erken tanõlama ve kusursuz bir de÷erlendirme ile fiziksel, psikososyal
ve spiritŸel gereksinimlerin karúõlanmasõ yoluyla acõ ←
ekmenin š nlenmesi ve hafifletilmesine yš nelik uygulamalarõn yer aldõ÷õ ve
yaúam kalitesini geliútirmenin ama←
landõ÷õ bir yaklaúõmÓolarak tanõmlamaktõr. T. C. Sa÷lõk Bakanlõ÷õ Kanserle Savaú Daire
Baúkanlõ÷õ tarafõndan Ÿlkemizdeki mevcut durum de÷erlendirilerek Palya - TŸrk adõnda bir proje hazõrlanmõútõr. øzmir ilinde de
palyatif bakõm konusunda baúlatõlan ←
alõúmalardan sonra, palyatif bakõm gereksinimi olan hastalarõn yaúamlarõnõn bu dš neminde
yaúam kalitelerini arttõrma ve semptom yš netimi ama←lõ š rgŸtlenme modeli geliútirme ama←
lõ øzmir øl Sa÷lõk MŸdŸrlŸ÷Ÿ
koordinatš rlŸ÷Ÿnde Palyatif Bakõm øl Koordinasyon Kurulu oluúturulmuútur. Kurul kararõ ile gerek evde bakõm veren hasta
yakõnlarõna gerekse sa÷lõk hizmet sunucularõna yš nelik e÷itim programõgeliútirme ama←lõE÷itim ‚ alõúma Grubu kurulmuútur. Bu
←
alõúmanõn amacõ, Evde Bakõm Hizmeti Veren Akrabalara Yš nelik Temel ve Tamamlayõcõ Bakõm E÷itim ProgramõÕ
nõ geliútirme
sŸrecini tanõtmaktõr.
nun 19 Kasõm 2013 tarihli kararõ ile E÷itim ‚ alõúma Grubu
Gere← ve Yš ntem: Palyatif Bakõm il Koordinasyon KuruluÕ
oluúturulmuútur. Halk e÷itimi ve sa÷lõk ←
alõúanõ hizmet i←
i e÷itimine yš nelik ←
alõúmalarda bulunmak ve konu ile ilgili e÷itim
programlarõ geliútirerek alanda uygulamayõ ama←
layan ‚ alõúma Grubu, 06.12.2013 Ð 07.03.2014 tarihleri arasõnda toplam 8
toplantõ ger←
ekleútirmiútir. † niversiteler, Aile ve Sosyal Politikalar øl MŸdŸrlŸ÷Ÿ, øl Milli E÷itim MŸdŸrlŸ÷Ÿ ve øl Sa÷lõk MŸdŸrlŸ÷Ÿ
katõlõmcõlarõndan oluúan ←alõúma grubu ÒEvde Bakõm Hizmeti Veren Akrabalara Yš nelik Temel ve Tamamlayõcõ Bakõm E÷itim
ProgramõÓgeliútirme hazõrlõklarõnõyŸrŸtmektedir.
Bulgular: E÷itim programõ, øzmir ili palyatif bakõm š rgŸtlenmesi kapsamõnda øzmir øl Sa÷lõk MŸdŸrlŸ÷Ÿ, øl Milli E÷itim MŸdŸrlŸ÷Ÿ,
Aile ve Sosyal Politikalar øl MŸdŸrlŸ÷Ÿ ve † niversitelerin iúbirli÷inde evde bakõm hizmetini meslek olarak uygulamayan akraba ve
yakõnlara yš nelik bilgi, beceri ve tutum kazandõrmak amacõyla hazõrlanan 13 modŸlden oluúan, 80 saati temel 80 saati
tamamlayõcõ bakõm olmak Ÿzere 160 saatlik karúõlõklõ etkileúimli e÷itim yš ntemleri ile yapõlacak olan e÷itim programõdõr. E÷itim
programõnõn amacõ, bakõm gereksinimi olan hastalarõn akrabalarõndan evde bakõm hizmeti verenler, evde kendi
sorumluluklarõnõn bilinci altõnda; engelli ve / veya palyatif bakõm gereksinimi olan bireylerin gŸnlŸk temel ve sosyal ihtiya←
larõnõ
kendi sa÷lõ÷õnõ koruyarak ve hastanõn durumuna gš re planlayabilmesi, karúõlayabilmesi ve alanõyla ilgili ara←
- gere←
leri yerinde
ve zamanõnda kullanabilmesi ile ilgili bilgi, beceri ve tutum kazanmalarõdõr.
Alanda e÷itim uygulamasõ Halk E÷itim MerkezleriÕ
nde ger←
ekleútirilecektir. E÷iticiler, Milli E÷itim Bakanlõ÷õ Mesleki ve Teknik
E÷itim š ÷retmenlerinden Sa÷lõk Meslek Liselerinde gš rev yapan Medikal ve Acil Sa÷lõk Hizmetleri (ASH) Bš lŸmŸ š ÷retmenleri;
bu bš lŸm š ÷retmeni olmadõ÷õnda Sa÷lõk Alanõ Meslek Dersi …÷retmenleri tarafõndan ger←ekleútirilecektir. Bu e÷itimde gš rev
verilecek š ÷retmenlere yš nelik Evde Bakõm Hizmeti Veren Akrabalara Yš nelik Temel Ve Tamamlayõcõ Bakõm E÷itim Programõ
uygulamasõ š ncesi 5 gŸnlŸk programõn gš zden ge←
irilece÷i bir e÷itim ger←ekleútirilecektir. Katõlõmcõlar ise; evde bakõm hizmetini
profesyonel olarak yŸrŸtme amacõ olmayan ve uzman hekim tarafõndan evde bakõm ve / veya palyatif bakõm gereksinimi
belgelenmiú ve / veya Aile ve Sosyal Politikalar øl MŸdŸrlŸ÷ŸÕ
nce Evde Bakõm Hizmeti Veren Akrabalara Yš nelik bakõm Ÿcreti
aldõ÷õna dair belge / yazõsahibi olan evde engelli ve / veya palyatif bakõm veren hasta yakõnlarõolacaktõr.
ModŸl Geliútirme Akõú ùemasõ:
øZMøR PALYATøF BAKIM KOORDøNASYON KURULU
Ļ
øZMøR PALYATøF BAKIM EöøTøM ‚ ALIùMA GRUBU
Ļ
AKADEMøK BøRøMLER
( AKADEMøSYENLER - E÷itici E÷itmenleri E÷itecek E÷itmenler)
( øL SAöLIK M† D† RL† ö† Ð øL MøLLø EöøTøM M† D† RL† ö† Ð AøLE VE SOSYAL POLøTøKALAR øL M† D† RL† ö† † NøVERSøTELER )
Ļ
EöøTøCø EöøTMENLER
12 Ð 13 kiúi her okuldan bir kiúi ve øl Sa÷lık MŸdŸrlŸ÷ŸÕ
nde Evde Sa÷lık ve Palyatif Bakım Hizmetlerinde ‚ alıúan Sa÷lık
Personeli
(øl/øl←
e koordinatš rleri veya Formatš rleri)
Ļ
EöøTøMCøLER
(E÷itim Kursuna Katõlõp Sertifika Alan Sa÷lõk Meslek Lisesi Medikal ve Acil Sa÷lõk Hizmetleri Bš lŸm …÷retmenleri)
Ļ
HASTA YAKINLARI VEYA BAKICILARI
(Hastalara Evde BakõmõnõYasal Olarak † slenen Bakõm Elemanlarõ)
Ļ
EVDE BAKIM GEREKTøREN HASTA
41
18 - 19 Mart 2014, øzmir
ModŸl Baúlõklarõ:
1. øletiúim ve Psikolojik Destek
2. Sosyal Destek ve Mevzuat
3. Kiúisel Bakõm
4. GŸvenli ‚ evrenin Sa÷lanmasõve SŸrdŸrŸlmesi
5. Sa÷lõklõYaúam DavranõúlarõGeliútirme
6. GŸvenli øla←Uygulama ve Tõbbi Cihaz Kullanõmõ
7. Yatak Yarasõve Korunma Yollarõ
8. Temel Yaúam ve ølkyardõm
9. Engelli Bireye Bakõm: ‚ ocuk
10. Engelli Bireye Bakõm: Yetiúkin
11. Engelli Bireye Bakõm: Yaúlõ
12. Fiziksel Aktivite ve U÷raú Terapisi
13. Yaúam Sonu Bakõm
Palyatif Bakõm E÷itim ‚ alõúma Grubu † yeleri (Alfabetik soyadõsõrasõile):
x
Prof. Dr. Harun AKAR - Tepecik E÷itim ve Araútõrma Hastanesi ø←HastalõklarõAD
x
østatistik←
i Ali …nder ATMACA Ð øzmir øl Sa÷lõk MŸdŸrlŸ÷Ÿ Halk Sa÷lõ÷õHizmetleri ùube MŸdŸrlŸ÷Ÿ
x
Prof. Dr. Fisun ùENUZUN AYKAR - Ege † niversitesi Hemúirelik FakŸltesi
x
Canan BAKLAN Ð il Milli E÷itim MŸdŸrlŸ÷Ÿ E÷itim Formatš rŸ
x
Yunus BAùKURT - Bal←
ova Halk E÷itim Merkezi Md Yrd
x
Dr. Aylin Sena BELøNER - øzmir øl Sa÷lõk MŸdŸrlŸ÷Ÿ Halk Sa÷lõ÷õHizmetleri ùube MŸdŸrlŸ÷Ÿ
x
øsmail BøNG…L - øl Milli E÷itim MŸdŸrlŸ÷Ÿ Md. Yrd.
x
Yrd. Do←
. Dr. HŸseyin CAN - Katip ‚ elebi † niv. Palyatif Bakõm Merkezi Sorumlusu
x
Uzm. …÷rt. Ayúen DAYI - øzmir AtatŸrk Anadolu Sa÷lõk Meslek Lisesi
x
Hem Filiz ELøKESøK DEMøRPEHLøVAN - øzmir øl Sa÷lõk MŸdŸrlŸ÷Ÿ Halk Sa÷lõ÷õHizmetleri ùube MŸdŸrlŸ÷Ÿ
x
Dr. Ayhan øZZETTøNOöLU - øzmir øl Sa÷lõk MŸdŸrlŸ÷Ÿ MŸdŸr Yardõmcõsõ
x
Uzm. …zel E÷itim …÷retmeni Arzum KAMBER KUNTAY - Aile ve Sosyal Politikalar øl MŸdŸrlŸ÷Ÿ
x
Uzm. Dr. Sevnaz ùAHøN - Ege † niversitesi Tõp FakŸltesi ø←HastalõklarõAD Geriatri BD
x
Prof. Dr. RŸ←
han USLU - Ege † niversitesi Tõp FakŸltesi ø←HastalõklarõAD Onkoloji BD
x
Psikolog MevlŸt † LGEN - Tepecik E÷itim ve Araútõrma Hastanesi
x
Do←. Dr. Tu÷ba YAVUZùEN - DE† Onkoloji EnstitŸsŸ Tõbbi Onkoloji AD
x
Dr. Nehire TŸten Y† KSEKOöLU - øzmir øl Sa÷lõk MŸdŸrlŸ÷Ÿ Halk Sa÷lõ÷õHizmetleri ùube MŸdŸrŸ
Sonu←ve …neriler: ÒEvde Bakõm Hizmeti Veren Akrabalara Yš nelik Temel ve TamamlayõcõBakõm E÷itim ProgramõÓnõn ilk etabõ
tamamlanmõútõr. ModŸl sunumlarõnõ hazõrlõk aúamasõna ge←
ilmiútir. E÷itici e÷itimleri sonrasõ Halk E÷itim Merkezlerinde evde
bakõm veren akrabalara yš nelik e÷itimler baúlayacaktõr.
Anahtar Sš zcŸkler: Palyatif bakõm, halk e÷itimi, sa÷lõk e÷itimi, evde bakõm
42
18 - 19 Mart 2014, øzmir
P-04
HEMùøRELøK …öRENCøLERøNøN YAùLI AYRIMCILIöINA øLøùKøN G…R† ùLERø
1
1
TŸlay Demiray , † mran Dal
Yakın Do÷u Üniversitesi Sa÷lık Bilimleri Fakültesi Hemúirelik Bölümü KKTC.
1
Ama←: Bu ←
alõúma, hemúirelik son sõnõf ve birinci sõnõf š ÷rencilerinin yaúlõ ayrõmcõlõ÷õna iliúkin gš rŸúlerini belirlemek amacõyla
yapõlmõútõr.
Materyal-Metod: ‚ alõúma 2013-2014 gŸz yarõyõlõnda, Yakõn Do÷u † niversitesi Sa÷lõk Bilimleri FakŸltesi Hemúirelik Bš lŸmŸ, son
sõnõf š ÷rencisi 61, birinci sõnõf š ÷rencisi 114 olmak Ÿzere 175 gš nŸllŸ š ÷renci ile tanõmlayõcõ olarak ger←
ekleútirilmiútir. Verilerin
toplanmasõnda, Kiúisel Bilgi Formu ve YaúlõAyrõmcõlõ÷õTutum …l←e÷i (YAT…) kullanõlmõútõr.
Verilerin de÷erlendirilmesinde, SPSS 20.0 istatistik paket programõ kullanõlmõútõr. ‚ apraz tablolarda ki kare analizi, š l←e÷in iki
se←
enekli sorularla karúõlaútõrmasõnda ba÷õmsõz gruplarda t testi, iki se←
enekten fazla olan de÷iúkenlerde tek yš nlŸ varyans
analizi yapõlmõútõr.
Bulgular: …÷rencilerin; YAT… toplam puan ortalamasõ 79.56±9.39 olup, yaúlõ ayrõmcõlõ÷õ ile ilgili tutumlarõ olumludur.
…÷rencilerin š ÷renim gš rdŸ÷Ÿ sõnõf ve š l←e÷in yaúlõya yš nelik olumsuz ayrõmcõlõk alt boyutu ile anlamlõ olarak farklõlõk
saptanmõútõr (p<0.05). …÷rencilerin, yaúlõ ile ←
alõúma durumuna gš re; š l←
e÷in yaúlõya yš nelik olumsuz ayrõmcõlõk alt boyutu
arasõnda istatistiksel olarak anlamlõ fark saptanmõútõr (p<0.05). Ayrõca gelecekte; yaúlõ bireyle ←alõúmayõ isteme durumuna gš re,
YAT… ve alt boyutlarõistatistiksel olarak anlamlõfarklõlõk gš stermemektedir.
…÷rencilerin gelecekte anne babayla yaúamayõ isteme durumu ile gelecekte yaúlõ bireylerle ←
alõúmayõ isteme durumu arasõnda
istatistiksel olarak anlamlõiliúki saptanmõútõr (p<0.05).
Sonu←: Hemúirelik š ÷rencilerinin yaúlõ ayrõmcõlõ÷õna iliúkin olumlu tutum i←
erisinde olduklarõ saptanmõútõr. ‚ alõúma verilerine
gš re; š ÷rencilere, š ÷renimleri boyunca yaúlõya yš nelik tutum ile ilgili e÷itim verilmesi ve ←
alõúma olana÷õ sunulmasõ
š nerilmektedir.
Anahtar Kelimeler: š nerilmektedir. …÷renci Hemúire, Yaúlõ, YaúlõAyrõmcõlõ÷õ, Tutum …l←e÷i
43
18 - 19 Mart 2014, øzmir
P-05
BøR VAKA NEDENøYLE, PARA…ZOFAGEAL HøATUS HERNøSøNE YAKLAùIM
1
2
1
3
2
Ozan Fatih Sarıkaya ,Pınar Tosun Taúar ,Esma Pehlivan , Emre Suakar , Sevnaz ùahin , Fehmi Ak←i←ek
1-Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, øç Hastalıkları Anabilim Dalı, øzmir
2-Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, øç Hastalıkları Anabilim Dalı, Geriatri Bilim Dalı, øzmir
3-Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi 6. Sınıf Ö÷rencisi, øzmir
2
Giriú: Hiatus hernisi, geniúlemiú diafragmatik hiatustan herhangi bir abdominal oluúumun torasik kaviteye protrŸzyonu olarak
tanõmlanõr. Prevelansõ % 3. 5 ile % 33 arasõnda de÷iúkenlik gš sterirken, 50 yaú ve sonrasõnda ise bu oran % 60Õlara kadar
yŸkselmektedir. Genellikle ileri yaú grubu kadõnlarda gš rŸlmektedir. En š nemli komplikasyonu fõtõk kesesinin volvulusu ve
strangŸlasyonudur. Dispepsi, regŸrjitasyon, gš ÷Ÿs a÷rõsõ, baskõ hissi, solunum sõkõntõsõ ve taúikardi en sõk gš rŸlen semptomlarõ
arasõndadõr . Tanõ yš ntemleri olarak akci÷er grafisi, Ÿst gastrointestinal sistem endoskopisi, baryumlu š zofagus-mide-duedonum
pasaj grafisi (…MD), š zafageal manometri ve torako-abdominal bilgisayarlõ tomografi kullanõlabilir. Dš rt tip hiatal herni mevcut
olup en sõk tip 1-sliding herni(%95) gš rŸlmektedir. Daha az sõklõkta paraš zofageal herni %5 oranõnda gš rŸlŸr.
Biz de; kilo kaybõ ve karõn a÷rõsõ nedeniyle yatõrõlan ve paraš zofageal hiatal herni saptanan hastamõzõ sunarak geriatrik
popŸlasyondaki hiatus hernisine dikkat ←
ekmeyi ama←ladõk.
Olgu: 76 yaúõnda kadõn hasta, halsizlik, bulantõ, kusma, beslenmede gŸ←
lŸk ve kilo kaybõúikayetleri ile geriatri servisimize
yatõrõldõ. Fizik muayenesi epigastrik hassasiyet dõúõnda normaldi. Laboratuvar testlerinde demir eksikli÷i anemisi ile uyumlu
anemi dõúõnda š zellik yoktu. …ykŸsŸnde yakõnmalarõnõn dš rt ay š nce baúladõ÷õ, prandiyal ve post prandiyal karõn a÷rõsõ
oldu÷u i←in beslenemedi÷i ve toplam on kilo kaybetti÷i š ÷renildi. Baúvurusundan iki ay š nce Ÿst gastrointestinal sistem
kanamasõ nedeniyle yapõlan endoskopide biri 6mm, di÷eri 3mm, Ÿzeri beyaz eksuda ile kaplõ forest 3 Ÿlserler izlenen
hastada peptik Ÿlser dŸúŸnŸlerek tedavi baúlandõ. ùikayetleri gerilemeyince yapõlan kontrol endoskopisinde dev hiatus
hernisi ve mide rotasyon anomalisi saptanan hastanõn Postero - anterior (PA) ve lateral akci÷er grafilerinde kalp hizasõnda
mideye ait olan hava sõvõ seviyesi gš rŸldŸ.(Resim 1-2). Baryumlu š zafagus-mide-duodenum pasaj grafisinde, dev ve
paraš zofageal hiatal herni i ve bulber darlõk saptandõ(resim-3). Genel Cerrahi Anabilim Dalõna danõúõlarak operasyon
planlandõ.
Resim-1: PA Akci÷er Grafisi
44
18 - 19 Mart 2014, øzmir
Resim-2: Lateral Akci÷er Grafisi
Resim-3: Baryumlu …zofagus-Mide-Duodenum Grafisi
Sonu←: Sonu←olarak geriatrik popŸlasyonda sliding tip hiatal hernilere oranla daha az sõklõkta gš rŸlen paraš zofageal hiatal
herniler komplikasyon riskinin daha fazla olmasõnedeniyle dikkatli ele alõnmalõdõr. Tanõsõnda bizim hastamõzda oldu÷u gibi,
kullanõlan radyolojik ve endoskopik gš rŸntŸleme yš ntemlerinin š nemi bŸyŸktŸr. Sliding tip hiatus hernilerinde tedavi
yaklaúõmõnda ilk tercih proton pompa inhbitš rlerdir. Yanõt alõnamayan hastalarda ve akut olgularda acil cerrahi giriúim
yapõlmalõdõr. Paraš zofageal hernilerde ise bizim vakamõzda oldu÷u gibi hasta semptomatik oldu÷u sŸrece cerrahi giriúim
gerekmektedir ve š nemi vurgulanmalõdõr.
45
18 - 19 Mart 2014, øzmir
P-06
BøR VAKA NEDENøYLE GERøATRøK HASTADA øNTERDøSøPLøNER YAKLAùIMIN …NEMø
1
2
1
3
4
5
2
Esma Pehlivan , Pınar Tosun Taúar , Ozan Fatih Sarıkaya , Emre Suakar , Emel Dilek , Oktay Aslan , Sevnaz ùahin ,
Ayúın Noyan6, Fehmi Ak←i←ek2
1. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, øç Hastalıkları Anabilim Dalı, øzmir
2. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, øç Hastalıkları Anabilim Dalı, Geriatri Bilim Dalı, øzmir
3. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi 6. Sınıf Ö÷rencisi, øzmir
4. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi øç Hastalıkları Hemúireli÷i, øzmir
5. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıbbi Sosyal Hizmet Birimi, øzmir
6. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Ruh ve Sinir Hastalıkları Anabilim Dalı, øzmir
Giriú: Yaúlõlõk do÷umla baúlayan yaúam sŸresince ←
ocukluk, yetiúkinlik gibi yaúam dš nemlerinden biridir. Bu dš nemdeki bireyin
sadece tõbbi de÷il,sosyal, ekonomik, kŸltŸrel ←
evresel talepleri de vardõr. Bu nedenle kronolojik olarak 65 yaú Ÿzeri olarak kabul
edilen geriatrik bireyler ←
ok yš nlŸ olarak de÷erlendirilmelidir. ‚ ok yš nlŸ de÷erlendirmenin tek bir meslek grubu tarafõndan
yapõlmasõmŸmkŸn de÷ildir, aynõbakõú a←õsõna sahip farklõmeslek gruplarõndan oluúan bir interdisipliner ekip ile yapõlmalõdõr.
Geriatride, interdisipliner ekipte; hekim, hemúire, sosyal hizmet uzmanõ, psikiyatrist, podolog, diú hekimi gibi farklõ meslek
gruplarõn varlõ÷õ š nemlidir. Yaúlõ ihmali š nemli bir sosyal sorundur. Yaúlõ ihmali, yiyecek veya gŸnlŸk hizmetlerde bakõm
sorumlulu÷unu yerine getirmede yetersizlik olarak kendini gš sterebilir. øhmal, tŸm yaúlõ bireylerde gš rŸlebilir ancak š zellikle
temel ihtiya←
larõnõ karúõlamada baúkalarõna ba÷õmlõ, biliúsel fonksiyonlarõ yetersiz, depresif, kõrõlgan yaúlõ bireyler risk gruplarõnõ
oluúturur. Yaúlõihmalinde š nemli sorunlardan bir tanesi sa÷lõk personelinin aklõna gelmemesidir.
Geriatri servisinde izledi÷imiz vakamõz vasõtasõyla yaúlõda ihmale dikkat ←
ekmeyi ve ekip ←
alõúmasõnõn š nemini vurgulamayõ
ama←
ladõk.
Olgu: 67 yaúõnda kadõn hasta, koroziv madde i←
erek suisid giriúimi sonrasõnda psikiyatri servisinde izlenmekteyken enfekte
dekŸbit Ÿlseri ve oral alõm yetersizli÷i nedeni ile geriatri servisimize devir alõndõ. DekŸbit Ÿlseri a←õsõndan plastik cerrahi
bš lŸmŸne konsŸlte edilerek lokal pansuman tedavisine baúlandõ, ayrõca intravenš z piperasilin tazobaktam eklendi.
Bilinen bipolar hastalõk tanõsõ olan, daha š nce on bir kez š z kõyõm giriúimi olan hastanõn bu a←õdan tedavisi psikiyatri bš lŸmŸnce
planlandõ, venlafaksin, ketiapin, lityum, lamotrijin eklendi. Suisit ama←
lõ alõnan koroziv maddeye ba÷lõ š zofagus ve midede
geliúen Ÿlserler ve sonrasõndaki stenoz nedeniyle ve hastanõn oral alõmõtamamen kesildi.Takõlan š zofagial stent tolere edemedi
ve cerrahi jejenostomi kararõalõndõ.
Hastanõn yatõúõnõn 3. GŸnŸnde aspirasyona ba÷lõ pnš moni geliúti. Tedavi ile aspirasyon pnš monisine yanõt alõnõrken izlem
sõrasõnda belli aralõklarla aspirasyonun tekrar etti÷i fark edildi. Hastanõn sorumlu hemúiresinin dikkatli gš zlemi sonrasõnda
hastanõn o÷lunun bakõmõŸstlendi÷i hafta sonlarõnõtakiben aspire etti÷i fark edildi. Hastanõn sosyal anamnezi alõndõ÷õnda damadõ
istemedi÷i i←in kõzõnõn evine gidemedi÷i, o÷lu ile yaúadõ÷õ, o÷lunun psikolojik problemleri nedeniyle tedavi aldõ÷õ š ÷renildi. Elde
edilen veriler õúõ÷õnda sosyal hizmet uzman ile gš rŸúŸlerek yaúlõnõn ihmal edildi÷i bu nedenle de tõbbi tedavisi sonlandõktan
sonra kamuya ait bir bakõm evinde yaúamasõuygun bulundu ve gerekli resmi iúlemler tamamlandõ.
Sonu←: Geriatrik hastanõn de÷erlendirilmesinde ←
ok yš nlŸ geriatrik de÷erlendirme i←
erisinde medikal š ykŸnŸn yanõsõra sosyal,
psikolojik, ←
evresel š ykŸnŸn alõnmasõ ←
ok š nemlidir. ‚ ok yš nlŸ geriatrik de÷erlendirmenin sa÷lõklõ olabilmesi ancak ekip
←
alõúmasõ ile mŸmkŸn olabilir. Yaúlõda ihmalciddi morbitide ve mortalite ile sonu←
lanabilir. Yaúlõda ihmal ancak interdisipliner
ekibin eúgŸdŸmlŸ ←alõúmasõile saptanabilir.
46
18 - 19 Mart 2014, øzmir
P-07
YAùLI BAKIM PROGRAMI …N LøSANS PROGRAMLARINDA D† ZENLø FøZøKSEL AKTøVøTE
KATILIMI SAöLAYACAK DERSLERøN øNCELENMESø
Duygu Ilgın*, Hayriye Kul Karaali*, Turan GŸndŸz**, Mehmet Emin Limoncu**
*Celal Bayar Üniversitesi, Manisa Sa÷lık Yüksekokulu, Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü
**Celal Bayar Üniversitesi, Sa÷lık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu
Ama←: Sosyoekonomik geliúmeler, sanayileúme ve sa÷lõk koúullarõnda ki iyileúmeler gibi nedenlerle toplumlar giderek
yaúlanmaktadõr. Bu nedenle yaúlõ sa÷lõ÷õnõn korunmasõ ve geliútirilmesinde aktif yaúlanma kavramõ š ne ←õkmaktadõr. Yaúlõ
bireyler ile profesyonel sa÷lõk elemanõ olarak uzun saatler birebir ilgilenen sa÷lõk meslek yŸksekokullarõnõn sa÷lõk bakõm
hizmetleri bš lŸmŸ yaúlõ bakõmõ programõ mezunlarõnõn aktif yaúlanma sŸrecinde hem kendi sa÷lõklarõnõ korumalarõ hem de yaúlõ
bireylere aktif yaúam tarzõnõn benimsetilmesi a←õsõndan daha inandõrõcõ ve š zendirici birer geriatrik rehabilitasyon ekibi Ÿyesi
olarak rol model olabilmeleri adõna fiziksel a←õdan aktif olmalarõ š nemlidir. Bu nedenle ←
alõúmamõzda bu bš lŸm ders planlarõ
i←
erisinde š ÷rencilerin dŸzenli fiziksel aktivite (DFA) katõlõmõsa÷layabilecekleri derslerin belirlenmesi ama←lanmaktadõr.
Materyal ve Metod: † lkemizde 2013-2014 š ÷retim yõlõnda š n lisans dŸzeyinde e÷itim veren iki yõllõk yaúlõbakõmõprogramlarõnõn
ders listeleri incelendi. Ders listelerinde š ÷rencilere dersler kapsamõnda DFA katõlõmõsa÷layabilecek olan dersler belirlendi ve bu
dersler zorunlu-se←
meli, ders saati, yarõyõla gš re da÷õlõm ve toplam ders saatine oranõa←õsõndan incelendi.
Bulgular: ‚ alõúmamõzda, š n lisans dŸzeyinde e÷itim veren iki yõllõk 52 yaúlõ bakõmõ programõndan 34Õ
Ÿne (%65) ait ders
planlarõna ulaúõldõ. Otuz dš rt bš lŸmŸn 10Õ
unda (%19) DFA katõlõmõ sa÷layabilecek ders oldu÷u saptandõ. Bu dersler sadece bir
bš lŸmde zorunlu ders olarak birinci yarõ yõlda yer almaktaydõ (bir saat teorik-iki saat uygulama). Zorunlu olan bu dersin dš rt
dš nemlik toplam ders saatine oranõ% 2.34 (haftalõk ortalama ders saati= 32, haftalõk ortalama= 0.75) DFA dersleri idi. Se←
meli
olan dokuz dersin dš rt dš nemlik toplam ders saatine oranõ ise % 3.05 (haftalõk ortalama ders saati= 26.56, haftalõk ortalama=
0.81) idi.
Sonu←: ‚ alõúmamõzõn sonucunda yaúlõ bakõmõ programõ š ÷rencilerinin okul saatleri i←
inde fiziksel aktivite katõlõmõ
sa÷layabilece÷i ders saatlerinin ve tŸm programa oranlarõnõn dŸúŸk oldu÷u gš rŸlmŸútŸr. Aktif yaúlanma sŸrecine olumlu katkõsõ
olan dŸzenli fiziksel aktivite katõlõmõ sa÷layacak ders veya etkinliklerin š n lisans programlarõna entegre edilmesi gerekti÷ini
dŸúŸnmekteyiz.
47
18 - 19 Mart 2014, øzmir
P-08
† LKEMøZDE BøR øLK: YAùLI SAöLIöI ANABøLøM DALI
GŸzel Diúcigil, Emel Ceylan, M. ùamil Akyıl, ‚ a÷daú AkgŸllŸ, Serdal …÷Ÿt, Zeynep GŸneú, Tanju Yılmazer,
NilgŸn Yapan Gš ral
Adnan Menderes Üniversitesi Sa÷lık Bilimleri Enstitüsü Yaúlı Sa÷lı÷ı Anabilim Dalı, Aydın
Yaúlanma olgusu sa÷lõk ve sosyal hizmet alanõnda pek ←
ok disiplinin ilgi oda÷õdõr. Yaúlõ bireyin gereksinimlerine ise ancak bir
ekip anlayõúõ ←
er←
evesinde yanõt verilebilmesi mŸmkŸndŸr. Bu ba÷lamda yaúlõ sa÷lõ÷õ ve bakõmõ interdisipliner bir ekip
←
alõúmasõnõgerektirmektedir. Yaúlõsa÷lõ÷õile ilgili disiplinlerin bir araya gelmesi ile oluúan yeni yapõlanmalarõn bu alanda yapõlan
←
alõúmalarõgeniúletmesi, hõzlandõrmasõve kolaylaútõrmasõmŸmkŸndŸr.
E÷itim-…÷retim EnstitŸlerinin Teúkilat ve øúleyiú Yš netmeli÷i disiplinlerarasõ bir anabilim dalõ a←
ma olana÷õ sunmaktadõr. Bu
dayanak ile EylŸl 2013 itibarõ ile Adnan Menderes † niversitesiÕ
nde Sa÷lõk Bilimleri EnstitŸsŸ bŸnyesinde disiplinlerarasõ ÒYaúlõ
Sa÷lõ÷õAnabilim DalõÓa←õlmõútõr. † lkemizde bir ilk olan bu geliúme ile yaúlõsa÷lõ÷õalanõnda akademik alt yapõnõn gŸ←lenmesine
bŸyŸk katkõ sa÷lanmõútõr. Aynõ tarihte ÒYaúlõ Sa÷lõ÷õ Anabilim DalõÓna ba÷lõ olarak ÒYaúlõ Sa÷lõ÷õ ve Bakõmõ YŸksek Lisans
ProgramõÒve ÒYaúlõSa÷lõ÷õve BakõmõDoktora ProgramõÓa←
õlmõútõr.
ÒYaúlõSa÷lõ÷õve BakõmõLisansŸstŸ ProgramlarõÓŸlkemizde ihtiya←duyulan yaúlõsa÷lõ÷õile ilgili akademik ve hizmet alanlarõnda
yer alabilecek š ÷rencileri; yaúlanma sŸreci, yaúlõ sa÷lõ÷õnõn korunmasõ, sa÷lõklõ yaúlanmanõn teúvik edilmesi, toplumumuzun
gereksinimlerine yš nelik hizmet ve ←
alõúmalar Ÿretilebilmesi hedefiyle, yaúlõsa÷lõ÷õve bakõmõekibinde yer alabilecek, bu konuda
gŸncel bilimsel geliúmeleri izleyebilecek, proje Ÿretebilecek, araútõrma yapabilecek, danõúmanlõk hizmeti verebilecek, bilgi ve
deneyimlerini paylaúabilecek bilim insanlarõyetiútirmek amacõyla kurulmuútur.
Bu kapsamda; Adnan Menderes † niversitesi ÒYaúlõ Sa÷lõ÷õ ve Bakõmõ LisansŸstŸ ProgramlarõÓ; aile hekimli÷i, kardiyoloji, gš ÷Ÿs
hastalõklarõ, nš roloji, fizik tedavi ve rehabilitasyon, beslenme ve diyetetik, diú hekimli÷i, hemúirelik, fizyoterapi gibi ←
ok geniú
yelpazede yer alan displinler ile birlikte ←
alõúan interdisipliner bir programdõr. ølk š ÷rencilerini 2014 bahar yarõyõlõ dš neminde
almõú ve e÷itime baúlamõútõr. Geliútirilmesi ise hem tanõnmasõhem de bu konudaki bilgilerin paylaúõlmasõile mŸmkŸn olacaktõr.
48
18 - 19 Mart 2014, øzmir
Emekli …÷retim † yemiz Sayın Prof. Dr. Baha TaneliÕ
nin
TecrŸbeleri ve …nerileri
AøLEMDE 6 YAùLI KøùøDEN 4HANIMIN EVDE BAKIMI SIRASINDA VE øKø ERKEK YAùLININ BAKIMEVøNDE
BAKIMINDA KARùILAùTIöIM SORUNLARI DøKKATE ALARAK ‚ …Z† M …NERøLERøMø …ZETLøYORUM
øki erkek birey yaúlõ bakõmevinde 4-12 ay i←
inde vefat etti. † ←kadõn bireyin biri 6 ay i←
inde, ikisi iki yõl i←
inde evde bakõmla vefat
etti. Biri de iki yõldõr bilinci yerine olarak hala yaúõyor. BugŸn i←
in tŸrk toplumu yaúlõsõ i←in evde bakõmõ tercih etmektedir. ølgili
kanunu ve evde bakõm hizmetleri sunumu hakkõndaki yš netmelik ve Evde Sa÷lõk hizmetlerinin Uygulama usul ve esaslarõ
hakkõndaki yš nerge, bu iúlevlerin dŸzenlenmesi i←
in yasal dayanak teúkil etmektedir. Gerekirse yš netmelik ve yš nergelerde
gerekli dŸzeltmeler ve ekler yapõlabilir.
Evde Bakõm hizmeti verilmesi gereken kiúi son defa kendisine bakan, tedavi eden, veya takip eden hekimin š nerisi ile evinde
bakõlmasõ sš ylendi÷i ve hastaneden taburcu edildi÷i zaman epikrizine yazõlan bu gereksinme ile sorun baúlamaktadõr. Aile de
zaten bunu tercih etmektedir. Bakõm evlerinde bakõlan yaúlõlarõn š mrŸ daha kõsa olmaktadõr. Alõnmasõ gereken tedbirler úš yle
sõralanabilir.
1- YaúlõHastanõn yakõnlarõš ncelikle sorumluluk yŸklenip bakõm úartlarõnõ dŸzenlemeye ←alõúõrlar. Varsa yaúlõhastanõn eúi, o÷lu,
Kõzõ, gelinleri, kardeúleri, Torunlar, bir araya gelip kimin bakabilece÷i konusu tartõúõlõr. øúi, yaúõ, yakõnlõ÷õdikkate alõnarak aileden
birinin bu gš revi kendi arzusu ile yapabilece÷ine karar verilirse bu kiúiye primer bakõcõlõk gš revi verilerek maddi deste÷in nasõl
sa÷lanaca÷õ veya bakõmõn sõra ile nasõl yapõlaca÷õ, nasõl desteklenece÷i, konuúulur. Yaúlõ hastanõn emekli maaúõ veya maddi
kaynaklarõ yeterli ise bakan kiúinin bu kaynaklarõ kullanmasõ yolu ile sorun olmadan bakõm yapõlabilece÷i dŸúŸnŸlŸr. Bakõm
sŸresi haftalar ve aylarca uzarsa bakan kiúinin tŸkenmiúlik úikayetleri baúlar. Bu sebeple dš nŸúŸmlŸ bakõm yapõlmasõ ←
are
olarak ortaya atõlõr. Daha sonra bir yardõmcõ tutularak bakõmõn sa÷lanmasõ ile tŸkenmiúlik sendromuna š nlem alõnõr. TŸkenmiúlik
belirtileri hi←
bir zaman primer bakõcõtarafõndan belirtilmez, ←
evresindeki gš zlemciler tarafõndan anlaúõlõr, bš yle durumlarda nš bet
de÷iúikli÷i adõyla primer bakõcõlõk gš revlisi de÷iútirilmelidir. Bu durum Ÿcretli bakõcõlar i←in de ge←erlidir. Primer bakõcõlar veya
onlarõn primer bakõcõlõk zamanlarõde÷iútirilmelidir.
2- Yaúlõ hastanõn bakõmõnõn zorlu÷una gš re bir yardõmcõ gŸnlŸk 8 saat ←
alõúan biri olabilir. Veya gece ayrõ gŸndŸz ayrõ iki
personel veya hastanõn yanõnda, odasõnda kalacak 24 saat hizmet verecek yatõlõ bir personel gereksinmesi olabilir. Ailenin
maddi durumu iyi ise bu da halledilir. (Burada ilerde sorun ←õkmamasõ i←in ←
alõútõrõlan bu kiúilerin sigortalõ olmasõ ve primlerinin
dŸzenli š denmesi ihmal edilmemelidir, aileden biri bakõmõ Ÿstlenmiú ise onun da SGK kapsamõnda olmasõ, de÷il ise kapsama
in bu kiúilerin SGK kapsamõnda olmasõúartõ aranmalõ, yoksa deste÷in
alõnmasõ iúlemleri yapõlmalõdõr. Verilecek devlet deste÷i i←
bir kõsmõbu bakõcõlarõn primi i←in devlet←
e kullanõlmalõ, artanõaileye-bakõcõya verilmelidir)
Ailenin maddi durumu yeterli de÷ilse veya devlet deste÷i yetmiyorsa tŸkenmiúlik sendromu etkili olmaya baúlar. SonÕ
un gelmesi
beklenir olur. Herkes i←
in ÒkurtulduÓdenir.
3- Bu úekilde bakõmõŸstlenen ve yardõmcõlarõn temin edilmesi ile iyi bir hasta bakõmõsa÷landõ÷õve ailenin, yaúlõbŸyŸ÷Ÿne karúõ
gš revin yapõldõ÷õ kanaatõ ile herkes rahatlamõútõr. Ama iúlev š yle basit ve kolay bir iúlev de÷ildir. Zamanla hi←tahmin edilmeyen
sorunlar ←
õkar.
4- Yaúlõ hasta bakõmõnõ yapan Ÿcretli personel veya aile bireyi palyatif bakõm hakkõnda. Tõbbi bilgiye sahip olmasõ i←in bir kurs
almalõdõr. De÷iúik dŸzeydeki bakõcõlar i←
in aúa÷õdaki bilgileri š zŸmseyecek úekilde hazõrlanmõú kurslarla bu bilgilendirme
yapõlabilir. † cretle tutulacak bakõcõda da bu kurslarõalmõú olma úartõaranmalõdõr.
A- Hijyen prensipleri, asepsi antisepsi koúullarõ
B- VŸcudun fizyolojik ritimleri ve bunlarõn nasõl saptanaca÷õve normalinin ne oldu÷u
C- Yaúlõ beslenmesinde alõnmasõúart olan gõdalar nelerdir, Nerden, Nasõl sa÷lanõr. Bunlarõn normal olarak a÷õz yolu ile alõnõp
kullanõlabilir olmasõnõn úartlarõš ÷retilmelidir.
D- A÷õz yolu kullanõlamõyorsa ne yapõlmasõve nasõl yapõlmasõgerekti÷i š ÷retilmelidir.
E- Yatalak hasta veya yaúlõnõn bakõm š zellikleri, havalõ yatak kullanõmõ, idrar ve kaka kontrolu, ve temizli÷inin nasõl yapõlaca÷õ
uygulamalõolarak gš sterilmelidir.
F- Yaúlõhastanõn uzun sŸreli kullandõ÷õila←
larõn yan etkilerinin bakõcõya š ÷retilmesi gereklidir.
5- Primer bakõmõ Ÿstlenmiú ←alõúan veya aile fertlerine Psikolojik ve sosyal destek verilmesi, øzin gŸn ve saatlerine uyulmasõ,
aileden kiúilerin destek sa÷lamasõve kontrol edilmesi úarttõr.
6- Kurulan bu dŸzen i←
erisinde bakõmõn yeterli ve tõbbi gereksinimlere uygun olarak yapõlõp yapõlmadõ÷õnõ kontrol i←
in adresi ve
kimli÷i bilinen hastanõn evine belirsiz zamanlarda ani ziyaretler yapan bir hekim grubu teúkil edilerek Hastanõn ve bakõm
úartlarõnõn dŸzgŸn uygulanõp uygulanmadõ÷õnõn rapor edilece÷i bir sistem oluúturulup Kayõt altõna alõnmasõúarttõr.
7- Devlet yardõmõnõn yeterli veya yetersiz, etkili veya etkisiz oldu÷unun, baúka tõbbi bilgilerin verilmesi gerekiyorsa bu
ziyaretlerde gš revli hekim tarafõndan verilmesi, hastanõn veya bakõcõsõnõn suallerine cevap verilmesi, bilmediklerinin š ÷retilmesi
veya de÷iúik uygulamalar gerekti÷inin saptanmasõ halinde, gere÷inin yapõlmasõ i←
in yš netmelik veya yš nerge de÷iúikli÷i
yapõlmasõi←
in š nerilerin yasal mercilere ulaútõrõlmasõsa÷lanmalõdõr.
Prof. Dr. Baha Taneli
øzmir
49
18 - 19 Mart 2014, øzmir
øNDEX
50
18 - 19 Mart 2014, øzmir
* Soyisim sõrasõna gš re alfabetik olarak sõralanmõútõr
51
18 - 19 Mart 2014, øzmir
FOTOöRAFLAR
52
18 - 19 Mart 2014, øzmir
53
18 - 19 Mart 2014, øzmir
54
18 - 19 Mart 2014, øzmir
55
18 - 19 Mart 2014, øzmir
56
18 - 19 Mart 2014, øzmir
57
18 - 19 Mart 2014, øzmir
58
18 - 19 Mart 2014, øzmir
59
18 - 19 Mart 2014, øzmir
60
18 - 19 Mart 2014, øzmir
61
18 - 19 Mart 2014, øzmir
62
ÝLETÝÞÝM BÝLGÝLERÝ
Bilimsel Sekreterya
Uzm. Dr. Sevnaz ÞAHÝN
Ege Üniversitesi Týp Fakültesi
Ýç Hastalýklarý Anabilim Dalý
Geriatri Bilim Dalý
Tel
: (0 232) 390 42 91
E-posta : [email protected]
[email protected]
Organizasyon Sekreteryasý
Feneryolu Mah. Baðdat Cad.
Celal Turþucu Sokak No:4
Burç Sitesi B Blok Zemin Kat
D:19 - 20 / 34724 Kadýköy / Ýstanbul
Tel
: (0 216) 414 11 11
Faks
: (0 216) 414 65 44
www.opteamist.com
[email protected]

izmir 7. ileri yaş sempozyumu

Transkript

Benzer belgeler

rcnelim:

MAMBA TURBO

programli-ol-ve-kazan-s1