İmla Klavuzu

İMLA KLAVUZU
PEJIRITXE
ADİĞE DİL DERNEĞİ TARAFINDAN HAZIRLANMIŞTIR
1
2014
HAZIRLAYANLAR
Sabiha Doğ
Mucella Kılıç
Salim Kablan
Nazike Tarı
Ebru Öz
İngilizce Öğretmeni
Sınıf Öğretmeni
Sınıf Öğretmeni
Sınıf Öğretmen
Sınıf Öğretmeni
İnceleme Kurulu
Ahmet Cevat Benk
Semra Tekir
Serpil Atalay
Sınıf Öğretmeni
Edebiyat Öğretmeni
Edebiyat Öğretmeni
Yayın Kurulu
Ali İhsan TARI
Nuri Ersoy
Yılmaz Dönmez
Hakkı Acı
Mustafa Saadet
Faik Toğrul
Fehmi Tümer
Şevki Ercan
Cihat Ulus
Faruk Arslandok
Abaze İbrahim
Necdet Hurma
Grafik-Tasarım
Mehdi Demir
2
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ......................................................................................
5
HARF .........................................................................................
7
WUÇÜṔE ( ` ) KESME İŞARETİ .........................................
11
KESME İŞARETİ İLE OKUNAN KELİME ÖRNEKLERİ ....
11
SES TEMELLİ FONETİK ALFABE SİSTEMİ ....................... 12
DİAKRİTİK HARFLER ...........................................................
14
ÜNLÜ HARFLER ....................................................................
15
ÜNSÜZ HARFLER .................................................................
15
AÇIKLAMALAR ....................................................................
15
Kısa ve Uzun Ünlüler: .............................................................
15
Diftong sesler: ...........................................................................
16
YAN YANA GELEN SESLİ HARFLER ve
DİFTONG SESLER ..................................................................
17
DOĞU VE BATI DİYALEKTLER ARASINDAKİ
SES KAYMALARI...................................................................
18
Yuvarlak ünsüzler: ...................................................................
19
Kalın ünsüzler ..........................................................................
20
YAZIM KURALLARI ............................................................
21
KÜÇÜK VE BÜYÜK HARFLER ..........................................
21
İKİLEMELER .........................................................................
21
SATIR SONU .........................................................................
21
KISALTMALAR ....................................................................
24
3
NOKTALAMA İŞARETLERİ ...............................................
4
24
ÖNSÖZ
Bir dilin belli kurallarla yazılı hale geçirilmesi yazım (imla)
olarak adlandırılır. Yazım kuralları ve sözlerin, özel isimlerin, kısaltmaların
yazılış biçimleri imla kılavuzu içinde yer alır.
Bir dilin yaşatılması ve geliştirilmesi ancak, o dili yazılı halde
tutmakla mümkündür. Dil birliğinin sağlanması da yine o dili
yararlanıcılarının, tamamı tarafından aynı simge ve yöntemle yazılması ile
mümkündür. Bu kılavuzla yazımda birliğin sağlanacağı, tereddüt edilen
yazım kurallarının netleşeceği ve tereddütsüz hale gelmesi hedeflenmiştir.
Bu "Yazım Kılavuzu", 14-15-Aralık 2012 tarihinde Adıǵe Dil
Derneğinin girişimi ile Ürdün, İsrail , Adıǵey Cumhuriyeti ,Kaberdey
Balkar Cumhuriyeti ile, Türkiye’de kurulu Çerkes kurum ve kuruluşlarının,
delegasyon sistemi ile katılımlarıyla, Ankara’da düzenlenen, Adıǵe Dil
Kurultayında belirlenen otuz kişilik komisyon tarafından hazırlanmıştır. Bu
imla kılavuzu, yine bu komisyon tarafından oluşturulan, Latin tabanlı alfabe
ile yazılacak Adıǵece yazım sorunlarıyla karşılaşılabilecek bireyler için
hazırlanmıştır.
Özellikle
karşılaştıkları
tereddütleri,
öğrenciler,
bu
Adıǵece’yi
imla
okuyup
kılavuzundan
yazarken
yararlanarak
giderebileceklerdir. İmla Kılavuzu hazırlanırken, sözcük ailelerinden temel
olanların alınmasına özen gösterilmiştir.
5
Adıǵece’nin çok sesli bir dil olması, seslerinde birbirine yakın
olması sonucunu doğurmuştur. Bu durum, sözcükler içinde bazı harflerin,
yanlış yazımına neden olmaktadır. Hazırlanan bu “imla kılavuzu “ bu
hataların ortadan kalkması için de, yol gösterici olacaktır. Yine bu imla
kılavuzunda, özellikle bitişik ya da ayrı yazılması gereken, çok ögeli
sözcüklere geniş biçimde yer verilmiştir. Yazım kuralları ise, kolay anlaşılır
bir anlatımla ve örnekler verilerek açıklanmıştır. Sözcük dizini ile yazım
kuralları arasında tutarlılık sağlanmıştır. Noktalama imleri de geniş ve bol
örnekli bir biçimde verilmiştir. Başlıca kısaltmalar gösterilmiştir.
Matematiksel terimler ve simgeler gösterilmiş olup, yazım biçimleri
örneklendirilmiştir. Harfler, sözcükler içinde renkli ayıraçla gösterilerek,
harfin temsil ettiği sesin doğru algılaması hedeflenmiştir.
Adıǵe Dil Derneği (Adıǵe Bze Xase)
Dil Çalışma Komisyonu
6
HARF
Dildeki sesleri simgeleyen ve alfabeyi oluşturan işaretlere harf
denir.
Adıǵe dilinin, doğu ve batı olmak üzere iki diyalekti bulunmaktadır.
Latin temelli Adıǵe alfabesi her iki diyalektin ihtiyaçlarını karşılayacak
şekilde oluşturulmuştur. Latin temelli Adıǵe alfabesi ‘tek harf tek ses
temeline göre hazırlanmıştır. Alfabede 9 ünlü harf, ve 33 ünsüz olmak üzere
toplam 42 harf bulunmaktadır.
H
A
AD
R
F
TR
A Atake
Horoz
B Bzıw
Kuş
C Cegu
Düğün
Ć Ćapse
İp
Ç Çıle
Köy
D Değu
İyi
E Pe
Burun
É Téqon
yenmek
NOT
Uzun düz kalın
ünlü
Dudak yumuşak
ünsüz
Ağız içi
yumuşak ünsüz
Ağız içi baskılı
ünsüz
Ağız içi sert
ünsüz
Ağız içi
yumuşak ünsüz
Kısa düz ince
ünlü
Uzun düz ince
ünlü
7
LEHÇE
KULLANIM
Batı
7,03
Batı
0,95
Batı
0,27
Batı
1,90
Batı
0,41
Batı
1,64
Batı
14,82
Batı
1,27
%
F Fed
benzer
Ḟ Ḟane
Kazma
G Gu
Kalp
Ǵ Bǵı
Bel
Ğ Ğogu
Yol
H Ha
Köpek
Ḣ Pḣe
Odun
I
Tın
vermek
İ
Yinı
Büyük
J
Jı
Hava
Ĵ
Ĵawe
Gölge
K Kame
Kama
Ḱ Ḱu
Araba
L Lı
Et
Ĺ Ĺı
Kan
M Mate
Sepet
Dudak sert
ünsüz
Dudak baskılı
ünsüz
Gırtlak yumuşak
ünsüz
Gırtlak yumuşak
ünsüz
Gırtlak yumuşak
ünsüz
Gırtlak sert
ünsüz
Gırtlak sert
ünsüz
Kısa düz kalın
ünlü
Uzun düz ince
ünlü
Ağız içi
yumuşak ünsüz
Ağız içi
yumuşak ünsüz
Gırtlak yumuşak
ünsüz
Gırtlak sert
ünsüz
Ağız içi
yumuşak ünsüz
Ağız içi sert
ünsüz
Dudak yumuşak
ünsüz
8
Batı
1,67
Doğu
Batı
1,27
Batı
0,13
Batı
4,43
Batı
0,78
Batı
0,89
Batı
10,72
Batı
2,68
Batı
1,26
Doğu
Batı
2,04
Doğu
0,77
Batı
0,64
Batı
1,32
Batı
3,28
N Ne
Göz
O Onṫen
Eğri
Ö Şö
Siz
P Pıwut
Ucuz
Ṕ Ṕe
Yatak
Q Qon
Gitmek
R Brıwu
Matkap
S Se
Ben
Ś Śı
Yün
Š Še
Ad
Ṩ Ṩıne
Kuzu
Ş Şate
Kaymak
T Tın
vermek
Ṫ Yaṫe
Toprak
U Udane
İplik
Ü Şüaf
Küspe
Ağız içi
yumuşak ünsüz
Uzun yuvarlak
kalın ünlü
Uzun yuvarlak
ince ünlü
Dudak sert
ünsüz
Dudak baskılı
ünsüz
Gırtlak baskılı
ünsüz
Ağız içi
yumuşak ünsüz
Ağız içi sert
ünsüz
Ağız içi sert
ünsüz
Ağız içi baskılı
ünsüz
Ağız içi baskılı
ünsüz
Ağız içi sert
ünsüz
Ağız içi sert
ünsüz
Ağız içi baskılı
ünsüz
Kısa yuvarlak
kalın ünlü
Kısa yuvarlak
ince ünlü
9
Batı
2,20
Batı
2,90
Batı
0,28
Batı
2,33
Batı
0,18
Batı
0,51
Batı
4,14
Batı
2,37
Batı
0,07
Doğu
0,27
Doğu
Batı
4,13
Batı
2,90
Batı
0,27
Batı
3,37
Batı
0,58
V Vake
ayakkabı
W Wane
Eyer
X Xabze
gelenek
Y Yiz
Dolu
Z Nez
Kenar
Ź Baźe
sinek
Dudak yumuşak
ünsüz
Dudak yumuşak
ünsüz
Gırtlak sert
ünsüz
Ağız içi
yumuşak ünsüz
Ağız içi
yumuşak ünsüz
Ağız içi
yumuşak ünsüz
10
Doğu
Batı
4,12
Batı
2,10
Batı
4,14
Batı
2,47
Batı
0,10
WUÇÜṔE ( ` ) KESME İŞARETİ
Dilimizde bazı kelimeler aynı harfleri içerdiği halde heceler yarım
oktav kadar duraksanarak okunmaktadır . Kesme işareti ile kelimeyi
bölmeden, bütünlük korunur . kesmenin geldiği hecede yarım oktav kadar
durulur, varsa sağındaki heceye devam edilir.
Kesme işareti olarak accent grave
( ` )
kullanılmıştır. Kelime
örnekleri aşağıda verilmiştir. Dilimizde her 15 kelimede 1 kelime kesme
işareti içermektedir.
(Ḱuḱo adlı romandaki 57474
kelimeden
3822 kelimede kesme
işareti içermektedir.)
KESME İŞARETİ İLE OKUNAN KELİME ÖRNEKLERİ
yar, sevgili
Keşen
keş`en
Bilmek
içeriye çekili
Xeşağ
xeş`ağ
dikili, ekili
içine batmak
Xewon
xew`on
çentikleme
kokusunu alma
Yewun
yew`un
gagalama
bey
Pşı
pş`ı
On
mantar
Hau
hau`
hayır
üç
Şı
ş`ı , şıı`
yap, var
11
Kelime sonundaki sesli harfin kesmeli okutulmasında kullanılır.
Kesme işaretinin solundaki sesli harf yarım oktav kısa okunur..
Halığu` = ekmek
Yiı`= O nun var
Şıı` = Var
Sigu`= kalbim
SES TEMELLİ FONETİK ALFABE SİSTEMİ
Sistem; sesten heceye, heceden kelimeye, kelimeden cümleye
ulaşılan pratik okuma sistemidir. Tek harf-Tek ses yazıldığı gibi okunan,
okunduğu gibi yazılan alfabedir. Özellikle diyakritik harfler taban harfin
sinonimidirler. Bu nedenle öğrenmek, akılda tutmak kolaydır. Türkiyedeki
eğitim sistemine ve akıllı bord, ipad, bilgisayar sistemlerine, dijital
platforma uyumludur.
12
Bu alfabenin verdiği açık hece seslerini analiz edersek; sesli harfler
kendileri birer ses olduğu gibi, bir sessiz harfle birleşerek hece teşkil
ederler.
(Sesli harf + Sessiz harf) Kapalı Heceyi,
(Sessiz harf + Sesli harf) Açık heceyi oluşturur
33 sessiz 9 sesli harfli alfabeden teorik olarak 297 açık hece sesi
elde edilir.
Adıǵe dilinde ( 33 ü diğer dillerden gelen ) toplam 240 açık hece
sesi mevcuttur.
TÜRKÇE
ADIǴECE
8
Sesli harf sayısı
9
21
Sessiz harf sayısı
33
168
Açık hece sayısı
240
Harfler atanırken Türkçe klavyedeki harf sesleri esas alınmıştır.
Diyakritik harfler atanırken harfin kullanım oranının azlığına göre
belirlenmiştir. Bunu içinde Ćeraşe Tembot un ḰUḰO adlı romanı latine
çevrilerek harflerin korelasyonu (dağılımdaki oran) hesaplanmıştır. Bu
romanda geçen harf sayısı 387.029 olup söz konusu harfin kullanım oranı
aşağıdaki tabloda verilmiştir. İstisna olarak Türkçedeki bilene sesiyle E
harfi É olarak atanmıştır. Zira tablodan görüleceği gibi dilimizdeki E sesi É
sesine nazaran 11 kat fazla kullanılmaktadır. Tétekun=üstünden dökülmek
kelimesindeki 1. T harfinden sonraki é, 2. T harfindeki e ye nazaran 11 kat
daha az kullanılmaktadır.
13
Diyakritik harflerin atanmasında öncelikle gelecek teknolojideki rol
oynayacak olan akıllı cep telefonlarındaki tuş sistemleri ile Bilgisayar ve
Ipad klaviyeleri esas alınmıştır. Adıǵe harfler taban sinonim harf ile birlikte
bilgisayarın Alt Gr tuşu ile yazılmaktadır. Adıǵe Klaviye Adıǵe Dil Derneği
sayfasından yüklenebilir
(http://Adıǵedilder.com/web/tr/A/Adıǵe_klaviye.rar.)
Söz konusu harfler aşağıdaki tabloya göre tuş takımları ile
yazılmaktadır.
DİAKRİTİK HARFLER
ADIǴE KLAVYE
Á
Alt Gr + A
Ć
Alt Gr + C
É
Alt Gr + E
Ḟ
Alt Gr + F
Ǵ
Alt Gr + G
Ḣ
Alt Gr + H
Ĵ
Alt Gr + J
Ḱ
Alt Gr + K
Ĺ
Alt Gr + L
Ṕ
Alt Gr + P
Ś
Alt Gr + S
Ŝ
Alt Gr + Ö
Ṩ
Alt Gr + Ş
Ṫ
Alt Gr + T
Ź
Alt Gr + Z
14
Tablodaki kolonların tanıtımı:
ÜNLÜ HARFLER
A. Çıkış yeri ve dilin durumuna göre: Kalın ünlü, İnce ünlü
B. Dudakların durumuna göre: Düz ünlü, Yuvarlak ünlü
C. Sesin devamlılığına göre: Uzun ünlü, Kısa ünlü olarak harflerin;
Tüm özellikleri 5. Kolonda harfin tüm özellikleri bir arada
verilmiştir
ÜNSÜZ HARFLER
Adıǵece’de ünsüz sesler sesin çıkış yerine göre gırtlak ünsüzleri, ağız
ünsüzleri ve dudak ünsüzleri olarak üç grupta incelenir. Sesin oluşumu
açısından ise, yumuşak sert ve baskılı ünsüzler olarak yine üç grupta
incelenir. Sesin oluşumu sırasında dudakların durumu açısından ise düz
ünsüzler ve yuvarlak ünsüzler olarak iki grupta incelenir. Yuvarlak
ünsüzlerin tamamının aynı zamanda düz sesleri de vardır. Aşağıdaki
tabloda bu özellikler iç içe belirtilmiştir.
AÇIKLAMALAR
Kısa ve Uzun Ünlüler:
Uzun ünlüler satırında bulunan a,é,i,o,ö harfleri okunurken ünlü
harfin ağızdan çıkışında herhangi bir duraksama veya kesme yapmadan
okunmalıdır.
Kısa ünlüler olan e,ı,u,ü harfleri okunurken ünlü harf ağızdan çıkar
çıkmaz ses sonlandırılmalı ve kesik bir biçimde okunmalıdır.
15
Diftong sesler:
U sesi aşağıda “yuvarlak ünsüzler” bölümünde açıklanacağı üzere,
yuvarlak ünsüzlerden sonra kullanıldığında ünsüz harfin yuvarlak
okutulacağını gösterir. Bu durumda kendinden sonraki ünlü harfle diftong
ses oluşturur. Ayrıca kelime başındaki u sesi kendinden sonra gelen ünlü
harfle diftong ses oluşturur. Tüm bu diftong seslerde yazımda ve okumada
kolaylık olması açısından aşağıda açıklandığı şekilde yazım
benimsenmiştir.
U sesinden sonraki ünlü harf é sesi olduğunda diftong ses “ö”
şeklinde yazılır.
ué=ö (uéxı=öxı=açıyor)
U sesinden sonraki ünlü harf i sesi olduğunda diftong ses
şeklinde yazılır.
“ü”
ui=ü (uixığ=üxığ=açtı)
Klaviyedeki ö, ü harfleri atanırken bu değerler göz önüne alınmıştır.
U sesinden sonraki ünlü harf a ise diftong ses “uá” şeklinde yazılır.
Klavyedeki harflerin yetersizliği nedeni ile bu şekilde çift harf
kullanılmıştır. İşaretli á harfi kelime içinde geçtiğinde bu diftong harf
okunurken önce á herfinin solundaki harfin yarısı okunarak sonra á harfinin
yarısı eklenir.
guápe=memnuniyet
koápe=köşe
Not: Sesli harfler işaretli değilse kendisini okutur. Örneğin;
guan=can havli ile bu kelimedeki ua seslileri tek tek okunur.
16
YAN YANA GELEN SESLİ HARFLER ve DİFTONG SESLER
(Çift ses: Her sesli harf ayrı ayrı vurgulanarak okunan sestir)
Dilimizde Ön ek ve fiil köklerinden oluşan vektörel fiiler mevcuttur.
Eğer fiil kökleri sesli harfler ile başlıyorsa ön eklerin son sesli harfleri ile
çift ses teşkil eder.
Bazı fiil ön takıları ( će, de, xe, pı)
Sesli harflerle başlıyan bazı fiil kökleri ( an, aben, atın, onṫen)
Bu kombinasyondan oluşan çift sesli harf içeren fiiller ( goan,
koaben,xeatın, pıonṫen)
Diftong ses iki ünlünün bir araya gelerek her iki ünlünün seslerinin
tek bir ünlü ses gibi okunmasıdır. Bu diftong seslerin yazılışında herhangi
bir değişim yapılmaz her iki harf art arda yazılır. Ancak okumayı
kolaylaştırmak amacıyla diftong ses oluşturan a harfi yazılırken üzerine
işaret konur.
Yéáne= onun annesi
Séáte= babamı
Ğuáne=delik
A harfi eğer kelime başındaysa alçaktan başlayıp yükselen ses
tonuyla okunmalıdır.Diftong ses iki ünlü harften oluşsa da ses olarak tek bir
ünlü harf gibi seslendirildiğinden dolayı tek bir hece oluşturur.
Arı: bal arısı
Arı:evet
17
DOĞU VE BATI DİYALEKTLER ARASINDAKİ SES
KAYMALARI
Bu iki diyalekt temel yapıları bakımından birbirinin aynısı
denebilecek kadar yakın olmakla birlikte ‘diyalekt’ olarak
tanımlanmasındaki temel faktör seslerindeki farklılıklardır. Doğu
diyalektindeki bazı sesler batı diyalektinde olmadığı gibi, bunun tersi de
geçerlidir.
ÖRNEK;
Batı
Diyalekti
Nef
Doğu
diyalekti
Nexu`
Neşü
Türkçe
Batı / Doğu
aydınlık
f / xu
nef
Kör
şü / f
Çü
Vı
öküz
çü / v
Çöáke
vake
ayakkabı
şö / fe
Şö
Fe
Deri
şö / fe
Çem
Jem
İnek
ç/j
Tığuj
Dığuĵ
Kurt
t/d
18
Yuvarlak ünsüzler:
Doğu diyalektinde sadece ünsüz harfler tablosundaki gırtlak
seslerinin, batı diyalektinde ise gırtlak seslerinin yanı sıra ṕ,ṫ,j,ş,ç seslerinin
hem düz, hem de ağızdan çıkışı sırasında dudakların yuvarlatılarak
seslendirilen yuvarlak sesleri vardır. Yuvarlak ünsüzlerin yazılışında u ve ü
harflerinden yararlanılır. Ç,j,ş,w harflerinin yuvarlak okunuşları için
sırasıyla jü,şü,çü,wü sembolleri, diğerleri için ise ünsüz harfin sonuna u
harfi getirilir. Bu durumdaki sesler kelime sonuna geldiklerinde hece
niteliği olmaz. Sadece ünsüz harfi yuvarlak okutur.
şıḱu= at arabası (şıḱu)
ḱuraje=el arabası(ḱu-ra-je) (batı diyalekti)
wuniṫu=iki ev (wu-niṫu)
wuniṫum=iki eve(wu-ni-ṫum) (batı diyalekti)
koáye=peynir (koá-ye )
kojeğu`=köylü (ko-jeğu) (doğu diyalekti)
Ünsüz harfler tablosu incelendiğinde seslerin ses yolundaki
oluşum yerlerine göre gırtlak, ağız ve dudak ünsüzleri şeklinde üç gruba
ayrıldığı, bunun yanında seslerin oluşum şekline göre yumuşak, sert ve
baskılı sesler olarak yine üç gruba ayrıldığı görülür. Tabloda altı çizili
harfler ise yuvarlak şekli de olan ünsüzlerdir.
Adıǵecede bazı ünsüz harflerin yuvarlak okunuşları vardır.
Yukarıdaki ünsüzler tablosunda altı çizili gösterilen ünsüz harflerin
tamamının hem yuvarlak hem de düz seslendirilişi vardır. Batı diyalektinde
x ünsüzünün yuvarlağı yokken, doğu diyalektinde vardır. Batı diyalektinde
q sesinin düzü yokken doğu diyalektinde vardır. Bu harflerin yuvarlak
okunuşları, sesin çıkışı sırasında dudakların yuvarlak bir duruma
getirilmesiyle olur.
19
Kalın ünsüzler
Adıǵecede ğ,ḣ,k,g,h,ĵ,ṩ,ṩ` ünsüzleri kalın ünsüzlerdir. Bu
ünsüzlerden sonra gelen ünlüler ister kalın ister ince ünlü olsun okunuşları
mutlaka kalın olmalıdır. Bir kalın ünsüzden sonra bir kalın ünlünün
bulunduğu hecelerde herhangi bir sorun olması beklenemez. Ancak bir
kalın ünsüzden sonra bir ince ünlünün bulunduğu hecelerde, genelde yazım
yanlışları yapılabilmektedir. Adıǵecede ünlü sesin kalın veya ince olması
(Türkçedeki durumun tersine) kendisinden önce gelen ünsüz harfin
kalınlığında veya inceliğinde herhangi bir değişime sebep olmaz. Bundan
dolayı kalın seslerin herhangi biri ile özellikle e sesinin oluşturduğu heceler,
diğer hecelere göre daha kalın okunur.
Açıklayıcı olması için Türkçede bu durumun nasıl olduğunu kısaca
inceleyelim. Türkçede a ünlüsü kalın, i ünlüsü incedir. K ünsüzü ise
kendisinden sonra gelen ünlünün durumuna göre kalın veya ince okunur.
Kasket kelimesinde ilk k harfi kalın okunurken ikinci hecedeki k sesi ince
okunur. Aynı şekilde “nane” kelimesi Türkçe okunurken ilk n kalın ikinci n
ince okunurken, aynı kelime Adıǵece okunduğunda her iki n harfi de ince
okunmalıdır. Çünkü Adıǵecede ünsüzler kalınsa hep kalın, inceyse hep ince
okunur.
20
YAZIM KURALLARI
KÜÇÜK VE BÜYÜK HARFLER
1. Cümlenin ilk harfi büyük yazılır.
Cümle içinde tırnak işareti içinde yazılan ve başkasından alıntı
yapılan cümleler de büyük harfle başlar.
İki noktadan sonra başlayan cümleler büyük harfle başlar. Ancak
iki noktadan sonra yapılan açıklamalar bir cümle oluşturmuyorsa büyük
harfle başlamaz.
2. Mısralar büyük harfle başlar.
3. Özel adlar büyük harfle başlar. Ancak özel adlara getirilen ekler
ayrı yazılmaz.
a. Kişi adıyla birlikte soyadları da büyük harfle başlar.
b. Kişi adından önce yazılan sülale adı, meslek, unvan ve lakaplar
da büyük harfle başlar.
c. Belirli bir tarihi bildiren gün ve ay adları büyük harfle başlar.
Eğer gün ve ay adı belirli bir tarihi bildirmiyorsa büyük harfle başlamaz.
d. Millet, dil, din, devlet, yer, bölge, gezegen ve yıldız, kurum ve
kuruluş adları ve buna benzer tüm özel adlar büyük harfle başlar.
İKİLEMELER
Adıǵecede genellikle doğa seslerinin taklidi şeklinde kullanılan
ikilemelerden oluşan kelimeler yazılırken araya boşluk konulur.
kaqo naqo, hart kurt ,
çöám sam, omış`e demış`e, wor ser
SATIR SONU
Adıǵecede satır sonuna sığmayan kelimeler, satır sonuna kısa çizgi
koyularak
hecelerden bölünebilir.
21
İkilemeler satır sonuna sığmadığında sadece ikilemenin yazılışında
var olan kısa çizgiden bölünebilir. Bu durumda ikinci kısa çizgiye gerek
kalmaz.
……………………………………………………….kaqonaqo
Rakamla yazılan sayılar satır sonuna gelmesi durumunda rakamlar
hiçbir şekilde ayrılamaz. Ancak sayıya gelen ekler kısa çizgi konularak alt
satıra yazılabilir. Bu durumda eklere konulması gereken ikinci kısa çizgiye
gerek kalmaz.
…………………………………………….34 875re
Kısaltmalar satır sonuna geldiğinde kısaltma hiçbir şekilde
ayrılamaz. Ancak kısaltmalara gelen ekler kısa çizgi konularak alt satıra
yazılabilir. Bu durumda kısaltmalara gelen eklere konulması gereken ikinci
kısa çizgiye gerek kalmaz.
……………………………………………….UNESCOm
Satır sonuna sığmayan kelimeler ayrılırken satır sonunda ve yeni
satır başında bir harf tek başına bırakılamaz.
…………………………………………………………….aćećığ değil
…………………………………………………..aćećığ yazılmalıdır.
Kesme işareti içeren kelimelerde kesme işareti satır sonuna
getirilmez.
_..................................................................................................yafes`-oàğ.
(yanlış kullanım)
……………………………………………………...........…...yafes`oáğ. (doğru kullanım)
22
Adıǵecede sayılar rakamla da yazıyla da yazılabilir. Ancak
matematik ağırlıklı olmayan metinlerde 100 ve 100’den küçük sayıların
yazıyla yazılması daha uygundur.
Son harfi ünlü olan ve tek hece (tek açık hece) olan sayılar sayı
sıfatı durumunda olduklarında tamlanan isme bitişik olarak söylenmeleri
Adıǵecenin kuralıdır. Ancak 1 (zı) sayısının özel bir durumu vardır. 1 (zı)
sayısı sıfat durumundayken tamlanandan önce söylenir ve ayrı olarak
yazılır. Dolayısıyla bu kurala 2,3,4,5,6,7,8,9,10,100,1000 uyar. Bu kurala
uymayan sayılar konuşmada ayrı söylendiği gibi yazıda da ayrı yazılır. Her
iki durumda da sayılar rakamla yazılabilir. Ancak okunmaları konuşma
kurallarına uygun olmalıdır.
1 mel
Mel 3
Mel 105
Mel 20
Mel 2-3
zı mel
Meliş
Melişere tfıre
Mel ṫuć
Meliṫu-şı
bir koyun
üç koyun
105 koyun
yirmi koyun
iki-üç koyun
Sayılar rakamla yazıldığında beş ve daha fazla basamaklı sayılar
sondan başlayarak üçerli gruplar oluşturacak şekilde yazılır. Gruplar
arasında boşluk bırakılır.
34 540
Ondalık kesirler rakamla yazılırken tam kısımla kesirli kısım
arasına virgül koyulur.
3,5
Matematik problemleri gibi matematik ağırlıklı metinlerde veya
başka şekilde kullanılan sayılar rakamla yazıldığında bu sayılara gelen ekler
kısa çizgi (-) ile ayrılarak yazılır.
25-r 38-m naḣıy neḣ šıqu` =25 38’den daha küçüktür.
23
Sıra gösteren sayıları rakamla yazarken sonuna nokta koyulur veya
rakamdan sonra kısa çizgi (-) koyularak re eki eklenir. Ancak okunuşları
konuşmada olduğu gibidir.
23.=23-re=yiṫućıre şıre=yirmi üçüncü
KISALTMALAR
Adıǵecede kısaltmalar kullanılabilir. Devlet ve kurum adları gibi
özel adların kısaltmaları büyük harflerle yazılır.
Kısaltmalara gelen ekler kısa çizgi (-) ile ayrılır.
ALINTI KELİMELERİN YAZILIŞI
Adıǵece’ye başka dillerden geçmiş olan kelimeler, Adıǵece’de söylendiği
gibi yazılır.
stekéán= bardak
tamğe=damga
Bitişik Yazılması Gereken Sözcükler
Adıǵece’de sıfat olan sözcükler belirten ya da niteleyen sözcükle
birlikte bitişik yazılır . Yine özel isimlerin tamamı bitişik yazılır.
NOKTALAMA İŞARETLERİ
Cümlenin yapısını belirleyerek anlaşılırlığını artırmak, vurgu ve
tonlamaları belirterek okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak amacıyla
kullanılan işaretlere noktalama işaretleri denir.
Nokta
Cümlenin sonuna nokta konur. Ancak sıralı cümlelerin aralarına
nokta değil virgül konur.
Rakamla yazılan sıra bildiren sayılardan sonra nokta konur.
Tarih yazılırken gün ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak
için nokta kullanılır.
Saat ve dakikayı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için
kullanılır.
24
Virgül
Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için virgül kullanılır.
Cümle içinde aynı görevde bulunan kelime veya kelime gruplarının
aralarına virgül konur.
Sayıların yazılışında, kesirleri ayırmak için tam kısımdan sonra
virgül konur.
İki nokta
Kendisinden sonra herhangi bir açıklama yapılacak veya örnek
verilecek cümlelerin sonuna iki nokta konur.
Karşılıklı konuşmalarda konuşan kişinin adından sonra iki nokta
konur.
Üç nokta
Tamamlanmayan cümlelerin sonuna üç nokta konur.
Ayıp veya kaba olduğu için veya herhangi bir sebeple tamamı
yazılmak istenmeyen kelimelerin eksik bölümleri için üç nokta konur.
Alıntılarda, alınmayan bölümler için üç nokta konur.
Karşılıklı konuşmalarda suskunluğu, soruya cevap verilmediğini
anlatmak için üç nokta konur.
Soru işareti
Soru anlamı taşıyan cümlelerin sonuna soru işareti konur.
Ankaram wuqoáğa?
Soru eki olmadığı halde soru anlamı taşıyan cümlelerin sonuna da
soru işareti konur.
Şay? (çay içer misin anlamında)
Bilinmeyen yer, tarih vb. durumlarda bilinmeyenin yerine soru
işareti konur.
Soru anlamı taşıyan sıralı cümlelerde soru işareti en sona konur.
Sıda kıćam`ore, pş`ereba, hawuriy zexepxığeba ?
25
Ünlem işareti
Sevinç, üzüntü, heyecan gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna
ünlem işareti konur.
Seslenme ve hitap kelimelerinin sonuna ünlem işareti konur.
Sonunda ünlem işareti bulunan cümle veya sözcük, bir duygu
vurgusuyla okunmalıdır.
Kısa çizgi
Satıra sığmayan kelimeler ayrılırken satır sonuna kısa çizgi konur.
İkilemelerden oluşan kelimelerde ikilemeler arasına kısa çizgi
konur.
Rakamla yazılan sayılara gelen ekler kısa çizgi ile ayrılır.
Rakamlarla yazılan tarihlere gelen ekler kısa çizgi ile ayrılır.
Kısaltmalara gelen ekler kısa çizgi ile ayrılır.
Uzun çizgi
Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır.
Konuşma çizgisi de denir.
Çift tırnak
Cümle içindeki başkalarına ait sözcük veya cümleler çift tırnak
içinde yazılır.
Tek tırnak
Çift tırnak içindeki bir cümlede tekrar tırnak kullanmak
gerektiğinde tek tırnak kullanılır.
Parantez
Cümlenin yapısıyla doğrudan ilgili olmayan açıklamalar parantez içinde
yazılır.
26
Yazımda dikkat gerektiren kelime örneklerinden bazıları aşağıdaki
tablolarda verilmiştir
BATI LEHÇESİ
TÜRKÇE
lı - ĺı - ĺ`ı
et - kan - adam
yiı`- şıı` - şıı
O’nun var- var - yap
hau – hau`
mantar - hayır
a će ş`en
el yordamı
a semegu`
solak
a ş`ağe, a ş`ığe
el yapımı
a ş`ığ
abjane pıwupć, abjane
pıwupşı`
abremıjö`
suni
adepĺ`e
levye
adewade pḣoánte
takım kutusu
adewoáde
alet takımı
Adıǵe koáy
çerkes peyniri
Adıǵe şöáş
Adıǵe kıyafeti
agoáw
eltopu
aguḣu`
dibek
ahağoáqo
mirasçılık
ahağu`
hissedar
aḣağu`
sürü
aḣoámbe
parmak
aḣombe šıqu`
küçük parmak
tırnak makası
mermer
27
aḣombiṫu şizı ṫoáé, aḣombiṫu
şizı ṫoáće, aḣombe 2 um şizı
ṫoáé (ṫoáće)
ajeğoáy
iki parmak enindeki aralık, 2 parmak
enindeki aralık
zor zapt edilen
akçe çıf, akçe ş`ıfe
ödünç para
akçe mıqu`, neğešıw mıqu`
sahté para
akçe wukoáğ
bozuk para
aĺe, abıçö, abruçü`
eldiven
amće, bjım, bjınṫıu`
yumruk
apçepş`ı
vitrin
apećaź, apeéáź
imza
apeçıu`
tuş
apḣoáĺe
yüksük
apıtḣu`
kapkaç
apĺ`e
kucak
apĺeć, ĺeéáĺ
havlu
apşeḣu`
bileklik, bilezik
arışı`
elişi
aş`ağe
mamul
aş`e
usta
aş`en, zetéwon
yığılma
aş`ex
pratik
aşıağe ziı`
sanatkar
aşü`ı
tatlı
aşü`ı šıuq
şirin
aşü`ı wuz
şeker hastalığı
aşü`ıćay
tatlı (epey)
28
aşü`ığace zıxeĺ
zevkli
aşü`ığace zıxemıĺ
zevksiz
aşü`ığe
lezzet
aşü`ıme
aromatik
aşü`ınçağ
tatsızlık
aşü`ıps
nektar (çiçek içinde)
aşü`ıwuz
diabet
aşü`ıxer
tatlılar
aşüıćeps, aşü`ıps
hoşaf
ate, aş`ağ
yığın
ay nemıć, ay nemıi`
ondan başka
azeğuş`e, azeğuş`ıqo
eczacı
bamıć, hajöánṫe
kene
baźe ğaĺ`e
sinek ilacı
beğaş`e
uzun ömürlü
beğoáğe
bolluk
belaś, şhaśıṫırğu`
kıvırcık, kabarık
beş şheoánṫe, beşhakeğeş
baston
beş`ağe
çoktan
beźeneşü`
yakarca
bğoáne
hacim
bğoáte
küf
bğuć pĺ`ı
doksan dört
bğuzáğ
en
bısımgoáş
ev sahibesi
bızemıu`
kendi milletinden olmayan
29
blağe, zepeğuneğu`
yakın
blıć pĺ`ı
yetmiş dört
blıguş`eğ, blıgućeğ
blım yikare fediz pĺıć bğu,
blım ṫuće yiĺeşır pĺ`ıć bğu 7=
49
bzemıu`
koltuk altı
bzıwıoáqo
ötücü kuş
ćabze, éábze
astar
ćaḱo šıqu`
bücür
ćale yeğac, éále yeğac
okutman
ćale,éále, ko
oğul
ćaleğoálexer, éáleğoálexer
gençler
cane aşhaćaḱu`
gömlek (kısa kollu)
ćaqo, ş`aqo
yamçı
ćatxe, éátxe
dipnot
ćaźe, éáź
altlık
će, ş`e
taze
će, ş`eğı
dip
ćećığeşü`ı, éḉığeşü`ı
verimli
cedıgu`
kürk
ćefefıćın, yiş`eğı éfefıćın
altından yel, esinti geçme
ćefen, yiş`eğı éfen
altına düşme
cegoáĺe
oyuncak
cegoáqo
oyuncu
ćegoden, yiş`eğı égoden
altında kaybolmak
ćeğ ćećıṕe, ş`eğ éćıṕe
alt geçit
yedinin karesi eşittir kırk dokuz, 7^2= 49
dili iyi konuşamıyan
30
ćeğ ćetxağ, ş`eğ étxağ
alt yazı
ćeğ ğetḣ, ş`eğ ğatḣ
alt çizgi
ćeğ, ş`eğ
alt
ćeğćeĺ, ş`eğ`éĺ
iç çamaşırı
ćeğćeĺ, ş`eğéĺ
ćeğewgoreyen, yiş`eğı
éğewgoreyen
ćeğoás
iç çamaşır, iç giyim
ćeleğoál, éáleğoál
çoluk çocuk
ćelešıqu, éleŝıqu`
çocuk
ćelhan, yiş`eğı élhan
altına koymak
ćemıhan, ş`ımıhan
yetişememek
cemışışxu`, bjemışxışüxe
kepçe
cenceş`ıl, feguşhiṫu`
kararsız
ćenen, yiş`eğı éṕıṫağ
altında sıkıştı
ćep, ş`ep
kendir
ćeps, ş`eps
yeni
ćepsı ćerıqu. ş`epsırıqo
yenilikçi
ćepsıpbz, ş`ekeśıbz, deday
gıcır gıcır
ćepxın, ćepıĺaşü`
etek
ćerać, ş`eraşı`
yenilik
ćerıwuṫ`onćen, éwuṫ`onćen
altına katlamak
ćeşü, şü`ınĺı
emme
ćeşün, éşün, şü`ınĺın
emmek
ćetep, yiş`eğı étep, éĺep
altında yok
ćeṫiy neşü`
apandisit
ćew ş`ıjın, ğaş`ejın
yenilemek
altına yuvarlamak
is
31
ćewuçöáṕe, éwuçöáṕe, kakır
sundurma
ćewupćen, éwupş`en
sormak
cexeşöáć
antre
ćexew, ş`exew
ivedi
ćıçoḣ, ş`ıçoáḣo
heyelan
ćıde, ş`ıde
yerfıstığı
ćıfe hafe, hafı ş`ıfe
alacak verecek
ćıfe şten, ş`ıfe şten
borçlanmak
ćıfe tın, ş`ıfe tın
ödünç vermek
ćıfe, ş`ıfe
veresiye
ćıfeće, ş`ıfeće
veresiye (ile) (ile eki doğru değil)
ćıfetxıĺ, ş`ıfetxıĺ
senet
ćıgu, ş`ıgu
arazi
ćıgu, ş`ıgunaĺ
kara
ćıgućeğ, ş`ıguş`eğ
yer altı
ćıguĺ, ş`ıguĺ
humuslu toprak
ćıgusıs, ş`ıgusıs
zelzele
ćıgusıs, ş`ısıs
deprem
ćıhajü`
kokarca
ćıkatibl, ş`ıkatibl
yerin yedi kat dibi
ćıĺewun, ş`ıĺewun
mahzen
ćımaf, ş`ımaf
kış
ćımefegu, ş`ımefegu`
zemheri
ćırıqu`, ş`ırıqu`
yerelması
ćıwops, ş`ınaĺe
doğa, yer yüzü
ćıwops, ş`ıwops
doğa
32
çeş pаu`, pao
takke
çıaĺ`en, şıaĺ`en
üşümek
çıuf, neşü`uf
katarakt
çıx`an maste, şxıan maste
yorgan iğnesi
çıx`an tébz, şxıan tébze
yorgan çarşafı
çıx`an, şxıan
yorgan
çıx`anıpḣ, şxıanıpḣ
yorganlık
çöáke
ayakkabı
çöáke ĺedak
ökçe
çöákeps, çökepx
ayakabı bağı
çöákeşıĺ
ayakkabı çekeceği
çöákeşıĺe
kerata
çökaş, şırıkuşı`
kunduracı
çökeş`ı
ayakkabıcı
çündıbz, şü`ınćıbz
kapkaranlık
dekoáś
kıskaç
demıqoáğ, kezımışağ
bekar
denĺać, denĺaş`e
şerit
deoáqo
dinleyici
depk ş`ıqo
duvarcı
deqoáğ, kezşağ
evli
dezéqoáć
muamele
dışaş`e
dışepsı yeğaşöáğ, dışe
téğaşıhağ, dışe téğaçehağ
dunéy ćınaĺexer, dunéye
ş`ınaĺexer
sarraf
altın kaplama
anakara
33
éwupş`en, ćewupş`en
soruşturma
faş`e
görgü
fegoáp
memnun
feguşü`e
kutlama
feğaqu`
kurye
feğeğu`, keğenejın
af, kurutmak
fendšıqu`
darbuka
fenıku`
muhtaç
feoáğe
mana
feoáğe yié, feoáğe xel
anlamlı
feoáğe zimié
anlamsız
feoáğemće
anlam itibari ile
feoáğer
anlam
feoáğexeĺ
manidar
fepĺırışü`
andırmak
feş`aqo
hostes
feş`ı
mahsus
feş`ıfehatı
ısmarlamak
feş`ığ
hususi
feş`ığew, feş`ı ş`ığew
hususi olarak
feş`ıjın
kapatmak
feşöáş
müstehak
feşöáşe
yaraşır
feşöáşeše
özel isim
feşüı`
denk
fezımış`e
tesirsiz
34
fıgu`
darı
fiş`e
tesir
ǵınşığu`
nitrat
goáde, yide, téde
yama
goápe
sitayiş
goáş
bayan
goáşe
kraliçe
goáşeape
goncagül
goáweşüxo
şok
goáwo
facia
goáźe
muavin
goşış`e
taksit
gou, neşü`ıguşü`ı
sempatik
gowṕćı, gowṕş`ı şöĺ
kesit alanı
gućeğu ziı` guş`eğu zıxeĺ
merhametli
gućeğu, guş`eğu
insaf
gućeğu, guş`eğu`
merhamet
gućeğun, guş`eğun
merhamet etmek
gućeğunç, guş`eğunçe
gaddar
gućeğuxeĺ, guş`eğuxeĺ
vicdanlı
guğ yemıĺı`
vurdumduymaz
guğ yemĺ`ı
ihmal
guğu yemĺ`ın
aldırış etmemek
guğuş`ı
anılan
guğuyemıĺ`ew
umursamadan
guğyeĺ`ı`
alakadar
35
guğyemıĺı`
lakayt
gukıdeç ziı`
hayat dolu, keyfi yerinde olan
guĺıte ziı`
anlayışlı
guĺıte zimı`
anlayışsız
gum yiĺ`ıćın
kalp krizinden ölüm
gumeć, gumei`
kaygı
gunesğoác
titiz
gunesığoác, gumax
hasas
gupeupḣu`, gupeuḣo
önluk
gur`o, zexeş`ıć
algı
gur`oğu, zexepş`ıćışöw
anlaşılır
gur`onığ
idrak
gurgur`o
yaka paça
gurığoáz
ıçgüdü, içgüdü
gurığoáze
içgüdü
gurımıon, zexemış`ıćın
anlamamak
gurışü`ığ
moral
guśafeşı`
şüpheci
guş`ıfe, gućıfe
minnettar
guşıa yemıqu`, zexeğaquhan
halt
guşıaće, ş`ıće
uslup
guşıćığu`
bıkkınlık
guşü`ağo
müjde
guşü`e
sevinç
guşü`e neps
mutluluk gözyaşısı
guşü`eğo
muştu
36
guşü`eğo, guhapşı`, guxaṕć
nefis
guşü`en
sevinmek
guşü`epće, guşü`aṕş`e
hediye
guşü`eṕće, guşü`aṕş`e
armağan
guşü`eréy
sırıtkan
guşü`ew
neşeyle
guṫe, yihağu`
hol
guwuáğe
yürek yarası
guwuçü`
kalp krizi
guxaı`
dram
guxeć, guxei`
hüsran
guyiwbıten, amal şı`ın
amaçlamak
guzeaş`e
tiksinti
guzejöápx
aceleci
guzejöğu`, zajö
acil, tedirginlik
ğaĺ`e wuz
öldürücü hastalık
ğaorış`e
komut
ğapş`enaĺen
lehimlemek
ğaśeéáğe, ğaśıćağe
başarı
ğaş`e
hayat
ğaş`eğon
hayret
ğaşü`e
el üstünde tutma
ğećej, ğaş`ej
restorasyon
ğećerać, ş`eraş`e
süs
ğećerećağ, ğeş`ereş`ağ
süslü
ğećerećağew, ğeş`ereş`ağew
süslü püslü
37
ğeguşü`en
müjdelemek
ğeğoáz
tarif
ğeĺeğoáĺ
işaret
ğeĺeğoáṕ
sergi
ğemećağ, ğaméáğ
kısık
ğeorış`enığ
idare etmek
ğepćaĺ, ğepş`aĺ
yapıştırıcı
ğepıten, pıte ş`ın
pekiştirmek
ğepĺ`en
katlamak
ğepşıĺ`ın
sömürmek, köleleştirmek
ğepşıĺ`ın, ğapşıĺ`ın
sömürmek
ğeqoáte
öteleme
ğeş`ağe
yaşanan, ömür
ğeş`e ćeh, ğaş`e ćıha
uzun ömür
ğeş`eğon
fevkalade
ğeş`eğonded
harikulade
ğeş`eğonı
enteresan
ğeş`eğonığ
acayiplik
ğeş`ej
tadilat
ğeşöu, ğaşü`eu
turşu
ğeştaqu`
ürkütücü
ğeşü`ağe
el üstünde tutulan
ğeşü`ej
ğeṫqoáĺe, ğeṫıqoáĺe
prestij
sevindirme, ödüllendirmek (kırılan pota
karşılık)
pota
ğewuşü`eyin
pislemek
ğeşü`ejın
38
ğoábje
boz
ğoáble
ağacın bir sene meyve vermemesi
ğoámıle
kumanya
ğoáne
delik
ğoánṫıqo, ṫıqo
damla
ğoápĺaşö
bakır rengi
ğoápĺe
bakır
ğoápĺeş`ıqo
bakırcı
ğoáşe
şaşırma, yol şaşırma
ğoáşxe, ğaşe
geviş
ğoáze, peux, śeux
kılavuz
ğoázenef
ğoçencıćaḱo, ğonçencıćaḱo,
ğoşencıćaḱu`
ğogoánipĺ`ı
trafik lambası
ğogu ğoámıle
yolluk
ğogu`
yol
ğome aşü`ı
ıtır
ğome aşü`ı şaqo
ıtriyatçı
ğomıl, ğoámle
nevale
ğotığoáy
nadide
ğućeğ, ğuş`eğ
mağara
ğućı ğogu`, ğuş`ı ğogu`
demiryolu
ğućı, ğuş`ı
demir
ğućıne, ğuş`ığune, ğuş`ın
çivi
ğućıneşxo, ğuş`ıneşüxo
mıh
ğućıntfe, ğuş`ıtfe
boru (demir boru)
şort
dörtyol
39
ğunepke yiı`
sınırlı
ğuthašıqu`
küçük aptes
ğuyixu`
nikel
ğоfı`
çinko
ğоme aşü`ı
parfüm
ha şefrıtḣu`
sesiz ısıran köpek
haćaqo, haéáqo
misafirlik
haće koáće
yabani hayvanlar
hadepçemıu`, hadepşemıu`
kaplumbağa
hafećıfe, hafeş`ıfe
takanak (borç-harç)
hakoáşö
oluk
haku şıku`
tabak çanak
hakuşıkoáş
zücaciyeci
halğoáne
simit
halıjö, halıjü`
peynirli börek
haluğ ṕuáć, haluğ ṕaé
pide
haluğu`ğaj
fırıncı
hambğoáşḣo, jıpıs
atmaca
ḣanıpḣu`
han kızı
hanśe goáş
yağmur duası maskotu
haşh`oreu, haşüh`oreu
kuduz
haşıureu` haşüḣureu
kuduz köpek
haşö çöáke
lastik ayakkabı
Hatkoáy
Adıǵe ırkı
hau`, haw
hayır
hećekoáć
yabani hayvan
40
ḣıbye, psexaĺ`e
leş
ḣıjen, ş`exın, guzejön
acele etmek
ḣıtıwu`
file
ḣıw, kuánśe
alakarga
ḣoáfe
lime
ḣoáne
küfür
ḣoápse
imrenme
ḣoápsqé
şerare
ḣoáte
vadi
ḣonçec ceğćeĺ, ğonçenc ş`eğ`éĺ külot
ḣuğe ş`ağe
olay
ḣunćaqo, ṫeéáqo
şaki
ḣureyegu`
daire
ḣuş`e
yüklem
ḣuş`e şöáşe
fiil çekimi
jaje, yiğorığu`
yavaş
jaw ş`ın, jewu ş`ın
gölge etmek
je şü`ey
ağzı bozuk
jeğu`
jeqoš ğućağe, jeqoš ğuéáğe,
jekepın
jğımbe, jğumbe, sane šıqu`
çene altı
jı şü`eyığ, quğojı, uğojı
hava kirliligi
jırışü`
vakum
jöáğe
haşlanmış
jöáğo
yıldız
jöáğo yićı, jöáğo pxırışın
göktaşı düşmesi
ağız içi kuruluğu
kuşüzümü
41
jöáğocay
meteor
jöáğopıf
göktaşı
jöáğorıpĺ
teleskop
jöáğoyić
akanyıldız ast
kaleşhağu`
valilik
kamzegu`
karınca
kaśğoán
yaban arısı
kaśmeraqu`, kaśmarqo
böğürtlen
kaş`e
tanı
kaşö, yeş`e
dans
kawo, zexeş`ağ, yeçöḣoxığ
göçük
kayğe ş`ın
ısrar etmek
kebarıć, kebarış`e
yeni haber
kećeṕ, ş`eṕın
kavlama
kéĺ`ıxın
pörsüme
keĺeğoáće
görünüm
keoát
izah
keqoáṕe
gelir kaynağı
keralığu`
devlet
kereğu`
resmi
keśığoán
eşek arısı
keş`ehın, keş`ıhan
çevrelemek
keş`ejın
hatırlamak
keşöáqo, kéş`aqo
rakkas
ketışü`ı
mümbit
kéxıĺ`en, yeğağotın, zeğağotın
temin etmek, buldurmak
42
kırawtın, kiraş`ın
yenilmek
kısfeğeğu`, kısfeğağu`
af edersiniz
kin muğoáy
yorucu
ḱoáḣo
dirgen
ḱoáme
budak
ḱoánde
maki
koánśe bzıw, ḱoánde bzıw
çalıkuşu
koánśe, ḱoánde
çalı
koápe
açı
koápe bḣu
geniş açı
koápe ćıb
dış açı
koápe qoš
iç açı
koápe zanć
yüksen derecelik açı (doksan derecelik)
koápe zande
dik açı
koápe zejü
dar açı
koápegoş
açıortayı
koáṕše
yağız
koáşö
tekne
ḱoáşö
bacak yüzeyi, derisi
koáşö ḣanśe
kayık küreği
koáşöf
kayıkçı
koáyaj, koáye jağe
yağda kızarmış peynir yemeği
koáye
peynir
koáye nejığups
peynir suyu
koáye yixın
peynir yapmak
koázepx
köşegen
43
koćedes, koájedes
köylü
koğu`
kuytu
koḣ ş`ıṕe, kuha ş`ıṕe
tersane
koh`uhaṕ, kuhauhaṕ
liman
ḱondaĺe, koánśe çıśaĺe
çalılık
kopewnıku`
kowpsıne, psınekaw, ḱumaşe,
ş`ıne
kulukuş`e
açı ortayı
kundısıw peş`ıj
kefir
ḱupĺ`e
arabanın ön kısmı
kur`an
kuran
kuteğeşü`ı, kutenıĺ
kırılgan
kuteğoşü`ı
kırılgan, kolay kırılan
ĺ`aće
ölüm şekli
ĺ`ağe
ölü
ĺ`ako
kabile
ĺ`ejıre
ölümlü
ĺ`en
ölmek
ĺ`faqo, kurte
anaç
ĺ`ı
adam
ĺ`ı pḣaş
kaba adam
ĺ`ıblan
yiğit
ĺ`ıće
mevsimlik işçi
ĺ`ıeğeće
zoraki
ĺ`ığe
erkeklik
ĺ`ığe psığeće
zar zor
kuyu
memur
44
ĺ`ığe zıxeĺ
adamlık
ĺ`ığece
zorla
ĺ`ığeće
cebren
ĺ`ığeće tépxın
gasp etmek
ĺ`ığenç
namert
ĺ`ığoábe
dul erkek
ĺ`ıḣuj
babayiğit
ĺ`ınığe
yiğitlik, cesaret
ĺ`ıṕe yiwuçöáğ
erişkin
ĺ`ıṕe zerıt
vakar
ĺ`ıqo
vekil
ĺać, ĺaş`e
temel
ĺaçe zimie, ĺaş`e zimie
dipsiz
laje ziı`
sabıkalı
ĺaṕe, ğotığoáye
kıymetli
ĺebeku`, haĺebok, ĺebako
adım
ĺebğu`
ayağın dış kenarı
ĺećaĺ, ĺeéáĺ
silgi
ĺegoán
çığır
ĺegoánce, ĺeḱoáje
diz
ĺegoáncemışha, ĺeḱoájemışha
diz üstü
ĺegoncaşh, ĺeḱoájeşha
diz kapağı
ĺegu koápexer
taban açıları
ĺeḣanyequ`
çağdaş
ĺeḣoámbe
ayak parmağı
lejığe téxıjığ, lejığe yehıĺ`ağ
hasat
45
ĺeḱoáncaşha, ĺeḱojeşha
dizkapağı
ĺekoáše
soyadı
ĺeḱoáşha
ayak üstü kısmı
ĺeoál
yalvaran, yalvarıcı
ĺeoáqo
yalvarıcı
ĺeped téĺaşü`
patik
ĺepeğu`
ayak ucu (yatar vaziyette)
ĺepkeğu`
soydaş
ĺı meçağe, ĺı meéáğe
anemi
lıdıpş`ıd
ışıl ışıl
ĺıfaṕe, ĺ`faṕe
dölyatağı
ĺıfeğać, ĺ`feğaé
lohusa
ĺıferey, ĺ`ferey
doğurgan
ĺıfeş, ĺ`feş
doğum evi
ĺıhu`
ĺıntfezetéáh,
ĺıntfezekoáź,fezeṫéqon
ĺış`ej
arama
ĺıtenığe zier, ĺıtağeziı`
muteber
lıw`ı lıw`ow
lime lime
mafeyéqu ş`ı
güncelle
makezequ`
uyak
maşü`e
ateş
maşü`e bziy
yalım
maşü`e lığe
yangın (alev)
maşü`e tḣoábz
harlı ateş
maşü`e tḣopĺ
kor
kramp
öç
46
maşü`e xenen
alev almak
mateş`ıqo
sepetçi
mefapće, mafepş`e
yevmiye
mefeyequ`
güncel
mekéánik
mekanik
mekeş`an, mekepsığo`
tiz sesl
mekezequ`
kafiye
mekumeşış`e
rençber
meş`of
tarım
meşı, ş`aṕe
tarla
meşü`eḱu`
tren
meşü`eḱuṕ
gar
metekoáy
sepet peyniri
mezaće, mezaş`e
hilal
mezapće, mezapş`e
aylık, maaş
mezapş`e
maaş
mezaxeşü`ınć
zifri karanlık
mezcetıwu`
yabankedisi
mezаće, mezaş`e
ayça
mıguzejöáxew
acele etmeden
mığeş`eğon, mığaş`eğon
alelade
mıḣomışı`
gereksiz işler
mıḣu mış`e, mıḣun of
abuk sabuk
mıḣumış`e
saçma
mıjö şü`emıć
taş kömürü
mıjö şü`emıc, mıjö şü`emışı`
taş kömür
47
mıjöáć
kayalık
mıjöáće
çakıl
mıjöáćezexeĺ
mozaik
mıjöáĺ
taşlık
mıjöáşḣo, mıjöáşüḣo
göztaşı
mıĺ`ejıre
ölümsüz
mıĺ`enığ
ölümsüzlük
mıĺeć, qoş`enıç
aciz
mıĺećınığe, qoş`enıçağe
acizlik
mıĺećışü`, mıĺeişü`
silinmez
mıĺfı pḣu`
üvey kız evlat
mılḱu`
emlak
mıomış`e
biçimsiz
mıšıwu, şöáḱo
mat
mış`apḣe
yasak
mış`e
muamma
mıṫırıu`
irice
mıwuçü` , mülkzew`uğ
minıṫu pş`ı pĺ`ı yil’esım yitfı
mazem yiṫućı zı
miy nesew`
aktif
yirmi bir sıfır beş iki bin on dört,
21/05/2014
kadar (buraya)
nabğećaku`
bıldırcın
nabğu ş`ın, nıbğo ş`ın
yuva yapmak
nahışü`ır
iyisi
nalmes pĺ`emiy
eşgenar dörtgen
namıs ziı`
namuslu
nangoáş
ailenin en büyük gelini
48
nape pĺ`ığe
dörtyüzlü
napençe, nape zimı, nape zimı` rezil
napş`e
kaş altı
nasıpışü`ı
şanslı
ne ĺem`as
uçsuz bucaksız, göz alabildiğine
ne téźen, ne piwupş`ın
gözüne kestirmek
neceuc, ğeş`eğon
acayip
neferıu`
açık sözlü
nefıgu`
odak
nefĺejöáğu`
venüs
nefne, zış`erer, yećağer
aydın
nehıć, nahıi`
yaşı küçük
neḣışü`ığe, nehışü`ığe
üstünlük
neḣışüı`
üstün, daha iyi
neḣışüı`, nehışü`ı
üstün
nekoáko
rekabet
nekoáko, nekoku
yarış
nekokoáĺ
iddiacı
neĺeğu`
göz ufku
nemazewubğ, nemaze ṫeş`ıć
seccade
nemıć, nemıi`
başka
neoás
dost
neoás, ş`ejığe
tanıdık
neoáse
ahbab
neoáse feḣun
ahbap olmak
neoásew
dostça
49
nepeşöáw
şamar
nequraṫ, neguşöámğ
ablak
nequşöáw
sille, tokat
nerğız ş`ın, guğu yemıĺ`ın
göz ardı etmek
nerıĺeğu`
apaçık
neşü`erk
buğu gözlü
neşü`eş
hayalet; hortlak
neşü`eş`ew
düşsel
neşü`eş`ı
hayalet
neşü`ı
rahmet
neşü`ıše, nekar
siyah gözlü
neṫećapx, naṫeéápx
alın bağı
nıapĺeć, napeĺeéáĺ
peşkir
nıbceğu, nıbjeğu`
arkadaş
nıbem yiĺ`ıćın
açlık çekmek
nıbjıku`
gölge, insan gölgesi
nıkoáĺ`e
yarı ölü
nıkoáş`e
yarım iş
nıkoáşxe
doymamış
nıkohew, nıkoáhew
ortaklaşa
nıkokoál, nekokoál
yarışan
nıkokoáqo, nıkokoál
hırslı
nışıpḣum yipḣu`
teyze kızı
nаsıpışü`ı
bahtiyar
o zedeş`en, je zedeşten
ağız birliği
oáće
şive
50
oáğe zedeş`ın
sözleşmek
oámble
hasır
oánṫe
kıvrım
oánṫe tḣığe
eğri çizgi
oánṫen
burmak
oápḣe
söylenmesi yerinde olan
oćeşü`ı
hatip
of kin`
zor iş
of ş`ağ
eser
of ş`aṕe
işyeri
of ş`aqo
işçi
of ş`eğu
iş zamanı
of ş`en
iş yapmak
ofş`aṕe, txaṕewun
yazıhane
ogu`
avlu, iç bahçe
oğoáy
söylemesi zor
or`oáte
destan, rivayet, efsane
or`otej
şayia
orış`e
elverişli
orıuát, orıoáte
rivayet
oş`edemış`ew
aniden, ansızın
oş`edemış`ew, zeozaş`e
aniden
oteğoáy
söylenmesi zor olan (itirafı zor olan)
ṕ`omı, ṕ`ome
güya
ṕ`omı, ṕ`omi
öyle desen (öyle desen de)
ṕ`onć sanć (je mak)
şapırdatmak
51
pawupć, pıwupş`ı
kesinti
pćanṫe, pş`aṫe
ter
pćanṫen, pş`eṫen
terlemek
pćaşe, pş`aşe
gazel
pće, pş`e
değer, eder
pćehıṕe ĺeğun, pş`ıha ĺeğun
rüya görmek
pćehıṕe, pş`ıha
rüya
pćenṫağe, pş`eṫağe
terli
pćenṫeps, pş`eṫeps
alın teri
pçendeḣu`, pşendeḣu`
sığırcık
pçıhaşü`ı, pşeğeşha şü`ı
tünaydın ( iyi akşamlar )
peénej, peşü`enej
rest
peğoán
pemıc keralığo, pemış`ı
keralığo
peş`ıj
burun deliği
peşü`equ`
tepki
peşü`eşı`
sanal
peşü`et
karşıt
pḣaş`e
oduncu
pḣe çöák
takunya
pḣe şü`emıć, pḣe şü`emışı`
odun kömürü
pḣeaşe, ğuş`ıaşe
pulluk
pḣeçöák
nalın
pḣem xeş`ıćığ
ahşaptan
pḣemat, oáble mate
hasır sepet
pḣenṫequ`
sandalye
yurtdışı
taklit
52
pḣeun, pḣeşü`ın
ahşap çivi
pḣew`u
ağaç kakan
pḣoánte
bavul (sandık)
pḣoánte zexet
sandık kurulu
pıbzıćığ, pıwpş`ığe
kesilmiş
pıbzığu`
paragraf
pıçığać, pıçığaé`
taptaze
pıçığu`
hece
pığeqoád
masraf
pıĺ`ıć
kırk
pıĺ`ıć bğu
kırk dokuz
pıĺ`ıć blı
kırk yedi
pıĺ`ıć pĺ`ı
kırk dört
pıĺ`ıć şı
kırk üç
pıĺ`ıć tfı
kırk beş
pıĺ`ıć ṫu
kırk iki
pıĺ`ıć xı
kırk altı
pıĺ`ıć yi
kırk seskiz
pıĺ`ıć zı
kırk bir
pıĺ`ıme
kare
pıĺhan, pış`en
takmak
pıpćağ, pıpş`ağ
asalak
pıqoáde, psıéć, psıćeć
gider
pış`ağ
ilişik
pış`aṕ, pığenaṕ
takma yeri
pış`aṕe
bağlantı yeri
53
pış`e
takma
pış`ıć
bölüm
pışeğu`
askıntı
pışün, pışü`ınĺın
ucundan emme
pıte ğeṫqu`
katı çözelti
pıuhan, pı`ohen
tenkit
pıuĺ`en
ucuna ek yapma
pıwupćığ, pıwupş`ığ
kesik
pkışü`ey
cünüp
pĺ`ağe
katlı, kolalı
ṕĺ`ağe
yassı
pĺ`ane
çeyrek
pĺ`ane uşe
yamuk (geometri)
pĺ`emiy
dikdörtgen
Pĺ`enĺapse
karekökü
pĺ`eu
omuz
pĺ`ı
dört
pĺ`ıĺfane
dördüz
pĺ`ırıṕĺı`
dörtlü
pĺequ`
kontrol
pĺışöáše
sıfat
ṕoáće, ṕaé
yufka
ṕoáće, ṕoáé
ince
pšapše, śaşü`e
kurşun
pseĺıḣo`
eş arama
psepaş`e
hayırsever
54
psewoáṕe, psowuṕe
ikamet
psewunığeşü`ı
mamur
psexaĺ`e
mundar
psı aşü`ı
tatlı su
psı aşüı`
şerbet
psı ćeğ, psı ş`eğ
su altı
psı ğogu`
su yolu
psı şü`ey
atık su
psı şü`eyığe
su kirliliği
psı wubıtıṕ`e
gölet
psıçüće, psıçüş`e
malak
psıfeğeĺ`en
susatmak
psıfeĺ`eĺen
susamak
psığoábz
ipince
psığoáğ
incelik (çap)
psığogu`, psıḣo şeruğ
akarsu yatağı
psıḣo šıqu`
çay
psıḣogoáşe
ilahe
psıjöáğe
kaynarsu
psışöáĺ
su bardağı
psışöáp
musluk
pş`amṕe
yaka
pş`e
değer,fiat
pş`e xemıĺe
caba
pş`e, ĺeṕağe
bedel
pş`enaĺ
lehim
55
pş`exemıĺ, pş`ençe. wasexemıĺ beleş
pş`ezimıe, şhamıpe
hor
pş`ı
on
pş`ı bğu
on dokuz
pş`ı blı
on yedi
pş`ı pĺ`ı
on dört
pş`ı şı
on üç
pş`ı tfı
on beş
pş`ı ṫu
on iki
pş`ı xı
on altı
pş`ı yi
on sekiz
pş`ı zı
on bir
pş`ığe şö, pćığe şö
solmuş renk
pş`ığe, pćığe
solgun, solmuş
pş`ıneĺ
ondalık
pş`ıqo, źeḱup
manga
pş`ıquiṫu
düzine
pş`ıquṫu
oniki
pş`ıse, pşıse
masal
pşeḣoáĺe
kumsal
pşeḣoáśe
kum tanesi
pşeḣoáşxe
zımpara
pşeḣu`
tasma
pşerhaṕe ş`aṕe
mutfak tezgahı
pşerıhar, ḣızmetış`e
hizmetli
pşeşaće, pşaşe ş`e
genç kız
56
pşıko, pşıćal, pşıéál
prens
pşıse, pş`ıse
hikaye (masal)
pşısen, pş`esane
ısırgan
qoáće
gidiş
qoáće, qoáş`e
efor
qoáćezeḣoć
ihtilal
qoáṕe
uğrak yeri
qoáte
ilerle, yanaş
qoćenığ, qoş`enığ
kuvvetli olmak
qoćeşxo, qoş`eşüxe
güçlü, kuvvetli
qoş`ağe
zorlu
qoş`ençe, mıšıwujüj
fersiz
rawutığ, yiraş`ığ
mağlup
sabın tḣumbe, thaéáfe tḣumbe
sabun köpügü
śahaş`eğu, śıhaş`eğu
sırsaklayan
še ğeu`
nam
śefı`
teneke
śefış`ıqo
tenekeci
śeğoáğe
gevremiş
śeğoáqo
kemirgen
semegu`
sol
semerkew ş`ıĺ
nüktedan
semerkew ş`ın
şaka yapmak, takilmak
šentḣoáfe
kazıntı
šentḣoáĺ
ıspatula
sepeğoáy
toz duman
57
šerıu`
meşhur
šerıwuçü`
zamir
śeş`ıqo
dişçi
sexu`
kireç
šıfışü`ıš
zenci
śığoneşü`
yarasa
śıhamışı`
evham
śıheş`eğu, śıheş`ığo
güvenilir
śım xeş`ıćığ
yünlü
sınaş`e
heykeltraş
šıneşöát
sırılsıklam
suret pş`ın
resim yapmak
suretış`ı
ressam
ş`aće
yöntem
ş`aṕe
ekenek
ş`aṕe, of newoy
tezgah
ş`apḣe
usul
ş`az ziı`, ĺeğuğeş`ağ zie
tecrübeli
ş`e
ifa
ş`ean, ćeen
kaçmak
ş`eğoáşü`e
basit (kolay)
ş`eğoáy, zexeş`ıćığoáy
anlaşılması güç
ş`eğoáye
yapılması zor
ş`eğot
icat
ş`eğrıt
ast
ş`ej
bilinç
58
ş`ejığe, ćejıre
aşina
ş`ejtéx
icra
ş`en
bilmek, yapmak
ş`enfeşı`
zarf, edat
ş`enı
ilim
ş`enığe
bilgi
ş`enığe šıf
bilim adamı
ş`enığe yıḣuh
bilim kurgu
ş`enığeşüxo
bilge
ş`enığoáy, zexeş`ıćığoáy
soyut
ş`enıpç
matematik
ş`enxabz
kültür
ş`es
yabani meyve
ş`ex
çabuk
ş`eyet
talimat
ş`ı şe
yapsat
ş`ıć
yapım şekli
ş`ıćay
densiz
ş`ıćaye
şımarık
ş`ıće
biçim
ş`ıće yet
biçimlendir
ş`ıće, ş`ıće
taktik
ş`ıćeoát
tasvir
ş`ıćepş
müdür
ş`ıćeşü`ı
hoş
ş`ıćeşü`ı, ş`ıćeşü`ı
nazik
59
ş`ıéğoát, ćıćeğoát
define
ş`ıfe pşının, ş`ıfe tıjın
borç ödemek
ş`ıguşıu, ćıguçıu
yer yüzü
ş`ığe
yapı
ş`ığe txığe
yapı ruhsatı
ş`ığe uş
yapay zekâ
ş`ığe yebz
suni gübre
ş`ığer
imalat
ş`ığoşü`ı`
basit
ş`ığoz
doğalgaz
ş`ığoz ĺıt
doğalgaz sayacı
ş`ıjaqo
onarımcı
ş`ıjın
onarım
ş`ıĺenıko
kıta
ş`ıĺenıko xığunapk
kıta sahanlığı
ş`ıĺenıkome yafızegu
kıtalar arası
ş`ın
inşa etmek
ş`ını
endüstri
ş`ıpḣe
vacip
ş`ıqo
özne
ş`ırıpĺ
dedektör
şahu, çewş`aṕ, ḣuṕeĺaǵ
yayla
şaṕ`e
satış yeri
şapće, şapş`e
nakil ücreti
şar, goáw
top
şe pĺ`ı
yüz dört
60
şe pş`ı
yüz on
şeceğoáşx
öğle yemeği
şefır`o
ifşa
şen yemıqu`, xabze yemuqu`
ahlak dışı
şenışü`ı
iyi ahlaklı, uslu
şenşefaqo`
tacir
şeqoáh, şıquh
hale
şeqoáşe
seyyar satıcı
şeqoğu`
av mevsimi
şeten, ş`enşeç, wuşetın
imtihan
şhaéwufen, şhаşe feş`ın
başeğmek
şhafit, diş`imiğ, zako
müstakil
şhağeşü`ej
şhaḣuyajö, şetekoáy, şeğur,
şekoáy
şhamıpe, şü`ağezıxemıĺ
egoist
şhanıku`
aptal, yarım akıllı
şhapxetıḱu`, pşebı`
ense kökü
şhaqoş`epx, şhaqoş`ıqo
alıngan
şharıĺ ş`ın
taahhüt etmek
şhaşıgu`
başın tepesi
şhaşıtḣu`
övünme
şhatıku` kuś
beyincik
şhawoáse
başlık
şhawupḣu`
kuaför
şhayeḣıĺı`
müracaat
şḣoánṫe, şüḣoánṫe
mavi
ağız, ilk süt
nafile
61
şḣonṫeğaće, şüḣoánṫeğaće
bitki, nebat
şı xaĺh pĺ`ı fediz blı 3+4=7
üç artı dört eşittir yed,i 3+4=7
şıa mulḱur, ş`e mulḱur
anamal
şıağop, ş`ağop
nahoş
şıap, ş`ep
yok
şıatağaş`ı
serinletici
şıć pĺ`ı
otuz dört
şıćağ, şıéáğ
ihtiyaç
şıćağ, şış`ağ
lüzum
şıćağ, şiéáğ
noksan
şıćağe, şış`ağe
gereksinim
şıće, şı`é
eksik
şığoáğe
yaslı
şığoáz
bilgili
şığoáz, xeğozağ
alışkın
şığon, hadağe ş`ın
matem, yas tutmak
şıḣoáĺ
mihenk taşı
şıḣu`
erkek at
şıı`
var
şım`an, şımıen
yokluk
şımiye zebğu`
eşkenar üçgen
şımiye zebğuiṫu`
ikizkenar üçgen
şıneğoáće
risk
şıneğoánç
tehlikesiz
şıneğoánçe
emniyetli şekilde
şıneğоánçe
emniyetli
62
şıneḣıc, şınahıi`
birader
şıpešıqu`
yumurcak
şırıku`
potin
şırışı pıu`
üçlü fiş
şıtḣu`
övgü
şıxeps, pş`aĺe
zamk
şöáğo, şöpışığ
uçuk
şöáğo, wodı
zayıf
şöáĺe
suluk
şöámbğo
enli
şöámṕe
zar (ince tül)
şöáşe
yaraşır, yakışır
şöáte
cıvık
şöáye
tarla faresi
şöfıneć, şöfınei`
bozkır
şöpḣoánt
valiz
şörış`ew, thasil
iki yüzlü
şöş`ı
saraç
şöşığu`
şeker
şöşığu` tekoáğ
toz şeker
şöups, şü`eups
sirke
ştetéáĺh
forklift
şü`ağe
fayda
şü`ağe yećın
yaramak
şü`ağe ziar, şü`ağe zier
faydalı
şü`amṕe
kabuk
63
şü`ane
çapa
şü`ebzıṕ
mezbaha
şü`ećıṕe zimı`
kaçınılmaz
şü`ef
şü`emıć kıćećıṕe, şü`emışı`
kıéćıṕe
şü`emıć, şü`emışı`
izmarit
şü`eqodın
düşük yapmak
şü`erk, şü`erk
bulanık
şü`eş
inanç
şü`eş`ı
zan
şü`eş`ı
kanaat
şü`eş`ı ğaḣun
ikna etmek
şü`éş`ın
sanmak
şü`ey
pasak
şü`ey, şü`eyı
kir, kirli
şü`eyaĺe
mezbele
şü`eyğo, şü`eğo
arzu
şü`eyıj
pasaklı
şü`eyi
kirli
şü`eyided
çok pis
şü`eyśiy
hırpani
şü`eźaṕ
kanca
şü`ı
karaciğer
şü`ı ĺeğunığ
sevgi
şü`ı yaĺeğure
sevilen
şü`ı yeğeĺeğun
sevdirmek
kömür ocağı
kömür
64
şü`ı zereĺeğun
sevişmek
şü`ıćay
hayli
şü`ıćay, şüoáo
iyice
şü`ıće
iyilikle
şü`ıded, ğalemet
şahane
şü`ıdedew
adamakıllı
şü`ıfes, şükéblağ
hoş geldiniz
şü`ıgoáş
kayın valide
şü`ığe
iyilik
şü`ığetéĺ
minnet
şü`ıĺeğu
yar
şü`ınć
zindan
şü`ıpḣu`
baldız
şü`ırışü`ıće
kolay kolay
şü`ıšabz
kapkara
şü`ıše
siyah
şü`ıšeğać
karaltı
şü`ış`ej
vefa
şü`ış`ejaqo
vefakar
şü`ışeded
şaheser
şü`ıtébenen
çullanmak
şü`ıtın
mükafat
şü`tıre
tekme
şüáye
sıçan
şüeş`ın
zannetmek
şüḣoğoál
kıskanç
65
ṫ`oáć, ṫ`oáé
aralık
ṫ`oáne
kuma
ṫ`onćen
katlama
ṫasḣe oáte
gammaz
téáĺha zıtéĺhan, newzır zıtéĺhan adak adamak
téáźe, tamğe
damga
ṫeéáqo, ṫećaqo
soyguncu
téguş`ıhan
müzakere
téıćığ, téiğ, téş`en
zamanı aşımı
tekoáfe, şıkoyi
kırıntı
téṕ`un
sökülmek
tépĺeşü`ı
güzel görünümlü
téqoáde
sarf
téqoáğ
muzaffer
ṫequ` ṫeqow
azar azar
téş`ej
zaman aşımı
téş`en
gecikmek (zaman aşımı)
téwçöáṕ
basamak
téwçöáṕe naṫ
rıh
téwoziı`
darbeli
téwubıtağe zimı`
tfı şe pş`ı ṫum yiküb lapse
fediz yi, tfı şe pş`ı ṫum şıće
yiĺapser yi ∛ 512=8
tfıć pĺ`ı
dengesiz, sebatsız
tfıre pş`ıre
beş çarpı iki eşittir on (5x10=50)
thaćal, thaéál
bulaşık bezi
be yüz on ikini küp kökü eşttir sekiz
∛ 512=8
elli dört
66
thaćaqu, thaéáqo
thaçüzepıwupćığ,
thaçüzepıwupş`ığ
thaéáfe sape, thaćeĺfe ćeriy
yıkayıcı
thagućeğu, thaguş`eğu
mağfiret
thalen, ĺ`ın
tham zeüğećejın, tham
zeüğaş`ejın
thar`oáğ, tha on
boğmak
Thaş`enı
ilahiyat
thayewoáğ
acınılacak durum
tḣoábze, meşü`ebziy
alev
tığaṕe ḣureye koápe
güney kutup dairesi
tığe koáh, tığe kohağu
günbatımı
tığemıwo koápe
güney kutbu
ṫığoáğ, ṫırğoáğ
olgun
tığoáqo
tırnakçı
tığoáqo, pkırıwutıqo
yankesici
tığoás
dün
tığoásenehıpe
dün değil evvelki gün
tıjınaş`e
gümüşçü
ṫırğoğe, ṫığoáğe
ergin
tışıpḣu`
hala
ṫu şe pş`ı
ikiyüz on
ṫuć pĺ`ı
yirmi dört
ṫurıṫu`
ikişer
txığe oáte
bildirge
erişte
sabun tozu
allah kavuştursun
and içmek
67
txıĺtéźa, çxıĺtéáźe
matbu
ućeğu, uş`eğu
randevu
ućejın, uş`ejın
kavuşmak
ujöáğ
kıvam
uĺ`e
perçin
uĺ`en
perçinleme
unćıbze ğoán
anahtar deliği
uṕće, nerĺeğu`
açık, sarih
upsğeşü`
patlıcan
upş`e
dudak
uş`en
rastlamak
uş`en, ućen, peuḣunten
rastlantı
uuĺ`e
pervaz
uwuohen, uw`uhan, uuhan
ağız yoklamak
wasepće, wasapş`e
tarife
woáneş`ı
semerci
woáye
yağış
wobzeğu`
nacak
wog`
çil
wogu`
çilli
wol'`en
vurgun
wom yifebağe derece pş`ıtfı
hava sıcaklığı 15 derece
wored oáć
terane
wos ağoáw, wos ḣuray
kartopu
wose zepéw, şafe zedeş`ın
pazarlık etmek
wosgoáş, wosıĺı`
kardan adam
68
wosış`ı
karlama
woşöápş
bulut
woşöápşe
woşögu şḣonṫe, woşögu
şüḣoánṫe
woşöguş`enığ
bulutlu
woşü`ı
güzel hava
wotregu`
ortalık
wönešın, feĺ`en
gıpta etmek
wu`an
yaralamak
wuçöáğ
dingin
wuçöáğe
statik
wuçöáṕe uxığ
açık havza
wuçü`
dur
wuçüğu`, psefığo
mola
wundıj, koále
ekin kargası
wuneğoáše
aile ismi
wuneĺaş`e
mefruşat
wuneş`ı
inşa
wupćaĺ, wupş`aĺ
anket
wupćaqu, wupş`aqo
anketör
wupće, wupş`e
soru
wuṕće, wuṕş`e
sual
wupćen, wupş`en
biçmek
wupćepćın, wućepş`ın
soymak
wupş`e
sorgu
wuśı azeğu`
bitkisel ilaç
gök mavisi
gökbilim
69
wuśı zığeĺ`e
ot öldürücü
wuśıj, wuśışü`ey
yabani ot
wuśışöáṕše
koyu yeşil
wuşü`ınćın
kararmak (havanın gurub vakti)
wuteşöáğ
harika
wuteşöáğe
çılgın
wutxıpş`ın
silkelemek
xabzem yemıqu`
adete aykırı
xaĺheğ, ş`ağe
ekili
xebzeğu`
kural
xebzeşü`ı
edep
xebzeşü`ı zıxeĺ
edepli
xebzeyen, yiaşü`ığe wöpĺın
tatmak
xegoáğ
ankastre
xeğegu ğepşıĺ`ın
sömürge
xeğoáz
vukuf
xeḱuşü`ıĺeğu
vatansever
xeş`ağ
dikili
xetaş`e
bahçıvan
xey yemıqu`
yasa dışı
xeyış`ı, xeyxabze
yasama
xı ğogu`
deniz yolu
xıć pĺ`ı
altmış dört
xıćıgu, xış`ıgu
ada
xığunenıku`
yarımada
xışü`ıš
karadeniz
70
xışü`ıśe
karadeniz,
xıuşü`, xığun
deniz kenarı
yağe ziı`, yağe ziı`
mahzurlu
yağeş`en
tanıtma
yamış`e
bilinmeyen
yaperapş`e
öncelikle
yapĺ`ıneriy
dördüncü
yapş`ınere
onuncu
yapş`ışıre
onüçüncü
yapş`ızıre
onbirinci
yaṫ`oánağe
ikincil
yaṫ`onıriy, yaṫ`onere
ikinci
yaṫe ğogu`
toprak yol
yaṫeçoḣox, yaṫeḣoáḣo
toprak kayması
yaṫoáne
ikincisi
yazefagu`, yazfagu
ara
yeceğoáy
okuması zor
yeğaş`e
ebediyet
yeğaş`em
ebediyen
yeğaş`em, nıbjiy
asla
yeğaş`emiy
herzaman
yeğaş`etx, mekeğau`
ileti
yeğesaqu`
alıştırıcı
yeğeş`en
öğretmek
yehıĺ`ağe akçe
ödenek
yehıĺ`ağew
yönelik
71
yeḣoápsen
özenmek
yeı`cüc meı`cüc
yaratık
yejeğu`
mehil
yemıqu`
yakışıksız
yepćın, yepş`ın
yapışma
yeqoaĺ`ać
yaklaşım
yeqodıĺ`en
mahvolmak (birinin yanında)
yeqoĺ`en
yaklaşma
yeş`e
farkında; haberdar
yeş`ıĺ`en
tatbik etmek
yeşaĺ`e
kepenk
yeşöáğ
sarhoş
yeşöáṕe
meyhane
yeşöáqo
ayyaş
yeşörıqu`
alkolik
yeşü`tırın
tekmelemek
yeṫ`oánerer
sonraki
yew`un
gagalamak
yewfexığe koáper
eğim açısı
yewoáće
vuruş
yewoşıĺ`en
röportaj
yewuçöĺ`ağ
yanaşık
yi goş ṫu fediz pĺ`ı
sekiz bölü iki eşittir dört, 8/2=4
yibğu`
tarafı
yić pĺ`ı
seksen dört
yićerıće, yiş`erış`e
tekrar
72
yićerıćew, yiş`erış`ew
yeniden
yićerıçew, yiş`erış`ew
mükerrer
yićıćıjığ, yiş`ıjığ
harabe
yićıu`, yişıuṕe, yiguşıuṕe
üst taraf
yifeş`ığe
hususiyet
yifeşöáş
yaraşmak, yakışmak
yigoáp
hoşnut
yigoápe ḣun
yiguxaḣo woleğu`, ḣarı
woreḣu`
yiğaş`em
haz duymak
yiğeḣoáĺ
huni
yiğoác
yazık
yiğoşığoáz
fırsatçı
yiı`
yije dézohıjırer, yije
dez`uhajırer
yikeoáće
onun var
yiĺeĝoáće
görünümü
yiĺes téğazeğu`
yıl dönümü
yiĺesće, yiĺesış`e
yılbaşı
yiĺesıć, yiĺesı ş`e
yeni yıl
yiĺesıće, yiĺesış`e
yıldönümü
yiĺesipş`ı
on yıl
yiĺhaṕş`e
yim yiküb fediz şı şe pş`ı ṫu,
yim şıće yiĺeşır tfı şe pş`ı ṫu
yipće, yipş`e
sermaye
sekizin küpü eşittir üç yüz on iki,
8^3=512
fiyatı (değeri)
hayırlı olsun
müebbet
ağzında geveleyen
söyleyişi
73
yiperapş`ew
evvela
yipĺ`ane
bir bölü dört
yipse aşü`ı
canı tatlı
yiş`ew
kasten
yiş`ıće
nitelik
yiş`ıhan
yükleme
yiş`ın yefexın
yıkılıp düşmek
yiş`ın, yićın
yıkılmak
yişömbğoáğeće
enine
yişü`ağe
yararı
yiṫane, yeṫ`oáne
sonra
yitekohıqu`, yiteḣuhaqo
savurgan
yiwujıpke sıd riqoáğ
akibeti ne oldu ?
zawoĺ`ı
savaşçı
ze wuçü`
bir dur
ze zim`og
acele etme
zebğu`
eşkenar
zebleź koápexer
çapraz açılar
zedadew, zedéádew
oy birliği ile
zedeguş`en
mülakat
zefemışü`ın
bir biriyle iyi olmamak
zéfen, ğaorış`en
yönetmek
zefeşü`ın
iyi olmak (bir birine)
zegurım`onığ
anlaşmamazlık
zeğeş`en
öğrenmek
zekoáź
ilmik
74
zekoáźe, ĺenṫen
düğüm
źeĺ`ı
asker
zeĺ`ı zeşüz
karı koca
zemşöğu`, zepesığ
biri birine denk (uygun) olmayan
zenćıqu`
eksenel
zenepleğu`
an (anlık bakış)
zenıbjeğu`, zeleğu
akran
zeofşıağu, zeofş`ağu`
meslektaş
zepığewu`
fasıla
zepıuĺ`en
ulamak
zéqoáć
tutum
zéqoáće
gidişat
zeqoáće
davranış
zéqoáće ofıtı
yönerge
zeqoĺ`en
sıkışmak
zequj, zeşü`ığe
barışık
zereğotın, ućen, uş`en
buluşmak
zereş`en
tanışmak
zereş`ew
danişıklı
zerıu`
soket
zerş`ejınığ
aşinalık
zeş zeṫ`oze
ikiz kardeş
zéşegoáź
aza
zeşığu`
usanç
zeşıḣoáqo
fesatçı
zeşıḣoáqo, şü`eş`ışö
münafık
75
zeşü`eğeć
kabiliyet
zeşü`euğ
sıska
zeşü`ex
çözüm
zeşü`ığe
barış
zeşü`ıj
sulh
zeşü`ıjın
barışmak
zeşü`ıjınığ, zeşü`ıḣoáḣ
mütareke
zetél`e wuz
kıran
zetépş`eṕuć
katman
zetétiṫ`u`
dubleks
zeuće, zeuş`e
miting
zeućen, zeuş`en
gelmek (bir araya)
zeuğać, zeuğaş`e
tedarik
zew`u
tüm
zexegoáğ
tıkış mıkış
zexeguşıehıjın, zexeguş`ıhajın
müzakere etmek
zexeĺeşöáğ
zexemış`ıć guşıe, gurımıo
guşıa
zexeş`ıć
karmaşık
zexeş`ıćın
anlamak
zexeş`ıćınığe, gurıonığe
anlayış
zexewçö`
duruşma
zexewoáğ
çökmüş
zexezımş`e, mışıne
pervasız
zezğew`ure koáp
bütünler açı
zı apĺ`e
bir kucak
anlaşılmaz söz
izan
76
zı bğu`
bir taraf
zı goş pĺ`ı, pĺ`ım yizı 1/4
bir bölü dört, dörtte bir 1/4
zı ğoánṫqo
bir damla
zıbğozıpş`e, guzejöğuće
apar topar
zıćeajın, zış`eajın
firar etmek
zıćem`aj, zıém`aj
bitkin, dermansiz, kuvvetsiz
zıfeoáğ
eş anlamlı
zığaĺ`e
öldürücü
zığećerećen, zığaş`ereş`en
süslenmek
zığeşü`ejın
nazlanmak
zığeşü`en
naz
zış`ağer
fail
zış`e
bilgin
zış`ıćeqoáć
yeknesaklık
zış`ın
rol
zış`ıre, zış`ığer
yapan
zış`ırer
yapımcı
zış`ıtej
gösteriş
zış`ıtejınığe
şaklabanlık
zışü`eş`ıjın, zışüćıjın
kasılmak
zıtétır pş`en
teşhis
zimıı`
yoksun
77