elazığ üni. toprak kaynaklı ısı performans bilgisi 2012

F. Ü. Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 15(2), 109-117, 2003
Elazığ İklim Şartlarında Yatay Borulu Toprak Kaynaklı Isı
Pompasının Performansı
Hikmet ESEN, Mustafa İNALLI*
Fırat Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Makina Eğitimi Bölümü, 23119, ELAZIĞ
*
Fırat Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makina Mühendisliği Bölümü, 23119, ELAZIĞ
[email protected]., *[email protected].
Özet
Bu çalışmada, Elazığ iklim şartlarında bir konutun toprak kaynaklı ısı pompası (TKIP) ile
ısıtılmasında performans analizi yapılmıştır. Analizde Bin (Aralık) yöntemi kullanılmıştır. TKIP
tasarımında kullanılan dış hava sıcaklıkları, toprak sıcaklıkları ve toprak özellikleri, 1999 - 2000 ısıtma
sezonu için Elazığ ili Meteoroloji Bölge Müdürlüğü’nden alınmıştır. Tasarım esnasında TKIP’ ın,
performans değeri çeşitli parametrelere bağlı olarak değerlendirilmiş ve ısı pompasının yatay olarak
döşenen toprak kaynaklı ısı değiştiricisi boru boyu 256 metre bulunmuştur.
Anahtar kelimeler: Toprak kaynaklı ısı pompası (TKIP), tasarım, bin (aralık) yöntemi
Performance of a Closed Loop Horizontal Ground Source Heat Pump
System in Elazığ Climate
Abstract
In this study, a ground source heat pump (GSHP) used to heat a house located in Elazığ is
designed. For this purpose, the BIN method was used. The design parameters such as outdoor air
temperature, soil temperature, and soil properties used in design of the GSHP, are taken from Elazığ
Meteorological Station for the heating season of 1999-2000. The performance of GSHP was evaluated for
various parameters, and the pipe length of ground coupled horizontal heat exchanger was found to be 256
meter.
Keywords: Ground source heat pump (GSHP), design, bin method.
1. Giriş
Konutların ısıtılmasında yerel, doğal ve de temiz enerji kaynaklarının kullanımı yoğun
araştırma konusudur. Yer altı toprak ısısından yararlanma en umut verici seçenek olarak
gözükmektedir. Yeraltı toprak sıcaklığı ısıtma sezonunda doğal olarak düşse de, yardımcı enerji
kaynakları kullanılarak ısıtılacak ortama verilecek ısı miktarı daha da artırılabilir. Isının
atılacağı ortama göre daha düşük seviyede olan bu enerjinin en verimli ve en uygun bir biçimde
ısıtmada kullanılması ise ısı pompaları ile mümkündür. Isı pompalarının ekonomik yönden
uygulanabilir olduğu kanıtlanmış durumdadır [1].
Toprak ısısı ile genellikle müstakil, az katlı, kent dışı konutların ısıtılması söz
konusudur. Isı kaynağı olarak toprağın kullanılması, diğer sistemlere göre daha pahalıdır. Isı,
toprak altına gömülen borulardan doğrudan soğutucu akışkana veya salamuraya transfer edilir.
Toprak altı ısı değiştirgeci (TID) genellikle yatay ve düşey şekillerde yerleştirilir. Toprağın
bileşimi, yoğunluğu, içerdiği nem miktarı ve gömme derinliği, TID’nin seçimini ve
boyutlandırılmasını etkiler. Toprak özelliklerinin zamana bağlı olarak değişmesi
H. Esen ve M. İnallı
projelendirmede güçlük yaratan sebeplerden birisidir. Ayrıca ısı pompası da çalıştırıldığı andan
itibaren toprağın özelliklerini etkiler. Ancak, toprak sıcaklığının havaya göre genellikle daha
uygun aralıklarda ve kararlı değişimde bulunması TKIP’lerin hava kaynaklı ısı pompalarına
göre avantajı olmaktadır [2].
Literatürde bu konuda başarı ile sonuçlandırılmış birçok araştırma ve uygulamalar
bulunmaktadır. Topraktan ısı kaynağı olarak faydalanma fikri 1940’lı yıllarda ortaya atıldı. Bu
konuda pek çok deneysel ve teorik çalışmalar mevcuttur. Ingersoll [3] ve daha sonraları Penrod
[4] tarafından, topraktan borular vasıtasıyla ısı çekilmesinin matematiksel olarak modellenmesi
yapıldı ve Kelvin Çizgisel Kaynak Teorisi kullanılarak topraktaki sıcaklık dağılımını elde
edildi. Daha sonra, Kelvin Çizgisel Kaynak Teorisini esas alan birkaç model daha geliştirildi:
(Eskilson modeli (1987), Basit Çizgisel Kaynak Modeli (1948), Hart-Couvillion Modeli (1986),
Kavanaugh Modeli (1991)). Son zamanlarda çoğu TKIP çalışmalarında “Uluslararası Toprak
Kaynaklı Isı Pompası Birliği” (IGSHPA) tarafından geliştirilen “GLHEPRO” isimli profesyonel
TID dizayn yazılımı kullanıldı. Derinlik, boru aralığı, yatay ve düşey sistemlerde ısı
değiştiricilerin tipleri ve farklı fiziksel özellikleri gibi faktörler bu çalışmalarda incelendi [5,6].
Türkiye’de, bir çok teorik çalışma üniversitelerde devam etmekte olup; yapılmış
deneysel çalışmalar olarak ise; Orta Doğu Teknik Üniversitesinde kurulmuş yatay tip TID
düzeneği, Atatürk Üniversitesinde tesis edilmiş su-su kaynaklı jeotermal ısı pompası düzeneği
ve Ege Üniversitesinde hem ısıtma hem de soğutma yapabilen düşey U tipi ısı değiştirgeçli ısı
pompası düzeneği üzerinde yapılmış araştırmalar örnek verilebilir [7].
Yapılan bu çalışmada ise, Elazığ ilinin 1999-2000 ısıtma sezonundaki günlük ortalama
saatlik toprak sıcaklıkları, saatlik dış hava sıcaklıkları ve toprak özellikleri Elazığ Meteoroloji
Bölge Müdürlüğünden alınarak [8], Elazığ ilindeki bir konutun ısı kaybı hesaplandıktan sonra,
Bin Yönteminin kullanılması ile [9] bu konutun ısıtılması için kullanılacak TKIP ve TID’nin
dizaynı için en uygun tasarım yapılmaya çalışıldı.
2. Konut Isıtmada Kullanılan TKIP Sisteminin Modellenmesi
Alternatif ısıtma sistemi olarak en uygun ısı pompası sisteminin belirlenebilmesi
bakımından, ısı pompası aylık çalışma oranları (fa) ve ısı pompası yıllık yararlanma oranı (xy)
değerlerinin hesaplanması gerekir. (fa) değeri, TID’ ın boyutlandırılmasında, (xa) değeri ise,
ısıtma sisteminin ekonomikliğini belirlemede başlıca parametredir.
2.1. Bin Yöntemi
Bir konutun ısıtılmasında, (fa) ve (xa) değerlerinin hesaplanması için ASHRAE
tarafından Bin Yöntemi önerilmiştir. Bin Yöntemi kullanılırken hesaplamaların kolayca
yapılabilmesi için öncelikle 13 sütunlu, sırasıyla; dış hava sıcaklığı orta değerleri, konut UkA
değeri, denge sıcaklığı, konut ısı kaybı, ısı pompası ısıtma kapasitesi, ısı pompası çalışma oranı,
ısı pompası enerji tüketimi, ısıtma saatleri sıklığı, ısı pompası saatlik enerji tüketimi, saatlik
konut ısı kaybı, ek ısı ihtiyacı, dolaşım pompası enerji tüketimi ve topraktan çekilen net ısı
değerlerinden oluşan bir tablo hazırlandı (Tablo 1). (fa) ve (xa) değerleri ise aşağıdaki eşitliklerle
hesaplandı:
110
Elazığ İklim Şartlarında Yatay Borulu Toprak Kaynaklı Isı Pompasının Performansı
fa = Σ(Isı Pompası Çalışma Oranı x Isıtma Saatleri Frekansı) / (dönem süresi [h/ay]) (1)
xa = Σ( Binanın Isı Kaybı - Ek Isı İhtiyacı ) / Σ (Binanın Isı Kaybı)
(2)
2.2. Tasarım Hesapları
Elazığ iklim şartlarında ısıtılacak iki katlı bahçeli bir konutun (200 m2) ısıtma yükü Qk =
17 kW olarak hesaplandı [10]. Konutun bahçe alanı büyük olduğundan TID’nin yatay olarak
döşenmesi, bahçe alanını verimli kullanmak bakımından da, tek çukur içerisine dört adet yatay
boru döşenmesi kararlaştırıldı. Şekil 1’de gösterildiği gibi üstteki borular, toprak yüzeyinden 1
metre derinliğe gömüldü ve borular arasındaki düşey yükseklik farkı 0.3 metre, çukurun
genişliği 0.6 metre ve çukurlar arası mesafe 1 metre olarak seçildi. TID’ın ısı pompasına
bağlantısı da Şekil 1’de gösterildi. Boru çapları, paralel borularda 25.4 mm, besleme
borularında ise 38.1 mm alındı. TID boru malzemesi polietilen seçildi ve boru ısıl direnci
TID’ın tipine göre tablolardan 0.0815 m°C/W olarak alındı [11].
Şekil 1. Direkt genişlemeli TKIP’ın çalışma prensibi.
TID boyutlandırılırken toprakla ilgili olarak bilinmesi gereken iki temel parametre,
toprağın ısı iletim katsayısı (kg) ve ısıl difüzyon katsayısı (αg)’dir. Elazığ’ın karakteristik nemli
kumlu kil toprağı için kg = 2.5 W/m°C ve αg = 6.71x10-7 m2/sn alındı [8].
Elazığ ili için 1999-2000 ısıtma sezonundaki ortalama dış hava ve toprak sıcaklığı
değişimi sırasıyla Şekil 2 ve Şekil 3’de verildi. Isıtma kapasiteleri bakımından tasarlanması
düşünülen tesisata uygun olan ve BARTL firması [12] tarafından imal edilmiş WB2W tipi ısı
pompası kullanıldı. TID boru uzunluğunun fazla olmaması için ısı pompasının, tasarım ayında
minimum buharlaştırıcı sıcaklığında olması gerekir [11].
Projelendirmede dış hava sıcaklığı (tp= -10 °C), konut içerisinin ortalama sıcaklığı (tki=
20 °C) alındı. Hesaplarda buharlaştırıcı ve yoğuşturucu sıcaklığı tasarım ayı için sırasıyla -11°C
ve 45°C seçildi. Buna göre ısı pompası kapasitesi 5.5 kW ve ısıtma tesir katsayısı 2.8 bulundu.
111
H. Esen ve M. İnallı
Buharlaştırıcı sıcaklığına göre TID boru boyu, salamuranın buharlaştırıcıya -4°C sıcaklıkta
girmesini sağlayacak şekilde belirlenmektedir.
Tablo 1. Bin (Aralık) Yöntemi İle Belirlenen Değerler.
A
Dış Hava
Sıcaklığı
Orta
Değerleri
0
C
B
Konut (Qka)
Değeri
kW / 0C
C
Denge
Sıcaklığı
0
D
Konut
Isı Kaybı
E
F
Isı Pompası Isı Pompası
Isıtma
Çalışma
Kapasitesi
Oranı
C
(kW)
(kW)
Qk/(tki-tp)
tki-A
B*C
[12]
D/E
TOPLAM
J
K
M
Konut Isı
Kaybı
Ek Isı
İhtiyacı
Isı Pom.
Aylık
Çalışma
Oranı
Isı Pom.
Aylık
Fayda.
Oranı
(kWh)
D*H
(kWh)
(D-E)*H
L
Dolaşım
Pompası
Enerji
Tük.
(kWh)
0.25*F*H
Topraktan
Çekilen Net
Isı
G
H
I
Isı
Pompası
Enerji
Tüketim
i
Isıtma
Saatleri
Sıklığı
(kW)
(ADET)
Isı
Pompası
Saatlik
Enerji
Tüketim
i
(kWh)
E/COP
[10]
F*G*H
Ay: Ocak,Şubat...vd.
(kWh)
I*(COP-1)-L
2.3. TID’ın Boyutlandırma Prosedürü
Konut ısı kaybının en yüksek olduğu ay tasarım ayı olarak seçilir ki, bu çalışmada,
Ocak ayı bulundu. Isı pompasının ısıtma sezonundaki toplam çalışma süresi tahmin edilerek;
toprak ısıl direnci Eşitlik (3-5) yardımıyla hesaplandı ve tasarım ayı için Bin yöntemi
uygulanarak (fa) değeri bulundu. Eşitlik (6)’dan TID boyu hesaplandı, tahmin edilen ısı pompası
çalışma süresinin doğruluğunu kontrol edebilmek için, önce ısıtma sezonu başlangıcı ile tasarım
ayı arasındaki aylar için, toprak ısıl dirençlerini hesaplamak amacıyla ısı pompası çalışma
süreleri; ısı pompası karakteristik değerlerini belirlemek amacıyla da SBGS tahmin edildi.
Sonra, dikkate alınan aylar için (fa) hesaplandı, hesaplanan TID boyu da kullanılarak Eşitlik (6)’
dan her ay için SBGS bulundu, önce tahmin edilen, sonra da hesaplanan SBGS karşılaştırıldı.
Fark 1°C’den küçük oluncaya kadar işlemler tekrarlandı. (fa) yardımıyla ısı pompası toplam
çalışma süresi hesaplandı, bu değer kullanılarak TID boyu yeniden belirlendi, hesaplanan boru
boyları arasındaki fark % 5’den büyük ise çalışma süresi tekrar tahmin edilerek, tasarım ayı
sonundaki ısıtma ayları için de Bin yöntemi ile SBGS değeri bulundu, kontrol sonucu olumsuz
ise, ya geri dönülerek ısı pompası minimum buharlaştırıcı sıcaklığı yeniden seçildi ya da geri
dönülerek kontrol sonucunun en olumsuz çıktığı ay tasarım ayı olarak alındı.
3. Tartışma ve Sonuçlar
Isıtma dönemi başından itibaren, ısı pompasının toplam çalışma süresi 3 ay olarak
tahmin edildi. Toprak ısıl dirençleri aşağıdaki eşitliklerle belirlendi, burada Rg toprak ısıl
direncini, Rgi i. borunun ayna görüntüsünün toprak ısıl direncini, z paralel boru sayısını (adet)
ve Sij i ve j boruları arasındaki mesafeyi göstermektedir.
112
Elazığ İklim Şartlarında Yatay Borulu Toprak Kaynaklı Isı Pompasının Performansı
z
Rg =
∑R
i =1
gi
(3)
z
z
R gi =
X ij =
∑ I(X ij ) +
j=1
2z
∑ I( X
j= z +1
ij
)
(4)
2.π.k g
S ij
(5)
2. α g θ
15., 30., 60. ve 90. günler için toprak ısıl dirençleri sırasıyla 0.641, 0.752, 0.895 ve
0.912 m°C/W bulundu, bu değerler kullanılıp bir tablo oluşturularak Ocak ayı için (fa) = 1
olarak tespit edildi. Bunun anlamı, ısı pompası bu ayda 31 gün çalışacaktır. 1 metre derinlik için
Ocak ayı ortalama toprak sıcaklığı 9.7°C [8] alındı ve yukarıdaki değerler de kullanılarak
aşağıdaki eşitlikten ısıtma için gerekli boru uzunluğu 256 metre olarak belirlendi.
⎡ COP − 1⎤
Q.⎢
( R p + f .R g )
COP ⎥⎦
⎣
LH =
ve
t0 − t
LH
= 64 m olmaktadır.
4
(6)
Çukur içindeki kıvrımların uzunluğu = 2x(Borular arası yatay mesafe) + (Düşey
mesafe) = 2x0.6+0.3 = 1.5 m olduğundan, buna göre çukurun boyu, (64-1.5)/4 =15.625 m
bulundu.
Bu değerin bahçe ölçüleri dikkate alındığında uygun olduğu görüldü. Diğer aylara göre
hesaplamalar da bu şekilde yapıldı. Değerler SBGS tahmini değerleri kullanılarak hesaplandı.
Dolayısıyla, her ay için tahmin edilen bu sıcaklıkların doğrulukları kontrol edildi. Ekim 1999Nisan 2000 ısıtma dönemine göre yapılan hesaplamalarda Şubat, Mart ve Nisan ayları sonunda
ısı pompası çalışma süreleri sırasıyla 123, 152 ve 169 gün olmakta, elde edilen SBGS değerleri
tahmin edilen değerlere yakın çıktığından, yeniden bir hesap yapmaya gerek duyulmamış,
böylece ısı pompasının minimum buharlaştırıcı sıcaklığı altına düşülmediğinden, sonuç olarak,
seçilen yerleştirme tipine göre 256 m’ lik TID boyu uygun bulundu.
Isı pompasının yıllık ortalama çalışma ve yararlanma oranları ise,
Çalışma oranı (fy) =
169.3
x100 = % 79.85
212
Yararlanma oranı (xy)=
40133 − 14906
x100 = % 62.85
40133
oldu. Elde edilen sonuçlar aşağıda grafikler halinde verildi (Şekil 4-10).
113
25
Nis.00
Ara.99
15
Oca.00
Şub.00
10
Mar.00
5
Nis.00
2
Topraktan
Çekilen Net Isı
COP
1
Nis.00
Mar.00
Şub.00
Ara.99
Oca.00
Kas.99
0
Şekil 6. Topraktan çekilen net ısı ve COP
değişimi
COP
Nis.00
4
3
2
Isı Pompası
Enerji Tük.
COP
COP
3
COP
4
5
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
1
0
Nis.00
Isı Pompası Enerji Tüketim
(kWh)
Şekil 5. Isı pompasının çalışma günü ve COP
değişimi.
5
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
Eki.99
Topraktan Çekilen Net Isı (kWh)
Şekil 4. Isı pompası kapasitesi ve COP değişimi
Mar.00
Nis.00
Mar.00
Şub.00
Oca.00
Ara.99
0
Eki.99
0
1
0
Eki.99
1
Şub.00
Isı Pom Kap
COP
2
Çalı şma Günü
COP
Şub.00
2
3
Oca.00
6
4
Ara.99
3
5
Ara.99
8
35
30
25
20
15
10
5
0
Kas.99
4
Çalışma Günü
10
Şekil 3. Toprak derinliğine göre aylık
ortalama toprak sıcaklığı değişimi
COP
5
Kas.99
Isı Pompası Kapasitesi (kW
12
2
50
Derinlik (cm)
Şekil 2. Ekim 1999- Nisan 2000 dönemi ortalama
dış hava sıcaklık değişimi
4
100
Aylar
20
0
10
Şub.00
Kas.99
5
Ara.99
Eki.99
20
Eki.99
16
14
12
10
8
6
4
2
0
-2 Eki.99
-4
Toprak Sıcaklığı (C)
Ortalama Dış Hava Sıcaklığı ( C)
H. Esen ve M. İnallı
Şekil 7. Isı pompası enerji tüketimi ve COP
değişimi
114
5000
4500
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
5
3
2
Ek Isı
İhtiyacı
COP
Nis.00
Mar.00
Şub.00
Oca.00
Ara.99
Kas.99
Şekil 9. Ek ısı ihtiyacı ve COP değişimi
tüketimi ve COP değişimi
5
9000
4,5
8000
4
7000
3,5
6000
3
5000
2,5
4000
2
Konut Toplam Isı
Kaybı
COP
3000
2000
COP
10000
Konut Toplam Isı Kaybı (kWh)
1
0
Eki.99
Şekil 8. Dolaşım pompası enerji tüketimi ve
COP değişimi
COP
4
Nis.00
Mar.00
Şub.00
Oca.00
Ara.99
Kas.99
Dolaşım Pom.
Enerji Tük.
COP
Ek Isı İhtiyacı (kWh)
5
4,5
4
3,5
3
2,5
2
1,5
1
0,5
0
COP
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
Eki.99
Dolaşım Popası Enerji Tüketimi
(kWh)
Elazığ İklim Şartlarında Yatay Borulu Toprak Kaynaklı Isı Pompasının Performansı
1,5
1
1000
0,5
Nis.00
Mar.00
Şub.00
Oca.00
Ara.99
Kas.99
0
Eki.99
0
Şekil 10. Konut toplam ısı kaybı ve COP değişimi
Şekil 2 ve Şekil 4’den görüldüğü gibi COP değeri ile ortalama dış hava sıcaklıklarının
değişimi benzerdir. Aynı biçimde COP ile ısı pompası kapasitesinin değişimi de orantılıdır. Isı
pompasının aylık çalışma günü sayısının artması yani zamanla topraktan çekilen ısının
azalması Şekil 5 ve Şekil 6’dan açıkça görüldüğü gibi COP değerini de düşürmektedir. Şekil
7’de ısı pompası enerji tüketiminin dış hava sıcaklığının azalması ile arttığı ve COP ile de ters
orantılı olarak değiştiği görülmektedir. Dış hava sıcaklığının düştüğü aylarda ısı pompası konut
ısı yükünü karşılamak için daha çok çalışır ve bundan dolayı toprak içerisindeki ısıyı taşımak
için Şekil 8’den görüldüğü gibi dolaşım pompasının çalışma süresi uzamaktadır. Konutun ek ısı
ihtiyacının da konutun ısı kaybının en yüksek olduğu ayda (Şekil 10) maksimum değerde
olduğu görüldü (Şekil 9).
Isı pompasının, ısıtma aylarında 212 günlük bir dönemde toplam 169.3 gün çalıştığı,
topraktan çekilen net ısının 16477.37 kWh, ısı pompası enerji girdisinin 7840 kWh, dolaşım
pompasının enerji girdisinin 1009 kWh, ek ısı ihtiyacının 14906 kWh, konut ısı ihtiyacının
40133 kWh olduğu hesaplanmakta, ısıtma ayları boyunca ısı pompasının % 79.85 oranında
115
H. Esen ve M. İnallı
çalıştığı ve bu dönemde ısıtma için ısı pompasından % 62.85 oranında faydalanıldığı görüldü.
Sonuç olarak; konutun ısı kaybının, dış hava sıcaklığının düşmesi ile yükseldiği ve diğer
parametreleri önemli ölçüde etkilediği gözlemlendi. Böylece tasarımı yapılan ısı pompasının
bölgenin meteorolojik değerlerinden oldukça etkilendiği ve toprağın ısıl ve nem özelliklerinin
iyileştirilmesi ve daha fazla yıl için hesaplamaların yapılması ile ileriki çalışmalarda daha iyi
sonuçlara varılacağı görüldü.
Semboller
A
: Isının geçtiği yapı bileşenlerinin yüzeyi (m 2 )
COP
: Isıtma tesir katsayısı
fa
: Isı pompası aylık çalışma oranı
I(X)
: X değeri için integral değeri
kg
: Toprağın ısı iletim katsayısı (W/m 0 C )
LH
: Isıtma durumunda gerekli toprak ısı değiştiricisi uzunluğu (m)
Q
: Isı pompası ısıtma kapasitesi (W)
Qk
: Konut Isı Yükü (W)
r
: Boru yarıçapı (m)
Rp
: Boru ısıl direnci (m 0 C / W )
Rg
: Toprak ısıl direnci (m 0 C / W )
R gi
: i. borunun ayna görüntüsünün toprak ısıl direnci (m 0 C / W )
S ij
: i ve j boruları arasındaki mesafe (m)
t0
: Etkilenmemiş toprak sıcaklığı ( 0 C )
t
: Salamuranın buharlaştırıcıya giriş sıcaklığı ( 0 C )
tki
: Konut içerisinin ortalama sıcaklığı ( 0 C )
tp
: Projelendirmede esas alınan dış hava sıcaklığı ( 0 C )
Uk
: Binanın ısıl geçirgenliği (W/m 2 0 C )
X
: r / 2 α g .θ
xa
: Isı pompasından aylık yararlanma oranı
xy
: Isı pompasından yıllık yararlanma oranı
z
: Paralel boru sayısı (adet)
αg
: Toprağın ısıl difüzyon katsayısı (m2/sn)
θ
: Zaman (h, gün)
116
Elazığ İklim Şartlarında Yatay Borulu Toprak Kaynaklı Isı Pompasının Performansı
Kaynaklar
1. A. Hepbaşlı, A. Ö. Ertöz, Geleceğin teknolojisi: yer kaynaklı ısı pompaları, Makine Müh. Odası
Bildirisi, Teskon Program Bildirileri 31, 1999.
2. B. Kılkış, Kent dışı konutlarda ısı pompası kullanımında toprak ısısından yaralanma yöntemleri, Isı
Bilimi ve Tekniği Dergisi, 4, 1, 21-25, 1981.
3. L. R. Ingersoll, F. T. Adler, H. J. Plass, A. C. Ingersoll, Theory of earth heat exchangers for the heat
pump, HRAC, pp. 113 – 122, May, 1950.
4. E. B. Penrod, Conditioning with the heat pump, Kentucky Eng., XVIII, (3), 1956.
5. J. D. Spitler, C. Yavuztürk, S. J. Rees, Proceedings of the Terrasstock 2000, vol. 1, 165 – 170,
Stuttgart, August 28 - September 1, 2000.
6. J. D. Spitler, PH. D., P. E., A design tool for commercial building ground loop heat exchangers,
Oklahoma State University Stillwater, U.S.A., Proceedings of the fourth İnternational Heat Pumps in
Cold Climates Conference, Aylemer, Qubec, 2000.
7. A. Hepbaşlı, M. Eltez, H. Duran, Current status and future directions of geothermal heat pumps in
Turkey, Ege Üniversitesi Geothermal Heat Pump Congress Bulletin, March, 2001.
8. Elazığ Meteoroloji Bölge Müdürlüğü Bülteni, Dış hava ve toprak sıcaklıkları, 2000.
9. ASHRAE Temel Kitabı, Bölüm 28, Tesisat Müh. Derneği Teknik Yayınlar 2, 1998.
10. TS 825, Isı Kaybı Hesabı, Resmi Gazete, 14 Haziran 1999.
11. H. Ataman, Toprak kaynaklı bir ısı pompası tesisinin tasarımı ve optimizasyonu, Yüksek Lisans Tezi,
İstanbul Teknik Üniversitesi, 1991.
12. Bartl Firması Pompa Katalogları,7900 Ulm., GMBH, Almanya, 1987.
117
H. Esen ve M. İnallı
118