metal-toksikol.

Metal
Toksisitesi
Prof Dr Muhsin KONUK
Dr Recep LiMAN
Metal toksisitesini etkileyen faktö
faktörler
birkaç
birkaç grupta incelebilir:
♦ Esansiyel elementlerle etkileş
etkileşim:
Bazı
Bazı metaller metabolik olarak benzedikleri
elementlerin yerine geç
geçerek toksik etki
gösterirler. Örneğ
rneğin kurş
kurşun kalsiyuma benzer
metabolizması
metabolizması ile kemik mineralizasyonunu,
mineralizasyonunu,
demir ve çinkonun yerini alarak da hem
metabolizması
metabolizmasını etkiler.
♦ Yaş
Yaş ve geliş
gelişim durumu:
Çocuklar ve yaş
yaşlılar metal
toksisitesine yetiş
yetişkinlerden
daha duyarlı
duyarlıdırlar.
♦ Yaş
Yaşam tarzı
tarzı ile ilgili
faktö
faktörler:
Sigara iç
içimi veya alkol
toksisiteyi indirekt
etkileyebilir.
Metallerin toksik etkileri her metalin
özelliğ
zelliğine gö
göre değ
değişmektedir. Ancak
genel olarak metallerin hepsi birden
fazla organ ve sistemi etkilemektedir.
Bu nedenle metal zehirlenmelerinde
“hedef veya kritik organ”
o metale
organ”,
en duyarlı
duyarlı olan etki yeri iç
için
kullanı
kullanılmaktadı
lmaktadır. Örneğ
rneğin kadmiyuma en
duyarlı
duyarlı organ bö
böbrekler olmakla
beraber karaciğ
karaciğer ve akciğ
akciğerlerde de
toksik etki gö
görülür.
♦ MetalMetal-protein komplekslerinin
oluş
oluşumu:
Bazı
Bazı metallerin proteinlerle kompleks
oluş
oluşturması
turması detoksikasyon veya
koruyucu mekanizma olarak
tanı
tanımlanı
mlanır. Örneğ
rneğin metallotioneinler
(sülfidril grubu iç
içeren proteinler)
kadmiyum, çinko, bakı
bakır ve diğ
diğer
metallerle kompleks oluş
oluştururken,
ferritin ve hemosiderin intrasellü
intrasellüler
demirdemir-protein kompleksleridir.
♦ Metallerin kimyasal formu:
Toksisiteyi önemli derecede
etkiler. Cr+6 bileş
bileşiklerinin Cr+3
bileş
bileşiklerinden, alkil kurş
kurşun ve
alkil civa bileş
bileşikleri anorganik
formları
formlarından çok daha
toksiktir.
1
♦ İmmü
mmün sistem:
civa,
civa, altı
altın, platin, berilyum, krom ve nikel immü
immün
reaksiyonlar oluş
oluşturabilen metallerdir. Sistemik
anafilaksi ve gecikmiş
gecikmiş tipteki reaksiyonlar gibi
çeşitli tipte alerjik reaksiyonlar oluş
oluşturabilirler
(platinle oluş
oluşabilen deri ve bronş
bronşiyal
hipersensitivite reaksiyonları
reaksiyonları, organik altı
altın
bileş
bileşikleri ile oluş
oluşabilen trombositopeni,
trombositopeni, nikel
ve kroma maruziyetle geliş
gelişebilen kontakt
dermatit, berilyum ve zirkoniyumla oluş
oluşabilen
granü
granülomalar gibi).
Risk değ
değerlendirmesi metalin
bulunduğ
bulunduğu ortamdaki (hava, su,
toprak, besin) konsantrasyonu ve
bu ortamdan insana ulaş
ulaşabilen
dozu esas alı
alınarak yapı
yapılır. Bu
amaç
lmasıı
amaçla bazı
bazı değ
değerlere ulaşı
ulaşılmas
gerekir:
Diğ
Diğer endü
endüstri maddelerinde olduğ
olduğu gibi
metaller iç
içinde iş
işyerleri havası
havası için gü
günde 8
saat ve haftada 5 çalış
ma gü
alışma
günü göz önüne
alı
tır.
alınarak TLV (TWA) değ
değerleri saptanmış
saptanmışt
TLV (E
(Eşik Limit Değ
Değer)
er) (mg/m3):
Günde 8 saat veya haftada 40 saat çalış
ma
alışma
süresi için defalarca maruz kalı
nda o
kalındığı
ndığında
kimyasal maddenin yan etki göstermeyen
konsantrasyonudur.
konsantrasyonudur.
Metal
Toksisitesinin
Miktar Olarak
Değ
Değerlendirilmesi
♦Referans Doz (RfD
(RfD))
(mg/kg(mg/kg-gün)(oral, dermal)
dermal)
Referans Konsantrasyon (RfC)
RfC)
(mg/m3)(inhalasyon):
Karsinojenik olmayanlar için
kullanı
kullanılır. Yaş
Yaşam boyu yan etkilerin
görülmeyeceğ
lmeyeceği günlü
nlük alı
alınabilecek en
yüksek doz veya konsantrasyon
olarak tanı
tanımlanı
mlanır.
♦Kanser
Slop faktö
faktörü
(mg/kg/gü
(mg/kg/gün)(oral,dermal
n)(oral,dermal))
Ünit (birim) risk (mg/m3,mg/kg/gü
,mg/kg/gün)
(inhalasyon,oral):
inhalasyon,oral):
Karsinojenik riski olanlar için bir ömür
boyu (70 yıl) alınabilecek dozu tanımlar.
2
M eta llerin K a rsin o jen ik E tk ileri
A . İn sa n la rd a K a n ser O lu ştu ra n M eta ller
M eta l v e k a y n a ğ ı
K a n ser T ü rü
Amerika Birleş
Birleşik Devletlerin’
Devletlerin’de
EPA (Environmental
(Environmental Protection
Agency),
Agency), regü
regülasyon bazı
bazında
metallerin sü
sürekli risk
değ
değerlendirmesinin yapı
yapıldığı
ldığı
kuruluş
kuruluşlardan birisidir (Integrated
(Integrated
Risk Information SystemSystem-IRIS).
Metallerin Karsinojenik Etkileri
B. Deney Hayvanlarında Metallerin Karsinojenik Etkileri
Metal
Deney Hayvanı
Tümör
Bölge
Berilyum
Kadmiyum
Fare, sıçan,
maymun
Fare, sıçan, tavuk
Kobalt
Sıçan, tavşan
Krom
Fare, sıçan, tavşan
Demir
Hamster, fare,
sıçan, tavşan
Fare, sıçan, kedi,
hamster, tavşan
Kobay, sıçan
Fare, sıçan
Nikel
Kurşun
Osteosarkom
Karsinoma
Sarkoma
Teratoma
Sarkoma
Kemik
Akciğer
Enjeksiyon bölgesi
Testisler
Enjeksiyon bölgesi
Sarkoma
Karsinoma
Sarkoma
Enjeksiyon bölgesi
Akciğer
Enjeksiyon bölgesi
Sarkoma
Karsinoma
Karsinoma
Karsinoma
Enjeksiyon bölgesi
Akciğer
Böbrek
Böbrek
Titanyum
Sıçan
Sarkoma
Enjeksiyon bölgesi
Çinko
Tavuk, sıçan,
hamster
Karsinoma
Teratoma
Testisler
Testisler
A rsen ik
C u rafin erisi
A s p estisitleri
K im y asal tesisler
İçm e su y u (o ral)
S ig ara d u m an ı
K a d m iy u m
C d rafin erisi
K ro m
C r rafin erisi
K ro m ü retim i
K ro m at p ig m en tleri
N ik el
N ik el rafin erisi
P u lm o n er k a rsin o m a
L en fo m a, lö sem i
D erm a l k a rsin o m a
H ep atik an jiy o sark o m a
P u lm o n er k arsin o m a
P u lm o n er k arsin o m a
G astro in testin al k arsin o m a
P u lm o n er k arsin o m a
N azo laren k s k arsin o m ası
G astrik v e ren al k arsin o m a
S ark o m a ?
International Agency for Research
on Cancer (IARC), kimyasal maddeleri
insandaki karsinojenik etki risklerine
göre beş
tır:
beş gruba ayı
ayırmış
rmışt
Grup 1. İnsanda Karsinojenik Etkililer
Arsenik ve bileş
bileşikleri,
ikleri, kadmiyum, krom
(6 değ
ğ
erli),
),
nikel
ve bileş
de erli
bileşikleri bu
gruptadı
gruptadır.
Grup 2A. İnsanda Karsinojenik Etki
Olası
Olasılığı Bulunanlar
Cisplatin bu grupta yer almaktad
almaktadıır.
Kaynak: Casarett & Doull’s Toxicology “The Basic Science of Poisones”, Curtis Klaassen Publisher: Mc Graw Hill 2001, 6th Edition
Grup 2B. İnsanda Muhtemelen Karsinojenik
Etkili Olanlar
Kurş
Kurşun ve anorganik bileş
bileşikleri bu gruptadı
gruptadır.
Grup 3. İnsandaki Karsinojenik Etkileri
Yönünden Sınıflandı
flandırılabilir Olmayanlar
Grup 4. İnsanda Karsinojenik Etkisi
Olmayanlar
AĞIR METAL ZEHİ
ZEHİRLENMELERİ
RLENMELERİNDE
ANTİ
ANTİDOT KULLANIMI
Ağır
ğır metaller toksik etkilerini fizyolojik
fonksiyonlar iç
için gerekli ligantlarla
birleş
r metal
birleşerek gö
gösterdikleri iç
için, ağı
ağır
antagonistleri olarak, metaller ile
kompleks yapma yeteneğ
yeteneği olan ve
ligantlarla metal katyonları
katyonlarının
bağ
bağlanması
lanmasını önleyebilir veya tersine
çevirebilir özelliğ
zelliği olan maddeler
kullanı
kullanılır (Şelat yapı
yapıcı maddeler).
maddeler).
3
Şelatö
elatörlerin etkinliğ
etkinliği:
-Relatif afinite
-Vücuttaki dağı
dağıllımı
-Suda çöz
çözünürlü
rlüğü
-Metallerin depolandığı
depolandığı yerlere
ulaş
ulaşabilme yeteneğ
yeteneği
-Kalsiyum, çinko, bakı
bakır ve demir
iyonları
iyonlarına afinitesinin az olması
olması
Anorganik formları
formları:
-Arsenik trioksit (Rodentisit)
Rodentisit)
-Sodyum arsenit (İnsektisit)
nsektisit)
-Bakı
Bakır aseto arsenit (İnsektisit)
nsektisit)
-Arsenik triklorü
triklorür (İnsektisit)
nsektisit)
-Arsenik pentaoksit
-Arsenik asit
-Kurş
Kurşun arsenat (İnsektisit)
nsektisit)
-Potasyum asit arsenat (Deri ve
kağı
t endü
kağıt
endüstrisinde)
♦Çeşitli arsenik bileş
bileşikleri seramik,
cam, pestisit,
pestisit, boya, cila, emaye, vernik
ve lastik endü
endüstrisinde kullanı
kullanılırlar.
Dünyada yı
yılda 60 000 ton arseniğ
arseniğin
işlendiğ
k
lendiği, ABD’
ABD’de bu metale yaklaşı
yaklaşık
900 000 iş
işçinin mesleki olarak maruz
kaldığı
kaldığı tahmin edilmektedir.
ARSENİK
♦Metalloid özellik gö
gösteren ve yer
kabuğ
kabuğunda en bol bulunan
elementlerden biridir. Volkanik
aktivitesi olan ve jeotermal
bölgelerde bulunur (As2S3 ve
FeAsS gibi).
Organik formları:
-Monometilarsonat
-Dimetilarsinat (Herbisit)
-Arsenobetain
-Difenilklor arsin (Kimyasal savaş gazı)
-Betaklorvinilklor arsin (Lewisit) (Kimyasal
savaş gazı)
♦Arseniğ
Arseniğin toksik etkisi, kimyasal
şekline olduğ
olduğu kadar maruziyet şekli ve
süresinede bağ
bağlıdır.
İnsektisit olarak arsenik
triklorü
triklorüre maruziyet temas yerinde
yanma ile ve olası
olası bir bronkopnö
bronkopnömoni
geliş
gelişimi ile karakterizedir.
4
♦Akut maruziyette,
maruziyette, ateş
ateş, kusma,
kusma,
ekstremitelerde kramplar,
kramplar, anoreksi,
anoreksi,
melanozis oluş
oluşabilir.
abilir. Kardiak aritmiler,
aritmiler,
konvü
konvülziyonlar ve paraliz gibi semptomlar ve
ölüm oluş
oluşabilir.
abilir.
Zehirlenen kişi hayatta kalırsa maruziyetten
1 veya 2 hafta sonra periferal nöropati ve
kan tablosu değişimi (Kemik iliğini
baskılanmasıyla anemi, lökopeni,
granülositopeni) gibi diğer semptomlar da
gelişir. Bu etkiler reversibldir.
Arsenik trioksit için letal doz 100-200 mg’dır.
Karaciğ
Karaciğer hasarı
hasarı, arseniğ
arseniğin kronik
maruziyetinin bir diğ
diğer belirtisi
olabilir. Sarı
Sarılıkla baş
başlar ve siroz
şeklinde geliş
gelişir. Periferal vaskü
vasküler
hastalı
hastalıklar da geliş
gelişebilir (Taiwan
(Taiwan ve
Şili’
ili’de iç
içme suyu ile arseniğ
arseniğe maruz
kalan kiş
kişilerde gö
görülen gangren
şeklinde vaskü
vasküler etkiler)
KURŞUN
♦Gerek doğ
doğal olarak ve gerekse
endü
endüstride sık kullanı
kullanımına bağ
bağlı olarak
çevrede sık rastlanı
rastlanılan bir metaldir.
metaldir.
İnorganik tuzları
tuzları: Kurşun arsenat, kurşun
arsenit, kurşun kromat, kurşun
fluoroborat, kurşun nitrat, kurşun
tiyosiyanat
♦Kronik maruziyette arsenik
bileş
bileşiklerinin tespiti zordur.
Öncelikli hedef organları
organları sinir
sistemi ve deridir. Yı
Yıllar iç
içinde
motor ve duyu nö
nöronları
ronlarında
Demiyelinizasyon geliş
gelişebilir.
Derideki etkiler avuç
avuç içleri ve ayak
tabanı
tabanında dermatit,
hiperpigmentasyon ve keratoz
geliş
gelişimi ile karakterizedir.
♦Karsinojenik potansiyeli:
Kronik arsenik maruziyeti ile çeşitli deri
kanserleri (Bazal hü
hücre karsinoması
karsinoması,
skuamoz hücre karsinoması
karsinoması) oluş
oluşabilir.
Ayrı
Ayrıca mesleksel olarak inhalasyonla
arseniğ
arseniğe maruziyet akciğ
akciğer kanserine
neden olabilir.IARC tarafı
tarafından insan
karsinojeni olarak tanı
tır (Grup1).
tanımlanmış
mlanmışt
♦Çevreden baş
başlıca maruziyet kaynakları
kaynakları;
-Benzin dumanı
dumanındaki kurş
kurşun (Tetrametil
kurş
kurşun vuruntuyu önlemek için benzine
katı
katılmaktadı
lmaktadır. Süper benzine 400mg/L,
normal benzine 150 mg/L)
-Endü
Endüstriyel Maruziyet (Akü
(Akümülatö
latör,
seramik, porselen, kauç
kauçuk endü
endüstrilerinde)
Organik tuzları
tuzları: Tetrametil kurş
kurşun,
un,
tetraetil kurş
kurşun
5
-Kurş
Kurşunlu boyalar ( Kurş
Kurşun bazlı
bazlı
duvar boyaları
boyaları, oto boyaları
boyaları)
-İçme suları
suları ( Kurş
Kurşunlu borular,
borular,
kurş
kurşun içeren endü
endüstriyel
emisyonlarla suları
suların kirlenmesi)
kirlenmesi)
-Kurş
Kurşun içeren besinler (Kurş
Kurşun
içeren toprakta yetiş
yetişen bitkiler,
bitkiler,
seramik kaplar,
kaplar, teneke kutular)
kutular)
Önce yumuş
yumuşak dokularda dağı
dağıllır.
Atı
Atılım hı
hızı çok yavaş
yavaştır.
Maruziyetin devamı
devamı halinde
kemiklerde depolanmaya baş
başlar.
İleri yaş
yaşlarda (50(50-60 yaş
yaş) vücut
kurş
kurşununun %90’
%90’ı kemiklerde
toplanı
toplanır.
Gastrointestinal etkiler:
-Anoreksi
-Kurşun koliği
Nörolojik etkiler:
-Çocuklarda IQ skorlarında azalma
-Kurşun ensefalopatisi (Beyinde sıvı
toplanması, beyin damarlarında hasar,
nöronlarda miyelin kaybı)
-Periferal nöropati (Nöronlarda
demiyelinizasyon ve aksonal
dejenerasyon)
♦Kurş
Kurşunun baş
başlıca absorpsiyon yolu
gastrointestinal ve solunum sistemidir.
sistemidir.
Gastrointestinal absorpsiyon
Çocuklarda %40
Yetiş
Yetişkinlerde %10
Organizmaya absorbe olduktan sonra
dozun %99’
%99’u hemoglobine bağ
bağlanı
lanır.
♦Akut kurşun zehirlenmesi nadir görülür.Ya
kurşun bileşiklerinin oral yolla alınması ya da
kurşun buharlarının inhalasyonu ile meydana
gelir.Ağızda metalik tat, mide bulantısı, karın
ağrısı ve kusma meydana gelir. SSS’deki akut
etkiler parestezi, ağrı ve kaslarda güçsüzlük
olarak ortaya çıkar. Böbrek harabiyeti ve
oligouri meydana gelir.
♦Kronik kurşun zehirlenmesi (Plumbizm)
belirtileri gastrointestinal, nöromüsküler,
nörolojik, hematolojik ve renal etkiler olarak
ortaya çıkar.
Hematolojik etkiler:
etkiler:
-Kurş
Kurşun anemisi
Hem sentezinin inhibisyonu
Eritrositlerin yarı
yarı ömrü
mrünün azalması
azalması
Renal etkiler:
etkiler:
-Proksimal Tubullerde hasar
-İnterstisiyel nefropati
-Saturnin gut (Ürik asit kristallerinin
eklemlerde birikmesi)
6
Süksinil ko-enzimA + Glisin
ALA sentetaz *
Delta aminolevulinik asit
Yüksek kan bası
basıncı
ncı:
-Kalsiyum metabolizması
metabolizmasının
etkilenmesiyle damar düz kasları
kaslarının
kontraksiyonu sonucu
-Renal toksisite sonucu
Gingivada mavimavi-siyah çizgi
İdrarla atılır
Delta-ALA dehidrataz *
Porfobilinojen
Üroporfirinojen III
Ko-proporfirinojen III
İdrarla atılır
Ko-proporfirinojen
dekarboksilaz *
Protoporfirin IX+Fe2+
Eritrositte birikir
Ferroşelataz *
Hemoglobin
Kurşun zehirlenmesinin hemoglobin biyosentezine etkisi
Kurşun tarafından bloke edilen enzimler. ALA, delta-aminolevülinik
asit
*
Kaynak: Türk Farmakoloji Derneği Farmakoloji Ders Kitabı, Gazi Kitabevi 2000 Ankara
♦Kurş
Kurşuna maruziyetin biyolojik
♦Kurş
Kurşunun karsinojenik etkileri:
etkileri:
IARC tarafı
tarafından 2B grubuna
alı
tır. Deney hayvanları
alınmış
nmışt
hayvanlarında
kesin karsinojen (Renal
karsinomalar)
karsinomalar) olduğ
olduğu halde
insanlar için yeterli delil yoktur.
yoktur.
izlenmesi:
izlenmesi:
-Kanda kurş
kurşun düzeyi
-İdrar kurş
kurşun düzeyi
-Dokularda kurş
kurşun düzeyi (Diş
Diş, saç
saç gibi)
gibi)
-Kanda ALAALA-D aktivitesi
-İdrarda ALAALA-D aktivitesi,
aktivitesi, koproporfirin
miktarı
miktarı
-Eritrositte protoporfirin miktarı
miktarı
-Hematolojik araş
araştırmalar
CİVA
♦Civa normal sıcaklı
caklıkta sıvı olan tek
metaldir.
metaldir. Oda ısısında kolayca
buharlaş
buharlaşabilir.
abilir.
♦Civa yer kabuğ
kabuğunda bulunan temel
elementlerden biridir.
biridir. Doğ
Doğal dağı
dağıllımla
sürekli serbest hale geç
geçtiğ
tiği için insan
dahil tüm canlı
canlılarda iz halinde bulunur.
bulunur.
♦Maden yatakları
yataklarından
Volkanik aktivitelerden
Fosil kaynaklı
kaynaklı katı
katı ve sıvı
yakı
yakıtları
tların yakı
yakılması
lmasıyla yılda 20 000
ton civanı
civanın çevreye yayı
yayıldığı
ldığı tahmin
edilmektedir.
edilmektedir.
7
♦Metalik civa,
civa, anorganik ve organik civa
bileş
bileşikleri en az 80 endü
endüstri yerinde
300’
300’den fazla değ
değişik şekilde
kullanı
kullanılmaktadı
lmaktadır:
-Kloralkali ve kağı
t endü
kağıt
endüstrisi
-Elektrik cihazları
cihazları
-Boyalar
-Fungusit
-Amalgam yapı
yapımı
-Tıpta antiseptik,
antiseptik, diü
diüretikve antisifilitik vb.
Kronik maruziyet sıklı
klıkla merkü
merkürializm
olarak tanı
tanımlanı
mlanır. Tremor, tiroid
büyümesi,
mesi, taş
taşikardi,
ikardi, düzensiz nabı
nabız,
gingivitis geliş
gelişir.
ir. Motor hareketlerin
koordinasyon bozukluğ
bozukluğu, davranış
davranış
bozukluğ
bozukluğu, sinirlilik hali,
hali, hafı
hafıza kaybı
kaybı,
depresyon ve delirium merkezi sinir
sisteminin etkilenmesi ile geliş
gelişen
nöropsikiatrik etkilerdir.
etkilerdir.
Organik civa (Metil civa)
civa) civanı
civanın en
toksik formudur.
formudur. Özellikle beyinin
serebral korteksini ve serebellumunu
etkiler.
etkiler. Ağız
ğız, dudak ve
ekstremitelerde uyuş
uyuşukluk,
ukluk, ataksiler,
ataksiler,
yorgunluk hali,
hali, konsantrasyon
bozukluğ
bozukluğu, işitme ve görme kayı
kayıpları
pları,
tremorlar geliş
gelişir.
ir.
♦civanı
civanın toksik etkisi kimyasal bileş
bileşimine
göre değ
değişir.
Genel olarak civa baş
başlıca sinir sistemini
ve böbrekleri etkiler.
etkiler.
Metalik civa buharları
buharlarına akut maruziyet
fatal olabilen korrozif bronş
bronşit ve
pnö
pnömoniye neden olabilir.
olabilir. İyileş
yileşmeden
sonra uzun süreli etkiler geliş
gelişebilir.
ebilir.
Santral sinir sistemi etkilenerek tremor,
aşır
şırı sinirlilik ve duyarlı
duyarlık hali,
hali,
unutkanlı
unutkanlık gibi davranış
davranış bozuklukları
bozuklukları
gözlenen klinik belirtilerdir.
belirtilerdir.
civa tuzları
tuzları 1 gr gibi küçük
üçük dozlarda
dahi fatal olabilen toksik ve korrozif
maddelerdir.
maddelerdir. Bu tuzları
tuzların ağız
ğız yoluyla
alı
alımı, abdominal kramplara,
kramplara, kanlı
kanlı diyare,
diyare,
gastrointestinal kanalda ülserasyon ve
nekroza neden olur.
m kollapsı
olur. Şok,
ok, dolaşı
dolaşım
kollapsı
ve ölümle sonuç
sonuçlanabilir.
lanabilir. Eğer iyileş
iyileşme
olmuş
olmuşsa proksimal tubullerde hasar
nedeniyle renal hasar oluş
oluşabilir.
abilir.
civa tuzları
tuzlarına kronik maruziyet
otoimmü
otoimmün hastalı
hastalıklara da (Glomerü
Glomerüler
nefrit)
nefrit) neden olabilir.
olabilir.
♦ Çevrede civanı
civanın metilasyonu ve
biyokonsantrasyonu:
biyokonsantrasyonu:
Anorganik civa bileş
bileşikleri genellikle
besin zincirinde birikmez.
birikmez. civanı
civanın
metilasyonu akarsu ve denizlerde
bakteriyel sentezle oluş
oluşur
(Biyometilasyon)
Biyometilasyon).
Mikroorganizmalardan çevreye verilen
metil civa hızla diffü
diffüzlenerek besin
zincirine girer (Biyokonsantrasyon)
Biyokonsantrasyon).
8
KADMİYUM
Metil civa → akuatik bitkiler →
algler → ilkel hayvanlar → balı
balıklar
ve kabuklu deniz hayvanları
hayvanları → insan
Metil civanı
civanın balı
balık dokusundaki
biyokonsantrasyon faktö
faktörü, suya göre
10 000000-100 000 arası
arasında değ
değişir.
ir.
♦Kadmiyum için modern toksik metal
denilir.
denilir.
♦Kadmiyum doğ
doğada baş
başta çinko olmak
üzere çeşitli mineral filizlerinde
bulunan ve endü
endüstride yoğ
yoğun kullanı
kullanımı
olan bir metaldir.
metaldir.
♦Maruziyet baş
başlıca oral ve inhalasyon yolu
♦Endü
Endüstride;
stride;
-Elektrolizle kaplama ve
galvanizleme proseslerinde
(Antikorrozif)
Antikorrozif)
-Boya pigmenti ve plastiklerde
-NikelNikel-kadmiyum pillerinde
-Seramik ve cam yapı
yapımında vb.
ile olur.
olur.
Çeşitli tip et, balı
balık ve meyvalar 1-50 µg/kg
Cd içerebilir.
erebilir.
Tahı
Tahıllarda 150 µg/kg’
g/kg’a çıkabilir.
kabilir.
Midye,
,
istiridye
gibi
kabuklu
deniz hayvan
Midye
ları
larında 100100-1000 µg/kg’
g/kg’a kadar birikebilir.
birikebilir.
İnhalasyonla alı
alınan kadmiyumun da %30’
%30’u
absorbe olabilir.
olabilir.
Sigara önemli bir Cd kaynağı
dır. Bir adet
kaynağıd
sigara 1-2 µg Cd içerir.
erir.
♦Ağız
ğız yoluyla akut zehirlenme nadirdir.
nadirdir.
♦İnhalasyonla akut maruziyet pnö
pnömoni ve
pulmoner ödeme
deme neden olur. 5 mg/m3 havanı
havanın 8
saat solunması
solunması ölüme neden olur.
olur.
♦İnhalasyonla kronik maruziyet kronik bronş
bronşit,
it,
fibrozis ve amfizem geliş
gelişimine neden olur.
olur.
♦Gerek akut gerekse kronik maruziyetlerde
kadmiyum böbrek tübüllerinde (metallotionein
sentezini arttı
arttırır ve CdCd-MT kopleksi halinde)
halinde)
birikir.
birikir.
♦100100-300 µg/g Cd böbrek yükü, böbrek
tübülleri hücrelerinde hasara neden olur.
olur.
♦Kadmiyum,
Kadmiyum, kalsiyum fosfat ve Vitamin D
metabolizması
metabolizmasını bozarak kemikler üzerine
de etkili olabilmektedir.
olabilmektedir. Maruz kiş
kişilerde
osteoporoz veya osteomalasia geliş
gelişir.
ir.
Örnek:
rnek: 1946’
1946’da Japonya’
Japonya’da “itaiitai-itai”
itai”
hastalığı
hastalığı adı
adı verilen epidemik bir olay
9
♦Karsinojenik etkisi:
etkisi: Epidemiyolojik
çalış
malar kadmiyum oksit toz ve
alışmalar
buharları
buharlarına maruz kalan işçilerde
solunum yolu kanserlerini arttı
arttıdığın
ığını
göstermektedir.
stermektedir. IARC’
IARC’ın sınıflaması
flamasında
Grup 1’de (İnsanda karsinojenik
etkili
etkililler) bulunmaktadı
bulunmaktadır.
KROM
♦Endü
Endüstride;
stride;
-Kromla kaplama (Korozyona karşı
karşı))
-Boya endü
endüstrisinde
-Deri ve tekstil endü
endüstrisnde vb.
kullanı
kullanılır.
♦Maruziyet baş
başlıca deri ile temas sonucu ve
Cr2 -
Cr6
♦Krom,
oksidasyon
Krom, doğ
doğada
basamakları
basamaklarında bulunur.
bulunur. Ancak Cr3 ve
Cr6 formları
formları biyolojik olarak
önemlidirler.
nemlidirler. En toksik olanı
olanı
hekzavalan (Kromat)
Kromat) formudur.
formudur.
♦Hekzavalan formu akciğ
akciğerler gibi
çeşitli doku tiplerinin hücre
memranları
memranlarından kolayca geç
geçebilir ve
hücre içinde Cr3’e indirgenir.
indirgenir.
NİKEL
♦Sertliğ
Sertliği ve korozyona dayanı
dayanıklı
klılığı
nedeniyle birç
mının yapı
birçok metal alaşı
alaşım
yapısına
girer.
girer.
♦Çelik üretimi,
retimi, elektrolizle kaplama,
kaplama, alkali
pil,
pil, boya ve elektronik üretimi gibi daha
pek çok alanda kullanı
kullanılır.
♦Nikelin ağı
z yoluyla alı
ağız
alınması
nması, kontamine
olmuş
olmuş besinler aracı
aracılığı ile olur.
♦Bir adet sigara 1-3 µg Ni içerir.
erir.
krom içeren toz ve buharları
buharların inhalasyonu ile
olmaktadı
olmaktadır.
Endü
Endüstride kroma dermal maruziyet
kontakt dermatite neden olur.
olur.
Hekzavalan krom deri ve burun mukoz
memranları
memranlarına şiddetli korroziftir (Krom
ülserleri ve burun delinmesi).
delinmesi).
Krom tozları
tozları farenjit ve bronş
bronşite
ite de neden
olur.
olur.
♦Hekzavalan kromun akciğ
akciğer kanserleri ile
iliş
ilişkisi olduğ
olduğu gö
gösterilmiş
sterilmiştir. IARC’
IARC’ın insan
karsinojenleri (Grup 1)grubundadı
1)grubundadır.
♦Nikelin baş
başlıca maruziyet,
maruziyet, toz ve
buharları
buharlarının solunması
solunması ile olur.
olur.
♦Nikele maruziyetin oluş
oluşturabileceğ
turabileceği
baş
başlıca sağ
sağlık riski solunum sistemi
kanserleridir
kanserleridir.. Burun ve akciğ
akciğer
kanserleri en sık rastlanı
rastlanılanlardı
lanlardır.
10
♦30 ppm nikel karbonile
karbonile 30 dak maruziyet
fatal olabilmektedir.
olabilmektedir. Baş
Başlangı
langıç
semptomları
semptomları; baş
başağrısı, yorgunluk,
yorgunluk, halsizlik,
halsizlik,
bulantı
bulantı ve kusmadı
kusmadır. 1212-36 saat içersinde,
ersinde,
soluma zorluğ
zorluğu, göğüs ağrısı oluş
oluşur.
ur.
Solunumun bozulması
bozulmasını pnö
pnömoni izler.
izler.
♦Nikele maruziyetin birdiğ
birdiğer önemli etkisi
de alerjidir. Astı
Astım, ürtiker, eritem,
eritem,
kontakt dermatit oluş
oluşturabilir.
Ağır
ğır Metallerin TLV (Kabul edilebilir
eşik) Değ
Değerleri
Kurşun
Cıva
Arsenik
Kadmiyum
Krom
Nikel
TLV (mg/m3)
Türkiye
USA
0,15
0,05
0,15
(elementel) (tetrametil)
0,075
0,025
0,01
(anorganik) (alkil cıva)
0,5
0,1
0,05
(arsin)
0,1
0,01
Yok
0,5
0,05
(metal ve
(Cr+6)
+3
Cr )
Yok
1
0,12
(metal ve
(nikel
bileşikleri)
karbonil)
11