DOĞU ADIĞE (KABARDEY) ALFABESİ Haz. Murat Papşu

DOĞU ADIĞE (KABARDEY) ALFABESİ
Haz. Murat Papşu
Kitap
Harfi
Аа
Ээ
Бб
В в
Г г
ГУ гу
Гъ гъ
Гъу гъу
Дд
Дж дж
Дз дз
Е е
Ё ё
Жж
Жь жь
З з
Ии
Й й
Кк
Ку ку
КI кI
КIу кIу
Къ къ
Къу къу
Кхъ кхъ
Кхъу кхъу
Лл
Лъ лъ
ЛI лI
Мм
Н н
Оо
Пп
ПI пI
Рр
Сс
Тт
ТI тI
Уу
Фф
ФI фI
Х х
Ху ху
Хь хь
Хъ хъ
Хъу хъу
Цц
ЦI цI
Чч
El
Yazısı
Аа
Ээ
Бб
В b
Г г
ГУ гу
Гъ гъ
Гъу гъу
Д д, g
Дж дж
Дз дз
Е е
Ё ё
Жж
Жь жь
З з
Ии
Û й
Кк
Ку ку
КI кI
КIу кIу
Къ къ
Къу къу
Кхъ кхъ
Кхъу кхъу
Лл
Лъ лъ
ЛI лI
Мм
Н н
Оо
Пп
ПI пI
Рр
Сс
Тт
ТI тI
Уу
Фф
ФI фI
Х х
Ху ху
Хь хь
Хъ хъ
Хъу хъу
Цц
ЦI цI
Чч
Türkçe
Okunuşu
A (uzun)
A-E arası
B
V
İnce Ğ
GU
Kalın Ğ
Kalın ĞU
D
C
DZ
E, YE
YO
J
Kalın J
Z
İ, Yİ
Y
K
KU
Sert Ç
Sert KU
Kalın K
Kalın KU
Kalın K
Kalın KU
L
LH
Sert LH
M
N
O
P
Sert P
R
C
T
Sert T
U, VU
F
Sert F
İnce H
İnce HU
H
Kalın H
Kalın HU
TS
Sert TS
Ç
Örnek Sözcükler
адакъэ horoz; адэ baba; ар o; абдж cam; ауэ fakat; ахъшэ para
экзамен sınav; анэ anne; банэ diken; мэжэлIэн acıkmak
бэ çok, bol; бажэ tilki; бзу kuş; бзэ dil; бжэ kapı; бжьэ arı
вагъуэ yıldız; вакъэ ayakkabı; вы öküz; вэн kaynamak
гын barut; гыбзэ beddua; гыз inleme; жыг ağaç; лъагэ yüksek
гу kalp; гугъэ umut; гущэ beşik; джэгу düğün, oyun; нэгу yüz
гъэ yıl; гъатхэ ilkbahar; гъэр esir; гъыбзэ ağıt; гъын ağlamak
гъуджэ ayna; гъунэгъу komşu; гъуэгу yol; гъущI demir
дэ biz; ceviz; дыдж acı; дахэ güzel; дыгъэ güneş; дагъэ yağ
джанэ gömlek; джэд tavuk; джэдыкIэ yumurta; джэду kedi
дзэ diş; ordu; дзыгъуэ fare; дзын atmak; бадзэ sinek
е kötülük; езы kendi(si); емыкIу ayıp, uygunsuz; ефэн içmek
(Sadece Rusça sözcüklerde) ёлк yılbaşı çamı
жей uyku; жэм inek; жэщ gece; жыжьэ uzak; жэн koşmak
жьэ ağız; жьакIэ sakal; жьауэ gölge; жьы yaşlı, eski; rüzgar
зы bir; закъуэ yalnız, tek; зауэ savaş; захуэ doğru; мазэ ay
ин büyük; и sekiz; из dolu; илъэс yıl; иджы şimdi; икIи ve
бей zengin; дэжьей fındık; бий düşman; йофэ içiyor
класс sınıf; компот komposto; кино sinema; кран vinç; musluk
куэд çok; куэ kalça, but; куу derin; курыт orta; хьэку fırın
кIыхь uzun; кIэ kuyruk; son; кIапсэ ip; пкIэлъей merdiven
кIуащIэ güç, kudret; кIуэцI iç; кIуэн gitmek; щакIуэ avcı
къабзэ temiz; къыр kayalık; къафэ dans; къэкIуэн gelmek
къуэ oğul; къуажэ köy; къуэш erk. kardeş; мэкъу ot
кхъэ mezar; кхъыIэ lütfen; кхъапIэ kepek; mezar yeri
кхъухь gemi; кхъуэ domuz; кхъуей peynir; шIакхъуэ ekmek
лы et; лэгъуп kazan; лэч boya; лэныстэ makas; мыл buz
лъы kan; лъашэ topal; лъэпкъ soy; halk; лъакъуэ ayak
лIы adam; koca; лIыкIуэ elçi,aracı; лIэн ölmek; плIы dört
мафIэ ateş; мэл koyun; мэз orman; мащIэ az; мывэ taş
нэ göz; нобэ bugün; нысэ gelin; yenge; нащэ salatalık; нэф kör
оперэ opera; офицер subay; бо ahır; сокIуэ gidiyorum
псы su; пэ burun; псэ can; ruh; пхъэ odun; пэж doğru
пIэ yatak; пIалъэ süre; пIащэ iri; лъапIэ pahalı; değerli
радио radyo; рецепт reçete; рентген röntgen; иджыри henüz
сэ ben; bıçak; сымаджэ hasta; сабэ toz; сыт ne; саугъэт hediye
тхьэ tanrı; тебэ tava; тху beş; тхылъ kitap; тхьэкIумэ kulak
тIы koç; тIэкIу biraz; тIу iki; тIорысэ eski, yaşlı; нтIэ evet
унэ ev; уэ sen; уэщ balta; уэс kar; уэшх yağmur; уэрэд şarkı
фэ siz; deri; фыз kadın; фошыгъу şeker; фо bal; фоч tüfek
фIыцIэ siyah; фIы iyi; фIей kirli; фIанэ çapa; IэфI tatlı
хы altı; deniz; хадэ bahçe; хабзэ âdet; хэт kim; хэку vatan
хуабэ sıcak; хужь beyaz; хуэдэ gibi; хугу darı; нартыху mısır
хьэ köpek, arpa; хьэку fırın; хьэщIэ misafir; хьэуэ hayır
хъыджэбз genç kız; хъыдан bez; хъарбыз karpuz; хъы ağ
хъу erkek; хъурей yuvarlak; хъупIэ otlak; шыпхъу kızkardeş
цы yün, tüy; цыжьбанэ kirpi; цей çerkeska; щхьэц saç
цIэ ad; bit; цIыху insan; цIыкIу küçük; цIыв böcek; пцIы yalan
чэф sarhoş; чэзу sıra, zaman; чыцI oğlak; тепщэч tabak
Шш
ЩI щI
Щщ
Ъъ
Ыы
Ьь
Юю
Яя
II
Iу Iу
Шш
ЩI щI
Щщ
Ъъ
Ыы
Ьь
Юю
Яя
II
Iу Iу
Ş
Sert Ş
Kalın Ş
Sertl. İş.
I
Yum. İş.
YU
YA
Kesk. İş.
Keskin U
шы at; шэ süt, kurşun; шынэ korku; шыд eşek; шхыIэн yorgan
щIалэ delikanlı; щIыIэ soğuk; щIыхуэ borç; щIагъ alt;пщIы on
щы üç; щэ 100; iç yağı; щынэ kuzu; щхьэ baş; щабэ yumuşak
гъ, къ, хъ
ыхь! (acı ünl.)ah!; ыхьы (onay ünl.) hı-hı; ыIы ı-ıı; мыр bu
жь, хь
Юсуф Yusuf; Юныс Yunus; плюс artı
ябгэ zalim, hain; ятIэ toprak; яжьэ kül
Iей çirkin; Iэ el; Iыхьлы akraba; Iыгъын tutmak; пыIэ şapka
Iуданэ iplik; Iуэху iş; Iугъуэ duman;Iупэ dudak; щIыIу düğme
ALFABENİN BAZI ÖZELLİKLERİ
•
•
•
•
•
•
•
•
Türkçe harfler Adığece sesleri tam olarak karşılamadığından, alfabeyi öğrenmek için
en iyi yöntem, dili bilen birine sözcükleri söyleterek sesleri telaffuz etmeye
çalışmaktır.
У harfi, bazı sessiz harflerle birlikte (гу, гъу, ку, кIу, къу, кхъу, хъу) sözcük
sonlarında yarım okunur. Bu nedenle bunlar ayrı harf olarak kabul edilmişlerdir.
Yabancı kökenliler dışında э (e), к (k), о (o), р (r), ы (ı) harfleri ile sözcük başlamaz.
Е (E) ve И (İ) harfleri sözcük ve hece başında YE ve Yİ olarak okunur.
У (U) harfi sözcük ve hece başında VU olarak okunur.
Э harfi, e ile a arası, ama daha çok a’ya yakın bir ses olarak okunur.
Alfabede harf olarak kabul edilen, ancak ses karşılığı olmayan ve sadece diğer
harflerle birlikte kullanılan üç işaret vardır:
1- Sertleştirme işareti (ъ) г, к, л, х harfleriyle birlikte kullanılır (гъ, къ, лъ, хъ), bu
harflerin daha sert ve kalın okunmalarını sağlar.
2- Yumuşatma işareti (ь) ж ve х harfleriyle kullanılır (жь, хь) ve daha kalın
okunmalarını sağlar.
3- Keskinleştirme işareti (I) sessiz harflerden sonra kullanılır (кI, лI, пI, тI, фI, цI,
щI) ve harfin daha keskin (sert) okunmasını sağlar. Sesli harflerden ise önce
kullanılır (Iа, Iэ, Iе, Iи, Iы, Iу); Arapçadaki hemze işlevini görür (Kur’an, neş’e).
Yazı ve edebiyat diliyle Türkiye’de konuşulan ağız arasında bazı ses değişiklikleri
görülmektedir:
¾ дж → г
джанэ → ганэ; джэд → гэд; джэду → гэду
¾ кI (Sert çe) → (Sert ke)
кIыхь (ç’ıh→ k’ıh); кIэ (ç’e→ k’e); кIапсэ (ç’apse→ k’apse)
¾ ч→к
чэф – кэф; чэзу → кэзу; чыцI → кыцI; тепщэч → тепщэк