Rapor için Lütfen Tıklayınız

Transkript

KONDA
30 Mart
Yerel Seçimler Sonrası
Sandık ve Seçmen Analizi
16 Nisan 2014
KONDA Yerel Seçimler Sonrası Sandık ve Seçmen Analizi / 16 Nisan 2014
Sayfa 2 / 78
İÇİNDEKİLER
1.
SUNUŞ........................................................................................................................... 5
2.
YEREL SEÇİMDE PARTİLER ARASI OY KAYMALARI ....................................................... 9
2.1. Yerel Seçim – Genel Seçim Tercih Kaymaları ............................................................................................. 9
2.2. 2011 Oylarından Bu Yana Tercih Değişiklikleri ........................................................................................ 11
2.3. 2009 Oylarından Bu Yana Tercih Değişiklikleri ........................................................................................ 13
3.
SEÇMENLERİN DEMOGRAFİK PROFİLİ ....................................................................... 15
3.1.
3.2.
3.3.
3.4.
3.5.
3.6.
3.7.
3.8.
Temel Demografi ........................................................................................................................................ 15
Hayat Tarzı .................................................................................................................................................. 24
Durum Algısı ................................................................................................................................................ 31
Yolsuzluk İddialarını Değerlendirme .......................................................................................................... 34
Oy Tercih Sebebi ......................................................................................................................................... 36
Oy Verme Şekli ............................................................................................................................................ 37
Bu seçimde ilk defa oy kullananlar kimler? .............................................................................................. 38
Oy Kullanmayanlar ..................................................................................................................................... 40
4.
NEDEN OY VERİYORLAR? ........................................................................................... 45
4.1. Ak Parti Seçmeni Algısı ............................................................................................................................... 46
4.2. CHP Seçmeni Algısı ..................................................................................................................................... 48
4.3. MHP Seçmeni Algısı .................................................................................................................................... 50
5.
SANDIK SONUÇLARI ................................................................................................... 51
5.1.
5.2.
5.3.
5.4.
Seçimlere Katılım Oranları ......................................................................................................................... 56
Büyükşehirler ve İller .................................................................................................................................. 58
Bölgelere Göre Oy Dağılımları .................................................................................................................... 64
İlçe Bazında Dağılım ................................................................................................................................... 67
6.
SİYASİ REKABET EKSİKLİĞİ ........................................................................................ 71
6.1. İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi*............................................................................................ 71
6.2. Haritalarla Partilerin 2011-2014 Oy Farkları ............................................................................................ 71
7.
ARAŞTIRMANIN KÜNYESİ............................................................................................ 77
7.1. Araştırmanın Genel Tanımı......................................................................................................................... 77
7.2. Örneklem ..................................................................................................................................................... 77
Sayfa 3 / 78
Sayfa 4 / 78
1. SUNUŞ
Bu rapor 30 Mart 2014 yerel seçimlerinin resmi olmayan sonuçlarının analizi ile 22-23 Mart
2014 tarihinde yapılmış KONDA araştırmasının bulgularına dayanmaktadır.
Seçim tarihinden bir hafta önce gerçekleştirdiğimiz araştırma herhangi bir kurum veya
müşteri için gerçekleştirilmemiş, sadece kendi özkaynağımızla finanse edilmiş bir
çalışmadır. Yalnız kamuoyuyla paylaşmak amacıyla hazırlanan araştırmada, 33 ile
bağlı 173 mahalle ve köyde 3 bin 67 kişiyle yüzyüze görüşülmüştür.
Görüşülen kişilerin, oy eğilimini belirlemek amacıyla çeşitli soruları cevaplaması ve anket
formunun içine basılan oy pusulası örneğinde oy vereceği partiyi işaretlemesi
istenmiştir. Toplumun önceki anket çalışmalarıyla sahip olduğumuz demografik
özelliklerine ve çeşitli toplumsal olaylardaki davranışlarına ait verilerle son araştırma
verileri karşılaştırılarak çalışmanın güvenilirliği ölçülmüştür.
Hata payı yüzde 95 güven aralığında ± 1,8 olan araştırmanın sonucu aşağıdaki tabloda
görülmektedir.
KONDA
Yerel Seçim Araştırması Sonucu (1)
Parti
22-23 Mart
Ak Parti
CHP
MHP
BDP
Diğer partiler
Toplam
46
27
15
7
5
100
2014 seçim sonuçları ile yukarıdaki tablo ve diğer KONDA Barometre araştırmaları birlikte
incelendiğinde, 28 Mart 2014 tarihinde kamuoyuna da açıkladığımız
değerlendirmelerimiz, gelinen nokta ve gelecek günlerin sorunları hakkındaki
yorumumuz aşağıda sunulmaktadır:
1- Aşağıdaki grafikten de görüldüğü gibi, 2012 başlarında yüzde 54'ün üstüne çıkan Ak
Parti, aradan 24 ay geçtiğinde yüzde 46'ya inmiştir. Son iki yıla baktığımızda yeni
anayasa yapım süreci, Suriye, Gezi olayları, 17 Aralık operasyonu ve açılım süreci gibi
yönetilemeyen ve çokça tartışmalara neden olan birçok hayati sürecin bir arada
yaşandığı hatırlanacaktır.
Büyükşehir olan 30 ilde ilçe belediye meclisi üyeliği seçimi ile 51 ilde İl Genel
Meclisi Üyeleri seçimi yüzdelerinin ağırlıklı ortalamasıdır.
(1)
Sayfa 5 / 78
Yıllardan beri bugün yarın çıkacak denilen ve beklenen düzenlemelerde ayak sürümeler,
ülkemizin "demokratik hukuk devleti" sınıfına girmesini engellemiştir.
Kürt sorunu, yalnızca Kürtlerin sorunu gibi gösterilmek istenmektedir; oysa Kürt Meselesi
Türkiye'nin sorunlarının özeti ve kaynağıdır.
%60
60
Ak Parti'nin 2 yıllık oy seyri ve eğilim çizgisi
Mart'14
Şubat'14
Ocak'14
Kasım'13
Ekim'13
Eylül'13
Temmuz'13
Haziran'13
Mayıs'13
Nisan'13
Mart'13
Şubat'13
Ocak'13
Aralık'12
Kasım'12
Ekim'12
Eylül'12
Temmuz'12
Haziran'12
Mayıs'12
Nisan'12
Şubat'12
Ocak'12
%40
40
Mart'12
%50
50
Ak Parti seçim sonrasında, kendi içinde tartışarak, yerinden yönetim, ifade ve örgütlenme
özgürlüğü, yargı reformu ve hukuk devleti reformlarıyla tanımladığı "Yeni Türkiye"
kurulmasına karar vermelidir.
2- 2002 seçimleri sonrasında Ak Parti'nin ekonomik ve yönetim alanındaki uygulamaları
karşısında, CHP ve MHP'nin, eski ve romantik söylemlerini bırakıp, tutarlı bir program
oluşturamamaları bu tablonun başlıca sorumlusudur.
Sık sık 1971-2002 arasındaki siyasal istikrarsızlığı hatırlatan bu boşluğun doldurulması
gereği bir türlü ciddiye alınmamış, bu duruma siyasal strateji ve taktiklerdeki hatalar
da eklenerek, ülke siyasal rekabet boşluğu içinde on yıl geçirmiş, iktidarın
yozlaşmasına ve kalite kaybına yol açmıştır.
3- 1977 seçiminde sonuçları görülen ve artmasında iktidar partisi liderinin siyasal yarar
gördüğü laik- dindar muhafazakar hayat tarzı kutuplaşması, bugünlere kadar artarak
gelmiştir. Başlangıçta laik-muhafazakar ekseninde oluşan kutuplaşma, bu ayrım
ekseninden uzaklaşmadan, 2011 seçiminden sonra, Ak Parti karşıtlığı-yandaşlığı
biçimine dönüşmüştür. 2013 sonbaharından itibaren bugünlere kadar, siyasal olsun
veya olmasın, her türlü olay bu kutuplaşmaya bağlı kalınarak izlenmiş,
değerlendirilmiş, karşı çıkılmış veya savunulmuştur. Cemiyetimizi kemiren
kutuplaşma halkın çok büyük oranını esir almıştır.
4- Bugün verilmekte olan siyasal karar, yolsuzluğun "onaylanması" veya "mazur görülmesi"
olarak anlaşılmamalıdır. Son üç ayın Barometre raporlarında 17 Aralık olaylarında söz
konusu olan yolsuzluk iddialarına inananların sayısının yüzde 77 olduğu görülecektir.
Sayfa 6 / 78
Ak Parti'ye oy verenlerin büyük kesimiyse "kondurmamakta" ve söylenenlerin "komplo"
olduğuna inanmakta ve hatta güvenmektedir; küçük bölümü ise söylenenlere
inanmakta ve "herkes yapıyor" diye mazur görmektedir.
Seçmenleri, "komplo" ve "uydurma" kanısına muhalefet boşluğu itmektedir. Bir başka
deyişle, seçmeni bağlı olduğu "taraf" veya "kutbu" değiştirmenin riskleriyle başbaşa
bırakmaktadır.
5- Halkın büyük kesimi, kendilerinin "laikler" veya "Ak Parti karşıtları" tarafından eskiden beri
küçümsendiği ve dışlandığı kanısındadır. Bulundukları yeri bırakmaları ve karşı tarafa
geçmeleri halinde bu ayrımcılığın biteceğine dair herhangi bir işaret de yoktur.
Diğer tarafın sorunu da farklı değildir. Ak Partili seçmenlerin, yöneticilerin ve muhafazakar
toplum önderleri de, hayat tarzına karışılma endişesi içinde bulunan milyonları
anlamalıdır.
6- Hangi tarafta ve hangi düşüncede olursa olsun, Ak Parti'ye oy vermeyenlerin, bu
memleketin çoğunluğu olduklarını bilerek "Ak Partili seçmeni" tanımaya çalışmaları;
Ak Partili seçmenin ihtiyaç ve talepleri bilinmeden ve Ak Parti'nin yaptıklarını yok
sayarak bir sonuç alınamayacağı bilinmelidir.
Toplumun kanaat önderlerinin, sivil toplum yöneticilerinin, siyasetle ilgilenenlerin ve iş
yönetenlerin, kısaca ilgili herkesin tüm toplumun ihtiyaç ve taleplerini, değer ve
duyarlıklarını bir kez daha soğukkanlıca düşünmeleri gerekir.
Yukarıda aktardığımız bulgu ve yorumların hangi veri ve analizlere dayandırılarak ortaya
çıkartıldığının ipuçlarını raporun tamamında görebileceksiniz.
Yararlı olması dileğiyle…
Sayfa 7 / 78
Sayfa 8 / 78
2. YEREL SEÇİMDE PARTİLER ARASI OY KAYMALARI
2.1. Yerel Seçim – Genel Seçim Tercih Kaymaları
Bu ve sonraki bölümde değerlendirmeler 30 Mart yerel seçimlerinden bir hafta önce
gerçekleştirilmiş KONDA araştırmasına dayanmaktadır.
22-23 Mart araştırmasının bulguları üzerinden genel seçim tercihlerinden, yerel seçim
tercihlerine olan oy kaymaları 1000 SEÇMEN üzerinden aşağıdaki tabloda
görülmektedir. Tabloda, araştırma evreni her zaman yapıldığı gibi 100 üzerinden
değil, 1000 üzerinden değerlendirilmektedir. Bu yöntemle, oy kayışlarındaki ufak
hareketler de tespit edilebilmektedir.
Tablonun en belirgin özelliği toplam oylara bakıldığında yerel seçim ile genel seçim arasında
30 Mart haftası için çok özel bir farklılaşma olmamasıdır. Fakat detaylara
inildiğindeyse dikkate değer kayışlar olduğu görülmektedir.
Yerel seçimde 1000 seçmen içindeki Ak Parti’ye oy vereceğini söyleyen 414 kişinin 363’ü
30 Mart’ta genel seçim olsaydı da yine Ak Parti’ye oy vereceğini söylemektedir. Ak
Parti yerel seçim oyunu 100 kabul ettiğimizde, yüzde 88’ini yine kendi
seçmenlerinden almaktadır. Yerel seçim için Ak Parti’ye diğer partilerden çok küçük
kayışlar olmakla beraber yerel seçim oyunun yüzde 8’i genel seçim tercihini
belirlememiş kararsız seçmenlerden gelmektedir.
Yerel seçim
tercihi
Genel seçim tercihi
Ak Parti
CHP
MHP
BDP/
HDP
363
5
4
3
2
33
2
414
CHP
5
201
9
1
4
20
3
243
MHP
9
4
101
1
19
1
135
BDP
2
1
1
3
1
63
Diğer p.
6
6
20
9
2
45
Kararsız
2
Oy kull.
18
9
6
Toplam
410
224
123
Ak Parti
55
2
Diğer P. Kararsız Oy kull. Toplam
13
59
16
1
39
12
84
27
137
21
1000
Sayfa 9 / 78
Yerel seçimde CHP’ye oy vereceğini söyleyen 1000 seçmen içindeki 243 seçmenin 201’i
genel seçim olsaydı da CHP’ye oy verecektir ki bu CHP yerel seçim oyunu 100 kabul
ettiğimizde yüzde 83 demektir. CHP yerel seçim oyunun yüzde 8’i genel seçim için
kararsız olan seçmenlerden, yüzde 3’de MHP seçmenlerinden gelmektedir.
Yerel seçim
tercihi
Genel seçim tercihi
Ak Parti
CHP
MHP
BDP/
HDP
Ak Parti
88
1
1
1
CHP
2
83
4
MHP
7
3
75
BDP
3
2
1
87
Diğer p.
13
13
6
1
Kararsız
10
2
Oy kull.
21
11
7
Türkiye
41
22
12
6
Diğer P. Kararsız Oy kull. Toplam
1
8
1
100
2
8
1
100
14
1
100
1
5
1
100
44
19
5
100
2
85
1
46
14
100
3
14
2
100
100
Yerel seçimde MHP’ye oy vereceğini söyleyen 1000 seçmen içindeki 135 seçmenin 101’i
genel seçim olsaydı da MHP’ye oy verecektir ki bu MHP yerel seçim oyunu 100 kabul
ettiğimizde yüzde 75 demektir. MHP yerel seçim oyunun yüzde 14’ü genel seçim için
kararsız olan seçmenlerden, yüzde 7’si de Ak Parti seçmenlerinden gelmektedir.
Bu oy kayışlarından ortaya çıkartabileceğimiz anlam şudur:

30 Mart’ta CHP-MHP arasında kamuoyunda seçim öncesi iddia edildiği gibi
Türkiye genelinde kayda değer oranlarda birbiri arasında geçişken
olmamaktadır. Bununla birlikte bazı illerde CHP-MHP arasında oy kaymaları
mevcuttur.

Ak Parti seçmeninden MHP’ye kayış, CHP-MHP oy geçişkenliğinden daha
yüksektir.
Sayfa 10 / 78
2.2. 2011 Oylarından Bu Yana Tercih Değişiklikleri
2011 Genel seçimlerindeki tercihlere göre değişikliklere baktığımızda dikkate değer oy
kaymalarına olduğu görülmektedir. Aşağıdaki tablo yine 1000 seçmen üzerinden
hazırlanmıştır.
2011’de Ak Parti’ye oy veren 1000 seçmen içindeki 478 seçmenin 353’ü 30 Mart’ta da yine
Ak Parti’ye oy vermektedir. Bu Ak Parti’nin 2011 seçmenlerinin yüzde 76’sıdır. Yani
Ak Parti 2011 seçmenlerinden yüzde 24’ünü kaybetmiştir. Bu yüzde 24 Ak Parti
seçmeninin yüzde 6’sı CHP’ye, yüzde 6’sı MHP’ye kaymış, yüzde 7’si ise 30 Mart için
oy kullanmayacağını söylemektedir.
30 Mart Ak Parti oyunu 100 kabul ettiğimizde ise Ak Parti oyunun yüzde 85’i yine kendi
seçmenlerinden gelirken, yüzde 6’sı ilk kez oy kullanacak seçmenlerden, yüzde 4’ü
2011’de oy kullanmayan seçmenlerden gelmektedir.
Yerel seçim
tercihi
2011 Genel seçim oyu
Ak
Parti
CHP
MHP
BDP
Diğer
P.
Yaşım
küçük
Oy
kullanmadı
Ak Parti
353
8
8
4
3
23
16
2
414
CHP
28
172
14
1
5
14
9
2
243
MHP
29
8
75
2
14
7
2
135
BDP
4
2
1
1
10
2
Diğer p.
18
8
3
10
1
3
1
45
Kararsız
6
1
2
1
1
3
2
16
Oy kull.
35
12
9
1
2
6
11
3
84
Toplam
478
209
111
47
23
69
50
12
1000
44
Boş oy Toplam
verdim
63
CHP-MHP arasında oy kayması gözükmüyor
30 Mart’ta 1000 seçmen içinde 243 kişi olan CHP seçmenlerinin 172’si 2011’de de CHP’ye
oy vermişti. Bu 30 Mart CHP oyunu 100 kabul ettiğimizde yüzde 70 oranına
gelmektedir ki bu CHP’nin 30 Mart oyunun yüzde 30’unun yeni kazanılan seçmenler
olduğu anlamına gelmektedir. Yüzde 30’luk CHP yeni oyunun 11’i 2011 Ak Parti
seçmenlerinden, yüzde 6’sı 2011 MHP seçmenlerinden, 6’sı ilk kez oy kullanacak
seçmenlerden, yüzde 4’ü 2011’de oy kullanmayan seçmenlerden gelmektedir.
Sayfa 11 / 78
2011 Genel seçim oyu
Yerel
seçim
tercihi
Ak
Parti
CHP
MHP
BDP
Diğer
P.
Yaşım
küçük
Oy
kullanmadı
Ak Parti
85
2
2
1
1
5
4
1
100
CHP
11
70
6
2
6
4
1
100
MHP
21
6
55
1
10
5
1
100
BDP
6
4
1
69
2
16
3
1
100
Diğer p.
40
19
7
1
22
3
6
2
100
Kararsız
40
8
10
2
4
6
17
13
100
Oy kull.
45
16
11
1
3
8
14
4
100
Türkiye
48
21
11
5
2
7
5
1
100
Boş oy Toplam
verdim
30 Mart’ta 1000 seçmen içinde 135 kişi olan MHP seçmenlerinin 75’i 2011’de de MHP’ye
oy vermişti. Bu 30 Mart MHP oyunu 100 kabul ettiğimizde yüzde 55 oranına
gelmektedir ki bu MHP’nin 30 Mart oyunun yüzde 45’inin yeni kazanılan seçmenler
olduğu anlamına gelmektedir. Yüzde 45’lik MHP yeni oyunun 21’i 2011 Ak Parti
seçmenlerinden, yüzde 6’sı 2011 CHP seçmenlerinden, 10’u ilk kez oy kullanacak
seçmenlerden, yüzde 5’i 2011’de oy kullanmayan seçmenlerden gelmektedir.
Bu oy kaymalarının anlamı şudur:

Ak Parti 2011’e göre oy kaybetmiştir.

30 Mart’ta kamuoyunda seçim öncesi iddia edildiği gibi CHP-MHP arasında
kayda değer oranlarda birbirlerine oy kayması olmadığı bir kez de bu tablodan
görülmektedir.

Buna karşılık Ak Parti seçmeninden MHP’ye kayan oyların, CHP-MHP oy
geçişkenliğinden daha yüksek olduğu bu tablodan da teyit edilmektedir.
Sayfa 12 / 78
2.3. 2009 Oylarından Bu Yana Tercih Değişiklikleri
Aşağıdaki tablo yine 1000 seçmen üzerinden hazırlanmıştır. 1000 seçmen içinde 30 Mart’ta
Ak Parti’ye oy veren 414 kişinin 316’sı 2009’da da Ak Parti’ye oy vermişti. Ak
Parti’nin 30 Mart oyunu 100 kabul edersek yüzde 76’sı 2009’da da yine Ak Parti’ye
oy vermişken, yüzde 8’i 2009’da henüz seçmen olmadığı için oy veremeyen yeni
seçmenlerden, yüzde 6’sı da 2009 da oy kullanmayan seçmenlerden gelmektedir.
Yerel
seçim
tercihi
2009 Yerel seçim oyu
Ak
Parti
CHP
MHP
BDP
Diğer
P.
Yaşı
küçük
Oy
kullanmadı
Ak Parti
316
12
15
6
8
32
25
2
414
CHP
25
157
12
9
22
16
2
243
MHP
27
6
72
1
4
17
9
1
135
BDP
2
2
1
39
13
5
63
Diğer p.
15
8
4
4
5
45
Kararsız
6
2
1
1
2
1
16
Oy kull.
33
13
6
1
2
8
14
3
84
Toplam
430
196
112
46
32
98
76
10
1000
9
Boş oy Toplam
verdim
30 Mart’taki CHP oyunu 100 kabul ettiğimizde 2009’daki seçmenlerinin yüzde 64’ünü
oluştururken, yüzde 10’unun Ak Parti’den, yüzde 9’unun yeni seçmenlerden ve yüzde
7’sinin 2009’da oy kullanmayanlardan geldiği görülmektedir.
30 Mart’taki MHP oyunu 100 kabul ettiğimizde ise yüzde 53’ünün 2009’da da yine MHP
seçmeni olduğu, yüzde 20’sinin Ak Parti seçmeni, yüzde 13’ünün yeni seçmenlerden
ve yüzde 6’sının da 2009’da oy kullanmayanlardan geldiği görülmektedir.
Oy kullanmayacak her 100 seçmenin 42’si 2009’da Ak Parti seçmeniydi.
Sayfa 13 / 78
Yerel
seçim
tercihi
2009 Yerel seçim oyu
BDP
Diğer
P.
Yaşı
küçük
Oy
kullanmadı
2
2
8
6
1
100
4
9
7
1
100
1
3
13
6
1
100
62
1
21
8
10
19
10
10
1
100
16
9
2
7
16
7
100
42
16
8
1
3
10
17
3
100
43
20
11
5
3
10
8
1
100
Ak
Parti
CHP
MHP
Ak Parti
76
3
4
CHP
10
64
5
MHP
20
4
53
BDP
4
3
1
Diğer p.
33
17
Kararsız
43
Oy kull.
Türkiye
Boş oy Toplam
verdim
100
Sayfa 14 / 78
3. SEÇMENLERİN DEMOGRAFİK PROFİLİ
22-23 Mart tarihinde gerçekleştirdiğimiz araştırma kapsamında görüştüğümüz kişilerin
siyasi tercihlerinin yanı sıra demografik özelliklerini de tespit etmeye çalıştık. Aşağıda
inceleyebileceğiniz veriler ve yorumlar farklı siyasi partilere oy verdiğini belirten
seçmen kümelerinin ne tip farklılıkları olduğunu ortaya koymaktadır. Bu bölümde
ayrıca, seçmen profillerinin yanı sıra, farklı demografik kümelerin değişen siyasi
tercihleri de gösterilmektedir.
3.1. Temel Demografi
3.1.1.
Cinsiyet
Parti seçmenlerinin cinsiyet dağılımı
Türkiye
51
49
Ak Parti’liler
Partililer
51
49
CHP'liler
54
MHP'liler
46
40
BDP'liler
60
48
Kararsız/CY
52
64
36
%0
% 50
Kadınlar
% 100
Erkekler
MHP’lilerin yüzde 60’ı erkeklerden oluşuyor. Türkiye genelinde her 100 kişiden 13’ü MHP’ye
oy vereceğini söylerken, erkekler arasında bu oran her 100 kişinin 17’si. Kadınların
ise kararsız olanların yüzde 64’ünü oluşturduğu ve yüzde 13’ünün kararsız olduğu
görülüyor.
Sayfa 15 / 78
Cinsiyete göre yerel seçim oyu
Türkiye
42
24
13
Erkekler
42
23
17
Kadınlar
41
25
%0
11
5 1 4
4 14
8
13
% 50
Ak Parti
3.1.2.
11
5 1 4
CHP
MHP
BDP
HDP
% 100
Diğer partiler
Bağımsız adaylar
Kararsız
Yaş
Parti seçmenlerinin yaş dağılımı
Türkiye
Ak
Ak Parti’liler
Partililer
CHP'liler
25
21
Kararsız/CY
45
31
33
32
35
40
BDP'liler
42
37
24
MHP'liler
41
34
26
34
22
46
32
18 - 28 Yaş
50
29 - 43 yaş
100
44+ yaş
MHP ve BDP seçmenleri arasında genç yaş grubunda, yani 18-28 yaş grubu arasında
olanlar, Türkiye ortalaması olan yüzde 25’in üzerinde. Nitekim bu yaş grubundakilerin
yüzde 18’i MHP’ye ve yüzde 8’i BDP’ye oy vereceğini belirtmiş.
Sayfa 16 / 78
Yaşa göre yerel seçim oyu
Türkiye
42
18 - 28 Yaş
24
36
23
29 - 43 yaş
44
44+ yaş
43
Ak Parti
18
22
26
%0
14
5 14
8
14
11
2 4
10
5 2 4
10
3 4
% 50
CHP
MHP
BDP
HDP
Diğer partiler
11
12
% 100
Bağımsız adaylar
Kararsız
Sayfa 17 / 78
3.1.3.
Eğitim durumu
Türkiye’de 18 yaş üstü yetişkin nüfusun yüzde 5’i okuryazar değil, yüzde 37’si ilkokul
mezunu, yüzde 14’i ortaokul mezunu, yüzde 28’i lise mezunu ve yüzde 13’ü
üniversite mezunu.
Parti seçmenlerinin eğitim seviyesi dağılımı
Türkiye
Ak Parti’liler
Partililer
Ak
5 2
37
6 2
44
CHP'liler 22
30
MHP'liler 21
30
21
BDP'liler
Kararsız/CY
14
28
15
10
6 1
20
1
24
13
Diplomasız okur
Lise mezunu
2
17
21
37
1
9
33
26
Okuryazar değil
Ortaokul mezunu
24
34
16
3
13
41
25
50
17
1
100
İlkokul mezunu
Üniversite mezunu
Eğitim seviyelerini aşağıdaki grafikte görüldüğü gibi sadeleştirdiğimizde, parti seçmenleri
arasındaki eğitim seviyesi farkı daha net görülebiliyor. Ak Parti’ye oy verenlerin yüzde
67’si lise seviyesinin altında eğitime sahip olanlardan, yüzde 23’ü lise mezunu
olanlardan ve yüzde 10’u üniversite veya daha fazla eğitimi olanlarda oluşuyor. BDP
seçmeninin eğitim profili de benzer durumda. CHP ve MHP seçmenleriyse Türkiye
ortalamasının üstünde bir eğitime sahipler: sırasıyla yüzde 22’si ve yüzde 18’ü
üniversite seviyesinde eğitim almış.
Parti seçmenlerinin eğitim seviyesi dağılımı
58
Türkiye
67
Ak Partililer
CHP'liler
MHP'liler
14
23
43
10
35
49
22
33
18
71
BDP'liler
Kararsız/CY
28
24
58
Lise altı
25
50
Lise
Üniversite
5
18
100
Sayfa 18 / 78
Eğitim seviyesine göre yerel seçim oyu
Türkiye
42
24
14
5 14
Okuryazar değil
48
Diplomasız okur
49
23
9
İlkokul mezunu
50
19
11
Ortaokul mezunu
43
Lise mezunu
8
13
4
8
32 4
11
7 1 7
10
16
4 13
17
55
%0
3 5
16
35
12
CHP
20
30
29
Yüksek lisans / Doktora
5
17
36
Üniversite mezunu
Ak Parti
8
11
13
15
10
14
3 3 3 3 6
% 50
MHP
BDP
HDP
% 100
Diğer partiler
Bağımsız adaylar
Kararsız
Eğitim seviyesine göre yerel seçim oyu
Türkiye
42
Lise altı
24
48
Lise
35
Üniversite
30
28
37
%0
Ak Parti
CHP
18
14
5 14
11
11
6 1 5
11
16
17
% 50
MHP
BDP
HDP
Diğer partiler
4 13
213
10
13
% 100
Bağımsız adaylar
Kararsız
Yukarıdaki iki grafik, eğitim seviyesiyle seçmenlerin yerel seçimde oy verdikleri parti
arasındaki ilişkiyi gösteriyor. Eğitim seviyesi arttıkça Ak Parti’ye oy verenler azalırken,
CHP’ye ve kısmen MHP’ye oy verenler artıyor.
Okuryazar olmayanlar arasındaki BDP oyunun fazla oluşu Doğu illerindeki sosyo ekonomik
seviyeyle ilişkilidir.
Bu veriler Ak Parti seçmenliğiyle eğitim seviyesi arasında ters yönde bir ilişki bulunduğunu
gösteriyor. Ancak, bu bulgu sadece eğitimsizlerin Ak Parti seçmeni olduğu fikrini
Sayfa 19 / 78
düşündürmemelidir. Zira, üniversite mezunlarının üçte bire yakını Ak Parti’ye oy
vermektedir.
3.1.4.
Gelir Seviyesi
Parti seçmenlerinin aylık hane gelirine göre dağılımı
Türkiye
8
Ak
AkParti’liler
Partililer
8
CHP'liler
6
MHP'liler
6
33
37
16
35
23
19
16
52
7
7
15
38
22
9
15
36
30
BDP'liler
Kararsız/CY
35
10
21
32
34
5
17
10
50
700 TL ve altı
701 - 1200 TL
100
1201 - 2000 TL
2001 - 3000 TL
3001 TL ve üstü
Farklı partilerin seçmenleri, farklı gelir seviyelerine sahipler. CHP’li seçmenlerin gelir seviyesi
yüksek: yüzde 34’ünün hanesine ayda ortalama 2000 liradan fazla para giriyor. Buna
karşılık gelir seviyesi en düşük seçmenler BDP’liler: Yüzde 22’sinin hanesine ayda
700 liradan az, yüzde 74’ünün 1200 liradan az para giriyor. Ak Partili seçmenlerin de
gelir seviyesinin Türkiye ortalamasının altında olduğu ve gelir açısından ülke geneline
en yakın seçmenin MHP seçmeni olduğu da tespit edilebiliyor.
Aylık hane gelirine göre yerel seçim oyu
Türkiye
42
700 TL ve altı
42
701 - 1200 TL
24
18
11
47
1201 - 2000 TL
17
42
2001 - 3000 TL
25
40
3001 TL ve üstü
30
30
40
%0
Ak Parti
14
14
12
8
15
14
15
5 14
10
1 5
9
1 5
9
31 4
9
21 3
10
23
10
% 50
CHP
MHP
BDP
HDP
Diğer partiler
% 100
Bağımsız adaylar
Kararsız
Farklı gelir gruplarında oy tercihleri net şekilde değişiyor. Gelirler düştükçe Ak Parti’nin oy
oranı artıyor ve CHP’nin oy oranı düşüyor. BDP’nin en yüksek oyunu en alt iki gelir
Sayfa 20 / 78
grubundan aldığı görülüyor. MHP oyuysa gelir seviyesine göre diğer partiler kadar
farketmese de en alt iki gelir grubunda oyu azalıyor.
3.1.5.
Çalışma Durumu
Parti seçmenlerinin çalışma durumuna göre dağılımı
Türkiye
38
Ak Parti’liler
Partililer
36
CHP'liler
37
MHP'liler
15
14
37
Kararsız/CY
32
4
15
Çalışanlar
6 1
7
10
% 50
Emekliler
Ev kadınları
Öğrenciler
3
11
14
40
41
11
24
36
41
5
29
12
%0
8
40
19
46
BDP'liler
35
2
3
% 100
İşsiz
Çalışamaz halde
Türkiye genelinde yetişkin nüfusun yüzde 38’i çalışıyor, yüzde 35’i (kadınların yüzde 67’si)
ev kadını, yüzde 15’i emekli ve yüzde 8’i öğrenci. Ak Parti seçmenlerinin bu profile
oldukça yakın olmaları ve ev kadını oranının biraz daha yüksek olması dikkat çekiyor.
CHP’liler arasında emeklilerin ve öğrencilerin ülke ortalamasının üstünde olması ve ev
kadınların altında olması, MHP’lilerinse neredeyse yarısının çalışanlardan oluşması
dikkat çekerken, BPD’liler arasında öğrenci olanların ortalamadan daha fazla,
emeklilerin daha az olması da seçmen profilleri açısından dikkat çeken bir diğer
bulgu.
Aşağıdaki grafikteki gibi, çalışma durumuna göre her bir grubun oy tercihlerindeki dağılımı
incelediğimizdeyse, Ak Parti ve ev kadınları arasındaki yakınlık yine dikkat çekiyor. Ev
kadınlarının yüzde 48’i, yani ülke genelindeki oranından 6 puan fazlası, Ak Parti’ye oy
vereceğini söylüyor. Devlet memurları, özel sektör çalışanları ve özellikle öğrenciler
arasında Ak Parti oyunun ülke genelinden daha düşük olması dikkat çekiyor.
CHP’nin oyu ise emekliler, devlet memurları ve özel sektör çalışanları arasında ortalamadan
daha yüksekken, esnaflar ve ev kadınları arasında daha düşük. MHP emekliler ve ev
kadınlarından daha az destek görürken, diğer tüm gruplarda ortalamasının üstünde
oy alıyor. BDP’nin memur ve özel sektör çalışanlarından neredeyse hiç oy almazken,
işçiler, esnaflar, öğrenciler ve iş arayanlar arasında daha fazla desek görüyor.
Sayfa 21 / 78
Çalışma durumuna göre yerel seçim oyu
Türkiye
42
24
Devlet memuru
34
29
Özel sektör çalışanı
33
30
İşçi
40
Esnaf
Emekli
Ev kadını
3.1.6.
13
11
8
9
32
18
39
CHP
14
3
11
20
20
%0
Ak Parti
13
32
25
İşsiz
1 5 1
16
48
Öğrenci
18
17
16
40
5 14
19
23
42
13
11
23 5
7
8
14
11
5 2 4
12
8
12
20
23
8
131
8
% 50
MHP
BDP
HDP
% 100
Diğer partiler
Bağımsız adaylar
Kararsız
Etnik Köken
Parti seçmenlerinin etnik kökene göre dağılımı
Türkiye
80
Ak Parti’liler
Partililer
Ak
81
CHP'liler
13
13
88
MHP'liler
BDP'liler
3
Kararsız/CY
Türk
Kürt
11 4
3 22 5
92
3
88
10
85
%0
21 4
7
% 50
Zaza
Arap
Diğer
4
21 5
% 100
Türkiye toplumunun demografik durumuyla ilgili düzenli olarak sorduğumuz sorulardan biri,
etnik kökenle ilgilidir. “Hepimiz Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıyız, ama değişik etnik
kökenlerden olabiliriz; Siz kendinizi, kimliğinizi ne olarak biliyorsunuz veya
hissediyorsunuz?” şeklinde sorduğumuz soruya cevaben görüştüğümüz kişilerin
yüzde 80’i Türk, yüzde 13’ü Kürt, yüzde 2’si Zaza, yüzde 1’i Arap ve yüzde 4’ü bunlar
dışındaki etnik kökenlerden birinden olduğunu belirtti.
Sayfa 22 / 78
BDP dışındaki diğer partilerin seçmenlerinin çok büyük çoğunluğu Türkiye ortalamasına
paralel şekilde Türklerden oluşuyor. Ak Parti’lilerin yüzde 13’ü Kürt kökenliyken, bu
oran CHP’de ve MHP’de yüzde 3 oranında. BDP’ye oy verenlerin ise yüzde 88’i Kürt
ve yüzde 10’u Zaza.
Etnik kökene göre yerel seçim oyu
Türkiye
42
Türkler
42
Kürtler
42
24
14
26
6
%0
5 1 4
10
4
11
16
4
32
7
3
% 50
Ak Parti
CHP
MHP
BDP
HDP
Diğer partiler
6
% 100
Bağımsız adaylar
Kararsız
Türklerin oy tercihleri, ülke geneline oldukça benzese de BDP’ye neredeyse hiç oy vermiyor,
CHP’ye ve MHP’ye biraz daha fazla oy veriyorlar. Kürtlerin oy tercihleri ise oldukça
farklı: oylar Ak Parti ve BDP/HDP arasında neredeyse eşti oranda paylaşılıyor. CHP
Kürtlerin ancak yüzde 6’sının oyunu alırken, MHP yüzde 4’ünün oyunu alıyor.
3.1.7.
Din / Mezhep
Parti seçmenlerinin din/mezhebe göre dağılımı
Türkiye
93
Ak
Ak Parti’liler
Partililer
CHP'liler
6 1
99
1
78
MHP'liler
18
98
BDP'liler
2
95
Kararsız/CY
31
97
%0
21
% 50
Sünni Müslüman
Alevi Müslüman
4
% 100
Diğer
Parti tercihi ve din/mezhep arasındaki ilişki temel olarak CHP ve Aleviler arasındaki yakınlığı
gösteriyor. CHP oyunun yüzde 18’ini, yani kabaca beşte birini Alevilerden alıyor ve
Alevilerin yüzde 69’u CHP’ye oy verdiğini belirtiyor. Sünnilerin ise Ak Parti’ye ülke
ortalamasına göre 3 puan daha fazla, CHP’ye 4 puan daha az oy veriyor olması da
aşağıdaki grafikte dikkat çekiyor.
Sayfa 23 / 78
Din / Mezhebe göre yerel seçim oyu
Türkiye
42
Sünni Müslüman
24
45
Alevi Müslüman
20
9
5 14
10
14
5 14
11
69
%0
Ak Parti
14
5 33
8
4
% 50
CHP
MHP
BDP
HDP
Diğer partiler
% 100
Bağımsız adaylar
Kararsız
3.2. Hayat Tarzı
3.2.1.
Hayat Tarzı Kümeleri
Parti seçmenlerinin hayat tarzı kümelerine göre dağılımı
Türkiye
28
Ak
Ak Parti’liler
Partililer
43
14
29
43
CHP'liler
43
55
MHP'liler
25
BDP'liler
26
Kararsız/CY
28
%0
37
52
24
39
35
51
21
% 50
Modern
9
Geleneksel muhafazakar
% 100
Dindar muhafazakar
2008’deki “Biz Kimiz? Hayat Tarzları” araştırmasında ortaya koyduğumuz hayat tarzı
kümeleri açıklayıcı niteliğinden dolayı, hayat tarzı kümesini tek bir soruda tespit
edebilme amacıyla KONDA Barometresi araştırmalarımızda 2012 yılının başından
beri görüştüğümüz kişilere “Kendinizi, hayat tarzı bakımından aşağıda sayacağım üç
gruptan hangisinde sayarsınız?” şeklinde bir soru yöneltiyor ve “modern,” “geleneksel
muhafazakar” ve “dindar muhafazakar” seçeneklerini sunuyoruz. Bu üç kümeyi
tartışmalı bulabilecek olanlar, farklı hayat tarzı kümeleri bulunması gerektiğini
savunanlar olabilir. Belirtmek isteriz ki bu soruya cevap vermekte, kendilerini ait
Sayfa 24 / 78
hissettikleri hayat tarzı kümesini tanımlamakta görüşülen kişilerin ancak yüzde 1 ila
3’ü zorlanmaktadır.
Görüşülenlerin yüzde 28’i modern, yüzde 43’ü geleneksel muhafazakar ve yüzde 29’u
dindar muhafazakar hayat tarzına sahip olduğunu belirtiyor. Ak Parti’liler arasında
dindar muhafazakarlar yüzde 43, CHP’liler arasında modernler yüzde 55, MHP’liler
arasında geleneksel muhafazakarlar yüzde 52 ve BDP’liler arasında dindar
muhafazakarlar yüzde 35 ile Türkiye ortalamasının üstünde birer oranını
oluşturuyorlar. Ayrıca kararsızların yüzde 51’inin geleneksel muhafazakar olması da
dikkat çekiyor.
Hayat tarzı kümesine göre yerel seçim oyu
Türkiye
42
Modern
24
21
47
42
Dindar muhafazakar
20
63
%0
Ak Parti
CHP
MHP
14
5 14
10
12
4 2 4
10
16
7
4 14
11
% 50
BDP
HDP
Diğer partiler
6 14
12
8
% 100
Bağımsız adaylar
Kararsız
Hayat tarzı ve parti tercihleri arasındaki ilişki oldukça belirgin. Kendini modern olarak
tanımlayanların neredeyse yarısı CHP’ye oy verirken, dindar muhafazakar olarak
tanımlayanların neredeyse üçte ikisi Ak Parti’ye oy veriyor. Geleneksel
muhafazakarların oy tercihleri Türkiye geneline oldukça yakın.
Sayfa 25 / 78
3.2.2.
Örtünme Durumu
Parti seçmenlerinin örtünme durumuna göre dağılımı
Türkiye
30
Ak Partililer
Parti’liler
50
16
8
63
CHP'liler
12
59
MHP'liler
24
30
BDP'liler
18
11
33
51
%0
15
7
70
Kararsız/CY
9
2
44
12
12
15
6
10
% 50
Örtünmüyor
Başörtüsü
Türban
% 100
Çarşaf
Bekar erkek
Türkiye toplumunun demografik durumunu anlamak için sorduğumuz bir diğer soru ise
örtünme durumu ile ilgili. Örtünme şekli konusunda topladığımız veriler, tamamen
görüşülen kişinin beyanına dayanıyor. Ak Parti oyunun ancak yüzde 16’sini kendisi ve
eşi başın örtmeyenlerden alırken, CHP seçmenlerinin yüzde 59’u örtünmeyenlerden
oluşuyor. Gençlerin ve erkeklerin daha ağırlıklı olduğunu daha önceki bölümlerde
gösterdiğimiz MHP seçmeni arasında bekar erkekler ortalamanın üzerinde. BDP’nin
de Ak Parti gibi örtünmeyen seçmeni nispeten düşük.
Örtünme durumuna göre yerel seçim oyu
Türkiye
42
Örtünmüyor
24
22
14
47
Başörtüsü
11
12
68
%0
Ak Parti
11
21 2
12
7 1 5
11
14
53
Türban
5 1 4
6
12
11 5
8
% 50
CHP
MHP
BDP
HDP
Diğer partiler
% 100
Bağımsız adaylar
Kararsız
Sayfa 26 / 78
Örtünmeyenlerin yüzde 47’si oyunu CHP’ye, yüzde 22’si Ak Parti’ye veriyor. Diğer bir deyişle
örtünmeyenler CHP’ye ortalamanın iki katı oranında, Ak Parti’ye ise neredeyse yarısı
oranında oy veriyorlar. Başörtüsüyle örtünenler arasında Ak Parti’ye oy verenler yüzde
53 ile Türkiye ortalamasının üzerinde ve yüzde 7 ile BDP oyunun en görünür olduğu
küme. Türbanla örtünenlerinse yüzde 68’i Ak Parti seçmeni ve başörtülüler arasında
olduğu gibi MHP ikinci sırada yer alıyor. Ak Parti oy oranı türbanla örtünenler arasında
bir buçuk katına çıkarken, CHP dörtte biri oranına düşüyor.
3.2.3.
Dindarlık Seviyesi
Parti seçmenlerinin dindarlık seviyesine göre dağılımı
Türkiye 2
25
Ak
AkParti’liler
Partililer
CHP'liler
13
Kararsız/CY 2
13
69
5
18
42
MHP'liler
BDP'liler
60
45
33
55
24
12
61
26
15
64
8
50
İnançsız
İnançlı
7
100
Dindar
Sofu
Halkın dindarlık seviyesini tespit etmek üzere görüşülen kişilere “Dindarlık açısından kendini
aşağıda okuyacaklarımdan hangisiyle tarif edersiniz?” sorusunu sorup, aşağıdaki
tabloda yer alan seçeneklerden birini seçmelerini istiyoruz. “İnançsız”, “inançlı”,
“dindar” ve “sofu” tanımları ise bize ait. Toplumun yüzde 25’i kendini inançlı, yüzde
60’ı dindar ve yüzde 13’ü sofu olarak tanımlıyor. Parti seçmenlerinin dağılımı, Ak
Parti’lilerin Türkiye ortalamasına göre daha dindar olduğunu, CHP’liler arasında dinle
ilişkisi daha zayıf olanların oran olarak daha fazla olduğunu gösteriyor.
Sayfa 27 / 78
Dindarlık seviyesine göre yerel seçim oyu
Türkiye
42
İnançsız
24
9
İnançlı
14
68
22
2 5
40
Dindar
18
48
Sofu
18
58
%0
Ak Parti
5 1 4
CHP
MHP
BDP
12
12
% 50
HDP
Diğer partiler
5
11
5 14
11
5 1 4
13
11
11
6 13
Bağımsız adaylar
Kararsız
7
% 100
Yukarıdaki tablo, halkın dinle ilişkisi güçlendikçe, kendilerini daha dindar olarak
tanımladıkça aralarında Ak Parti’ye oy verenlerin hızla arttığını ve CHP’ye oy
verenlerin hızla azaldığını net olarak gösteriyor.
3.2.4.
Haber Seyredilen Televizyon Kanalı
Araştırmalarımızda görüştüğümüz kişilere haberleri seyretmek için hangi televizyon kanalını
tercih ettiklerini düzenli olarak soruyoruz. Haber seyredilen televizyon kanalı reyting
belirlemekten daha çok, siyaseten hangi televizyon kanalına yakın hissettiklerini,
benimsediklerini tespit etme amacını taşıyor.
Haber seyrettiği TV kanalı
ATV
17
Star
7
Kanal D
15
Halk TV
6
Samanyolu
Show TV Kanal 7
5
4
Habertürk
NTV
Ulusal
4
TRT
11
4
CNNTürk
3
2
Kanaltürk
Fox TV
9
2 1 2
Roj TV
Diğer kanallar
10
Yerel kanallar
Sayfa 28 / 78
Yukarıdaki grafik, halkın yarısının haber seyretmek için ATV, Kanal D, TRT kanallarını veya
Fox TV’yi tercih ettiğini gösteriyor. Diğer yarısı ise kaynak olarak diğer kanalları tercih
ediyor.
Haber için en çok tercih edilen 12 kanalın izleyicilerinin parti tercihlerini aşağıdaki grafikteki
gibi incelediğimizde ilk ve en çarpıcı bulgu, bazı kanalların neredeyse sadece tek
partinin seçmenleri tarafından tercih edilmesi. Örneğin, haberler için Halk TV’yi ve
Ulusal Kanal’ı ağırlıklı olarak CHP’liler tercih ederken, Kanal 7’yi, ATV’yi ve TRT’yi
ağırlıklı olarak Ak Parti’liler tercih ediyor.
Haber seyrettikleri TV kanalına göre yerel seçim oyu
Türkiye
42
ATV
24
66
Fox TV
7
31
Habertürk
31
42
5 1 4
9
18
21
Halk TV
11
4 22
11
23
4 3
8
79
Kanal D
31
NTV
28
Samanyolu
4
29
15
45
Show TV
15
43
Star
17
27
22
30
TRT
3
%0
Ak Parti
17
12
13
5 2
10
9
2 21
9
5 22
9
1121
9
13
2
20
% 50
CHP
MHP
BDP
HDP
Diğer partiler
11
22
10
60
4
3 5 1
6 1 4
21
64
8
12 4
8
11 5
32
9
4 2
81
Kanal 7
Ulusal
14
6
2
% 100
Bağımsız adaylar
Kararsız
Sayfa 29 / 78
3.2.5.
Gazete Tercihi
Gazete tercihleri de televizyon kanalı tercihi gibi, medya ve siyaset arasındaki ilişkiye işaret
ediyor. Gazete sahiplerinin gündemde olduğu ve gazetelerin iktidara karşı duruşlarına
göre değerlendirildiği dönemde bu gazetelerin okurlarının da siyasi tercihleri önem
kazanıyor.
Görüşülen kişilerin en çok söylediği, en çok okunan 6 gazetenin okurlarının hangi partilere
oy verdiklerine baktığımızda Sabah ve Zaman okurlarının yarısından fazlasını Ak Parti
seçmenlerinin oluşturduğunu görmekteyiz.
Her dört Sözcü okuyucusundan birinin CHP’ye oy verdiğini, Milliyet ve Posta okurları arasında
MHP’ye oy verenlerin toplumun genelindeki orandan daha yüksek olduğunu
görebiliyoruz. Gazete okumadığını belirtenler arasında ise Ak Parti’liler ağırlıktadır.
Okunan gazeteye göre yerel seçim oyu
Türkiye
42
Hürriyet
24
27
Milliyet
41
25
Posta
38
22
25
13
12
5 1
15
9
8
52
12
%0
17
11
6
5 1
13
59
Okumuyor
15
4 2 4
76
Zaman
Ak Parti
11
21
62
3
5 1 4
15
32
Sabah
Sözcü
13
8
3 4
21 4
7
1 4
8
12
% 50
CHP
MHP
BDP
HDP
Diğer partiler
% 100
Bağımsız adaylar
Kararsız
Sayfa 30 / 78
3.3. Durum Algısı
3.3.1.
Geriye dönük ekonomik durum değerlendirmesi
Seçmenlerin oy verirken “ceplerini” düşündükleri yani ekonomik güdüyle oy verdikleri,
ekonominin iyi olduğu dönemlerde iktidarı oylarıyla ödüllendikleri söylenir. “Son bir
yılda ekonomik durumunuz ne yönde değişti?” şeklinde sorduğumuz soruya cevaben,
ekonomik durumu çok kötüye gidenlerin yüzde 13’ü Ak Parti’ye oy verdiğini söylüyor
ve ekonomik durumla ilgili algıya olumluya doğru döndükçe, “çok iyiye gitti” cevabını
verenler arasında bu oran yüzde 81’e kadar çıkıyor. Bu kadar çarpıcı olan fark,
olumlu ekonomik durumun iktidar partisine desteği arttırdığını net olarak gösteriyor.
Son bir yılda ekonomik durumunuz ne yönde değişti? / Yerel
seçim oyu
Türkiye
42
24
Çok iyiye gitti
5 1 4
81
İyiye gitti
70
Değişmedi
9
43
Kötüye gitti
22
19
Çok kötüye gitti
Ak Parti
14
38
13
%0
CHP
14
16
44
MHP
BDP
HDP
% 50
4
6 2 4 4
8
2 3
5 13
8
12
7 1 6 1
11
4 3 4
10
22
Diğer partiler
10
Bağımsız adaylar
Kararsız
% 100
Ancak her bir partinin seçmeninin geçmiş dönem ekonomik durum değerlendirmesine
aşağıdaki grafikteki gibi baktığımızda, iktidar partisini destekleyen seçmenlerin
hepsinin ekonomik durumdan memnun olmadığını görüyoruz. Ak Parti’lilerin yüzde
39’u son bir yılda ekonomik durumunun iyiye veya çok iyiye gittiğini söylerken, yüzde
13’ kötüye veya çok kötüye gittiğini söylüyor ve kalan Ak Parti seçmenleri
değişmediğini belirtmiş.
Diğer tüm partilerin seçmenleri ve oyu konusunda kalanlar, yani iktidar partisini destekleyen
seçmenler dışındaki tüm seçmenler, genele kıyasla ekonomik durumundan şikayetçi.
Durumunun iyiye gittiğini yüzde 8 ila 17’lik kesimler belirtirken, durumunun kötüye
gittiğini belirtenler ağırlıkta ve CHP’liler arasında yüzde 50’ye kadar çıkmış.
Sayfa 31 / 78
Son bir yılda ekonomik durumunuz ne yönde değişti?
Türkiye
4
26
Ak
Ak Parti’liler
Partililer 1
46
12
CHP'liler
8
MHP'liler
7
BDP'liler
4
Kararsız/CY
4
47
2
36
42
3
42
32
8
48
38
12
1
11
1
46
28
52
%0
16
1
% 50
Çok kötüye gitti
3.3.2.
21
Kötüye gitti
Değişmedi
% 100
İyiye gitti
Çok iyiye gitti
Ekonomik Durum Beklentisi
Her ne kadar geçmiş ekonomik durum değerlendirmesinin iktidarı değerlendirme
konusunda daha iyi bir gösterge olduğu söylense de geleceğe yönelik ekonomik
durum beklentisi de seçmenlerin oy tercihini etkileyen faktörleri anlamak açısından
oldukça açıklayıcıdır.
Ekonomik durumunun önümüzdeki bir yıl içerisinde düzeleceğine, daha iyiye gideceğine dair
inanç arttıkça, Ak Parti’ye oy verenler artmaktadır. Ak Parti’ye durumunun çok kötüye
gideceğine inananların ancak yüzde 10’u oy verirken, çok iyiye gideceğine inananların
yüzde 72’si veriyor. Bunun tam tersi şekilde en kötümserlerin yüzde 48’i CHP’ye ve
yüzde 19’u MHP’ye oy verirken, en iyimser beklentide olanların ancak yüzde 12’si
CHP’ye ve yüzde 9’u MHP’ye oy veriyor.
Gelecek bir yılda ekonomik durumunuz ne yönde değişecek?
/ Yerel seçim oyu
Türkiye
42
24
Çok iyiye gidecek
72
İyiye gidecek
39
Kötüye gidecek
13
Çok kötüye gidecek
22
15
20
48
%0
CHP
14
40
10
5 14
12
66
Değişmeyecek
Ak Parti
14
9
8
5 2 4
7
19
10
313
3 2 7
13
2 7
10
11
2 5
% 50
MHP
BDP
HDP
Diğer partiler
6
% 100
Bağımsız adaylar
Kararsız
Sayfa 32 / 78
Parti seçmenliğine göre incelendiğinde, geçmiş dönem ekonomik durum değerlendirmesiyle
benzer bir tablo ortaya çıkıyor. Ak Parti’liler arasında ekonomik durumla ilgili
beklentisi olumlu olanlar yüzde 56 oranındayken, muhalefet partilerinin ve kararsız
olan seçmenlerin arasında bu oran yüzde 20-22 dolaylarında geziniyor.
Gelecek bir yılda sizce ekonomik durumunuz ne yönde değişecek?
Türkiye
4
22
39
Ak Partililer 1 7
CHP'liler
36
8
Ak Parti’liler
MHP'liler
42
31
%0
4
37
32
8
2
52
36
5
BDP'liler
33
39
Çok kötüye gidecek
% 50
Kötüye gidecek
19
1
20
2
20
1
% 100
Değişmeyecek
3.3.3.
Ülkeden Memnuniyet
Ülkedeki gelişmelerden kaygı duyan kesim, çare olarak zaman zaman bu ülkeden gitmeyi
dile getiriyor ve bu çare “endişeli modern” olarak adlandırabileceğimiz kesim
arasında son aylarda daha sık dillendirilir oldu.
Bu histe olanların toplumdaki büyüklüğünü anlamak üzere “Başka ülkeye gitme imkanmın
olsa bile yine de Türkiye’de yaşamayı seçerdim” cümlesini görüştüğümüz kişilere
sorduğumuzda, yüzde 16’sı “yanlış” veya “kesinlikle yanlış” cevabı vermek suretiyle
aslında başka ülkede gitmek istediğini belirtti. Diğer bir deyişle şu anda Türkiye’de
yaşayan her altı yetişkinden biri imkanı olsa başka ülkeye gitmeyi düşünüyor. Bu oran
Mart 2010’de yüzde 24, Nisan 2013’te yüzde 19’du.
Her on Ak Partili’den biri göç etmeyi düşünebilecekken, bu oran CHP, MHP ve BDP
seçmenleri arasında neredeyse dörtte bir oranında.
Başka ülkeye gitme imkanım olsa bile yine de Türkiye'de
yaşamayı seçerdim.
Türkiye
Ak Partililer
7
9
4
6
CHP'liler
10
MHP'liler
11
BDP'liler
7
%0
32
5
50
7
10
6
10
9
44
34
13
13
Kararsız/CY
7
37
28
7
9
Kesinlikle yanlış
32
45
30
39
34
Yanlış
40
% 50
Ne doğru ne yanlış
Doğru
Kesinlikle doğru
% 100
Sayfa 33 / 78
3.4. Yolsuzluk İddialarını Değerlendirme
Yerel seçim öncesinde en çok tartışılan konulardan biri yolsuzluk iddialarının seçmenin
tercihini etkileyip etkilemeyeceği oldu. Toplum geneli Başbakan’ın da dahil olduğu
yolsuzluk iddialarıyla ilgili olarak “herşey komplo, herşey uydurma” (yüzde 38)
şeklinde iktidar taraftarı bir konumla, “herşey doğru” (yüzde 40) şeklindeki iktidar
karşıtı konuma eşit oranda inanmış görünüyor.
Bu verileri parti tercihine göre incelendiğinde Ak Parti’lilerin dörtte üçünün herşeyin komplo
olduğuna görüşünde olduğu ortaya çıkıyor., CHPlilerin yüzde 80’inin, BDP’lilerin yüzde
75’inin ve MHPlilerin yüzde 64’ünün ise tüm iddiaların doğru olduğuna inandığı
anlaşılıyor.
Burada iktidar ve muhalefet partilerin seçmenlerinin taban tabana zıt görüşlere sahip
olmalarının yanı sıra, iktidar partisinde iddiaların doğruluğuna inanan ve muhalefet
partilerinde iddiaların uydurma olduğuna inanan yaklaşık dörtte birlik kesimler olması
da oldukça önemli bir bulgu. Bu tabloda kararsızların çekimser, ortada kalan cevabı
daha yüksek oranda vermiş olmalarına rağmen iddiaların doğru olduğuna inanmaya
daha fazla kanaat getirmiş olmalarını da not etmek gerekiyor.
Başbakan’ın da dahil olduğu yolsuzluk iddialarıyla ilgili fikri
Türkiye
38
22
Ak
Ak Parti’liler
Partililer
CHP'liler
40
75
6
MHP'liler
15
26
13
Kararsız/CY
5
80
10
BDP'liler
20
64
12
24
%0
Herşey komplo, herşey uydurma.
75
42
34
% 50
Var ama her zamanki kadar var.
% 100
Herşey doğru.
Yolsuzluk iddialarıyla ilgili insanların aldığı tutuma göre hangi partiye oy verdiklerini gösteren
aşağıdaki grafikte de iktidar ve muhalefet seçmenleri arasında tutum farkı iyice
netleşiyor. İddiaları komplo olarak değerlendirenlerin yüzde 83’ü Ak Parti’ye oy
verirken, iddiaları doğru bulanların ancak yüzde 5’i yine de Ak Parti’ye oy vermiş.
Sayfa 34 / 78
/ Yerel seçim oyu
Türkiye
42
24
Herşey komplo, herşey
uydurma.
39
5
CHP
MHP
17
48
31 6 1
22
9
17
2 5
% 50
BDP
HDP
9
4 4 212 6
17
%0
Ak Parti
5 14
83
Var ama her zamanki
kadar var.
Herşey doğru.
14
Diğer partiler
7
% 100
Bağımsız adaylar
Kararsız
Sayfa 35 / 78
3.5. Oy Tercih Sebebi
Seçmenlerin oy verdikleri partiye neden oy vermeye karar verdiklerini, temeldeki güdülerinin
neler olabileceğini anlamak üzere araştırmalarımızda dönem dönem sorduğumuz bir
soruyu 30 Mart yerel seçimleri öncesindeki araştırmamızda da sorduk: “Yerel
seçimde oy vereceğiniz parti veya aday tercihinizi sayacağım sebeplerden hangisi
etkiliyor, hangisi belirliyor?” Sebep olarak sunduğumuz 5 seçeneği, daha sorna
aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi taraftar, ideolojik, liderci, partisiz ve son dakikacı
seçmen olarak adlandırıyoruz.
Genel olarak oy tercihinizi sayacağım sebeplerden hangisi etkiliyor, hangisi belirliyor?
Taraftar seçmen - “Ben/Biz hep o partiye oy veririz.”
İdeolojik seçmen – “Siyasi duruşuma en yakın parti o.”
Liderci seçmen – “Liderine, başkanına güveniyorum, beğeniyorum.”
Partisiz seçmen – “Bu partilerden hiçbirisi beni temsil etmiyor.”
Son dakikacı seçmen – “Seçim döneminde partilerin çalışmalarına bakarak karar
veriyorum.”
Türkiye’deki her dört seçmenden biri oyunu ideolojik sebeplerle, dörtte biri partinin lideri
için, beşte biri taraftarlık duygusuyla ve yine beşte biri seçim kampanyaları
sonucunda veriyor.
Parti seçmenlerinin oy tercih sebebine göre dağılımı
Türkiye
21
Ak
Ak Parti’liler
Partililer
26
19
CHP'liler
18
38
20
16
51
Kararsız/CY
9
22
2
13
33
BDP'liler
6
42
22
MHP'liler
26
5
22
8
24
36
14
16
Taraftar
İdeolojik
%0
20
19
5 2
42
% 50
Liderci
6
% 100
Partisiz
Son dakikacı
Ak Parti seçmenleri arasında liderine güvenenlerin ağırlıkta olduğu, CHP ve MHP seçmenleri
arasında ideolojik tercihin nispeten önemli yer tuttuğu, BDP’liler arasındaysa
Sayfa 36 / 78
taraftarlık veya ideolojik yakınlıkla oy vermenin lider, kampanya gibi özelliklerin çok
önüne çıktığı yukarıdaki grafikte görülebiliyor. Kararsız olan veya cevap vermeyen
seçmenin yarısından fazlası, genel özellikleriyle tutarlı bir biçimde kendilerini tesil
eden parti bulunmadığını veya son dakika seçim çalışmalarına göre bir
değerlendirme yaptıklarını belirtiyor. Bu seçmenlerin gerçekten kararsız olduğu
yorumu yapılabilir.
3.6. Oy Verme Şekli
Parti seçmenlerinin oy verme şekline göre dağılımı
Türkiye
89
Ak Parti’liler
Partililer
CHP'liler
11
95
83
MHP'liler
17
85
BDP'liler
5
15
97
Kararsız/CY
79
%0
3
21
% 50
% 100
Beni temsil ettiğine inandığım partiye oy vereceğim.
Beni temsil etmediği halde, taktik olarak başka partiye oy vereceğim.
Bu yerel seçimin kampanya dönemine rengini veren ve sosyal medyada ses getiren
hareketlerden biri, muhalefet partilerinin bazı seçmenleri arasında seçim bölgesine
göre daha fazla oy alabilecek muhalefet partisine oy vermeyi öneren “Basgeç”
kampanyasıydı. Diğer bir deyişle, kampanya seçmenlerden ideolojik olarak
desteklemeseler de taktik olarak oylarını başka bir partiye vermelerini talep ediyordu.
Seçmenin ne kadarlık bir kesiminin taktik olarak farklı partiye verme davranışı olduğunu
tespit etmek amacıyla “Sandığa gittiğinizde oyunuzu şu okuyacaklarımdan hangisine
göre vereceksiniz?” sorusunu sorduk. Seçmenlerin yüzde 11’i “Beni temsil etmediği
halde, taktik olarak başka partiye oy verececeğini” belirterek, oyunu ideolojik değil
taktiğe göre vereceğini söyledi. Yüzde 11’lik oranın 5 ila 6 milyon seçmene denk
geldiğini belirtmekte fayda bulunuyor.
Taktik olarak başka partiye oy vermiş olanlar arasında CHP’y oy vermiş olanların yüzde 37 ile
ağırlıkta olduğu görülüyor. Taktik oyu sadece muhalefet parti lehine değil, yüzde 18
oranında iktidar partisi lehine de işlemiş görünüyor. Taktik oyu kullanacağını söyleyen
Sayfa 37 / 78
her 6 kişiden birinin yerel seçim oyu sorulduğunda yine de kararsız olduğunu
söylemesi de dikkat çekiyor.
Oy verme şekline göre yerel seçim oyu
Türkiye
42
Beni temsil etmediği halde, taktik
olarak başka partiye oy vereceğim.
24
18
Beni temsil ettiğine inandığım partiye oy
vereceğim.
37
19
46
23
%0
Ak Parti
CHP
MHP
BDP
13
5 14
21 7 1
13
11
16
5 14 8
% 50
HDP
Diğer partiler
% 100
Bağımsız adaylar
Kararsız
3.7. Bu seçimde ilk defa oy kullananlar kimler?
Seçimlerle ilgili merak edilen konulardan biri, bu seçimde ilk defa oy kullanacak olan genç
seçmenlerin oy tercihleri ve profilleri oldu. Seçimlerden bir hafta önce yaptığımız
araştırmada görüştüğümüz kişilerin yüzde 7’si 2011’de yaşı tutmadığı için oy
kullanmadığını belirtti ve bu yerel seçimde ilk defa kullandılar.
İlk defa oy kullanan ve 18-23 yaş aralığındaki bu yeni seçmenlerin yüzde 45’i üniversite
öğrencisi, yüzde 15’i çalışıyor, yüzde 10’u lise altı eğitim almış olan ev kadını.
Türkiye genelindeki yetişkin nüfusun yüzde 28’i ve 18-28 yaş grubunun yüzde 40’ı kendini
modern olarak tanımlarken, yeni seçmenler içinde bu oran yüzde 50’ye çıkıyor.
Dindar muhafazakar oranı ise ülke genelindeki yüzde 28’den yüzde 16’ya iniyor. Bu
durum dindarlık seviyesinde de, örtünme şeklinde de kendini gösteriyor. Dinle
ilişkilerini biraz daha zayıf olarak tanımlayanlar daha fazlalar ve örtünmeyenler ülke
genelinin neredeyse iki katı (yüzde 64).
Hayat Tarzı Kümesi
Yeni seçmenler
50
Tüm seçmenler
28
%0
Modern
34
43
% 50
16
29
% 100
Dindar muhafazakar
Sayfa 38 / 78
Bu yeni seçmenler kümesinde en dikkat çekici demografik bulgulardan biri, Kürt kökenli
olanların oran olarak daha fazla olması. Ülke genelindeki yetişkin nüfusun yüzde 13’ü
Kürt, halbuki bu gruptakilerin yüzde 21’i Kürt. Bunda Kürtler arasındaki doğurganlık
oranının daha yüksek olmasının yanısıra, bu genç seçmenlerin Kürt kimliklerini daha
rahat söyleyebilir olmaları da etkili denebilir.
Başka ülkeye gitme imkanım olsa bile yine de Türkiye'de yaşamayı
seçerdim.
Yeni seçmenler
16
Tüm seçmenler
7
15
9
7
7
28
34
32
%0
44
% 50
Kesinlikle yanlış
Yanlış
Ne doğru ne yanlış
% 100
Doğru
Kesinlikle doğru
İlk kez oy kullanan seçmenlerde umutsuzluk hali görülüyor. “Başka ülkeye gitme imkanım
olsa bile (varsa bile) yine de Türkiye'de yaşamayı seçerdim” cümlesine yüzde 31’i
katılmıyor. Bu oran tüm seçmenler arasında yüzde 17. Ancak ekonomik durumla ilgili
değerlendirmelerinde özel bir farklılık bulunmuyor.
Siyasi durumla ilgili değerlendirmelerine örnek olarak kullanılabilecek olan yolsuzluk
iddiasıyla ilgili olarak görüşleri Türkiye genelindeki dağılımdan pek farklı değil.
Yeni seçmenler
35
Tüm seçmenler
38
%0
Herşey komplo, herşey uydurma.
23
22
% 50
Var ama her zamanki kadar var.
42
40
% 100
Herşey doğru.
Böylesi bir demografik profile sahip olan yeni seçmen kitlesinin, siyasi parti tercihleri de
profillerine paralel olarak Türkiye genelindeki seçmenden biraz farklı. KONDA’nın
araştırmalarında sürekli olarak tespit ettiğimiz durum burada da geçerli: MHP ve BDP
bu seçmen grubunda ülke genelinde olduğundan daha güçlü MHP yeni seçmenin
yüzde 22’sinin oyunu alırken, BDP yüzde 15’inin oyunu alıyor. CHP’nin oyu 4 puan
düşüyor, ancak Ak Parti’ye oy verenlerde 8 puanlık düşüş sözkonusu. MHP ve BDP’ye
oy verenler, yani diğer bir deyişle milliyetçi bir siyasete yakın duranlar bu seçmen
grubunun üçte birini oluşturuyor.
Sayfa 39 / 78
Yerel seçimdeki oy tercihleri
Yeni seçmenler
38
Tüm seçmenler
23
46
22
27
%0
15
15
7
% 50
Ak Parti
CHP
MHP
BDP
Diğer partiler
2
5
% 100
Bağımsız adaylar
Özetle, ilk defa oy kullanan seçmenlerin karakterinin ülke genelindeki seçmenden farklı
olduğunu söylemek mümkün ancak bu bulgulara dayanarak, bu yaş grubunun siyasi
tercihlerinin ileride değişmeyeceği ya da yeni ve farklı bir seçmen profilinin gelmekte
olduğuna dair bir işaret olduğu türü yorumlar yapmak mümkün görülmemektedir.
3.8. Oy Kullanmayanlar
Türkiye’de seçimlere katılım oranlarının oldukça yüksek olduğu söylenebilir. 2009 yerel
seçiminde ülke genelinde yüzde 83 olan katılın oranı, 2011’de yüzde 87’ye çıktıktan
sonra bu yerel seçimler daha da artarak yüzde 89’a ulaştı. Ülkede günlük hayatın bu
denli siyasileşmesine rağmen, seçimlerde oy kullanmamayı tercih eden bir kesim de
daima mevcut.
KONDA Barometresi araştırmalarında “Bugün seçim olsa kime oy verirsiniz?” sorusuna,
görüştüğümüz kişilerin yüzde 3 ila 8 arasında değişen bir oranı parti tercihi
belirtmeyerek “oy kullanmayacağım” cevabını veriyor. Bu cevabı verenler, karakteri
seçmen geneline benzeyen kararsız seçmenlerin aksine, genel seçmenden farklı bir
profile sahipler.2
Demografik özelliklere bakıldığında, öncelikle gençlerin, daha eğitimli olanların, modernlerin
ve ekonomik durumunun daha şikayetçi olan ve kriz beklentisinde olanların daha
fazla oy kullanmama eğiliminde olduğu görülebiliyor.
Ayrıca siyasetle ilgili tercihleri de oldukça açıklayıcı. Öncelikle, oy tercihini belirleyen sebep
için “beni temsil eden parti yok” diyen ve “partisiz” olarak nitelendirdiğimiz
seçmenlerin üçte biri (yüzde 29) oy kullanmayı zaten düşünmeyenlerden oluşuyor. Oy
kullanmayanlar kümesinin de üçte ikisi (yüzde 59) partisiz seçmen olduğunu
belirtiyor.
Türkiye genelinde oy kullanmayacağını belirtenlerin oranı yüzde 4’ken, sorunları hangi
partinin çözebileceği sorusuna cevaben “hiçbiri çözemez, yeni parti lazım” diyenlerin
2
22-23 Mart tarihlerinde yapılan araştırmada oy kullanmayacağını söyleyen kişilerin sayısının yetersiz
olmasından dolayı, oy kullanmayanların profili Ocak, Şubat ve Mart 2014’te yapılan üç Barometre
araştırmasının bulguları incelenerek oluşturulmuştur.
Sayfa 40 / 78
yüzde 11’i ve “bu sorunlar sürer gider” diyenlerin yüzde 8’i, olası bir seçimi hangi
partinin kazanacğını düşündükleri sorulduğundaysa “hiçbiri kazanamaz, koalisyon
olur” diyenlerin yüzde 10’u oy kullanmayı düşünmeyenlerden oluşuyor.
Bu bulgulara dayanarak, oy kullanmayanların herhangi bir partiye veya seçime tepki olarak
değil, genel olarak siyasete uzak oldukları veya siyasetten umutsuz oldukları için oy
kullanmadıkları yorumu yapılabilir. Nitekim, 2009 ve 2011 seçimlerindeki tercihler
sorulduğunda, o seçimlerde oy kullanmayanların önemli bir kısmının olası bir seçimde
de oy kullanmamayı planladıkları anlaşılıyor. 2009’da oy kullanmayanların yüzde 28’i
ve 2011’de oy kullanmayanların yüzde 20’si olası bir seçimde yine oy kullanmayı
düşünmüyor.
Sayfa 41 / 78
Demografik kümelerde oy kullanmayanların oranı
4
Yaş
Türkiye
6
18–28 yaş
4
29–43 yaş
3
Eğitim
durumu
44 yaş üstü
3
Lise altı
5
Lise
7
Çalışma durumu
Üniversite
6
Üst düzey çalışan
4
İşçi, esnaf, çiftçi
3
Emekli
4
Evkadını
8
Öğrenci
4
Kendi
hayatında Türkiye'de
kriz…
kriz…
Geçinebilme
Hayat tarzı
kümesi
Yerleşim kodu
Dindarlık
Örtünme
durumu
İşsiz
7
Örtmüyor
3
Başörtüsü
3
Türban
6
İnançlı
3
Dindar
3
Sofu
2
Kır
5
Kent
5
Metropol
6
Modern
4
Geleneksel muhafazakâr
2
Dindar muhafazakâr
3
Evet, kenara para koyabildim.
4
Eh, kıt kanaat geçinebildim.
5
Aslında pek geçinemedim.
8
Hayır, borca girdim.
6
bekleyenler
3
beklemeyenler
5
bekleyenler
3
beklemeyenler
0
5
10
Sayfa 42 / 78
Siyasi tercihlere göre oy kullanmayanların oranı
4
Türkiye
Taraftar seçmen
1
İdeolojik seçmen
1
Liderci seçmen
1
28
Partisiz seçmen
5
Son dakikacı seçmen
11
"Sorunları hiçbir parti çözemez, yeni parti lazım" diyenler
8
"Bu sorunlar hep sürer, gider" diyenler
10
"Seçim olursa, kimse kazanamaz, koalisyon olur" diyenler
13
2009 yerel seçiminde yaşı tutmayanlar
28
2009 yerel seçiminde oy kullanmayanlar
9
2009 yerel seçiminde boş oy kullananlar
8
2011 yerel seçiminde yaşı tutmayanlar
20
2011 yerel seçiminde oy kullanmayanlar
30
2011 yerel seçiminde boş oy kullananlar
0
10
20
30
Sayfa 43 / 78
Sayfa 44 / 78
4. NEDEN OY VERİYORLAR?
22-23 Mart’taki anketimizde her deneğe “Sizce Ak Parti’ye oy verenler neden, ne gerekçeyle
Ak Parti’ye oy veriyor?”, “Sizce CHP’ye oy verenler neden, ne gerekçeyle CHP’ye oy
veriyor?” ve “Sizce MHP’ye oy verenler neden, ne gerekçeyle MHP’ye oy veriyor?” diye
açık uçlu sorular yönelttik. Bu açık uçlu sorulara aldığımız yanıtları tüm seçmenler
bağlamında anlamlı başlıklar altında grupladık.
Bu yöntemle herhangi bir parti seçmeninin kendi partisine oy verme motivasyonunu elde
etmeyi amaçladığımız gibi, oy vermediği partilerin seçmenlerinin oy verme sebebine
ilişkin tahayyüllerine de ulaşmaya çalıştık. Böylece, parti liderleri tarafından üretilen
siyaset dilini değil, seçmenlerin birbirlerini nasıl algıladıklarına dair bulgular edindik.
Aşağıdaki yorum ve değerlendirmeleri incelemeden önce hiçbir siyasi partinin seçmenlerinin
monolitik/homojen bir yapıda olmadığını fakat bulguların genel eğilimleri işaret
ettiğini de önemle belirtmek isteriz.
Sayfa 45 / 78
4.1. Ak Parti Seçmeni Algısı
Kararsız
Oy
kullanmaz
Türkiye
1
2
11
16
14
3
9
11
6
7
6
9
23
15
10
5
11
9
14
5
15
12
3
13
8
15
14
3
15
15
1
2
6
1
1
2
7
7
9
11
5
4
3
10
2
BDP
Diğer
Partiler
24
HDP
17
MHP
24
CHP
Ak Parti'ye neden oy veriyorlar?
Ak Parti
Tüm seçmen grupları içerisinde Ak Parti seçmenleri, haklarında en çok fikir sahibi olunan
grubu oluşturmaktadır. Bir başka deyişle, her seçmen kendi partisine oy veren
seçmenler dışında en yüksek yargıya Ak Parti seçmenleri hakkında sahiptir.
Yüzde (%)
Hizmetlerinden/çalışmalarından
dolayı
41
4
15
8
İstikrarlı/güvenilir/doğru yönetim
25
1
1
3
Siyasi görüşüne yakın olduğu için
7
7
12
10
4
Liderine güvendikleri için
12
5
8
7
yardımlarla kandırıldıkları/menfaat
sağladıkları için
20
13
Cahil/Bilinçsiz oldukları için
22
Ak Parti dini kullandığı için
7
9
Dini inançlara saygılı olduğu için
7
Başka alternatif olmadığı için
3
Diğer
1
5
8
1
4
6
3
3
3
Cevap yok
4
19
14
30
22
15
29
22
15
Toplam

7
100 100 100 100 100 100 100 100
100
Ak Parti seçmenlerine göre Ak Parti’ye oy verme gerekçeleri, başlıca Ak Parti’nin
hizmetleri ve sağladığı ekonomik istikrardır. Lidere olan güven bu iki gerekçeden
sonra gelmekle birlikte diğer parti seçmenlerinin liderlerine yaptığı vurgudan daha
yüksektir.
Sayfa 46 / 78

Siyasi görüşe yakınlık ve dini inançlara saygılı olması da Ak Parti seçmenlerine göre
Ak Parti’ye oy verme motivasyonuna dair diğer kayda değer tanımlardır.

CHP seçmenlerinin önemli bir kısmı Ak Parti’ye oy veren seçmenlerin oy verme
sebebini cehaletlerine ve yardımlarla kandırılmış olmalarına bağlamaktadır. CHP
seçmenlerinin yüksek oranda verdiği bir diğer yanıt ise Ak Parti’nin dini kullanması ve
din sömürüsü yapıyor oluşudur. CHP seçmenlerinin bu algısı, Ak Parti seçmenlerinin
neden Ak Parti’den vazgeçmediklerine dair sorulara da cevap niteliği taşımaktadır.
Ayrıca kutuplaşmanın seçmen temelindeki boyutunu da göstermektedir.

CHP seçmenleri içinde yüzde 7’lik bir grup, Ak Parti’ye oy verilmesinin sebebi olarak
siyasi yakınlığı, yüzde 5’lik bir kısım liderlerine olan güveni, yüzde 4’lük bir grup da Ak
Parti’nin yaptığı hizmetleri görmektedir.

MHP seçmenleri Ak Parti’ye oy verme gerekçesi olarak Ak Parti seçmenleri ile CHP
seçmenleri ortasında bir profil çizmektedir. MHP seçmenlerine göre Ak Parti’nin
verdiği hizmetler, Ak Parti’nin dini kullanması, Ak Parti seçmeninin cahil olması ve
siyasi görüşe duyulan yakınlık Ak Parti’ye oy verilmesinin temel sebebidir.
Sayfa 47 / 78
Oy kullanmaz
Türkiye
22
11
17
23
14
22
Atatürkçü/Kemalist olduğu için
7
18
17
9
19
21
8
11
11
2
21
7
1
4
10
3
11
7
20
2
1
4
3
5
6
4
10
5
6
5
8
5
4
1
2
1
1
1
3
1
BDP
Diğer Partiler
24
HDP
10
MHP
29
CHP
CHP'ye neden oy veriyorlar?
Ak Parti
Kararsız
4.2. CHP Seçmeni Algısı
Yüzde (%)
Çağdaş/Aydın/Laik/Cumhuriyetçi
olduğu için
Doğru/dürüst/güvenilir parti olduğu
için
Ak Parti karşıtı oldukları için
4
7
9
1
Alışkanlık/Gelenek
4
5
4
7
Kalıplaşmış düşünceler
3
5
11
1
Dini değerlere karşı oldukları için
3
2
7
1
1
1
Diğer
6
7
8
8
4
6
5
5
7
Cevap yok
42
7
28
49
41
26
46
32
33
Toplam
100 100 100 100 100 100 100 100 100
4
2

CHP seçmenlerine göre CHP’ye oy vermelerin temel sebepleri, çağdaş ve aydın
olmaları, CHP’nin doğru ve dürüst bir parti olması ve Atatürkçü/Kemalist olmalarıdır.

CHP seçmenlerinin yüzde 7’si CHP’ye Ak Parti karşıtlığı sebebiyle oy verildiğini
düşünmektedir.
Sayfa 48 / 78

Bir oy verme motivasyonu olarak partinin liderine duyulan güven, diğer partilerden
daha düşük oranda söylenmiştir. Fakat başka alternatif olmadığı için CHP’ye oy
verildiği düşüncesi diğer partilere kıyasla daha yüksektir.

Ak Parti seçmenlerinin neredeyse yarısı CHP’ye neden oy verildiği konusunda fikir
belirtmemiştir.

Ak Parti seçmenlerin yüzde 29’u CHP’ye oy verilmesinin sebebi olarak siyasi görüşe
yakınlığı görmektedir. Bunun dışında CHP’li seçmenlerin Atatürkçü/Kemalist olmaları
CHP’ye oy vermelerinin bir diğer önemli sebebidir. Dolayısıyla Ak Parti seçmenleri için
CHP’ye oy verilmesinin sebebi siyasi ve ideolojiktir.

Negatif anlamda ise Ak Parti seçmenlerinin yüzde 3’ü CHP seçmenlerinin dini
değerlere karşı olduğu için oy verdiğini düşünmekteyken, yüzde 3’ü de kalıplaşmış
düşünceler sebebiyle oy verdiği kanısındadır.
Sayfa 49 / 78
Türkiye
47
21
41
31
18
16
20
8
4
19
15
2
17
Alışkanlık/Gelenek
6
4
3
4
3
13
4
2
2
2
1
2
1
Kararsız
41
Diğer Partiler
34
HDP
45
BDP
40
MHP
23
CHP
Milliyetçilik/ülkücü olduğu için
MHP'ye neden oy veriyorlar?
Ak Parti
Oy kullanmaz
4.3. MHP Seçmeni Algısı
Yüzde (%)
Doğru/dürüst/güvenilir parti olduğu
için
13
1
3
2
3
1
4
1
Ak Parti karşıtı oldukları için
1
Cahil/bilinçsiz oldukları için
1
Diğer
6
3
6
3
Cevap yok
45
34
7
51
Toplam
2
1
4
1
3
1
1
6
5
3
5
26
51
35
39
100 100 100 100 100 100 100
100
100
44

MHP seçmeni, neredeyse tüm seçmenler tarafından ağırlıklı olarak
“milliyetçi/ülkücü” olarak görülmektedir. Bu durum, parti kimliği oluşturulması
açısından önemli olmakla birlikte kitle partisi olma konusunda MHP’ye zorluk
oluşturmaktadır.

Liderine güven ve MHP’nin doğru ve güvenilir bir parti olduğu algısı MHP
seçmenlerine göre MHP’ye oy verilmesinin diğer kayda değer sebepleridir. Bunun
yanında alternatifsizlikten MHP’ye oy verdiğini söyleyen seçmenler de yüzde 3’lük bir
kısmı oluşturmaktadır.
Sayfa 50 / 78
5. SANDIK SONUÇLARI
ÖNEMLİ NOT: Bu bölümde 30 Mart 2014 yerel seçimlerine ilişkin analizler, seçimden
sonra haber ajanslarından paylaşılan veriler temel alınarak hazırlanmıştır. Dolayısıyla
bazı rakamlar, kesin sonuçlardan küsûrat mertebesinde farklı olabilir. Ancak, genel
eğilimleri mercek altına alan KONDA analizleri açısından önemli bir fark
üretmemektedir.
30 Mart 2014 tarihinde gerçekleşen yerel seçimler sadece seçmen vatandaşlar için değil, işi
siyaset olanlar için bile karışık bir süreçti. 6 Aralık 2012 tarihinde Resmi Gazete’de
yayımlanan Büyükşehir kanununda değişiklik yapan son kanun ilk defa bu seçimde
geçerli olan yeni uygulamalar içeriyordu. Büyükşehirlerin sayısı ve kapsadıkları
seçmen kitlesi ülkenin yüzde 77’si haline geldi. Büyükşehir olan ve olmayan yerlerde
verilen tek ortak oy, ilçe belediye başkanlığı seçimi için sandıklara atıldı. Aşağıdaki ilk
tabloda farklı yerleşim tiplerindeki oyların dağılımı gözükmektedir.
30
BÜYÜKŞEHRİN
İLÇE
BELEDİYE
BAŞKANLIĞI
40,7
12,0
40,7
7,4
Kullanılan oy
46,9
46,8
36,3
10,6
36,3
6,5
Geçerli oy
45,1
44,9
34,9
10,2
34,9
6,2
20,5
19,5
15,9
4,7
15,0
2,7
12,5
11,5
10,8
1,7
9,9
1,0
6,9
7,9
4,8
2,1
5,8
1,5
BDP
2,7
3,0
1,9
0,9
2,1
0,5
DİĞER
2,4
3,1
1,5
0,9
2,1
0,5
CHP
MHP
51
İLİN İLÇE
BELEDİYE
BAŞKANLIĞI
52,7
51
İGM
52,7
Ak Parti
30
BÜYÜKŞEHİR
BAŞKANLIĞI
30
BÜYÜKŞEHİR
MECLİSİ
+
51 İL İGM
Seçmen
Partiler
Milyon seçmen
30
BÜYÜKŞEHİR
BB
+
51 İL İGM
Birim
Seçim Tipi
Sayfa 51 / 78
Seçimler sonucunda medyada ‘Türkiye Geneli’ olarak tarif edilen oy oranları ise ilk sütunda
gösterilen büyükşehir belediye başkanlığı oranlarının ve diğer illerdeki ‘il genel
meclisi’ oranlarının toplamını ifade etmektedir.
Yerel seçimler milletvekili seçimleri gibi değil. Yerel unsurların sözkonusu olduğu mikro
düzeyde dinamikler devreye giriyor ve en azından bölgesel olarak beklenmedik
sonuçlar ortaya çıkabiliyor. 2014 seçimlerine kadar yapılmış olan belediye
seçimlerinde ülke genelindeki gösterge olarak hep il genel meclisi oyu kullanılmıştı.
Ancak, yeni kanunla, il genel meclisi, büyükşehirlerde kullanılan bir oy olmaktan çıktı.
Dolayısıyla, ilk defa bu seçimde, ülke genelinde gösterge olarak 30 büyükşehirdeki
başkanlık oyları ve diğer 51 ildeki il genel meclisi oyu toplandığında ortaya çıkan oran
kullanılmıştır.
Aşağıdaki tabloda da yer aldığı gibi farklı oy pusulalarının ülke genelindeki sonuçları
birbirinden farklı olabiliyor. Örneğin, büyükşehirler dışında kalan ve seçmenlerin
yüzde 70’inin yaşadığı 51 il genelindeki ‘il genel meclisi’ toplamında CHP’nin oyunun
farklı şekilde düşük olduğunu tespit edebiliyoruz.
30
BÜYÜKŞEHRİN
İLÇE
BELEDİYE
BAŞKANLIĞI
45,5
45,5
43,0
43,9
CHP
27,8
25,6
31,0
16,8
28,4
16,4
15,3
17,6
13,7
20,7
16,6
23,7
6,1
6,6
5,4
8,3
6,0
7,9
DİĞER
5,4
6,9
4,4
8,8
6,0
8,1
Toplam
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
BDP
51
İLİN İLÇE
BELEDİYE
BAŞKANLIĞI
43,4
51
İGM
45,5
MHP
30
BÜYÜKŞEHİR
BAŞKANLIĞI
30
BÜYÜKŞEHİR
MECLİSİ
+
51 İL İGM
Ak Parti
Partiler
Yüzde (%)
30
BÜYÜKŞEHİR
BB
+
51 İL İGM
Birim
Seçim Tipi
Sayfa 52 / 78
Ak Parti 2002 yılının Kasım ayında gerçekleşen milletvekili seçimleri ile iktidara geldi ve o
günden bu yana ülkede gerçekleşen tüm seçimlerde büyük farkla birinci parti olarak
karşımıza çıkıyor. Aşağıdaki grafik, 2002 seçimleri de dahil olmak üzere 12 yıldır
gerçekleşen seçimlerde partilerin aldığı oy oranlarını göstermektedir.
Seçim sonuçları: 12 yılda 6 sandık
60
50
50
47
46
42
39
40
35
32
30
26
24
21 23
18
16
Ak Parti
CHP
16
15
13
13
11
8
2009
2011
2014
6
2002
0
2002 MV
2004 YEREL
2007 MV
2009 YEREL
2011 MV
2014 YEREL
10
2002 MV
2004 YEREL
2007 MV
2009 YEREL
2011 MV
2014 YEREL
14
MHP
5
5
6
7
DTP/BDP
6
2002
2004
2007
2009
20
20
28
5
5
Diğer P
Siyasi rekabetsizlik; küçük partiler daha da ufaldı
Aradaki seçimlerde gerçekleşen iniş ve çıkışları ayrı tutarsak Ak Parti seçimlere ilk defa
girdiği günden bu yana oylarını 11 puan arttırmış gözükmektedir. Bu artışın tam
simetrik hareketi ise ilk dört parti dışında kalan siyasi hareketlerin aldığı oyların
tümünü birden gösteren ‘diğer partiler’in oy oranlarında dikkat çekmektedir. KONDA
raporlarında sürekli belirttiğimiz bir analizi bu grafiğe bakarak bir kez daha
yinelemekte fayda var; 12 sene çerçevesinde Ak Parti oyunu arttırırken, diğer
partilerin oyu sürekli ve dramatik bir şekilde azaldı. Bu 12 senelik süre çerçevesinde
küçük ve çoğunluğu sağ politika sahibi partiler, oylarını iktidar partisi içinde
kaybetmişlerdir. Zaman içinde aşama aşama gerçekleşen bu eğilim alternatif siyasal
eğilimlerin temsiliyetinin azalmasına ve neticede siyasi rekabetin yok olma noktasına
gelmesine sebebiyet vermiştir.
CHP’de istikrarlı artış
CHP yukarıda bahsettiğimiz siyasi rekabetsizlik ortamında ikinci sırada, ancak hâlâ gerilerde
yer almaktadır. Ana muhalefet partisi 12 yıldır en yüksek oyunu 30 Mart yerel
seçimlerinde almış gözüküyor. 2002’den beri oyunu kademe kademe yükselten CHP
yüzde 30 sınırını henüz hiçbir seçimde aşabilmiş değil. CHP’nin oy seyrini MHP’nin
oranlarıyla karşılaştırdığımızdaysa farklı bir durumla karşılaşıyoruz;
Sayfa 53 / 78
CHP’nin ve MHP’nin oy artışı genel olarak baktığımızda ilk üç partinin arasındaki alışverişten
değil, yukarıda bahsettiğimiz eriyen ufak partilerin oylarından kaynaklandığını
düşünebiliriz.
Aşağıdaki grafik ise partilerin son 2014 yerel seçimlerinde aldıkları oy oranları ile diğer
seçimler arasındaki oy farkını göstermektedir. Örneğin, bu grafiğe göre Ak Parti’nin
30 Mart’ta aldığı oy oranı 2002’de aldığına göre 11 puan daha fazla, ancak
2011’deki milletvekili seçimlerine göre ise 4,4 puan azdır. Yukarıda bahsettiğimiz
‘ufak partiler’ meselesini bu grafik de göstermektedir. Parlamentodaki 4 parti
dışındaki diğer partilerin toplam oranı son 12 senede yüzde 26’ya denk gelecek
kadar azalmıştır. Diğer bir deyişle, seçmenlerin dörtte biri oy verdiği partiyi 4 büyük
partiden biriyle değiştirmiştir.
30
30 Mart'ta alınan oy yüzdesinin önceki seçimlere göre farkı
Ak Parti
CHP
MHP
BDP/HDP
Diğer
20
11
10
0
8,3
9,6
6,9
3,8
0,5
6,7
6,9
4,8
4,7
1 0,9
0,9
0,5
-1,1
1,8 2,3
0,8
-0,5
-0,8
-4,4
-10
-7,7
-11,1
-20
-30
-19,1
-26,6
2002'ye göre fark
2004'e göre fark
2007'ye göre fark
2009'a göre fark
2011'e göre fark
CHP’ye baktığımızda ise her seçimle farkın pozitif tarafta kaldığını, diğer bir deyişle oyunu
her seçimde arttırdığını tespit edebiliyoruz.
Kürt siyaseti oyunun ise son 12 senedir her seçimde aynı seviyelerde kalmış olduğunu
BDP’nin oy farkı oranlarına bakarak görebiliyoruz. 2002’de DEHAP’ın aldığı oyla
2014’de BDP ve HDP oylarının arasında yüzde 1lik bile fark bulunmamaktadır.
Diğer istikrarlı artış ise MHP’de göze çarpıyor. MHP’nin oyları 12 senede yüzde 7 oranında
artmış ve herhangi büyük bir düşüş de yaşamamıştır.
Yukarıda sözünü ettiğimiz küçük partilerin oylarının zaman içinde dramatik şekilde azalması
meselesi aşağıdaki grafikte daha net bir şekilde gözükmektedir.
Sayfa 54 / 78
Bu grafik 2002 yılından beri gerçekleşen 6 seçimin sonuçlarını ve KONDA Barometresi’nin
ölçümlerini bir arada göstermektedir.
12 yıllık siyasi seyir
60
50
40
30
20
10
0
Ak Parti
CHP
MHP
BDP (DTP)
Diğer partiler
Grafikte görülen kalın ve kesik çizgiler partilerin oy oranlarının ortalama eğilim çizgisini
göstermektedir. Ak Parti ve küçük partilerin 12 senelik ortalama çizgisine göz
attığımızda aradaki simetrik etkiyi görmek mümkün. CHP, MHP ve BDP’nin düz bir
şekilde ilerleyen ortalama eğilim çizgileriyle beraber değerlendirdiğimizde 12 senede
diğer partilerin oylarının daha ziyade iktidar partisine kaydığını iddia etmek mümkün.
Ak Parti’nin ortalama eğilim çizgisinin son bir senedeki aşağıya doğru inişi de dikkat
çekilmesi gereken bir durum. Ortalama çizgiyi o partinin gelecek oylarına ilişkin
tahmin yapmak içinde ele alabiliriz. Dolayısıyla, Ak Parti’de görülen bu aşağı eğimin
devam etme olasılığı üzerine de düşünmek gerekiyor.
CHP’ye baktığımızda ise arada bir çıkışlara rağmen özellikle son bir yılda düz bir çizgi halinde
hafif yükselme olduğunu tespit edebiliyoruz.
MHP’nin de etkisi az ama istikrarlı bir artış olduğu not etmek gerekiyor.
Sayfa 55 / 78
5.1. Seçimlere Katılım Oranları
Seçimlere katılım konusu farklı şekillerde yorumlanabiliyor. Dünya ortalamasında üst
seviyelerde bulunan Türkiye seçmeninin katılımı 30 Mart’ta şimdiye kadarki en üst
noktasına ulaştığını belirtebiliriz. Aşağıdaki grafikte görülen yükseliş elbetteki nüfus
artışıyla doğru orantılı. Ancak, genel seçmen sayısı içindeki geçerli oy oranına
baktığımızda da seçmenlerin daha yüksek oranda sandığa gittiğini görebiliyoruz.
Seçimlere katılım oranları
2002 Milletvekili Seç.
31,5 milyon
2004 İl Genel Meclisi
Seç.
32,3 milyon
(% 76,4)
(% 74,1)
34,7 milyon
2009 İl Genel Meclisi
Seç.
10,3 milyon
(% 81,6)
39,9 milyon
8,7 milyon
(% 83,2)
(% 89,4)
45,1 milyon
Geçerli oy
Geçersiz oy
7,2 milyon
(% 87,0)
42,9 milyon
2014 İGM + BŞB Seç.
6,8 milyon
6,4 milyon
5,8 milyon
Kullanılmayan
Son üç seçimde gerçekleşen katılım oranlarına baktığımızda da farklı bir durum göze
çarpmamaktadır.
Seçmenin sandığa olan ilgisi bölgelerden bağımsız, son derece yaygın bir şekilde artmış
görülmektedir.
Sayfa 56 / 78
Bölgelere Göre Katılım Oranları (2009-2011-2014)
2009; % 83,2
2011; % 87,3
2014; % 89,4
Türkiye
İstanbul
% 78,9
% 86,3
% 90,4
Batı Marmara
% 87,7
% 90,0
% 90,6
Ege
% 86,8
% 89,6
% 90,2
% 85,4
% 89,3
% 92,2
Doğu Marmara
% 84,6
% 88,7
% 91,3
Batı Anadolu
% 82,4
% 87,0
% 89,6
Akdeniz
Orta Anadolu
% 85,4
% 87,1
% 87,9
Batı Karadeniz
% 84,5
% 87,9
% 87,5
% 81,8
% 84,5
% 86,0
Doğu Karadeniz
% 83,0
% 82,2
% 81,5
Kuzeydoğu Anadolu
% 78,7
% 83,7
% 86,1
Ortadoğu Anadolu
% 80,9
% 85,4
% 87,6
Güneydoğu Anadolu
%0
% 50
% 100
Sayfa 57 / 78
5.2. Büyükşehirler ve İller
Bu seçimlerde ilk kez geçerli olan büyükşehir kanunundaki değişiklikler neticesinde
büyükşehir sayısı 30’a yükseldi. Geriye kalan 51 ilse büyükşehir yönetimi olmayan,
normal il statüsündeki yönetim birimleri olarak kaldı. Neticede nüfusu 500 binin
üstünde olup da büyükşehir olmayan il kalmamış oldu. Neticede adet olarak
çoğunluk normal il olarak gözükse de, 30 büyükşehirde yaşayanların seçmenin yüzde
77’sini oluşturduğunu belirtmekte de fayda var.
Aşağıdaki grafikte farklı nüfus yoğunluklarındaki yerleşim birimlerinin nasıl dağıldığını
görebiliyoruz. Özellikle, İstanbul ve Ankara’nın seçmen sayısı toplamının 51 ilden
daha fazla olması nüfus dağılımının dengesizliğini gösterir nitelikte.
Bu tabloya da bakınca görebiliyoruz ki, nüfusun yarısı 10 büyükşehirde toplanmış
durumdadır.
%
23
%
27
%
24
%
26
Sayfa 58 / 78
Yukarıdaki grafiği seçmen dağılımının bir altyapısı olarak kabul edersek, bu bölünmeler
kapsamında partilerin oy dağılımını yerleştirdiğimizde önemli ipuçları görebiliyoruz.
Aşağıda, farklı nüfus yoğunluklarının olduğu 4 kümede Ak Parti’nin oylarının eşit dağıldığını
görülebiliyor. Nüfus yoğunluklarının az ya da çok olduğu illerde Ak Parti’nin seçilme
oranı farklılık göstermemektedir.
Ak Parti oy oranları
100
90
80
70
60
50
40
45,5
44,0
44,2
39,8
30
20
10
0
Sayfa 59 / 78
Yukarıdaki dağılıma CHP için göz attığımızda ciddi bir farklılaşma dikkatimizi çekiyor. CHP,
net bir şekilde nüfus yoğunluğu yüksek olan illerde çok daha fazla oy almaktadır.
Büyükşehir olmayan 51 ilin toplamının sadece yüzde 16’sının oyunu alırken, iki
büyükşehirde bu oran yüzde 35’e çıkmaktadır.
CHP oy oranları
100
90
80
70
60
50
40
35,3
30
29,4
20
10
16,8
20,1
0
Sayfa 60 / 78
MHP’ye baktığımızdaysa İstanbul ve Ankara’da oyların sadece yüzde 10’unu alabilmişken
51 küçük ilde yüzde 20’nin üzerine çıktığını görüyoruz. Ancak, MHP oylarının dengesiz
dağıldığını söylemek son derece zor. Zira, oransız bir şekilde büyümüş olan iki
metropol dışında MHP’nin hayli yaygın olduğu gözüküyor. Diğer yandan, bu grafiğe
bakarak, büyük metropollerde oy kazanmanın ülke geneline göre farklı bir politika
olduğunu iddia edebiliriz. Ak Parti ve CHP bu politikada daha başarılıyken, MHP geri
kalmış görünmektedir.
MHP oy oranları
100
90
80
70
60
50
40
30
20
20,7
20,0
20,2
10
10,1
0
Sayfa 61 / 78
BDP’nin ise dağılımının düşük nüfuslu illerde yoğunlaşıyor olmasını farklı bir şekilde izah
etmek gerekiyor. Bu tablonun sebebini, BDP’nin varlığını gösterdiği doğu bölgelerinin
nüfusun bir milyonun altında olan illerden oluşmasına bağlayabiliriz.
BDP/HDP oy oranları
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
8,3
9,7
4,3
4,0
Aşağıdaki grafik ise tüm partilerin oy oranlarını seçmen dağılımı üzerinde göstermektedir.
Yukarıda farklı şekillerde izah ettiğimiz, küçük partiler konusu kendini bu grafikte farklı bir
şekilde gösteriyor. Görüldüğü gibi parlemento dışında kalan partiler bu yerel seçimde
kendilerini düşük nüfuslu bölgelerde daha fazla göstermişler.
Sayfa 62 / 78
Tüm Partilerin Oy Oranları
% 100
% 90
8,8
6,2
8,3
9,7
% 80
% 70
6,3
4,3
10,1
20,2
20,7
20,0
35,3
% 60
% 50
6,4
4,0
16,8
20,1
Diğer
BDP/HDP
29,4
MHP
CHP
% 40
Ak Parti
% 30
% 20
45,5
44,0
39,8
44,2
% 10
%0
Bu dağılıma özellikle, Ak Parti ile diğer partiler arasındaki rekabet hakkında fikir edinebilmek
veya tahmin yürütebilmek için dikkatli bakmak gerekiyor. Her bir parti, farklı nüfus
tipolojilerinde farklı performans sergilerken, iktidar partisi gerçek anlamda yaygın bir
taban oluşturmuş gözüküyor.
Partilerin ülke coğrafyasında nasıl yayıldığını ve 2011 seçimine göre nelerin değiştiğini ise
aşağıdaki grafik ve haritalarda daha net anlayabileceğiz.
Sayfa 63 / 78
5.3. Bölgelere Göre Oy Dağılımları
Yukarıda partilerin oylarının nüfus yoğunluklarına göre ne şekilde dağıldığını gördük. Bu
bölümde ise oyların 12 coğrafi bölgede nasıl dağıldığını tespit etmeye çalışacağız.
Aşağıdaki grafik Ak Parti oylarının 12 farklı bölgeye ne oranda dağıldığını göstermektedir.
Örneğin, Ege bölgesinde kullanılan geçerli oylar tüm ülkedeki oyların yüzde 13,8’ini
oluştururken, Ak Parti oylarının yüzde 11,7’sini Ege bölgesinden almıştır. Bu anlamda,
verilere bakarsak iktidar partisinin varlığını hissettirmediği bir bölge olduğunu iddia
etmek hayli güç gözüküyor.
Ak Parti oylarının bölgelere dağılımı
19,0
İstanbul
4,7
Batı Marmara
19,6
3,9
13,8
11,7
Ege
Doğu Marmara
9,8
Batı Anadolu
9,8
10,8
10,9
12,6
10,3
Akdeniz
5,0
Orta Anadolu
3,6
Doğu Karadeniz
2,5
Kuzeydoğu Anadolu
Ortadoğu Anadolu
2,4
4,3
7,2
4,3
4,6
8,6
Güneydoğu Anadolu
0
Ak Parti
6,0
6,2
Batı Karadeniz
Geçerli Oy Payı
5
8,3
10
15
20
25
Sayfa 64 / 78
30
Aşağıdaki grafik ise aynı şekilde CHP’nin oylarının bölgelere dağılımını ortaya koymaktadır.
İstanbul’da sayılan geçerli oylar ülke genelindeki oyların yüzde 19’unu teşkil ederken,
CHP oylarının dörtte birinden fazlasını (yüzde 27) İstanbul’dan almıştır.
CHP oylarının bölgelere dağılımı
19,0
İstanbul
4,7
Batı Marmara
7,1
13,8
Ege
Doğu Marmara
9,8
Batı Anadolu
9,8
Akdeniz
19,1
9,8
9,7
12,6
Geçerli Oy Payı
13,0
5,0
2,3
Orta Anadolu
27,0
CHP
6,2
5,0
Batı Karadeniz
3,6
Doğu Karadeniz
2,7
2,5
0,7
Kuzeydoğu Anadolu
Ortadoğu Anadolu
4,3
1,2
Güneydoğu Anadolu
2,3
0
8,6
5
10
15
20
25
30
Görüldüğü gibi, CHP İstanbul’da ve Ege’de ve biraz da Batı Marmara’da daha yoğun oy
almışken, özellikle doğu bölgelerinde hiç varlık gösterememiştir. Güneydoğu Anadolu
bölgesinde kullanılan oylar ülke oylarının yüzde 9’unu oluştururken, CHP oylarının
sadece yüzde 2’sini bu bölgeden alabilmiştir.
Aşağıdaki grafik ise MHP’yi aynı şekilde incelememize olanak veriyor. MHP, İstanbul ve doğu
bölgeleri dışındaki yerlerde varlığını nüfusa oranlı bir şekilde gösterebilen bir parti
olarak göze çarpıyor.
Sayfa 65 / 78
MHP oylarının bölgelere dağılımı
İstanbul
19,0
7,9
4,7
Batı Marmara
5,7
13,8
Ege
Doğu Marmara
9,8
Batı Anadolu
9,8
11,0
10,6
12,6
Akdeniz
5,0
Orta Anadolu
3,6
Doğu Karadeniz
2,5
Kuzeydoğu Anadolu
8,6
Geçerli Oy Payı
3,7
Ortadoğu Anadolu
2,5
4,3
1,7
Güneydoğu Anadolu
2,7
0
20,5
7,7
6,2
Batı Karadeniz
17,5
MHP
8,6
5
10
15
20
25
30
Diğer yandan, başta Akdeniz olmak üzere, Ege ve Batı Karadeniz, nüfusa oranladığımızda
MHP’nin çok daha fazla oy topladığı bölgeler olarak göze çarpıyor. Akdeniz bölgesinin
seçmeni ülkenin yüzde 13’ünü teşkil ederken, MHP oylarının beşte birini bu bölgeden
alıyor.
Partilerin oylarının bölgesel olarak nasıl dağıldığını tespit edebildik. Elbette, bu oranları il
bazında haritalarda gözlemlemek daha derin bir analiz imkanı sunacaktır. İller
bazında partilerin oy oranları haritalarını ise ‘Siyasi Rekabet Eksikliği’ bölümünde
inceleyebilirsiniz.
Sayfa 66 / 78
5.4. İlçe Bazında Dağılım
30 Mart seçimlerinde büyükşehir sınırları içinde olsun olmasın her seçmen ilçe belediye
başkanlığı için oy kullandı. Dolayısıyla, ilçe bazında partilerin performansları önemli
gösterge olarak karşımıza çıkıyor.
Önceki bölümlerde farklı şekillerde iktidar partisinin hem coğrafi açıdan, hem de nüfus
yoğunlukları açısından büyük oranda yaygın olduğunu belirtmiştik. Ak Parti, herhangi
bir bölgede veya coğrafi tipolojide farkılık göstermeden yaygın oy oranı ortaya
koyuyor. Bu yaygınlığın karşılığı da aşağıdaki grafikte net bir şekilde görülüyor.
Bu grafik, partilerin ilçe belediye başkanlığı seçimlerinde toplamda aldığı oy oranları ile
beraber önümüzdeki dönemde o partilerin 970 ilçenin ne kadarını yöneteceğini
göstermektedir.
Her beş kişiden üçü Ak Partili belediyede yaşayacak
Örneğin, Ak Parti ülke genelinde ilçe belediye başkanlığı oylarının yüzde 43’ünü alırken 970
ilçenin yüzde 69’unu yani, 670’ini yönetecektir. Bu 670 ilçedeki toplam seçmen
nüfusu ise Türkiye seçmeninin yüzde 64’ünü teşkil etmektedir.
Hangi parti ilçelerin ne kadarını yönetecek (970 ilçe) ?
% 100
6,3
0,2
6,6
6,3
4,5
17,8
24,2
1,1
8,9
5,6
15,3
Diğer parti
BDP
26,5
% 50
MHP
CHP
Ak Parti
69,2
64,4
43,1
%0
Ülke genelinde İlçe
BB oy oranı
İlçe yönetimini
yapacağı seçmen
sayısı oranı
Yöneteceği ilçe
sayısı oranı
Sayfa 67 / 78
CHP ise ülke genelinde ilçe belediye başkanlığı oylarının yüzde 27’sini almasına karşın
ilçelerin sadece 15’inde birinci gelebilmiştir. Ancak, CHP’nin en yüksek oyu aldığı
ilçelerin nüfus yoğunluğundan dolayı, CHP’nin 148 ilçede belediye başkanlığı
yapacağı seçmen yüzde 24 seviyesindedir. Bu durum BDP ve HDP için tam tersine
çalışmaktadır. 970 ilçenin yüzde 9’unun (86 ilçenin) yönetimini BDP/HDP
devralıyorken, bu ilçelerdeki seçmen toplamın yüzde 7’sidir.
MHP her yerde var ancak yarışı kazandığı yer çok az
En dikkat çekici durum MHP’de göze çarpmaktadır. MHP, ülke genelinde ilçe oylarının yüzde
18’ini alabilmişken, birinci olduğu, belediye başkanlığını kazandığı ilçe oranı bunun
üçte birinden bile azdır. MHP, coğrafi olarak her yerde kendini göstermiş ancak, yarışı
kazandığı yer çok daha az olmuştur. 970 ilçenin sadece 54’ünün MHP’li belediye
başkanı olacaktır.
En az temsil edilenler ufak partiler
Ülke genelindeki oy varlığı düşük olsa da en dramatik fark küçük partilerde görülmektedir.
Oyların yüzde 6’sı, 4 parti dışındaki siyasal oluşumlara verilmişken bu partilerin ilçe
belediye başkanlığını devraldığı ilçelerin sayısı 10’u geçmemektedir. Bu bulguyu da,
siyasi temsil durumunun yetersizliği olarak görmek mümkün. Neticede, bahsettiğimiz
yüzde 6’lık diğer partiler oranı yaklaşık 2,6 milyonluk seçmene karşılık gelmektedir.
Sayfa 68 / 78
Aşağıdaki grafiklere ise partilerin yaygınlığını ortaya koymak için özellikle dikkat edilmesi
gerekiyor. Burada, partilerin varlıklarını ağırlıklı olarak gösterdiği ve hiç gösteremediği
ilçeleri bir arada verilmektedir. Aşağıdaki her bir kutu 970 ilçeden birini temsil
etmektedir. Ak Parti ülke genelindeki 970 ilçenin 91’inde yüzde 60’ın üzerinde oy
alırken, yüzde 10 altında oy aldığı ilçe sayısı 15’tir. Diğer bir deyişle, Ak Parti ilçelerin
yaklaşık yüzde 10’unda belediye başkanlığını büyük farkla almış gözükmektedir.
Ak Parti 970 ilçenin
91’inde
% 60
üzerinde oy aldı
Ak Parti 970 ilçenin
15’inde
% 10
altında oy aldı
Sayfa 69 / 78
CHP’nin yüzde 10 altında oy aldığı ilçe sayısı ise 353’tür. Bu noktada hatırlatmak gerekiyor
ki, bu 353 ilçenin 33’ünde CHP herhangi bir ilçe belediye başkan adayı dahi
göstermedi. Diğer bir deyişle, ülkedeki ilçelerin üçte birinden fazlasında CHP varlığını
neredeyse hiç hissettirememiştir.
CHP 970 ilçenin
10’unda
% 60
üzerinde oy aldı
CHP 970 ilçenin
353’ünde
% 10
altında oy aldı
Sayfa 70 / 78
6. SİYASİ REKABET EKSİKLİĞİ
Seçim sonuçlarının analizi de KONDA araştırmalarının bulguları da ülkede siyasi rekabet
eksikliğine işaret etmektedir. Önceki bölümde de değinilen, farklı nüfus
büyüklüklerine ve sosyolojik niteliklere işaret eden farklı kümelerde her bir partinin
paralel oranda yer almadıkları tespitini daha ileri analizlerle de tekrarlamak
mümkündür.
6.1. İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi*
Bu analize başlamadan aşağıda Kalkınma Bakanlığı’nın 2011 tarihli ‘illerin sosyoekonomik
gelişmişlik endeksi’nden üretilmiş olan, aşağıdakiharitayı incelemekte yarar var.
Sosyo-ekonomik gelişmiş endeksine göre dengeli olmayan kalkınmanın ve gelişmenin
sonuçları görülmektedir. Bu harita aynı zamanda bir bakıma 100 yıllık batılılaşma ve
modernleşme sürecinin de sonucudur.
*Kalkınma Bakanlığı verisi 2011
İstanbul-Ankara arasındaki bir coğrafya ile İzmir-Antalya arasındaki kıyıları kapsayan bir
coğrafyanın ülkenin sosyoekonomik olarak gelişmiş bölgeleri olduğu görülmektedir.
Buna karşılık ülkedeki dengesiz ve adaletsiz gelişmişliğini gösterir biçimde Doğu ve
Güneydoğu bölgeleri en geri coğrafyayı oluşturmaktadır.
2014 seçimlerinden sonra oluşan siyasi tabloyu bu haritayı hatırda tutarak okumaya
çalışmak çarpıcı ipuçları vermektedir.
6.2. Haritalarla Partilerin 2011-2014 Oy Farkları
Aşağıdaki haritada farklı oy dilimlerine göre Ak Parti’nin 2011 ve 2014 seçimlerindeki oy
dağılımı görülmektedir. Yine daha önceki bölümde de vurgulandığı gibi;



Ak Parti ülkenin tüm coğrafyasında yer almaktadır.
Yine de batı kıyılarında ve doğuda görece biraz daha az oy almaktadır.
Sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksinden oluşan harita ile paralellik de dikkat
çekicidir. Ülkenin her yerinde var olmasına karşın Ak Parti sosyoekonomik
Sayfa 71 / 78

gelişmişlik endeksine göre daha geride olan illerde oldukça yoğun biçimde var
olmaktadır.
Oy dağılımı örgüsü olarak bakıldığında da 2011 ve 2014 haritaları arasında
belirgin bir farklılaşma gözlenmemektedir.
Ak Parti’nin illere göre oy ağırlıkları
Sayfa 72 / 78
CHP oylarının dağılımları haritalandığında ise şunları not etmek gerekir:



CHP tüm coğrafyaya yayılmış değildir. CHP ülkenin belli bölgelerinde
yoğunlaşmakta, belli coğrafyalarındaysa hiç görülmemektedir.
CHP’nin var olduğu coğrafya hem ülkenin batısı ve kıyıları hem de sosyoekonomik gelişmişlik seviyesi yüksek coğrafyadır.
2011’den 2014’e CHP’nin ülkeye yayılmak yerine, bulunduğu alanlarda
daha da yoğunlaştığı görülmektedir.
CHP’’nin illere göre oy ağırlıkları
Sayfa 73 / 78
MHP oy dağılımı gösteren haritayı incelediğimizde ise:




MHP’nin bulunduğu bölgelerde oyunu yaygın olarak arttırdığı görülüyor.
MHP’nin Orta Anadolu’da yaygın olduğu görülüyor.
MHP’nin aynı zamanda 2011’den 2014’e Ege’ye ve Akdeniz’e doğru
güçlenerek yayılmış olduğu görülüyor.
Ortadoğu ve Güneydoğu bölgelerinde MHP’nin var olmaması açısından
2011’den 2014’e değişiklik olmadığı görülüyor.
MHP’’nin illere göre oy ağırlıkları
Sayfa 74 / 78
BDP/HDP’nin illere göre oy ağırlıkları
BDP/HDP’nin oy dağılımın ise doğu bölgelerinde oldukça yüksek yoğunlaşma ve İstanbul
dışında diğer yerlerde neredeyse hiç var olmaması noktasında olduğu görülüyor. Aynı
zamanda BDP’nin güçlü biçimde var olduğu bu coğrafyanın yalnızca Kürt yurttaşların
olduğu yer olmakla kalmayıp, ülkenin sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksine göre en
geri kalmış bölge olduğu da görülmektedir.
Bu beş haritayı beraberce değerlendirdiğimizde:

Ülke coğrafyasının her yerinde var olan tek bir siyasi rekabet değil, farklı
coğrafyalarda farklı bir partiyle Ak Parti arasında rekabet yaşandığı
söylenebilir.

Partilerin var oldukları coğrafyalarla ülkenin sosyoekonomik gelişmişliği
birebir örtüşmektedir.
Özellikle Gezi olayları ve 17 Aralık süreci sonrası Ak Parti’nin potansiyel oyundan kaybettiği
de not edilmelidir. KONDA’nın yerel seçime dair 22 Mart’ta yaptığı ve kamuoyuna
yapılan açıklamada yer alan, yine son üç yılın araştırmalardaki siyasal eğilimlerin
kararsızlar dağıtıldıktan sonraki bulguların Ak Parti’ye dair olan grafik aşağıdadır.
Görüldüğü gibi Ak Parti eğilim çizgisi aşağıya doğru seyretmiş, 2012 başlarında
yüzde 54'ün üstüne çıkan Ak Parti, aradan 24 ay geçtiğinde yüzde 46'ya inmiş fakat
muhalefet partileri bir sıçrama üretememiştir. Ak Parti’deki genel düşüş ciddi bir
siyasi rakip içi önemli bir fırsat olabilirdi. Ancak ele aldığımız nedenler dolayı, ülkede
halen böyle bir durum olmadığı görülebiliyor.
Sayfa 75 / 78
Ak Parti'nin 2 yıllık oy seyri ve eğilim çizgisi
60
Mart'14
Şubat'14
Ocak'14
Kasım'13
Ekim'13
Eylül'13
Temmuz'13
Haziran'13
Mayıs'13
Nisan'13
Mart'13
Şubat'13
Ocak'13
Aralık'12
Kasım'12
Ekim'12
Eylül'12
Temmuz'12
Haziran'12
Mayıs'12
Nisan'12
Şubat'12
Ocak'12
40
Mart'12
50
Siyasi rekabet eksikliğini gösteren bir başka bulgu da KONDA araştırmalarındadır. Aşağıdaki
grafikten görüldüğü gibi Ak Parti oyları üç yıl içinde inişli, çıkışlı bir grafik göstermekle
beraber, iktidara aday ikinci bir partiye ait olması gereken ikinci ve simetrik çizgi bir
partiye değil, kararsız seçmenlere aittir. Toplumun ağrı eşiği düşmüş, her olayda,
tercihlerde değişiklikler olmuş, fakat iktidar partisinden hoşnutsuz olan seçmen bir
başka partiye gidememiştir.
Tüm bu bulgular bir kez daha siyasi rekabet eksikliğini teyit etmektedir.
Ak Parti/ Kararsız seçmen ilişkisi
Ak Parti
23 Mart'14
Mart'14
Şubat'14
Ocak'14
Kasım'13
Ekim'13
Eylül'13
Temmuz'13
Haziran'13
Mayıs'13
Nisan'13
Mart'13
Şubat'13
Ocak'13
Aralık'12
Kasım'12
Ekim'12
Eylül'12
Temmuz'12
Haziran'12
Mayıs'12
Nisan'12
Mart'12
Şubat'12
Ocak'12
Kararsız / Oy kullanmaz
Sayfa 76 / 78
7. ARAŞTIRMANIN KÜNYESİ
7.1. Araştırmanın Genel Tanımı
Bu raporun dayanağı olan araştırma, KONDA Araştırma ve Danışmanlık Ltd. Şti. tarafından
gerçekleştirilmiştir.
Araştırma, Türkiye’nin 18 yaş üstü yetişkin nüfusunu temsil edecek deneklerin 30 Mart yerel
seçimlerine dönük tercihlerini ve nedenlerini öğrenmek için tasarlanmış ve
uygulanmıştır. Araştırmanın saha çalışması 22-23 Mart 2014 tarihlerinde
gerçekleştirilmiştir.
Araştırmanın bulgularının hata payı, yüzde 95 güven aralığında +/- 1,8, yüzde 99 güven
aralığında yüzde +/- 2,4’tür.
Araştırmanın finansmanı KONDA’nın özkaynaklarından karşılanmıştır.
Araştırmanın seçimde gerçekleşecek oy dağılımlarına dönük ana bulgu 28 Mart 2014
tarihinde KONDA web sitesinden (www.konda.com.tr) ile paylaşılmıştır.
7.2. Örneklem
Örneklem, ADNKS (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) verilerine dayalı mahalle ve köylerin
nüfus büyüklükleri ve eğitim seviyeleri verileri ile 12 Haziran 2011 genel seçimlerinin
mahalle ve köy sonuçları katmanlandırılarak hazırlanmıştır.
Yerleşim yerleri önce büyükşehir (30 büyükşehir) ve geleneksel yerleşimler (51 il)
ayrıştırılmış ve 12 bölge esas alınarak örneklem tespit edilmiştir.
Araştırma 33 ile bağlı 173 mahalle ve köyde 3 bin 67 kişiyle hanelerinde yüz yüze
görüşülerek gerçekleştirilmiştir.
Gidilen il
33
Gidilen ilçe
119
Gidilen mahalle/köy
173
Görüşülen denek
3067
Her bir mahallede gerçekleştirilen 18 anket için yaş ve cinsiyet kotası uygulanmıştır.
Araştırmanın saha çalışmasında diğer tüm KONDA araştırmalarında olduğu gibi dışarıdan
yüklenici firma veya ekip kullanılmamıştır.
Sayfa 77 / 78
Araştırma kapsamında saha uygulaması gerçekleştirilen iller bölgelere göre aşağıdaki
tablodadır.
Düzey 1 (12 bölge)
Gidilen iller
1
İstanbul
İstanbul
2
Batı Marmara
Balıkesir, Çanakkale, Edirne
3
Ege
Denizli, İzmir, Kütahya, Uşak
4
Doğu Marmara
Bursa, Eskişehir, Kocaeli, Bolu
5
Batı Anadolu
Ankara, Konya
6
Akdeniz
Antalya, Adana, Hatay, Mersin
7
Orta Anadolu
Kayseri, Niğde, Sivas
8
Batı Karadeniz
Bartın, Samsun, Tokat, Zonguldak
9
Doğu Karadeniz
Trabzon
10 Kuzeydoğu Anadolu
Erzincan
11 Ortadoğu Anadolu
Elazığ, Malatya, Van
12 Güneydoğu Anadolu
Diyarbakır, Gaziantep, Şanlıurfa
Anket çalışmasında kullanılan oy pusulasının
bir örneği;
Sayfa 78 / 78

Rapor için Lütfen Tıklayınız

Transkript

Benzer belgeler

13.08.2015 KOZ Yanlış hesap Bağdat`tan döner. AKP`nin hesabı

haftalık voltaj

ekonomi politik

inşaat malzemeleri sanayi atakta

En Beğenilen En Beğenilen Reklam Yüzleri Cem

Kariyer.net İstihdam Endeksi`ne gore yeni iş ilan sayısı yüzde 5,aday

29 Mart Yerel Seçimleri: Kazananı Bol Olan Bir Seçim

GÜNLÜK BÜLTEN