Broşür hakkında

Broşür hakkında
Lise eğitimi nedir ve günümüzde Norveç’te
bu sistem nasıl işlemektedir? Gençlerin ne
gibi seçim olanakları vardır, değişik eğitim
programları için hangi ön koşullar ve ön
bilgiler aranmaktadır, ve gençlere, mümkün
olan en doğru seçimi yapabilmeleri için nasıl
yardımcı olunabilir?
Anne-babalar ve veliler, öğretmenler ve
eğitim ve meslek danışmanları, gençlerin
eğitim ve meslek seçmeleri söz konusu
olduğunda, önemli destek kişilerdir. Ancak
gençlerin, yaptıkları seçimlerin sorumluluğunu
kendilerinin almaları çok önemlidir. Gençler
adına seçim yapmak, kendi geleceklerinin
sorumluluğunu onların elinden almak
olacağı için, risklidir.
Bu broşürün amacı, lise eğitimi seçimine
hazırlanmalarında öğrencilere yardımcı
olmak, aynı zamanda anne-babalara ve
velilere, gençler için iyi bir rehber ve destek
olabilmeleri için bilgi ve yardım sağlamaktır.
Anne-babalara ve velilere
Gençler kendi seçimleri için sorumluluk
aldıklarında, çok daha istekli olmaktadırlar.
Sayfa 28 den itibaren size hitap eden bir
bölüm ayrılmıştır. Yine de, özellikle
öğrenciler için belirlenmiş bölüm de
dahil olmak üzere, bütün broşürü
okumanızda yarar vardır.
Proje hakkında
Tyrkisk
Bu bilgi broşürü Norveççeden 18 dile
çevrilmiştir. Bu proje, Eğitim Müdürlüğü
[Utdanningsdirektorat] tarafından finanse
edilmiştir. Yazı işlerimiz, Akershus Ski
Lisesinden SMB projesinin başkanı Per
Svendsen’e ve Åse Øvstedal’a, Oslo
Holmlia Ortaokulundan Judith Melby ve
Teddy Kjendlie’ye, danışmanlar Toril Arntzen
ve Thorhild Vormedal Danielsen ve ayrıca
Okul Danışmanlığı Ekibi başkanı Liv-Marie
Bakka’ya, fikir ve öneriler yoluyla yaptıkları
katkılardan dolayı özel teşekkürlerini
iletmektedir.
Oslo, 1 Ekim 2010
Pedlex Norsk Skoleinformasjon
[Norveç Okul Enformasyonu]
1
İnternet adresi vilbli.no, lise eğitimi
çerçevesindeki olanakların bir
dökümünü sunmaktadır.
Diğer yararlı internet adresleri:
www.nav.no
www.bip.no
www.elev.no
www.foreldrenettet.no
www.fug.no
www.globalgrant.com/nor
www.lanekassen.no
www.legathandboken.no
www.mifa.uio.no
www.odin.dep.no/kd
www.samordnaopptak.no
www.skolenettet.no/sprakmin
www.skoleporten.no
www.udir.no
www.utdanning.no
www.vigo.no
www.vox.no
2
© 2010
Pedlex Norsk Skoleinformasjon
[Norveç Okul Enformasyonu]
Yazı işleri: Turid Falck-Pedersen
ve Liv-Inger Jørgensen
Çeviri: Tolketjenesten i Oslo
[Oslo Tercümanlık Hizmetleri]
Fotoğraf: Kerstin Fors, Casper Kongstein
Öğrenciler ve çıraklar mülakatlara kendileri
fotoğraf vermişlerdir.
Grafik tasarım: Thorkild Christensen, Tori Falch
Baskı: RK Grafisk AS
ISBN: 978-82-7841-686-0
Bu broşürden, telif hakkı yasasına aykırı
kopyalama yapılamaz.
İçerik
Başvuruda bulunacak
olan sizlere
Geleceğe ilişkin düşler 4
Seçim yapma hakkında 4
Eğitim programı seçimi 5
Nasıl başvurabilirsiniz? 5
Yüksek öğrenime hazırlayan lise eğitimi veya
mesleki eğitim 6
Kayıt-kabul 7
Yüksek öğrenim için yeterlik 7
Mesleki yeterlik 7
Genel eğitim yeterliğine ek 7
Seçimlerinize, yetenekleriniz, yapınız ve ilgi
alanlarınız yön versin 8
12 eğitim programı size bir çok olanak
sunmaktadır 9
Üç adet, yüksek öğrenime hazırlayan lise eğitimi programı 9
Dokuz adet, mesleki eğitim programı 11
Doğru seçim yapabilmek için kendinizi
tanıyın 16
Yetenek, yapı ve beceriler 16
Nitelikler 17
İlgi alanları 20
Sağlık 20
Başkalarının beklentileri 20
Olanaklar ve sınırlılıklar 22
Kendi kontrol listenizi yapın 27
Anne-babalarınıza
Bu, gençlerin seçimidir 28
Yasayla belirlenmiş hak 28
Azınlık kökenli başvuru sahipleri 28
Norveççeden başka bir anadil 28
Azınlık dilli başvuruculara özel imkanlar 28
Yabancı dil bilgisine ilişkin belge 29
Ekonomi – lise öğrenimini kim ödemektedir?
29
Okul malzemeleri için burs 30
Destek uygulamaları 30
Yaygın genel eğitim 30
Yeterlik 30
Yüksek öğrenim için yeterlik 30
Mesleki yeterlik 30
Daha düşük düzeyde temel yeterlik 30
Yüksek öğrenim için genel yeterliğe ekleme
30
Anne-babaların karşılaştığı zorluk:
kendilerinin sorumluluk almaları
konusunda gençlere yardımcı olmak 31
Kendi çocuklarınız için iyi bir rehber
olabilmenin yolları 31
Enformasyon toplantıları 31
Başvuru süreci: ana hatlara bakış 32
3
Başvuruda bulunacak olan
sizlere
Geleceğe ilişkin düşler
Gelecekte ne olacaksınız? Geleceğe, meslek
seçimine, sevdiğiniz ve başarılı olduğunuz
uğraşlara ilişkin ne gibi düşleriniz var?
Lise eğitimi yıllarını ne için kullanacağına
karar vermesi gereken sizsiniz. O nedenle,
hangi tür eğitimi ağırlıkla istediğiniz ve böyle bir seçimin sizin için doğuracağı sonuçlar
üzerinde dikkatle düşünmeniz doğru olur.
– Ben aynı
annem gibi olacağım:
hemşire, ebe ve doktor!
– Nasıl yani?
– Şöyle, annem önce
hemşireydi, sonra ebe oldu,
yakında doktor olacak.
Seçim yapma hakkında
Ortaokul sıralarında, kişinin henüz ne olmak
istediğini bilmemesi olağandır. Ama yine de
pek çokları ne yapmayı sevdiklerini ve kendileri için nelerin en kolay olduğunu bilirler.
Lisedeki ilk yılınızda, 12 eğitim programı
arasında seçim yapacağınızda, ağırlık vermeniz gereken konu işte budur.
– Belki ben tv de
program yapan
veteriner olurum, veya
hostes, ... veya ... desen
çizeri ..., yok ... Bilmiyorum.
İlla bir şey olmam
gerekiyor mu?
4
İki ana seçim imkanınız var:
Pratik meslek veya yüksek öğrenim
– Amcam tramvay
sürücüsü olarak işe
başlamıştı. Şimdi
yayınevinde yönetici.
– Babam birdenbire işsiz kaldı.
Şimdi kendi
atölyesini işletiyor.
Eğitim programı seçimi
1 Mart’tan önce eğitim programı seçmeniz
gerekiyor. Özel nedenlerle okula kayıt gereksiniminiz olması halinde, son başvuru tarihi
1 Şubat’tır. Tam size uygun bir seçim yapabilmeniz için, sizi kişisel olarak ilgilendiren
bazı şeyler üzerinde düşünmeniz gerekir. Bu,
kafanızda belirli bir meslek olsa da olmasa
da geçerlidir. Örneğin, derslerinde başarılı ve
çok okumayı seven bir insan mısınız, yoksa
en çok pratik işlerle uğraşmaktan mı hoşlanırsınız? Lise eğitimini tamamladıktan sonra
yüksek okul veya üniversitede eğitiminize
devam etmek istiyor musunuz, yoksa çalışmaya mı başlamak istiyorsunuz?
Nasıl başvurabilirsiniz?
Olağan olarak başvurunuzu bağlı bulunduğunuz ildeki kayıt-kabul dairesine göndereceksiniz. İllerde, internet adresi www.vigo.no
aracılığıyla lise eğitimine başvuru uygulamaya konmuş bulunmaktadır. İnternet üzerinden başvuru için gereken kullanıcı kimliği ve
şifre size, son başvuru tarihinden çok önce,
gittiğiniz okulda verilecektir.
Bazı illerde ayrıca kağıt nüsha başvuru
formu kullanmak da mümkündür. Ve eğer
başvurunuza eklemeniz gereken belgeler
varsa, onları her zaman ilinizdeki kayıtkabul dairesine postayla gönderebilirsiniz.
5
Yüksek öğrenime hazırlayan
lise eğitimi veya mesleki
eğitim
Lise eğitimini, yüksek öğrenime hazırlayan
lise eğitimi ve mesleki eğitim olarak ikiye
ayırıyoruz.
Yüksek öğrenime hazırlayan lise eğitimi,
teorik bilgi ağırlıklıdır ve öğrenim yeterliği
sağlar. Bu öğrenim 3 yıllıktır ve okulda sürer.
Üç adet, yüksek öğrenime hazırlayan lise
eğitim programı vardır.
Mesleki eğitim, bir meslek edinmeye yöneliktir ve mesleki eğitim belgeli veya kalfa
belgeli veya belgesiz mesleki yeterlik sağlar.
Mesleki eğitim, teorik bilgi ve pratik öğrenim
birleşiminden meydana gelir. Dokuz adet
mesleki eğitim programı vardır. Mesleki eğitim belgesi veya kalfalık belgesi getirmeden
mesleki yeterlik sağlayan eğitim 3 yıllıktır ve
okulda sürer. Meslek derslerinin çoğunda
öğrenimin ilk iki yılı okulda sürdürülür.
Bunu, normal olarak, bir işyerinde iki yıllık
öğrenim süresi izler. Meslek sağlayan bir
eğitim programına başlayacak olursanız,
üç yıl sonra, gereği halinde dört yıl veya
Mesleki eğitim
Yüksek öğrenime hazırlayan lise eğitimi
Aşağıdaki model lise eğitiminde seçenekleri
göstermektedir. Renk kullanımından
öğreniminin okulda mı __ yoksa işyerinde
mi __ sürdürüldüğü anlaşılmaktadır.
Lise 1. sınıf,
okulda (Vg1)
Lise 2. sınıf,
okulda (Vg2)
Lise 3. sınıf,
okulda (Vg3)
Yüksek öğrenim için
yeterlik
Genel eğitim
yeterliğine ekleme
Lise 1. sınıf,
okulda (Vg1)
Lise 2. sınıf,
okulda (Vg2)
Lise 3. sınıf,
okulda (Vg3)
Mesleki yeterlik
İşyerinde öğrenim
İşyerinde öğrenim
Özel seçenek
1. yıl
6
2. yıl
3. yıl
Genel eğitim
yeterliğine ekleme
4. yıl
Mesleki eğitim
belgesi veya
kalfalık
belgesi
5. yıl
daha uzun bir süre sonra, iş için başvuruda
bulunabilirsiniz. Mesleki eğitim programı
seçmeniz halinde, öğrenim borcu almak
zorunda kalmadan mesleki yeterlik sahibi
olabilirsiniz. Ve her zaman, mesleki eğitiminize ekleme yaparak genel eğitim yeterliğine
ulaşabilirsiniz.
Kayıt-kabul
En çok istediğiniz üç eğitim programından
birine girme hakkınız vardır. 10. sınıfta aldığınız notlar, ilk isteğiniz olan programa girip
giremeyeceğinizin belirlenmesinde etkili
olacaktır. Bu tür notlara sahip olmayan
başvuru sahipleri, bireysel olarak değerlendirilir.
Bunun dışında, lise 1 için seçtiğiniz
programa ekleme olan bir lise 2 programına
girme hakkınız vardır ama, sizin için önceliği
olan bir program alanı almayı isteme hakkınız yoktur.
Yüksek öğrenim için yeterlik
Genel eğitim yeterliği, yüksek okullar ve
üniversitelerdeki eğitim dallarının çoğuna
girme olanağı sağlar. Aşağıda belirtilen eğitim programlarında üç yıllık lise öğrenimini
tamamlayıp, başarılı olmanız halinde, genel
eğitim yeterliği edinebilirsiniz
- spor
- muzik, dans ve sahne oyunları
- bir eğitim dalında uzmanlaşma
- lise 3 medya ve iletişim programı ile
yüksek öğrenime hazırlık
- lise 3 doğanın idaresi programı ile yüksek
öğrenime hazırlık
Mesleki yeterlik
Mesleki yeterlik sahibi olmak, bir mesleği
icra edebilmek için eğitim görmüş olmak
anlamına gelir. 9 adet mesleki eğitim programı arasından alınan öğrenimi tamamlayıp, başarılı olmakla değişik şekillerde
mesleki yeterlik sahibi olabilirsiniz.
Meslek dersleri denilen derslerde öğrenim,
yapılan sınavlarda başarılı olduktan sonra,
meslek eğitimi belgesi veya kalfalık belgesi
alınmasını sağlar. Bu, kuyumculuk, inşaat
marangozluğu ve mobilya marangozluğu gibi
el işlerine dayalı derslerde kalfalık sınavı ve
kalfalık belgesi olarak adlandırılırken, ahçılık,
elektrikçilik ve uçak motoru tamirciliği gibi
diğer derslerde meslek okulu mezuniyet sınavı ve mesleki eğitim belgesi olarak adlandırılır.
Bahçıvanlık ve bahçecilik, cilt bakımı ve
sağlık sekreterliği gibi, meslek dersleri içine
girmeyen derslerde öğrenim, mesleki eğitim
belgesi ve kalfalık belgesi vermeyen mesleki
yeterlik sağlar.
Genel eğitim yeterliğine ek
Bir mesleki eğitim programında geçirilen iki
yıldan sonra veya mesleki yeterlik edindikten
sonra, yüksek eğitim yeterliği sağlayabilmek
üzere, genel eğitim yeterliğine ek için
başvurabilirsiniz. Bu, okulda sürdürülen,
çok zahmetli bir teorik öğrenimdir.
Eğitim yeterliği kendi başına yüksek öğrenime girme garantisi sağlamaz – ayrıca, yüksek okul/üniversitenin koşul olarak getirdiği
düzeyde iyi notlara sahip olmanız gerekir.
Bazı yüksek öğrenim kurumlarında giriş imtihanı vardır. Bazı yüksek öğrenim birimleri,
özel eğitim yeterliği, yani özel ders, normal
olarak da matematik gibi bir fen bilimleri
dersi koşulu aramaktadır. Böyle bir yeterliğe
en kolay şekilde, bir eğitim dalında uzmanlaşma programı ile ulaşılabilir.
Örneğin, tıp ve hukuk veya iktisat ve mühendislik gibi bazı yüksek öğrenim dallarına
giriş son derece zordur. Girebilmek için çok
iyi notlara sahip olmanız gerekir. İnternet
adresi, www.samordnaopptak.no ’da giriş
koşullarına ilişkin bilgi bulabilirsiniz.
7
Siz kendiniz
Kendini anlama
Kendine güven
Yetenekler ve yapı
– pratik
– teorik
– sanatsal
– sosyal
– girişimci
– sistemli
– v.b
İlgi alanları
Sağlık
Etkilenmeler
Anne-babanın meslekleri
Başkalarının beklentileri
Moda meslekler
Erkek ve kadınlara
özgü toplumsal roller
Ana hatları belirlenmiş
etkenler
Konum (coğrafya)
Ekonomi
Sosyal koşullar
Kültür
Sizin seçiminiz
Ne olmayı
düşünüyorsunuz?
Eğitim
Ulaşılabilirlik
Kayıt-kabul puanı
Uzunluk (süre)
Meslekler
İş ortamı
Maaş
Geleceğe ilişkin olanaklar
İş piyasası
Yetenekleriniz, yapınız ve
ilgi alanlarınız seçimlerinize
yön versin
Eğitim seçimini kendi seçiminiz haline
getirmeniz ve bu seçimi,
n istekleriniz
n yetenekleriniz, yapınız ve ilgi alanlarınız
n çeşitli eğitim olanakları ve meslekler
konusunda en iyi bilgiler, üzerine inşa
etmeniz önemlidir.
Karar vermekte acele etmeyin. Son kararınızı
vermeden önce eğitim ve meslek danışmanı
ve anne-babanızla konuşun. Ne olacağınızı
düşünmekten çok, güçlü yanlarınızı ve hangi
8
alanda çalışmaktan hoşlandığınızı düşünün.
Aşağıdaki model, karar almadan önce
düşünülmesi yararlı olacak etkenleri göstermektedir. İnternet’te, yetenekleriniz, ilgi
alanlarınız ve yapınızı ölçebileceğiniz
çeşitli testler bulunmaktadır. Örneğin,
www.nav.no, www.vilbli.no adresine bakınız.
Üç adet yüksek öğrenime
hazırlayan eğitim programı
Bu eğitim programları direk olarak herhangi
bir meslek edindirmese de, 3 yıllık öğrenimi
tamamlayıp başarılı olduktan sonra yüksek
öğrenim için eğitim yeterliği vermektedir.
Spor hakkında eğitim programı
Bu eğitim programının amacı, spora ilgi
duyan öğrencilere çok yönlü bir spor eğitimi
vermek, aynı zamanda yetenekli sporculara,
eğitim ve yüksek düzey spor faaliyetlerini
birleştirme imkanı sunmaktır. Eğitim programı,
spor ve açık hava faaliyetleri ve özellikle
çocuk sporları içinde antrenörlük işi alma
olanağı yaratmaktadır. Bu eğitim programı
genel eğitim yeterliği sağlamakta, ve örneğin, spor yüksek okulları gibi yüksek okul
ve üniversitelerdeki çeşitli eğitim dallarına
başvurma hakkı vermektedir.
Bu eğitim programını seçmeniz halinde
sporu seviyor olmanız ve yapınızın spora
müsait olması gerekir, çünkü okul saatleri
içinde her gün idman yapılmaktadır. Buna ek
olarak, zorlu teorik derslerin de üstesinden
gelebilmeniz gerekir.
Müzik, dans ve sahne oyunları hakkında
eğitim programı
12 adet eğitim programı size
bir çok olanak sunmaktadır
12 adet eğitim programının hepsinde, hem
kendi başına iş görebilmek ve hem de
başkalarıyla işbirliği yapabilmek gereklidir.
Bunun dışında, eğitim programları, sonraki
sayfalarda okuyabileceğiniz, değişik şartlar
aramaktadır. Eğitim ve meslek danışmanınız
ile hangi eğitim programının size en uygunu
olduğunu konuşarak, lise eğitimi hakkınızı,
yanlış bir eğitim programı seçimiyle boşa
harcamamanızda yarar vardır.
Bu, bir sanatsal ilgi alanında gelişim göstermenize olanak tanıyacak bir eğitim programıdır. Bu eğitim programı genel eğitim yeterliği sağlamakta ve yüksek okul ve üniversitelerdeki çeşitli eğitim dallarına başvurma
hakkı vermektedir. Belki sizin için en güncel
olan, müzik, dans ve sahne oyunları alanında yüksek öğrenime başvurmak olacaktır.
Öğrenim sürerken, bu program alanlarından
birinde derinleşmek için seçim yapmanız
gerekecektir.
Bu eğitim programı, seçtiğiniz program
alanında becerileriniz olması koşulu getirmektedir. O nedenle, lise öğrenimine başlamadan önce, söz konusu alanlardan birine
vakıf olmanızda yarar vardır. Bu öğrenim
ayrıca öğrencilerden, sanatsal yetenekler,
dayanıklılık ve prova yapma konularında
büyük çaba ister. Buna ek olarak, zorlu
teorik derslerin de üstesinden gelebilmeniz
gerekir.
9
Meslekler hakkında bilgi toplamak yararlıdır.
Kısa başlıklar halinde buraya not
edebilirsiniz.
Bir eğitim dalında uzmanlaşma hakkında
eğitim programı
Bu eğitim programı, hangi program alanı ve
hangi program konusunu seçtiğinize bağlı
olarak, genel veya özel eğitim yeterliği
sağlar. Yüksek okullar ve üniversitelerdeki
çeşitli eğitim dallarına başvurabilmeniz için
olanak yaratır. Eğitim sürecinde, tasarım
dersleri, fen bilimleri dersleri veya dil, sosyal
bilgiler ve ekonomi derslerinden oluşan, üç
eğitim programından birini seçmeniz gerekmektedir. Seçtiğiniz program alanı içinde
ayrıca uzmanlaşacağınız bir ders seçmeniz
de gerekir. Eğitimin devamı, hemşire, öğretmen, psikolog, doktor, mühendis, rahip, gazeteci, iktisatçı, hukukçu v.b gibi meslekler
veya sanat ve desen alanındaki mesleklere
girme olanağı yaratabilir.
Bu eğitim programını seçmeniz halinde,
zorlu teorik dersler üzerinde çalışmayı
sevmenizde yarar vardır. Ayrıca iyi Norveççe
bilmeniz gerekir.
10
Dokuz adet mesleki eğitim
programı
Bu eğitim programları, 3-5 yıllık öğrenimi
tamamlayıp başarılı olduktan sonra, direk
olarak bir meslek edindirir.
Her ne kadar öğrenim teori ve pratiğin
birleşiminden meydana geliyorsa da, bu
eğitim programlarında da, ana kural olarak,
üstesinden gelinmesi ve başarılı olunması
gereken bir takım teorik dersler vardır.
İnşaat ve yapı tekniği hakkında eğitim
programı
Bu eğitim programı, inşaat ve yapı iş kolunda pek çok meslek alanına açılım sağlar.
Örneğin yapı işçisi olup, yol çalışmaları, yapı
ve temel çalışmaları, asfalt çalışmaları veya
ray döşeme alanlarında uzmanlaşabilirsiniz.
Diğer olanaklar ise, boyacı, duvarcı, inşaat
marangozu, tesisatçı, inşaat iskelesi kurucusu, dam tamircisi, oluk ustası ve benzeri
alanlarda eğitim almaktır.
Bu meslekler için ortak yan, pratik işlere
eğilimli ve iyi el becerisi sahibi olmanız gereğidir. Ayrıca, bir çok inşaat projesi değişik
meslek grupları arasında yakın işbirliği gerektirdiğinden, takım çalışması yapabilmelisiniz.
Desen ve el sanatları hakkında eğitim
programı
Bu eğitim programı geniş bir birliktelikten
oluşup, çok çeşitli el sanatları mesleklerinde iş olanakları sağlar. Örneğin, sağlık
ve sosyal etkinlik görevlisi, çiçek dekoratörü, kürkçü, halk giysileri terzi yardımcısı,
kuaför, kuyumcu, şişe-cam ustası, mobilya
marangozu, org montajcısı, piyano akortçusu, çömlekçi, ayakkabıcı, terzi, demirci,
tahta oymacısı, saatçi ve bunun gibi bir çok
meslek sahibi olabilirsiniz.
Bu eğitim programını seçmek için, yaratıcı
ve dakik olmalı ve el işlerini sevmelisiniz.
11
Elektronik hakkında eğitim programı
Bu eğitim programını seçtiğinizde, örneğin,
elektrikçi, elektronik tamircisi, asansör
tesisatçısı veya otomatik sistem uzmanı
olabilirsiniz. Diğer söz konusu iş yerleri ise,
bilgisayar iş kolu, proses sanayi, elektronik
sanayi, makina sanayi, enerji iş kolu veya
demiryolları işletmesi olabilir. Ancak, uçak iş
kolunda uçak elektroniği ustası veya makina
ustası olarak, veya petrol iş kolunda uzaktan
kumandalı su altı çalışmalarında da kendinize iş bulabilirsiniz.
Elektronik içindeki mesleklerin ortak yanı,
dakik, güvenli ve sistematik bir şekilde çalışabilmeniz gereğidir. Renkleri iyi görüp ayırdedebilmek aranan bir koşul olabilir. Ayrıca
pratik el işlerine yatkın olmanız gerekir.
Sağlık ve sosyal işler eğitim programı
İnsanların bakım veya himayesi ile ilgili
bir işte çalışmak istiyorsanız, bu sizin için
geçerli bir eğitim programı olabilir. Örneğin,
ayak bakım uzmanı, doktor sekreteri, diş
doktoru sekreteri veya eczacılık teknisyeni
olmak üzere eğitim görebilirsiniz. Ama ayrıca, çocuk ve gençlik işleri görevlisi, sağlık
işleri görevlisi, ambulans görevlisi veya ortopedi teknisyeni de olabilirsiniz. Söz konusu
olabilecek iş yerleri, hastahaneler, evlerde
verilen hizmetler, çocuk yuvaları veya boş
zamanları değerlendirme klüpleri, diş doktoru muayenehaneleri, doktor muayenehaneleri veya eczanelerdir.
Bu programı seçmek için, diğer insanlara
ilgi duymanız, onlara şefkat ve özen gösterebilmeniz önemlidir.
Medyalar ve iletişim hakkında eğitim
programı
Bu programı seçtiğinizde, fotoğrafçı olabilir
veya medya grafikçisi olarak, örneğin basım
malzemesi üretimi, web tasarımı, mültimedya üretimi, dijital iletişim için tv grafiği veya
tasarımı alanlarında çalışabilirsiniz. Diğer
olanaklar ise, bir yayınevinde veya reklam
bürosunda, reklamcılık veya resimleme
işlerinde çalışmaktır. Lise 3 yüksek öğrenime
hazırlık programı seçecek olursanız, genel
eğitim yeterliği edinebilir ve yüksek okul ve
üniversitelerde eğitiminizi sürdürebilirsiniz.
Bu iş kollarında, renkleri iyi görüp ayırdedebilmeli ve yaratıcı yetenek sahibi olma12
Mülakat
Mamun Haque
Malika Musajeva
20 yaşında, laboratuar
eğitimi, çıraklıkta ilk yılı
20 yaşında, lise 3,
diş sağlığı sekreteri
– Matematik ve kimya derslerini hep severdim.
Lise 1 Teknik ve sanayi üretimi başladıktan
sonra, okula gitmekten hoşlanır oldum. Bir
süredir, Bergen’deki, NIFES, Ulusal Gıda ve
Deniz besinleri Araştırma Enstitüsünde
çıraklık yapıyorum.
İş çeşitlik arzediyor ve işyerinde iyi bir
dayanışma var. Benimle iyi ilgilendiklerine
ve mesleğin değişik alanları hakkında iyi bir
bakış edindiğime inanıyorum.
Diğer öğrencilere tavsiyem: Ortaokuldan
sonra, okulda teorik dersler görmeye ne
kadar isteklisiniz, eğitim programı seçmeden
önce bunu düşünmenizde yarar var. Okulun
eğitim ve meslek danışmanından yararlanın
ve çeşitli eğitim programları hakkında bilgi
edinin.
– Bir diş kliniğindeki en önemli şeylerden
biri temizliktir. Aletlerin sterilize edilmesi,
temizlik önlemleri, tedavi sonrası takip ve
bulaşma konularında eğitim görüyoruz.
Temizlikle ilgili nedenlerden dolayı, kural
olarak, bütün hastalara sanki bulaşıcı
hastalıkları varmış gibi davranılması
gerekiyor.
Ben en çok hastalarla konuşmayı,
onlara dişçinin ne yapacağını anlatmayı
ve tedavi sonrası ne yapılacağı konusunda
bilgi vermeyi seviyorum. Aynı zamanda
bu, mesleğin en zorlu yanı. Çünkü bir çok
değişik insanla karşılaşıyorsunuz ve onların
hepsiyle iletişim kurabilmeniz gerekiyor.
Lise eğitimi seçeceğinizde, bana göre,
mesleğin gelecekteki görüntüsünü dikkate
almak önemli. Seçeceğiniz meslekte gelişim
olanaklarının bulunması bir avantaj elbet.
lısınız. Başkalarıyla hem yazılı ve hem de
sözlü olarak iletişim kurabilmeli ve ek olarak
bilişim teknolojisine ilgi duymalısınız.
Doğanın değerlendirilmesi hakkında
eğitim programı
Bu programı seçtiğiniz taktirde, daha sonra,
doğanın ve doğal kaynakların kullanımı ve
değerlendirilmesi alanlarında çalışabilirsiniz.
Bahçıvan, balıkçı veya at nalı ustası olabilir,
veya bahçecilik, su ürünleri, ren geyiği işletmeciliği, spor tesisleri, tarım veya ormancılık
alanlarında iş bulabilirsiniz. Lise 3 yüksek
öğrenime hazırlık programı seçerseniz, genel
eğitim yeterliği edinebilir ve yüksek okul ve
üniversitelerde eğitiminize devam hakkı elde
edebilirsiniz.
Bu eğitim programını seçmek için, doğaya
ilgi duymanız, pratik el işlerine yatkın olmanız ve mekan dışında çalışmayı seviyor
olmanız gerekir.
13
Mülakat
Abid Q. Raja
Linda Gjørv
32 yaşında, avukat, genel
teori dersleri / bir bilim
dalında uzmanlaşmak için eğitim programı
Nord-Trøndelag, medya
grafikçisi eğitimi, çıraklıkta
ikinci yılı
– Her gün insanlara, haklarını almak ve korumak konusunda, yardımcı oluyorum. Genellikle suç işlediklerinden şüphelenildiği için
polisle başı belaya giren insanlara yardımcı
oluyorum. O durumlarda, bu insanlarla tutuklu bulundukları cezaevinde görüşüyor ve
mahkeme davalarına yardım ediyorum.
Haklarında, benim bile müvekkilime
inanmamı zorlaştıran derecede, geniş ve
somut deliller bulunmasına rağmen suçsuz
olduklarını iddia eden kişilere yardımcı olmak
benim için sorun yaratıyor. Savunmayı
üstlenen kişinin müvekkiline yardımcı olması
ve her şeyden önce onun söylediklerine
inanması gerekiyor. Benim kendi izlenimim
ile müvekkilin inatla söyledikleri arasında
denge kurabilmek hem zor ve hem de sorun
yaratabilen bir konu.
– Ben, Brundalen Lisesinde medyalar ve
iletişim eğitimi gördüm. İkinci yılımı bitirdiğimde, Trønder-Avisa gazetesinde medya
grafikçiliği alanında çıraklık yapmayı düşünüp düşünmeyeceğim soruldu.
Çıraklık dönemi beklentilerimi karşıladı.
Benim işim, gazete sayfalarını düzene
koymak ve ilan hazırlamaktan oluşuyordu.
Yazı tiplerinin kullanımı konusunda da pek
çok şey öğrendim.
İşte dakik olun ve iş ahlakına uyun. Öneri
ve tavsiyelere açık olun ve soru sorun.
Her şeyi biliyormuş gibi davranmayın,
başkalarını dinleyin. Bunlar benim diğer
çıraklara tavsiyelerim.
Lokantacılık ve gıda hakkında eğitim
programı
Bu eğitim programı, diğer konuların yanısıra,
otelcilik ve lokantacılık ve gıda sanayi iş kolu
ve aynı zamanda, et, balık, içecek, hamur işi
ve yiyecek ürünleri üreten diğer işyerleri ile
ilgili öğrenim vermektedir. Bu eğitim, fırıncılık, pastacılık, balıkçılık, sosis imalatçılığı,
kasaplık, garsonluk ve ahçılık gibi meslekler
edinilmesini sağlar.
Bu meslekler iyi el becerisi, dakiklik ve
temizlik gerektirir. Müşterilerle direk temasta
olduğunuz yerlerde, hizmet verme anlayışında
da olmanız gerekir.
14
Hizmet ve ulaşım hakkında eğitim
programı
Bu eğitim programı, bürolarda, güvenlik
firmalarında, seyahat acentelerinde, otellerin
resepsiyonlarında veya satış iş kolunda, ve
ayrıca Enformasyon-İletişim Teknolojisi [IKT]
hizmetlerinde iş için temel oluşturur. Buna
ek olarak, ulaşım iş kolunda meslekten şoför
olarak veya mal nakliyatı ve malların taşınması ve depolanmasının planlamasını içeren
lojistik alanlarda iş bulabilirsiniz.
Hizmet sektöründe çalışan bir kişi işyerini
dışarda temsil edendir, o nedenle nazik, dışa
dönük ve hizmet verme anlayışında olmanız
ve başka insanlarla çalışmaktan hoşlanmanız
gerekir.
Teknik ve sanayi üretimi hakkında eğitim
programı
Bu eğitim programı, teknik ve elektro makina
sanayi, gemi yapım sanayi, tekstil sanayi, oto
sanayi, kimyasal proses sanayi ve petrol
sanayi iş kollarında çeşitli 50 den fazla
meslek arasında seçim için temel oluşturur.
Alüminyum konstrüktörü, kaynakçı ve iş
aletleri yapımcısı, ciltçi, grafik baskıcı ve
çilingir, tayfa ve gemi makinisti, trikotaj
sanayisinde sanayi dikişçisi ve usta, vinç ve
kaldırma çalışmalarında yapı makinaları
ustası ve vinç operatörü, kaporta hasar
ustası ve oto tamircisi, kimyasal proses veya
metalürjik proses sanayisinde usta ve
laborant, ve burgulama veya kuyu açma
operatörü olabilirsiniz.
Pratik anlayışınız ve iyi el yatkınlığınız
olmalı, kendi başınıza ve dakik olarak
çalışabilmeli ve yeni teknolojiye ilgi
duymalısınız.
15
Doğru seçim yapmak için
kendinizi tanıyın
Eğitim ve meslek seçeceğinizde, kendinizi
tanımanız gereklidir.
Her şeyden önce güçlü yanlarınızın neler
olduğunu bulmanızda yarar vardır. Bu size,
iyi bir seçim yapacağınızda önemli olan özgüveni sağlar. Kendinize şunları sorun:
n Kendimi ne kadar iyi tanıyorum?
n Kendimi daha iyi tanımayı nasıl öğrenebilirim, ve bu konuda bana kim yardımcı
olabilir?
n Nelerde becerikliyim?
n Nelere ilgi duyuyorum?
n Ne yapmayı seviyorum?
Bu broşür üzerinde çalışmaya devam ederek,
olası en iyi seçimi yapma konusunda yardım
almış olursunuz.
Yetenek, yapı ve beceriler
Büyük olasılıkla okulda, hangi derslerin
size kolay geldiği ve hangi derslerde zorluk
çektiğinizin farkına varmışsınızdır. Bu da
sizin için, yeteneklerinizin nereye yöneldiği
konusunda gösterge olabilir.
n Teorik derslerde becerikli misiniz? En çok
neden hoşlanıyorsunuz, dil ve edebiyat
mı, yoksa matematik mi?
n Sanatsal yetenekleriniz var mı, resim
çizmeyi veya bir müzik aleti çalmayı
seviyor musunuz?
n Yetenekleriniz pratik uğraşlara mı
yönelik? Yemek yapmak, dikiş dikmek
veya marangozluk, onarım yapmak veya
kendi kendinize tamir işlerinden hoşlanır
mısınız?
n Veya belki de beden eğitimi derslerinde
mi kendinizi en iyi gösterebiliyorsunuz?
Nitelikler
Nitelikler derken, nasıl bir kişi olduğunuzu
kastediyoruz.
n Sosyal bir insan mısınız? Başka insanlarla
birarada olmayı sever misiniz? Başkalarıyla
kolayca tanışıklık kurabilir misiniz, yoksa
en çok az sayıda iyi arkadaşla birlikte
olmaktan mı hoşlanırsınız?
n İşbirliği yapabilir misiniz, yoksa daha
çok kendi başınıza mı hareket etmek
istersiniz?
n Başkalarının düşünce ve görüşlerini
dinlemekte becerikli misiniz?
n Güvenilir bir kişi misiniz?
16
Mülakat
Ragnhild Tutvedt
Ifrah Mohamed
18 yaşında, Vg3 [Lise 3]
spor eğitimi
18 yaşında, Vg3 [Lise 3]
sağlık çalışanı eğitimi
– Ben, sporu ve kendimi formda tutmayı
seviyorum. Spor alanındaki eğitim programı
bana yüksek öğrenim yeterliği ve yoğun
faaliyet imkanı sağlıyor. Sporu seçtiğimde
bunu, annemle, okulun danışmanı ve ortaokuldaki beden eğitimi öğretmenim ile görüş
alış verişinde bulunarak yaptım. Biraz öğrenimin nasıl yapıldığını araştırdım, broşürleri
okudum ve sonunda yapmak istediğimin bu
olduğuna karar verdim.
Spor eğitimi alarak yüksek öğrenim yeterliği
edineceğim için, eğitimime devam etmek için
iyi bir temel edinmiş olacağım. Fizik tedavi
uzmanı veya kiropraktör olmak istiyorum.
– Ben, hem genç ve hem de yaşlı insanlarla
çalışmayı seviyorum. Hastabakıcılar, zorlukları ve acıları olan insanlara bakım ve şefkat
verir, yakınlık gösterirler. Bu eğitimin en iyi
yanı pratiğidir. Ben, hem hasta yaşlılar için
bakım evlerinde, eve bakım götürme hizmetlerinde ve hem de hastahanede çalıştım.
Çalışırken bir çok kişiyle karşılaşıyor ve pek
çok şey öğreniyorum.
Vg3 [Lise 3] sonrası, hemşirelik eğitimine
başlayabilmek için, genel eğitim yeterliğine
ek.
Hastabakıcı olmak istiyorsanız, insanları
seviyor olmanız gerekir. Diğerlerinin yanısıra
yaşlılar ile de çalışmaktan hoşlanmalısınız.
Ne olacağınızı seçerken, nelerden hoşlandığınızı düşünmekte yarar vardır. Yaptığınız
işin karşılığında size ne verdiğini bilmelisiniz.
n Etrafınızın düzenli olmasını sever misiniz,
yoksa dağınık bir kişi misiniz?
n Girişimci misiniz, yoksa en çok başkaları-
nın karar verip halletmesinden mi
hoşlanırsınız?
Nasıl bir kişi olduğunuzun, gelecekteki
mesleğinizi seçiminiz açısından önemi
vardır. Eğer dışa dönük bir kişiyseniz,
önceden tanımadığınız bir çok kişiyle
karşılaşacağınız bir meslek için uygun
olabilirsiniz.
17
Gelecekte bir gün işe başvurduğunuzda,
işveren, ne gibi kişisel nitelikleriniz olduğu
konusuna büyük ağırlık verecektir. Güvenilir
misiniz, devamsızlığınız az mı, işbirliği
yapabilir misiniz ve kendi başınıza çalışabilir
misiniz gibi konular çok önem arzedebilir.
İşe ve beraber çalışacağınız kişilere karşı
olan tutumunuz, okulda alacağınız iyi notlar
kadar önemli olabilir. O nedenle hal ve gidiş
notları önemlidir!
Hepimiz içimizde çeşitli nitelikler barındırırız.
Kendi güçlü yanlarınız hakkında bazı kısa
başlıklar yazın.
18
19
İlgi alanları
İlgi ve istek duyduğunuz bir şey ile uğraşmanız halinde, başarılı olma şansınız artar.
Fakat her zaman, ilgi alanlarınızın belirli bir
eğitime veya özel bir mesleğe denk düşebileceği kadar talihli olmayı hesaba katamazsınız. Yine de, bir çok eğitim programı
içinde, ilgi alanı bulabilirsiniz.
İlk gençlik yıllarında, ilgi alanları hızlı bir
değişim gösterir. Önceden var olan ilgilerinize
yeni ilgi alanları eklenebilir. Çeşitli eğitim
olanakları ve meslek seçenekleri hakkında,
anne-babanız ve okulun eğitim ve meslek
danışmanı ile konuşun.
Sağlık
Eğitim ve meslek seçerken, insanın kendi
sağlığını dikkate alması gerekli olabilir.
n Bazı mesleklerde, diğerlerine göre, daha
fazla bedensel güç aranır.
n Alerji, seçim olanaklarınızı kısıtlayabilir.
n Görme ve duyma konusunda belirli koşullar aranabilir, veya bazı mesleklerde başka
özel koşullar aranabilir.
Bunlar, eğitim seçimi yapmadan önce araştırmanız gereken durumlardır. Kuşkudaysanız, eğitim ve meslek danışmanına sorun.
Danışmanın, meslek seçimi ve ne olabileceğiniz hakkında, güven duyarak konuşabileceğiniz bir kişi olduğunu unutmayın.
Başkalarının beklentileri
Anne-babanız, kardeş, akraba ve arkadaşlarınızın, ne olmanız gerektiği konusunda,
belirli görüşlere sahip olması olağandır.
Bir çok anne-babanın, çocukların eğitim ve
mesleklerine ilişkin büyük beklentileri vardır.
Size yapılacak tavsiyeleri dinleyin. Ayrıca,
okulun eğitim ve meslek danışmanı ve diğer
güvendiğiniz kişilerin tavsiyelerini sorun.
Anne-babanız ile birlikte çeşitli seçenek ve
olanakları konuşma konusuna çok zaman
ayırmakta yarar vardır. Ama son seçimi siz
kendiniz yapmalısınız. Etki altında kalıp, sırf
başkaları bu sizin için en doğrusu diyorlar
diye, istemediğiniz bir şey seçmeyin.
20
Mülakat
Mats Børge
Jørgensen
İlgi alanlarınız, önemli bir itici güçtür. Nelere
ilgi duyduğunuz ve en çok ne yapmak
istediğiniz hakkında bazı kısa başlıklar atın.
21 yaşında
motorsiklet dersi, çıraklıkta ikinci yılı
– Hata ararken kontrol ettiğim başlıca üç
nokta var. Önce, bujiyi çıkarıp ıslak olup
olmadığına bakarak motora benzin gidip
gitmediğini kontrol ediyorum. Daha sonra
aynı bujinin kıvılcım alıp almadığına
bakıyorum. Alıyorsa, ateşleme tertibatı
yolunda demektir.
Son olarak motorun hava alıp almadığını
kontrol ediyorum. Bunu en kolay şekilde
hava filtresinin tıkalı olup olmadığına
bakarak anlıyorum. Yakıtın yanması için
motorun havaya ihtiyacı vardır.
En ilginç olan, motor ve elektronik cihazlarda hata arama işlemi. Değişik parcalarda
hatanın ne olduğunu, motorun çalışmamasına neyin neden olduğunu arayıp bulmak
ve hataları düzeltmek heyecan verici bir iş.
Ölçüp biçip hataya ulaşmak heyecan verici.
21
Olanaklar ve sınırlılıklar
Bundan sonraki sayfalarda, seçimlerinize
etki edebilecek bazı şeylerin listesini yaptık.
Burada siz de kendi notlarınızı tutabilirsiniz.
n Evde yaşamak veya taşınmak?
Yaşadığınız yerde, en çok isteğiniz eğitim programını bulma olanağı var mı? Eğer
yoksa, zamanınızın büyük bir kısmını uzun
yolculuklar için harcamayı mı istediğinizi
veya, evden taşınmayı mı düşünebileceğinizi,
değerlendirmelisiniz.
Bazı okullarda yatılı kalma olanağı vardır.
Evle okul arası yolculuk süresi günde en
az üç saat tutuyorsa veya mesafe en az 40
kilometreyse, Devlet eğitim burs ve kredi
kurumundan [Statens lånekasse], evinden
uzakta yaşayanlar için burs alabilirsiniz.
n Girebilmek için hangi koşullar aranıyor?
Bazı eğitim programlarına girmek zor
olabilir. Not koşulları, başvurunun büyüklüğüne bağlı olarak yıldan yıla değişiklik
göstermektedir.O nedenle, sizin istediğiniz
eğitim programına girebilmek için kaç puan
koşulu arandığını araştırın ama, puan tutarının yıldan yıla değişebileceğini unutmayın.
22
n İşe girmek ne kadar zaman alır?
Üç yıl sonra yüksek öğrenim yeterliği sağlayan bir eğitim programı seçmek isterseniz,
teorik eğitime devam etmeye istekli olup
olmadığınızı iyi düşünmekte yarar vardır,
çünkü bu programlar direk olarak bir meslek
edindirmemektedir.
n Erkekler ve kızlar için aynı olanaklar?
Erkek ve kadınlara özgü geleneksel toplumsal
rollerden bağımsız olarak eğitim programı
seçmeniz önemlidir. Birçokları ”tipik erkek
meslekleri” ve ”tipik kadın meslekleri” olduğu
kanısındadır. İş hayatının çeşitliliğe ihtiyacı
vardır. Ne istediğinizi iyice düşünün! Bazı
mesleklerin erkeklere göre, bazılarının ise
kadınlara göre olduğu yolundaki fikirler sizi
yönlendirmesin.
Tecrübelerimiz, erkek ve kadınlara özgü
geleneksel toplumsal rollerin tersine seçim
yapanların, okullarında ve mesleklerinde
memnun olduklarını göstermektedir.
23
n Eğitimi bitirdikten sonra iş bulmak kolay
mıdır?
Çeşitli mesleklerdeki iş gücü ihtiyacı yıldan
yıla değişmektedir. O nedenle, sadece bugün
iş bulmanın kolay olduğu yerlerden yola
çıkarak meslek seçmemelisiniz. Aynı zamanda, sizi işsiz bırakacak bir eğitim almamanızda önemlidir. İhtiyaç olan meslekler hakkında mümkün olduğunca iyi bilgi edinin.
n Mesleki kariyer, maaş ve iş ortamı ile ilgili
ne gibi beklentilerim olabilir?
Muhakkak ki, bir işte bir süre çalıştıktan
sonra, ”basamak atlamanın” mümkün olup
olmadığını düşünüyorsunuzdur. Bu konuda,
seçmeyi düşünebileceğiniz meslekte ne gibi
olanaklar olduğunu bulmaya çalışın.
Maaş önemlidir. Herkes tabi ki iyi kazanç
sağlamak ister ama, memnuniyet, iş ortamı
ve değerli bir şey yaptığınızı görmek de
meslek hayatında ne kadar hoşnut olacağınız
açısından aynı oranda önem arzeder.
24
n Ya mesai saatleri?
Mesai saatlerinin nasıl olduğunu araştırmanızda yarar vardır. Çok seyahat etmek
gerekiyor mu? Seçmeyi düşünebileceğiniz
meslekte vardiya işi olağan mıdır? Buna hazır
mısınız, sizce böyle bir iş aile hayatıyla bağdaşabilir mi?
n Statü sağlayan meslekler ve moda
meslekler – bazı meslekler diğerlerine
göre daha mı zevklidir?
Bazı bağlamlarda, bazı mesleklerin, diğerlerine göre ”daha iyi” olduğu ve daha yüksek
statü sağladığı izlenimi edinebiliriz. Uzun
öğrenim gerektiren meslekler veya geleneksel
olarak yüksek gelir getiren meslekler olabilir.
Bazı meslekler son derece heyecan verici veya
zevkli görünebilir. Belki de, şöhretli bir avukat,
cerrah veya eğlence hayatında popüler bir
sanatçı olmayı düşünür müydünüz? Bu
meslekler hakkındaki izleniminiz medya
tarafından yaratılmış olabilir. İnsan kolayca
etkilenebilir, o nedenle hayallerinizdeki
mesleğin sizin kendi isteğiniz ve kendi
yetenek, yapı ve ilgi alanlarınız ile üstesinden
gelebileceklerinizin bir sonucu olup
olmadığını iyi düşünün.
25
n Yanlış seçim yaparsam yeniden seçebilir
Mülakat
Irfan Ashraf
19 yaşında, elektrikçi
eğitimi, çıraklıkta ilk yılı
– Lise öğrenimi için başvurduğumda, ilk
tercihim olarak Vg1 [Lise 1], bir eğitim
dalında uzmanlaşma, ikinci tercihim olarak spor eğitimi ve üçüncü tercihim olarak
elektronik eğitimini seçmiştim. Aslında
ortaokuldan sonra ne yapmak istediğimi
tam bilmiyordum ama, şimdi ilk iki tercihim
yerine elektronik eğitimine girmiş olduğuma
memnunum.
En heyecanlı yanı bağlantılarla uğraşmak.
Önünüzde bir kablo var, sonra onu devre
anahtarlarına, antenlere ve motorlara bağlıyorsunuz. İşlediğinde, bunun sizin sayenizde
olduğunu bilmek insana heyecan veriyor. Şu
an, çok kablo çekilen, ışık düzeni kurulan ve
priz takılan büyük bir inşaattayım. Elektrik
düğmesini çevirip, her şeyin çalıştığını görmek çok zevkli.
26
miyim?
Belki de, yapmanız gereken seçimler size
korkutucu geliyor olabilir. Ama, yanlış seçim
yaptığınız ortaya çıkacak olursa, lisede bir
yıldan sonra yeni bir eğitim programı
seçmek mümkündür.
Kendi kontrol listenizi yapın
Bu zevkli
Bu benim için kolay
Bunu yapmayı sevmiyorum
Bunu yapmayı hayal ediyorum
Bunu olmayı düşünebilirim
27
Anne-babalarınıza
Bu, gençlerin seçimidir
Oğlunuz veya kızınız önemli bir yol ayrımında, lise öğrenimi seçimiyle karşı karşıya bulunuyor. Bu broşürde öğrenciler için yazılmış
olan sayfaları okuyun. Çocuğunuzun yaptığı
kontrol listelerini gözden geçirin. Çocuklarının ne olacağı konusunda anne-babaların
hayalleri olabilir ama, gençler seçimi kendileri yapmalıdır.
Yasayla belirlenmiş hak
Lise, sadece başarılı öğrenciler için seçme
bir okul değil, herkes için bir okuldur. Eğitim
yasası, ortaokulu bitiren gençlere şu hakları
tanımaktadır
n üç yıllık lise öğrenimi
n müfredat programına göre üç yıldan fazla
süren öğrenimi tamamlamak
n öğrenim sırasında iki yıl ara verme hakkı
Kişinin, 24 yaşını doldurduğu yılın sonuna
kadar öğrenimini tamamlamış olması
gerekmektedir.
Azınlık kökenli başvuru
sahipleri
Yabancı dilli bir azınlığa bağlı gençlerin, şu
durumlarda, Norveçli gençlerle aynı hakları
vardır
n eğer kişi Norveç ortaokulu veya dengi bir
okulu bitirmişse
nNorveç’te, geçerli oturma izni varsa
Oturma izni hakkında karar beklerken
Norveç’te yaşayan başvuru sahiplerinin, yine
de lise öğrenimi için kayıt yaptırma hakkı
yoktur. Reşit olmayan ilticacılar, oturma izni
için karar beklerken, lise öğrenimine kaydedilebilirler ama, başvurularına ret cevabı
alacak olurlarsa, ders yılını tamamlama
hakları yoktur.
28
Norveççeden başka bir anadil
Eğer kişi Norveççe veya Laponcadan başka
bir anadil konuşuyorsa, lise ve dengi okullarda şu gibi hakları vardır:
n olağan Norveççe öğretim programını
izliyebilecek kadar yeterli bilgileri edinene
kadar özel uyarlanmış Norveççe eğitimi
hakkı (azınlık dilli öğrenciler için seviye
dilimli öğretim programı veya uyarlanmış
olağan öğretim programına göre). Kişi
ayrıca yazılı Norveççe yan dil (sidemål)
değerlendirmesinden muaf tutulabilir.
n eğer gerekiyorsa, Norveççe dışındaki
derslerde iki dilli eğitim hakkı
n eğer gerekiyorsa, anadili eğitimi hakkı
Özel uyarlanmış Norveççe eğitimi ve iki dilli
ders eğitimi öğrencinin kendi okulunda verilecektir, ama anadili eğitimi başka bir okulda
verilebilir.
Kişi başından itibaren Norveççe sürdürülen olağan öğretim programını izleyecek
olursa da yazılı Norveççe yan dil değerlendirmesinden muaf tutulabilir. Bu, eğer kişi
Norveç temel eğitim sistemi içinde ortaokula
gitmemiş veya temel eğitim görürken yan
dil değerlendirilmesinden muaf tutulmuşsa,
geçerlidir.
Eğer öğrenci - İngilizce’nin yanısıra başka bir yabancı dil alması gereken bir eğitim programındaysa, bunu kendi ana dilinde
sınava girerek yerine getirebilir. Bu konuda
okulun eğitim ve meslek danışmanı daha
fazla bilgi verebilir.
Azınlık dilli başvuruculara
özel imkanlar
Azınlık dilli başvurucular, Norveççe ve
Laponca’dan başka anadili olan başvuruculardır. Azınlık dilli başvurucular, bilirkişi
değerlendirmesi sonucu, eğitimleri için üç
yıldan daha fazla süre kullanma hakkı için
başvurabilirler. Azınlık dilli başvuruculara
bir hazırlık yılı imkanı da verilebilir, olağan
lise 1 eğitimine kayıt öncesi lise 1 eğitimine
hazırlanma yılı. Böyle bir hazırlık yılından
yararlananlar, üç yıllık eğitim hakkını kaybetmemiş olurlar.
Yüksek öğrenime hazırlayan lise eğitim
programında (bir eğitim dalında uzmanlaşma, spor, müzik, dans ve sahne oyunları)
eğitim süreci aşağıda belirtilen durumlardaki
öğrenciler için uyarlanabilir:
n Norveç’te kısa süredir ikamet ediyor olmaları nedeniyle Norveç’te verilen temel
eğitimi tamamlayamamış olan öğrenciler
n Norveççe’ye uzak bir dil ve Norveç kültürüne uzak bir kültürel kökene sahip
öğrenciler
n üç yıl uyarlanmış eğitim sonrası yüksek
öğrenim yeterliği edinme şansı gerçekçi
olan öğrenciler
diz üstü bilgisayarlarını evde kullanmaları
halinde, öğrencilerden kendilerine düşen bir
pay ödemelerini isteyebilir.
Lise eğitim programında yer alan derslerden
seçmek yerine, en fazla 280 ders saati
Norveççe ve İngilizce eğitimi takviye etmeye
ayrılabilir. Bu saatler üç yıllık süreye bölüştürülebilir. Takviye edilen eğitim not verilerek
değerlendirmeye tabi tutulmaz.
Azınlık dilli başvuruculara verilen eğitimin
uyarlanmasının sorumluluğu il belediyelerine
ait olduğu için, okula kayıt ve eğitim imkanları ile ilgili kurallar ilden ile değişebilir.
Yabancı dil bilgisine ilişkin
belge
Eğer kişi, ya anadili durumundaki dile veya
başka bir yabancı dile hakimse, pek çok
durumda, o dilde sınava girerek bilgisini
belgelemesi mümkündür.
Ekonomi – lise öğrenimini
kim ödemektedir?
Lise ve dengi kamu okullarında ve öğretim
veren işyerlerinde öğrenim ücretsizdir. Özel
lise ve dengi okullarda okul ücreti ödemek
gerekmektedir. Ayrıca hem kamu, hem de
devlet ödenekli özel liselerde basılı ve dijital
öğrenim malzemeleri ve dijital araç-gereç de
ücretsizdir. Esas olarak ders kitaplarının ve
bilgisayarların ödünç verilmesi düzenlemesine
gidilecektir. Uygulamada okullar arasında
farklılıklar olsa bile, okul, öğrencilere kendi
kitaplarını veya kendi bilgisayarlarını satın
almaları mecburiyeti getiremez. Ama okul,
29
Okul malzemeleri için burs
Okul, öğrencileri müsvedde defterleri, hesap makinası, çalışma giysisi, koruyucu
araç-gereç vs. gibi başka gerekli malzemeler
kullanmaya mecbur edebilir. Bunların masraflarını karşılamak amacıyla lise ve dengi
okullardaki öğrenciler için, gereksinim şartına
bakılmaksızın bağlanan bir okul malzemeleri
bursu verilmeye başlanmıştır. Bu burs, bedava
eğitim malzemeleri ve araç-gereçleri uygulamasıyla birlikte uygulamaya konulmaktadır.
Burs tutarları, öğrenim programlarına göre,
2010-2011 ders yılı için yılda 870 kurondan
2800 kurona kadar değişmektedir. Çıraklar ve
çırak adayları okul malzemeleri bursu alamaz.
Daha ayrıntılı bilgileri www.lanekassen.no
ve www.vilbli.no internet adreslerinde bulabilirsiniz.
Destek uygulamaları
Lise öğrenimi gören öğrenciler, çıraklar ve
çırak adayları, Devlet borç ve burs kurumuna
[Lånekassen] borç ve burs için başvuruda
bulunabilirler. www.lanekassen.no, internet
adresinde daha fazla bilgi bulunabilir. Ayrıca eğitim, ileri eğitim, kültür ve bilimsel
araştırma alanlarında bir dizi burs ve vakıf
ödemeleri ve sosyal yardım almak için de
başvurmak mümkündür. www.legathandboken.no, internet adresine bakınız veya
kütüphane veya kitapçılarda Vakıflar el
kitabını [Legathåndboken] arayınız.
Yaygın genel eğitim
Arasından seçim yapılabilecek 12 adet eğitim
programı vardır. Bunların hepsi öğrencilere
yaygın bir genel eğitim sağlayacaktır. İki ana
yön vardır: Mesleki eğitim programı veya
yüksek öğrenime hazırlayan eğitim programı.
Bu konuda daha ayrıntılı bilgi için 9. sayfaya
bakınız.
Yeterlik
Lise öğreniminin temel amacı, bütün gençlere yüksek öğrenim için yeterlik, mesleki
yeterlik veya daha düşük düzeyde temel
yeterlik sağlayacak bir eğitim vermektir.
Mesleki eğitim programı seçen öğrenciler için bu, geçmişe kıyasla çok daha fazla
kişinin tamamlanmış mesleki eğitim alacağı
anlamına gelmektedir. Gençlerin bir çoğu
öğrenimlerini iş yerlerinde tamamladığından,
bu da gençler arasında işsizliğin azalmasına
katkıda bulunabilir.
30
Yüksek öğrenim için yeterlik
Eğer kişi, lise öğreniminden sonra yüksek
eğitim alacaksa, yüksek öğrenime hazırlayan üç eğitim programından birini seçmesi
doğaldır. Bakınız sayfa 7.
Mesleki yeterlik
Öğrenci, dokuz mesleki eğitim programından birini tamamlarsa, mesleki yeterlik
edinir ve lise öğreniminden sonra iş hayatına
atılabilir. Ancak, mesleki eğitim sırasında
veya sonunda, genel eğitim yeterliğine
ekleme imkanı olduğuna dikkat etmekte de
önem vardır. Bu konuda daha fazla bilgi için
7. sayfaya bakınız.
Daha düşük düzeyde temel yeterlik
Eğer öğrenci, lise öğrenimini bitirdikten
sonra, çeşitili nedenlerle, tam mesleki yeterlik veya yüksek öğrenim yeterliği edinememişse, kendisine öğrenim sırasında edindiği
yeterliği belgeleyen bir yeterlik belgesi verilir. Eğer lise öğreniminin başından itibaren
öğrencinin yüksek öğrenim yeterliği veya
mesleki yeterlik edinmekte zorluk çekeceği
biliniyorsa, okul, öğrenim sürecini planlamak
ve öğrenciye uyarlamakta yardımcı olabilir.
Yüksek öğrenim için genel
yeterliğe ekleme
Öğrenimlerine hangi eğitim programında
başlamış olurlarsa olsunlar, liseye giden
bütün öğrencilerin yüksek öğrenim yeterliği
edinme imkanı vardır. Sorularınızı okulun
eğitim ve meslek danışmanına yöneltebilir,
ayrıca bu konuda daha fazla bilgi için 7.
sayfaya bakabilirsiniz.
Anne-babaların karşılaştığı
zorluk: kendilerinin sorumluluk almaları konusunda
gençlere yardımcı olmak
Anne-babalar, eğitim ve meslek seçimi
konusunda, gençler için önemli birer sohbet
arkadaşı ve yol göstericidirler. Her şeyden
önce sizlerin kendi deneyimleriniz var. Ayrıca
gençlerin yetenek, yapı, beceri ve ilgi alanlarını kimse sizden iyi tanıyamaz. Ancak yine
de kendi çocuklarınız için seçimi siz yapamazsınız. Yaparsanız, bu talihsiz durumlara yol açabilir. O nedenle, yapabileceğiniz
yardım konusunda alçakgönüllü olmanızda
yarar vardır.
Kendi çocuklarınız için iyi bir
rehber olabilmenin yolları
Kendi çocuklarınıza iyi birer yol gösterici
olabilmek için
n onları odak noktası yapmalı
n onlara dikkatinizi vermeli
n eğitim ve meslek hakkındaki düşünce ve
isteklerini dinlemeli
n çocukların kendi durumları hakkındaki
düşüncelerine kulak vermeli
n onların görüşlerine saygı göstermeli
n onlara zaman tanımalı
n onları sorumlu ve bağımsız insanlar
olarak gördüğünüzü ifade etmeli
n kendi beklentilerinizi geri plana atmalı
n onlarla bir an önce konuşmaya
başlayarak, yapılacak seçimin yavaşça
olgunlaşmasını sağlamalı
n süreç işlerken yeni seçim yapabilmelerine
olanak tanımalı
n onları tartışmaya yönelten sorular sormalı
n onların yaptıkları seçimin gerekçelerini
dinlemeli
n son kararı ferdin kendi sorumluluğuna
bırakmalısınız
Enformasyon toplantıları
İyi bir rehber olabilmek için, günümüzün
okul sistemini ve eğitim olanaklarını tanımanız gereklidir. Bu konulardaki güncel bilgileri
çeşitli şekillerde elde edebilirsiniz. Ortaokulları, eğitim ve gelecekteki meslek seçimi
hakkında çeşitli enformasyon toplantıları
düzenler ve öğrencilere, okuldan evlerine
götürmek üzere enformasyon malzemesi
verilir. Sizler de, liseler tarafından düzenlenen ”kamuya açık gün” toplantılarına gelebilir veya eğitim ve meslek fuarlarını ziyaret
edebilirsiniz. İnternet adresi, www.vilbli.no,
da lise öğrenimi hakkında bilgi verilmektedir.
Normal olarak, veliler için enformasyon toplantıları düzenlenmektedir. Ek olarak, siz de,
eğitim seçimi konusunu konuşmak üzere
eğitim ve meslek danışmanından özel bir
görüşme talep edebilirsiniz.
Gelecekteki eğitimin seçimi önemli bir
seçimdir. Bir çok öğrenci ve anne-baba bu
seçimi zor, nerdeyse korkutucu bir seçim
olarak görürler. Eğer ilk seçimin yanlış olduğu ortaya çıkacak olursa, yeni bir eğitim
programı seçmenin mümkün olduğunu
bilmek teselli olabilir.
31
Başvuru süreci: ana hatlara bakış
Sonbahar
Seçin
lise eğitimi ve meslek, www.vilbli.no
internet adresini kullanın
Yüksek öğrenime hazırlayan eğitim
tercih etmeniz halinde
n Yüksek öğrenime hazırlayan 3 eğitim
programı arasından bir seçim yaparsınız.
n Üç yıl okula gidersiniz: Lise 1, lise 2 ve
lise 3.
n Genel yüksek öğrenim yeterliği elde eder-
siniz.
n Genel yüksek öğrenim yeterliği ile yüksek
okul veya üniversiteye başvurabilirsiniz.
veya
meslek eğitimi tercih etmeniz halinde
n 9 mesleki eğitim programı arasından bir
seçim yaparsınız.
n Bir veya iki yıl okula gidersiniz, lise 1 ve
lise 2, bunun sonrasında iki veya üç yıl bir
işyerinde eğitim görürsünüz ve böylece
mesleki eğitim belgesi veya kalfalık belgesi
ile mesleki yeterlik edinirsiniz.
32
n Üç yıl okula gidersiniz, lise 1, lise 2 ve lise
3 ve mesleki eğitim belgesi veya kalfalık
belgesi olmaksızın mesleki yeterlik edinirsiniz.
n Bu eğitimi tamamlamak üç-beş yıl sürer.
n Eğitiminizi tamamladıktan sonra, mesleki
yeterlik sahibi olarak işe başvurabilirsiniz.
n Genel yüksek öğrenim yeterliği sağlayacak takviye eğitim alıyorsanız, bir mesleki
eğitim programına başlamış olsanız bile,
yüksek okul veya üniversiteye başvurabilirsiniz.
Hem yüksek öğrenime hazırlayan eğitim
ve hem de mesleki eğitim sırasında hedef
olarak düşük seviye yeterlik seçebilirsiniz.
İsterseniz daha sonra tam yüksek öğrenim
yeterliği veya mesleki yeterlik edinebilirsiniz.
Kış
Yaz
www.vigo.no internet
adresinde başvuru
www.vigo.no internet
adresinde cevap
Nasıl başvurabilirsiniz?
Nasıl cevap verirsiniz?
n Üç eğitim programına, öncelik sırasına
n
n
n
n
n
n
n
n
göre, başvurmanız gerekmektedir.
Bu programlardan birine girme hakkınız
vardır.
Lise 1 de belirli bir eğitim programını
izlemenizi gerektiren özel ihtiyaçlarınız
var mı? O taktirde kural olarak, bilirkişi
değerlendirmesi ile başvurduğunuzda, ilk
isteğiniz olan yere girme hakkınız vardır.
Eğer karne notu almanız için gerekli
şartlar yoksa, bir lise 1 eğitim programına
bireysel değerlendirme temelinde alınabilirsiniz.
Başvurunuzu www.vigo.no internet adresi
aracılığıyla yaparsınız.
Bilgisayarınıza MinID ile giriş yapın. PIN
kodları size yıl sonu ile yılbaşı arası mektupla gönderilecektir.
Cep telefonu numarası ve adres değişikliklerini 1 Temmuz tarihinden önce (illerin
çoğunda) www.vigo.no da belirtebilirsiniz.
Bu tarihten sonra Öğrenci Yerleştirme
Dairesine [inntakskontoret] bildirmek
gerekir.
Lise eğitimi için başvurunuzu, kural
olarak, ikamet ettiğiniz ilde yaparsınız. Başvurunuzu doldurduktan sonra makbuz
almayı unutmayın. Başvurunuzun bilgisayardan bir örneğini çıkarın veya e-posta
adresinize alındı makbuzu gönderilmesini
sağlayın. Son başvuru tarihleri
n O
lağan kayıt: 1 Mart.
n Özel kayıt: 1 Şubat (illerin çoğunda).
n SMS veya elektronik posta ile size sunulan
okul yeri konusunda haber verilir.
n Hangi okulda yer aldığınıza dair bilgi
n
n
n
n
edinmek için www.vigo.no internet adresine girin.
www.vigo.no adresinde ayrıca size sunulan
okul yeri ve/veya bekleme listesi sıralamasına cevap vereceksiniz.
İlk isteğiniz olan yer mi teklif edildi? Evet
diye cevaplamanızda yarar vardır. Bu durumda alt sıradaki istekleriniz için teklifte
bulunulmayacaktır.
Alt sıradaki istekleriniz için yer ve üst
sıra istekleriniz için bekleme listesi yeri
mi teklif edildi? Evet diye cevaplamanızda
yarar vardır. Ama üst sıra isteğiniz için yer
açılırsa, daha önce evet cevabı verdiğiniz
yer artık size ait olmayacaktır.
Bekleme sırasında yer mi teklif edildi?
Evet diye cevap vermenizde yarar vardır.
Hayır diyecek olursanız, kayıt sisteminden
çıkartılırsınız.
Son cevap tarihi
n K
ayıt tarihinden yaklaşık 1 hafta sonra.
n www.vigo.no adresine girerek cevabınızı
önceden kaydedebilir / öncel cevap için
doldurulacak şemayı bulabilirsiniz. (İllerin çoğunda 2 Marttan 1 Temmuza
kadar).
PIN-kodu numaralarınız yok mu ve/
veya şifrenizi mi unuttunuz?
n 800 30 300 telefon numarasını arayıp
MinID kullanıcı danışma hizmetine veya
[email protected] internet adresine başvurun.
Okul yeri teklifine, teklifi aldıktan en
geç bir hafta sonra cevap vermeniz
gerektiğini unutmayın!