türk aile ilişkileri içerisinde iletişim süreci

Transkript

1875
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
TÜRK AĠLE ĠLĠġKĠLERĠ ĠÇERĠSĠNDE ĠLETĠġĠM SÜRECĠ:
EĢler Arası ĠletiĢim Düzeyi Üzerine Bir Deneme
Çiğdem ÇALAPKULU, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Öğrencisi,
EskiĢehir, Türkiye
ÖZET
Aile kiĢinin yaĢam sürecinde dünyaya geldiği andan itibaren içerisinde yer aldığı ilk
sosyal bir ortamdır. KiĢinin olumlu davranıĢ özelliklerini kazandığı ve geliĢtirdiği bir
ortam olarak değerlendirilen aile ortamı, zaman zaman olumsuz bazı yaĢantıların
örseleyici sonuçlarının da ortaya çıktığı bir ortama dönüĢebilir. Ülkemizde giderek
yükselen boĢanma oranı, iliĢki doyumsuzluğunun üst seviyelere çıkmasını ve tarafları
bir arada tutmaya yönelik araĢtırmaların gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. Sağlıklı bir
toplumun çekirdeğini oluĢturan ailenin temeli, eĢler arasındaki sağlıklı iliĢkiyle
mümkündür Çocukların geliĢmesi için gerekli olan sağlıklı sosyal yapı, ancak böyle bir
ailede ortaya çıkmaktadır
Bu bildiride; evlilikle birlikte hayatımızın her sürecini paylaĢtığımız eĢimizle, bu çıkmazı
aĢmaya yönelik olarak sevgi dolu, mutlu birliktelik için kiĢilerarası iletiĢim sürecindeki
engeller tartıĢılarak öneriler sunulması hedeflenmektedir.
Anahtar Sözcükler: Türk Ailesi, Aile ĠliĢkileri, Ailede ĠletiĢim, EĢlerarası ĠletiĢim, ĠletiĢim Düzeyi.
GĠRĠġ
Literatürde aile iliĢkileri ve eĢler arası iletiĢime yönelik oldukça fazla sayıda çalıĢma bulunmaktadır.
Bununla birlikte, eĢlerin mutlu birliktelik sağlamalarında, sağlıklı kiĢilerarası iletiĢim sürecini
gerçekleĢtirebilmeleri ve baĢarmaları için iletiĢim sürecindeki engellerle ilgili çalıĢmalar kısıtlıdır.
Aile, bilinen en eski ve en basit tanımıyla toplumun temel yapısını oluĢturan en küçük birimdir. Bu basit
tanımıyla bile aile, toplumu oluĢturmak gibi çok büyük bir anlamı üstlenmektedir. Halktan,
cumhurbaĢkanına kadar toplumu oluĢturan her bireyin yetiĢtiği, temel değerlerini aldığı ilk yer
aileleridir. Bireylerin aldığı bu değerler, daha sonra toplumun değerleri haline gelmektedir. Bu sebeple
bugün toplumun içinde bulunduğu durum ve Ģartların anlaĢılması istenirse bakılması gereken ilk yer
ailelerdir. Aileler ne kadar sağlıklı, iyi bir iletiĢim içinde, özerk, kendinin ve diğer insanların istek ve
ihtiyaçlarının farkında bireyler yetiĢtirirse, toplumun da o kadar sağlıklı ve istenilir düzeyde olacağını
düĢünmek yanlıĢ olmayacaktır1.
Aile sadece iki kiĢinin bir araya gelmesi ile oluĢan bir kurum değildir. Her Ģeyden önce bu iki kiĢinin
birbirine uyması, ailenin sürekliliği için zorunludur2.
Doğan Cüceloğlu’na göre iletiĢim, iki birim arasında birbiriyle iliĢkili karĢılıklı mesaj alıĢveriĢidir. 3 Diğer
bir ifadeye göre ise iletiĢim, ortak bir payda da buluĢmak, paylaĢmak, ortaklaĢmaktır.4 Sağlıklı bir
toplumun çekirdeğini oluĢturan ailenin temeli, eĢler arasındaki sağlıklı iliĢkiyle mümkündür EĢler arası
sağlıklı iletiĢimin en temel Ģartlarından birisini niteliği her ne olursa olsun problemleri görüĢüp,
konuĢmak ve birlikte çözüm çabasına girmek oluĢturmaktadır. Aralarında olması gereken iletiĢimi
küçük problemlerin çözümünde dahi gerçekleĢtiremeyen eĢler büyük problemler karĢısından kolaylıkla
1
2
3
4
Fisun Nezihe ÇavuĢoğlu, Evli Çiftlerin Kendi Aile Yapı ve ĠĢlevselliklerinin Aile Orijinleriyle KarĢılaĢtırılması, Yayınlanm amıĢ
Yüksek Lisans Tezi, (Ankara 2007) , s.no yok.
Türkiye‟de Aile (Sonuç Bildirgesi) http://www.sekam.org.tr/sempozyum-sonuc-bildirisi-cn100.html (EriĢim Tarihi
21.04.11).
Doğan CÜCELOĞLU, 'KeĢke'siz Bir YaĢam Ġçin ĠletiĢim/, Remzi Kitabevi, 2002, s: 68.
Lazar, J., (2001), Ġletisim Bilimi, Çev.: Cengiz Anık,Vadi Yayınları:155.
1876
www.iconte.org
pes ederler. Bu açıdan eĢler arası iletiĢim kanalları sürekli açık olmak zorundadır. Söz konusu özellikler
bağlamında mevcut aile yapımızda eĢler arasında önemli bir problem bulunduğunu söylenebilir.5
“Evlilikte mutluluğu nasıl yakalayacağım?”, “Uyumlu bir evlilik nasıl olur?”; soruları pek çok çiftin
cevabını bulmakta zorlandığı sorulardır. Evlilik ve evlilik uyumu konuları özellikle son elli yıldır yurt dıĢı
literatürde birçok araĢtırmanın konusunu oluĢtururken; ülkemizde son birkaç yıl içinde bu konu
baĢlıklarına yoğunlaĢan çalıĢmalar görmekteyiz.6 Nesne iliĢkileri kuramcıları; romantik eĢlerle olan
iliĢkilerin çocukken anne baba ile olan iliĢkinin bir yansıması olduğunu belirtirler, çocuğun anne ve
babasına duyduğu bağlılık ve yakınlığın yetiĢkinlik döneminde baĢkalarıyla anlamlı iliĢkiler kurma
becerisini etkilediğini savunurlar.7
KuĢkusuz, sağlıklı bir aile yapısının oluĢturulması ve sürdürülebilmesi, eĢler arasındaki iliĢkinin saygı ve
sevgi temeline dayalı olması ile ve her Ģeyden önce eĢlerin birbirlerine karĢı destekleyici
davranmalarıyla mümkün olabilir. Sağlıklı bir aile yapısının olduğu ortamda, birbirine karĢı destekleyici
davranan eĢler, hem kendi ruh ve beden sağlıklarını koruyabilir ve iĢsizlik, yoksulluk, aile içi çatıĢmalar
gibi zorlanmalı durumlarla daha kolay baĢ edebilirler; hem de kendi çocuklarına karĢı daha destekleyici
davranabilir ve onların bütün halinde geliĢmelerine katkıda bulunabilirler.8
Literatür taraması problemin önemini gösterme, araĢtırmanın desenini geliĢtirme ve araĢtırma
bulgularını önceki bilgiyle iliĢkilendirme amacıyla yapılır9. Bu araĢtırma, genel bir değerlendirmeyle
toplumlar için, daha özele inerek toplumun çekirdeğini oluĢturan aileler için özel bir önem taĢımaktadır.
Bu çerçevede, bu çalıĢmanın amacı, hem eĢler arası iletiĢim uygulamadaki tecrübelerinden hem de
daha geniĢ olarak literatürden faydalanarak, mutlu birliktelik için sağlıklı kiĢilerarası iletiĢim sürecini
gerçekleĢtirebilmeleri ve baĢarmaları ile ilgili bazı yol gösterici genel kurallara ulaĢmaktır.
ARAġTIRMANIN AMACI
BaĢarılı bir araĢtırma; araĢtırmanın kaynağı olan, bilgi, düĢünme ve araĢtırmaya dayanır. Bu sebepten
dolayı literatür tarama, araĢtırma çalıĢması sürecinde önemli bir adımdır. Bir literatür tarama, teorik,
konseptsel bir özet, analiz ve yorumdur. Bu çalıĢma, orjinal çalıĢma ile devam eden çalıĢma arasında
köprü oluĢturmakla birlikte bir yapı oluĢturur.10
Dünya nüfusunun hemen hemen tümü toplumun en temel taĢı olarak kabul edilen aile birimleri halinde
yaĢamaktadır. Bu nedenle ülkelerin kalkınması toplumun çekirdeğini oluĢturan ailelerin içinde
bulundukları toplumsal çerçeve içersinde en güzel fotoğrafa sahip olmaları ve bu fotoğrafı yaĢam
pratiğine geçirebilmesi ile doğru orantılıdır, bu da toplumsal kalkınmanın önemli bir ölçütüdür. Bu
nokta da eĢlerin aile kavramını hissedebilmeleri, daha da ötede içselleĢtirmeleri açısından mutlu
birliktelik için sağlıklı kiĢilerarası iletiĢim sürecini gerçekleĢtirebilmeleri ve baĢarmaları büyük önem
taĢımaktadır.
Bu çalıĢma ile de, eĢler arası iletiĢim sürecindeki engeller tartıĢılarak aĢılmasına iliĢkin öneriler
sunulması amaçlanmaktadır.
ALAN YAZINI
Bu çalıĢmada; Türk aile iliĢkileri içerisinde eĢler arası iletiĢim düzeylerini açıklamak üzere; problemin
önemini gösterme, araĢtırmanın desenini geliĢtirme ve araĢtırma bulgularını önceki bilgiyle
iliĢkilendirme amacıyla literatür 4 baĢlık altında toplanmıĢtır.
5
6
7
8
9
10
Türkiye‟de Aile (Sonuç Bildirgesi) http://www.sekam.org.tr/sempozyum-sonuc-bildirisi-cn100.html (EriĢim Tarihi
21.04.11).
Canan ESKĠN ve Tuba KESKĠN, Aile Psikolojisi Dersi, Adli Psikoloji YayınlanmamıĢ Yüksek Lisansı, Maltepe
Üniversitesi (Nisan,2009).
A.g.e
Ġbrahim YILDIRIM, EĢ Destek Ölçeğinin GeliĢtirilmesi, Psikolojik DanıĢma ve Rehberlik Dergisi, 3 (22), (2004), 1925.
Literatür Tarama Kaynakları , http://www.genbilim.com/content/view/1381/39, EriĢim Tarihi 22.04.2011.
A.g.e. EriĢim Tarihi 22.04.2011.
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
1877
www.iconte.org
Birinci bölümde eĢlerarası iletiĢimi daha iyi anlayabilmek için genel çerçevede iletiĢimin tanımı ve
kapsamı, iletiĢimin amacı önemi, iletiĢimin temel özellikleri açıklanmaya çalıĢılmıĢtır.
Ġkinci bölümde eĢlerarasındaki iliĢkilerin aile içerisinde gerçekleĢtiğini göz önünde bulundurarak aile
çalıĢmalarına iliĢkin çalıĢmalara değinilmiĢtir.
Üçüncü bölümde aile iliĢkileri içerisinde eĢlerarası iletiĢimde etkisi olan çocuk iletiĢimine değinilerek
çocuk-aile iletiĢimi çalıĢmaları açıklanmıĢtır.
Son olarak bu çalıĢmanın temel konusu olan eĢlerarası iletiĢime iliĢkin çalıĢmalar; evlilikte iletiĢim
hataları, dinlemenin ve seviyeleri, iletiĢim hatalarını düzeltmeye yönelik örnekler, doğru ve sağlıklı
iletiĢimin sonuçları evlilikte uyumu etkileyen faktörler baĢlıkları altında açıklanmıĢtır.
ĠletiĢimin Tanımı ve Kapsamı
ĠletiĢim üzerine teorik çalıĢma ailenin dinamiklerini anlamak açısından önemlidir. Çünkü aile birçok
yönden insan iletiĢiminde özgünlükler taĢır. Teorisyenler birçok kavramı karĢılaĢtırmakta ve aile ile
iletiĢim kavramlarını iĢlemektedir. Çünkü herkes onların ne olduğunu bilmekte ama herkes bu
kavramları farklı tanımlamaktadır.11
Toplumsal birer varlık olan insanlar yaĢamları boyunca sürekli baĢkalarıyla iletiĢim halindedirler.
ĠletiĢim aracılığıyla hem kendileri hem de iletiĢim halinde oldukları kiĢiler hakkında yeni bilgiler elde
ederler. Edindikleri bilgiler ıĢığında kendilerine iliĢkin yeni yapılar oluĢtururlar ve bu yapılar
çerçevesinde iletiĢimlerini sürdürürler. Her bireyin baĢkalarıyla kurduğu iliĢkiler kendine özgü
olduğundan, her bireyin kendine özgü yapılar oluĢturacağı varsayılır. Bu yapıların, bireyin iletiĢim
tarzının nasıl olacağını belirlemede önemli bir yerinin olduğu söylenebilir. ĠletiĢim tarzı; bireyin
kendisini, baĢkalarını ve dıĢ dünyayı algılama tarzı ile yakından iliĢkilidir. Algılama tarzının oluĢumu,
bireyin sahip olduğu değerlendirme gücü, yakın çevresinden aldığı mesajlar ve bu mesajları
yorumlamasının etkileĢimi ile ilgilidir. Bunun yanında, bireyin çevresindekilerinin iletiĢim tarzları da
önemli bir referanstır. Bu nedenle, iletiĢim tarzının öğrenilen bir yönünün de olduğu görülmektedir.12
YaĢamak baĢlı baĢına iletiĢim ağını, iletiĢim etkinliklerini içeren bir olaydır. Var olduğumuz anda
çevreyle sürekli iletiĢim içine gireriz. Bilmeden çevremizi etkilemeye, değiĢtirmeye, yine bilinçsizce
etkilenmeye, çevremize uyarlanmaya baĢlarız.
Bu iki yönlü alıĢveriĢ ömür boyu süre gider. KiĢiliğimizi iletiĢim alıĢkanlıklarımızla, iletiĢim çabalarımızla
ortaya koyarız. Bildiklerimiz, duyduklarımız, yapabileceklerimiz iletiĢim tavrımızla belirlenir. KiĢiler arası
iliĢkilerin aracı da iletiĢimdir: anlamak, öğrenmek, anlatmak, baĢkalarına ulaĢmak için iletiĢimi
kullanırız. 13
Genel olarak iletiĢim, bireyler, gruplar ve toplumlar arasında söz, yazı, görüntü ile el-kol hareketleri vb.
simgeler aracılığı ile duygu ve düĢüncelerin karĢılıklı olarak iletilmesini sağlayan bir etkileĢim sürecidir.
Ġki insanın birbiriyle konuĢması, bakıĢması, birbirine dokunması, gülümsemesi ya da kaĢlarını çatması
vb. birer iletiĢimdir. Her iletiĢim insanlar arsında bir iliĢkinin kurulmasına yol açar. 14
ĠletiĢim sürecinde kaynak, kanal, ileti, alıcı ve geri bildirim esastır. Kaynak, iletiyi oluĢturan ve bir kanal
ile hedef kitleye ulaĢtıran birim olarak tanımlanmaktadır. Kanal, kaynakla alıcı arasındaki iletinin
aktarılmasını sağlayan yoldur. Ġleti, kaynak ile alıcı arasındaki iliĢkiyi sağlayan öğedir. Harf, rakam, ses
tonu, yüz anlatımı, her çeĢit görsel, iĢitsel anlatımlar, bu arada dokunma kaynağın alıcıya gönderdiği
duygu, düĢünce ve davranıĢların kodlanmıĢ halidir. Ġletinin ulaĢması istenen kiĢi ya da gruba alıcı
denmektedir. Geri bildirim ise alıcının iletiye verdiği yanıt olarak tanımlanabilmektedir.15
11
12
13
14
15
Ferihan ÖZMEN, Algılanan Aile Ġçi ĠletiĢim Biçimlerinin Ergenlerin Benlik Saygısına Etkisi ve Bir Uygulama
Örneği, Yüksek Lisans Tezi EskiĢehir, 2007, s. 12
Çam, S., “ĠletiĢim Becerileri Eğitimi Programının Öğretmen Adaylarının Ego Durumlarına ve Problem Çözme
Becerisi AlgılarınaEtkisi”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitimde Psikolojik Hizmetler Anabilim Dalı
Doktora Tezi, s.1, Ankara, 1997
Ayseli USLUATA, ĠletiĢim. Ġstanbul: ĠletiĢim Yayınları. 1994, s. 31
Abdullah SÜRÜCÜ, Anne-Baba Çocuk ĠletiĢimi, Odunpazarı Belediyesi Yayınları-10 Eğitim Dizisi-3
ÖZMEN, a.g.e. s. 20.
1878
www.iconte.org
Yaygın olarak kullanılan sınıflamalardan birine göre iletiĢim dört ana gruba ayrılır.16




ÖzkiĢisel iletiĢim
KiĢilerarası iletiĢim
Örgüt içi iletiĢim
Kitle iletiĢimi
ĠletiĢimin Amacı ve Önemi
ĠletiĢim her Ģeyden önce, insanın kedini bir insan olarak gerçekleĢtirmesi ve sosyal süreçlere girmesi
bakımından önemlidir. ĠletiĢim sayesinde insanlar zihinlerindeki kavram ve fikirleri açığa vurma, onları
paylaĢma ve değerlendirme olanağına sahip olurlar. BaĢkalarını etkileme ve onlardan etkilenme,
yararlanma, yararlı olma ve bir baĢarı gösterme iletiĢim sayesinde mümkün olur. Ġnsanlar arasında
yaĢanan iliĢkilerin sürmesi iletiĢim sayesinde mümkün olur.17. Ġnsanda iletiĢim kurma ihtiyacı, çevreyi
etkileme isteğinden kaynaklandığından ister bilgiyi yaymak, ister eğitmek, ister eğlendirmek ya da
yalnızca anlatmak olsun asıl amaç bilgi verme ve karĢıdakini etkilemektir. 18. Berlo’ya göre “amaçlı
olarak etkilemek, değiĢtirmek için iletiĢim kurarız”. Böylece birey için iletiĢimin temel amacı, kendisi ile
çevre arasında baĢlangıçta kendisi için olumsuz olan iliĢkiyi etkileyebilmek, yönlendirebilmek, eĢ deyiĢle
dıĢ güçlerin hedefi olmak yerine kendisini güçlü kılabilmeyi sağlayabilmektir. Bu bağlamda iletiĢim,
insanın çevresi ve kendi yaĢamı üzerine etkin belirleyici olabilme çabasını yansıtır.19
ĠletiĢimin Temel Özellikleri
ĠletiĢim üzerine yapılan çalıĢmalar, iletiĢimin üç temel özelliğinin olduğunu göstermektedir. Bunlardan
ilki iletiĢim etkinliğinin insanları gerektirmesidir. ĠletiĢim ancak insanların birbirlerini anlama ihtiyaçları
sayesinde kurulabilir. Ġkinci olarak iletiĢim, paylaĢmayı gerekli kılar; yani iletiĢimde gönderici ve alıcı,
mesajın ortak bir anlamı üzerinde anlaĢmalıdırlar. Son olarak, iletiĢim semboliktir. Semboller; jestler,
mimikler, sesler, harfler, rakamlar ve sözcüklerdir. Alıcı ve gönderici mesaja aynı anlamı verdikleri
zaman tam olarak iletiĢim ortaya çıkar. 20
Bireysel Açıdan
Gereksinimleri karĢılamak, çıkarları korumak, amaçlara ulaĢmak için bir araç olarak kullanılabilir. Anlık
bir gereksinimi ya da uzun sürede ulaĢılabilecek bir amacın gerçekleĢmesini de sağlayabilir. DeğiĢiklik
yaratmak için, koĢulların değiĢtirilmesi için iletiĢim bir araç olabilir. KiĢinin kendisini estetik yönden
açıklaması, yaratıcılığını simgeleĢtirmesi için yararlanılır. KiĢinin kendisini tanımasına, kendisini
bulmasına da yardımcı olabilir, iletiĢim kurarken kiĢi kendi inançlarını, duygularını da daha iyi
çözümleyebilir. Alıcı rolü üstlenen birey yine iletiĢim sayesinde bilgi toplayıp seçim yapma olasılığını
arttırabilir.21
Toplumsal Açıdan
Toplumsal açıdan iletiĢim süreci Laswell’e göre üç iĢlev görmektedir:
 Çevreyi denetleyerek toplumun da değerlerini denetlemekte,
 Toplumun bireyleri arasında etkileĢimi sağlamakta,
 Toplumsal geleneklerin sürdürülmesine yardımcı olmaktadır.22
ĠletiĢimin Temel Becerileri
Ġnsan hayatı boyunca; sayısız Ģekilde gerçekleĢtirilen iletiĢim sürecinin bir dizi becerileri ve faydaları
vardır. Bu becerilerin veya yeteneklerin çoğu alıĢkanlık ve refleks düzeyinde yetilere dönüĢmüĢtür. 23
16
17
18
19
20
21
22
23
Üstün DÖKMEN ĠletiĢim ÇatıĢmaları ve Empati. Ġstanbul: Sistem Yayıncılık, 2001, s. 36.
TUTAR, H., YILMAZ, M. K. ve ERDÖNMEZ, C. Genel ve Teknik ĠletiĢim. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2003,s. 18
TUTAR, H., YILMAZ, M. K. ve ERDÖNMEZ, C., a.g.e., s. 23.
ĠletiĢim ve iletiĢim Becerileri, http://www.pdrciyiz.biz/iletisim-iletisim-becerileri-t4976.html, EriĢim Tarihi 23.04.2011
A.g.e. EriĢim Tarihi 23.04.2011
Açıköz, H.M. Etkili ĠletiĢim. Ankara: Elis Yayınları. 2005.
1879
www.iconte.org
Benzer bir Ģekilde Özer; iletiĢimin insanlar arasında olması gereken ama yeterince olmayan bir
beceriler bütünü olduğunu ifade etmiĢtir. Aynı yazara göre iletiĢim becerisi olaylara farklı açılardan
bakabilme esnekliğini gerektirir. ĠletiĢim becerisi kiĢiden karĢı karĢıya kaldığı olayla ilgili olası bakıĢ
açılarını ve tanımlamaları araĢtırmayı, soruĢturmayı ve bütünleĢtirmeyi içerir. Bu beceriyi kazanmıĢ
birisi kendisine yöneltilen bir uyarı, eleĢtiri veya Ģikâyet karĢısında tek açı yerine çok açıdan anlam
verme yeteneğine sahip olabilecektir.24
Günlük yaĢamda kiĢiler arası iletiĢimin sağlıklı olması i1etiĢim çatıĢmalarının ortaya çıkmaması istenilen
bir durumdur. Aksi halde kiĢilerin huzursuz olmalarının yanı sıra zaman ve malzeme kaybı da söz
konusu olabilir. KiĢiler arası iletiĢim becerisini geliĢtirmek amacıyla deneklere verilen eğitimin etkili
olduğu bilinmektedir. Verilen eğitim sonucunda deney grubunda saptanan iletiĢim becerisi artıĢının
kalıcı olup olmadığına bakıldığında söz konusu artıĢın kalıcı olduğu hatta zaman içinde artarak sürdüğü
belirlenmiĢtir.25
ĠletiĢim becerisi, "saygıyı ve empatiyi temel alarak, duygu ve düĢünceleri karĢıdaki kiĢiye maske
takmadan 'ben dili' ile iletebilme, etkili dinleyebilme, somut konuĢarak uygun bir biçimde kendini
açabilme, 'ben' savaĢımı vermeden baĢkalarını küçük görmeden kendi haklarını koruyabilme, sözel
mesajlarla sözel olmayan mesajlar arasında tutarlılık sağlayabilme biçiminde bireyin, karĢısındaki
kiĢilerle doyum verici iliĢkiler kurabilmesini sağlayan ve baĢkalarından olumlu tepkileri getiren, bireyin
toplum içinde yaĢamasını kolaylaĢtıran öğrenilmiĢ davranıĢlar" olarak tanımlanabilir.26
ĠletiĢim becerisi tanımından hareketle, iyi ve etkili bir iletiĢim kurabilmek için;










ĠletiĢimde bulunulan kiĢilere saygı duymak,
Empatik anlayıĢla yaklaĢabilmek,
Etkin dinlemeyi sağlamak
Etkin dinlemeyi sağlamak,
Uygun bir biçimde kendini açmak,
Sözel ve sözel olmayan mesajlarında uyumlu olmak,
"Ben Dilini" kullanmak,
Atılgan davranıĢ göstermek,
Saydam olmak-maske takmamak,
Somut konuĢmak ve "Tam ve Tek Mesaj Yollama" becerisine sahip olmak
gerekir. 27
AĠLE ÇALIġMALARINA ĠLĠġKĠN TÜRK AĠLE YAPISI
Aile tiplerini temel olarak iki an kategoriye ayırabilir; Büyük aile - Küçük aile Küçük aile kent ortamında
oluĢan bir aile tipidir. Çekirdek aile bu kategoriye dahildir. Yani anne baba çocuktan oluĢan aile
örneğidir. Büyük aile kırsal ortamda oluĢmuĢ ve geleneksel geniĢ aile tipini bünyesinde barındıran aile
tipidir. 28
Türk aile kavramında iki temel kavram vardır. Aile ve sülale kavramı. Türklerin ĠslamlaĢtırılmasından
önceki dönemde ikamet birliğine sahi olmayan göçebe toplumda ise ilk olarak aĢiret ve kabile kavramı
vardı. YerleĢik hayata geçmeyle birlikte oluĢan ve tarım toplumunun özelliklerini taĢıyan sülale
kavramı, köy kavramının ve küçük birimlere yerleĢmesiyle büyük aile kavramına dönüĢmüĢtür. 29
Büyük aile akrabalık bağları kuvvetli, erkeğin liderliğini barındıran, yaĢlı erkeğin ya da erkeklerin ailenin
sorumluluğunu üstlendiği geleneklere bağlı aile tipidir. Bu tip ailelerde ana, baba, çocukların yanında
evlenen bütün oğulların eĢleri onların çocukları, büyük anne büyükbaba, hala amca hep beraber
yaĢadıkları aynı tencereden yemek yiyen aile tipini oluĢturur. Ancak II. Mahmut dönemiyle birlikte
baĢlayan reformist hareket, toprak reformunu da oluĢturmuĢ, bu bağlamda çıkan erkek çocuklara
24
25
26
27
28
29
Abdulkadir ÖZER, ĠletiĢimsizlik Becerisi. Ġstanbul:Sistem Yayıncılık. 2001.
DÖKMEN, a.g.e. s. 58
Türkiye‟de Aile Yapısı , http://www.genbilim.com/content/view/1709/38/, EriĢim Tarihi 23.04.2011
1880
www.iconte.org
arazilerin eĢit olarak paylaĢtırmayı öne süren arazi Kanunnamesi’nin çıkmasıyla birlikte artık bu
geleneksel geniĢ aile tipi yerine kök aile daha anne ve baba ve çok sayıda çocuktan oluĢan yine büyük
aile tipinin en küçük unsuru olarak toplumuzda ortaya çıkmıĢtır. Günümüzde, aynı tencereden yemek
yiyen ancak büyük aileden sosyal ve ekonomik bakımdan kopmamıĢ, sadece fiziksel koĢullar açıĢından
geleneksel ailenin uzantısı sayılabilecek küçük aile sayısı önemli derecede fazladır. Günümüzde Türk
aile yapısının incelenmesinden önce küçük aile yapısını incelemek batı toplumundaki aile yaĢantısını
anlamada ve Türk aile yapısındaki yöneliĢi anlamada etkili olacaktır.30
Küçük aile akrabalık bağlarının görece önemini yitirdiği, kentsel alanda yaĢayan insanların kurduğu,
sanayi ticaret hizmet sektöründe çalıĢan insanlardan oluĢan, karar alma mekanizmalarının aile içindeki
üyeler arasında paylaĢtırıldığı aile çeĢididir. Küçük ailede hem sayı hem de görevler açısından sınırlılık
söz konusudur. Bununla beraber, Türkiye gibi toplumsal değiĢmenin hızla yaĢandığı, geliĢmekte olan
toplum modelinde geleneksel geniĢ aile özelliklerinin de bir arada yaĢanıyor olmasını doğal karĢılamak
gerekir. 31 Aile içi iliĢkilerde karĢılaĢılan sorunlar aile yapısının ve görevlerin netleĢ- memesinden
kaynaklanır. Bu anlamda geleneksel cinsiyet rollerinin de değiĢmesi kaçınılmazdır. Bu da değiĢen
bireyle değiĢen ve değiĢmeye direnen toplum arasında çatıma yaratmakta, çekirdek aileden
tamamlanmamıĢ aileye doğru giden yani boĢanmıĢ ailelere doğru bir geçiĢ doğurmaktadır.32
Aile Ġçi ĠletiĢim
Bireyin geliĢinde ve eğitiminde birçok görevi ve iĢlevi olan aile, iletiĢim bakımından da çok önemli bir
kurumdur. Çünkü çocukların iyi bir geliĢme gösterebilmeleri için anne-baba çocuklar arasında etkili bir
iletiĢim kurulması gerekmektedir.33
Aile, iç içe iliĢkilerin en sık ve kuvvetli olarak yaĢandığı bir kurumdur. Hiçbir sosyal topluluğun fertleri
arasındaki bire bir iliĢkiler aile fertlerininki kadar sıkı olmaz.34
Her ailenin kendine özgü özellikleri olmakla birlikte, tüm ailelerde bulunan genel nitelikler Ģu Ģekilde
sıralanabilir.35
 Aile, evrensel bir kurumdur. Aile bütün toplumsal yaĢam biçimlerinde en çok
evrensellik özelliği göstermektedir. Her toplumda ve toplumsal geliĢmenin
her döneminde var olagelmiĢtir.
 Aile, duygusal bir temele dayanmaktadır. Aile kökleri organik yapımızda var
olan karmaĢık duygularla temellendirmiĢtir. Bunlar soyu sürdürme isteği,
annelik, babalık ve arkadaĢlık, ana babalık duygularıdır.
 Aile, Ģekillendirme özelliğine sahiptir. Çocuğun kiĢilik yapısı aile içinde
geliĢir. Birçok alıĢkanlık ailede geliĢir, ailede kazanılır. SosyalleĢme olayı da
ailede kazanılır.
 Ailenin kapsamı sınırlıdır. Aile biyolojik koĢullar çerçevesinde sınırlı bir
büyüklüğe sahiptir.
 Aile, toplumsal yapı içerisinde çekirdek özelliği taĢımaktadır.
 Aile üyelerinin sorumlulukları vardır. Aile, üyelerinden diğer birliklerde
görülmeyen sürekli ve çok sayıda isteklerde bulunur. Ailenin üyelerinden
beklentileri vardır ve bu yaĢam boyu sürer.
 Aile, toplumsal kurallarla çevrilidir. Aile toplumsal yasakların ve yasaların
Ģekillendirdiği bir sosyal düzendir.
Devito‟ya Göre Aile Ġçi ĠletiĢim Biçimleri
Devito da aile içi iletiĢim biçimlerini sınıflandırmıĢtır. Devito’ya göre aile içi iletiĢim biçimleri dört grupta
toplanmaktadır. 36
30
A.g.e.
31 A.g.e. EriĢim Tarihi 23.04.2011
32
33
Aile ve insan ĠliĢkileri, http://www.buzlu.org/aile-ve-insan-iliskileri, EriĢim Tarihi 23.04.2011.
34
Eröz, Mehmet, Ġktisat Sosyolojisine BaĢlangıç, Ġstanbul, Fakülteler Matbaası, 1977.
35
1881




www.iconte.org
EĢitlikçi iletiĢim biçimi
Dengeli dağılan iletiĢim
Dengesiz dağılan iletiĢim biçimi
Tekelci iletiĢim biçimi
EĢitlikçi ĠletiĢim Biçimi
Birincil iliĢkilerin sınanmasına iyi bir hareket noktası oluĢturan eĢitlikçi iletiĢim biçiminde, her birey
iletiĢime eĢit bir katılım göstermektedir. Böylece aile üyeleri birbirleriyle güvenli ve ahenkli bir uyum
sağlamaktadırlar. Benliğin dıĢa vurulması sürecinde her birey, diğerine katılmaktadır. Bireyler hemen
her konuda, duygu ve düĢüncelerini ortaya koydukları için, beklentilere uygun rollerin yerine
getirilmesi süresince deneyimin artırılması, aile çatıĢmalarının unutulması öfkenin artmasına engel
olunması konularında yardımcı bir iletiĢim biçimidir.
Dengeli Dağılan ĠletiĢim Biçimi
Ailede belirli alanlarda uzman olan aile üyeleri, bir yandan bu yöndeki rollerini daha iyi yerine
getirirken, diğer yandan da ailenin çeĢitli gereksinimlerini karĢılamıĢ olmaktadırlar. Dengeli dağılan
iletiĢimin ortaya çıkmasında diğer bir koĢul ise, kadın ve erkeğin uzmanlık alanlarının eĢit dağılım içinde
olmasıdır.
Dengesiz Dağılan ĠletiĢim Biçimi
Bireylerden biri, bu iletiĢim biçimiyle daha dominant hale gelmektedir. Bu kiĢi karĢılıklı iletiĢim
alanlarının yarısından çoğunda daha etkili olmaktadır. Aynı zamanda iliĢkilerin kontrolünde düzenleyici
olmaktadır. Çünkü bu kiĢi daha akıllı ve daha bilgilidir. Aile içi karar dağılımında odak oluĢturmaktadır.
Tekelci ĠletiĢim Biçimi
Bazı toplumlarda aile hacmi oldukça büyümüĢtür. Çünkü iki ya da üç kuĢaktan aile üyesi ve onların
çocukları bir arada yaĢamaktadırlar. Geleneksel aile olarak adlandırılan bu aile, toplumsal bir birlik
olmaktadır. Aile içinde evin en yaĢlı erkeği, baĢat bir karakter kazanmıĢtır. Bu otorite sahibi kiĢi,
iletiĢimde diğerleriyle konuĢmaktan çok yalnızca kendi düĢüncelerini bildiren, azarlayan kiĢi olmaktadır.
Bazı durumlarda, diğer aile üyelerinin fikirlerine baĢvursa bile, sonuçta yine kendisi haklıdır.
Aile, toplumun da bir parçasıdır ve doğal olarak toplumun sosyal yapısına, değerlerine ve normlarına
bağlıdır. ToplumsallaĢmaya ilk adımını attığı aile içinde birey, pek çok engelle karsılaĢıp, çatıĢmalar
yasamakta, aynı zamanda yaĢadığı etkileĢimler sayesinde geliĢip olgunlaĢmakta ve bir anlamda
iĢlevlerini etkili biçimde gerçekleĢtirme durumuna gelmektedir.37
Bu sebeple, ailelerin diğer önemli bir iĢlevi de, yasam Ģartları sürekli değiĢirken, aile üyelerinin, hayatta
kalmaları için bu değiĢen Ģartlara, birbirlerinin uyumunu sağlamaktır. Anderson ve Sabatelli ailenin bu
merkezi iĢlevini olumlu olarak etkileyeceğini düĢündükleri 5 aile sistemi özelliği belirtmiĢlerdir. Buna
göre, aile üyelerinin;





36
Ortak amaç ve görevlere sahip olduğunda,
Bir aile tarihi bilincini paylaĢtıklarında,
Bir diğeriyle duygusal iliĢki yaĢandığında,
Bireysel ve ortak ihtiyaçlarını karĢılamak için stratejiler bulduklarında
(5)Ailenin alt sistemleri içinde ve arasında esnek sınırlarla canlılığını
sürdürdüklerinde ailenin iĢlevselliğinin daha etkili olacağını ileri sürerler. 38
Devito J. A. Human Communication, Basic Course. New York, Harper and Row Publishing, 2001.
37
IĢıl BULUT Ruh Hastalığının Aile iĢlevlerine Etkisi. BaĢbakanlık Kadın ve Sosyal Hizmetler MüsteĢarlığı Yayınları, Ankara,
1993.
38
RIGAZIO-DIGILIO, S. Family Counseling and Therapy: Theoretical Foundations And Issues of Practice.
Theories of Counseling and Psychotherapy. Ivey E.A., D’Andrea M. Ivey, M.B. Allyn ve Bacon, 2002.
1882
www.iconte.org
ÇOCUK ÇALIġMALARINA ĠLĠġKĠN ÇALIġMALAR
Çocuk aileyi yansıtır. Aile içindeki bireylerin kiĢilik yapısı çocuğun kiĢiliğini Ģekillendirir. Yani aile iletiĢim
becerilerini kullanmazsa çocukta iletiĢim becerilerini kullanamaz. Dolayısıyla çocuk hem ailede hem de
sosyal çevrede sürekli çatıĢma içine girer. O halde aile çocuğa nasıl eğitim vermeli, çocukta nasıl
sağlıklı bir kiĢilik oluĢturabilmelidir? Elbette ki her anne baba çocuğunu en iyi Ģekilde yetiĢtirmek ister.
Çocuğuna iyi niyetle yaklaĢmaya çalıĢır. Ama Burada ailenin vereceği iyi bir eğitim, çocuğuyla kurduğu
sağlıklı iletiĢim becerilerini kullanmasına bağlıdır. Bu sağlıklı iletiĢimi çocukla kurabilmek için önce onu
tanımak ve onun temel gereksinimlerine saygı duymak gerekir. Aile bir iliĢkiler sistemidir.39
Koerner ve Fitzpatrick tarafından oluĢturulan aile içi iletiĢim Ģemasında samimiyet, etkileĢim, dıĢ
etkenler ve bireysellik yer almaktadır. Buna göre aile ikiye ayrılmaktadır. Bunlar, diyalog odaklı aile ve
uyumluluk odaklı aile Ģeklinde ayrılmaktadır.40
 Diyalog Odaklı Aile
 Uyumluluk Odaklı Aile
Diyalog odaklı ailede çocuk açık iletiĢim için desteklenir ve çocuğa cesaret verilmektedir. Sosyal
iliĢkilere olumlu katılım söz konusudur. Aileler çocuklarının sosyal alanda yeterli, problem çözebilen,
liderlik kabiliyeti yüksek olan bireyler olmalarını istemektedir. Onaylama, duyguların ifadesi, çocukların
özgürce iletiĢim kurmaları ve kural üretebilmeleri teĢvik edilmektedir.
Uyumluluk odaklı ailede ise çocuk onaylamaya zorlanır ve sosyal iliĢkilere olumsuz katılım söz
konusudur. ÇatıĢmadan kaçınılır, duygular açığa vurulmaz, çatıĢma sürecinde sosyal destek beklentisi
vardır. Açık iletiĢimden kaçınılmaktadır. Ailedeki güç hiyerarĢisine çocuklar uymak zorundadır.
Kendilerini engellenmiĢ ve çekingen hissetmektedirler.41
Sağlıklı bir iletiĢimin olduğu ailelerde yetiĢen çocukların kiĢilikleri daha geliĢmiĢ, sosyal uyumları daha
iyi, sürekli olarak büyük anlaĢmazlıkların yaĢandığı, huzursuz aile ortamlarında yetiĢen gençlerin ise
kiĢilikleri az geliĢmiĢ sosyal uyumları bozuk ve okul baĢarılarının da daha düĢük olduğu
görülmektedir.42
Yüksek uyumluluk odaklı aileler geleneksel aile yapısı gösterir. Aile yapısı hiyerarĢiktir. Aile içi iletiĢim,
dıĢ dünyayla iletiĢimden daha önemli görülür. Aile üyeleri arasında kaynak ve para paylaĢımı yapılır.
Bireysel iĢler aile zamanına uygun olarak koordine edilmeli, ailede geçirilen zamanın maksimum
derecede olması sağlanmalıdır. Aile üyeleri kiĢisel ilgilerini buna göre ayarlamalıdır.
Ebeveynlerin aldıkları kararlara çocuklar uymalıdır. Uyumluluk odaklılığın az olduğu ailelerde hiyerarĢi
yoktur. Bireysel alana önem verilir. Aile kuralları bireysel kurallar kadar önemli değildir. KiĢisel geliĢimin
desteklenmesi söz konusudur.
Aile Ġçi ĠletiĢim Teorisi arasındaki değiĢimlere göre aile iletiĢim biçimleri dört gruba ayrılmıĢtır:
HoĢgörülü, AnlayıĢlı Aile
Hem diyalog, hem uyumluluk odaklı ailedir. Onaylama ve hiyerarĢi söz konusudur. Açık iletiĢim ve yeni
fikirler üretmek esastır. Bu ailedeki ebeveynler, çocuklarıyla çok ilgilidir. Onların söylediklerini dikkate
alırlar. Karar alma sürecinde çocukların kararları da önemlidir. Çocuklarını dinler, onlara zaman
ayırırlar. Aldıkları kararların nedenlerini, kendi inanç ve değerlerini açıklarlar.
39
40
41
42
(http://www.rehberlik.biz/etkili-aile-iletisimi-2 . EriĢim Tarihi 23.04.2011
Ritchie, D. L., (August 1991), “Family Communication Patterns: an Epistemic Analysis and
Conceptional
Reinterpretation”, Communication Research, Vol.18, No.4.
Elwood, Terrisa D. & Schrader, David C. “Family Communication Patterns and Communication Apprehension”, Journal
of Social Behaviour & Personality 13 (3), Ekim, 1998.
Elmacıoğlu, Tuncer. “Aile Ġçi ĠletiĢimin, Gencin Okul BaĢarısına Etkileri”, YayınlanmamıĢ Yüksek lisans tezi, Ġstanbul
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Yapı ve Sosyal DeğiĢme, Ġstanbul, 1992
1883
www.iconte.org
Çoğulcu Aile
Bu tür ailelerde diyalog odaklılık fazla ama uyumluluk azdır. Çocuklar kontrol edilmez. Kendi kararlarını
kendileri verir. Ġki taraf da birbirini destekler. Ya çocukların görüĢü kabul edilir ya da onlar da karar
alma sürecine dâhil edilirler.
Koruyucu Aile
Diyalog odaklılık az, uyum odaklılık fazladır. ĠletiĢimde ebeveynlerin otoritesi ve sorumlulukları ağır
basar. Açık iletiĢim azdır. Ebeveynler karar alır ve çocuklara bu kararları açıklayacak kadar değer
vermezler.
Dağınık Aile
Diyalog ve uyum odaklılık azdır. Ailedeki üyeler yalnızca birkaç konuda konuĢabilir. Aile üyeleri kendi
kararlarını kendileri alır. Çocukların kararları pek önemli değildir. BoĢanmıĢ ailelerde görülür.
Sağlıklı ailede, her çocuğun kendine özgü bir kiĢiliği olduğu bilinir ve kabul edilir. Çocuklar belli bir
kalıba sokulmak için zorlanmazlar. Her bireyin farklı uğraĢları ve iliĢkileri vardır. KuĢaklar arasında
düĢünce farklılığına saygı duyulur. Çocuklar baĢkalarıyla karĢılaĢtırılmazlar ve karĢılaĢtırmanın doğru
olmadığını öğrenirler. Bireyler arasında, özellikle anne-baba ile çocuklar arasında sağlıklı bir iletiĢim ve
diyalog vardır. Çocukların her türlü duygu ve düĢüncelerini açıklamalarına izin verilir. Aileyi ilgilendiren
her konuda çocuklara bilgi verilir. Sağlıklı ailelerde herkesin hem mekansal, hem de psiko-sosyal
yönden bir yeri vardır. Sağlıklı ailede koĢulsuz bir sevgi vardır. 43
Çocukların iyi bir geliĢme gösterebilmeleri için ana-baba ile çocuklar arasında etkili bir iletiĢimin
kurulması gerekmektedir. Etkili bir iletiĢim, aile üyelerinin karĢılıklı olarak birbirlerinin düĢüncelerini ve
duygularını anlamalarını sağlar; iĢbirliği, yardımlaĢma ve paylaĢma davranıĢlarına yol açar; çocukların
geliĢmesi için uygun bir ortamın oluĢmasına neden olur. Ġyi bir iletiĢimin gerçekleĢtiği aile ortamında
çocuklar özerk ve bağımsız bir kiĢilik geliĢtirirler; düĢüncelerini ve duygularını açıklama özgürlüğü ve
alıĢkanlığı kazanırlar.
Buna karĢılık etkili bir iletiĢimin oluĢturulamadığı, iletiĢim engellerinin yer aldığı bir aile ortamında
çocukların geliĢimi engellenir. Çocuklar özgürce düĢünemeyen, düĢüncelerini ve duygularını açıkça dile
getiremeyen bağımlı bir birey olurlar; ileride çeĢitli sorunlarla ve uyum güçlükleriyle karĢılaĢırlar.44
Ġyi bir çocuk yetiĢtirmek isteyen ebeveynlerin, öncelikle etkin iletiĢim becerilerini geliĢtirmiĢ olmaları ve
çocukla iyi bir iletiĢim kurmaları gerekmektedir. Anne-baba, çocukla iletiĢim kurarken, çocuğun sözel
ve sözel olmayan iletilerine dikkat etmeli ve çocuğu dinlemelidir. Böyle bir ailede yetiĢen çocukta
istenmeyen davranıĢlar daha az görülecek ve çocuk ailede iletiĢim becerilerini kazanmıĢ olacaktır.
Sonuç olarak, iyi çocuk yetiĢtirmek ve iyi anne-baba olmak iyi bir iletiĢimle sağlanabilir.45
Çocuklarla iletiĢim kurabilmek, galiba ebeveynlerin en önemli becerilerinden biridir. Çocuklar neler
hissettiklerini anne-babalarıyla konuĢabileceklerini düĢünürlerse, kendilerine değer verildiğini ve
kontrol edildiklerini hissederler. Etkili iletiĢim, çocuklara değer vermeyi, problemleri çözmeyi ve
baĢkalarıyla iyi geçinmeyi öğretmek için temel bir kuraldır.46
Ülkelerin kalkınması ve toplumun çekirdeğini oluĢturan ailelerin güzel bir fotoğrafa sahip olmaları için
ebeveynlerin çocuklarıyla kurdukları iletiĢim düzeyleri önemlidir. Bunun yanı sıra çocukların anne
babalarının iliĢkilerine etkileri üzerine araĢtırmalar yapılmıĢtır.
Çocuk, evliliğin en önemli boyutlarından birisidir. Çocuğun evlilik üzerindeki etkisini açıklayan iki görüĢ
vardır. Çocuğun evliliğe olumlu etkisi olduğunu savunan görüĢe göre; çocuk, eĢlerin birbirine olan
sevgisinden ortaya çıkar ve çiftin evlilik iliĢkisini zenginleĢtiren zevk ve tatmin kaynağı haline gelir.
Çocuğun evliliğe olumsuz etkisi olduğunu savunan ikinci görüĢ ise, çocukları bir çatıĢma kaynağı ve
eĢler arasındaki yakınlaĢmaya bir engel olarak değerlendirip, böylece çocuğun eĢler arasındaki
43
44
45
46
A.g.e.
A.g.e.
A.g.e.
1884
www.iconte.org
uyuĢmazlıklara yol açtığını savunmaktadır. Yapılan bazı araĢtırmalar bu olumsuz bakıĢ açısını
doğrulamakla birlikte, birçok araĢtırmacı çocuk ve evlilik iliĢkisini inceleyen araĢtırmaların çocuğun
evliliği tehdit edici bir etkisi olduğunu göstermediğini, çocuğun eĢler arasındaki çatıĢmayı arttırdığı,
etkileĢimi azalttığı ve evlilik tatminini azalttığını gösteren araĢtırmalardan hareketle çocuğun evliliği
bozduğu sonucuna varmanın yanlıĢ olacağını, çocuğun eĢler arasında sorunlara yol açmasının, çiftlerin
önceden var olan iletiĢim v.b. sorunlarına bağlı olduğunu belirtmektedir.47
ġener’in yaptığı araĢtırmaya göre; sahip olunan çocuk sayısı açısından eĢlerin evlilik uyum puan
ortalamaları; kadınlarda çocuk sayısı arttıkça evlilik uyum puan ortalamaları giderek azalmaktadır.
Abbott ve Brody de yaptıkları çalıĢmada çocuksuz kadınların özellikle küçük çocuklu olanlara göre
evlilik uyum düzeylerinin daha yüksek olduğunu bulmuĢtur. 48
Erkeklerde ise “bir çocuk” sahibi olanların evlilik uyum puan ortalamaları “çocuğu olmayanlardan” çok
az farkla yüksek olup, “iki çocuk” sahibi olan gruptan baĢlayarak çocuk sayısı arttıkça evlilik uyum
puan ortalamalarının azaldığı görülmektedir. Gerek kadın gerekse erkekler arasında “bir ve iki çocuk”
sahibi olanların evlilik uyum puan ortalamaları “üç ve daha fazla” sayıda çocuk sahibi olanlardan,
“çocuğu olmayanların” evlilik uyum puan ortalamaları ise kadınlarda “iki ve daha fazla”, erkeklerde “üç
ve daha fazla” sayıda çocuk sahip olanlardan önemli düzeyde yüksektir.49
Lawson, Glenn ve McLanahan , White ve arkadaĢları ve Renee tarafından yapılan çalıĢmalarda da
çocuksuz çiftlerin evlilikte sağladıkları doyumun ve mutluluğun çocuklu çiftlere nazaran daha yüksek
olduğu, Kocadere
tarafından yapılan çalıĢmada ise çocuğun evliliğin iyi ve kötü olarak
değerlendirilmesinde belirleyici bir unsur olmadığı bulunmuĢtur.50
EġLERARASI ĠLETĠġĠME ĠLĠġKĠN ÇALIġMALAR
Ailenin temeli karı-koca arasındaki iliĢkidir. Evlilik bir iletiĢim ve etkileĢim sistemi olduğuna göre, bu
sistemin canlılığı, karı koca arasındaki sözlü ya da sözsüz bildirimlerin, mesajların alınıp verilmesiyle
ölçülür. Evlilik iliĢkilerinin doyuruculuğu da temelde eĢler arasındaki iletiĢimin yeterli düzeyde, sağlıklı
ve canlı olmasına bağlıdır. KarĢılıklı anlaĢılma, her evlilik kurumunun temelinde yatan beklentidir.
ĠletiĢim ihtiyacı, iletiĢimsel beklentiler, kadın ve erkekte farklılık göstermez.51
KarĢılıklı etkileĢen, evlilik ve aileyi ilgilendiren konularda fikir birliği yapabilen ve sorunlarını olumlu bir
Ģekilde çözebilen çiftlerin evliliği uyumlu bir evlilik olarak tanımlanır. Dolayısıyla; mutluluk, doyum ve
beklentilerin gerçekleĢmesi, evlilikte karĢılıklı uyum ile mümkündür. Bu nedenle klinisyenler kadar
araĢtırmacılar da evlilik kalitesi ve evlilik uyumunun araĢtırılmasına giderek artan bir ilgi duymaya
baĢlamıĢlardır. Diğer bir terim ise, eğer evlilik devam ediyorsa evlilik kalitesi kavramıdır. Bu kavram
evlilik süresince evlilik iliĢkisinin nasıl olduğu, eĢlerin bu konuda ne hissettiği ve bu durumdan nasıl
etkilendiği ile doğrudan iliĢkilidir. Evlilik uyumu, evlilik doyumu, mutluluğu, evlilik bütünlüğü kavramları
evlilik iliĢkisinin kalitesini tanımlamak için kullanılan kavramlardır. Evlilik kalitesi kavramı evlilik doyumu,
evlilik uyumu ve evlilik bütünlüğünü de kapsayan genel bir kavramdır. 52
Mutlu ve uyumlu bir evlilik her Ģeyden önce sağlıklı ve yeterli bir iletiĢim ve eĢlerin bundan sağladıkları
doyumla gerçekleĢir. Evliliğin kalitesi ve uyumun artırılması konusundaki önemli noktalardan biri
eĢlerden her ikisini de hoĢnut eden iletiĢim türleri ve düzeyi üzerinde eĢlerin anlaĢmaları fikir birliğine
varmaları ve memnuniyet duymalarıdır.53
47
48
49
50
51
52
53
Belsky, J. The Effects of Children on Marriage. In Fincham, F.D. ve Bradbury, T.M. (ed.). The Psychology of Marriage,
New York: Guilford Press, 172-200, 1990. (Kocadere, M. Ġyi ve Kötü Evliliklerin Özelliklerini Belirlemeye Yönelik
Betimsel Bir ÇalıĢma. E.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1995’den alınmıĢtır.) Arzu
ġENER, Ailede EĢler Arası Uyuma Etki Eden Faktörlerin AraĢtırılması, BaĢbakanlık Aile AraĢtırma Kurumu
BaĢkanlığı Yayınları, Ankara, 2002, s.119.
A.g.e. s.120
A.g.e.
A.g.e.
ġENER, a.g.e. s.122
Spainer GB: The measurement of marital quality. Journal of Sex&Marital Therapy, Vol. 5, No. 3, 1979.
ġENER, a.g.e. s. 124.
1885
www.iconte.org
Birbiri ile etkileĢen, evlilik ve aileyi ilgilendiren konularda fikir birliği yapabilen ve sorunlarını olumlu bir
Ģekilde çözebilen çiftlerin evliliği uyumlu bir evlilik olarak tanımlanır. Evlilik uyumu ayrıca çiftlerin
uyumlu birlikteliklerinin sonucu olarak evlilik hayatındaki memnuniyeti ve mutluluğu da tanımlar. Bu
noktada daha genel bir kavram olması nedeniyle evlilik doyumu ile karıĢır. Oysaki çift uyumunda,
evlilik doyumunda olduğu gibi bireylerin öznel algısı değil aralarındaki iliĢkinin niteliği
değerlendirilmektedir. Bu nedenle evlilik uyumunda eĢlerden her birinin iyi bir iliĢki sürdürebilme
kapasiteleri de önemlidir. 54
Evlilikle birlikte; aile, ailenin ortaya çıkıĢı, aile tipleri tartıĢılmaya baĢlanmıĢ, daha sonra ise aile içi ve
eĢler arası iliĢkiler inceleme konusu olmuĢtur.55
Evlilik bağının kurulmasıyla eĢler açısından; aynı evde yaĢama, müĢterek hayatı paylaĢma, birbirlerinin
alıĢkanlıklarını benimseme, yeni alıĢkanlıklar kazanma, toplum içinde evlilik sonucu kazanılan rolleri ve
gereksinimleri yerine getirme söz konusudur.56
Evlilik iliĢkisi, etkileĢim rollerinin ve iletiĢim ağlarının oluĢturduğu bir sistem olarak da görülmektedir.
Sağlıklı aile iliĢkileri kurulmasında ise doğru iletiĢim oldukça önemlidir Ailede iletiĢim; mesajların
paylaĢılması yolu ile zamanla geliĢen, kiĢiler arası iliĢkilerde birlikteliği gerektiren, orga
Ailenin sadakat, paylaĢım, sevgi ve saygı gibi temeller üzerinde sarsılmaz bir Ģekilde inĢa edilmesi
gerekmektedir. 57
Düzenlenecekler
Fletchers’ın yakın iliĢkiler üzerine düĢünceleri teorinin oluĢmasında faydalı olmuĢtur. Romantik iliĢkiler
için Fletcher dört faktör tanımlamıĢtır.58




Ġçtenlik: güven, saygı, aĢk ve etkiyi içerir.
Tutku: Cinsellik ve hayatta kalma güdüsünü içerir.
Bireysellik: Bağımsızlık ve adaleti içerir.
DıĢ faktörler: KiĢisel güven ve çocukları içerir
Bu çalıĢmada bir iliĢki kurarak bir araya gelen kiĢilerin, iliĢkilerinde tatmin olmadıkları yönleri tedavi
etmede kullanabilecekleri bazı iletiĢim teknikleri anlatılmaktadır. Öncelikle bilinmesi gereken Ģey Ģudur:
“ĠliĢkinizi hoĢ tutabilmeniz için yeni bir dile ihtiyacınız yok. Sadece biraz beceri ve becerikli olmaya
biraz istek.” Örneğin:





Beden Dilini Kullanın,
Daha Açık KonuĢun,
Derinliklerinize Gidin, Net Olun,
Ġyi Bir Dinleyici Olun,
Bireysel Farklılıklarınıza Saygı Gösterin
Beden Dilini Kullanın
Ġnsanlar birbirleri ile çok farklı yollarla bağlantı kurarlar. Bu yollar her zaman direk yollar değildir.
Beden dili doğrudan iletiĢim kurulmayan yolların baĢında gelir. Çoğu zaman karĢınızdaki insanın
bedenine baktığınızda sesini duymasanız bile, ne demek istediğini, ne hissettiğini anlarsınız. Örneğin
karĢınızdaki insan kollarını ve bacaklarını çaprazlamasına birbirine bağladı ve sizin karĢınızda
duruyorsa, aranızdaki iliĢkinin çok iyi olduğu söylenemez. Bu içgüdüsel bir Ģeydir. Olumlu bir örnek:
karĢınızdaki kiĢi bacağıyla sizin bacağınıza hafifçe çarpıyorsa, gözlerinizin içine bakıyorsa sizden
54
KıĢlak Tutarel ġ, Çabukça F: Empati ve demografik değiĢkenlerin evlilik uyumu ile iliĢkisi. Aile ve
Toplum Eğitim Kültür ve Ara Ģtırma Dergisi, Cilt: 2 Say ı : 6, 2002.
55
Arzu ġENER, Ailede EĢler Arası Uyuma Etki Eden Faktörlerin AraĢtırılması, BaĢbakanlık Aile AraĢtırma Kurumu
BaĢkanlığı Yayınları, Ankara, 2002, s.1.
56
A.g.e. s.1.
57
Sonuç Bildirisi, http://www.sekam.org.tr/sempozyum-sonuc-bildirisi-cn100.html, EriĢim Tarihi 23.04.2011.
58
Fletcher, G. J. O., “Cognition in Close Relationships”, Journal of Psychology, 22 (2), New Zeland, 1993.
1886
www.iconte.org
hoĢlandığı anlamına gelir. Ayrıca kolunuzu ve sırtınızı okĢuyorsa, dokunuyorsa, espri yapıyorsa size
karĢı sıcak hissettiğini düĢünebilirsiniz. Öğrencilik yıllarımda bir fizyoloji çalıĢması duymuĢtum;
insanların bulundukları ortamda hoĢlandıkları birisi varsa burunlarında hafif (hissedilmesi biraz zor) bir
gıdıklanma oluyormuĢ, kalabalık bir ortamda dahi bu duyum oluĢuyormuĢ. Eğer bu araĢtırma doğruysa
bu bulguyu da beden dili iletiĢimine dahil edebiliriz. Burnunuz gıdıklandığında etrafınıza sessizce bir
göz atın!
Daha Açık KonuĢun
Çoğu zaman karĢımızdaki insanın daha çok ne demediğine odaklanırız ve bu tahminlerimiz üzerinden
tartıĢmayı sürdürürüz. Eğer eĢler zihin okuyabiliyorlarsa bunda bir sorun yoktur. Ancak kesin olarak
biliyoruz ki zihin okumak normal insan yetileriyle yapılamayacak olağanüstü bir Ģeydir. Bu nedenle
iliĢkide bir zihin okuyucu gibi davranmaya çalıĢan eĢ, problemin önemli noktalarını kaybedebilir. Bu
tutum durumun daha da kötüleĢmesine neden olabilmektedir. Önerimiz; ortada olan, görünen Ģeyler
üzerinden birbirinizle iletiĢim kurun. KiĢiliklerinizi itham etmeyin. Elbette uzun süre bir arada yaĢayan
insanlar birbirlerinin tutumlarını davranıĢlarını tanırlar, ne anlama geldiğini bilirler. Ancak iliĢkide kötü
giden bir Ģey varsa bu birbirini tanıma pek de iĢe yaramamaktadır. Çift terapisindeki tecrübeler
göstermektedir ki, eĢler arasındaki iletiĢim bozulduğu zaman tutum ve davranıĢların anlamlarını yanlıĢ
yorumlama artmaktadır.
Derinliklerinize Gidin
Ġyi bir iletiĢim iliĢki için hayatîdir. Eğer en içerinizde olan duygu ve düĢüncelerinizi eĢinizle
paylaĢmazsanız aranızdaki muhabbet çabuk yıpranabilir. EĢinizle duygusal paylaĢımlarda bulunun.
Onun davranıĢlarına-küçük Ģeyler dahi olsa-karĢı hissettiklerinizi ifade edin. Söylesem ne olur,
söylemesem ne olur düĢüncesinin sizi engellemesine izin vermeyin. Bu tür düĢünceler basit ve sıradan
gibi görünebilir ancak bu ve bunun benzeri onlarca düĢünce bir araya geldiğinde insan ruhunda önemli
bir yer tutmakta ve kiĢinin tutumlarını, davranıĢlarını Ģekillendirmektedir. Ne yazık ki bu durum
gündelik yaĢantıda fark edilmez.
Net Olun
Anlatmak istediğiniz her Ģeyi bütün açıklığı ile anlatmak çok kolay değildir. Bunu denemeye
kalktığınızda bir sürü içsel engellemeyle karĢılaĢırsınız. Ancak çözüm bulmak demek bütün
komplekslere rağmen engelleri aĢmak demektir. EĢlerden birinin canını sıkan bir durum olduğunda, bu
can sıkıntısını yargılamayın (-nasıl böyle düĢünürsün, yanlıĢ düĢünüyorsun gibi…), nedenlerini bulmaya
çalıĢın. EleĢtirici olmayan bir tutumla yaklaĢın birbirinize. Tıpkı bebeklerinize, çocuklarınıza yaklaĢtığınız
gibi. Hatta bazen bir birinizi yalnız bırakın. Bütün sıkıntı veren konular çözülmek zorunda değildir.
Ancak ortaya gelmeyen konunun sürekli bir sorun kaynağı olmasına izin vermeyin.
Ġyi Bir Dinleyici Olun
Ön yargılar insanların birbirlerini dinlemelerindeki en büyük engellerdir. Çift terapisindeki hemen
hemen bütün çiftlerde gözlenen ortak davranıĢ Ģudur; “dinlememe ne gerek var, ne diyeceğini
biliyorum” davranıĢı. Çözümün ve ilerlemenin önündeki en büyük engel bu tutumdur. KarĢınızdaki
insanın dilinden çıkan kelimelere Ģefkatle yaklaĢın, birbirinize saygı gösterin ve dinleyin. Sadece
dinlemek bile insanlarda ciddi tutum değiĢikliklerine neden olmaktadır.
Bireysel Farklılıklarınıza Saygı Gösterin
Bütün konularda hemfikir olduğunuz bir iliĢki çatıĢmadan uzak gibi görünse de çok sıkıcıdır. Her gün
aynı elbiseyi giymeyi basitlik olarak gören insan, her konuda aynı fikirde olmayı ise çok
önemsemektedir. Bu apaçık Ģekilde insanın çatıĢmadan uzak durma isteği ile ilgilidir ki insan bunu
kaldıramayacağını, bu çatıĢmalı durumla baĢ edemeyeceğini düĢünür. Sorun çözme becerisi
geliĢmemiĢ, yaĢam becerileri zayıf olan bir insanın isteğidir bu. ÇatıĢma ilerleme için gerekli olan bir
durumdur. Değerlerinizi zorlamayan, yaĢantınızı ciddi anlamda zora sokmayan farklılıkları kabul etmeye
çalıĢın.
Bütün bu becerileri bir anda edinmek mümkün değildir. Bu becerilerin sınırı yoktur ve geliĢtirilebilirler.
Önemli olan baĢlamak için ertelememektir.
1887
www.iconte.org
Yinede unutulmamalıdır ki, baĢka derin psikolojik sorunlar varsa, kiĢilik ile ilgili daha derin çatıĢmalar
varsa bu becerileri geliĢtirmek hiç de kolay olmayacaktır. Hatta bazı durumlarda bunu kendi kendine
yapmak hiç mümkün olmayacaktır. Bu durumda bireysel ya da çift psikoterapisi danıĢanlara yardımcı
olabilmektedir.
ĠliĢkiniz kötüye gittiğinde Psikoterapiste gelmeden önce yapabilecekleriniz:
Hiçbir zaman önemli bir tartıĢmayı akĢam ya da gece saatlerinde
yapmayın. Çünkü çok yorgun olacaksınız. Vücudunuz halsiz ve gergin
olacak. Rahatsız olunan konuyu daha rahat ve dinlenmiĢ olduğunuz
bir zamanda konuĢun. Özellikle alkol ve benzeri maddelerin etkisi
altında iken kesinlikle tartıĢmayın.
 Eğer iliĢkide olduğunuz erkek duygusal yönden açılmaktan nefret
ediyorsa veya konuĢmakta iyi değilse, tartıĢma esnasında sık sık
bağırıyorsa 10 dakika kuralını çalıĢtırabilirsiniz. Bu kural tartıĢma
konusunu sakin bir Ģekilde, bir arada tartıĢmaya oturmanızı ifade
eder. Bu kurala göre her birinizin duygu ve düĢüncelerini savunması
için ya da birbirinizin davranıĢları hakkındaki hislerinizi paylaĢmanız
için 10 dakikanız vardır. EĢler konuĢma süreleri içinde birbirlerinin
sözünü kesmemeli, yemin etmemeli, bağırmamalı, küfür etmemeli
veya hıĢımla ortamı terk edip gitmemeli. Ġki eĢte 10 dakikayı
kullandıktan sonra isterse baĢka bir 10 dakika daha kullanabilir.
Ancak bu tartıĢmanın 10 dakikalar boyunca sürüp gitmesine yol
açmamalısınız. Söylemek istedikleriniz bitmemiĢ olsa bile süreyi çok
uzatmayın. Özellikle erkek eĢler, duygusal yönden kapalıysa, kendini
açmıyorsa lafın uzayıp gitmesi onları sıkacaktır ve sabretme imkânları
kalmayacaktır. Bu nedenle duygularını açmakta zorlanan erkeğe
onunla sadece toplam kaç dakika konuĢacağınızı söyleyin ve bu
süreye gerçekten uyun. Bu sürenin sonunda birlikte bir Ģeyler
yiyebilirsiniz.
 Durumdan çok hoĢnut olmasanız da, her Ģey çok iyi gitmiyor olsa da
birbirinize daha saygılı ve en önemlisi hoĢgörülü olun. Tıpkı bir annebaba gibi. Daha sık teĢekkür edin.

Ne zaman bir terapiste gitmeniz gereklidir?






EĢlerden birinin çok emniyetsiz tutum ve davranıĢları varsa veya
kıskançsa ve bu iliĢkiyi yıkıyorsa;
EĢlerden biri veya ikisi de aĢırı kaprisli ise (kapris: düĢüncesizce aĢırı
isteklerde bulunarak Ģımarmak, huysuzluk etmek)
Duygularınızı birbirinize açamıyorsanız, düĢüncelerinizi kavgaya
varmadan tartıĢamıyorsanız, kavgaya varsanız bile birbirinizi
affedemiyorsanız,
Aynı konular sürekli olarak aranızda tartıĢma konusu oluyorsa,
EĢlerden biri sürekli mutsuzsa,
Seks yapmayı bıraktıysanız (hiç yapmıyorsanız veya sizi rahatsız
edecek derecede ara verdiyseniz)59
EVLĠLĠKTE ĠLETĠġĠM HATALARI
Evlilik sürecinde yıkıcı eleĢtiri de bulunmak, genellemelerde bulunmak, geçmiĢi dile getirme, eĢlerin
kendi davranıĢları ile ilgili olarak sorumluluk almaması, iĢi yokuĢa süren ifadeler ya da eĢlerden birinin
59
EĢler Arasında ĠletiĢim Sorunları , http://www.uzmanlariz.com/makaleoku/336/esler-arasinda-iletisim-sorunlari, EriĢim
Tarihi 24.04.2011
1888
www.iconte.org
danıĢman rolünü üstlenmesi konularında çok dikkatli olmaları gerekmektedir. Çünkü bu iletiĢim
aktörleri evlilikte iletiĢim sürecini örseleyici ya da engelleyici aktörlerdir. Daha da açmak gerekirse.
Yıkıcı eleĢtiri
EĢlerin, birbirlerinin olumsuz yönlerine odaklanmaları ve olumlu yönlerini görememeleri sonucu
birbirlerini incitecek Ģekilde eleĢtirmeleridir. Örneğin, “sen beni üzmekten zevk alıyorsun.”
Genelleme
EĢlerin birbirlerinin kiĢilik özelliklerini içeren yargı, eleĢtiri ve genellemeler yapmalarıdır. Örneğin, “sen
zaten hep bencilsin.”
Akıl okuma ve yıkıcı niyet geliĢtirme: EĢlerin birbirlerinin söylediklerinden çok, söylemediklerini
anlamaya ya da söylenenlerin arkasındaki niyeti anlamaya çalıĢmalarıdır. Örneğin, “bunu benim iyiliğim
için yaptığını söylüyorsun ama senin asıl niyetin beni aĢağılamak.”
GeçmiĢi Dile Getirme
EĢlerin, geçmiĢte yaĢanan olayları hatırlatarak iletiĢimi bozmalarıdır. Örneğin, “evliliğimizin ilk yıllarında
ailenin bana yaptıklarını asla unutmayacağım.” Kendini bütünüyle haklı görme: Kendini bütünüyle
haklı, eĢini ise bütünüyle haksız konuma düĢürme çabası sonucu iletiĢimin kesilmesidir. Örneğin,
“evliliğimiz boyunca hiçbir tartıĢma benim yüzümden baĢlamadı.”
EĢlerin Kendi DavranıĢları Ġle Ġlgili Olarak Sorumluluk Almaması
EĢlerden birinin kendisinin yaptığı hataların ve davranıĢların sorumluluğunu kabul etmemesi sonucu
iletiĢimin kesilmesidir. Örneğin, “beni kızdırıyorsun ve ben de iĢte bu yüzden saldırgan oluyorum.”
ĠĢi YokuĢa Süren Ġfadeler
Örneğin,
“ġimdi çaba gösteriyorsun ama artık çok geç bunları beĢ yıl önce yapmalıydın.”
Mantığı silah olarak kullanma: Örneğin, “madem aynı görüĢte değiliz, o halde benim dediklerimi çürüt,
senin dediklerini yapalım.”
Ses tonunu yükseltme: EĢlerin ses tonunu yükseltmesi çoğunlukla iletiĢim bozulmasına yol açar.
EĢlerden Birinin DanıĢman Rolünü Üstlenmesi
Örneğin, “senin durumunu anlıyorum, bundan sonra doğruyu bulmana yardımcı olacağım.”
DĠNLEMENĠN SEVĠYELERĠ
Dinleme becerisi; duymak, iĢitmek, aktif dinlemek, hatalı dinleme biçimleri, seçerek dinleme, savunucu
dinleme, saplantılı dinleme, tuzak kurucu dinleme, yüzeysel dinleme, yalnız konuĢma gibi bir dizi
dinleme seviyelerine sahiptir.
Bu seviyeleri kısaca hatırlayacak olursak:
Duymak
Sadece kelimeler duyulur. Dinleyici hiçbir mesaj almaz.
ĠĢitmek
Kelimeler ve ifade ettikleri duyulur. Konuyu netleĢtirmek için soru sorulur.
Aktif Dinlemek
Söylenenlerin altındaki duygular dinlenir. KonuĢanın hissettikleri gözlemlenir. EĢinizle iletiĢiminizde onu
aktif olarak dinlemeniz gerekir.
1889
www.iconte.org
Hatalı dinleme biçimleri
GörünüĢte Dinleme (Maske takarak dinleme): Dinliyor gibi görünme ancak gerçekte dinlememe
Ģeklidir.
Seçerek Dinleme
KiĢilerin dinlediklerini tecrübe, ortam ve beklentilerine uygun Ģekilde seçerek algıladığı dinleme Ģeklidir.
Savunucu Dinleme
Daha çok alıngan kiĢilerin genel konularda söylenenleri üzerine alınarak dinlemeleri ve savunmaya
geçmeleridir.
Saplantılı Dinleme
Ön yargılarla karar vermiĢ olarak dinleme Ģeklidir.
Tuzak Kurucu Dinleme
KarĢısındakinin ağzından bir Ģeyler koparabilme amacıyla kasıtlı sorular sorma veya cevapların iĢine
gelen tarafını alma Ģeklinde bir dinlemedir. Gazeteciler bunu iyi yaparlar.
Yüzeysel Dinleme
Dinleyicinin seviyesinin yetersizliğinden veya iĢine gelmemesinden dolayı konuĢanın kastettiğinin
dıĢında anlamlar çıkarmasıdır.
Yalnız KonuĢma
KiĢinin karĢısındakinin söylediklerini dikkate almadan kendi söyleyeceğini söylemeye çalıĢmasıdır.
Ancak bazen sevinç, üzüntü, ĢaĢkınlık gibi duyguların ani ve aĢırı yüklenmesiyle kiĢinin kendi kendine
kısa süreli mırıldanmaları bunun dıĢındadır ve o doğal bir davranıĢtır.
Birlikte yaĢamda zaman zaman, hatta elimizde olmadan iletiĢim hatalarına düĢmekteyiz. Bunların
farkına vardığımız anda onları düzeltmeye yönelik davranıĢlarda bulunuruz ve özel bir çaba harcarız.
ĠLETĠġĠM HATALARINI DÜZELTMEYE YÖNELĠK ÖRNEKLER
ĠletiĢim hatalarını önlemeye yönelik bazı örnekler Ģunlardır.
 “Sen beni incitmekten zevk alıyorsun” yerine “senden bunları duymak beni
çok incitti.”
 “Beni her zaman baĢkalarının yanında aĢağılıyorsun” yerine “geçen gün
baĢkalarının yanında söylediklerin beni çok utandırdı.”
 “Beni kızdırıyorsun ve ben de iĢte bu yüzden saldırgan oluyorum” yerine
“bazen öfkeme hakim olamıyorum.”
 “Madem aynı görüĢte değiliz, o halde benim dediklerimi çürüt, senin
dediklerini yapalım” yerine “senin söylediklerin aklıma yatmasa da, eğer çok
istiyorsan bunu senin için yapabilirim.”
 “ġimdi çaba gösteriyorsun ama artık çok geç, bunları beĢ yıl önce
yapmalıydın” yerine “beĢ yıldır yapmadığın davranıĢları bugün yapıyor olman
beni çok mutlu ediyor.”
DOĞRU VE SAĞLIKLI ĠLETĠġĠMĠN SONUÇLARI
 EĢiniz yargılanmadığı için baĢlangıçta söylemeyi düĢündüğünden daha
fazlasını söyleyebilir.
 Kendisi ile ilgili temelde yatan esas sorunun farkına varabilir.
 YaĢanmıĢ ve bitmiĢ bir olay ile ilgili çözümsüzlüğü kabullenir.
 “AnlaĢıldım” duygusunu yaĢar ve kendisini iyi hisseder.
 Amacını aĢan bir Ģey söylediğinde, bunu fark edip kendisini düzeltebilir.
1890
www.iconte.org
 Sizi dinlemeye ve anlamaya hazır hale gelir.60
EVLĠLĠKTE UYUMU ETKĠLEYEN FAKTÖRLER
Evlilikte uyumu etkileyen birçok faktör vardır. EĢler arasında uyum ne kadar yüksekse, evliliğin o kadar
sağlıklı olduğu söylenebilir.
Sağlıklı Evliliğin Özellikleri
Sağlıklı bir evlilikte eĢler, birbirleriyle uyum sağlayabilecek, sağlam bir denge kurabilecek ve birbirlerini
tamamlayabilecek özelliklere sahiptirler. Bu özellikler:

















YaĢamın anlamı, idealler, değerler, inançlar ve amaçlar konusunda uyum,
Ruhsal uyum,
Fiziksel ve cinsel uyum,
EĢin kiĢisel özelliklerini kabullenebilme ve saygı gösterebilme yeteneği,
Ailenin iĢlevleri ve gerekliliği konusunda inanç, kararlılık ve irade,
EĢlerin her biri konumları, iĢlevleri, hak ve sorumlulukları konusunda açık ve
net bir anlayıĢa sahiptirler.
EĢler arasında ve eĢlerin diğerleriyle olan iliĢkilerinde geçerli olacak kurallar
belirlenmiĢtir.
Ortak kararlara uyulmaması halinde hangi sonuçların ortaya çıkacağı eĢler
tarafından açık ve net olarak bilinir.
Aile içinde fiziksel, sözlü, duygusal ya da ekonomik Ģiddet asla söz konusu
olmaz.
Organizasyonel bir yapı olan ailede de bir hiyerarĢi söz konusudur. Aileyi
ilgilendiren önemli kararların alınmasında, aile bireylerinin her biri,
konumlarına ve iĢlevlerine göre kararlara katılım sorumluluğunu üstlenirler.
EĢler, fikirlerini, duygularını, isteklerini ve eleĢtirilerini, herhangi bir korku
ve kaygıya kapılmadan ifade edebilirler.
EĢler, kendi davranıĢ ve tercihlerini, birbirlerinin hak ve yetkilerini
çiğnemeyecek Ģekilde belirleme hakkına ve „kendi‟leri olma özgürlüğüne
sahiptirler.
ÇatıĢmalı durumlarda, eĢlerin empatik yaklaĢım geliĢtirme, çatıĢma çözme
ve uzlaĢma becerileri geliĢmiĢtir.
EĢler, kendi yaĢamsal planlarıyla, evlilik iliĢkisi arasında ölçülü bir bağ
kurabilme becerisini gösterebilirler.
Birbirlerinin yaĢamsal özgürlüklerine ve sorumluluklarına, geliĢim
fırsatlarına müdahale etmeden destekleyici ve tamamlayıcı bir çabayı ortaya
koyabilirler.
Samimiyet, dürüstlük, açıklık becerileri yanında sevgi, Ģefkat ve merhamet
duyguları da yeteri kadar geliĢmiĢtir.
YaĢamsal zorluklara ve krizlere karĢı direnç geliĢtirmiĢler ve yeterli donanımı
edinmiĢlerdir.
Sağlıksız Evliliğin Özellikleri
Sağlıklı evliliklerde karĢılaĢtığımız durumların tamamen tersiyle karĢılaĢırız. YaĢam tamamen tersine
döner ve olumsuz durumlardan, bozulan dengeden sadece eĢler değil, ailenin yakın çevresindeki
herkes belirli bir ölçüde etkilenir.
 EĢler arasında evliliği olumsuz etkileyen hatalı iliĢki biçimleri kullanılır.
 EĢler savunma mekanizmalarını ve hatalı düĢünce biçimlerini daha fazla
kullanırlar.
 ÇatıĢmalar sık yaĢanır, çözümsüzlükler fazladır.
60
Evlilikte İletişim Hataları, http://www.uzmanlariz.com/makaleoku/548/evlilikte-iletisim-hatalari, Erişim
Tarihi 24.04.2011
1891
www.iconte.org
 EĢlerin birbirlerine karĢı olan güvenleri, hoĢgörüleri ve anlayıĢları azdır.
 EĢlerin birbirlerine karĢı sevgi, Ģefkat ve merhamet duyguları yerine, öfke,
saldırganlık, nefret, tahammülsüzlük ve incinmiĢlik duyguları vardır.
 Kurallara ve normlara uyma isteği ve becerisi azdır.
 Sorunların gerçek kaynakları yerine, ilgisiz nedenler ve durumlar üzerinde
durulur.
 EĢler birbirlerini ve kendilerini duygusal olarak izole ederler, uzaklaĢırlar.
 Sevgi ve paylaĢım iliĢkilerinin yerini kölelik ve bağımlılık iliĢkileri alabilir.
 EĢler sorunların çözümünü birlikte aramak yerine dıĢarıda (iĢte, hobilerde,
gece hayatında, alkolde, evlilik dıĢı iliĢkilerde) arayabilirler.
 EĢlerin davranıĢsal, duygusal ve ruhsal dengeleri giderek bozulur.
 Sorunlar ve çatıĢmalar arttığında ve uzun süre çözülemediğinde, eĢlerde
davranıĢ ve uyum problemleri veya psikiyatrik sorunlar ortaya çıkabilir.
 Evlilik dağılmaya ve parçalanmaya doğru gidebilir.61
SONUÇ VE ÖNERĠLER
Bu dünya en büyük zorluğu insanlarla olan iliĢkilerde yaĢarız. Tabiatla olan iliĢkiler o kadar zor değildir.
Ġnsan toprakla, taĢla, yağmurla, çamurla, yokluklarla, sıcakla, soğukla, açlıkla, fırtına ile mücadele edip
bunların hakkından gelebilir. Fakat muzır ve mendebur bir insanın rahatsız etmesi ve incitmesi
kolaylıkla def edilemez. Sizi günlerce uğraĢtırır, içinize dert olur. Gelip geçici iliĢkilere aldırmayıp
affedebilirsiniz fakat devamlı olan iliĢkilerde bu daha zordur. Her gün birlikte olduğunuz insanlarla olan
iliĢkileriniz sağlıklı olmazsa mutlu olamazsınız. Öyle ise birinci vazifeniz iliĢkilerinizi düzeltmektir. 62
Ailede EĢler Arası ĠletiĢim; ailenin temeli karı-koca arasındaki iliĢkidir. Sağlıklı bir iliĢki, iki kiĢinin bilinçli
olarak, düĢünüp taĢınıp, sorumluluk içinde aldığı karara dayanır. Sağlıklı iliĢki içine giren bireyler,
diğerini değerli ve onurlu görür, onu olduğu gibi kabul eder bu kiĢiler kendi sınırlarının farkındadırlar,
sürekli etkileĢim ve dayanıĢma olmaktan çekinmezler, olgun insanlardır.
Evliliğin yaĢaması için, kendi gereksinimleri ile “Yuvanın” gereksinimleri arasında bir denge kurarlar bu
disiplin sayesinde eĢler uzun vadeli mutlulukları, kısa vadeli geçici doyumlara yeğlerler kendi davranıĢ,
düĢünce ve duygularından kendilerini sorumlu tutarlar. Doğru bildiklerini söylemekte ısrar ederler ve
gerçekçi olmaya özen gösterirler, manevi yaĢamı zenginleĢtirmeyi, kendi bencil sınırları içine kapanıp
kalmamaya özen gösteririler.
Ġki olgun insan anne-baba olmaya karar verdiği zaman, davranıĢlarıyla olgun insan modelini
çocuklarına gösteririler. Bu kiĢilerin kendilerine ve diğerlerine saygıları vardır. Çocuk yetiĢtirmeyi
dünyanın en sorumlu görevi kabul ederler. Böyle anne-babanın kurduğu aile içinde yetiĢen çocukların
gereksinimleri doğal olarak karĢılanır. Çocuklar bu güven ve sevgi ortamı içinde kendi benliklerini
bulabilmek için değiĢik deneyimlere girebilme cesareti gösterirler.
Aile yaĢamında iletiĢim becerilerinin önemi büyüktür ve aile olabilmenin temel kaynağı insandır. Aile
üyelerinin iletiĢim becerilerinin doğru ve sağlık yönde kullanmaları hem onların daha mutlu evlilik
geçirmeleri hem de ailenin diğer üyeleri olan çocukların mutlu bir ortamda geliĢmelerini sağlayacaktır.
Bunun da sağlıklı bir toplumun temellerinin atılmasına yarayabileceğini düĢünmek kaçınılmazdır.
Bu durumda benzeri araĢtırmaların arttırılmasının ve eĢlerarasında etkili iletiĢim becerilerinin
uygulanmasının yararlı olabileceği düĢünülmektedir.
KAYNAKÇA
Arzu ġENER, Ailede EĢler Arası Uyuma Etki Eden AraĢtırılması, BaĢbakanlık Aile AraĢtırma
Kurumu BaĢkanlığı Yayınları,
Ankara, 2002.
61
62
Evlilikte Uyum, http://www.uzmanlariz.com/makaleoku/549/evlilikte-uyum, EriĢim Tarihi 24.04.2011
ĠliĢkiler, http://www.genbilim.com/content/view/292528/38/, EriĢim Tarihi 24.04.2011
1892
www.iconte.org
Canan ESKĠN ve Tuba KESKĠN, Aile Psikolojisi Dersi, Adli Psikoloji YayınlanmamıĢ Yüksek Lisansı,
Maltepe Üniversitesi (Nisan,2009).
Doğan CÜCELOĞLU, 'KeĢke'siz Bir YaĢam Ġçin ĠletiĢim/, Remzi Kitabevi, 2002, s: 68.
IĢıl BULUT,Ruh Hastalığının Aile iĢlevlerine Etkisi. BaĢbakanlık Kadın ve Sosyal Hizmetler
MüsteĢarlığı Yayınları, Ankara, 1993.
Elmacıoğlu, TUNCER. “Aile Ġçi ĠletiĢimin, Gencin Okul BaĢarısına Etkileri”, YayınlanmamıĢ
Yüksek lisans tezi, Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Yapı ve Sosyal
DeğiĢme, Ġstanbul, 1992
Elwood, Terrisa D. & Schrader, David C. “Family Communication Patterns and Communication
Apprehension”, Journal of Social Behaviour & Personality 13 (3), Ekim, 1998.
Ferihan ÖZMEN, Algılanan Aile Ġçi ĠletiĢim Biçimlerinin Ergenlerin Benlik Saygısına Etkisi ve
Bir Uygulama Örneği, Yüksek Lisans Tezi EskiĢehir, 2007
Fisun Nezihe ÇAVUġOĞLU, Evli Çiftlerin Kendi Aile Yapı ve ĠĢlevselliklerinin Aile Orijinleriyle
KarĢılaĢtırılması, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, (Ankara 2007).
Fletcher, G. J. O., “Cognition in Close Relationships”, Journal of Psychology, 22 (2), New Zeland,
1993.
Spainer GB: The measurement of marital quality. Journal of Sex&Marital Therapy, Vol. 5,
No. 3, 1979.
Ġbrahim YILDIRIM, EĢ Destek Ölçeğinin GeliĢtirilmesi, Psikolojik DanıĢma ve Rehberlik Dergisi, 3
(22), (2004), 19-25.
Literatür Tarama Kaynakları
Lazar, J., (2001), Ġletisim Bilimi, Çev.: Cengiz Anık,Vadi Yayınları:155.
KıĢlak Tutarel ġ, Çabukça F: Empati ve demografik değiĢkenlerin evlilik uyumu ile iliĢkisi. Aile
ve Toplum Eğitim Kültür ve AraĢtırma Dergisi, Cilt: 2 Say ı : 6, 2002.
RIGAZIO-DIGILIO, S. Family Counseling and Therapy: Theoretical
Foundations And
Issues of Practice. Theories of Counseling and
Psychotherapy. Ivey E.A.,
D’Andrea M. Ivey, M.B. Allyn ve Bacon, 2002.
Ritchie, D. L., (August 1991), “Family Communication Patterns: an Epistemic Analysis and
Conceptional Reinterpretation”, Communication Research, Vol.18, No.4.
Sabahattin ÇAM, , “ĠletiĢim Becerileri Eğitimi Programının Öğretmen
Adaylarının
Ego
Durumlarına ve Problem Çözme Becerisi AlgılarınaEtkisi”, Ankara Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Eğitimde
Psikolojik Hizmetler Anabilim Dalı Doktora Tezi, s.1, Ankara,
1997
Ġnternet Kaynakları
EĢler Arasında ĠletiĢim Sorunları http://www.uzmanlariz.com/makaleoku/336/esler-arasinda-iletisimsorunlari, EriĢim Tarihi 24.04.2011
(http://www.rehberlik.biz/etkili-aile-iletisimi-2 . EriĢim Tarihi 23.04.2011
Türkiye‟de Aile (Sonuç Bildirgesi) http://www.sekam.org.tr/sempozyum-sonuc-bildirisi-cn100.html
(EriĢim Tarihi 21.04.11).
http://www.genbilim.com/content/view/1381/39, EriĢim Tarihi 22.04.2011.

türk aile ilişkileri içerisinde iletişim süreci

Transkript

Benzer belgeler

Eşcinsel Evliliği : İnsan Hakkı mı Aile Kavramının Sonu mu? Ogün

A Ş K - Bilişim Dergisi

Evlilik Öncesi Danışmanlık - Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi

Çift Terapisi - Psikiyatrik Sosyal Hizmetler

Urantia`nın Kitabı

PDF ( 16 )

8. Evlilik Tescili Başvurusu

Bizans`ta Kadın ve Kadın Takıları

VED C VE BATI S STEM LE EVL LK ANAL Z

Evlilik Uyumu - Düşünen Adam