cġnsellġk üzerġnden - İletişim Fakültesi

Türk Eğitim Bilimleri Dergisi
Bahar 2009, 7(2), 237-
CĠNSELLĠK ÜZERĠNDEN “TIK TĠCARETĠ”:
ĠNTERNET HABERCĠLĠĞĠ ÜZERĠNE BĠR ĠNCELEME
Umur IġIK* & Konur Alp KOZ**
ÖZET
Çağımızın en etkin kitle iletişim ortamlarından biri olan internet, her alanda olduğu gibi
habercilik alanındaki profesyonelleri de büyük bir “rating” yarışına itmiştir. Geleneksel
gazeteciliğin güçlü temsilcileri de bu ortamda kıyasıya bir rekabete tutuşmuşlar ve daha fazla
“tıklanma” kaygısı ile geleneksel anlamdaki gazetecilik anlayış ve uygulamalarının dışında
pratikleri uygulamaya koymuşlardır. Hiçbir haber değeri taşımayan konular –gelenekselde de
temsili olan- gazetelerin internet sayfalarında kolaylıkla yer bulmaktadır. Kadın teşhirine
dayalı fotoğraf galerileri, cinsellikle yoğrulmuş ve erotizm içeren başlıklarla süslenmiş
“hafif” haberler, her yaştan internet kullanıcısına kolayca ulaşabilmenin anahtarı olarak
kullanılmaktadır.
Bu çalışmada; Hürriyet, Milliyet, Zaman ve Radikal’in internet “ana sayfaları” söz konusu
unsurlar açısından, içerik analizi yöntemi kullanılarak incelenmektedir. Araştırma sonucu
ede edilen bulguların internet gazeteciliğinin profesyonelliğinin sorgulanması, nitelikli bir
habercilik anlayışının yerleştirilmesi açısından değerlendirilebileceği beklenmektedir.
Anahtar Kelimeler: İnternet, habercilik, haber değeri, kadın teşhiri, tık ticareti
“Click commerce” based on sexuality: An Analysis on Internet Journalism
ABSTRACT
The internet which is the most effective communication media leads the professionals to
compete in the rating. The strong representatives competed in the atmosphere and also put
into practice the practices which are except from the traditional journalism conception and
application with the ticking anxiety. Any subjects which are not newsworthy take part in the
internet pages of newspapers. The photo galeries based on woman exposal, the rubbish news
including sexual and erotizm are used for the internet user of all ages.
In this study, the internet main pages of Hürriyet, Milliyet, Zaman and Radikal are
researched in terms of the aforesaid fact by using the content analysis method. The results of
research are expected to examine the professonalism of the internet journalism and evaluate
to provide the eligible reporting conception.
Key Words: Internet, reporting, news value, The woman exposal, “Click commerce"
*
Yardımcı Doçent Doktor, G.Ü. İletişim Fakültesi
Öğretim Görevlisi, G.Ü. Gazi Meslek Yüksekokulu
**
İletişim 2003/18
U. IĢık – K. A. Koz
168
GiriĢ
Gelişmiş ülkeler dikkate alındığında internetle oldukça geç sayılabilecek bir
zamanda tanışan ancak son yıllardaki -devlet destekli- hamlelerle büyük bir kullanıcı
sayısına ulaşan Türkiye‟de bugün itibarıyla 26.5 milyon insan internet kullanıcısı
durumundadır. Bu rakam ağın içindeki diğer Türkçe konuşan insanlar da dikkate
alındığında daha büyük bir topluluğa işaret etmektedir. Türkiye, internet kullanıcı
istatistiklerinde Avrupa sıralamasında Mart 2009 rakamlarıyla 7. büyük, dünya
sıralamasında ise 14. büyük olarak yerini almıştır ki, Avrupa‟nın ve dünyanın diğer
ülkelerindeki Türkler bu rakama dahil değildir.
Ülke nüfusunun yüzde 35‟i internet kullanıcısı durumundaki Türkiye‟nin
2000 ila 2008 yılları arasındaki kullanıcı sayısı artış oranı ise yüzde 1225 olarak
gerçekleşmiştir (http://www.internetworldstats.com/stats4.htm, Haziran 2009). 26.5
milyon internet kullanıcısı Avrupa nüfusu içerisindeki internet kullanıcılarının yüzde
7‟ye yakınını teşkil etmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu‟nun (TÜİK) yayınladığı
“Hane Halkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması”na göre ise (Ocak-Mart
2008) Türkiye‟de hanelerin yüzde 24.47‟si internet erişim imkânına sahiptir. Yine
araştırma sonuçlarına göre nüfusun yüzde 35.8‟i internet kullanmaktadır ve bununla
birlikte “gazete ve dergi okuma (yüzde 76)” internet kullanıcılarının en çok yaptığı
iş olarak (TÜİK, 2008) gözükmektedir.
Bu bağlamda, çağımızın en etkin kitle iletişim ortamlarından internet, her
alanda olduğu gibi habercilik alanındaki profesyoneller açısından da büyük bir
rekabet ortamı yaratmıştır. Geleneksel gazeteciliğin güçlü temsilcileri daha fazla
“tıklanma” kaygısı ile geleneksel anlamdaki gazetecilik anlayış ve uygulamalarının
dışında pratikleri uygulamaya koymaktadırlar. İnternetin anlam üretimine aracı
kıldığı dilin, geleneksel rakipleriyle paralellik gösterdiği unsurlar olduğu gibi
kullandığı içerik ve anlamı bayağılaştırması bakımından farklılaştığı alanlar da söz
konusudur. Hiçbir haber değeri taşımayan konular –gelenekselde de temsili olangazetelerin internet sayfalarında kolaylıkla yer bulmaktadır. Kadın teşhirine dayalı
fotoğraf galerileri, cinsellikle yoğrulmuş ve erotizm içeren başlıklarla süslenmiş
“hafif” haberler, her yaştan internet kullanıcısına kolayca ulaşabilmenin anahtarı
olarak kullanılmaktadır.
Bu çalışmada; Hürriyet, Milliyet, Zaman ve Radikal‟in internet “ana
sayfaları” söz konusu unsurlar açısından, içerik analizi yöntemi kullanılarak
incelenmektedir. Araştırma sonucu ede edilen bulguların internet gazeteciliğinin
profesyonelliğinin sorgulanması, nitelikli bir habercilik anlayışının yerleştirilmesi
açısından değerlendirilebileceği beklenmektedir.
Güz 2009, Sayı:29
Cinsellik Üzerinden “Tık Ticareti”: Ġnternet Haberciliği Üzerine Bir Ġnceleme
169
1- Türkiye’de Ġnternet Gazeteciliği Üzerine…
İnternetle birlikte ortaya çıkan sanal gazeteler; resim, ses, video, harita vb.
her türden malzemenin sunumunda sağladığı kolaylıklar, merakların ve ilgilerin
paylaşımını esas alan yeni toplumlar ortaya çıkarabildiğinden ve diğer herhangi bir
iletişim aracı içinde imkansız olan bağlam ve yapı derinliği ile zamana bağımlılığı
ortadan kaldırmasından ötürü gazetecilik anlayışında köklü değişikliklere yol
açmıştır. Etkileşim (interactivity), paket anahtarlama (packet-switching), eş
zamanlılık (synchronicity), çokluortam (multimedia) ve bağlantılı metin
(hypertextuality) gibi temel karakteristik özellikler (Newhagen ve Rafaeli, 1996;
Pavlik, 1997: 30; Deuze, 2003: 211-215) internete özgü bir gazetecilik anlayışının
doğmasına imkan tanımıştır.
Başlangıcında yalnızca geleneksel gazetede yer alan kısıtlı unsurlarla (haber,
fotoğraf, bulmaca, fal vb.) sanal ortamda gazetecilik yapılırken, ilerleyen yıllarda
yaşanan teknolojik gelişmeler okuyucunun dikkatini çekebilecek unsurların
(etkileyici görsellik, etkileşim, alan darlığının ortadan kalması ve çok fazla erişime
imkân tanıyan bant genişliğinin sağlanması, artan internet hızı, video ve fotoğraf
gibi web sitesine ağır yük getiren unsurların daha az yük getirir hale getirilmesi)
internet ortamında kullanılabilmesine yol açmıştır.
Türkiye‟de gazetelerin internetle tanıştığı 1995 yılından itibaren, bir yandan
gelenekselde temsili olan gazeteler bir yandan da internetin sunduğu ekonomik
imkânları fırsata dönüştüren çok sayıda internet gazetesi sanal ortamda yayına
başlamıştır. Türkiye‟de bu konudaki ilki Zaman gazetesi gerçekleştirmiş ve 2 Aralık
1995‟te internette yayına başlamıştır. Türk basınında internete ilk giren dergi ise
Temmuz 1995‟te Aktüel, Ekim 1995‟de Leman olmuştur. Ulusal basında, Zaman
gazetesinden sonra Milliyet gazetesi 27 Kasım 1996‟da internette yayımlanmaya
başlamıştır. Hürriyet gazetesi, 1 Ocak 1997‟de internette okuyucularıyla buluşurken,
onu Sabah gazetesi takip etmiştir. 1997 yılıyla birlikte Türk basını tamamıyla
internete adapte olmuş ve yazılı basınımızda yer alan çok sayıda dergi ve gazete
sanal ortamda okuyucularına hitap etmeye başlamıştır (Gürcan, 1999: 45-46).
Başlangıç yıllarında başta büyük gazeteler olmak üzere daha çok
gazetelerinin “basılı nüshalarını” internete aktarmak yoluyla sanal ortama adapte
olmaya çalışan bu yeni ortam aktörleri internete özgü bir yayın ve işletme modeli
geliştirememişlerdir. Sanal ortamda da gelenekselde olduğu gibi abonelik yoluyla
para kazanma girişimleri kısa sürede başarısızlıkla sonuçlanmıştır. İnternet ve bağlı
teknolojilerde yaşanan hızlı değişim ve gelişimlerle birlikte giderek kabuk değiştiren
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
170
U. IĢık – K. A. Koz
(şekil, içerik, okuyucuya ulaşma mantığında) ve bu ortama adaptasyonunu
tamamlayan gazeteler nihayetinde internette ekonomik gelir elde etmenin temel
unsurunun “tıklanma sayısı” olduğunun farkına varmışlardır.
Tirajdan gelir elde edemeyen internet ortamdaki medya organlarının en
büyük gelir kaynağını ise reklamlar oluşturmaktadır. İnterneti önemli bir mecra
olarak gören reklam verenlerin sayısı giderek artmaktadır ve Türkiye‟de online
reklam harcamalarının 2007 yılı itibarıyla 40 milyon doları bulduğu tahmin
edilmektedir. Bu reklam pastasından pay alabilmek, başka bir deyişle reklamverenin
gözüne girebilmek için bilinirlik, içerik kalitesi, ziyaretçi sayısı ve profili, görsel
kalite gibi unsurlarla ayırt ediciliğin sağlanması gerekmektedir (Danış, 2009).
Kısacası ne kadar çok “tıklanırsa” o kadar çok reklama ve dolayısıyla nakite
kavuşma imkânı söz konusudur.
Bugüne dek bu yeni ortamı teknolojik özellikleri/üstünlükleri ve gazetecilik
temelinde keşfe yönelik olarak yapılan birçok çalışmada (Pavlik, 2000; Deuze,
1999, 2003, 2004; Thurman, 2007; Dimitrova and Neznanski, 2006) internet
ortamının; gazeteciye, okuyucuya ve yayıncıya sunduğu fırsatlar ile internetin
geleneksel anlamdaki gazetecilik uygulama ve pratiklerinden ayrılan yönleri
(Gürcan ve Bekiroğlu, 2007; Aktaş, 2007; Kazaz, 2007) değerlendirilmektedir.
İnternet, gazeteci-haber kaynağı ilişkisinden, haberin sunumuna (görsel-metinsel),
okuyucu-gazeteci iletişimine dek pek çok şeyi değiştirmiştir. Haberin hazırlık
sürecinden sunumuna dek internete özgü biçimler ortaya çıkmış ve bu gazetecilik
anlayışında köklü değişimlere yol açmıştır.
Evrensel bir iletişim aracı olarak denetlenmesi, gözetlenmesi pek mümkün
olmayan internetin zararlı etkileri ve sonuçları karşısında toplumları, bireyleri özellikle de gençleri ve çocukları- koruyabilmek için bazı konular (çocuk
pornografisi, teşhir, terörizm, uluslararası dolandırıcılık, sahtecilik) üzerinde tüm
dünyanın ortak çalışma yürütmesi zorunlu hale gelmiştir. Bu yönüyle internet bir
yandan sınırsız bir özgürlük ve iletişim alanını bir yandan da kötü niyetlilerin
suiistimaline açık bir ortamı simgelemektedir (Işık, 2007:9).
Güz 2009, Sayı:29
Cinsellik Üzerinden “Tık Ticareti”: Ġnternet Haberciliği Üzerine Bir Ġnceleme
171
2- TartıĢmalar/Sorunlar
“Kadın teşhirinin rekabetini reddediyoruz”
Artık hiçbir haber değeri olmayan çıplak kadın
fotoğraflarından oluşmuş foto-galerileri kaldırıyoruz.1
Yukarıdaki satırlar - yaklaşık iki yıl önce- Hürriyet gazetesi Genel Yayın
Yönetmeni imzasıyla okuyucuya manşetten duyurulan haber başlığından ve
spotundan oluşmaktadır. Çalışmaya da ışık tutan bu itirafın yanı sıra mevcut internet
haberciliği ortam ve şartlarının, sunulan içeriklerin derinlemesine araştırma ihtiyacı
ortadadır.
Ülkemizde toplumsal, kültürel ve dinsel değerleri koruma çabalarıyla
medyada sunulan içerikler arasında rahatsız edici bir ilişki söz konusudur.
Toplumsal değerlerle çerçevesi çizilen cinsellik olgusu konusunda ne ülke eğitim
kurumları ne medya ne de ebeveynler üzerlerine düşeni gerçekleştirememektedir.
Buna karşın yapılan araştırmalar, arkadaşlar ve medyanın cinsellik konusunda en
önemli bilgi kaynağı olduğunu ortaya koymaktadır (Ercan, 2005). Yukarıda yer alan
ve bir çeşit “itiraf” olarak kabul edilebilecek açıklamalar göz önüne alındığında
medyanın kimi zaman bu rolüne ilişkin otokontrol ve kendini düzeltme çalışmaları
yaptığı ancak mevcut duruma bakıldığında pek de başarılı olamadığı görülmektedir.
Yine benzer bir otokontrol çabası da Sabah gazetesi tarafından 27 Temmuz
2007‟de başlatılmıştır. İnternette şiddet, kadın fotoğrafları ve zararlı yayınlara karşı
toplumsal bilinç oluşturmak amacıyla başlatılan “Temiz internet” kampanyası, en
azından ev sahibi gazete açısından olumlu sonuçlar vermiş görünmektedir.
Bütün bunlara rağmen bugün Türkiye‟de habercilik adına internet
meydanında boy gösteren gazetelerin sunduğu içerikler tartışma konusudur. Alexa
sıralamasında ilklerden olabilme, Google aramalarında en ön sıralara çıkabilme ve
reklam pastasından daha büyük bir pay kapabilmek telaşı, kimi zaman “teşhire”
kimi zaman da erotizmin sınırlarını zorlayan haber(!) içeriklerine müsaade
edilmesine yol açmaktadır. Bugün itibariyle Türkiye‟de en çok ziyaretçi sayısına
1
Fatih
Çekirge,
Hürriyet.com.tr
Genel
http://www.hurriyet.com.tr/gundem/6753140.asp.
Yayın
Yönetmeni.
21
Haziran
2007,
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
U. IĢık – K. A. Koz
172
ulaşan ilk 30 siteye bakıldığında gelenekselde de temsili olan büyük gazetelerimizin
yer aldığı görülmektedir (http://www.alexa.com/topsites/countries/TR). Ancak her
nedense büyük gazetelerimiz bu amaçlarını gerçekleştirirken kullandıkları yöntemler
konusunda bihaber davranmakta, bazen de “örtbas” haberler yayınlayarak “Türk
okuyucusunun birinci tercihi olmanın haklı gururundan!” bahsetmektedirler.
Buradan hareketle çalışmanın bu bölümünde internet sitelerinin trafik
kaynaklarına bakmak, okuyucuya nasıl ulaşıldığı ve ne tür teknolojik hileler
yapıldığını görmek yerinde olacaktır.
3- Haber Sitelerinin Trafik Kaynakları ve Ġnternete Özgü Haber Tipleri
Online haber yayımcılığı, geleneksel haber dilinden ayrılarak kendine özgün
bir dil oluşturmuştur. Bu yeni dil, daha çok retoriktir ve ikna edici bir kurguya
sahiptir. Temel amaç ise okuyucuyu baştan çıkaran bir söylemle, hedef kitlenin
dikkatini olabildiğince çekerek sayfa ziyaretini artırmaktır.
Geleneksel yayımcılıkta, haberin yer aldığı sayfalar sınırlı sayıdadır. İnternet
sitelerinde ise bu sayı teknik ölçüde “sınırsız” olarak kabul edilebilir. Bu durum her
ne kadar avantaj olarak gözükse de aslında internet haber yayımcılığında
alternatiflerin artması ve rekabetin olabildiğince sertleşmesi nedeniyle zamanla
dezavantaja dönüşmüştür. Kullanıcı, geleneksel yayımcılıkta; vitrin konumundaki
ana sayfanın dışında devam sayfalarını okurken, internet yayımcılığında ana
sayfanın dışındaki bölümleri tercih etmemektedir.
İnternet yayımcılığında, dar alanlara sıkıştırılmış haber başlıkları, karakter
sayılarıyla sınırlıdır. Bu durum, internet editörlerini geleneksel haber dilinden
uzaklaştırmaktadır. Haber başlıkları, dikkat çekici hale getirilirken, tıklanma değeri
yüksek kelimeler tercih edilmektedir. Dil oyunlarıyla örülü bu tercih, haberin ana
kurgusunu örtülü hale getirilebilmektedir. Haber başlıklarındaki “kurgusal oyun”,
benzer kelime tercihleri ve diğer yayıncı kuruluşların “copy pastları”, farklı
içerikteki haberleri bile dublör haline getirmekte, mümasil kılmaktadır.
Kullanıcı sayısını artırmak amacıyla yapılan bu kurgusal oyunlar, sayfa
ziyaret oranlarını da artırmaktadır. Dikkat çekici bir haber başlığıyla sayfayı ziyaret
eden kullanıcı, çoğunlukla yeni sürprizlerle karşılaşır. Milliyet ve Hürriyet gibi
gazetelerimizin başını çektiği bu yeni uygulamada, haber içeriği birden fazla
sayfalara bölünmektedir. Bu sistem yüzünden kullanıcı, tek bir haber için 2 ila 15
arasında sayfa ziyareti gerçekleştirmek zorunda bırakılmaktadır. Haber içeriğine
yerleştirilen cezbedici (!) görsel öğeler, ziyaretleri tetiklemektedir. Bu amaçla;
Güz 2009, Sayı:29
Cinsellik Üzerinden “Tık Ticareti”: Ġnternet Haberciliği Üzerine Bir Ġnceleme
173
haberle ilgili veya ilgisiz aynı içerikle sunulan fotoğraf galerileri ziyaret oranını ve
dolayısıyla da “tıklanma sayısını” çok daha üst seviyelere taşımaktadır. Böylelikle,
tek bir haber için sayfayı ziyaret eden kullanıcı, kendi tercihi dışında adeta sayfa
ziyaret etmeye zorlanmaktadır.
3.1 - Galeri Haber Tipleri
3.1.1 – “Vagon” Haberler
Vagon haberler, tek bir haberin birden fazla bölüme ayrılarak içeriğin ayrı
sayfalara taşınması yöntemidir. Bu şekilde sayfa ziyareti artırılmakta, okuyucunun
sistemde daha fazla sürede kalması sağlanmaktadır. Haberin içerisine eklenen
fotoğraf galerileri, bu oranları daha üst seviyeye taşımaktadır.
26 Haziran 2009- www.milliyet.com.tr2
Bu uygulamanın giderek yaygınlaşması içeriğinde zayıflamasına neden
olmaktadır. Özellikle fotoğraf galerinin tıklanma oranı yüksek olması, haberlerde
kadın teşhirciliğin artmasına neden olmakta, haber siteleri bu tür cinsel öğeler
nedeniyle kimi zaman “filtreleme programları”na takılmaktadır.
2
http://www.milliyet.com.tr/GaleriHaber.aspx?aType=GaleriHaber&ArticleID=1110998&PAGE=
1&Date= 26.06.2009&KategoriID=19
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
U. IĢık – K. A. Koz
174
3.1.2- “MatruĢka” Haberler
Sayfa ziyaretini artırabilmek amacıyla daha çok Milliyet ve Hürriyet‟in
uyguladığı bir diğer yöntem ise “matruşka3” olarak adlandırdığımız haber biçimidir.
Bu yöntemde, tıklanma oranı daha yüksek olan ya da editörün diğer haberlere göre
daha önemli olduğunu düşündüğü haber, okuyucuyu devama yönlendirecek
cezbedici ögelerle (başlık, fotoğraf ya da video) ana sayfaya taşınır. Ziyaretçinin
dikkatini çeken bu haber tıklandığında ayrı bir sayfaya yönlendirilir ve 3 numaralı
bölümde de gözüktüğü gibi günün tüm magazin haberlerinden oluşan bir derlemeyle
karşılaşılır. Ziyaretçi böylelikle önem değeri en yüksek haberden başlayarak
önemine göre sıralanan haber turuna sokulur. Bazen de okuyucu, “okumak istediği”
habere ulaşana dek, diğer haberlere de göz atmak/tıklamak zorunda bırakılır.
27 Haziran 2009- Hürriyet
3.2. Fotoğraf ve Video Galerileri
Görselliğin giderek ön plana çıktığı internet haber yayımcılığı, Alman Bild‟in
önünü çektiği yeni bir ekol peşindedir. Bild‟in, internetteki çok yüksek sayfa
ziyaretleri, birçok ülkedeki haber sitelerinin de aynı yöntemi izlemesine neden
olmuştur. Bu yeni uygulamada, haber içerik olarak zayıf olsa da büyük görsellerle
desteklenmiş, bulvar tipi gazetecilik anlayışının internete de hâkim olmasına neden
olmuştur. Haber içerisine yerleştirilen fotoğraf ve video galerileri, ziyaret oranlarını
(hem sayfada geçirilen süreyi hem de sayfa ziyaretini) çok daha üst seviyelere
taşımaktadır.
3
Matruşka, Rus yapımı bir oyuncak bebek türüdür. Ahşap el yapımı olan bebekler ortasından açıldığında
başka bir bebek çıkar, onu açtığınızda yine başka bir bebek çıkar. Tek anne figürünün içerisinde iç içe
yerleştirilmiş beş veya yedi bebekten oluşur (http://tr.wikipedia.org).
Güz 2009, Sayı:29
Cinsellik Üzerinden “Tık Ticareti”: Ġnternet Haberciliği Üzerine Bir Ġnceleme
175
Bu konuda 13 Haziran 2009‟da ankarahaber.com adlı haber sitesinin de
desteğiyle yaptığımız bir çalışmada, benzer içerikteki iki magazin haberi
yayınlanmıştır. Bu haberlerin ilki “Ferhunde’nin acı intikamı” diğeri ise “Avrupa
Yakası’nda hüzünlü veda” başlıklarıyla okuyucuya sunulmuştur. İlk haber tek bir
sayfada okuyucuya sunulurken, ikinci haber 3 ayrı sayfaya bölünmüş ve içeriğe 14
fotoğraftan oluşan bir galeri eklenmiştir.
Haber sitesinin ana sayfasında yayınlanan her iki haberin 3 saatlik yayın
döneminin ardından sayfa ziyaretleri incelendiğinde çok farklı oranlarla
karşılaşılmıştır. Aynı süre içerisinde ilk haberin sayfa ziyareti 300, ikinci habere
ilişkin toplam sayfa ziyareti ise 3150 olarak gerçekleşmiştir. İkinci haber,
okuyucunun hem daha fazla “tıklama”sını hem de sitede “daha fazla süre”
geçirmesini sağlamıştır. Buradan da açıkça görüleceği gibi içeriğe eklenen galeriler,
sitedeki ziyaret oranını, fotoğraf sayısı ve sayfa sayısının çarpanı kadar
artırmaktadır.
Fotoğraf ve video galerilerinin bir haber sitesine ne derece katkı sağladığı
aşağıdaki tabloda da görülmektedir. Alexa verileri4 dikkate alınarak çıkarılan
aşağıdaki tabloda haber sitesine ulaşan okuyucunun nerede vakit geçirdiği ya da
hangi amaçla siteye ulaştığı görülmektedir.
Milliyet
Hürriyet
Radikal
Zaman
D O M A İ N (Alan adı)
% 88.5 milliyet.com.tr 38.3% hurriyet.com.tr 100.0% radikal.com.tr 99.0% zaman.com.tr
S U B D O M A İ N (Alt alan adı)
32.8% kelebekgaleri
0.3% arsiv
% 4.1 msnyasam
1.5% editor
1.0% emlak
0.9% sanaleditor
20.0% fotogaleri
5.8% fotoanaliz
0.4% videogaleri
-
0.3% medya
0.2% turkuaz
0.1% arkadasim
Tablo 1:
Haber sitelerinin 19 Haziran 2009 tarihli toplam trafik
kaynaklarının domain üzerindeki paylaşımı
Milliyet Gazetesi internet sitesi bu konuda yaptığı haberlerde5 kendisine
ulaşan okuyucunun yüzde 88.5‟inin ana sayfada sunulan içerikleri izlediğini
belirtirken, rakip site olarak adlandırdığı Hürriyet‟te ise okuyucuların yüzde
4
5
http://www.alexa.com/siteinfo/milliyet.com.tr, zaman.com.tr, hurriyet.com.tr, radikal.com.tr
“İnternette
en
çok
ziyaret
edilenler
listesinde
zirvede
yine
milliyet.com.tr”,
http://www.milliyet.com.tr/Ekonomi/HaberDetay.aspx?aType=HaberDetayArsiv&KategoriID=3&Artic
leID=1103664
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
U. IĢık – K. A. Koz
176
32.8‟inin gazetenin magazin ekinin galerilerine, yüzde 20‟sinin fotoğraf galerilerine
ve yüzde 5.8‟inin de foto analiz bölümünü takip ettiklerini ve ana sayfayı
izleyenlerin yüzde 38.3 oranında olduğunu belirtmektedir.
Milliyet Gazetesi, Hürriyet konusunda gerçekleri dile getirmesine rağmen
kendi web sitesini ilişkin gerçekleri de göz ardı etmektedir. Zira Milliyet
istatistiklerde belirtilenin aksine, foto/video galeri vb. içerik sunumlarını
subdomain‟de (galeri.milliyet.com.tr gibi) değil, ana domain olan milliyet.com.tr
(milliyet.com.tr/galeri) üzerinde tutmaktadır. Hürriyet‟in dışında Radikal ve Zaman
gazeteleri de foto galeri vb. içerikleri ana domain üzerinden sunmaktadır. Bu da
kısmi de olsa açık kaynak olarak kabul edilen Alexa ölçümlerinde, galeri vb.
içeriklerin toplam kullanıcı üzerinden ziyaret edilme oranını kullanıcı bazında ölçüm
dışında bırakmaktadır.
3.3. Arama Motorları ve “Kelime” Oyunları
İnternet sitelerinin “kullanıcı havuzu” olarak kabul edilebilecek arama
motorlarından kendi sitesine kullanıcı/okuyucu çekebilmesi tesadüflere bırakılan bir
durum değildir. “Adriana Lima” konusunda Google‟da yapılan bir aramada Türk
basınının önde gelen temsilcilerinin ilk sıralarda çıkması da bir tesadüf sonucu
gerçekleşmemektedir.
Kullanıcılar, arama motorlarında istediği veriye, sayfaya kodlanan anahtar
kelimeler veya sistemdeki eşlemeli anahtar kelimeler sayesinde ulaşmaktadırlar. Bu
kodlamalar, arama motorlarının olası algoritmalarına göre düzenlenmektedir. Çünkü
arama motorlarında, aramalarda giderek önemli bir hale gelen “üst sırada çıkma
isteği”nin bir sonucu olarak büyük bir pazar haline gelen optimizasyon hilelerinin
önüne geçilmesi amacıyla algoritmalar sürekli değiştirilmekte ya da daha karmaşık
hale getirilerek birden fazla bileşen kullanılmaktadır.
Haber siteleri de birçok internet sitesi gibi bazı kelime gruplarında rakiplerine
göre daha ön sıralarda çıkabilmek amacıyla bu tür optimizasyonlara başvurmaktadır.
Bu amaçla, habere ilişkin her bir sayfanın başına, sistem tarafından daha önce
yapılan kodlamalarla sistemli biçimde title (site başlığı), keywords (anahtar
kelimeler) ve description (sayfa özeti) bilgilerine yer verilmektedir.
Güz 2009, Sayı:29
Cinsellik Üzerinden “Tık Ticareti”: Ġnternet Haberciliği Üzerine Bir Ġnceleme
177
Hürriyet gazetesinin 27 Haziran tarihli “Çamur bahane festival şahane”
başlıklı
haberinde
(http://kelebekgaleri.hurriyet.com.tr/galeridetay.aspx?cid=
20006&rid=2369) ilgili kuruluşun, arama motorlarından “uygun olmayan içerik ve
kelime oyunlarıyla” ziyaretçi çekme çabası açıkça görülmektedir. Haber başlığına
tıklayan ziyaretçi, haberin içeriğinde “Çamur içinde festival” başlıklı haberle
karşılaşırken, zayıf bir içerikle sunumu yapılan haberin sayfa başlığı ise (3) numaralı
alanda görüldüğü gibi “Çamurla sevişenler” şeklinde oluşturulmuştur. (1) ve (2)
numaralı alanlardaki başlıklar okuyucu için (3)‟üncü başlık ise site başlığı olarak
arama motorları için düzenlenmiştir. Sayfanın kaynağında sayfa başlığı (title) olarak
“çamurla sevişenler” kelimeleri kullanıldığı görülmektedir.
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
U. IĢık – K. A. Koz
178
Aşağıda ankarahaber.com (03-06-2009) adlı haber sitesinin, reyting ölçüm
ortamı olan Google Analytics raporlarında yer alan ziyaretçi kaynaklarının
dağılımına ilişkin istatistiki değerler yer almaktadır. Buradan da görüleceği üzere
ilgili haber sitesinin en büyük trafik kaynağını (% 78,79 ) arama motorları
oluşturmaktadır. Bu durum, çevrimiçi ortamda arama motorlarını önemli hale
getirmektedir.
Aşağıdaki tabloda ise çalışmaya konu edilen dört ayrı haber sitesinin,
Google‟da yer alan toplam indekslerindeki çevrimiçi aykırı kelime unsurları
listelenmiştir. Milliyet‟in ilgili tarihte Google‟de indekslenen toplam 13 milyon
sayfası bulunmaktadır ve bunların içerisinde seks kelimesine ait 55 bin sonuç yer
alırken bu oran Zaman gazetesinde sadece 723‟tür. Bu da ilgili kelime gruplarında
yapılan aramalarda, Milliyet‟in ziyaret edilme olasılığını artırmaktadır.
Milliyet
Hürriyet
Radikal
Zaman
Seks
55.000
21.100
46.500
723
Porno
19.800
17.400
19.100
835
Fantezi
4.090
1.450
971
240
Cinsellik
39.500
6.350
10.100
2.190
Erotizm
4.550
1.260
1.290
53
13.000.000
5.750.000
4.920.000
4.650.000
Anahtar Kelime
Toplam indeks
Tablo 2: 19 Haziran 2009 tarihli Google aramalarında kelime tercihleri
Güz 2009, Sayı:29
Cinsellik Üzerinden “Tık Ticareti”: Ġnternet Haberciliği Üzerine Bir Ġnceleme
179
4. Yöntem
Bu çalışma 1-10 Haziran tarihleri arasında incelemeye konu dört gazetenin
internet sitelerinde ve yalnızca ana sayfada yer almış 6 haberler ve görsel unsurlar
üzerinde gerçekleştirilmiştir.
Gazetelerin ana sayfalarını, nitel ve nicel olarak değerlendirebilmek için
“içerik analizi” yöntemi kullanılmıştır. İçerik analizi; bir metindeki değişkenleri
ölçmek için yapılan sistematik, tarafsız ve sayısal bir analizdir (Berelson, 1984: 18).
Nicel değerlendirme kapsamında 9 değişkenden oluşan kodlama formu yardımıyla
elde edilen veriler istatistikî olarak değerlendirilecektir.
Nitel değerlendirme kapsamında ise özellikle kullanılan haber başlıkları ve
kullanılan haber fotoğrafları başlık ilişkisi irdelenecektir.
Araştırma kapsamında yanıtı aranan sorular şunlardır:
1. Cinsellik ve “kadın teşhiri” gereğinden fazla olarak okuyucuyu çekmek
ve daha çok sayfa ziyareti sağlamak adına kullanılmakta mıdır?
2. Gelenekselde de temsili olan gazetelerin internet sayfalarında sundukları
içerikte “cinsellik” ve “kadın teşhiri”nin boyutları hangi düzeydedir?
3. Gazetelerin ana sayfalarında sundukları
fotoğrafların ilişkilendirilmesi anlamlı mıdır?
haberlerle
kullandıkları
5. Bulgular
5.1. “Cinsellik” ve “TeĢhir” Ġçeren Haberlerin Gazetelere Göre Dağılımı
ve Toplam Haber Ġçerisindeki Oranları
Çalışma kapsamında yapılan incelemelerde Hürriyet gazetesinin arşive atılan
ana sayfasında 1-10 Haziran tarihleri arasında toplam 525 haber başlığı 7 tespit
edilmiştir. Toplam haberler arasından “teşhir” ve “cinsellik” unsuru taşıdığı tespit
edilen 103 haber içerik analizine tabii tutulmuştur. 10 günlük sürede yer alan 103
haber, ana sayfada yer alan toplam haberlerin yüzde 19.6‟sını teşkil etmektedir.
İnceleme konusu gazetelerden Hürriyet, Milliyet ve Radikal gazetelerinin ana sayfalarına “Arşiv”den
ulaşılırken, Zaman gazetesi 1-10 Haziran tarihleri arasında ve saat 20.00-21.00 saatleri arasında günlük
olarak takip edilmiştir. Zaman gazetesinde cinsellik ve teşhire dayalı hiçbir bir unsura rastlanmadığı için
haber sayısı bakımından istatistiki bir değerlendirme yapılmamıştır.
7
Arşive atılan ana sayfadaki bütün haberleri kapsamaktadır.
http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haberler.aspx?id=2065&tarih=2009-06-01 ve takip eden günler.
6
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
U. IĢık – K. A. Koz
180
Tarih
Gazete
Hürriyet
Milliyet
Radikal
2 Haziran
Hürriyet
Milliyet
Radikal
3 Haziran
Hürriyet
Milliyet
Radikal
4 Haziran
Hürriyet
Milliyet
Radikal
5 Haziran
Hürriyet
Milliyet
Radikal
6 Haziran
Hürriyet
Milliyet
Radikal
7 Haziran
Hürriyet
Milliyet
Radikal
8 Haziran
Hürriyet
Milliyet
Radikal
9 Haziran
Hürriyet
Milliyet
Radikal
10 Haziran Hürriyet
Milliyet
Radikal
Hürriyet Toplamı
Milliyet Toplamı
Radikal Toplamı
Genel Toplam
1 Haziran
Ana sayfada yer
alan toplam haber
baĢlığı sayısı
52
62
47
54
62
47
50
66
47
54
64
47
51
63
43
51
58
45
52
60
43
53
66
43
54
65
43
54
62
43
525
627
448
1600
Cinsellik/kadın
teĢhiri içeren haber
sayısı
9
12
3
10
12
1
14
14
1
14
16
3
11
14
4
11
12
1
6
13
3
10
15
9
10
9
14
4
103
133
20
253
Yüzde %
16.9
19.3
6.3
18.5
19.3
2.1
28
21.2
2.1
25.9
25
6.3
20.3
22.2
9.3
20.3
20.6
2.2
11.5
21,6
6.9
18.8
22.7
16.6
16.6
16.6
22.5
9.3
19.6
21.2
4.4
15.8
Tablo 3: Cinsellik ve Teşhir İçeren Haberlerin Ana Sayfada Yer Alan
Haberlere Oranı
Güz 2009, Sayı:29
Cinsellik Üzerinden “Tık Ticareti”: Ġnternet Haberciliği Üzerine Bir Ġnceleme
181
Milliyet gazetesinin ana sayfasında ise 1-10 Haziran tarihlerinde toplam 627
haber başlığı yer almaktadır8. Bunların arasından 133 haber incelememiz açısından
gerekli unsurları taşıdığı gerekçesiyle içerik analizine tabii tutulmuştur ve bu
değerlendirmeye alınan toplam haberin yüzde 21.2‟sine tekabül etmektedir. Çalışma
kapsamında ele alınan Radikal gazetesinin, arşivlerinde yapılan incelemede ise, on
günlük sürede 448 haber unsuru değerlendirmeye alınmıştır. Radikal gazetesinin
“teşhir” ve “cinsellik” içeren haber sayısı ise 19‟dur. Bu ise toplam haberlerin yüzde
4.4‟ünü teşkil etmektedir.
Zaman gazetesi dışında incelemeye konu diğer 3 gazetede toplam 1600 haber
arasından 253‟ünde cinsellik ve teşhir unsuru içeren; başlık, görsel öge ve ifadeye
rastlanmıştır. Bunun toplam habere oranı ise yüzde 15.8 olarak gerçekleşmiştir.
İçerik analizine tabii tutulan toplam 258 haberin gazetelere göre dağılımı ise
aşağıdaki gibidir.
Frekans
Yüzde Geçerli yüzde Birikimli yüzde
Hürriyet
103
39,9
39,9
39,9
Milliyet
136
52,7
52,7
92,6
Radikal
19
7,4
7,4
100,0
Toplam
258
100,0
100,0
Tablo 4: Cinsellik-Teşhir İçeren Haberlerin Gazetelere Dağılımı
5.2. Kullanılan BaĢlık Grameri
İnceleme konusu üç gazete, cinsellik ve teşhir içerdiği tespit edilen toplam
258 haberde kullandıkları başlık açısından da değerlendirilmiştir.
Haberlerin yüzde 39‟unda eksiltili-devrik cümle kullanılırken, yüzde 53‟e
yakını düz cümle ile başlıklandırılmıştır. Soru ve flaş-şok ifade şeklinde
başlıklandırılan haberler ise (yüzde 8) daha azınlıkta kalmıştır.
8
Arşivde görüntülenen ana sayfada, “Günün Diğer Haberleri”, “Sinema”, “Kültür-Sanat”, “Astroloji”,
“Mizah” “TV Rehberi”, “Renkli Hayatlar”, “Milliyet İnternet TV” gibi bölümler değerlendirmeye
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
U. IĢık – K. A. Koz
182
Frekans
Yüzde
101
39,1
39,1
39,1
Soru cümlesi
8
3,1
3,1
42,2
Flaş-şok ifade
13
5,0
5,0
47,3
100,0
Eksiltili-Devrik
cümle9
Geçerli yüzde Birikimli yüzde
Düz cümle
136
52,7
52,7
Toplam
258
100,0
100,0
Tablo 4: Haberlerde Kullanılan Başlık grameri
5.3. Haberde Cinsellik-TeĢhir Unsurunun Kullanıldığı Yer ve KullanılıĢ Biçimi
Üç gazete özelinde ele alınan 258 haber üzerinde yapılan incelemede
cinsellik ve teşhirin çoğunlukla görsel ögeler kullanılarak gerçekleştirildiği
görülmüştür. 160 haberde görsel unsur yoluyla yapılan teşhirin (yüzde 62) yanı sıra
60 haberde de (yüde 23.3) en az iki alanda (başlık, görsel unsurlar ve metin) söz
konusu unsurlara rastlanmaktadır. Bunun yanı sıra 20 haberde ise sadece başlıkta
(yüzde 7.8), 18 haberde ise sadece metinde (yüzde 7) teşhir-cinsellik unsurları yer
almıştır.
Cinsellik ve teşhir içeren haberlerin büyük çoğunluğunda (yüzde 64: 165
haber) “kadın obje”ye yer verilirken, yalnızca yüzde 5.4‟lük bir dilimde yer alan 14
haberde erkek obje ön plana çıkarılmıştır. Haberler yoluyla cinsellik imasına 10 37
haberde rastlanırken (yüzde 14.39, yalnızca görsel unsur kullanımı 11 yoluyla
cinsellik ve teşhire 13 haberde, erotizm içeren ifade ve unsurların kullanımına ise 29
haberde (yüzde 11) rastlanmıştır.
İnternette tasarım ve mizanpaj açısından yaşanan yer darlığı tam cümle kurmayı güçleştirmektedir. Bu
nedenle tam bir cümle kurulabilmesi için gereken ana unsurları (yüklem) içermeyen cümlelerle, devrik
cümlelerden oluşan başlıklar kullanılmaktadır.
10
Cinsellik iması: Haberde başlık ya da metinler yoluyla cinselliği çağrıştırıcı ifadeler. (“Evlenmeden de
olur” Hürriyet, 8 Haziran)
11
Görsel unsur kullanımı: Haberle ve konusuyla ilgisi olmasa da kullanılan resmin, kadın teşhirine
dayalı olması. (“Öyle bir hastalık ki” Hürriyet, 8 Haziran)
9
Güz 2009, Sayı:29
Cinsellik Üzerinden “Tık Ticareti”: Ġnternet Haberciliği Üzerine Bir Ġnceleme
183
5.4. Haberlerde “En Sık Vurgulanan” ya da “Tekrarlanan Ġfade” 12
Frekans
Cinsel görsellik vurgusu
Yüzde Geçerli yüzde Birikimli yüzde
167
64,7
64,7
64,7
Cinsel istek uyandıran ifade
40
15,5
15,5
80,2
Cinsel tercih
11
4,3
4,3
84,5
Cinsel suçlar
21
8,1
8,1
92,6
Diğer
19
7,4
7,4
100,0
258
100,0
100,0
Toplam
Tablo 5: En sık kullanılan ya da vurgulanan cinsel ifade
Üç gazete ve 258 haber üzerinde yapılan incelemede, cinsellik-teşhir içeren
haberlerin büyük çoğunluğunun “cinsel görsellik vurgusu” yapan ifadelerle
şekillendirildiği görülmüştür. Haberlerin yüzde 15‟inde “cinsel istek uyandıran
ifade”lere yer verilirken, 21 haber taciz, tecavüz türünden “cinsel suç/adli vaka”
vurgusu yapan metin ve görüntüler içermektedir.
5.5. Haberin Yönlendirildiği Yer ve Ana Sayfadaki Konumu
İncelemede ana sayfada yer alan 258 haberin sitede hangi bölüme
yönlendirildiği de sayısal olarak ortaya konulmuştur. Buna göre haberlerin büyük bir
çoğunluğu (yüzde 52: 134 haber) foto galerilere yönlendirilmiştir. Elde edilen
veriler, foto galerilerinin internet haber siteleri için ne denli bir “rating kaynağı”
olduğunu da ortaya koymaktadır. Bir internet okuyucusunun daha fazla sayıda
“tıklama” gerçekleştirmesi ve daha fazla süre ile sayfa ziyaretinde kalması için
haberciler “foto galerileri”ni etkili bir yöntem olarak kullanılmaktadır.
Cinsel görsellik vurgusu: Habere konu kişi ya da kişilerin fiziki görüntülerinin ön planda tutulduğu
haberler. (Kağıt bebekler ne kadar kazanıyor?, Dünyanın en güçlü kadını 34 yaşında, Milliyet, 8
Haziran)
Cinsel istek uyandıran ifade: Seks, frikik, çıplak, dekolte vb. kelimeler içeren haber başlıkları ile
yapılandırılan haberler. (Frikik var, iç çamaşırı yok!, Milliyet, 6 Haziran; Bir erkeğe dört kız düşüyor,
Hürriyet. 9 Haziran.)
Cinsel tercih: Eşcinsellik, lezbiyenlik vs. konularla, kişilerin cinsel fantezilerini konu alan haberler. (Seks
bağımlısıymış, Milliyet, 8 Haziran; Eşcinseller bilimsel olarak incelenecek!, Radikal, 5 Haziran)
Cinsel suçlar: Tecavüz, taciz türünden konular, cinsel şiddet haberleri. (Prensin „seks kölesi‟ kurtuldu,
Milliyet, 2 Haziran, Küçük kıza otomobilde tecavüz!, Milliyet, 3 Haziran)
12
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
U. IĢık – K. A. Koz
184
Frekans
Yüzde
134
51,9
51,9
51,9
6
2,3
2,3
54,3
25
9,7
9,7
64,0
3
1,2
1,2
65,1
Devam sayfası
69
26,7
26,7
91,9
Vagon/Matruşka haber
21
8,1
8,1
100,0
258
100,0
100,0
Foto galeri
Video
Eklere link
Başka bir siteye link
Toplam
Geçerli yüzde Birikimli yüzde
Tablo 6: Haberin Yönlendirildiği Yer
Son dönemlerde foto galerileri ile benzer bir işlevi yerine getiren “Vagon” ve
“Matruşka” haberler de rating ve sitede geçirilen sürede belirleyici rol oynamaktadır.
İncelememize konu olan 258 haberin yüzde 8‟i (21 haber) bu yöntemlerle dizayn
edilmiştir.
Bunun dışında haberlerin yüzde 26.7‟si devam sayfalara aktarılırken,
yaklaşık yüzde 13‟ü video, eklere ya da başka bir siteye yönlendirme yapmaktadır.
İncelemede 258 haber, ana sayfada yer aldığı konum açısından da
değerlendirilmeye tabii tutulmuştur. Yukarıdaki frekans tablosunda da görüleceği
üzere, haberlerin yüzde11‟den fazlası (29 haber) manşet ve sürmanşet olarak ana
sayfaya girerken, yine yüzde 27‟si (71 haber) manşet bölgesinde vitrine çıkmıştır.
İncelemeye konu 258 haberin büyük bir çoğunluğu ise (yüzde 61.2: 158 haber)
göbek tabir ettiğimiz bölümden ana sayfaya dahil olmuştur.
Frekans
Yüzde
Geçerli yüzde
Birikimli yüzde
25
9,7
9,7
9,7
Sürmanşet
4
1,6
1,6
11,2
Sağ manşet resimli
6
2,3
2,3
13,6
Sağ manşet
21
8,1
8,1
21,7
Manşet altı (resimli)
44
17,1
17,1
38,8
100,0
Manşet
Göbek
158
61,2
61,2
Toplam
258
100,0
100,0
Tablo 7: Haberin sayfadaki konumu
Güz 2009, Sayı:29
Cinsellik Üzerinden “Tık Ticareti”: Ġnternet Haberciliği Üzerine Bir Ġnceleme
185
5.6. Cinsellik-TeĢhir Ġçeren Haberin Türü ve Haber-Resim ĠliĢkisi
Sayısal değerlendirme yapılan 258 haberin yüzde 51.2‟si (132 haber)
magazin konularını kapsarken, yüzde 27‟si dış kaynaklı haberlerden oluşmaktadır.
Haberlerin yüzde 13.6‟sı ülke gündeminden konulara ve yaşam/sağlık içeriğiyle
donatılırken (35 haber), yüzde 8‟i derleme haber 13 şeklinde konumlandırılmıştır.
Magazin
Frekans
Yüzde
Geçerli yüzde Birikimli yüzde
132
51,2
51,2
51,2
Dış haber/dünya
70
27,1
27,1
78,3
Yaşam/sağlık
15
5,8
5,8
84,1
Yurt içi haber/gündem
20
7,8
7,8
91,9
100,0
Derleme haber
Toplam
21
8,1
8,1
258
100,0
100,0
Tablo 8: Cinsellik/teşhir içeren haberin türü
Yine bir başka değerlendirme konusu da kullanılan fotoğraflarla haber ilişkisi
üzerine olmuştur. Milliyet, Hürriyet ve Radikal gazetelerinin ana sayfalarında ve
devama aktarılan sayfalarda kullandığı fotoğraflarla haberin konusu arasındaki
ilişkiye bakıldığında, 151 haberin güncel resimlerle yapılandırılırken, yüzde 36‟sının
arşiv kayıtlarındaki resimlerle sayfaya taşındığı görülmüştür. Haberlerin küçük bir
kısmı ise resim-grafik-clipart ile şekillendirilmiştir.
Güncel
Frekans
Yüzde
Geçerli yüzde
Birikimli yüzde
151
58,5
58,5
58,5
Grafik/clipart
14
5,4
5,4
64,0
Arşiv resim
93
36,0
36,0
100,0
258
100,0
100,0
Toplam
Tablo 9: Haber-resim ilişkisi
13
Derleme Haber: Genelde fotoğraf kullanımı ile belirli bir konuda –güncel olmasa da- yapılan haberler.
Konuyla bağlantılı fotoğrafların bir kısmı alt yazı ve spotlarla okunur kılınırken ardından gelenler
yalnızca görsel unsurlarla donatılıyor. (Makyajsız gezmemesi gereken 50 ünlü isim, Milliyet, 2 Haziran;
Dünya onları bu sahnelerle tanıdı, Milliyet, 7 Haziran; Unutulmuş pop starlar, Hürriyet, 3 Haziran.)
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
U. IĢık – K. A. Koz
186
6. Değerlendirme ve Sonuç
Yapılan incelemede elde edilen nicel veriler, “kadın teşhiri” ve “cinselliği”
ön planda tutan haberlerin birer rating unsuru olarak genel toplam haberler arasında
önemli bir boyutta kullanıldığına işaret etmektedir. Milliyet gazetesinin genel
toplam haberleri arasında bu tür haberlerin oranı yüzde 21‟e ulaşırken, Hürriyet
gazetesi açısından da bu oran yüzde 20‟lere yaklaşmaktadır. Başka bir deyişle 10
haberden 2‟sinde teşhir ve cinsellik unsuru ön planda tutulmaktadır. Bunun yanında;
aile içi şiddet, töre cinayeti, vahşet içeren 3. sayfa haberleri de dikkate alındığında,
internet haber sitelerinin sunduğu içeriğin ne boyutlarda olduğu daha da
anlaşılacaktır. Teşhir ve cinselliğin ön plana alındığı hiçbir haber ve görsel ögenin
gözlemlenmediği Zaman gazetesi ile Radikal gazetesinin Hürriyet ve Milliyet
gazetelerine oranla çok daha masum bir içerik sunduğunu söylemek yanlış
olmayacaktır. Temel araştırma sorusu açısından ortaya çıkan gerçek ise; “teşhir” ve
“cinselliğin” ön planda tutulduğu -magazin ağırlıklı hafif haberler- incelemeye konu
olan gazetelerden Hürriyet ve Milliyet‟te yoğun olarak kullanılmaktadır.
Bir başka nokta da gazetelerin kullandıkları haber başlıkları ile fotoğrafların
ilişkilendirilmesi açısından göze çarpmaktadır. “Bu küçük kızı tanıdınız mı?”,
“Onları bu sahnelerle tanıdınız?”, “En çok paylaşılan kareler” şeklindeki masumane
başlıklarla yapılan yönlendirmelerin ardında “teşhir” ve “cinsellik” unsurlarının yer
aldığı görsel unsurlar peş peşe sıralanmakta ve bu yöntem daha çok
“tıklanabilmenin” anahtarı olarak kullanılmaktadır. Bazen de tam tersine, çok daha
masum bir içerik taşıyan haber içeriği arşivden ortaya çıkarılmış şuh bir fotoğrafla
süslenmektedir.
Geleneksel basınımızın güçlü temsilcilerinin internet ortamında sundukları
bu içeriklere; genç, çocuk, yaşlı her kesimden insanın rahatça ulaşabildiği
düşünüldüğünde bu içeriklerin daha sağlıklı ve okunabilir hale getirilme zorunluluğu
ortadadır. Nitekim dönemin Hürriyet Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Fatih
Çekirge, “Kadın Teşhirinin Rekabetini Reddediyoruz!” başlıklı yazısında bu konuda
da şöyle bir itirafta bulunmuştu:
“Biliyoruz ki internet sitelerine girebilmek çok kolaydır. Yarı pornografik ve
kadın teşhirine dayanan üstelik hiçbir haber değeri olmayan fotoğraflara ne
yazık ki çocuklarımız da kolayca ulaşabilmektedir... Bunun için de
kaldırıyoruz...”
Çalışma ile ortaya çıkan sonuç ve gözlemlerden elde ettiğimiz önemli
verilerden biri de, internet ortamındaki aşırı rekabet ortamında özellikle çocuk ve
gençlerin ruh sağlığı ve psikolojilerinin gözardı edilmekte olduğudur. İncelemeye
Güz 2009, Sayı:29
Cinsellik Üzerinden “Tık Ticareti”: Ġnternet Haberciliği Üzerine Bir Ġnceleme
187
aldığımız üç gazetenin geleneksel ortamdaki içerikleriyle internette sundukları
içeriğin farklılığı da ortada iken, internete özgü içerik yaratma girişimlerinin
temelinde daha fazla “tık” alabilmek ve okuyucuyu daha fazla sitede tutabilmek
adına, deyim yerindeyse “bel altı yöntemler” kullanılmaktadır.
“Üstsüz klip çekti!” (8 Haziran, Hürriyet), “Bir erkeğe dört kız düşüyor” (9
Haziran, Hürriyet), “Seks oyuncağı edinin” (10 Haziran, Hürriyet), “Frikik var, iç
çamaşırı yok!”, “Fermuarını açık unutunca” (6 Haziran, Milliyet), “Çamaşır
giymeyi unutunca” (10 Haziran, Milliyet) vb. türünden başlıklar, okuyucuların
hemen her gün görmeye alıştığı ve giderek de yadırgamadığı haberler olarak
karşımıza çıkarken, çok daha masum başlıklarla (“Beyaz giyerken dikkat!”, 5
Haziran Hürriyet; “Konuşan fotoğraflar”, “En çok paylaşılan kareler”, Milliyet)
sunulan haberlerin altına yerleştirilen içerik ve görsel ögeler “teşhir”in boyutlarını
ortaya koymaktadır. Her ne kadar çalışmamız büyük bir resmin küçük bir bölümüne
ışık tutsa da, birazcık “cinsellik” ve “teşhir” koklatılmış haberlerin ulaştığı rating
rakamlarının cazibesinin ve ekonomik getirisinin geleneksel gazetecilik değerlerini
hiçe sayan bir anlayışın zaferine yol açtığı sonucunu doğurmaktadır. Ancak bu
anlayışın karşısında uygulamaların ve teşhirden arındırılmış daha sağlıklı bir
habercilik arayışında olanların varlığı da bilinmektedir.
KAYNAKÇA
Aktaş, C. (2007) İnternet‟in Gazeteciliğe Getirdiği Yenilikler, Selçuk İletişim, 5(1).
Berelson, B. (1984) Content Analysis in Communication Researh, Hafner Press,
New York.
Danış,
S.
(2009)
Türkiye‟de
Online
Reklamcılık
Sunumu,
http://www.zapmedya.com/data/sarperdanis_0802_onlinereklamcilik_public.
pdf. [Erişim: 5 Haziran 2009]
Deuze, M. (1999). Journalism and the web: An analysis of skills and standards in an
online environment. Gazette, 61(5), 373–390.
Deuze, M. (2003) The web and its journalisms: considering the consequences of
different types of newsmedia online, New Media&Society, Vol(5)2, pp.203230.
Deuze, M. (2004) What is Multimedia Journalism?, Journalism Studies, Vol:5,
Number 2, pp.139-152.
Dimitrova, D.V. Neznanski, M. (2006) Online Journalismand the War in
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi
U. IĢık – K. A. Koz
188
Cyberspace: A Comparison Between U.S. and International Newspapers,
Journal of Computer-Mediated Communication 12 (2006) 248–263 ª 2006
International Communication Association.
Ercan, H.(2005) Türkiye‟deki Gazetelerde Cinsellik, Türk HIV AIDS Dergisi, 8 (2),
s.61.69.
Gürcan, H.İ.(1999) Sanal Gazetecilik, Anadolu Üniversitesi Yayınları: Eskişehir.
Gürcan, H.İ. ve Bekiroğlu, O. (2007) Türkiye‟de İnternet Gazeteciliği Açısından
Yerel Basının Genel Görünümü ve Bölgeler Arası Bir Değerlendirme, Selçuk
İletişim, 5(1), s.22-29.
Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması Sonuçları (2008), Sayı:138,
http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=2055, [Erişim: 26 Mayıs
2009]
http://www.alexa.com/topsites/countries/TR
Internet Usage in Europa (2009) http://www.internetworldstats.com/stats4.htm,
[Erişim: 26 Mayıs 2009]
Işık, Umur (2007) Medya Bağımlılığı Teorisi Doğrultusunda İnternet Kullanımının
Etkileri ve İnternet Bağımlılığı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, S.Ü.Sosyal
Bilimler Enstitüsü: Konya.
Kazaz, M.(2007) Geleneksel Habercilikten İnternet Haberciliğine Geçiş Sürecinde
Spor Basını, Selçuk İletişim, 4(4): 220-229.
Newhagen, J. E., & Rafaeli, S. (1996) Why communication researchers should study
the Internet: A dialogue, Journal of Communication, 46, pp.4-13.
Pavlik, J.V. (1997) The Future of Online Journalism: Bonanza or Black Hole?,
Colombia Journalism Review, Jul/Aug 97, Vol.36, Issue 2, p.30.
Pavlik, J.V. (2000) The Impact of Technology on Journalism, Journalism Studies,
Vol:1, Number 2, pp.229-237.
Thurman, Neil (2007) The globalization of journalism online: A transatlantic study
of news websites and their international readers, Journalism, 8(3), pp.285307
Güz 2009, Sayı:29