ermenistan ülke hakkında rapor

Transkript

Amerikan Üniversitesine tabi Global Barış Merkezinin
Bölgesel Ekonomik İş Grupu
ERMENİSTAN
ÜLKE HAKKINDA RAPOR
Biznes şartları araştırma
Azerbaycan – Türkiye – Gürcistan – Ermenistan grupları tarafından
esas prensiplere uygun olarak hazırlanmıştır
Uluslararası İnsan Gelişimi Merkezi Tarafından hazırlanmıştır
www.ichd.org
Ülke hakkında genel malümat
Goğrafya
Nüfus
Devlet
Kuruluş tarihi
Devlet
Anayasa
Prezidan
Yürütme
Yasama
Yargı
Ekonomi hakkında genel malümat
Ekonomik kalkınma
Dış ticaret politikası
Finans sektörü
Sosyal göstergeler
Ekonomik reformler ve kurumsal gelişişm
Liberalleşme
Finans ve gümrük politikası
Maliye altyapısı ve ödeme sistemleri
Ekonominin altyapısı
Enerji
Taşımacılık
Telekomünikasyon
Ekonominin reel sektörü
Sanayi
Tarım
İnşaat
Hizmetler ve turizm sektörü
Dış ticaret
İhracat
Hacim
Yapı
Ticari partnerler
İthalat
Hacim
Yapı
Ticari partnerler
Ticari projeler için gerekli önemli bilgiler
İkitaraflı ve çoktaraflı antlaşmalar
Gümrük işlemleri
Kabul edilmiş tarifeler sistemine göre ithalat tarifeleri
İthalatta sayısal sınırlamalar
Ticarette teknik bariyerler
Döviz
REGIONAL ECONOMIC W ORKING GROUP
2
ARMENIA
Konvertiblelik
Esas taşımacılık istikametleri
Pazar imkanları
Pazar sınırlamaları
Banka sistemi
3
ARMENIA
Ülke hakkında genel malümat
Goğrafya
Ermenistan Cumh. denizlere çıkışı olmayan ve Alp-Himalaya dağ sisteminde yer
alan ve Ermeni Platosu adını taşıyan sıradağlarının bir kısmında yerleşen bir dağ
ülkesidir. Sahası - 29.800 km2. Kuzeyde Gürcüstanla (164 km), doğuda
Azerbaycanla (566 km), batıda Türkiye ile (268 km) ve güneyde de İranla (35 km)
komşudur. Sahasının batıdan doğuya doğru uzunluğu 200 km, kuzey-batıdan
güney-doğuya doğru uzunluğu ise 400 km’dir.
Nüfus
• Genel nüfusu 3,2 mln. (2002)
• Etnik terkip: Ermeniler - %96, Ruslar - %2, Ezidiler, Kürdler, Asuryalılar,
Yunanlar, Ukraynalılar, Yahudiler ve s. - %2.
• Kentsel kesim - %67.5, kırsal kesim - %32.5, kadınlar - %51.5, erkekler %48.5.
• Dil: ermenice Hint-Avrupa diller ailesinin mustakil dalını oluşturmakta
yazısı ise 5. yy. ait bir yazıdır ve bilinen en eski yazılardan biridir.
Devlet
Kuruluş tarihi: Ermenistan kendi bağımsızlığını 21 eylül 1991’deki referandumla
ilan etmiş. .
Devlet: Ermenistan C. bağımsız, demokratik, sosyal ve hukuki bir devlettir.
Devlet, kuvvetlerin bölünmesi prensipine dayanan Anayasa ve kanunlarla idare
edilmektedir.
Anayasa: 5 temmuz 1995 yılındaki referandumla kabul edilen Anayasa
Ermenistan C. esas kanunu ve sosyal adalet ve kanuna dayanan bağımsız
demokratik toplumun qarantisidir.
Prezidan: Ermenistan C. devlet başkanınca yönetilmektedir. Anayasaya
göre devlet başkanı üç hakimiyet kolunun normal çalışması, bağımsızlığın, ülke
bütünlüğünün ve emniyetinin garantörüdür. Devlet başkanı ülke vatandaşlarınca
beş yıllık bir müddete seçilmektedir.
Yürütme: Yürütmeyi başbakan ve bakanlar kurulundan müteşekkil
hükumet yürütmektedir. Başbakan devlet başkanı tarafından göreve tayin
edilmekte ve azledilebilmektedir. Devlet başkanı aynı şekilde başbakan
tarafından teklif edilen hükümet azalarını tayın ve azlede bilmektedir.
4
ARMENIA
Yasama: Yasama milli konsey tarafınca yürütülmektedir. Milli konsey 131
kişiden ibarettir. Bunların 56’sı tekmendalı sahalardan, 75’i ise parti
listelerinden seçilmektedir.
Yargı: Ülke Anayasası ve kanunlarına göre mahkemeler tarafınca
yürütülmektedir. Genel yetki mahkemeleri: ilk muracaat mahkemeleri,
özetleme mahkemeleri ve istinaf mahkemeleri. Aynı zamanda kanunun
belirlediği iktisadi, askeri ve diğer mahkemeler de mevcuttur.
Ekonomi hakkında genel malümat
Ekonomik kalkınma
1994 yılı ülke ekonomisinde bir dönem noktası oldu. Ekonomik büyüme ve fiat
istikrarı için hükumet geniş yapısal ıslahatlarla birlikte citti finans ve döviz
politikası uygulamaya başladı. Bunun neticesinde 1993’teki %10000
mukayesede enflasyon %1.1 kadar yavaşladı (2002 sonlarında). Ekonomi istikrar
bulmaya başladı ve reel GSMH 1994 %5.4 artış gösterdi. Bu istikrarlaşma ve
ekonomik büyüme bu gun de %12.9 olarak devam ediyor (2002).
1998 ülkemizde önemli nitelisel değişimler ve ekonomik büyüme gözlemlendi.
Reel GSMH’in orta artış hızı %7.6 ulaştı (1998-2002) diğer BDT (Bağımsız
Devletler Topluluğu) ülkelerinde %3.8 olduğu halde. Diğer göstergeler
ekonomimizdeki değişimlerin muspet olduğunu kanıtlamakta. Mesela,
ekonomimizin 1993’te yıllık üretim hacmi 1989’un %44.3 iken, BDT bu gosterge
%69.0 oranında idi. Fakat 2001 yılında durum tamamen değişti. Ülkenin GSMH’i
1989’un %70’den fazlasını teşkil etti 1989, halbuki BDT ülkelerinde GSMH hacmi
aynı dönemde %65 oranında idi.
14
12
10
8
6
4
2
0
1997
1998
1999
2000
2001
2002
GRAFİK 1. REEL GSMH’İ ARTIŞI (%)
5
ARMENIA
16
14
12
10
8
6
4
2
0
1997
1998
1999
2000
2001
2002
-2
GRAFİK 2. ENFLASYON (DÖNEM ORTALAMASI - %)
Dış ticaret politikası
Gerçekleştirilen dış ekonomi politikası ülkenin diş ticaretini olumlu etkiledi. 2002
yılında dış ticaret hacmi yaklaşık olarak 1.5 mlrd. (USD) ulaştı (1997 ile
mukayesede %30 oranından fazla artış gösterdi). İhracat hacmi ikiye katladı
ıthalat hacmi ise %11 arttı. Bu durum 1999’da başlayan dış ticaret hacminin
iyileşme tandansını destekleme imkanı sağladı.
Dış ticaretteki tandanslar son 4-5 sene içinde 200 mln. USD menfi ticaret dengesi
ile sonuçlandı. Bu ülke ekonomisi için çok büyük bir rakamdır. 1997 yılında menfi
ticari denge yıllık GSMH’in %40’dan fazla oldu. 2002 bilgilerine göre bu gösterge
yaklaşık olarak %20.5 eşitti. Yani sonzamanlarda ekonomideki büyüme umumi
tüketim sayısındaki artışı aşmış.
300
250
200
150
100
50
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
0
GRAFİK 3. DİREKT YABANCI YATIRIMLAR (MLN USD)
Hükumetin genel iktisadi ve maliye politikasını etkileyen diğer önemli faktör dış
borçların hızla artması idi. ABD’ye olan borç 1992 0.7 mln. USD iken, 2002
yılında 892 mln.USD ulaştı. Bu borcun büyük kısmı 1993-95 yıllarına rast geldi
(deprem sonrası kalkınma ve yerli enerji buhranı sebebinden).
6
ARMENIA
1000
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
1997
1998
1999
2000
2001
2002
GRAFIK 4. DIŞ BORÇ (MLN USD)
Finans sektörü
Maliye sektöründeki reform ve liberalleştirme ülke hükumeti ve Merkez Bankası
tarafından 1994 evvellerinde başlandı. Maliye idaresi Maliye Bakanlığı ve Merkez
Bankasına aittir. Maliye Bakanlığı maliye politikası ve banka dışı finans
kurumlarının regülesinden sorumlu iken Merkez Bankası fiyat istikrarı, finans ve
ödeme sistemlerinin makullüğü ve kur ve döviz politikasından sorumlu. Aynı
zamanda Merkez Bankası Banka Sisteminin çalışmasından da sorumludur.
Ülkeye has bir durum da devlet sigorta şirketi ve s. başka kurumların dışında
herhangi banka dışı finans kurumlarının olmayışı.
700
600
500
400
300
200
100
0
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
Grafik 5. AMD / USD kuru
60
50
40
30
20
10
0
1997
1998
1999
2000
2001
2002
7
ARMENIA
Grafik 6. Orta faiz tarifelerinin dinamiği (%)
Eski SSCB ülkelerinin bir çoğunda olduğu gibi Ermenistanin finans sistemi pek te
büyük sayılmaz. Bunun sebeplerinden biri SSCB’in dağılmasından sonra
yaşanmış hiperenflasyon ve ekenomideki gerilemedir. Mevcut bankaların çoğu
ufak bankalardir. Kendi harcamalarının yüksek olduğu ve mevcut durumun
ekonomik üstünlüklerinden kendi lehlerinde istifade edememelerinden, bu
bankalar çok yüksek aracılık marjına sebebiyet vermekte.
Sosyal göstergeler
Ülkede fakirliğin yayılmasının esas sebebi diğer sovyet cumhuriyetleri ile olan
ekonomik ilişkilerin kesilmesi oldu. Özellikle Rusya ile olan ilşkilerin kesilmesi ve
Dağlık Karabağ’la ilgili ekonomik ablukanın neticesinde ülke sanayisinin
tamamen durmasına sebep oldu.
1991 yılında gerçekleştirilen toprak özelleştirilmesi kırsal kesimdeki fakirleşmeyi
belli ölçüde yumuşatmış oldu. Fakat kötü hava şartları, tabii felaketler ve
enflasyon yüzünden birçok köy ekonomisi fakirlik çizgisine yaklaştı, birçoğu da
tamamen yoksullaştı.
Ermenistan hükumeti fakirliği azaltmak ve ülkeyi sosyo-ekonomik krizden
çıkarmak için yabancı devletlerden aldığı ve uluslararası kurumlardan aldıkları
mali yardım ve kredileri kullanmaya çalışıyor.
TABLO 1
İşsizlerin sayısı (bin)
İşsizlik oranı (%)
1995
105.5
8.2
1996
147.9
10.1
1997
166.1
10.8
1998
139.1
8.9
1999
164.2
11.2
2000
169.5
11.7
2001
146.8
10.4
2002
133.7
9.4
Ekonomik reformler ve kurumsal gelişim
Liberalleşme
Dram (AMD), serbest konvertible paradır. Herhangi bir sınırlama söz konusu
olmadan yerli bankalar aracılığı ile konvertible edilebilir. Şirketler ermeni veya
yabancı bankalarda yabancı para için hesap açabilirler.
Hemen hemen bütün fiyatlar serbest bırakılmıştır. İstisna teşkil edenler – şehir
taşımalarındaki fiyatlar, elektrik tarifeleri, sıcak su fiyatı, gaz, kalorifer sistemi,
kanalizasyon, çöp toplama, ev kirası, telefon ve sulama parası.
Ülkenin dış ticaret rejimi liberaldir. İthalat tarifeleri sade iki seviyelidir (%0 ve
%10). İhracat herhangi bir vergiye ve önemsenecek derecede sayısal ticari
sınırlamalara tabi değil. İthalat, ihracat ve ülke içinde lisans sadece sıhhıye,
emniyet ve ekoloji sahaları ile ilgili taleb edilmekte. Konvertibl dövizin ithali de
8
ARMENIA
sınırlamaya tabi değil. Serbest ticaret antlaşmalarına uygun olarak Rusya,
Türkmenistan, Moldova, Tacikistan, Kırgızstan, Gürcistan ve Ukrayna’dan gelen
hiç bir mal tarifeye tabi değil. Aksiz vergisi muhtelif derecelerle sadece bazı
malların (alkol, tütün, benzin gibi) ithal ve üretimine uygulanmaktadır.
80
70
60
50
40
30
20
10
0
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998
GRAFİK 7. GSMH’DEKİ ÖZEL SEKTÖR PAYI
Eski SSCB ülkeleri arasında Ermenistan hızlı ve liberal özelleştirme stratejisini
uygulamaya başlayan ilk cumhuriyetlerden biri idi. 1991 yılının sonlarına doğru,
tarım arazilerinin yaklaşık olarak %90 kısmı özelleştirilmiş bulunuyordu. İlk
sanayı kuruluşunu özelleştirme çabası 1994 yılına tesadüf ediyor (vauçerlere
esaslanan işlemleri kullanarak). Ermenistan aynı zamanda direkt yabanci
yatırımlara uygun liberal hukuki düzenlemeye sahip. Bu düzenleme vergi
imtiyazları, dövizin serbest dönüşünü ve yabancı yatırımcılar için eşit hak ve
garantileri ihtiva etmektedir.
Finans ve gümrük politikası
Vergilendirme seviyesi 1998’den 2002’e kadar (GSMH 1997 ile mukayesede) 1.8
puan artış göstermiş. Yatırım ve istihdamı teşvik için 1998-2002 yıllarında vergi
tarifelerini indirmek gerekiyordu.
Vergi reformleri sadece vergi tarifelerinin azaltılmasından ibaret değildi. Gelir
vergisi ile ilgili vergilendirme mekanizmalarının mükemmelleştirilmesi sureti ile
yatırım çeşitli şekillerde teşvik edildi. Rezidanlar (devlet kaydından geçen yerli ve
yabancı hukuk, ve özel şahıslar) gelir vergisinden muaf tutulma imtiyazından
memnunlar. Rezidan kararnamesi en az 500 mln. Dram yabancı yatırım
içermekte.
Yatırımlardan alınan kar payları için de iyi vergilendirme şartları uygulanıyor.
Genelde kar paylarından vergi alınmamakta (mesela şahısların kendi şahsi
gelirlerinden, hukuki şahıslar için de bazı muaflıklar soz konusu).
TABLO 2. ESAS KAYNAKLAR İTİBARI İLE DEVLET BÜTÇESİNİN GELİRLERİ
% GSMH
1995
1996
1997
1998
1999
Vergi gelirleri
10.7
10.6
13.3
14.3
16.8
2000
2001
15.4
15.4
9
ARMENIA
Vergidişi gelirler
Grantlar
Umumi
3.4
3.6
17.8
3
1.5
15.1
1.4
1.8
16.5
2.6
1.7
18.5
2.0
1.5
20.3
1.3
0.8
17.5
0.8
0.9
17.3
Tablo 3. Devlet bütcesinin harcamaları
Mevcut harcamalar
Sermaye
yatırımları
Borç verme
Umumi
19.4
17.2
15.8
15.9
18.5
17.0
15.1
6.8
4.1
3.4
4.8
4.4
3.8
4.3
0.5
2.4
0.9
1.4
2.6
1.5
1.0
28.8
24.4
21.1
22.2
25.5
22.3
21.9
1998 yılından itibaren gümrük politikası gümrük sınırlarını ve gümrük kontolünün
icrasını regüle etmektedir (gümrük sahası içinde mal dönüşümü, dış ticaretle
uğraşan iş adamları için rekabet şartlarının oluşturulması, iç pazarın korunması).
Dış ticaret antlaşmaları için gereken değer belirleme gümrük kaideleri için 1999
yılında gümrük vergileri hakkında kanun uygulanmaya başlamıştır. Kanun bir
kere daha malların ithali için %10 seviyede ve hazır mallar ve ihracat malları için
%0 seviyede tarife sistemi kabul etti.
Maliye altyapısı ve ödeme sistemleri
‘Merkez Bankası hakkında’, ‘Bankalar ve Bankacılık hakkında’, ‘Bankaların İflası
hakkında’ ve ‘Banka sırrı hakkında’ kanunlar MB’ni bağımsız kılmak ve
bankacılık sistemini uluslararası standartlar seviyesine yükseltmek için kabul
edilmiş.
Ülkenin banka sistemi iki kısma ayrıla bilir.
20’ye yakın banka genel kontrol şartlarında çalışmaktadır. Bu bankalar istikrarlı
müşteri bazına malik finans aracıları sayılmaktadır. Bunların mali göstergeleri
genel istikrarlı yükseliş arzetmektedir.
5 banka özel kontrol şartlarında çalışmaktadır. Bu bankaların faaliyeti MB’ın
kabul ettiği mükemmelleştirme finans proğramları çerçevesinde idare
edilmektedir.
Sermaye piyasaları ufak ve dardır. Piyasanın esas enstrumanları hükumetin
kıymetli kağıtlarıdır (esasen hazine hesapları). Faiz oranlarının yüksek olması,
ekonomik yükselişe mani olan unsurlardan biri sayılmakta idi. Faiz tarifelerindeki
ilk düşüş 1998 yılında kayda alınmıştır. Fakat 1999 yılında Rusyadaki finans krizi
10
ARMENIA
yüzünden yeni bir yükseliş yaşandı. Buna rağmen faiz oranları şimdi senede %4
oranında inmeye devam ediyor.
140
120
100
80
60
bln of
AMD
40
mln of
USD
20
Sep-02
Jan-02
May-02
Sep-01
Jan-01
May-01
Sep-00
Jan-00
May-00
Sep-99
Jan-99
May-99
Sep-98
Jan-98
May-98
0
GRAFIK 8. BANKA SİSTEMİNDE ERMENİ DRAMI DEPOZİTOLARININ VE USD DİNAMİĞİ
Ekonominin altyapısı
Enerji: Enerji üretimi ve ülke içinde tüketim 3-4 sene içinde azalma meylindedir.
Aynı şekilde bu sektörün GSMH’deki payı da mevzubahis dönemde azalmıştır.
1998 yılında başlatılan devlet çapındaki ıslahat stratejisi çerçevesinde çokyönlü
önlemler projesi hazırlanmış (enerji sisteminde nakıt akımının temini) ve sistemin
özelleştirilme stratejisi kabul edilmiştir. Aynı zamanda her şirket için ve 1999 2001 döneminde maliyenin kalkındırılması için biznes planlar hazırlanmıştır.
Şuanki durumu itibarı ile ülkenin enerji sistemi yerli talebi karşılamanın dışında
bir de Gürcistan ve İran ihrac edilen fazlalığa sahip.
7
6
5
4
3
2
1
0
1998
1999
2000
2001
2002 (10)
GRAFİK 9. ELEKTRİK ÜRETİMİ HACİMLERİ (MLRD.KVT)
Taşımacılık: Devletin taşımacılık sektöründeki siyaseti yolcu ve yük taşimacılığı,
teminatlı taşıma, koruma, ekolojinin korunması ve diğer sistemleri (mesela, özel
taleplerin regüle edilmesi gibi) geliştirmeye yönelmiştir. Esasen en çok
11
ARMENIA
özelleştirilen motorlu taşıma araçlarıdır (2003 yılına ertelenen 9 şirket hariç). Aynı
zamanda 38 yol inşaatı şirketinden 31’i özelleştirilmiş (kalanlar 2003’e
ertelenmiştir).
Telekomünikasyon: 1998 yılında yunan-ermeni şirketi olan “Armentel”
özelleştirme antlaşmasının şartları çerçevesinde ülkenin telefon şebekesini
modernize etmeğe başladı. 2002 yılında İrevanda ve uzak taşra bölgelerinde
150000’den fazla rakamlı telefon hattı kuruldu. Kartlı telefonlar İrevanda ve
taşrada kuruldu. 2002 ocağında uluslararası telefon hattının kurulması işleri de
bitti.
Ekonominin reel sektörü
Sanayi
SSCB devrinden Ermenistana endüstriel çeşitlilik kaldı. Fakat şuanki piyasa
öncelikler ve imkanları dikkate alan yeniden değerlendirilmeyi. Hafif sanayi,
elmasların işlenmesi ve mucevherat imalatı, makina imalatı, tarım ve gıdanın
işlenmesi geleneksel olarak ülke ekonomisinde istikrarla yerlerini muhafaza
ediyorlardı. Bu sahalar bugünkü talep ve şartlara uyum sağlayarak gelişmektedir.
Molibden, bakır ve altın madenleri gelişme potensiyeline sahipler. Kimya sanayii
ileride geliştirilebilecek bir potansiyele sahiptir. Hizmetler ve turizm sahalarında
da büyüme tandansı gözlemlenmektedir. Ermenistan yüksek teknolojiler
sektöründe de önemli başarılara sahip.
2002 senesinde sanayi sektöründeki reel büyüme önceki senenin aynı periyodu
ile mukayesede %24.2’ye eşitti.
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
1998
1999
2000
2001
2002
-5%
GRAFIK 10.SANAYİDE BÜYÜME HIZI
2002 yılındaki neticelere göre sanayi mallarının üretimi toplam olarak büyüdü ve
1998 yılı ile mukayesede %46 noktasına ulaştı. Bundan başka citti büyüme
arzeden sanayi altsektörleri arasında gıda malları ve hafif sanayi malları üretimi,
elmasların işlenmesi ve mücevherat üretimi ve metalik inşaat malzemelerinin
12
ARMENIA
üretimi. Bu sektörlerin daha fazla gelişmesi hammadde ve yarımamul mallar
üreten ülkenin endüstriel ülkeye çevrilmesini temin edebilir.
Sanayideki yapısal değişimler de pozifti. Yapım sanayiin tüm sanayi üretimindeki
payı artmış ve 2002 yılında %67.2 derecesine ulaşmıştır.
Tarım
Tarım ve gıda sanayii ülke ekonomisinde çok önemli yer tutmakta ve GSMH’in
yarıdan fazlasını temin etmektedir.
Ülkedeki ekonomik ıslahatlar tarım sektörünün rolünün önemini tahlilden
başlamıştı. Toprak, diğer tarım üretimi araçları ve gıda sanayiine ait müesseseler
artık özelleştirilmiş bulunuyor.
2001 yılında tarım sektörü ekonomik büyümenin %28’ini temin etti. 335 bine
yakın tarım işletmesi ve tarım mallarının %98’ini üreten 100 ticari kurum yaratıldı.
Şuanki durum itibarı ile tarımdaki özel sektörün payı %97-98’dir. 2000 yılında baş
vermiş kuraklığa ve bunun neticesinde üretimde yaklaşık % 2.5 azalmaya
rağmen, tarımsal üretimdeki artış tempi 1998-2001 döneminde ortalama % 8.5
oldu. 2001 yılında ise - %111.6’a ulaştı. Ermenistanın tarım sektöründeki büyüme
önemli ölçüde diğer BDT ülkelerindekinden daha fazladır. 2001 yılında ülkedeki
tarım malları üretimi 1991 yılına mukayesede %125 seviyesine ulaştı halbukı
BDT ülkelerinin bir çoğunda 1991 yılının seviyesi yakalanmamıştı bile.
TABLO 4.TARIM SEKTÖRÜNDE REEL BÜYÜME HIZI (%)
1998
1999
Umumi üretim hacmi
13.1
1.3
2000
-2.5
2001
11.6
2002
4.1
Bitki üretimi
18.8
-0.8
-8.4
19.0
4.0
Hayvan üretimi
3.4
4.9
8.7
2.3
4.3
Şuanki durum itibarı ile yapım şirketleri meyve, sebze, tütün, süt mamulleri ve s.
stoklarına sahiptir. Yerli halkın gıda talebinin 2/3 kısmı yerli üretim sayesinde
temin edilmektedir. Alkollü içkilerin %70-75’i ve konservelerin %55-66 kısmı ihrac
edilmektedir. Aynı şekilde taze meyve, peynir, bira, mineral sular, tütün, balık ve
s. mallarda ihracat oranı tedricen artmaktadır.
İnşaat
Ermenistan taş, kil ve kireçli maddeler zenginidir. Ülkenin her tarafında toplam
330 maden mevcuttur. Bunların değerledirilmiş kısmı (volkanik tüf, bazalt,
andazit, siyenit, renkli mermer ve perlit) 3 mlrd. m3 büyüklüğündedir. Ülkedeki
kireç taşı bolluğu senede 2 mln. ton çimento ve 1.4 mln. m3 betonarme üretimi
temin ediyor.
13
ARMENIA
Volkanik taş ve rüsubi kayalar faydalı inşaat malzemesidir. Özellikle beyaz,
pembe, turuncu ve siyah tüf hafif, uzunömürlü ve kolay işlenir maddelerdir. Bu
çeşit madde inşaatta daha çok dekoratif maksatlarla kullanılıyor. Bunun ülkedeki
toplam değerlendirilmiş kısmı 3 mlrd. m3’tür.
Ülke büyük mermer, granit, kaliteli traventin ve kireç taşı ve az da olsa alçı
malzemesi rezervelerine sahip. Parakar rezerveleri nispeten büyük bihydrous alçı
(%50 - %80 ve daha fazla) ihtiva etmektedir.
Yakın zamanlardaki ekonomik büyüme tandanslarında inşaat hayati rol
oynamakta idi. 1999 yılındaki % 8.3 oranına karşın 2002 yılının ilk 11 ayında
GSMH’deki inşaat payı %14.1 idi.
1998-2001 dönemine kadar ev inşaatındaki büyüme hizi senede ortalama %11.5
oranında idi. 2002 yılının ocak-kasım döneminde ise %42.8 oranında. Maliye
resürslerinin genişlenmesi ve ilave maliye aktiflerinin verilmesi neticesinde, 19951997 dönemi ile mukayesede, geçmiş 2-3 sene içinde mali resürslerini ikiye
katlama imkanı doğdu.
250
200
150
100
50
0
1998
1999
2000
2001
2002
GRAFIK 11. INŞAATTA GENEL REEL ARTIŞ (%)
Hizmetler ve turizm sektörü
Ermenistanın doğası, tarihi ve coğrafyası turizmin geliştirilmesi için iyi imkanlar
sunmaktadır. 1998 yılında ülkeye gelen yabancı sayısı 31 800 rakamına ulaştı.
Rekabet şartlarının oluşması yüzünden oteller daha esnek fiyat siyaseti izlemeye
başladılar (türizm operatörlerinin fiyatlarını indirerek). Ermenistanı ziyaret ve
seyahat paketi ucuzlamış ve Ermenistanın turistik ülke imajı yükselmeye başladı.
Neticede ülkeye gelen yabancı sayısı 2002 yılının ilk yarısında %24 oranında
artmış oldu (2001’in aynı dönemindeki 46 600 ziyarete mukayesede 57 900
ziyaret).
14
ARMENIA
160000
140000
120000
100000
80000
60000
40000
20000
0
1998
1999
2000
2001
2002
GRAFIK 12. ERMENİSTANA GELEN TURİSTLER SAYISI
Böylece turizmin GSMH’deki payı %7 oldu. 1998 yılında İrevan otellerindeki
umumi yer sayısı 1612 idi. 2002 senesinde uluslararsı standartlara uygun olan
ülkenin tümündeki misafir kabul edebilecek yerlerın sayısı %40 arttı (2272 yer).
Bu yerlerden 1204’ü son derece kaliteli yerler idi. Turistlere hizmet veren gıda ve
taşıma sektörü de büyümüş oldu. Sektördeki lüks minibüs, otomobil ve yemek
servislerin sayısı da arttı.
Dış ticaret
Umumi dış ticaret
hacmi
İthalat
İhracat
Denge
Denge/ GSMH
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
944.80
1146.10
1125.00
1122.90
1042.97
1185.16
1219.27
1498.21
673.90
855.80
892.40
902.40
811.27
884.67
877.43
991.05
270.90
290.30
232.60
220.50
231.70
300.49
341.84
507.16
-403.00
-565.50
-659.80
-681.90
-579.57
-584.19
-535.60
-483.89
31.02%
37.21%
40.26%
36.04%
31.40%
30.56%
25.29%
20.44%
Geçmiş 4-5 sene içinde dış ticaretteki tandanslar negatif dengede azalmaya
sebep oldu (200 mln. USD). Bu ermeni ekonomisi için çok büyük bir rakamdır.
1997 senesinde negatif denge yıllık GSMH’in yaklaşık %40 payını oluşturuyordu.
2002 senesinde ise bu gösterge %20.5 kısmını oluşturdu.
2002 yılında ülkenin dış ticareti Belçika, Hollanda, İngiltere ve İsraille pozitif
dengeye sahipti. Aynı durum 1997’den itibaren İspanya ve Lübnan için
sozkonusu idi.
İhracat
15
ARMENIA
Hacim
1998'den itibaren ihracatta başlayan artış Ermenistanın iktisadi stratejisinin
gelişmesinin neticesi idi. Gıda ve hafif sanayi malları, elmasların işlenmesi ve
mucevherat mamulleri, makina ve metalurji sanayii ve s. sektörler yüksek artış
hızı gostermekteydi. Bu sektörler ihracattaki artışın devamlı olması için esas
potansiyel teşkil etmektedir.
70
60
50
40
30
20
10
0
1998
1999
2000
2001
2002
GRAFİK 13. GIDA MALLARI İHRACATI (MLN. USD)
Hazır gıda malları ihracatı sürekli artış arzetmektedir. 2002 yılında 55 mln.
USD’ye bedel gıda malları ihrac edilmiş (umumi ihracat hacminin %11’e yakın
kısmı). Şu an meşrubat, alkol, sebzeler, yemişler, tütün ve s. maddeler de
ihracattaki yerlerini kazanmış durumdalar. Taze meyve ihracatı da seneden
seneye artmaktadır. 1998 yılında 2316 ton taze meyve ihrac edildi (kayısı, üzüm,
şeftali, vişne ve s.). 2000’de ve 2001’de - 4500 ton, 2002’de ise - 5000 tondan
fazla meyve ihrac edilmiş.
Yapı
TABLO 6. İHRACAT YAPISI
(bin USD)
1999
İhracat hacmi
01 – İhracat hacmi
02 – Et ve yenilebilir sakatat
03 - Balık ve kabuklular, yumuşakçalar ve diğer su
omurgasızgilleri
04 – Süt mamulleri; kuş yumurtası; tabii bal; burada
kaydedilmeyen yada başka yerde kaydedilen hayvan
menşeli yiyecekler
06 – Canlı ağaçlar ve diğer bitkiler; soğanlar, kökler
ve s.; çiçekler ve dekoratif yeşillik
2000
2001
213683.1
290801.5
332194
11.5
6.7
3.6
14.6
109.7
7.7
494.4
477.1
679.8
25.6
194.9
439.7
74
128.2
20.6
07 – Yenilir sebzeler, bazı kökler ve yumru kökler
156.2
139.9
129.5
08 - Yemişler; narenciye ve kavun kabuğu
09 – Kofe, çay ve baharat
906.8
163.5
1268.8
117.7
884.3
192.1
35.4
12
2.3
10 - Hububat
16
ARMENIA
11 – Un sanayii mamulleri; malt; nişastalar; inulin;
buğday gluteni
12 – Yağlar ve yağlı meyveler; hububat, çekirdekler
ve meyveler; sanayi veya farmakolojik bitkiler; saman
ve yem
13 - Cila; lastik, katran çeşitleri ve diğer bitki kaynaklı
maddeler
14 – Örgü için bitkisel malzeme; burada kayedilmeyen
yada başka yerde kaydedilen bitkisel ürünler
15 – hayvani ya da bitkisel yağlar ve parçalama
mamulleri, yenilebilir yağlar; hayvani ya da bitkisel
mum
3.5
0.2
19.2
66.2
54.4
12.7
2.1
0
0
0.6
0
0
10.2
0.3
60.4
0.4
3.6
146.2
24.1
11.9
45.5
12.1
35
10.7
6.8
4.4
3.2
2383.2
2734.6
5480.2
134.9
216
155.4
22 - Meşrubat, alkol ve sirke
23 – Gıda sanayii artık ve atıkları; hazır yem
9792.2
0.01
22472.6
72.9
39119.2
30.6
24 – Tütün ve yerine kullanılabilenler
3563.8
1764.7
2861.2
25 - Tuz; kükürt; kum ve taş; macunlar, kireç ve
çimento
26 - Filizler, cüruf ve kül
4090.1
1295
234.9
7751.6
15241.4
20492.4
8168.6
10978.3
7680
179
59.6
221.7
16 – Et, balık, kabuklugiller, yumuşakçalar ve diğer su
omurgasızlarından mamuller
17 – Şeker ve pastane mamulatı
18 – Kako ve mamulleri
19 – hububat, un, nişasta veya süt mamulleri;
ekmekçilik cihazları
20 – Sebze, meyve, ceviz ve başka bitkilerden
mamuller
21 – Türlü yenili mamuller
27 – Mineral yakıt, mineral yağlar ve distile mamulleri;
bitum maddeleri; mineral mumlar
28 – İnorganik kimyasallar; organik veya inorganik
kıymetli metal terkipleri, radyoaktif eleman veya
isotop terkipleri
29 – Organik kimyasallar
359.2
796
367.9
30 – İlaç sanayii ürünleri
31 – Gübre
32 –taninler ve türemeleri; boyalar, pigmanlar ve
diğer boyama vasıtaları; boya ve cilalar diğer
macunlar; mürekkepler
33 – Yağlar; parfümler, kozmetik ürünler
858.4
33
1243.5
48.4
1608.1
4.8
171.9
1014.5
57.2
34.4
34.3
42.1
0.81
57.8
140.5
38.8
16.8
338
0
0
0
75
16.2
0.7
140.6
212.6
87.1
247.3
68.2
663
8897.6
921.5
8801.5
1410.7
12405.3
1954.5
38.5
27.9
24.4
6.3
5.7
122.3
34 - Sabun, organik, yüzeyleri aktif olan maddeler
35 – Albümine benzer maddeler; modife nişastalar;
yapıştırıcılar; enzimler
36 – Patlayıcı maddeler; piroteknik ürünler; kibrit;
piroforlar; bazı alışabilir maddeler
37 – Fotografik ve sinematografik mallar
38 – Çeşitli kimyasal maddeler
39 – Plastik ve ürünleri
40 – Kauçuk ve ürünleri
41 – Deri yarımamulleri (kürk dışında) ve deri
38 – Muhtelif kimyasal maddeler
39 – Plastik ve ürünleri
17
ARMENIA
319
870.3
896.7
0
0
3.8
0
1.5
0
0
0
0
789
209.1
1085.2
252.4
209.6
194.1
1.8
9.2
0
0
8.6
166.7
52 – Pamuk
53 – Diğer bitkisel tekstil lifleri; kağıt iplik ve kumaş
13.7
0
7.1
0.3
349.9
0
54 – Suni iplikler
55 – Esas suni lifler
16.1
8.3
6.1
21.3
1928.4
288.9
56 – Ambalaj malzemesi, keçe; özel iplikler, halat,
halat takımı, ipler, kablolar ve mamulleri
57 – halılar ve diğer tekstil döşeme çeşitleri
27.7
0.3
199.3
745.8
1242.8
795.2
5.2
0.8
169.1
0.3
1.9
0.5
40 – Kauçuk ve mamulleri
41 – Deri yarımamulleri (kürk dışında) ve deri
46 – Saman, ot veya diğer örme malzemesinden
yapılmış ürünler
47 – Ahşap ya da diğer liften selüloz; kağıt ya da
karton atıkları
48 – Kağıt ve karton; kağıt, karton ya da kağıt
selülozundan ürünler
49 - Kitaplar, gazeteler, resimler ve diğer matbaa
ürünleri; yazmalar, makinada yazılmış yazmalar
50 – İpek
51 - İpek, zarif ya da kaba hayvan kılı; at kılından iplik
ve kumaş
58 – Özel kumaşlar; kayış, goblen; ikmalat; gergef
59 - Doyurulmuş, kaplanmış, takma ya da katmerli
kumaşlar; sanayide kullanilabilir çeşit kumaşlar
60 – Örme ya da trikotaj kumaşlar
0
10.6
305.9
1713
10980.3
2683
9029.4
3064.9
15543.1
73.3
163
1475.8
965.2
21.5
934.9
15.9
245.8
40.8
0.13
0
0
0
1.3
12
304.5
348.7
707.3
69 – Seramikten ürünler
31
50.9
33.4
70 – Cam ve cam kaplar
421.1
1637.2
865.9
99879.1
121452.1
122848.1
72 – Demir ve çelik
8453.9
10789.5
9581.6
73 – Demir ya da çelikten ürünler
74 – Bakır ve ürünleri
345.5
5448.4
392
15999.2
597.2
12882.4
75 – Nikel ve ürünleri
76 – Alüminyüm ve ürünleri
0
9154.9
0.4
14366.1
0
17865.4
80 – Kalay ve ürünleri
81 – Diğer esas metaller; metaloseramik; ürünleri
82 - Enstrümanlar, aletler, metalden mamul kaplar,
çatal ve kaşıklar
149.5
1098.4
205.4
2005.3
337
1895.1
200.4
332.1
206.2
61 – Elbise ve parçaları (örme ya da trikotaj)
62 - Elbise ve parçaları (örme olmayan)
63 – Diğer tekstil ürünleri; takımlar; kullanılmış
elbiseler ve tekstil ürünleri; bezler
64 – Ayakkabı, getrler ve s.; parçaları
65 – Şapkalar ve parçaları
66 - Şemsiyeler, bastonlar, kamçılar ve parçaları
67 – Kui tüyünden ürünler, suni çiçekler; insan
saçından ürünler
68 – Taş, alçı, çimento, asbest, mika ya da benzeri
maddelerden ürünler
71 – Tabii ya da suni inci, kıymetli ya da yarıkıymetli
taşlar, değerli metaller, değerli metallerle alaşımlar ve
mamulleri; suni mücevherler; madeni paralar
18
ARMENIA
83 – Metalden çeşitli ürünler
84 – Nukleer reaktörler, kazanlar, makina ve mekanik
aygıtlar; parçaları
85 – Elektrikli makinalar ve donanım ve parçaları; ses
yazıcı ve ileticileri, televizyon registratörleri ve ses
ileticileri, resimleri ve parçaları
86 – Demiryolu araçları, lokomotifler, muteharrik
edevat ve parçaları; demiryolu ya da tramvay
berkitme, ek yerleri ve parçaları; mekanik ve
elektromekanik sinyal cihazları
87 – Demiryol araçları dışında diğer taşımacılık
araçları ya da muteharrik tramvay edevatı, parça ve
ekleri
88 – Uçaklar, uzay gemileri, ve parçaları
89 - Gemiler, kayıklar ve su konstruksiyonları
90 - optik, fotoğrafik, sinematoğrafik, tıbbi ya da
cerrahi aletler ve ölçme ve kontrol cihazları; parça ve
detayleri
91 – Saatler ve detayleri
92 – Aletler, parça ve detayleri
94 - Möble; yatak eşyası, döşekler, yastıklar;
kaydedilmeyen ya da başka yerde kaydedilen
lampalar ve ışıklandırma kavşakları; ışıklandırma
işareti, isimli ışıklı tabelalar ve s.; hazır binalar
95 - Oyuncaklar, oyunlar ve spar malzemesi; parça ve
detayları
96- Muhtelif imalat ürünleri
97- Sanat eserleri, koleksyonculuk eşyası ve antik
eşyalar
100.9
113.2
54
8644.3
9656.8
15080.6
8843.3
21362.9
13393.6
20.2
11.8
73.2
985.4
1229.2
1525.6
1648.8
0
586.4
0
806.7
0
1235
1423.3
4954.5
364.8
20.6
758.7
72.5
3781.3
50.6
88.8
436.1
225.5
126.2
316.5
90.5
47.4
437.1
434.6
264.4
273.9
330.6
Ticari partnerler
1993 yılında ticaret hacminin büyük kısmı - 126.6 mln. USD (umumi ihracat
hacminin %81 kısmı) BDT ülkelerine aitti. Bunlardan Rusyanın payı %37.4,
Türkmenistanın payı - %36.5 ve Ukraynanın payı - %2.6 oranlarında idi. AB
ülkelerinin payı fazla değildi (%10.6), Belçika (%9.5) ve İran (%3.5) dahil. 2002’in
ihracat coğrafyası ise tamamen farklıdır. Şu an BDT ülkelerine yapılan ihracat
98.2 mln. USD’ye bedeldir (tüm ihracatın %19.37 kısmı, Rusya - %12.79,
Türkmenistan- %0.55, Ukrayna - %1.6, dahil). BDT ülkelerine gıda malları
(konyak, vodka, kayısı, vişne ve s.), kimyasal ürünler (lateks ve suni kauçuk),
hafif sanayi ürünleri (eldiven, elbise takımları ve s.), makina sanayii ürünleri (izole
kablolar, elektrik jeneratörler, muharrikler ve s.) ve elmaslı mücevherler ihrac
edilmektedir.
Gürcistana yapılan ihracat istikrarla artmakta idi. 1993-1995 döneminde yıllık
hacimler 2.3 mln. USD’ye bedeldi ve 2002 yılında 5-6 artarak 16.9 mln. USD’ye
ulaşarak umumi ihracat hacminin %3.34 kısmını oluşturdu. Ermenistan
19
ARMENIA
Gürcistana süt ve süt mamulleri, alkol ve yumuşak içecekler, petrol ürünleri, tıbbi
mallar, cam ve cam kaplar ihrac etmekte.
BDT dışındaki ihracat hacmi büyüdü. увеличились. 2002 yılında bu ülkelere
yapılan ihracat 408.9 mln. USD eşitti (umumi ihracat hacminin %80.63 kısmı) AB
ülkelerine yapılan ihracat 197.7 mln. USD eşitti ( yaklaşık olarak umumi ihracat
hacminin %39 kısmı). Ermenistanla dış ticarette şu ülkeler özellikle önemlidir:
Belçika (%18.20 – esasen elmas ihracatı); İngiltere (%10.08 – elmas, kol saatleri
ve saat içeren diğer mamuller); ABD (%9.16 – kumaş, elmas, mineraller, tütün,
alkol); İran (%6.17- alüminyüm, maden sanayii ürünleri ve s.).
TABLO 6
İHRACAT (mln. USD)
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
UMUMİ HACİM
156.2
BDT
ÜLKELERİ
ÜZRE UMUMİ HACİM 126.6
215.5
270.9
290.3
232.6
220.5
231.669 297.524 341.836 507.157
157.9
169.6
133.5
94.8
80.5
56.4
72.8
2001
89.1
2002
98.2
Rusya
58.5
89.3
90.8
96.1
63
39.9
44.5
60.5
64.8
Türkmenistan
Gürcistan
57
3.2
65.6
2.9
68.7
2.7
17.5
6.9
13.8
10.7
22.7
9.57
5.5
15.4
0.8
12.4
2.8
16.9
Beyaz rusya
Ukrayna
1.9
4.1
0.7
3.7
0.9
4.5
1.2
4.9
3.49
0
0.8
3.9
0.9
3.3
1.2
11.0
1.5
8.1
Kazakistan
Diğer BDT ülkeleri
1.4
0.5
0.9
0.1
1.6
0.4
1
5.9
0
7.3
0.36
3.1
1.3
1.8
1.1
2.0
0.8
3.3
Diğer ülkeler
AB ülkeleri
29.6
16.5
57.6
35.3
101.3
48.3
156.8
61.9
137.8
66.4
139.97 227.1
76.2
224.8
107.0
252.8
88.6
408.9
197.7
Avusturya
Belçika
0
14.9
0
26
0
30.8
0
44.7
0.8
47
0.05
49.8
0.0
75.1
0.0
46.5
92.3
Fransa
Almanya
1.3
0.3
0.4
6.6
0.2
10.1
0.4
3.7
0
9.3
0.1
9.3
0.5
12.9
0.7
11.1
1.1
28.1
İtalya
Hollanda
0
0.1
0
0.7
0.1
5.3
0.1
8.7
0.4
6.2
0.4
7.9
2.7
2.6
6.1
1.3
11.7
11.2
İngiltere
Yunanistan
0
0
0.5
0
1.3
0.1
3.2
0.5
1.2
0.2
8
0.2
10.1
3.0
20.1
2.0
51.1
1.2
İrlanda
Diğer AB ülkeleri
0
0
1.2
0
0.5
0
0.2
0.4
0.1
1.3
0.3
0
0.0
0.2
0.0
0.8
0.6
İsviçre
İran
0.4
5.5
2.5
14.6
3.1
35
0.3
43.9
1.6
42.6
2.48
31.39
8.8
27.7
8.9
31.9
7.7
31.3
Türkiye
BAE
0.3
0.3
0.2
0.1
2.6
0.4
6
1.9
7.2
2.9
2.98
3.69
1.5
5.5
1.1
7.3
0.9
14.2
ABD
Bolgaristan
0.2
1
0.4
0
0.6
0.1
4.4
0.2
7.1
0
11.6
1
37.9
0.7
52.3
0.3
46.4
Diğerleri
5.3
4.5
11.1
38.2
10.1
10.4
35.7
62.3
111.0
İthalat
20
ARMENIA
Hacim
Ermenistan gıda ithalatcısıdır. Ülkenin mineral rezerveleri büyük deyil. Petrol
çıkarılmıyor, rezerveleri ve rafinerileri mevcut değil. Bu itibarla Ermenistan
tamamen petrol sanayii ürünleri ithalatından asılıdır. Bu ürünler ülkeye demiryolu
taşımaları ile ya da sarnıçlı kamyonlarla getirilmektedir. Ülkenin goğrafi mevkii ve
arazisinin ufaklığı neticesinde ermeni ekonomisi her zaman ithalat maddelerine
bağlı kalıyordu. Merkezi ekonomik sistemin yıkılmasından ve esas ticari
partnerlerini kaybettikten sonra ermeni ekonomisi dış dünya ile yeni iktisadi
bağlantılar kurmaya mecbur oldu. Sanayi ürünleri ihracatında uzmanlaşarak
Ermenistan yerli tüketim piyasasında kulanılan hemen her türlü mal ithalatına
başladı. Böylece 90’lı yılların evvellerinde ithalat hacmi hızla büyümeye başladı.
Ekonominin güçlenmesi ile ithal edilen ürünlerin payı azalmaya başladı. İthalat
artışındaki hız da inişe geçti. 2002 yılındaki ithalat hacmi yaklaşık olarak 990 mln.
USD miktarına ulaştı.
1200
1000
800
600
400
200
0
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
GRAFİK 14. İTHALAT (MLRD.USD)
İthal edilen çeşitler ve ithalat dinamiği ülkedeki önemli ekonomik tandansları
aksettirmektedir. İthalatın onemli kısmını kıymetli taşlar teşkil etmektedir. Elmas
ithali şu an ithalat hacminin %21.5 kısmını oluşturmakta ve muhtemelen bu oran
artmaya devam edecektir. Bu tandansın sebebi ithal hammaddeye dayanan
elmas yapım sanayiindeki üretim hacimlerinin büyümesidir. Ham elmaslar
esasen Rusyadan getirilmektedir. Kaliteli ve seviyeli ustaları sayesinde bu sector
gözle görülür üstünlüğe sahip. Aynı zamanda bu tür ürünlerin taşınma masrafı da
azdır özellikle taşımacılık sistemindeki dış problemler dikkate alınırsa.
Mineral ürünler – büyüklük itibarı ile ithal malların ikinci grupunu teşkil etmektedir.
Bunun sebebi ekonominin ithal yakıta dönük olmasıdır. Umumi ithalat hacminin
içinde mineral mallar %17.6’lık paya sahip. Ekonomi geliştikçe yakıt ve enerji
talebi de artmaktadır. 1997 ile mukayesede 2002 yılında mevzubahis grupa dahil
olan malların hacmi %973’e kadar arttı. Bu aynı dönemdeki en yüksek artış
hızıdır. Belli ki bu yüksek artış hızı ile beraber ekonomideki büyüme de
hızlanacaktır çünkü ülkenin kendi arazisinde ithal edilen yakıt ve enerji
menbalarına alternatif teşkil edebilecek herhangi bir kaynak mevcut değil.
21
ARMENIA
Makina ve donanım ithalattakı %10 gibi payını muhafaza etmeğe devam ediyor.
Bu fiziki hacimlerin ithalat hacmindeki artışla beraber arttıklarını göstermektedir.
Yapı
TABLO 7. İTHALAT YAPISI
(USD)
Canlı hayvanlar
Et ve yenilebilir sakatat
Balık ve kabuklular, yumuşakçalar ve diğer su
omurgasızgilleri
Süt mamulleri; kuş yumurtası; tabii bal; burada
kaydedilmeyen yada başka yerde kaydedilen
hayvan menşeli yiyecekler
Canlı ağaçlar ve diğer bitkiler; soğanlar, kökler
ve s.; çiçekler ve dekoratif yeşillik
1999
2000
2001
1149.7
25937.1
759.7
20476.9
1420.1
20939.6
65.3
41.2
144.6
14227.2
12283.2
8226.9
346.9
392.5
351.5
Yenilebilir sebzeler, bazı kökler ve yumru kökler
987.3
2191.3
2643.4
Yemişler; narenciye ve kavun kabuğu
Kahve, çay ve baharat
5824.8
12650.9
4597.3
14047.2
4972.5
14544.6
Hububat
Un sanayii mamulleri; malt; nişastalar; inulin;
buğday gluteni
Yağlar ve yağlı meyveler; hububat, çekirdekler
ve meyveler; sanayi veya farmakolojik bitkiler;
saman ve yem
Cila; lastik, katran çeşitleri ve diğer bitki
kaynaklı maddeler
Örgü
için
bitkisel
malzeme;
burada
kayedilmeyen yada başka yerde kaydedilen
bitkisel ürünler
hayvani ya da bitkisel yağlar ve parçalama
mamulleri, yenilebilir yağlar; hayvani ya da
bitkisel mum
47296.5
64425.1
48169.9
5526.3
11367.5
8071.6
1769.7
1195.8
4904.7
1244.3
907.3
1492.8
3.2
0
0
18084
17175.7
19548.8
3609.6
3964.6
3636.8
19617.6
19179.4
19691.8
Kako ve ürünleri
hububat, un, nişasta veya süt mamulleri;
ekmekçilik cihazları
Sebze, meyve, ceviz ve başka bitkilerden
mamuller
4238.3
5656.1
5661.3
7815.7
6851.3
3150.7
3791.6
2908.7
3023.1
Türlü yenilir mamuller
Meşrubat, alkol ve sirke
3105.1
981.2
3555.7
536
3210.3
1368.6
Gıda sanayii artık ve atıkları; hazır yem
Tütün ve yerine kullanılabilenler
3396.7
830435.4
6570.3
720580.2
7223.6
29922.5
Tuz; kükürt; kum ve taş; macunlar, kireç ve
çimento
1002.3
735.6
988.3
Filizler, cüruf ve kül
0
0
1.7
Et, balık, kabuklugiller, yumuşakçalar ve diğer
su omurgasızlarından mamuller
Şeker ve pastane mamulatı
22
ARMENIA
Mineral yakıt, mineral yağlar ve distile
mamulleri; bitum maddeleri; mineral mumlar
– İnorganik kimyasallar; organik veya inorganik
kıymetli metal terkipleri, radyoaktif eleman veya
isotop terkipleri
175037
178515.6
187200.8
5366.1
4523.6
6370.4
Organik kimyasallar
İlaç sanayii ürünleri
3370
32441.4
1699.8
42290.1
2254.9
28945.2
Gübreler
taninler ve türemeleri; boyalar, pigmanlar ve
diğer boyama vasıtaları; boya ve cilalar diğer
macunlar; mürekkepler
3249.6
2643.8
3378.4
5665.8
6671.7
4170.3
7420.2
7454.4
7485.8
7771.9
9358.6
6242.3
1428.4
1632.3
1277.8
968.5
730.5
592.5
1260.7
1680.6
896.7
2410.3
3700.9
3521.1
Plastik ve ürünleri
Kauçuk ve ürünleri
19991.1
3533.8
18081.6
4942
17093.8
5384.6
Deri yarımamulleri (kürk dışında) ve deri
Deri ve hayvan bağırsağından ürünler
490.8
560.6
642.9
742
4347.1
1154.4
Kürk ve suni kürk; ürünler
Ahşap ve mamuller; ağaç kömürü
398.1
3613.8
236.1
4466.7
341.3
5376.3
Mantar ağacı ve mamuller
Saman, ot veya diğer örme malzemesinden
yapılmış ürünler
Ahşap ya da diğer liften selüloz; kağıt ya da
karton atıkları
Kağıt ve karton; kağıt, karton ya da kağıt
selülozundan ürünler
385.9
389.1
508.9
21.3
22
30
0
0
0
14921.4
18188.9
15448
Kitaplar, gazeteler, resimler ve diğer matbaa
ürünleri; yazmalar, makinada yazılmış yazmalar
İpek
İpek, zarif ya da kaba hayvan kılı; at kılından
iplik ve kumaş
3410.3
4895.5
9040.6
9
7.2
13.7
241.6
712.1
596.6
Pamuk
Diğer bitkisel tekstil lifleri; kağıt iplik ve kumaş
3150.1
48.5
3067
210.5
4347.1
87.3
Suni iplikler
Esas suni lifler
3011.3
3130.8
4839.5
1414
6094.4
822.8
Ambalaj malzemesi, keçe; özel iplikler, halat,
halat takımı, ipler, kablolar ve mamulleri
2962.3
2992.6
2155.6
halılar ve diğer tekstil döşeme çeşitleri
1433.7
1553.1
1673.6
470.7
281.8
415.6
Doyurulmuş, kaplanmış, takma ya da katmerli
kumaşlar; sanayide kullanilabilir çeşit kumaşlar
458.2
699.3
620.7
Örme ya da trikotaj kumaşlar
1272.6
1429.5
2163.9
Yağlar; parfümler, kozmetik ürünler
Sabun, organik, yüzeyleri aktif olan maddeler
Albümine benzer maddeler; modife nişastalar;
yapıştırıcılar; enzimler
Patlayıcı maddeler; piroteknik ürünler; kibrit;
Patlayıcı maddeler; piroteknik ürünler; kibrit;
Çeşitli kimyasal maddeler
Özel kumaşlar; kayış, goblen; ikmalat; gergef
23
ARMENIA
Elbise ve parçaları (örme ya da trikotaj)
2537.2
3557.1
5527.9
Elbise ve parçaları (örme olmayan)
5719.6
4697.7
6106.5
5594.7
6597.1
5277.1
5049.9
184.8
5094.7
46.2
5566.7
155.6
Şemsiyeler, bastonlar, kamçılar ve parçaları
232.9
120.6
218.3
Kuş tüyünden ürünler, suni çiçekler; insan
saçından ürünler
Taş, alçı, çimento, asbest, mika ya da benzeri
maddelerden ürünler
45.1
36.4
59
1981.4
1676.8
1872.3
Seramikten ürünler
Cam ve cam kaplar
Tabii ya da suni inci, kıymetli ya da yarıkıymetli
taşlar, değerli metaller, değerli metallerle
alaşımlar ve mamulleri; suni mücevherler;
madeni paralar
5424.9
5379.6
5625.2
4072.7
6770
6766.7
86712.2
113246.5
106771.1
Demir ve çelik
Demir ya da çelikten ürünler
8312.8
6348.7
5584.4
6282.4
9412.3
5901.9
Bakır ve ürünleri
Nikel ve ürünleri
567.4
1.9
1403.4
2.8
961.3
119.5
Alüminyüm ve ürünleri
Kalay ve ürünleri
3270.6
5
5678.1
2.3
15084.2
9.5
Diğer esas metaller; metaloseramik; ürünleri
Enstrümanlar, aletler, metalden mamul kaplar,
çatal ve kaşıklar
205.2
111.3
358.6
1387.8
1953.7
1184.5
Metalden çeşitli ürünler
3695.5
3155.8
2930.4
49215.1
50130.2
48529.3
32187.5
67103.5
39836.3
180.7
66.1
106.5
30944.7
21859.3
24618.5
Uçaklar, uzay gemileri, ve parçaları
2008.3
1222.3
1084.4
Gemiler, kayıklar ve su konstruksiyonları
12.3
54.4
87.6
optik, fotoğrafik, sinematoğrafik, tıbbi ya da
cerrahi aletler ve ölçme ve kontrol cihazları;
parça ve detayleri
12575.5
11641.2
24341.7
Saatler ve detayleri
321.5
426.6
2450.3
Aletler, parça ve detayleri
Möble; yatak eşyası, döşekler, yastıklar;
kaydedilmeyen ya da başka yerde kaydedilen
lampalar ve ışıklandırma kavşakları; ışıklandırma
işareti, isimli ışıklı tabelalar ve s.; hazır binalar
62.4
274.3
160.5
8249.6
6182.2
7283.3
Diğer tekstil ürünleri; takımlar;
elbiseler ve tekstil ürünleri; bezler
Ayakkabı, getrler ve s.; parçaları
Şapkalar ve parçaları
Nukleer reaktörler, kazanlar,
mekanik aygıtlar; parçaları
kullanılmış
makina
ve
Elektrikli makinalar ve donanım ve parçaları; ses
yazıcı ve ileticileri, televizyon registratörleri ve
ses ileticileri, resimleri ve parçaları
Demiryolu araçları, lokomotifler, muteharrik
edevat ve parçaları; demiryolu ya da tramvay
berkitme, ek yerleri ve parçaları; mekanik ve
elektromekanik sinyal cihazları
Demiryol araçları dışında diğer taşımacılık
araçları ya da muteharrik tramvay edevatı,
parça ve ekleri
24
ARMENIA
Oyuncaklar, oyunlar ve spar malzemesi; parça
ve detayları
Muhtelif imalat ürünleri
Sanat eserleri, koleksyonculuk eşyası ve antik
eşyalar
2588
3823.3
2439.7
1748.7
1607.9
1804.8
26.8
42.6
15.8
Ticari partnerler
Ermenistanın esas partneri Rusyadır. Rusyadan yapılan ithalat yaklaşık olarak
tüm ithalatın %20 kısmını oluşturmaktadır. Esas ithalat maddeleri – nükler dahil
yakıt çeşitleridir. Rusya Ermenistanın enerji sektöründeki esas partneridir ve tüm
enerji resüsrlerinin bu ülkeye ihracatçısıdır. Mallar Ermenistana Gürcistan
üzerinden ulaşmaktadır. İthal edilen yakıtın umumi değeri yaklaşık olarak 85 mln.
USD’dır.
Rusyadan sonra ikinci sırada ithalat üzre partner Belçikadır. Ham kıymetli taşlar
esasen bu Avrupa ülkesinden ithal edilmektedir. Diğer ithalat maddelerinin
umumi değeri yıllık olarak 1 mln. USD’an fazla değil (sigara hariç, bu maddenin
ithal değeri 2001 yılında yaklaşık olarak 1mln. USD’a ulaştı )
Önem bakımından üçüncü partner İrandır. İran esasen Ermenistana mineral ve
bitkisel yağ ve plastik satmaktadır.
ABD de bu önemli ticari partnerler listesinde mütalaa edilebilir. Bu ülke esasen
Ermenistana ilaç, et ve mineral yakıt ihrac etmektedir.
Ermenistanla komşu olması hasebi ile ve geleneksel olarak iyi ekonomik ilişkilere
sahib olduğu için Gürcüstanın da Ermenistana ihracatı azımsanacak değil. Yıllık
değeri yaklaşık olarak 31 mln. USD’dır. Gürcüstanın Ermenistana ihrac etdiği
esas mallar taşıma araçlarıdır (münasip gümrük rejimi sayesinde). Ermenistan bu
ülkeden aynı zamanda buğday ve hububat ve kereste de ithal etmektedir.
Tablo 8.İthalat coğrafyası
İTHALAT
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
254.2
393.8
673.9
855.8
892.3
902.4
801.7
885.1
877.4
991.1
GENEL
168.2
205.6
334.0
287.8
299.1
230.2
175.6
168.3
218.5
305.7
GENEL HACİM
BDT’den
HACİM
Rusya
77.9
112.2
135.1
125.5
215.9
182.7
132.1
173.6
196.5
Türkmenistan
Gürcistan
64.1
19.5
69.6
17.8
129.3
61.8
86.4
51.2
27.7
38.2
0.6
26.8
1.1
19.5
0.8
18.5
25.0
31.8
Beyazrusya
Ukrayna
1.2
4.0
0.4
5.3
1.9
5.4
2.2
12.0
3.3
11.6
1.8
8.9
0.6
12.3
1.1
22.1
2.0
45.9
Kazakistan
1.2
0.1
0.1
0.1
2.1
0.5
0.9
0.5
1.7
25
ARMENIA
Diğer ülkeler BDT
0.3
0.2
0.3
10.4
0.4
0.3
Diğer ülkeler
AB ülkeleri
86.7
35.6
188.3
37.1
343.6
88.8
568.0
132.7
593.2
176.8
672.2
259.0
1.7
1.8
2.9
716.9
305.6
658.9
252.0
685.3
255.7
Avusturya
Belçika
0.0
2.9
0.0
1.3
2.1
15.6
1.9
49.5
2.3
49.7
2.8
54.6
2.5
84.4
4.1
41.8
Fransa
Almanya
0.9
0.3
10.7
6.9
16.3
11.3
12.0
17.4
91.2
19.5
26.2
27.7
34.0
17.6
36.3
12.0
34.0
12.1
42.9
İtalya
Hollanda
31.0
0.2
8.8
8.3
22.4
6.0
26.2
5.7
36.2
15.4
34.6
9.6
25.7
12.4
29.6
7.0
36.8
9.8
İngiltere
Yunanistan
0.0
0.0
0.5
0.0
2.2
5.6
7.1
5.3
10.5
10.2
69.1
9.1
59.5
54.0
91.2
13.6
28.3
12.2
İrlanda
Diğer AB ülkeleri
0.0
0.2
0.0
0.6
1.7
5.7
2.4
5.2
0.8
6.0
8.1
9.7
1.0
12.2
0.4
18.7
İsviçre
İran
11.8
0.3
15.3
2.4
42.5
6.2
86.5
16.5
149.8
22.6
88.7
25.6
63.9
22.9
83.0
26.5
78.1
9.9
62.4
Türkiye
BAE
0.0
2.5
0.5
1.1
2.3
12.3
6.3
33.4
38.4
71.7
56.8
54.5
39.5
41.6
33.8
47.4
38.0
43.1
ABD
Bulgaristan
26.3
0.2
96.1
0.9
112.2
4.4
103.6
14.3
116.1
25.4
96.3
16.2
102.7
7.2
84.2
6.4
53.1
Diğer ülkeler
6.5
7.7
30.9
111.4
53.5
99.9
117.4
130.6
233.8
626.1
Ticari projeler için gerekli bilgiler
İkitaraflı ve çoktaraflı antlaşmalar
Ticari işbirliğinin şartları ve Ermenistanın takib ettiği yapıcı siyaset işbirliği
çeşitliliğine dayanmaktadır özellikle de çoktaraflı işbirliğe (AB, BDT, Karadeniz
Ekonomik İşbirliği), üçtaraflı (Ermenistan – Yunanistan – İran) ve ikitaraflı
işbirliklere(Rusya, ABD, Çin, Japonya, Fransa, Almanya, İngiltere, Belçika,
Hindistan, İran, Gürcistan, Lübnan, Surya ve s.). 40’tan fazla devletlerarası
antlaşma imzalanmış ve ülke parlamentosu tarafından tastik edilmiştir.
Hükumetlerarası ticaret komitesinin çalışmaları özellikle şu antlaşmalarda
başarılı olmuştur: Erm. ve İran, Erm. ve Japonya, Erm. ve Hindistan, Erm. ve
Surya, Erm. ve Rusya, Erm. ve Gürcistan, Erm. ve Türkmenistan, Erm. ve Çin,
Erm. ve Mısır ve s.
Ermenistan aynı zamanda ikitaraflı ticari ilişkileri de geliştirmiş. Mesela şu
ülkelerle serbest ticari rejimler kabul etmiş:
•
•
•
•
•
Rusya Federasyonu
Türkmenistan
Ukrayna
Gürcistan
Moldavya
26
ARMENIA
•
•
•
•
Tacikistan
Beyazrusya
Kirgizstan
Kazakistan
Gümrük işlemleri
www.customs.am
Kabul edilmiş tarifeler sistemine göre ithalat tarifeleri
TABLO 9.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
Canlı hayvan
Et ve yenilebilir artıkları
Balık kabuklular, yumuşakçalar ve diğer su omurgasızgilleri
Süt mamulleri; kuş yumurtası; tabii bal; kaydedilmeyen veya başka yerde kaydedşlen
hayvan kaynaklı gıda mamulleri
kaydedilmeyen veya başka yerde kaydedşlen hayvan kaynaklı gıda mamulleri
Canlı ağaçlar ve diğer bitkiler; soğanlar, kökler ve s.; çiçekler ve dekoratif yeşillik
Yenilir sebzeler ve bazı kökler ve yumru kökler
Meyveler ve cevizler; narenciye veya kavun kabuğu
Kahve, çay ve baharat
Hububat
Un sanayii mamulleri; malt; nişasta çeşitleri; inulin; buğday gluteni
Yağar ve yağlı meyveler; çeşitli hububat, çekirdekler ve meyveler; sanayi ve
farmakolojik bitkiler; saman ve hayvan yemi
Cila; lastik, katran çeşitleri ve diğer bitki kaynaklı maddeler
Bitkisel örgü malzemesi; bitkilerden mamul eşya
Hayvani ve bitkisel yağlar ve parçalanma mamulleri, yenilir yağlar; hayvani veya
bitkisel mum
Et, balık, kabuklugiller ve s. Mamulleri
Şeker ve pastanecilik mamulleri
Kako ve mamulleri
Buğday, un, nışasta ve süt mamulleri; ekmekçilik teçhizatı
Sebze, meyve, ceviz ve diğer bitkilerden mamuller
Türlü gıda çeşitleri
Gıda sanayii artık ve atıkları, hazır yem
Tütün ve tütün yerine kullanılabilenler
Tuz, kükürd, kum ve taş, macunlar, kireç ve çimento
Filizler, cüruf ve kül
Mineral yakıt, mineral yağlar ve rafine mamulleri, bitumlu maddeler; mineral mumlar
İnorganik kimyasallar; organik veya inorganik kıymetli metal terkipleri, radyoaktif
eleman veya isotop terkipleri
Organik kimyasallar
Farmakoloji mamulleri
Gübreler
taninler ve türemeleri; boyalar, pigmanlar ve diğer boyama vasıtaları; boya ve cilalar
İthalat
Import
0
10
10
İhracat
Export
0
0
0
10
10
10
10
10
10
0
10
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
10
10
10
10
0
10
10
10
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
27
ARMENIA
diğer macunlar; mürekkepler
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
78
79
80
Sabun, organik, yüzeyleri aktif olan maddeler
Albümine benzer maddeler; modife nişastalar; yapıştırıcılar; enzimler
Patlayıcı maddeler; piroteknik ürünler; kibrit; piroforlar; bazı alışabilir maddeler
Fotografik ve sinematografik mallar
Çeşitli kimyasal maddeler
Plastik ve ürünleri
Kauçuk ve ürünleri
Deri yarımamulleri (kürk dışında) ve deri
Deri mamulleri; kayışlar ve tehlikesizlik kayışları; turistik mallar, çantalar ve benz.;
hayvan bağırsağından yapma mamuller
Kürk ve suni kürk; ürünleri
Ahşap ve ürünleri; ağaç kömürü
Mantar ağaci ve ürünler
Saman, ot veya diğer örme malzemesinden yapılmış ürünler
Ahşap ya da diğer liften selüloz; kağıt ya da karton atıkları
Kağıt ve karton; kağıt, karton ya da kağıt selülozundan ürünler
Kitaplar, gazeteler, resimler ve diğer matbaa ürünleri; yazmalar, makinada yazılmış
yazmalar
İpek
İpek, zarif ya da kaba hayvan kılı; at kılından iplik ve kumaş
Pamuk
Diğer bitkisel tekstil lifleri; kağıt iplik ve kumaş
Suni iplikler
Esas suni lifler
Ambalaj malzemesi, keçe; özel iplikler, halat, halat takımı, ipler, kablolar ve mamulleri
halılar ve diğer tekstil döşeme çeşitleri
Özel kumaşlar; kayış, goblen; ikmalat; gergef
Doyurulmuş, kaplanmış, takma ya da katmerli kumaşlar; sanayide kullanilabilir çeşit
kumaşlar
Örme ya da trikotaj kumaşlar
Elbise ve parçaları (örme ya da trikotaj)
Elbise ve parçaları (örme olmayan)
Diğer tekstil ürünleri; takımlar; kullanılmış elbiseler ve tekstil ürünleri; bezler
Ayakkabı, getrler ve s.; parçaları
Şapkalar ve parçaları
Şemsiyeler, bastonlar, kamçılar ve parçaları
Kuş tüyünden ürünler, suni çiçekler; insan saçından ürünler
Taş, alçı, çimento, asbest, mika ya da benzeri maddelerden ürünler
Seramikten ürünler
– Cam ve cam kaplar
Tabii ya da suni inci, kıymetli ya da yarıkıymetli taşlar, değerli metaller, değerli
metallerle alaşımlar ve mamulleri; suni mücevherler; madeni paralar
Demir ve çelik
Demir ve çelik mamulleri
Bakır ve mamulleri
Nikel ve mamulleri
Alüminyüm ve mamulleri
Kablolar
Çinko ve mamulleri
Kalay ve mamulleri
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
10
0
0
0
10
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
10
0
0
0
0
0
0
10
10
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
10
10
10
10
10
10
10
10
10
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
28
ARMENIA
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
Diğer esas metaller; metalloseramik; mamulleri
Enstrümanlar, aletler, metalden mamul kaplar, çatal ve kaşıklar
Metalden çeşitli ürünler
Nukleer reaktörler, kazanlar, makina ve mekanik aygıtlar; parçaları
Elektrikli makinalar ve donanım ve parçaları; ses yazıcı ve ileticileri, televizyon
registratörleri ve ses ileticileri, resimleri ve parçaları
Demiryolu araçları, lokomotifler, muteharrik edevat ve parçaları; demiryolu ya da
tramvay berkitme, ek yerleri ve parçaları; mekanik ve elektromekanik sinyal cihazları
Demiryol araçları dışında diğer taşımacılık araçları ya da muteharrik tramvay edevatı,
parça ve ekleri
Uçaklar, uzay gemileri, ve parçaları
Gemiler, kayıklar ve su konstruksiyonları
optik, fotoğrafik, sinematoğrafik, tıbbi ya da cerrahi aletler ve ölçme ve kontrol
cihazları; parça ve detayleri
Saatler ve detayleri
Aletler, parça ve detayleri
Silah ve muharebe malzemesi; parça ve ekleri
Möble; yatak eşyası, döşekler, yastıklar; kaydedilmeyen ya da başka yerde kaydedilen
lampalar ve ışıklandırma kavşakları; ışıklandırma işareti, isimli ışıklı tabelalar ve s.; hazır
binalar
Oyuncaklar, oyunlar ve spar malzemesi; parça ve detayları
Muhtelif imalat ürünleri
Sanat eserleri, koleksyonculuk eşyası ve antik eşyalar
0
0
0
0
0
0
0
0
10
0
0
0
10
0
0
0
0
0
0
10
0
0
0
0
0
0
10
0
10
10
0
0
0
0
İthalatta sayısal sınırlamalar
İthalat ve ihracatta sayısal sınırlamalara imkan vermeyen düşük tekçeşit tarifeli
sade ve nispeten açık olan tarife rejimi kullanarak, Ermenistan liberal ticaret
politikası takib etmektedir.
Ticarette teknik bariyerler
Tablo 10. Mecburi legalleşmeye tabi olan tüketim mallarınn listesi
EEACC göre tüketim malları
Tüketim mallarının adları
202
İriboynuzlu hayvanların dondurulmuş eti
0203 21; 0203 29
Dondurulmuş domuz eti
İriboynuzlu hayvanların ve domuzun yenilebilir dondurulmuş
0206 21 000; 0206 22; 0206 41
kalıntıları
0207 12; 0207 14; 0207 25; 0207 27; Evcil kuşların dondurulmuş eti ve yenilebilir kalıntıları
0207 33; 207 36
Domuz yağı
0209 00 110
210
Et ve atıkları, tuzlu ya da isli
Balık filetosu ve başka çeşit balık eti, taze, soğutulmuş, islenmiş ya da
0303; 0304 20; 0305
dondurulmuş
0401; 0402; 0403 10; 0405 10;
Süt ve krem
0405 90; 0406
0407 00
Kuş yumurtası
0409 00 000
Tabii bal
0713-0713 40
Badıçlı bitkiler, baklagiller
29
ARMENIA
0803 00; 0804 10 000; 0804 30 000;
0805; 0806 20; 0807; 0813
0901; 0902
1006
1101 00; 1103
1206 00
1507 10 900; 1509 90 000;
1512 19 910; 1515 29 900
1516;1517
1601-1605
1701; 1702 90; 1703; 1704
1805 00 000; 1806
1901 10 000
1902-1905(except 1905 90 300
2001-2009
2101-2105; 2106 90 100
2201-2209
2401-2403
2501 00 910
2505
2517 10 100
2523 21 000; 2523 90 300
2707; 2710; 2711
3102-3105
3208; 3209
3303-3306; 3307 10 000;
3307 20 000
3401; 3402 20; 3402 90
3407 00 000
3701 10 100
3819 00 000; 3820 00 000
3923 10-3923 30; 3924 10 000
4011 10 000; 4011 20
4012
4014 10 000; 4014 90 100
4015 11 000
4818 10; 4818 20; 4818 40
6107-6109; 6207; 6208
6111; 6209
6212
7015 10 000
7213 91 100
7214 99 100
8311 10 900; 8311 20 000
8509 (except of 8509 90)
8510 10 000; 8510 20 000
Muz, hurma, ananas, katranlar, kavun, karpuz, kurutulmuş meyveler
Kahve çay
Pirinç
Buğday ve un, bulgur, gıda ve taneler
Ayçiçeği çekirdeği
Soya ve zeytin taneleri, ayçiçeği, ham mısır yağı
hayvani ya da bitkisel yağlar ve parçalama mamulleri, yenilebilir
yağlar; hayvani ya da bitkisel mum
Et, balık ve kabuklular, yumuşakçalar ve diğer su omurgasızgillerden
mamuller
Şeker ve pastanecilik mamulleri
Kako ve mamulleri
Çocok maması
Hububat, un, nişasta veya süt mamulleri, pastanecilik ürünleri
Sebze, meyve, ceviz ve başka bitkilerden mamuller
Türlü yenilir mamuller, mayalar, dondurmalar, peynirler
Tütün ve yerine kullanılabilenler
Yemek tuzu
Her türlü tabii kum çeşitleri, kuvarslı kumlar
Çakıl taşı, çakıllı kum ve s., kırma taşlı cüruf, katranlanmış cüruflu
kaplama
Portland çimentosu, alüminli çimento
Mineral yakıt, mineral petrol ve rafinesi mamulleri
Gübreler
Boyalar
Sabun ve çeşitli temizlik maddeleri
Model macunları, diş mumu
Fotoğrafik plastinler (röntgen ve evde kullanmak için)
Hidravlik fren sıvıları ve benz. sıvılar
Plastikler ve ambalaj ve mutfak eşyası için plastik mamuller
Kauçuktan yeni pneumatik lastikler (motorlu arabalar, kamyonlar ve
otobüslerde kullanılanlar)
Kullanılmış kauçuklu pneumatik lastikler
Volkanize kauçuktan hijyenik ya da eczacılık ürünler, kontraseptik
malzemeler
Cerrahi eldivenler
Kağıt ya da kartondan hastane eşyası
Örme ya da işlemeli elbise ve parçaları
Örme ya da işlemeli çocuk elbisesi ve parçaları
Kayışlar, kerseler, bağcıklar, askılar ve s.
Gözlük camı
metalik/çelik, çubuklu & şeritli, rulolarda
Coated electrodes of base metal, for electric arc-welding
Elektrik muharrikli elektromekanik aygıtlar
Mustakil elektrik muharrikli traş makinaları
30
ARMENIA
8516 (except of 8516 80; 8516 90)
8525 10 900; 8525 20 990
8531 10 300
8536 20 100; 8536 61; 8536 69;
8536 90
8539 22; 8539 31
8514 59 800
9001 30 000; 9001 40; 9001 50
9004 10 100
9018 31 100
9021 40 000; 9021 50 000
Elektrik lampalar
Elektrik kablolar
Camdan optik lensler
Optik lensler
Tıbbi, cerrahi, dişçilik veya veteriner şırıngalar
İşitme ve kardiostimulator cihazları
9302 00
From 9303 20 800
From 9303 20 800
From 9303 20 800
9303 30 000
From 9303 90 000
93.03 veya 93.04’den farklı revolverler ve tapancalar
Spor, av veya dürbünle atışlar için tüfekler
Spor, av veya dürbünle atışlar için tüfekler
Ateşli silah
Spor ve av için tüfekler
Gazlı silah, tapancalar
From 9303 90 000
From 9304 00 000
Ateşli silah
Diğer aerosol silah (gazlı silah ve tapancalar)
Patlama için sıkıştırılmış hava ya da gaz enerjisi kullanan havalı ve
gazlı silah
Mermiler veya benzer enstrumanlar ve parçaları
Tüfek için mermiler
Tüfek ve pompalı tüfek mermileri
Pompalı tüfekler
Spor ve av silahları için mermiler veya hedefe atış yapmak için
tüfekler
Mermiler ve kısımları
From 9304 00 000
From 9306 10 000
From 9306 21 000
From 9306 29 400
From 9306 29 700
From 9306 29 700
From 9306 29 700
From 9306 30 100
From 9306 30 980
From 9306 29 700
From 9306 30 100
From 9306 30 300
From 9306 30 980
From 9306 30 910
From 9306 30 930
From 9306 30 910
From 9306 30 930
From 9307 00 000
9406 00 390
9406 00 900
9502; 9503 (except of 9502 91 000,
9502 99 000)
9613 10 000
Elektrik su ve ev ısıtma cihazları
1 KVT'ye kadar radyo ve televizyon cihazları
Elektrik ses veya görüntü veren sinyal cıhazları
Elektrik düğmeler ve elektrik devreleri
Revolverler ve tabancalar için kürecikler
Gazlı silahlar ve revolverler için kürecikler
Sinyal silahları için kürecikler ve roketler
Soğuk çelik
Hazır binalar (metalik konstruksiyonlar)
Hazır binalar (betonarme)
Oyuncaklar
Gazlı çakmaklar
31
ARMENIA
TABLO 11. TAŞIT ÇEŞİTLERİ
Ermeni Draması olarak
ekoloji cezalar
Taşıt çeşidi
Kamyonlar (>8 ton)
Kamyonlar (>8 <20 ton)
Kamyonlar (>20 ton)
Kamyonlar ve Traylerler (>1.5 ton taşıma kapasitesi)
Kamyonlar ve Traylerler (>1.5 <3 ton taşıma
kapasitesi)
Kamyonlar ve Traylerler (>3 <5 ton taşıma kapasitesi)
Kamyonlar ve Traylerler (>5 <10 ton taşıma
kapasitesi)
kapasitesi)
kapasitesi)
Kamyonlar ve Traylerler (>36 ton taşıma kapasitesi)
5000
10000
15000
Transit tarifeleri
15000
25000
40000
65000
80000
110000
150000
Döviz
Konvertiblelik
Dram (AMD), serbest konvertible paradır. Herhangi bir sınırlama söz konusu
olmadan yerli bankalar aracılığı ile konvertible edilebilir. Şirketler ermeni veya
yabancı bankalarda yabancı para için hesap açabilirler.
Ülke gümrük sahasından 10 000 USD miktarını aşan herhangi yabancı paranın
çıkarılması yasaktır.
Esas taşımacılık istikametleri
Şuanki durumu itibarı ile Ermenistan demir yolunun kapasitesinin ancak %5
kısmı kullanılmaktadır (bu rakam soviyet dönemindeki yük taşımacılığı ile şimdiki
durumun mukayesesiyle ortaya çıkmaktadır). 90’lı yılların evvellerinden itibaren
demiryolu araçları esasen yerli kiralamaya hizmet ediyordu. Son senelerde dış
ticaret hacmi özellikle de ithalat payı artmaya başladı. Şu an demiryolu
kapasitesinin yaklaşık olarak %62 kısmı ithalat mallarının taşınmasında, %12
kısmı ihracat mallarının taşınmasında kalan kısmı da ülke içi mal taşımalarında
kullanılmaktadır. Demiryolu ile yapılabilecek dış ticarette Gürcistan tek
istikamettir. Tam kiralamadaki ithalat payı artış göstermektedir.
Demiryolundaki kiralama tarifesi belirlenmiş bulunuyor ve mal çeşidi ve gidilecek
mesafeden asılı olmayarak 0.024 USD ton/km’ye eşittir. Gürcistana taşınan
mallara gelince tarife yaklaşık olarak 800 USD/20t. ve 1200 USD/40t. eşittir
(otoaraçlarla yapılan mallarda ve terminaldeki toplama dışında).
32
ARMENIA
Diğer taşıma tipleri ile mukayesede hava taşımacılığının payı daha azdır. Bunun
sebebi malların ithalat-ihracat özellikleridir, çünkü bunların en büyük kısmını
değeri ağırlığından asılı olan mallar tutuyor. Şu an hava taşımacılığının taşıt
kiralamanın tamamındakı payı yaklaşık olarak %0.2’ye eşittir (2001’de 11 400t.).
hava yolu ile taşınan mallar çok daha kıymetlidir.
Hava taşımalarındaki tarifeler maldan mala değişiyor. Bu tür taşıma en pahalı
taşıma çeşididir. Komşu ülkelere taşınma durumunda 5’tonluk kamyon için
alınacak para yaklaşık olarak 2 500 USD’a eşittir.
Taşımacılıkta en fazla kullanılan karayollarıdır ve tüm taşımacılık hacminin %52
kısmını oluşturmaktadır (2.5 mln. ton). Esas istikametler İran ve Gürcüstandır.
İrana taşınan esas mallar alüminyüm ve yakıttır. Plastik ürünleri ve bitkisel yağlar
arabalarla ithal edilmektedir.
Pazar imkanları
Sovyet döneminden Ermenistana endüsriel çeşitlilik potansiyeli kaldı. Fakat
mevcut piyasa özellikleri öncelikler ve imkanların yeniden değerlendirilmesini
taleb ediyor. Hafif sanayi, elmas yapım ve muvecherat üretimi, tarım ve gıda
yapım sanayii geleneksel olarak ekonomide güçlü mevkilerini koruyorlardı. Bu
sektörler yeni şartlara uyum sağlamayı başardı. İstikbal vadedenler arasında
molibden, bakır ve altın çıkarma sektörleri var. Kimya sanayiin kapasitesi de
dikkate şayandır. Turizm ve hizmet sektörlerinde genişleme tandansı güçleniyor.
Yüksek teknolojili sanayi sektörlerinin gelişiminde Ermenistan gözardı
edilemeyecek gelenekler ve üstünlüklere sahiptir.
Geleneksel olarak yüksek eğitim seviyesi kalifiye iş gücünün kaynağı olmaya
devam ediyor ve zamanımızın üretim ve piyasa taleplerine uygun biçimde ve
hızlıca hazırlanmasını da temin ediyor.
Münasip banka ve finans hizmetlerinin sürekli büyümesi ermeni ekonomisinin
imkanlarının takviye edilmesine yardımcı oldu. Bu sektör artık bazı esas
uluslarası bankalar tarafından temsil edilmekte (konsaltink ve audit olarak).
Pazar sınırlamaları
1996-2000 döneminde Ermenistanda iş adamları arasında yapılan sorgular
neticesinde özellikle vergilendirme, siyasi istikrarsızlık ve finansman yetersizliği
problemleri şirketlerin daha efektif çalışmasına ve büyümesine esas maniler
olarak görülmektedir. 1999 yılında Dünya Bankası ve Avrupa Kalkınma ve İnkişaf
Bankasının takib ettiği transit ekonomili 22 ülkede iş adamları arasında yapılan
sorgu şu neticeler verdi:
33
ARMENIA
Diğer merkezi ve doğu Avrupa ülkelerinde olduğu gibi, vergi tarifeleri ve
kaideleri ermeni şirketleri için esas problemdir. Vergi idaresi ile ilgili
problemlerin sebebi sadece hükumetin yürüttüğü politika değil aynı
zamanda şirketlerin mali rapor pratiği ve mali imkanlarıdır.
•
Kanunlarda, yönergelerde ve kendileri ile ilgili politikadaki değişmelerden
iş adamlarının zamanında haber alamamalarının getirdiği güvensizlik ve
hükumetin karar alma aşamasında iken kendileriyle pek istişare
yapmaması.
•
Yüksek faiz tarifeleri ermeni iş adamları için citti bir mali sınırlama olarak
kabul ediliyor. Özellikle küçük şirketler aile ve arkadaşlarının mali
imkanlarına güvenemezler.
•
Altyapı sektöründe yollardakı durum en önemli sınırlamadır. Ermenistanda
gümrük işlemleri ithalat mallarını diğer bölge ülkelerinden daha fazla
tutuyor.
•
İş adamları Ermenistan hükumetinin faaliyetinin pek efektif bulmuyor. Ev
hizmetlerinin kalite ve çeşitliliği de aynı şekilde değerlendiriliyor.
Banka sistemi
Ülkenin banka hukuk sistemi son derece liberaldir. Yabancılar herhangi bir
rezidan bankada hem ermeni parası hem de başka her türlü para için hesap
açabilirler. Havale konusunda da herhangi bir sınırlama mevcut değil çünkü para
akımı için öngörülen şartlar ve yönergeler tamamen liberalleştirilmiş durumda.
Hem yabancılar hem yerli halk herhangi bir sınırlama olmadan döviz bozdura
biliyorlar. Bu konuda bankalar için önerilen herhangi bir yasak söz konusu değil.
Böylece milli bankalarla yapılan para değişimi tamamen serbest kalmaktadır.
Muhtelif sanayi sektörleri için yapılan ticari fuarlar hakkında bilgi için bkz;
http://www.expo.am
34
ARMENIA

ermenistan ülke hakkında rapor

Transkript

Benzer belgeler

3M Sağlık Ürünleri Profil ve Tarihçesi

NİJERYA ÜLKE PROFİLİ

INTERCHEMALL Sp. z o.o. – Polonya`nın Köpüklü / Yapışkan

Slayt 1

MOROCCO AGROFOOD ONYAZI.cdr

Türkiye`de ürettirmek… - Yapı Market Tedarik