İş Sağlığı Güvenlik ve Elektrik Kazalarına Kısa Bir Bakış

İŞ SAĞLIĞI, GÜVENLİK VE ELEKTRİK KAZALARINA KISA
BİR BAKIŞ -THE LABOUR HEALTH, SAFETY AND A BRIEF
LOOK TO THE ELECTRICAL ACCIDENTS
36
EMO BİLİM SAYI:21
Eren BAŞARAN- Elektronik Yüksek Mühendisi ( İ.T.Ü.)
Boğazköy – Girne
[email protected]
ÖZETÇE
İş sağlığı ve güvenlik kapsamına giren
konular, bu yazımızda sıralanmış olup bunlarla
ilgili özellikle bellibaşlı mevzuatları içeren kaynakça
verilmiştir. Yazımızda ağırlıklı olarak “Elektrik
Kazaları”na değinilmiştir. Yazımız; daha ziyade
elektrikle uğraşan öğrencilerimizi ve mutfaklarında
elektrikli ev aletlerini kullanan ev hanımlarımızı
hedef almıştır. Herzaman çevrelerinde elektrikle ve
elektrikli aletlerle karşılaşmak durumunda kalan
insanlarımızın, elektrik kazalarıyla ilgili
konulara dikkatlerini çekmek için bu yazı yazılmıştır.
Onların ihtiyaçları gözönüne alınmıştır. Ayrıca,
labaratuvarlarında, elektrik ve elektronik
atölyelerinde uğraşan öğrencilerimiz için kaleme
alınmıştır. Elektrik kazalarına ilişkin kendi
tecrübelerimi ve hatırımda kalan trajik elektrik
kazalarını, yinelenmemesi dileğiyle de bu yazımda
aktarmaya çalıştım.
1. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİK KAPSAMINA
GİREN KONULAR :
1. Asbest ile yapılan çalışmalarda iş sağlığı ve
güvenliği tedbirleri
2. Basınçlı kaplarda (kazanlarda, kompresörlerde
vb.) güvenlik tedbirleri
3. Çalışanların sağlığı açısından beslenmenin önemi
4. Çalışma ortamında termal konfor şartları
5. Çevre sağlığının çalışanlar üzerindeki etkisi
6. Çözücüler ile yapılan çalışmalarda iş sağlığı ve
güvenliği tedbirleri
7. Döküm işlerinde, fırınlarda ve ocaklarda güvenlik
tedbirleri
8. Endüstriyel tesislerde yangın sebepleri ve
korunma yolları
9. Ergonomi
10. İnşaat işlerinde iş sağlığı ve güvenliği
11. İş güvenliği yönünden işyerlerinden yapılması
gerekli kontroller ve hazırlancak belgeler
12. İş kazalarından doğan cezai ve hukuki
sorumluluklar
13. İş kazasının nedenlerinin analizi
14. İş psikolojisi
15. İş sağlığı ve güvenliğinde eğitiminin önemi
16. İş sağlığı ve güvenliğinin genel ilkeleri
17. İş sağlığı ve meslek hastalıkları a. Kimyasal kaynaklı b. Fiziksel kaynaklı
18. İşyerlerinde elektrik kazaları ve önleme tedbirleri
19. İş kazaları ve meslek hastalıklarının işçi işveren ve
ülkemize maliyeti
20. Kaldırma araçlarında iş güvenliği
21. Kaynak işlerinde iş güvenliği
22. Kimya sanayiinde risk unsurları ve alınacak
tedbirler (Depolama, taşıma, kullanım vb.)
23. Kurşun ve bileşikleri ile yapılan çalışmalarda iş
sağlığı ve güvenliği tedbirleri
24. Lastik tekerlekli ve paletli iş makinelerinde
güvenlik tedbirleri
25. Makine, tezgah ve tesislerde güvenlik tedbirleri
26. Parlayıcı ve patlayıcı maddelerle yapılan
çalışmalarda iş güvenliği
27. Risk analizleri
28. Sabit tesislerde iş sağlığı ve güvenliği
organizasyonu (İşyeri hekimi ve iş güvenliği kurulları)
29. Sağlık ve güvenlik konusunda devlet, işveren,
işçilerin görev ve sorumlulukları
30. Kişisel korunma araçları
31. Maden işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri
32. Tabanca boyacılığı işlerinde güvenlik tedbirleri
33. Taşıma, istifleme ve depolama işlerinde güvenlik
tedbirleri
34. Tozlu işlerde sağlık ve güvenlik tedbirleri
2. ELEKTRİK KAZALARINDAN
SAKINMANIN YOLLARI
Evinizde elektrik tesisatının ve elektrikli
aletlerinizin bakımlı ve iyi durumda olmasına özen
gösteriniz. Elektrikli aletlerinizin kullanmasını da iyi
öğreniniz. Elektrik kazalarının büyük çoğunluğu,
genellikle kullanmadaki dikkatsizliklerden ileri gelir.
Televizyon alıcılarının içerisindeki bazı parçalarda
, yüksek frekanslı oldukça yüksek gerilimler vardır.
Ağustos’2008
İŞ SAĞLIĞI, GÜVENLİK VE ELEKTRİK KAZALARINA KISA
BİR BAKIŞ -THE LABOUR HEALTH, SAFETY AND A BRIEF
LOOK TO THE ELECTRICAL ACCIDENTS
Ayrıca elektronik cihazlarda besleme
devrelerindeki elektrolitik kondansatörler elektrostatik şarj yükldürler. Elektrik akımı kesik olsa
da, elektrolitik kondansatörlerin metal uçlarına
dokunanı , öldürmese de çarpabilir.
Ampul değiştirirken dahi, elektrik
kordonu veya elektrikli bir alete, elektriği
sigortadan kesmeden müdahalede
bulunmayınız. Her türlü bakım, temizleme,
onarımdan önce, aletleri prizden çekiniz. Çok az
da olsa, bazı tamir işlerinde – istisnai bir durum
da olsa – cihazda elektrik akımı varken, tamir işi
yapmak zorunlu olabiliyor.
Sigorta teli değiştirirken, mutlaka aynı
cinsten ve kalınlıkta tel sarınız.
Sigorta atarsa, tesisatta veya kullanılan
elektrikli aletlerden birinde bir anormallik var
demektir. Bu nedenle yeni bir kullanımdan önce,
bir kontrol gerekir.
Tehlike; mutfak ve banyo gibi nemli bir
ortamda daha da artar. Banyoda suya yakın
olduğunuz hallerde elektrikli aletlere, hatta
elektrikli tıraş makinesine, saç kurutma
makinesine, eğer bozukluk varsa, kesinlikle
dokunmayınız.
Ütü, elektrikli ocak yakacağı, elektrikli ısıtıcı
gibi aletleri kullanmaya meraklı çocuklarınızı
gözden uzak tutmayınız.
Küçük çocuklarda sık rastlanan bir kaza da,
dikkatsizce prize sokulacak bir kordonu, çocuğun
emmek için ağzına almasıdır. Bu tür kazalarda
oluşan yanıklar genellikle güç tedavi edilir ve
estetik olmayan yara izleri bırakır.Akımla
doğrudan temas olmadan da, yüz ve ellerde de
elektrik yanıkları meydana gelebilir.
Bu kazaların çoğu, elektrikli iş
makinalarında çalışan işçilerin ve elektrikli aletleri
kullanan ev hanımlarının yeterli
bilgilere sahip olmamasından veya
bilgisizliğinden kaynaklanmaktadır.
Makina ve aletlerin fişlerini mutlaka tek
elinizle ve özellikle – elektrik akımının
kalbinizden geçişini önlemek için sağ elle
takınız . Elinizin ıslak olmamasına özen gösteriniz. Hatta herhangi bir fabrikayı gezerken, sol
elinizi cebinize koymanız gerekir. Ayrıca – üzerinde elektrik olup olmadığı belli olmayan
herhangi bir cihaza dokunmanız sözkonusuysa,
sol ayağınızı yerden kaldırmanızı, ve sağ elle
dokunmanız önerilmektedir. Bu öneri fabrika
müdürüne veya yetkililere “saygısızlık yapmak için
” söylenmemiştir. Elektrik akımının, kalbinizden
geçişini önlemek için söylenmiştir.
Gerilim altındaki elektrik tesis ve cihazlarında
çıkan yangınlarda, karbon dioksitli, bikorbonat
tozlu veya benzeri etkili diğer tiplerde yangın
söndürme cihazları, gerilim değeri ve tesis ile
söndürme cihazları arasındaki uzaklıklara ait
aşağıdaki hususlar gözönünde bulundurularak
kullanılacaktır. Gerilim altındaki iletkenler için
kabul edilen emniyet mesafeleri :
15 kv’a kadar gerilimli tesislerde : 1 metre,
15-35 kv. a kadar gerilimli tesislerde : 2 metre,
35 kv. dan yukarı gerilimli tesislerde : 3 metre.
ORTA VE YÜKSEK GERİLİMLERDE ÇALIŞMAK
, VEYA BURALARDA ELEKTRİK KAZALARINA
MÜDAHALE ETMEK, ÖZEL BİLGİ, ÖZEL EĞİTİM
VE UZMANLIK İSTER. BİZ BURADA DAHA ZİYADE
EVLERDE, MUTFAKTA KARŞILAŞILAN ELEKTRİK
KAZALARIYLA İLGİLENİYORUZ. Her eline kauçuk
eldiven geçirenin, ehil değil ise orta ve yüksek
gerilimdeki elektrik kazalarına müdahale etmeye
çalışması, en azından kendi hayatı için tehlike arz
eder.
Herhangibir elektrikli makinayı
çalıştırmadan önce, kontrol kalemi ile kaçak olup
olmadığını kontrol ediniz. Kaçak olan aletleri ve
makinaları tamir ettirmeden asla kullanmayınız.
Islak elle elektrikli makinalara ve
düğmelerine dokunmayınız.
Çıplak elektrik tellerine dokunmayınız.
Bozuk elektrikli aletleri, ehil olan kişilerin
tamir etmesini sağlayınız.
Elektriğe çarpılmış birine çıplak elle
dokunmayınız.
Mekanik sigortalara gerektiğinden fazla tel
sarmayınız. Çünkü aşırı akım halinde sigortanın
atması gerekir.
Motorlu ve ısıtmalı cihazlarda, can
güvenliği yönünden mutlaka topraklı (üç telli)
fiş kullanınız. Topraklı fişler, kısa devre olduğu
zaman sigortayı attırarak, sizi çarpılma tehlikesine
karşı korumuş olurlar. (Şekil 1 ve Şekil 2)
El aletleriyle çalışanlara şaka yapmayınız ve
dokunmayınız.
El aletlerini kullanmadan önce kontrol
ediniz.
37
38
İŞ SAĞLIĞI, GÜVENLİK VE ELEKTRİK KAZALARINA KISA
BİR BAKIŞ -THE LABOUR HEALTH, SAFETY AND A BRIEF
LOOK TO THE ELECTRICAL ACCIDENTS
Kordonu yıpranmış ve vidaları
gevşemiş veya zedelenmiş el aletlerini
veya uzatma kablolarını kullanmayınız.
El aletlerini zorlamayınız.Çeşitli
engellerin olduğu yerlerde, el aletleriyle
çalışırken daha dikkatli olunuz.
Elektrikli el aletlerini nemli ve ıslak
durumda olan yerlerde kullanmayınız.
Yanıcı maddelerin bulunduğu
yerlerde el aletleriyle çalışırken daha
dikkatli olunuz.
Elektrikli el aletlerini, devrede
iken – üzerinde elektrik akımı varken –
ayarlama yapmaya veya tamir etmeye
çalışmayınız.Elektrik akımını kesiniz.
( İstisnai durumlar olabilir. )
Elektrik akımını kesen anahtarınız “tek
kutuplu” ise, anahtarı “OFF” yaptığınız
zaman, ( cereyanı kestiğimiz zaman)
örneğin matkap veya su motoru
çalışmayabilir. Ancak, gerek motorda ve
gerekse de matkapda “cereyan” (elektrik
akımı ) vardır ve bu durumu bilmeden
metal aksamlarına veya çıplak tellere
dokunmak ölümcül elektrik çarpması
yaratabilir.
1972 yıllarında Asmaaltı bölgesinde
Agâh Efendi Sokak’taki elektronik cihaz
tamir atölyemizde iş masalarımız ahşap
idi ve bilinçli olarak ayakkabılarımızın
altı kalın lastikli idi ve işmasasında
çalışırken de döşemeye önceleri ahşap
paletler koymuştuk.Böylece, döşemeyle
aramızdaki direnci, bu yalıtıcılar
aracılığıyla epeyce büyültmüştük
ve herhangi bir şekilde faz hattına
dokunmamız halinde , üzerimizden
döşemeye çok az akım geçmesini
sağlamıştık. Görünüşü pek şık olmamakla beraber, bizi , atölyede çalışanları
elektrik çarpmalarından epeyce
korumuştur. Daha sonraları, döşemeye,
görünüşü biraz daha şık olsun diye de
üzerine devamlı bastığımız yere, araba
döşemelerine konan lastiklerden – paspas - koymuştuk.
Atölyemizde daha ziyade
cihazlardaki elektrolitik kondansatörlerin öldürücü olmayan şoklarına
uğrayıyorduk. Daha sonraları tamir işine
başlamazdan önce, cihazlardaki bu
elektrolitik kondansatörleri , cihazların
teneke ( metal ) olan şasilerine , krokodilli bir kablo ile şasiye dokundurarak
boşaltıyorduk.
Kuvvetli akım tekniğinde kullanılan
kondansatörleri , boşta iken – yani devre
dışı iken - de şoka uğramamak için , elektrostatik yükleri , benzer şekilde toprağa
boşaltılmaktadır. Elektrikli cihazlarda
veya tıraş makinelerinde veya matkaplarda veya su motorlarında “tek-kutuplu
anahtar” kullanılması , kişiyi yanıltıcı
oluyor ve ölüme yol açabiliyor. Çünkü,
tek-kutuplu anahtar faz veya nötrden sadece birini kesiyor. Diğer hat canlı olarak
elektrik cihazına veya su motoruna veya
tıraş makinesine veya matkap makinesine gidiyor. Çift-kutuplu ( double-pole
) anahtarda ise hem faz ve hem de nötr
hattı kesilmiş oluyor ve cihaza herhangibir “canlı” hat – üzerinde elektrik akımı
olan ( cereyan olan ) hat gitmemiş oluyor.
Prizdeki anahtar (switch ) çift-kutupludur.
Yani “double-pole” olduğu üzerinde
yazıyor . Sınayabilirsiniz de…
9 Temmuz 1962 ile 14 Ağustos 1962
tarihleri arasında, , Kıbrıs’ta Lefkoşa’da
“Electicity Auhority of Cyprus”da – Kıbrıs
Elektrik İdaresi’nde, stajımın bir kısmını
Enerji Nakil Hatlarında yapıyordum.Bu
çok yüksek gerilimli enerji nakil hatlarının
üzerinde çalışıyorduk. Elektrik akımını
yani “cereyanı”, servis yapmazdan önce,
haliyle kesiyorlardı. Çifte güvenlik için,
enerji nakil hatlarının her iki tarafını,
nakil hatları üzerine- onları kısa devre
edecek şekilde- çıplak kalın tel atıp ,
topraklıyorlardı. Kazara , biri, enerji nakil
hatlarına elektrik akımı verirse, kısa devre
olmuş olacaktır ve sistemin sigortaları
atacaktır.
Gerilim transformatörleri, çalışma
halinde, herhangibir şekilde sekonder
uçları kısa devre edilmez. Çünkü , çalışma
halinde sekonder uçları, gerilim kaynağı
olarak davranmaktadır.Aksi takdirde gerilim transformatörleri hasara uğrayacaktır
ve can güvenliği için tehlike yaratacaktır.
Akım transformatörleri, çalışma
EMO BİLİM SAYI:21
Şekil 1 Üç uçlu elektrik fişi: En üstteki toprak ucudur. Karşıdan
bakıldığında soldaki
faz ucu, ve sağdaki de
nötr ucudur.
Şekil 2. Sağda
görünen kırmızı uç
faz ucudur ve faz
ucuna telli bir sigorta
(fuse) bağlanmıştır.
Sol taraftaki lacivert
renkli tel nötr ucudur. En yukarıda yeşil
iletkenin girdiği uç
toprak ucudur
Şekil 3 Yalıtım direncini adamakıllı artıran
ahşap palet
Ağustos’2008
Şekil 4. Yalıtıcı
direncimizi artıcı
araba paspasından
oluşturulan lastik
döşeme – ahşap paletin
üzerine de konabilir.
Şekil 5. Üç uçlu bir
elektrik prizi : Sağ üst
yanda görünen anahatar
( switch ) iki-kutupludur
ki arkasında “doublepole” olarak üzerinde de
yazıyor. Siz gene tedbiri
elden bırakmayınız.
Sınamasını yapınız.
Şekil 6. Ayni üç uçlu
prizin alttan görünüşü
: Ortada bağlama deliği
görünen toprak hattıdır.
Metal şeridinin uzantısı
görülüyor. Sol taraftaki
delik nötr hattına ait
olup N harfi ile gösteriliyor. Sağ taraftaki delik ise faz hattına aittir
ve sağ üst köşede L harfi
yazılıdır. L harfi Line demek olup hat demektir.
Yani faz hattıdır. Toprak
için burada toprak simgesi vardır.Bazen E harfi
yazıyorlar ki bu Earth demektir. Kaybolmasın diye
vidalarını da seloteyp ile
yapıştırmışlar.
İŞ SAĞLIĞI, GÜVENLİK VE ELEKTRİK KAZALARINA KISA
BİR BAKIŞ -THE LABOUR HEALTH, SAFETY AND A BRIEF
LOOK TO THE ELECTRICAL ACCIDENTS
halinde, herhangibir şekilde sekonder
uçları açık devre edilmez. Çünkü
çalışma halinde sekonder uçları,
akım kaynağı olarak davranmaktadır.
Aksi takdirde akım transformatörleri
hasara uğrayacaktır ve can güvenliği
için hayati tehlike yaratacaktır. Akım
transformatörlerine bağlı aletler devre
dışı bırakılacaksa, önce akım transformatörünün sekonder ucu bir iletkenle
kısa devre yapılır ve ondan sonra, ona
bağlı alet alınır.
3. BELLİBAŞLI EV, İŞ VE
ELEKTRİK KAZALARI :
İstanbul Teknik Üniversite’sinde
öğrenci iken “elektrik santralı” stajımı,
15 Ağustos 1963 ile 29 Ağustos 1963
tarihleri arasında, Larnaka’daki “Dekelya
Elektrik Santralı’nda ( Larnaca Dekhelia
Power Generating Station )’da
yapmıştım. Staj yapanlar genelde,
yapılan servis işlerini seyrediyorduk.O
zamanlar ben 22 yaşlarındaydım.Orada
40-45 yaşlarında İngiltere’den
muhtemelen Sheffield
Üniversite’sinden mezun elektrik
mühendisi bir ağabeyimiz çalışıyordu.
İsmini hatırlayamıyorum. Bana epeyce
yardımcı oluyordu. Santral çıkışında ,
devre kesiciler (circuit breakers)
mevcuttu.Bunlar erkekli-dişili idiler.
Başları büyük bazuka mermilerine
benziyordu. Hatta ondan daha büyük
idi.Ben staja gelmezden birkaç ay evvel,
Rum ustabaşı , işini bitirdikten sonra,
elektrik akımını kesmiş ve anahtarını
dolaba asmış.Akşamleyin gelen ekip ,
devre kesici niye devrede değil diye
düşünmüş ve devre kesicisine elektrik
akımı vermiş. Ertesi günü sabahleyin
gelen ustabaşı , devre kesici servisine
başlamak için, devre kesicide “cereyan”
yok sanmış ve eliyle , yuvasına torpil
gibi kısmı sokmaya çalışmış ve hemen
orada kömür olmuş. Bize bunu üzülerek
anlatıyorlardı.
39
Bir üniversitemizde 2005 Bahar
döneminde , yarı-zamanlı olarak “ Genel
Fizik II ” dersleri veriyordum. Elektrik
konuları dersini daha ilginç ve anlamlı
kılabilmek için, gazetelerde okuduğum
önemli elektrik kazalarını not ediyordum. Aşağıdaki olay da onlardan biridir:
Genç evli bir çift. Kadın mutfakta
çamaşır makinesini çalıştırıyor ve yatıp
uyuyorlar. Sabahleyin kadın mutfağa
giriyor ve mutfaktan kadının çığlığı geliyor. Kocası yataktan kalkıp mutfağa
koşturuyor. Çamaşır makinesinin suyu
taşmış ve yerde duvara monte edilmiş
prizlere kadar yükseliyor ki suda “cereyan” var. Kadın elektrikli bu suya basınca,
elektrik çarpmasından ölüyor. Kocası da
aynı akibete uğrayıyor. Her ikisi de
elekrik çarpmasından ölüyor.Kışın
yağmurlu bir günde insanlar futbol
stadyumuna doluyor. Su dolu bir çukur.
Yeraltı elektrik kablolarının kaçağı var
ve suya temas ediyor. Suya giren üç kişi,
elektrik çarpmasından ölüyor.
Genç bir delikanlı 4üncü katın
damına çıkıyor.Altta balkonuna inmek
için, TV anteni kablosu gözüne ilişiyor.
Televizyon kablosuna asılarak balkona
inebilirim, diyor. Televizyon kablosu
kendi ağırlığını taşıyamıyor ve kopuyor.
Genç delikanlı 4üncü kattan beton
zemin üzerine düşerek ölüyor.
İnönü ( Sinde ) doğumlu, İ.T.Ü. mezunu
Elektrik Yüksek Mühendisi Özhan Rağıp
ağabeyimizin işyeri ve atölyesi, 1972
yıllarına kadar , Lefkoşa surlar-içinde
bugünkü Kooperatif Merkez Bankası’ın
karşısında, tam köşe başında idi. Özhan
ağabeyi burada büyükçe elektrik
motorlarını sararken görürdünüz. O
zamanlar Saray Otel’in asansör sistemine de bakıyordu. 1968 başlarında
mezun olup Kıbrıs’a geldiğimde, boş
zamanlarımda , atölyesine
uğrayıyordum. Zayıf , orta boylu ve
çevik bir yapısı vardı. İlk başlarda, o
zamanlar,bugünkü Lefkoşa Merkez
Postahanesinin üst kısmında bulunan
Bayrak Radyo Televizyon’unda
çalışıyordu. Bayrak Radyo
40
İŞ SAĞLIĞI, GÜVENLİK VE ELEKTRİK KAZALARINA KISA
BİR BAKIŞ -THE LABOUR HEALTH, SAFETY AND A BRIEF
LOOK TO THE ELECTRICAL ACCIDENTS
Televizyon’undan ayrılmıştı ve kendi işyerinde
elektrik tesisatı, asansör işleri ve büyükçe elektrik
motorlarının sarımı işleriyle uğraşıyordu…Nasıl
olduğunu hatırlamıyorum, ancak sol kolunda kırık
olduğu için, alçıya alınmıştı ve sol kolu L biçiminde
katlanmış ve beyaz bandajlarla sarılmıştı.Merdivenden düşme olayı, kolu alçıda iken olmuştu.
Bugünkü Maliye Bakanlığının batıya bakan
kapısının yanında bir buz fabrikası vardı. Özhan
ağabey birgün oralarda elektrik tesisatı yapıyordu.
Çok az sayıda teknik elemanı vardı. Dolayısıyla
hemen hemen her işe kendisi de koşturuyordu.
Belki 6 metre yüksekliğinde bir merdevene çıkmış
ve merdevende dengesini kaybederek, gerisin
geriye asfalt yol üzerine başının arka kısmı vurmuş.
O zamanlar kendisini, derhal surlar içindeki –
bugünkü KIBRISLI gazetesinin yanında bulunan
Lefkoşa Devlet Hastahanesine götürmüşler.
Arkadan kafatası çatlamış. Komaya girdi.. Ziyaretine
gitmiştim. Sindeli kendisini sevenler de hastahaneye gelmişti.Doktorların tüm uğraşmalarına
rağmen komadan çıkamadı…Yardımsever, bilgisini
bizimle paylaşan, sempatik bir ağabeyim ve
arkadaşımdı. Nur içinde yatsın…
Genellikle yüzme havuzları temizlenirken de
elektrik çarpmaları oluyor. Özellikle, havuz
üzerinden 2 fazlı veya 3 fazlı elektrik hatları
geçtiğinde de çok dikkatli olmak gerekiyor. Havuz
temizleyenler ellerindeki metal çubuklarla , çıplak
elektrik hatlarına değerlerse, elektrik çarpmasına
uğrayabilirler. Havuz suyunda elektrik kaçağı varsa ,
havuz ölümcül tehlike yaratabiliyor.
Eskiden arabayla giderken, akaryakıt taşıyan
taşıtlarda, yere metalik bir şerit sarkıtıldığını
görüyordum. Bunun sebebi akaryakıt taşıyan
taşıtta herhangibir nedenle biriken elektrostatik
yükü asfalta , yere boşaltıyor. Aksi takdirde şoför
arabadan aşağıya inerken şoförün çarpılmasını
önlemek içindir, Özellikle yağışlı havalarda,
elektroakustik şarj birikmesi daha çok olmaktadır.
Benim elektrik kazalarıyla ilgili ayrıntılı bir kayıt
tuttuğum yoktur. Bir zamanlar bir köyümüzde
( adını hatırlamıyorum ) müthiş bir kaza oldu. Çok
üzücü bir kaza oldu. Kazayla ilgili raporu
gazetelerde okudum ancak kazanın sebebini pek
anlayamadım.
Genç bir adam – muhtemelen 25 yaşlarında
diye tahmin ediyorum. Sekiz yaşında bir oğlan
çocuğunun dayısı oluyor. Çocuğu gezdirmek için,
kendilerine ait akaryakıt kamyonetine, 8
yaşlarındaki çocuğu da alıyor. Hatırladığıma gore,
EMO BİLİM SAYI:21
akaryakıt kamyonetine “fuel-oil” dolduruyor.
Köylerine gidiyorlar. Köylerine geldikleride,
akaryakıtı köylerindeki depoya boşaltacaklar. Genç
adam bu işlemleri yaparken, ansızın müthiş bir
patlama oluyor ve 8 yaşındaki oğlan çocuğu ile
dayısı, bu patlama ve yanma sonucu, feci bir
şekilde can veriyorlar. Gazetelerde yayımlanan
raporda, bu yangının ve patlamanın sebebini
öğrenemedim.Bu akaryakıt taşıtının altında, elektrostatik yük boşaltan metal şerit yoksaydı, müthiş
bir kıvılcımın oluşması kaçınılmazdı, diye
düşünüyorum.
Günümüzde su boruları plastik yapılmaktadır.
Daha önceleri galvanize boru kullanılmaktaydı.
Galvanize boru, bilindiği üzere metal olduğu için ,
elektrik akımını geçiriyor. Olayın İngiltere’de
geçtiği söyleniyor. Bir apartmanda bir adam banyosunda küvetin içinde yıkanıyor. Su da şarul şurul
adamın başına akıyor.Genelde İngilizlerin küvetin
içini su ile doldurarak yıkanma alışkanlıkları vardır.
Tam bu sırada , iki tane sıhhi tesisatçı teknisyen
apartmanın başka bir katına geliyor ve ark kaynağı
yapmaya başlıyorlar. Bu zamana kadar, İngiltere’de
metal su borularının topraklanması diye birşey
sözkonusu değildi. Neyse, iki sıhhi tesisatçı teknisyen , elektriğin olup olmadığını anlamak istiyorlar.
Tabii ark kaynakçı olduklarından, elektrik
kablolarını , apartmanının galvanize metalden
yapılmış su borularını kazıyarak, üzerine elektrik
kabloların çıplak uçlarını dokunduruyorlar ve
kıvılcım çakmalarını gördükten sonra, “Bu elektrik
kablolarında, işimize uygun elektrik akımı vardır.”
diyorlar ve işe koyuluyorlar. Diğer taraftan,
banyosunda duş yapan adam, elektrik
çarpmasında ölüyor. İlk bakışta , ölüm sebebinin
nasıl kaynaklandığını bilemiyorlar. Ne var ki, daha
sonra yapılan ayrıntılı incelemelerle, sebep
anlaşılıyor. O günden sonra, su borularına, topraklama hattının bağlanması zorunlu hale getiriliyor.
Bu husus elektrikle ilgili tüzüklerinde
( regülasyonlarında ) yer alıyor.
Bir zamanlar Kıbrıs’ta ( Lefkoşa’da ) , Çanak
Antenlerin devrinden önce, normal TV antenleri
damların üzerinde iken, bir kişi televizyon alıcısının
puslu göstermesini gidermek üzere, dama çıkıp
ayarlama yapayım diyor. Televizyon antenine
dokunur dokunmaz elektrik çarpmasına uğrayıyor
ve damın üzerinde ölüyor. Yapılan inceleme sonucunda görülüyor ki, televizyon alıcısı ile TV
anteni girişinde 2 tane 0.01 mikrofarad mertebelerindeki kuplaj kondansatörleri yanmış. Bu
Ağustos’2008
İŞ SAĞLIĞI, GÜVENLİK VE ELEKTRİK KAZALARINA KISA
BİR BAKIŞ -THE LABOUR HEALTH, SAFETY AND A BRIEF
LOOK TO THE ELECTRICAL ACCIDENTS
kendiliğinden olabileceği gibi yıldırımdan da
olabilir. Dolayısıyla, TV antenine faz gidiyor.
Bu kuplaj kondansatörleri, 50 Hzlik şebeke
frekansındaki alternatif gerilime çok büyük
bir empedans gösteriyor ki kuplaj kondansatörleri sağlam olduğu sürece herhangibir sorun yaşanmıyor. Kondansatörler
hasara uğramışsa, ve TV anteni
topraklanmamışsa ve ayarlama yapan kişinin
ayakkabıları kalın lastikli değilse, veya yerde
tahta veya lastik yoksa, ölümcül elektrik
çarpmasına maruz kalabiliyor.
23 Temmuz 2008 tarihli medyada yer alan, trajik bir “Elektrik
Kazası” haberi aşağıya alınmıştır :
Antalya’daki bir otelde, köpük partisi
sırasında köpük sıkma makinesinin
elektrik kaçağı sonucu, elektrik
akımına kapılan 3 kişi öldü, 2 kişi de
yaralandı.
ANTALYA’daki 5 yıldızlı ‘Venezia
Palace Deluxe Resort Hotel’in helikopter pistinde düzenlenen köpük
partisi sırasında köpük püskürten
makinanın yere düşüp su ile temas
etmesi sonucu elektrik kaçağından
2’si turist, 3 kişi öldü. Faciadan 2 kişi
de son anda yaralı kurtuldu.
Antalya kent merkezine 20
kilometre uzaklıktaki Lara- Kundu
Turizm Bölgesi’nde bulunan 5 yıldızlı
otelde dün gece helikopter pistinde
köpük partisi yapıldı. Saat 00.30’da
Şekil 7. Toprağa
seyyar
tezgah
üzerine konulan köpük
kaçak akımı
halinde elektrik makinası çalışırken yere düşerek suyla
akımının girişini temas etti ve elektrik kaçağı oluştu.
Bu sırada, elektrik akımına kapılan, 20
otomatik olarak yaşındaki animasyon görevlisi ile I biri 18 ve
kesen OTOMAT.
diğeri 14 yaşındaki iki turist kardeşler
hayatını kaybetti. Olayda köpük püskürtme
makinasının, 31 yaşındaki sorumlusu ile 21
yaşındaki Kazakistanlı ağır yaralandı.
Yaralılar Antalya’daki Özel Anadolu
Hastanesi’nde tedaviye alındı. Anadolu
Hastanesi Genel Müdürü , elektrik akımına
kapılan her 2 yaralının da vücutlarında yanık
bulunmadığını, genel durumlarının
düzeldiğini ve hayati tehlikelerinin
kalmadığını söyledi.
Otel Genel Müdürü, kazanın, özel bir
şirketin üstlendiği köpük partisi sırasında
41
köpük sıkma aletini kullanan operatörün
dengesini kaybederek düşerken aleti de
düşürmesi sonucu meydana geldiğini
belirtti.
Alet düştüğünde elektrik kaçağı
oluştuğunui ve üç kişinin olayda yaşamını
yitirdiğini, iki kişinin de yaralandığını ifade
etmiştir.
Öte yandan köpük partisi sırasında
meydana gelen kazada köpük makinesini
otele kiralayan şirketin sahibiyle, köpük
makinesini kullanan operatorün gözaltına
alındığı bildirildi.
Anadolu Hastanesi Genel Müdür Yardımcısı, olayda
yaşamını yitiren 3 kişinin hastaneye
getirildiğinde solunum ve dolaşım
fonksiyonlarının durduğunu, yarım saat
süreyle bunları yaşama döndürmek için çaba
harcamalarına rağmen sonuç alamadıklarını
söyledi. Vücutlarında yanık izi görülmeyen
ölen 3 kişinin ölüm nedeni ‘kalp ve solunum
yetmezliği’ olarak tespit edildi.
4. ELEKTRİK KAZALARINI
ÖNLEYİCİ ETKENLER 4. 1. SİGORTALAR
Evlerde aşırı sayıda elektrikli cihaz aynı
anda çalışıyorsa, veya eğer teller eskimişse,
ve yıpranmışsa veya aşınmışsa, tellerde ısı
oluşur. Sonuç tehlikeli olabilir.Aynı anda aşırı
miktardaki akımdan korumak için, evlerde
sigorta kutusu içinde sigortalar vardır. Her
sigortanın içinde , akımın geçtiği ince metal
bir tel vardır. Eğer akımı aşırı büyük ise, metal
şerit erir ve elektriğin geçişini keser.
Bir iletkenden elektrik akımı geçince o
iletken ısınmaktadır. İletkenden belli bir
akımdan fazla akım geçince akımın geçtiği
devre zarar görebilir. Devreye seri olarak
bağlanan, akım artınca eriyerek veya
mıknatıslanarak devreden akım geçmemesini sağlayan düzeneklere sigorta adı verilir.
Sigorta denilince, belli bir akımdan fazla
akım çekildiğinde, yani devre aşırı
yüklendiğinde, eriyebilen tel akla gelir.
Elektrik devresine seri bağlanan sig-
42
İŞ SAĞLIĞI, GÜVENLİK VE ELEKTRİK KAZALARINA KISA
BİR BAKIŞ -THE LABOUR HEALTH, SAFETY AND A BRIEF
LOOK TO THE ELECTRICAL ACCIDENTS
orta ; elektrik devresindeki almaçlardan
normalden fazla akım geçmesini önleyerek, onları
yanmaktan, hasara uğramaktan korumaktadır.
Arıza sonucunda almacın gövdesindeki kaçaktan
(yani elektrik çarpmasından) , dokunan kimseyi
korumak amacıyla kullanılır.Çok çeşitli sigortalar
vardır. Şapkalı sigortalar, kolon sigortalar, bıçaklı
sigortalar, otomatik sigortalar ve otomatik
buşonlar gibi birçok türleri vardır.
Özetle, sigortalar ; kısa devre, aşırı akım, aşırı
gerilim hallerinde devreyi keser gerekli olan
korumayı sağlamaktadır. Aşağıdaki resimde, kaçak
akımlarda devreyi kesen röle sistemi görülüyor.
Herhangibir elektrik kaçağı halinde, tesisatın
elektrik akımını otomatik olarak kesiyor.
Bahsettiğimiz köpük faciasında, köpük püskürtücü
alette , bu otomat olsaydı, o üç kişi ölmeyecekti,
diyor uzmanlar. Bu otomatın Türkiye’de fiyatı 15 ytl
imiş. ( Şekil 7 )
4. 2. TOPRAKLAMA
Elektrikle çalışan cihazlar ve aletlerde,
elektrik devreleri yalıtılmış durumda olmasına
karşın, zamanla alternatif akım faz kablosu kaçak
yapabilir. Bu kaçak, cihazın metal kısımlarından
akım geçmesine neden olabilir. Bunu önlemenin
yolu, elektrikli araçla çalışan kişiyi çarpmayacak
duruma getirmektir.
Cihazların metal kısımlarını, toprak içine
yerleştirilen metal bir levhaya veya toprakla
bağlantılı olan su şebekesine bağlama işlemine
topraklama denir.
Alçak ve yüksek gerilim sağlayan güç
kaynakları, elektrikli ısıtıcılar, bilgisayarlar,
termostatlar ve transformatörler gibi temel
birimleri içeren alçak ve yüksek gerilimle çalışan
cihazlara topraklama işlemi yapılırsa, tesislerde
çalışanların elektrik çarpması tehlikesine maruz
kalmasının önüne geçmiş olursunuz.
Topraklama işlemi yapmak için öncelikle
topraklı fiş ve topraklı prizler kullanılmalıdır.
Bir topraklı prizde üç uç vardır: Faz ucu, nötr
ucu ve toprak ucu.
Nötr uca bağlı iletkenin kesintisiz olması ve
bu hatta sigorta bulunmamasına dikkat
edilmelidir. Topraklı prizden çekilen toprak iletkenini, toprağın 1,5 m derinliğindeki 70 cm x 70cm
EMO BİLİM SAYI:21
boyutlarında bakır levhaya bağlayınız…
TOPRAKLAMA SONUCU; CİHAZIN METAL ÇERÇEVESİ
TOPRAK OLDUĞUNDAN, KAÇAK OLURSA, BAŞIIMIZ
VE AYAĞIMIZ SIFIR POTANSİYELDE OLUYOR. DOLAYISIYLA, OHM KANUNUNA GÖRE, ÜZERİMİZDEN HEMEN
HEMEN SIFIR AKIM GEÇİYOR. BÖYLECE DE ÇARPILMAKTAN KURTULUYORUZ.
Eskiden elektrikli sobalar kullanıyorduk.Ben her
sene bu sobaları kontrol ediyordum.Vidalarını
sıkıyordum. Özellikle, toprak hattının, özellikle
sobanın metal kısmına ( tenekesine ) bağlı olup
olmadığını çok dikkatli bir şekilde kontrol ediyordum.
Tamir işleri yaparken, her zaman elektrik akımını
keserek çalışıyorum.Doğrudan doğruya kabloyu
prizden çıkarıyorum. Çünkü uzatma kablolarındaki
anahtarlar, tek kutuplu olabiliyor, diye düşünüyorum.
İnsan hayatıyla, risk yapmamaya çalışırım. Elektrik
anahtarlarına dokunacaksam, muhakkak ellerimi
siliyorum. Ellerimi kuruluyorum. Elektrik anahtarını
söndürüp ampulleri değiştiriyorum. Prizlerde ve ev
tesisatının başka aksamlarında yenileme ve tamir işi
yaparken, evin dahili sigortalarını çıkarıyorum. Ben
yokken başkası üzerine takmasın diye, telli sigortaları
ya cebime koyuyordum veya bir çekmecede onları
kilitliyordum.
4. 3. TABELALARDA UYARICI İŞARET VE
YAZILAR
Özellikle , yüksek gerilimin olduğu yerlere
yayaların girmesini önlemek için, etrafının çevrili
olması gerekir ve tabelalar vasıtasıyla , yazı veya işaret
olarak , gerekli uyarıların yapılmış olması gerekir.
Burada yüksek gerilim demek, 600 volttun üzerindeki gerilim demektir. Ve uyarıcı tabelanın boyutları
yükseklik en az 26 cm ve genişlik de en az 36 cm
olmalıdır. DANGER yani TEHLİKE yazısı kırmızı zemin
üzerine beyaz ile yazılıyor. Esas uyarı daha aşağıda ,
beyaz zemin üzerine siyah font ile yazılıyor ve bunun
altına da KEEP AWAY = UZAK DUR veya YAKLAŞMA
yazılmıştır. Türkçe’de “ GİRMEK YASAKTIR ” gibi bir
söz , girişi engellemek için daha etkili olduğunu
düşünüyorum. “YASAK” kelimesi, çok uyarıcı ve engelleyici bir kelimedir, gibime geliyor.
Ağustos’2008
İŞ SAĞLIĞI, GÜVENLİK VE ELEKTRİK KAZALARINA KISA
BİR BAKIŞ -THE LABOUR HEALTH, SAFETY AND A BRIEF
LOOK TO THE ELECTRICAL ACCIDENTS
5. ELEKTRİK KAZALARINA KARŞI
ALINACAK ÖNLEMLER :
5.1. NE YAPMALI, VE NE YAPMAMALI ?
Hangi durumda olursa olsun,
hiçbir zaman, elektrik tellerine çıplak elle
dokunmamalı ve teli iki
elle tutmamalısınız. Nemli
ortamda çalışmanız ve
ayakkabısız yere basmanız
halinde kesinlikle akım
geçen tele dokunmayınız.
• Islak elle elektrik
Şekil 8. “ TEHLİKE
düğmesini çevirmeyiniz.
YÜKSEK GERİLİM
• Elektrikle çalışan aygıtların
UZAK DURUNUZ
tamiri için, içini açmak
gerekiyorsa, işlem yapmadan önce aygıtın
fişini mutlaka prizden çıkartınız.
• Yere düşen elektrik tellerine el sürmeyiniz
ve üzerlerine basmayınız.
• Nemli bir işyerinde veya tesiste , elektrik
düğmelerini ve prizleri mutlaka dışarı alınız.
Tesislerde, bulunması gereken prizleri
kapaklı ya da gömme (ankastre ) olanlardan
kullanınız.
• Bir lambayı kesinlikle nemli bir bezle
silmeyiniz. Lambayı duyundan çıkarttıktan
sonra, kuru bir bezle temizleyerek yerine
takınız.
• Gerek evinizde, gerekse okul
labaratuvarlarında, veya elektrikle ilgili tesislerde, mutlaka kontrol kalemi
bulundurunuz.
• Elektrik kaçakları olup olmadığını, kontrol
kalemiyle kontrol etmeyi ihmal etmeyiniz.
Tesislerde bulunan elektrik fiş ve
prizlerdeki vidalardan bazıları zamanla
gevşeyerek tehlike oluşturabilir. Mutlaka en
az haftada bir kez, tesislerdeki fiş ve
prizlerdeki vidaları kontrol ediniz ve gerekirse sıkınız. Elektrik fişlerindeki vidalar zamanla gevşer ve elektrik akımının
geçmesini engeller. Bilgisayarınıza “cereyan”
gitmediğini görürsünüz. Elektrik fişlerinin
gevşemiş vidalarını sıkınca, çoğu kez
problem hallediliyor.
43
• Tesislerde kullanılan cihazların elle temas
edilebilecek olan dış kısımlarının çok iyi
yalıtkan olması gerekir. Bu bakımdan, cihazların
elle temas edilebilecek kısımlarının kontrol
kalemiyle yalıtım kontrollerinin sık sık yapılması
yerinde olacaktır. Kontrol kaleminin lambasının
ışıması ( yanması ) halinde, yetkili bir servise
cihazın gösterilmesi gerekir.
• Elektrikle ilgili işlerde, bina tabanının,
mutlaka lastik, tahta, muşamba vb. gibi yalıtkan
bir malzemeyle kaplanması son derece güvenli
bir ortam oluşmasına yol olacaktır.
• Tesisdeki elektrik tesisatında topraklama
işleminin yapılıp yapılmadığını kontrol ediniz.
Yapılmamışsa mutlaka uzman bir kişiye
topraklama yaptırınız.
Elektrikli cihazları, elleriniz ıslak ise veya
suyun içinde duruyorsanız , ellemeye veya
tutmaya çalışmayınız.
Elektrik kablolarını halı veya kilimlerin
altından geçirmeyiniz.Kablolardaki kopmalar,
kırılmalar veya yıpranmalar dikkatten kaçabilir.
Bu kopmalar ve yıpranmalar, kısa devre
yapabilir.Kısa devre durumunda, akıma kısa
bir yol oluşturduğundan, şok veya yangına yol
açabilir.
Bir elektrik devresine, aşırı sayıda eleltrikli
cihaz bağlayarak , devrenin aşırı yüklenmesine
yol açmayınız.
Daima; yıpranmış, saçaklanmış veya pörsümüş
kabloların, tamirini yapınız.
Parmaklarınızı asla bir elektrik soketine
sokmayınız.Elektrik akımı parmaklarınızdan
geçebilir.
Elekrik direklerindeki tellere
yaklaşmayınız.Elekrik direklerinden düşen
tellere de yaklaşmayınız. Böyle teller ekseriyetle
çok yüksek gerilimler taşımaktadırlar.
5.2. YÜKSEK GERİLİMLERDE
KAZALARA KARŞI KURTARMA
DONANITIMLARI
Yüksek gerilimlerde elektrik kazası
oluştuğunda, kurtarma gelişigüzel yapılmaz.
Bunun için bazı donatımlar, araç ve gereçler
gereklidir.Bu donatımlar ( teçhizat ) ya portatif
44
İŞ SAĞLIĞI, GÜVENLİK VE ELEKTRİK KAZALARINA KISA
BİR BAKIŞ -THE LABOUR HEALTH, SAFETY AND A BRIEF
LOOK TO THE ELECTRICAL ACCIDENTS
bir bavul içinde veya elektrik kazası olması muhtemel
yerlerde duvara monte edilen tiplerdendir. Yüksek
gerilim kurtarma donatımları ( veya ekipmanları )
bellibaşlı şu parçalardan oluşmuştur :
1.Yalıtılmış tabure : En az 25 kV nominal gerilimde
kullanılmaya uygun olmalıdır.Kolayca katlanabilir
olmalıdır.
2.Yalıtımlı kurtarma kancası : Teleskopik olarak boyu
ayarlanabilen ve sapına yüksek gerilim dedektörü
takılabilmelidir. En az 60 kV yalıtılmış gerilime uygun
olmalıdır.
3.Yüksek gerilim dedektörü : Yüksek gerilimi
saptamaya yarar. Ucunda kontrol anteni vardır.
Gösterge lambası 1.5 kV –2 kV gerilimde ışıyacaktır.
4. Yalıtılmış kesme pensi : Çift mafsallı ve çelik
kolludur. Yüksek gerilimlerde, 25 kV’a kadar , yüksek
gerilim iletkenlerini kolaylıkla ve emniyetle kesebilir.
5. Tamamlayıcı avadanlıklar : Kurtarma
donatımlarının içerisinde ; bir çift kauçuk eldiven, bir
çift kauçuk papuç , talk pudrası, elektrik şokuna karşı
ilk yardım ilaçları ve aletlerin kullanılma tarifnamesi
bulunmalıdır.
6. KAZALARIN OLUŞMA NEDENLERİ ?
6.1. MALZEMEYLE İLGİLİ SORUNLAR
Kullanılan makine, tehlikeli olabilir; kötü
ayarlandığında, korunmadığında ve bakımı
yapılmadığında (aşırı hızlı dönen çark, emniyet aygıtı
olmayan pres gibi), bozularak kazaya yol açabilir.
En çok kazaya rastlanan işkolları arasında,
bir yerden bir yere mal nakli gösterilebilir. Buna,
çoğunlukla kötü istifleme, taşıma alanlarının düzgün
olmaması, taşıma kurallarına uyulmaması yol
açmaktadır.
Diğer işkollarının da kendilerine özgü tehlikeleri vardır (inşaat işçilerinin, iskeleden düşmeleri
gibi).Çalışırken işyerinin veya fen labaratuvarınızın
kendine özgü durumuna gore, keskin aygıtlardan
veya keskin enstrümanlardan, kırılan camlardan,
yanıcı malzemelerden, ısıdan ve tehlikeli kimyasalladan sakınmak gerekir. Gerekmesi halinde koruyucu
eldiven giymek, özel gözlük takmak ve aşırı gürültüden sakınmak için de özel kulaklık takmak gerekir.
Çalışma yerlerindeki “güvenlik kurallarına” uymak
gerekir. EMO BİLİM SAYI:21
6.2. İŞÇİLERDEN KAYNAKLANAN SORUNLAR Kişinin fiziksel ve duygusal yetenekleri de, işini
az çok kolay yapmasını sağlar. Boyu-posu, görme ve
işitme duyularının yeterli olması gibi. Kişinin psikolojik
tepkileri (işe uyum, uyum kolaylığı), kültürel tutumu
güvenlik açısından ciddi sorunlar yaratabilir.
6.3. ÇEVRE VE İNSANDAN KAYNAKLANAN
SORUNLAR
Çevre koşulları (gürültü, ısı,
kötü havalandırma,
yetersiz aydınlatma, dağınıklık ve
kimyasal kargaşa),işçinin çalışma
gücünü aksatabilir ve sağlığını
bozabilir.
Şekil 8 : Bıçak sigorta
örneği ( erkekler)
7. İŞ KAZALARI HALİNDE YAPILACAK İŞLER
7.1. ÖNCELİKLE NE YAPMALI?
Diğer tüm kazalarda olduğu gibi, işkazalarında da
her şeyden önce kazazedeye yardım ulaştırmak,
korumaya almak ve tıp kurumlarına haber vermek
şarttır.
Elektriğe çarpılmış
birini gördüğünüz zaman
derhal sigortaları -otomatik
ise- basarak veya kolunu
aşağı indirerek kapatınız.
Mekanik (vidalı) ise yerinden çıkarınız.Şekil 9 ve
Şekil 10. Bıçaklı sigortaların
Şekil 9. Bıçak sigorta
erkeği ve dişisi görülmekörneği ( dişiler )
tedir.Üstekiler erkek ( Şekil
8 ) ve altakiler ( Şekil 9 ) dişi sigortalardır. Şekil 9’daki
beyaz renkliler 5 Amperlik ve kırmızılar 30 Amperlik
sigortalardır.
Sigortanın yerini bulamadığınız takdirde, kuru bir
odun veya plastik parçası ile elektrikli teli kazazededen
ayırınız. Kazazede baygın ise derhal doktor çağırınız.
Nefes alıp almadığını kontrol ediniz. Solunumu durmuş
ise; doktor gelinceye kadar, yapay solunum uygulayınız.
Kalbinin çalışıp çalışmadığını kontrol ediniz.
Eğer solunumla birlikte kalp de durmuş ise; ilgili ko-
Ağustos’2008
İŞ SAĞLIĞI, GÜVENLİK VE ELEKTRİK KAZALARINA KISA
BİR BAKIŞ -THE LABOUR HEALTH, SAFETY AND A BRIEF
LOOK TO THE ELECTRICAL ACCIDENTS
nuda anlatıldığı gibi, yapay solunumu ve kalp
masajını birlikte uygulayınız.
Elektriğe çarpılmış bir kimsede aynı
zamanda yanıklar da meydana gelmiş olabilir.
Çocuklar, elektrikli aletlere karşı daima
ilgi duyarlar ve onları çalıştırarak eğlenmek
isterler. Daha küçük çocuklar, prizlere şiş, çivi,
tornavida veya benzeri madeni şeyleri sokarak
oynamak isterler. Eğer evinizde bu gibi şeylere
meraklı küçük çocuklarınız var ise, ve bir türlü
onları bu huylarından vazgeçiremiyor iseniz; bir
elektrikçiye müracaat ediniz. Açık prizlerinizi,
kapaklı prizlerle değiştirmesini söyleyiniz. Bu tip
prizlerin, kapakları yaylı olanları daha emniyetlidir.
7.2.KAZAZADENİN KORUNMASI
Öncelikle kazazedenin geçirdiği
kazadan sonra ikinci bir tehlikeyle burun
buruna gelmesini önlemek gerekir (elektrik
çarpması, boğulma, yangın ve infilak gibi). Bazı
kazaların oluş nedeni kesinlikle belirlenemez.
Baygın yatan bir işçiyi, elektrik de çarpmış
olabilir, zehirlenebilir de veya sadece bir fenalık
da geçirebilir. Dolayısıyla önce bir an düşünmek
ve olayı gözlemek gerekir.
7.3. İLGİLİLERİ ANINDA BİLGİLİ
KILMAK :
Duruma göre işyerindeki yardım ekipleri
ve dispanserle, işyeri dışındaki sağlık kurumları,
derhal haberdar edilmelidir.
7.4. KAZAZADEYİ KURTARMA İŞLEMİ :
İlk tehlike atlatıldıktan sonra, kazazede
hemen muayene edilerek kurtarma işlemi
başlatılır. Basit belirtilerden yola çıkılarak,
yaşamasını sağlayacak girişimlerde bulunulur.
Belirtiler, çok kez kesin değildir. Kazazede sayısı
yüksekse, genellikle en çok bağıranın yardımına
koşulur. Durumun acil müdahale gerektirip
gerektirmediğine bakılmaz.Gerçekte hayati iki
durum vardır: Ciddi kanama ve soluk kesilmesi.
Kurtarıcı, özellikle bu belirtilere bakmalıdır.
Ciddi kanama varsa: Belirtiler, güvenilir
bir teşhisi mümkün kılar. Büyük bir damar
kanıyorsa, durum çok acil demektir. Çünkü bir
buçuk dakika sonra bu kanama ölüme sebep
olabilir. Tedavi, çabuk yapılmalıdır.
Kazazede konuşamıyorsa: Kazazede, çimdikleme gibi uyarılara yanıt vermiyor¬sa, kendisine komaya giren kişi muamelesi uygulanır
Doktor olmayan bütün kurtarıcılar için
davranış yolu aynıdır: Kazazedenin soluyup
solumadığına bakmak.
Solumuyorsa, solunum yollarını açtıktan
sonra, hemen hayat busesi uygulamasına
geçiniz.
Soluyorsa, kendisini hemen yan emniyet
konumuna (pozisyonuna) getirin. Yardım gelene kadar, kendisini gözleyiniz.
Elektrik santrallarına, yalnız ehliyetli
elektrikçiler girmelidir. Bu tür yerlerde yapılacak
çalışmalar için, elemanlar özel olarak önceden
eğitilmelidir . Elektrikçilerin çalışacağı yerlerde,
elektrik çarpmaları halinde, elektrik hayat
öpücüğünün ( busesinin ) nasıl uygulanacağını
anlatan afişler asılı olmalıdır.
8. ELEKTRİK KAZALARINDA İLK
YARDIM
8.1. ELEKTRİK AKIMININ OLUMSUZ
YANLARI
Öldürücü elektrik çarpmaları halinde,
elektrik akımının sinir merkezleri ve kalp üzerinde olumsuz etkisi görülür. Bu gibi elektrik
çarpmaları halinde, ya tek başına solunum
kesilir veya kalple sinir merkezleri akımın yolu
üzerindeyse, birlikte kalp de durur. Kazazedeyi
çıkarttıktan sonra, hayat öpücüğü uygulamak
gerekir . Kazazede ölüm halinde ise, kalbe de
masaj yapmak şarttır. İlkyardım ekipleri bunu
gerçekleştirebilir
Elektrik çarpan biri kazadan sonra normal
görünse bile, yine de doktor kontrolünden
geçmelidir. Çünkü sinir merkezleri ve kalpte bir
yara, gözden kaçmış olabilir.
45
İŞ SAĞLIĞI, GÜVENLİK VE ELEKTRİK KAZALARINA KISA
BİR BAKIŞ -THE LABOUR HEALTH, SAFETY AND A BRIEF
LOOK TO THE ELECTRICAL ACCIDENTS
46
8.2 ELEKTRİK AKIMININ İNSAN VÜCUDUNA OLUMSUZ ETKİLERİ
İnsan vücudu elektrik akımını iletir. Doğru
akımın kimyasal etkisi ile vücuttaki kanda ayrışma
yapmaktadır. Dolayısıyla, frekansı sıfır olan ve
tek yönde akan doğru akım, belirli bir frekansla
yönünü değiştiren alternatif akıma göre daha
tehlikelidir. Elektrik akımı sinir sistemini felç eder
ve solunum sisteminin çalışmasını engelleyerek
kalbin durmasına yol açar. Ayrıca vücudun iç ve dış
kısmında yanıklara yol açar. Böylece solunum ve
kan dolaşımı durduğundan, kesin ölüm durumu
oluşur. İnsan vücudu akıma karşı direnç gösterir.
Bu direnç insanın fizyolojisine ve kişinin fiziksel
yapısına göre değişir. Ortalama değerlerle bir
insanın iki eli arasında 4000 ohm, ve bir insanın
iki ayağı arasında 6500 ohm, ve insanın el ile
ayağı arasında 3000 ohm, insanın bitiştirilmiş iki
el ile ayağı arasında 1800 ohm değerinde direnç
değerleri ölçülmüştür. İnsan vücudunun, 42
volta kadar olan gerilimlerden tehlikeli şekilde
etkilenmediği gözlenmiştir. Ancak 42 volttun
üzerindeki gerilimlerden olumsuz yönde etkilenmektedir. Bu nedenle 110 volt, 240 volt, 380 volt
gerilim taşıyan şebekeler ile yüksek gerilimli iletim
hatları çok tehlikelidir. Gerilim için verilen tehlike
sınırı gibi, akım şiddeti içinde tehlike sınırı vardır.
İnsan için solunum durması için minimum (13
miliamper), hayvanlarda ölüm tehlikesi başlangıcı
için minimum (25 miliamper), insan kalbinin
durması için minimum (50 miliamper) ve insanda
kesin ölüm tehlikesi (100 miliamper) dolayında
olmaktadır.O halde, insan için 42 voltun üstündeki
gerilimler ve 50 miliamperin üzerindeki akım
şiddetleri tehlikelidir. İnsan vücudundan 42volttan yüksek gerilim ve 50 miliamperden büyük
şiddette elektrik akımının geçmesi halinde ölümle
sonuçlanabilen kazalara elektrik çarpması denir.
Genellikle 10 mA’den düşük akımlarda pek bir
sorun yoktur ve tehlike arzetmezler.
8.3 İLK İŞ OLARAK KAZA ANINDA
ELEKTRİK AKIMININ KESİLMESİ
Kazaya uğrayan her insana olduğu gibi elek-
trik çarpmış bir insana da yardım etmek bir insanlık
EMO BİLİM SAYI:21
borcudur. Fakat elektrik çarpmasına uğrayan
kişiye yardım eden kişinin çok dikkatli olması
gerekir. Çünkü, kazaya uğrayan kişinin elektrikle
ilişkisinin kesilmemesi halinde, yardım eden kişinin
de yaşamı tehlikeye girer. Elektrik kazalarında ilk
yardım için yapılacak ilk iş, elektriğe çarpılmış kişiye
dokunmadan, akımı kesmektir. Böyle bir kritik durumda akımı ya da akımı taşıyan tellerle bağlantıyı
keserken şu önlemleri alınız:
* Elektrik anahtarının yanına gidebiliyorsanız,
anahtarı açık konumuna getiriniz.
*Sigortaya ulaşabiliyorsanız,sigortayı gevşeterek
yerinden çıkartınız.
* Elektrik anahtarına ve sigortaya yaklaşmanız olası
değilse, elektrik telleri, elektriğe çarpılmış kişiye
dolaşmışsa, kuru bir bezle veya lastik eldivenle, telleri çözmeye çalışınız.
* Kuru bez ve lastik eldiven bulamıyorsanız,
ayaklarınızın altına kuru bir tahta koyarak yalıtkan
bir çubuk veya tahta parçasıyla, kazaya uğrayan
kişiyi kablolardanuzaklaştırınız. Ayaklarınızın altına
tahta parçası bulamasınız bile, hiç yoksa, lastik
tabanlı bir ayakkabı giymiş olmalısınız.
* Elektriğe çarpılan kişi, iletim hattına asılı kalmışsa,
kesinlikle onu kurtarmak için yanına yaklaşmayınız.
Bu durumda, en yakın elektrik kurumuna ve güvenlik kuruluşlarına haber ulaştırınız.
İkinci aşamada, yani elektrik akımıyla çarpılan
kişinin ilişkisini kestikten sonra, kazaya uğrayan
kişiyi kuru, yumuşak ve havadar bir yere yatırınız.
Doktora haber veriniz. Doktor gelinceye kadar şu
önlemleri alınız:
• Kazaya uğrayan kişinin göğsünü açarak, sirke,
kolonya ya da amonyak koklatarak, şakaklarını
ıslatarak, vücudunu ovalayınız.
• Kazadan sonra, kalp atışları ve solunum normal
ise, kazaya uğrayan kişiyi yan yatırınız. Solunum
yolunu kapatmaması için, ağızdaki kan veya
yabancı cisimleri temizleyiniz, varsa takma dişleri
çıkartınız.
• Kazaya uğrayan kişi soluk alamıyorsa, suni solunum yaptırınız.
Ağustos’2008
İŞ SAĞLIĞI, GÜVENLİK VE ELEKTRİK KAZALARINA KISA
BİR BAKIŞ -THE LABOUR HEALTH, SAFETY AND A BRIEF
LOOK TO THE ELECTRICAL ACCIDENTS
Buna karar verirken, ağız hizasına küçük bir
kağıt parçasını yaklaştırınız ya da bir cep aynasını
yaklaştırınız. Kağıt parçası oynuyorsa ya da cep
aynası buğulanıyorsa solunum var demektir. Kağıt
parçası oynamıyor ya da ayna buğulanmıyorsa
solunumun durduğu anlaşılır.
Kalp atışlarını ise nabızdan (baş parmağın
bilekle birleştiği yerden ) hafifçe bastırarak kontrol
ediniz. Solunum tamamen kesilirse, hemen suni
solunum yaptırınız.
Solunumun kesilmesi halinde, tüm organlar
ve özellikle beyin oksijen alamaz. Bu durumda
oksijensiz geçen her saniye vücutta tahribata yol
açar.
Suni solunum yaptırılırken, kazaya uğrayanın
ağzına hava üflenir. Bunun için, kazaya uğrayan
kişi, sırtüstü yatırılarak, başının altına yumuşak
bir şey konur ve ağzına kuvvetli bir şekilde hava
üflenir. Bu sırada kazaya uğrayanın başı, bir
elle tepeden, bir elle çeneden ya da enseden
tutulmalıdır.
Eğer suni solunum sonrası, kalp çalışmaya
başlamışsa, hemen kalp masajına geçilmelidir.
Bunun için, eller , altında kalbin bulunduğu
göğüs kemiklerine, kuvvetli bir şekilde
bastırılmalıdır.
Bu işlem sırasında, vücut ağırlığımızdan
da yararlanmak suretiyle göğüs kemiğini 3-4 cm
kadar aşağı bastırarak, bu hareketi eşit aralıklarla
dakikada 50-60 kez tekrar etmelisiniz. Bu masaj
yardımıyla, kalp kulakçıklarındaki kan, kan
damarlarına pompalanacaktır. Göğüs kafesi, her
bastırıp serbest bırakmada, esneklik nedeniyle eski
konumuna geri dönerken kalbe kan dolacaktır.
Böylece kan dolaşımı yeniden başlayabilecektir.
Suni solunum ve kalp masajı birbiri ardısıra ve
kısa aralıklarla sürmelidir (örneğin, 5-6 kez suni
solunum, sonra 15-20 kez kalp masajı). Bu işlemler
sırasında asla umutsuzluğa düşülmemeli ve solunum başlayıncaya değin ya da bir doktorun kesin
ölümü saptamasına değin sürdürülmelidir. Çünkü
umulmadık bir anda kazaya uğrayan kişi, yeniden
yaşama dönebilir
9. KAYNAKÇA
1. FUNDAMENTAL PRINCIPLES OF OCCUPATIONAL HEALTH AND SAFETY
Benjamin O. Alli
May 2008, 160pp. ISBN 978-92-2-120454-1
ILO Publication , International Labour Office,
Geneva, İsviçre
2. İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ
T.C.Bakanlar Kurulu Kararının Tarihi : 4.12.1973,
No: 7/7583
Dayandığı Kanunun Tarihi
:
25.8.1971, No: 1475
Yayımlandığı T.C.
Resmi Gazetenin Tarihi : 11.1.1974, No: 14765
Yayımlandığı Düsturun Tertibi : 5, Cildi: 13, S.
443
3. İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ MEVZUATI
Ankara, 2001 ( Toplam 86829 kelimeden
oluşuyor. ) İnternetten de pdf formatında indirilebilir.
Çimento Müstahsilleri İşverenleri Sendikası
tarafından hazırlanmıştır.
4. ENDÜSTRİYEL ELEKTRİK
Özdemir Badur, Çetin Başoğlu, Temel Şener
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Yayını No:6438, Ankara 1979 ( Bölüm 11 : Elektrik Tesislerinde İş
Güvenliği, Korunma Önlemleri ve İlk Yardım
s.356-361 )
47