PDF ( 17 )

Kara İH.
A Famous Physician Lived Two Thousand
Years' Ago in Prusias: Asclepiades of
Prusias
DERLEME
MAKALE
İsmail Hamdi Kara
Düzce Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile
Hekimliği AD, Düzce.
Yazışma Adresi:
Dr. İsmail Hamdi Kara
Düzce Üniversitesi Tıp Fakültesi
Aile Hekimliği AD, Düzce
Tel: +90 380 512 0282
Email: [email protected]
ABSTRACT
Asclepiades (Greek: Ἀσκληπιάδης; c. 124 or 129 – 40 BC),
sometimes called Asclepiades of Bithynia or Asclepiades of
Prusias, was a physician born at Prusias in Bithynia (currently
Konuralp) in Asia Minor and flourished at Rome. He established
medicine near the end of the 2nd century BC. Cito tuto jucunde
meaning to treat his patients "swiftly, safely, and sweetly" was a
motto that he followed. Digestion was a primary factor in
Asclepiades' drug theory. Asclepiades used music therapy to
treat mentally ill patients in order to maintain "psychogenic
equilibrium". Asclepiades advocated humane treatment of
mental disorders and founded his medical practice on a
modification of the atomic or corpuscular theory, therefore
Asclepiades is considered to be a pioneer physician in
psychotherapy, physical therapy and molecular medicine. It was
accepted as Hippocrates of Kos, the Father of Clinical Medicine,
and also Asclepiades of Bithynia was accepted as the Father of
Molecular Medicine. Herein, you are going to read a shortly
prepared review to drive the attention of our physicians to the
cultural heritage of Anatolia especially in Konuralp region and to
the interesting sides of medical history.
Keywords: History of Medicine, Asclepiades of Bithynia,
Asclepiades of Prusias
Konuralp’te İki Bin Yıl Önce Yaşamış
Ünlü Bir Hekim: Prusias’lı Asclepiades
Geliş Tarihi: 23.03.2016
Kabul Tarihi: 31.03.2016
Prusias Medical Journal
Prusias Tıp Dergisi
e-ISSN 2459–0681
[email protected]
www.prusiasacademic.com
ÖZET
Asclepiades (Grekçe: Ἀσκληπιάδης; doğum. 124 veya 129 – 40
MÖ), Bitinya’lı Asclepiades veya Prusias’lı Asclepiades olarak
da bilinen, Roma döneminde Bitinyada yer alan Prusias
(günümüzde Konuralp) şehrinde doğmuş bir hekimdir. Kendisi
tıbba dair uygulamalarını MÖ 2. yüzyılın sonlarında
gerçekleştirmiştir. Hastalarını tedavi ederken kullandığı motto
“Cito-tuto-jucunde” olup, anlamı "hızlı, güvenli ve tatlı"dır.
Sindirim Asclepiades’in ilaç teorisinde birincil faktör olmuştur.
Asclepiades, “psikojenik denge” sağlamak amacıyla akıl
(mental) hastalarının tedavisinde müzikle terapiyi kullanılmıştır.
Asclepiades,
ruhsal
bozuklukların
insani
tedavisinin
savunuculuğu ile atom ya da parçacık teorisinde bir değişiklik
yapan tıbbi bir yöntem geliştirdi; bu nedenle Asclepiades
psikoterapi, fizik tedavi ve moleküler tıp alanında öncü bir
hekim olarak kabul edilmektedir. Hippocrat, klinik tıbbın babası
olarak kabul edilirken; Asclepiades de moleküler tıbbın babası
olarak kabul edilmektedir. Okuyacağınız yazı, Anadolu
topraklarındaki özellikle Konuralp bölgesindeki, kültür mirasına
ve tıp tarihinin ilginç yönlerine hekimlerimizin dikkatini çekmek
için kısaca hazırlanmış bir derleme yazısıdır.
Anahtar Kelimeler: Tıp Tarihi, Bitinya’lı Asclepiades,
Prusias’lı Asclepiades
Prusias Medical Journal 2016;1(1):16-22
16
Kara İH.
GİRİŞ
Tıp geçmiş yıllarda da moleküler
dönemlere girmiştir. Hippocrat, klinik tıbbın babası
sayılırken; Asclepiades de moleküler tıbbın babası
sayılmaktadır. Bergama Asklepionunda gelişen
Galen okulu, ağırlıklı olarak Hipokrat etkisindeydi.
Hipokrat, hastalıklara gözlem ve incelemeyle tanı
konabileceğini iddia eden bilimsel bir bakış açısını
geliştirmişti. Empedokles’e ait olan ve Galen’in de
desteklediği dört sıvı teorisi: kan, sarı safra, siyah
safra ve balgamın dengede bulunmaması halinde
ruh
ve
beden
sağlığının
etkilendiğini
savunmaktaydı. Bu teori İbni Sina’nın Kanun FitTıb isimli eseriyle Rönesans’a kadar devam
etmiştir. İbni Sina’nın eserlerinin en ünlüleri felsefe
ve fen konularını içeren çok geniş bir çalışma olan
Kitabü'ş-Şifa (Tedavi Kitabı) ile El-Kanun fi'tTıb'dır (Tıbbın Kanunu). Hatta bu eser Montpellier
ve Louvain'de 1650 yılına kadar ders kitabı
olmuştur (1-3).
Galen birçok çalışmasını Bergama
kütüphanesinde yapmıştı. Eski Roma’da Bergama
Asklepionu döneminin önemli bir sağlık merkezi
olarak ün kazanmıştır. Asklepionda uygulanan
temel tedavi yöntemleri banyo, istirahat ve
uykudur. Uyku ve rüyanın mucizevi gücüne
inanılmaktaydı ve bunun için asklepionda özel uyku
odaları vardı. Bunlardan başka çamur banyoları,
spor etkinlikleri müzik ve bitkisel ilaçlardan da
tedavide yararlanılmaktaydı. Asklepion’daki tiyatro
gösterileri, hastaların eğlenmesini ve duygularını
boşaltarak rahatlamalarını amaçlıyordu. Ama tedavi
yöntemleri bunlarla sınırlı değildi. Yapılan
kazılarda bronz kemik ve gümüşten yapılmış aletler
bulunmuştur ve bunların fistül açmak ve kürete
etmek gibi küçük cerrahi müdahalelerde
kullanıldığı düşünülmektedir (2).
Yöntemsel (Metodik) okulun, kim
tarafından ve ne zaman kurulduğu hakkında net bir
fikir birliği yoktur. Yöntemsel okul Asclepiades ya
da onun öğrencileri tarafından kurulmuş olduğu
iddia edilmiştir. Özellikle, Asclepiades'in seçkin
öğrencisi Themison’un, ilk yüzyılda yöntemsel
okulun kurucusu olduğu iddia edilmektedir.
Yöntemsel (Metodik) okul, her ikisi de bazı
benzerlikler taşıyan, temelde farklı ampirik ve
rasyonalist (veya Dogmatik) okullara karşı bir tepki
olarak ortaya çıkmıştır (1,4).
ASCLEPİADES KİMDİR?
Asclepiades
(Grekçe:
Ἀσκληπιάδης;
doğum. 124 veya 129 – 40 MÖ), Bitinya’lı
Asclepiades veya Prusias’lı Asclepiades olarak ta
bilinen, Roma döneminde Bitinyada yeralan
Prusias (günümüzde Konuralp) şehrinde doğmuş
bir hekimdir. Kendisi tıbba dair uygulamalarını MÖ
2.
yüzyılın
sonlarında
gerçekleştirmiştir.
Asclepiades hastalıkların oluşumuna dair, vücutta
(porlar=günümüzde hücre dışı ve hücre içi iyonları
Na, Ca, K kanalları?) gözenekler aracılığıyla
atomların akışına dayalı yeni bir teori inşa etmeye
kalkışmıştır. Onun tedavilerinin temelinde diğer
epikürcü hekimler gibi diyet, egzersiz ve banyo
(kaplıca) kullanımı yoluyla bir uyum oluşturmaya
çalışmıştır (3,5).
Ancak bu Bithynia’lı hekimin bilimsel
katkılarının birçoğu, akut ve kronik hastalıklara dair
birtakım bilgiler dışında, yaklaşık 15 yüzyıl
boyunca unutuldu. Ardından, Asclepiades’in temel
fikirleri bazı modern bilimadamları tarafından
yeniden keşfedildi. 19. yüzyılda, Dalton atom
teorisinin gerçekten doğru olduğunu kanıtladı ve
Pasteur mikropların hastalığa neden olabileceğini
gösterdi. 20. yüzyılda, bütün hastalıkların
moleküler bir temele sahip olduğu ortaya çıktı.
DNA'nın yapısının keşfi, moleküler biyoloji
dönemini başlatan organizasyonun ilk biyokimyasal
modelini sağladı (1,4-7).
Resim 1. Bithynia’lı Asclepiades. Bu büst Asclepiades’in
bilinen tek büstüdür. Italya-Roma’da Capitoline
Museumde, diğer Epikürcü filozofların bulunduğu odada
sergilenmektedir (Yapijakis C. Hippocrates and
Asclepiades: in vivo 23: 507-514 (2009)(1).
BİTHYNİA’LI ASCLEPİADES
Asclepiades’in (124-40 MÖ), Bithynia’da
yer alan Prusias (günümüzde Konuralp)’ta doğduğu
ve gençliğinde çok seyahat ettiği bildirilmektedir.
Roma'da bir rhetorician (güzel konuşmacı veya
hatip) olarak yetiştirilmesine karşın başarılı
olamadı, ancak iyi bir hekim olarak büyük ün
kazandı. Çok sayıda öğrencisi oldu ve bir rivayete
göre de en seçkin öğrencisi Laodicea’lı Themison,
Metodik okulu kurdu. Ölümünün ileri bir yaşta
olduğu ancak ne zaman öldüğü tam olarak
bilinmemektedir. Yaşlı Pliny bir kaza sonucu
öldüğünü söylemektedir. Yazdıklarından neredeyse
bir kaç parça şey dışında hiçbir şeyin geriye
kalmadığı bildirilmektedir. Asclepiades’in aile
soyağacı bilinmemektedir. Babasının bir doktor
olduğu ve doktorlar sülalesinden geldikleri
düşünülmektedir. Felsefeye hakimiyeti ve şifalı
otlar bilgisi (Pharmacion) nedeniyle Philosophicus
Prusias Medical Journal 2016;1(1):16-22
17
Kara İH.
adını aldı. Antiochus’lu Ascalon, Asclepiades
hakkında, "tıp sanatını felsefe ile birleştirmede
ikinci bir kişi ile tanışmadım" demiştir. Genç bir
pratisyen hekim olarak Asclepiades’in Asya Minor
(Batı Anadolu)'da, Pergamon ve Parium’u ziyaret
ettiğine dair raporlar vardır. Daha sonra tıp
eğitimini
ünlü
İskenderiye
Müzesi
Tıp
Fakültesi’nde ve Atina'da “Keepos” (Κῆπος=bahçe)
olarak adlandırılan, Epikürcü Okulu'nda da felsefe
eğitimi gördü. Asclepiades, genel tıp ve doğa
bilimleri ile ilgilendiği için, Pontus kralı
Mithridates Eupator’un resmi hekimi olarak hizmet
etmesi ile ilgili cazip teklifi reddetti. 30 yaşından
sonra Roma’ya yerleşen ve ilk önceleri felsefe ile
uğraşan Asclepiades, daha sonra tıp ve doğa
bilimleri ile uğraştı. Asclepiades’in çift alandaki
bilimsel yetkinliği birçok modern bilim adamını
şaşkına çevirmiştir, ancak bu durum (bugünkü
Lübnan'da) Sidonlu epikürcü filozof Zeno’nun
öğretilerinden etkilenmiş olması ile açıklanabilir.
Biz Sidonian ruhun ilacının felsefe dersleri
olduğunu, Zeno’nun bir başka müridi olan
(bugünkü Ürdün veya Suriye'de) Gadara’lı epikürcü
filozof Philodemus’un eserlerinden biliyoruz. Onun
derslerinde, epikürcü toplum üyelerinin tutkuların
tedavisi için davranışsal işaretleri tanınması ve
ampirik kayıtların kullanılabileceği vurgulanmıştır.
Zeno, pratikte daha çok günümüzde de kullanılan
davranış analizi ve grup psikolojisi gibi samimi bir
yaklaşım ve dürüst eleştiri biçimini bir arada
kullanmıştır (1,4-6).
Asclepiades’in Tedavi Yöntemleri
1-Felsefeye hakimiyeti ve şifalı otlar
bilgisi (Pharmacion) nedeniyle Philosophicus
ismini taşımaktaydı, şifalı bitkilerden de en çok
papatyayı sevdiği kaydedilmiştir.
2-Sindirim Asclepiades’in ilaç teorisinde
birincil faktör olmuştur. Gıda partikülleri
hazımsızlığın ana nedeni olarak görülmektedir.
Gıda partikülleri ne kadar küçük olursa,
sindiriminin o kadar normal seyrini takip edeceğini;
ancak parçacıklar çok büyük olduğunda ise
hazımsızlık meydana geleceğini iddia etmiştir.
3-Asclepiades, Hipokrat doktrinlerini, dört
elementi ve humorların yanı sıra hayırsever doğa
aksiyomunu reddetti, atom kuramını savundu. İnsan
vücudu, atomlardan (ἄναρμοι ὄγκοι, ‘anarmoi
ongoi’) ve boş hacimler (πόροι, ‘poroi’)’den oluşan
moleküllerin (μέρη, ‘meree’ veya ‘corpuscula’) bir
birleşimidir. Asclepiades göre, hastalık bir hastanın
moleküllerinin serbest akışının, formunun veya
pozisyonunun değiştirilmesinden kaynaklanır;
böylece ilk kez moleküler stereopatoloji’den
bahsetmiştir.
4-Yine hastalıkları akut ve kronik olanlar
diye ayıran ilk doktor olmuştur. Asclepiades tıbbi
yönteminin bir diğer özelliği ise hastaların
dostluğunu desteklemek olmuştur. Döneminin
hekimlerinin vurdumduymazlıklarını aksine, onun
hastalarının konforu için sempatik tavırları ve
duyarlı davranışları önem taşımaktadır. Onun
sloganı "zararsız ve hoş bir şekilde, hızla hastayı
tedavi etmek" oldu. Günümüz modern tıbbının
mottosu da bilindiği gibi “primum non nocere-ilk
önce zarar verme”dir.
5-Asclepiades,
“psikojenik
denge”
sağlamak amacıyla akıl (mental) hastalarının
tedavisinde müzikle terapiyi kullanılmıştır.
Asclepiades, ruhsal bozuklukların insani tedavisinin
savunuculuğu ile "medical atomism" diye
adlandırılan atom ya da parçacık teorisinde bir
değişiklik yapan tıbbi bir yöntem geliştirdi; bu
nedenle Asclepiades psikoterapi, fizik tedavi ve
moleküler tıp alanında öncü bir hekim olarak kabul
edilmektedir (1,5,7,8).
BİTİNYA VE PRUSİAS
Düzce’ye bağlı Konuralp beldesinde yer alan
antik şehrin tarihi, milattan önce 3. yüzyıla kadar
dayanıyor. Konuralp ilk olarak tarih sahnesine Hypios adı
ile çıkıyor. Doğudan batıya uzanan, Küçük Melen ve Tabak
Çayları yakınında, ovada son bulan bir tepenin üzerine
kurulan kasabanın adı Hypios’dan sonra Kieros olarak
anılmaya başlamış. Kieros’un tarihi de tam olarak
aydınlatılamamıştır. Heraclea’lı Memnon’un yazdığı
bilgilerden anlaşıldığına gör, Mariandynlere ve
Herekleia Devleti’ne karşı harekete geçen Bithynler,
kralları 1. Prusias (Resim 2) (M.Ö.: 283 –M.Ö.183)’ın
eliyle Sangarios’un doğusundaki Herekleia Devleti’ne
bağlı bir kent olan Kieros’u zaptettiler. Buraya Bithyn
kolonisi yerleştirerek kısa zamanda eskisine göre daha
bayındır hale getiren 1. Prusias, şehri birçok abidelerle
süsledi ve tahkim ettirdikten sonra adını da değiştirdi.
Resim 2. Prusias I (young) portresi (British Museum) (9).
Böylece Kieros M.Ö. 2. yüzyıl sonlarında
tarih sahnesinden çekildi. Burası Kralın adına
izafeten “Prusias” ismini aldı. Pliny ve Ptolemy, Mt.
Hypius yani Hypius dağının yanında Hypius
nehrinin bulunduğunu bildirmektedir. Bursa ve
Gemlik’deki diğer Prusias şehirlerinden ayırt edilmek
için bu yeni kente Prusias Pros Hypios, yani “Melen
Kenarındaki Prusias” adı verildi. Prusias Pros Hypios,
M.Ö. 74 yılına kadar Bithyn hakimiyetinde yaşadı. Bu
tarihten sonra, Roma hakimiyeti başladı. Bu devrede
Prusias Pros Hypios, Latin kültürünün tesiri altında
Prusias Medical Journal 2016;1(1):16-22
18
Kara İH.
kaldı. Şehrin sembolü sayılan Tanrıça Tyche heykeli
(Resim 3) en önemli arkeolojik buluntudur. Merkezi
Nikomedia olan Bithynia Pontus eyaletinin şehri olarak
ve “Prusias ad Hypium” adıyla yaşayışına devam etti
(Resim 4).
Resim 2. Konuralp (Prusias ad Hypium)’te Bitinya
bölgesine ait önemli bir heykel buluntusu: Tyche’nin
memer heykeli (Detail of Marble statue of Tyche) (10).
Konuralp’te bugün de ayakta kalabilmiş amfiteatr (Resim 5
ve 6) ve sel sonrası toprakla kaplanan 3 gözlü Roma
Köprüsü, en önemli eserlerdendir. Ekonomik hayatın
Roma Çağı boyunca canlı olduğu, hemen hemen bütün
devlet reislerine ait paralardan (Resim 7) ve mimari
eserlerden anlaşılmaktadır. Prusias ad Hypium’un ilk
çağlarına ait surlardan ise belirli bir iz kalmamıştır.
Roma Devri, 395’de sona ermiştir. Özellikle,
imparatorluğun her yerinde olduğu gibi Prusias’da da
dini akımların mücadelesi görüldü. Zira Hıristiyanlık
önce gizli, sonra açıkça, eski ve Roma dini inançlarına
meydan okuduğu gibi mağlup etmeyi de başarabilmişti.
Bu dönemde dini bir merkez haline geldiği
bilinmektedir. Konuralp’de bulunan haç işaretli mezar
mermerleri de bu devre ait arkeolojik kalıntılardandır.
Roma Devri’nin sonlarına doğru İmparator 1.
Theodosius (378-395) 384 veya 385′de Paphlogonia ve
Bithynia Eyaletleri’nden bazı şehirleri alarak, bunlarla
oğlu Honorius’un adını verdiği Honorius Eyaletini
kurmuştu. Yeni düzenlemede Prusias ad Hypium da bu
eyaletin sınırları içinde önemli bir şehir olarak kalmıştı.
535 yılına doğru Prusias, Claudiopolis’ten sonra bölgede
ikinci önemli şehir oldu.
395’de Büyük Theodosius’un ölümü ile Roma
İmparatorluğu Doğu ve Batı olmak üzere ikiye bölündü.
Bu dönemde Prusias ad Hypium da Doğu Roma
İmparatorluğu sınırlarında kaldı. Prusias, Osman
Gazi’nin beyliği sırasında Türk hakimiyetine katıldı.
Orhan Gazi’nin mahiyetinde Geyve, Alp Suyu,
Karacebüş hisarlarını fetheden Konur Alp, Akçakoca ve
Abdurrahman Gazi, Bizans devrinde Regio Tarsia adı
verilen Akova’ya akınlara başladı. Konur Alp, Bolu
topraklarına karşı bir sefer düzenlemiş, Uzuncabel’de
Bizanslılar’la iki gün vuruşmayarak beklemiş ve
arkasından son darbeyi vurmuştur. Osman Gazi,
Düzce Pazarı (yani ovayı) ve Bizans Prusias’ını, Konur
Alp’in yönetimine verdi. 14. yüzyılın ilk çeyreğinden
itibaren bu bölge Konur Alp ili ve kısaca “Konrapa” diye
anılmıştır (11,12).
Resim 3. Bithynia Haritası (Kırmızı ile çevrilen alan bugünkü Düzce
(maphttp://people.duke.edu/~jds15/clst-012/images/pontus-bithynia.mapLinks.jpg) (13).
Prusias Medical Journal 2016;1(1):16-22
ve
Konuralp
beldesi).
19
Kara İH.
Resim 3. Konuralp: amfitiyatrdan ovanın görünüşü
Resim 4. Konuralp’ten tiyatro ve ovanın görünüşü
Prusias Medical Journal 2016;1(1):16-22
20
Kara İH.
Resim 6. Bitinya bölgesindeki paralarda yılan kabartmaları (14,15)
(http://www.wildwinds.com/coins/ric/geta/_nicaea_RecGen_506_var.jpg ve
http://www.wildwinds.com/coins/ric/antinous/_tion_NAC_51-282.jpg).
NEDEN YILAN?
Bitinya
bölgesindeki
paralarda
yılan
kabartmaları (Resim 6) dikkat çekicidir. Bunlar bölgede
hekimlik ve sağlık alanında yaşanmış parlak bir döneme
ait işaretler olabilir. Tarihçiler yılan-şifa ilişkisinin
bundan çok daha önceki çağlarda ortaya çıktığını
söylemektedirler. Günümüzde de tıp ve eczacılığın
ana simgesi yılandır. Asaya sarılı yılan figürü, antik
çağa ait birçok eserde görülmektedir. Eski Mısır’da
da yılan tıp biliminin simgesi olarak kullanılmıştır.
Bir görüşe göre; yılan sessizliği yani hastaların
sırlarını saklamayı, asa ise hekimlik eğitiminin
ihtiyarlayıp asaya dayanır duruma gelinceye kadar
devam eden bir süreç olduğunu anlatmaktadır.
Asklepion kalıntılarında birçok eserde yılan figürü
göze çarpmaktadır. Bu nedenle Galen ve yılan
simgesine kısaca değinmek gerekir. Rivayete göre
Galen’in çaresiz olduğunu düşündüğü için
Asklepion’a kabul etmediği hasta, iki yılanın
zehirlerini kustukları tastan içerek intihar etmek
ister, ama tersine şifa bulur. Bunun üzerine Galen,
yılan figürünü Asklepionun simgesi olarak ilan eder
(2,16).
SONUÇ
Asclepiades, ruhsal bozuklukların insani
tedavisinin savunuculuğu ile atom ya da parçacık
teorisinde bir değişiklik yapan tıbbi bir yöntem
geliştirdi; bu nedenle Asclepiades psikoterapi, fizik
tedavi ve moleküler tıp alanında öncü bir hekim
olarak kabul edilmektedir. Hippocrat, klinik tıbbın
babası olarak kabul edilirken; Asclepiades de
moleküler tıbbın babası olarak kabul edilmektedir.
Prusias Medical Journal 2016;1(1):16-22
21
Kara İH.
KAYNAKLAR
1. Yapijakis C. Hippocrates of Kos, the Father of Clinical Medicine, and Asclepiades of Bithynia, the Father of
Molecular Medicine (PDF). In Vivo 23 (4): 507–14. http://iv.iiarjournals.org/content/23/4/507.full.pdf+html
(Erişim Tarihi: 20.03.2016).
2. Kuşkonmaz ŞM. Bergama’da İki Bin Yıllık Bir Hastane ve Bir Hekim: Asklepion ve Galen. Konuralp Tıp
Dergisi 2016;8(2):147-50.
3. İbni Sina from Wikipedia, the free encyclopedia. https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0bn-i_Sina (Erişim
Tarihi: 20.03.2016).
4. Methodic school from Wikipedia, the free encyclopedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Methodic_school
(Erişim Tarihi: 20.03.2016).
5. Asclepiades
of
Bithynia
from
Wikipedia,
the
free
encyclopedia.
https://en.wikipedia.org/wiki/Asclepiades_of_Bithynia (Erişim Tarihi: 20.03.2016).
6. Rocca J. Asklepiades of Bithynia. In: The Encyclopedia of Ancient History. Published Online: 26 OCT
2012. 2012 John Wiley & Sons, Inc. DOI: 10.1002/9781444338386.wbeah21048 (Erişim Tarihi:
20.03.2016).
7. Runge MS, Patterson C (Editor). Principles of Molecular Medicine 2nd ed. New York: Humana Press; 2nd
ed. 2006.
8. Serbat G (Editor). Celse de la medecine. Volume 1: Livres I-II. (Collection des Universites de France
[Bude].) lxxvi + 179 pp. Paris: Les Belles Lettres, 1995.
9. Prusias
I
of
Bithynia
from
Wikipedia,
the
free
encyclopedia.
https://en.wikipedia.org/wiki/Prusias_I_of_Bithynia (Erişim Tarihi: 20.03.2016).
10. Detail of Marble statue of Tyche. www.pinterest.com (Erişim Tarihi: 20.03.2016).
11. Türkel O. Prusias Ad Hypium. http://www.academia.edu/6976792/Prusias_Ad_Hypium (Erişim Tarihi:
20.03.2016).
12. Prusias ad Hypium. https://en.wikipedia.org/wiki/Prusias_ad_Hypium (Erişim Tarihi: 20.03.2016).
13. Bithynia map. http://people.duke.edu/~jds15/clst-012/images/pontus-bithynia.mapLinks.jpg (Erişim Tarihi:
20.03.2016).
14. Bitinya bölgesi parası. http://www.wildwinds.com/coins/ric/geta/_nicaea_RecGen_506_var.jpg (Erişim
Tarihi: 20.03.2016).
15. Bitinya bölgesi parası. http://www.wildwinds.com/coins/ric/antinous/_tion_NAC_51-282.jpg (Erişim
Tarihi: 20.03.2016).
16. Hancı İH. Yılan Hikayesi. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi 2005;14:6-9.
Prusias Medical Journal 2016;1(1):16-22
22