KİSTİK FİBROZİS YENİDOĞAN TARAMASI Dr Erkan Çakır

KİSTİK FİBROZİS YENİDOĞAN TARAMASI
Dr Erkan Çakır
Bezmialem Vakıf Üniversitesi Tıp Fakültesi
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları ABD
Çocuk Göğüs Hastalıkları BD
2005
2010
2015
TC SAĞLIK BAKANLIĞI ARALIK 2006 TARİHİNDEN İTİBAREN
YENİ DOĞAN TARAMA PROGRAMINI YÜRÜTMEKTEDİR
HİPOTİROİDİ
1/3344
FENİLKETONÜRİ
1/4500
BİYOTİNİDAZ
EKSİKLİĞİ
KİSTİK FİBROZİS
1/11.000
? 1/3000 ?
AVRUPA’DA DURUM
Avrupada KF taraması yapılan 26
merkez
İngiltere
Fransa
İtalya
Avusturya
Polonya
Chec cumhuriyeti
Yılda 1.600.000 bebek
taranıyor
Ülkemizde canlı doğum sayısı 1 283 062/yıl
NEDEN KF YENİDOĞAN TARAMASI YAPMALIYIZ?
•Erken malnütrisyon ve vitamin eksikliğini
önlemek (genellikle 2 aydan itibaren vardır)
•Erken pulmoner komplikasyonları azaltmak
(Atelektazi, pnömoni, hava yolu enfeksiyonu)
•Uzun dönemde büyüme, kognitif fonksiyonlar ve
yaşam süresi üzerine olumlu etkilerin varlığı
•Ailelere genetik danışma verilebilmesi
YENİDOĞAN TARAMA PROGRAMI İLE TANI ALAN
HASTALARDA SOLUNUM FONKSİYON TESTLERİ KONTROL
GRUBUNDAN DAHA İYİ
BOY, AĞIRLIK VE BAŞ ÇEVRESİ KONTROL
GRUBUNDAN DAHA İYİ
KOGNİTİF SKORLAR KONTROL GRUBUNDAN DAHA İYİ
AKCİĞER GRAFİSİ SKORLARI DAHA İYİ
Yenidoğana tarama testi ile tanı almak yaşam süresini uzatıyor
KİSTİK FİBROZİS YENİDOĞAN TARAMASI NASIL YAPILIR?
•Ailelerin ve sağlık profesyonellerinin eğitimi
•kan örneklerinin toplanması ve test edilmesi
•Sonuçların izlenmesi
•Doğrulayıcı testin yapılması ve tanı konulması
KİSTİK FİBROZİS TARAMA YÖNTEMLERİ
TC
IRT*
IRT_IRT
IRT_DNA
*IRT: Immun reaktif tripsinojen
1979 Yılında ilk kez topuk kanında IRT bakılması….
IRT_PAP
Immünoreaktif tripsinojen (IRT)
pankreas tarafından yapılan bir enzim
prekürsörüdür
Hem normal hem de Kistik fibrozisli yeni
doğanların kanında tesbit edilebilir
IRT düzeyleri pankreatik yetersizliği olmayan
%15 hasta dahil tüm KF li hastalarda yüksektir.
Kistik fibrozislilerde hasara uğramış pankraetik
asiner hücrelerden kan akımına geçer
IRT_DNA VE IRT_PAP yöntemlerinde
hastadan bir kez kan alınması yeterli
IRT
IRT_IRT
IRT_DNA
1979 Yılında ilk kez topuk kanında IRT bakılması….
IRT_PAP
Tarama yöntemi
Lokalizayon
Sensitivite
% 85.6
Spesifite
IRT_IRT
Avusturalya
% 99.4
IRT_IRT
Colorado
% 93
IRT 96 th_DNA (25 panel
Wisconsin
% 96.2
% 99.8
IRT 95th _DNA
Massachusetts
% 97.5
% 99.8
IRT 99th_PAP
Almanya (pilot)
% 96
% 99.8
IRT (65 μg/l)_DNA (30
panel)
Fransa
%95.4
%99.9
IRT 98.5th_DNA (29-40
panel_)-Tüm gen analizi
Kaliforniya
% 92
% 99.9
553.000 bebek için KF yenidoğan tarama yöntemi olarak
IRT_DNA ve IRT_PAP performansları değerlendirilmiş ve
IRT_DNA kadar etkin bir yöntem olduğu gösterilmiş
Kistik Fibrozis
mutasyonlarının sıklığı
F508
G542X
G551D
W1282X
N1303K
R553X
% 66,0
% 2.4
% 1.8
% 1.5
% 1.2
% 0.9
http://www.genet.sickkids.on.ca/cftr/resource/Table1.html
83 KF’li Türk hastada
36 değişik mutasyon
Türkiye’de tarama önemli çünkü...
Akraba evliliği KF gibi otozomal resesif hastalıkları için
artmış risk (21.2%)
Ülkemizde kistik fibrozis hastalığının sıklığını bilmiyoruz
Bu zamana kadar tanı almış olan hastaların sayısı düşük
KF ile ilgili toplum bazında ve sağlık profesyonelleri
arasında bilinirliğin artması gerekli
TÜRKİYEDE TARAMAYA GİDEN YOLCULUĞUN HİKAYESİ
•Tarama için ilk müracaatlar yaklaşık 15 sene başladı
•2011 : SB ile İlk toplantı
•2012: KF Tarama bilimsel kurul oluşturuldu ve tarama
yönteminin IRT-IRT olması kararlaştırıldı
•2012-2014: Kitler ile ilgili İhale aşamaları gerçekleşti
•01.01.2015: Tüm Türkiyede tarama başlatıldı
Tüm bu süreçte sağlık profesyonellerinin eğitimi için
lokal toplantılar düzenlendi
SAĞLIK BAKANLIĞI- BİLİMSEL KOMİTE ÇALIŞMALARI
T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
ULUSAL YENİDOĞAN TARAMA PROGRAMI
KİSTİK FİBROZİS TARAMASI
TER TESTİ REHBERİ
Hazırlayanlar
Prof. Dr. Uğur Özçelik
Prof. Dr. Fazilet Karakoç
Prof. Dr. Hasan Yüksel
Doç. Dr. Özge Yılmaz
Kimyager Nermin Gürcan
2015
ÇOCUK SOLUNUM YOLU VE
HASTALIKLARI VE
KİSTİK FİBROZİS DERNEĞİ
ÇOCUK GÖĞÜS
HASTALIKLARI DERNEĞİ
T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
KİSTİK FİBROZİS YENİDOĞAN TARAMA TESTİ
İLE TANI ALAN HASTALARI İZLEME REHBERİ
Editörler
Prof. Dr. Refika Ersu
Doç Dr Erkan Çakır
2015
ÇOCUK SOLUNUM YOLU VE
HASTALIKLARI VE
KİSTİK FİBROZİS DERNEĞİ
ÇOCUK GÖĞÜS
HASTALIKLARI DERNEĞİ
TARAMA TESTİ POZİTİF
SAPTANAN
HASTALAR İÇİN BİLGİ BROŞÜRÜ
HAZIRLANDI
Kistik Fibrozis yenidoğan
sonuçlarının anlamı nedir?
tarama
testi
Bebeğiniz
doğduğunda
bazı
doğumsal
hastalıkların taranması için topuk kanı
alınmaktadır.
Bu
tarama
sonuçlarında
çocuğunuzda kistik fibrozis tarama testi pozitif
olarak saptanmıştır. Bu tarama testinin pozitif
olması çocuğunuzun kistik fibrozis olduğunu
anlamına gelmez.
Çocuğunuzda kistik fibrozis hastalığı olup
olmadığının anlaşılabilmesi için başta ter testi
olmak
üzere
bazı
testler
yapılması
gerekmektedir.
Kistik fibrozisin taramaya alınmasında
sivil toplum örgütlerinin payı büyük
ÜLKEMİZDE UYGULANAN
TARAMA YÖNTEMİ
IRT
Doğumda
≥ 90 μg/l
IRT
7-14 gün
≥ 70 μg/l
Biyolojik
konfirmasyon
Ter testi
Sağlık Bakanlığı akış şeması
KAN ÖRNEĞİ
UYGUNSUZ KAN ÖRNEĞİ
UYGUN KAN ÖRNEĞİ
KAN ÖRNEĞİ TEKRARI
TARAMA LABORATUVARI
≥ 90 μg/l
< 90 μg/l
NORMAL
TEKRAR KAN ÖRNEĞİ
7-14. gün
<70 μg/l
≥ 70 μg/l
TER TESTİ İÇİN SEVK
İLGİLİ KLİNİĞE SEVK
ŞÜPHELİ
NORMAL
YÜKSEK IRT DÜZEYLERİ ALARME EDİCİ OLMALIDIR
IRT düzeyi
♯KF /♯bebek
KF risk
100-140
0/1404
0
140-180
1/387
0.25
180-220
12/333
3.6
220-260
13/122
10.7
260-300
11/59
18.6
>300
20/83
24.1
Mekonyum ileusu olan yenidoğanlar IRT düşük olması
nedeni ile taramada yanlış negatif sonuç verebilir
En erken klinik bulgu hastaların
% 20’sinde Mekonyum İleusu
Mekonyum İleusu olan
bebeklerin mutlaka KF
açısından test edilmesi
gerekir
KİMLERE TER TESTİ YAPILIR?
• Genel olarak ter testi 2 haftadan büyük ve 3 kg’dan ağır bebekler
için yapılabilir.
• Daha küçük bebeklerde yeterli miktarda ter toplanamayabilir.
• İlk 48 saatin içindeki bebeklerde terde elektrolit düzeyleri yüksek
olacağından ter testi yapılması önerilmez.
ÜLKEMİZDE KİSTİK FİBROZİS MERKEZLERİ
Distribution of CF Centers
TARAMADA İLK SONUÇLAR
01.01.2015-01.07.2015 tarihleri arasında
Taranan bebek sayısı
Tekrar istenen kan örneği sayısı
Ter testi için sevk edilen bebek sayısı
: 661.625
: 38.075
(≈%6=1/17)
: 2.491 (≈%0,4)
Ter testi yaptıran bebek sayısı
KF tanısı alan bebek sayısı
Tanılama sürecinde
: 2.097 (%84)
: 40
: 104
KF merkezleri ile iletişime geçildiğinde tanı almış
hasta sayısının bu sayının iki katı civarında
olduğu görülüyor
Tanı alamadan ölen bebek sayısı oldukça fazla
01.01.2015-01.07.2015 tarihleri arasında
Ter testine sevk edilip ‘’bebek öldü’’ tanısı alan
bebek sayısı
: 60
IRT değeri 250 üzeri ‘’bebek öldü’’ tanısı alan
bebek sayısı
: 46
2010 YILINDA ABD DE YENİ DOĞAN TARAMA
TESTİ POZİTİF SAPTANAN HASTALARIN TER
TESTİ YAPILINCAYA KADAR GEÇEN SÜRE
ABD’de 2014 yılında hastaların %63.7’si
YD tarama yöntemi ile tanı almıştır
< 1 yaş %82.9
> 1 yaş %6
Taramada sorunlar ve çözümleri
Ter testinin standardizasyonu ile ilgili sorunlar var. Merkezlerde terde
konduktivite ya da terde klor ölçümü yapılıyor
Ülkemizde Ter testi yapan tüm merkezlerde standardizasyon sağlanmalı
Ter testi rehberine uygun şekilde ter testi yapılabilmesi için gerekli
girişimlerin yapılması
•
Teknik elemanların eğitimi
•
Tüm merkezlere gerekli cihazların alınması ve kitlerin sağlanması
Merkezler ile bakanlığın koordineli çalışması ve tarama pozitif hastaların
yakın izlemi
TARAMA TESTİ İLE TANI ALAN HASTALARI İZLEMDE
ÖNERİLER
T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
KİSTİK FİBROZİS YENİDOĞAN TARAMA TESTİ
İLE TANI ALAN HASTALARI İZLEME REHBERİ
Editörler
Prof. Dr. Refika Ersu
Doç Dr Erkan Çakır
2015
ÇOCUK SOLUNUM YOLU
HASTALIKLARI VE
KİSTİK FİBROZİS DERNEĞİ
ÇOCUK GÖĞÜS
HASTALIKLARI DERNEĞİ
KF tanısı alan hastalara ait öneriler-1
•KF tanısı alan hastalar KF merkezleri tarafından izlenir.
•KF merkezinin bulunmadığı illerde eğitim almış çocuk uzmanı izlemde
yardımcı olabilir. Bu hastaların da yılda en az 1 kez en yakın KF merkezinde
kontrolü önerilir.
•Hastalara Sağlık Bakanlığı’nın uyguladığı rutin aşı takvimi uygulanmalıdır.
•6 aydan büyük bebeklere yıllık grip aşısı önerilir.
•Her vizitte hastaların tartı ve boy büyümeleri izlenmelidir.
•Hastalar 2-3 aylık aralıklarla izlenmelidir, klinik problemi olan hastalar daha
sık görülebilir.
•İlk besin daima anne sütüdür.
KF tanısı alan hastalara ait öneriler-2
•Tanı alır almaz hastalara hava yolu temizliği- fizyoterapi (Postural drenaj
ve göğüs perküsyonu) önerilir.
•Solunum sekresyon örnekleri (Nazofaringial aspirasyon) kültürleri en az 3
ayda bir alınmalıdır.
•Solunum sekresyonlarında Pseudomonas aerigunosa ilk izole edildiğinde
eradikasyon protokolü uygulanmalıdır.
•Akciğer grafisinin ilk 3-6 ay arasında çekilmesi, ilk 2 yaşta kontrolünün
yapılması önerilir.
•Solunum semptomları olan hastalarda mukolitik ajan olan Dornase alfa
yenidoğan döneminden itibaren, günlük 1x1 nebul dozunda olacak şekilde
kullanımı önerilir.
•İnhale ve oral kortikosteroit kullanımı rutin önerilmez, KF-astım ve
ABPA durumlarında kullanılabilir.
KF tanısı alan hastalara ait öneriler-3
•Tüm hastalara pankreatik fonksiyonların değerlendirilmesi için dışkıda fekal elastaz 1 testi
önerilir.
•Fekal elastaz 1 düzeyleri en az yıllık olarak kontrol edilmelidir.
•İki yaş altındaki bütün bebeklerde aşağıdaki durumlarda pankreas enzim replasman tedavisinin
(PERT) başlanması önerilir.
 Pankreas yetmezliği ile ilişkili 2 mutasyonu olan tüm bebekler
 Fekal elastaz düzeyi <200 mcg/gr ya da objektif pankreas yetmezliği kanıtları olan
bebekler (yağlı- pis kokulu, çok sayıda dışkılama, kilo almada yetersizlik)
 Şüphe götürmez malabsorpsiyon bulgu ve semptomları olup test sonuçları beklenen
bebekler
•PERT kapsülleri açılarak az miktarda su/mama/anne sütü/veya meyve püresi ile karıştırılıp
verilir.
•Tanıdan sonra yağda eriyen A, D, E ve K vitaminlerinin verilmesi önerilir.
•Hastalarda aşırı terleme ile tuz kaybı olduğundan, tanı anında 1/8 tatlı kaşığı, 6 aydan itibaren ¼
tatlı kaşığı günlük tuz desteği önerilir.
•Bu amaçla kullanılmak üzere % 20’lik serum sale günlük ortalama 1cc/kg dozunda kullanılabilir
•İhtiyaç elektrolit düzeylerine göre ayarlanmalıdır.
DİKKATİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER