gerçek zamanlı izleme sistemleri

Transkript

T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
GERÇEK ZAMANLI İZLEME SİSTEMLERİ:
MERİÇ-ERGENE ÖRNEK ÇALIŞMASI
-UZMANLIK TEZİ-
HAZIRLAYAN: ŞÜKRAN DENİZ
ANKARA-2014
i
T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
GERÇEK ZAMANLI İZLEME SİSTEMLERİ:
MERİÇ-ERGENE ÖRNEK ÇALIŞMASI
-UZMANLIK TEZİ-
HAZIRLAYAN: ŞÜKRAN DENİZ
TEZ DANIŞMANI:
BİLAL DİKMEN
İZLEME VE SU BİLGİ SİSTEMİ DAİRE BAŞKANI
ANKARA-2014
ii
iii
ÖNSÖZ
Uzmanlık tezimi hazırlama sürecinde maddi ve manevi desteklerini hiç eksik
etmeyen aileme, çalışmalarımı yönlendirmemde yardımcı olan, araştırmalarımda
bana yol gösteren tüm amirlerim ve mesai arkadaşlarıma, yardımlarını ve sabrını
benden esirgemeyen, desteğini her zaman hissettiğim eşim Tayfun DENİZ’e çok
teşekkür ederim.
Şükran DENİZ
Uzman Yardımcısı
Ağustos 2014
iv
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ....................................................................................................................... iv
KISALTMALAR .................................................................................................... viii
ÇİZELGE LİSTESİ .................................................................................................. ix
ŞEKİL LİSTESİ ......................................................................................................... x
ÖZET........................................................................................................................ xiii
ABSTRACT ............................................................................................................. xiv
YÖNETİCİ ÖZETİ .................................................................................................. xv
1.GİRİŞ ....................................................................................................................... 1
2.İZLEME ................................................................................................................... 3
3.GERÇEK ZAMANLI İZLEME ............................................................................ 7
3.1. Gerçek Zamanlı İzleme İstasyonları Kurulum Aşamaları ............... 12
3.2. Havza Bazında Gerçek Zamanlı İzleme .............................................. 18
3.3. Gerçek Zamanlı İzlemenin Türkiye’deki Mevcut Durumu .............. 19
3.4. Gerçek Zamanlı İzlemenin Standardizasyonu ................................... 21
3.5. Gerçek Zamanlı İzlemenin Dünya’daki Örnekleri ............................ 26
4.MERİÇ-ERGENE
HAVZASI
VE
GERÇEK
ZAMANLI
İZLEME
SİSTEMLERİNİN HAVZADA İNCELENMESİ .............................................. 48
4.1.Meriç-Ergene Havzası .................................................................................. 48
4.1.1. Coğrafi Konum ve Genel Özellikler ............................................ 48
4.1.2. Yağış ve Akış Özellikleri............................................................ 50
4.1.3. Arazi Kullanımı .......................................................................... 51
4.1.4. Demografik, Ekonomik ve Sosyal Yapı.................................... 53
4.1.5. Sanayi .......................................................................................... 55
4.1.6. Su Kaynakları ............................................................................. 58
4.2. Gerçek Zamanlı İzleme Sistemlerinin Meriç-Ergene Havzası Örneği
Üzerinde İncelenmesi ............................................................................ 60
4.2.1. Numune Alma Hattı ve Pompası ............................................... 61
4.2.2. Cihazlar ......................................................................................... 65
4.2.3. Cihazlarda Kalibrasyon ve Doğrulama .................................... 76
v
4.2.4. Veri Takip Sistemi ve Veri İzleme Yazılımı ............................. 80
4.2.5. Maliyet Analizi............................................................................. 84
5. BULGULAR ......................................................................................................... 87
6. DEĞERLENDİRMELER ................................................................................. 105
7. SONUÇLAR VE ÖNERİLER ......................................................................... 110
KAYNAKLAR ....................................................................................................... 114
EKLER .................................................................................................................... 119
Ek 1a. Meriç-Ergene Havzasına Kurulan İzleme İstasyonu Dış Görünümü 119
Ek 1b. Meriç-Ergene Havzasına Kurulan İzleme İstasyonu Dış Görünümü120
Ek 2a.Meriç-Ergene Havzasına Kurulan İzleme İstasyonunu İç Görünümü
(Kuru Bölüm) ............................................................................................... 121
Ek 2b.Meriç-Ergene Havzasına Kurulan İzleme İstasyonunu İç Görünümü
(Kuru Bölüm) ............................................................................................... 122
Ek 3. Meriç-Ergene Havzasına Kurulan İzleme İstasyonunu İç Görünümü
(Islak Bölüm) ................................................................................................ 171
Ek 4a. Yulaflı İstasyonuna ait 15-21.05.2014 tarihleri arasında bir haftalık
(3’er saat aralarla) ölçüm verileri sonucu .................................................... 124
Ek 4b. İnanlı İstasyonuna ait 15-21.05.2014 tarihleri arasında bir haftalık
Ek 4c. Aksa İstasyonuna ait 15-21.05.2014 tarihleri arasında bir haftalık
Ek 4d. Evrensekiz İstasyonuna ait
15-21.05.2014 tarihleri arasında bir
haftalık (3’er saat aralarla) ölçüm verileri sonucu ....................................... 131
Ek 4e. Yenicegörüce İstasyonuna ait 15-21.05.2014 tarihleri arasında bir
haftalık (3’er saat aralarla) ölçüm verileri sonucu ....................................... 133
Ek 5. Gözetimsel İzleme noktalarında izlenmesi gerekli parametreler ve
sıklıkları ........................................................................................................ 136
Ek 6. Gerçek zamanlı olarak izlenebilen parametreler, birimleri, metotlar ve
uygulama sahası ........................................................................................... 159
Ek 7. Gerçek zamanlı ölçüm sistemleri ile ölçülebilen parametreler, ölçüm
aralığı, yaklaşık maliyeti ve cihaz ................................................................ 164
vi
Ek 8. Gerçek zamanlı izlenebilen parametreler, ölçüm metodu ve metodun
tercih sebebi .................................................................................................. 170
ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................ 184
vii
KISALTMALAR
AC
Alternatif Akım
ASTM
Amerikan Analiz ve Malzeme Kurumu
DIN
Almanya standartlar Enstitüsü
DSL
Sayısal Abone Hattı
DVR
Dijital Video Kaydedici
EPA
Çevre Koruma Ajansı
GSM
Mobil İletişim İçin küresel Sistem
ISO
Uluslar arası Standartlar Teşkilatı
JIS
Japonya Endüstriyel Standartları
LED
Işık Yayan Diyot
NDIR
Dağılmayan Kızılötesi Absorbans
OSB
Organize Sanayi Bölgesi
PLC
Programlanılabilir Mantıksal Denetleyici
PP
Polipropilen
PVDF
Polivinilidenflorit
SAC
Spektral Absorpsiyon Katsayısı
SÇD
Su Çerçeve Direktifi
SM
Standart Metot
SMS
Kısa Mesaj Hizmeti
SQL
Yapılandırılmış Sorgu Dili
SRM
Standart Referans Malzeme
TDS
Toplam Çözünmüş Katı
UV
Morötesi Işınım
WQMSIL
Göllerde Su Kalitesi İzleme Sistemleri
YSKYY
Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği
viii
ÇİZELGE LİSTESİ
Çizelge 2.1.Gıda Ürünleri İmalatından kaynaklı baskılar için izlenmesi gereken
parametreler ............................................................................................ 5
Çizelge 3.1. İzleme kabininin minumum, optimum ve maksimum koşullarda
boyutları ................................................................................................ 23
Çizelge 3.2.Su kategorisine göre izlenmesi gereken ilave parametreler ................... 25
Çizelge 3.3.Multiparametre sondasının doğruluk ve hassasiyeti ............................... 30
Çizelge 4.1.Havza genel karakteristik değerleri ........................................................ 48
Çizelge 4.2.Meriç-Ergene Havzası’nda arazi kullanımı ............................................ 52
Çizelge 4.3.Ergene – Meriç Havzası’nda üretim yapan toplam endüstri sayıları ...... 56
Çizelge 4.4.Meriç-Ergene Havzasına kurulmuş olan Gerçek Zamanlı İzleme
İstasyonlarının bulunduğu Mevki ve kodları ....................................... 60
Çizelge 4.5.9 Temmuz 2014 tarihinde istasyonlardan ve laboratuardan alınan ölçüm
sonuçları ................................................................................................ 79
Çizelge 4.6.Kabin içi, kabin dışı, kabin yapısı ve merkezi izleme odası için gerekli
harcama kalemlerine ait birim fiyat tutarı ............................................. 84
Çizelge 4.7.İşletme maliyeti için gerekli masraf kalemleri ve yıllık tutarı ................ 86
Çizelge
6.1.Meriç-Ergene
Havzasında
yer
alan
gerçek
zamanlı
ölçüm
istasyonlarından 15-21.05.2014 tarihlerinde alınan TOK, iletkenlik,
ÇO, pH, sıcaklık ve renk parametrelerinin ortalama değerleri ......... 105
ix
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil 3.1.Sabit sistem .................................................................................................. 8
Şekil 3.2.Dubalı sistem ............................................................................................... 9
Şekil 3.3.Dalgıç sistem .............................................................................................. 10
Şekil 3.4. Gerçek zamanlı izleme sistemleri ile ilgili sistem akış diyagramı ........... 11
Şekil 3.5.Merkezi İzleme Odası şematik gösterimi ................................................... 15
Şekil 3.6.Toplantı odası temsili fotoğrafı .................................................................. 16
Şekil 3.7.Merkezi İzleme Odasının toplantı odasına ait şematik gösterimi ............... 16
Şekil 3.8.Liming Havzasında kurulan gerçek zamanlı istasyonların şematik gösterimi
.................................................................................................................................... 27
Şekil 3.9.Belirli tarihlerde alınan KOİ ölçüm sonuçları ............................................ 28
Şekil 3.10.İstasyonlardan sinyal aktarım şeması ....................................................... 29
Şekil 3.11.Nanwan Bay’da gerçek zamanlı denizsuyu kalitesi izleme sisteminin
şematik gösterimi .................................................................................... 31
Şekil 3.12.Nanwan Bay mercan kayalığı ekosisteminde çözünmüş oksijen
konsantrasyonu ile pH arasındaki ilişkiyi gösteren grafik ...................... 32
Şekil 3.13.Çözünmüş oksijen ve sıcaklık değerlerinin Eylül 2009’dan itibaren
derinlik ile değişim grafiği ........................................................................... 33
Şekil 3.14.03 Haziran 2011 tarihinde soğuk suyun yüzeye doğru akışı boyunca,
sıcaklık, pH, tuzluluk, çözünmüş oksijenin etkisi .............................. 34
Şekil 3.15.Fitoplankton patlamaları için erken uyarı, tahmin ve gerçek zamanlı
gözlem istasyonu ............................................................................ 36
Şekil 3.16.Evrotas Nehri Havzası ve gerçek zamanlı izleme istasyonları ............... 38
Şekil 3.17.Evrotas Nehri’ne kurulan istasyonlardaki ekipmanlardan bazıları .......... 39
Şekil 3.18.Skoura istasyonunu sıcaklığa karşı çözünmüş oksijen grafiği ................... 40
Şekil 3.19.Neuse Haliç İzleme ve Araştırma Programı kapsamında belirlenen
istasyonların haritada gösterimi .............................................................. 42
Şekil 3.20.Neuse halicinde gerçek zamanlı izleme prosesinin akım şeması ............. 43
Şekil 3.21.Ekipmanların yer aldığı gerçek zamanlı izleme sistemleri platformu ...... 44
Şekil 3.22.Çözünmüş oksijen ve tuzluluğun günlere göre değişim profili ................ 45
x
Şekil 4.1.Meriç-Ergene Havzası genel durum haritası ............................................. 49
Şekil 4.2.Meriç-Ergene Havzası’nda arazi kullanımı ............................................... 53
Şekil 4.3.Trakya Bölgesinin illere göre nüfus dağılımı ............................................. 54
Şekil 4.4.Meriç-Ergene Havzası’nda yer alan il ve ilçelerin nüfus yoğunlukları ...... 55
Şekil 4.5.Meriç-Ergene Havzası’nda illere göre sanayi dağılımı .............................. 56
Şekil 4.6.Meriç-Ergene Havzası’nda sanayi tesislerinin sektörel dağılımı ............... 57
Şekil 4.7.Meriç-Ergene Havzası’nda yer alan sanayi tesislerin dağılımı .................. 58
Şekil 4.8.Ergene Nehri ve kolları ............................................................................... 59
Şekil 4.9.Meriç-Ergene Havzasına kurulan Gerçek Zamanlı Ölçüm İstasyonlarının
haritada gösterimi ...................................................................................... 61
Şekil 4.10.Dalgıç pompa örneği................................................................................. 62
Şekil 4.11.Dalgıç pompanın şematik gösterimi ......................................................... 63
Şekil 4.12.Yulaflı Mevki istasyonu ve numune pompası .......................................... 64
Şekil 4.13.Yulaflı Mevki numune pompası ............................................................... 64
Şekil 4.14.Yenicegörüce Mevki numune haznesi ...................................................... 65
Şekil 4.15.pH probu ................................................................................................... 67
Şekil 4.16.Elektriksel iletkenlik ölçüm sensörü şematik gösterimi ........................... 68
Şekil 4.17. Elektriksel iletkenlik probu...................................................................... 69
Şekil 4.18.Renk ölçümünün şematik gösterimi ......................................................... 70
Şekil 4.19.Çözünmüş oksijen probu .......................................................................... 72
Şekil
4.20.Meriç-Ergene
Havzasında
bulunan
sıcaklık,
pH,
çözünmüş
oksijen,iletkenlik, renk parametrelerine ait analizör ............................. 73
Şekil 4.21.Toplam organik karbon ölçüm prensibinin şematik gösterimi ................. 75
Şekil 4.22.Meriç-Ergene havzasında bulunan toplam organik karbon analizörü ...... 76
Şekil 4.23.Veri takibi şematik gösterimi ................................................................... 81
Şekil 4.24.Sistem diyagramının şematik gösterimi ................................................... 83
Şekil 4.25.Yazılımının web sayfası görüntüsü .......................................................... 84
Şekil 5.1.MENGZI001 kodlu ölçüm istasyonu haftalık ÇO, pH ve sıcaklık grafi .... 87
Şekil 5.2.MENGZI001 kodlu ölçüm istasyonu iletkenlik grafiği .............................. 87
Şekil 5.3.MENGZI001 kodlu ölçüm istasyonu haftalık TOK grafiği ....................... 88
Şekil 5.4.MENGZI002 kodlu ölçüm istasyonu haftalık ÇO, pH ve sıcaklık grafi .... 88
Şekil 5.5.MENGZI002 kodlu ölçüm istasyonu iletkenlik grafiği ............................. 89
xi
Şekil 5.7.MENGZI003 kodlu ölçüm istasyonu haftalık ÇO, pH ve sıcaklık grafiği . 89
Şekil 5.8.MENGZI003 kodlu ölçüm istasyonu iletkenlik grafiği .............................. 90
Şekil 5.10.MENGZI004 kodlu ölçüm istasyonu haftalık ÇO, pH ve sıcaklık grafiği 90
Şekil 5.11.MENGZI004 kodlu ölçüm istasyonu iletkenlik grafiği ............................ 91
Şekil 5.12.MENGZI004 kodlu ölçüm istasyonu haftalık TOK grafiği ..................... 91
Şekil 5.13.MENGZI004 kodlu ölçüm istasyonu üç dalga boyunda (525, 436,620 nm
dalga boylarında) haftalık renk grafiği .................................................... 91
Şekil 5.14.MENGZI005 kodlu ölçüm istasyonu haftalık ÇO, pH ve sıcaklık grafiği 92
Şekil 5.15.MENGZI005 kodlu ölçüm istasyonu iletkenlik grafiği ............................ 92
Şekil 5.16.MENGZI005 kodlu ölçüm istasyonu haftalık TOK grafiği ..................... 92
Şekil 5.17.MENGZI005 kodlu ölçüm istasyonu üç dalga boyunda (525, 436,620 nm
dalga boylarında) haftalık renk grafiği ..................................................................... 93
Şekil 5.18.MENGZI001 istasyonu sıcaklık ve iletkenlik parametrelerinin günlük
değişimi ..................................................................................................... 95
Şekil 5.19. MENGZI001 istasyonu TOK parametresi günlük değişimi ................... 96
değişimi ................................................................................................... 97
Şekil 5.21. MENGZI002 istasyonu TOK parametresi günlük değişimi .................... 98
değişimi ................................................................................................... 99
Şekil 5.23. MENGZI003 istasyonu TOK parametresi günlük değişimi .................. 100
değişimi ................................................................................................. 101
değişimi ................................................................................................. 103
xii
ÖZET
Bu tez gerçek zamanlı izleme sistemlerini tanıtmak ve Meriç-Ergene Havzasına
kurulan 5 adet gerçek zamanlı izleme istasyonları ile ilgili bilgi vermek amacıyla
hazırlanmıştır.
Bu çalışma kapsamında, gerçek zamanlı izleme sistemleri hakkında genel bilgiler,
sistemlerin kurulum aşamaları, ölçüm parametreleri, ölçüm metotları, ölçüm aralığı
ve sistemlerin yaklaşık maliyeti detaylı bir şekilde açıklanmıştır. Ayrıca, merkezi
izleme odası tasarımı için fiziki altyapı ve teknik altyapı gerekliliklerine
değinilmiştir. Ülkemizde gerçek zamanlı izleme sistemlerinin kısa tarihçesi ve
yurtdışından uygulama örnekleri verilmiştir. Bununla birlikte, ölçüm cihazları,
verilerin toplanması, depolanması ve merkeze aktarılması ile ilgili bir takım standart
özellikler de bu çalışmada ele alınmıştır.
Meriç-Ergene Havzasındaki 5 adet gerçek zamanlı ölçüm istasyonu örnek çalışma
olarak ele alınmış, istasyonlarla ilgili numune alma hattı ve pompası, ölçüm
cihazları, veri yazılımı ve cihaz kalibrasyonları anlatılmıştır. Ayrıca istasyonlarda
doğrulama yapılması amacıyla istasyon ölçüm sonuçları, akredite laboratuvar ölçüm
sonuçları ile karşılaştırılmıştır. TOK parametresi için maksimum sapma değeri %20
(Yenice-Görüce İstasyonu), renk parametresi için maksimum sapma değeri % 11
(Evrensekiz İstasyonu) olarak bulunmuştur. Diğer pH, sıcaklık, elektriksel iletkenlik,
çözünmüş oksijen parametreleri portatif ölçüm cihazı ile yerinde ölçümü yapılmış ve
istasyonda ölçülen değer ile yaklaşık aynı olduğu bulunmuştur. Kurulan veri yazılımı
aracılığıyla, bir haftalık beş istasyondan elde edilen ölçüm sonuçları raporlandırılmış
ve grafiğe aktarılarak yorumlanmıştır. En yüksek TOK değeri İnanlı İstasyonunda
(171,9 mg/l), en yüksek elektriksel iletkenlik değeri ve en düşük çözünmüş oksijen
değeri Aksa İstasyonunda (5521 µS/cm, 0,08 mg/l) en yüksek sıcaklık ve pH değeri
Yulaflı İstasyonunda (23,8 oC ve 8,4) olduğu bulunmuştur. Sonuçlar Yüzeysel Su
Kalitesi Yönetim Yönetmeliği’ne göre değerlendirilmiş çözünmüş oksijen ve
iletkenlik parametrelerinden dolayı bütün suların IV. Sınıf su kalitesinde olduğu
görülmüştür.Ayrıca 5 istasyon için günlük sıcaklık, elektriksel iletkenlik ve TOK
parametrelerine ait grafikler alınmış ani deşarjlar tespit edilmiştir. Yulaflı
istasyonunda saat 03.00-06.00 saatleri arasında, İnanlı istasyonunda 00.00-01.00
saatleri arasında, Evrensekiz istasyonunda 03.00, 08.00, 13.00, 18.00 saatlerinde,
Aksa istasyonunda 08.00-15.00 saatleri arasında deşarj olduğu tespit edilmiştir.
Yenicegörüce istasyonunda değerlerde herhangi bir ani değişim görülmemiştir.
Bu çalışmanın, su kalitesini gerçek zamanlı izleyen sistemler ile ilgili ayrıntılı ve
yönlendirici bilgiler içermesi sebebiyle, konuyla ilgilenen kurum ve kuruluşlara yol
gösterici bir rehber olması hedeflenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Gerçek zamanlı izleme, istasyon, su kalitesi, kirlilik, deşarj.
xiii
ABSTRACT
The scope of this thesis is to give information about online monitoring systems and 5
online monitoring stations established in Meriç-Ergene River Basin.
In this study, general information about the online monitoring systems has been
presented and also installation stages, measurement parameters, analysis methods,
measurement ranges and approximate cost of the systems have been explained in
detail. In addition, physical and technical infrastructure requirements for the design
of central monitoring room have been mentioned. Short history about the online
monitoring systems in our country and implementation examples from abroad have
been given. Also, standard features about the measurement devices, collection,
storage and transfer of the data have been handled.
As a case study, 5 online monitoring stations located in Meriç-Ergene river basin
have been handled and sampling line and sampling pump, measurement devices, data
software and calibration process of the devices have been explained. Also the aim of
confirmation, the station measurement results is compared with accredited laboratory
measurements results. The maximum deviation value is determined as 20% for TOC
(Yenicegörüce Station) and as 11% for the color (Evrensekiz Station). For other
parameters like pH, temperature, electrical conductivity, dissolved oxygen,
measurements are conducted in the stations with portable measurement device and it
is seen that the results approximately same as with the results obtained from online
measurement devices.The measurement results obtained from data software for a
period of one week have been reported and commented by the way of graphics. It is
find out that the highest TOC value at Inanlı Station (171,9 mg/l), the highest
electrical conductivity value and the lowest dissolved oxygen at Aksa Station (5521
µS/cm, 0,08 mg/l), the highest temperature and pH values at Yulaflı Station (23,8 oC
ve 8,4). The results are evaluated according to Regulation of Surface Water Quality
Management and according to this evaluation, it is seen that all measurement results
in the stations are classified as IV.level water quality due to dissolved oxygen and
electrical conductivity. Also, for 5 stations, graphics of temperature, electrical
conductivity and TOC are obtained daily and with the aid of these, instant discharges
are detected. At Yulaflı Station between hours of 03.00-06.00, at Inanlı Station
between hours of 00.00-01.00, at Evrensekiz Station at 03.00, 08.00, 13.00, 18.00, at
Aksa Sation between hours of 08.00-15.00, instant discharges are detected. On the
other hand, at Yenicegörüce station, any instant discharges is not seen.
This study is aimed to be a useful guidance document for the related institutions
because it involves detailed and directive information about the online monitoring
systems of water quality.
Key Words: Online monitoring, station, water quality, pollution, discharge.
xiv
YÖNETİCİ ÖZETİ
Su, canlıların yaşamlarını devam ettirmesini sağlayan en büyük materyal olmasının
dışında enerji ve sanayide de önemli bir yere sahiptir. Sanayinin ve nüfusun çok hızlı
artmasıyla beraber su kirliliği artmıştır. Sınırlı temiz su kaynağı ile bu düzenin uzun
süre daha devam etmesi pek olası görülmemektedir. Su kalitesinin iyi bir seviyede
tutulabilmesi önem arz etmektedir. Bunun için öncelikle yapılması gereken iş
kirletici parametrelerin belirlenmesi ve ölçülmesi ile ortaya konulmalıdır. Burada
suyun kalitesinin izlenmesi öne çıkmaktadır. İzleme, herhangi bir su kütlesi
(yüzeysel su ve yer altı suyu) hakkında çeşitli amaçlar ve değerlendirmeler için
ölçme ve veri toplama işlemidir. Ülkemizde gelinen son aşamada izleme, Avrupa su
kaynaklarını ve su çevresini koruyan en önemli Avrupa mevzuatı haline gelen Su
Çerçeve Direktifi (SÇD) Madde 8, Ek 5’e göre yapılmaktadır. SÇD’ye göre
gözetimsel izleme, operasyonel izleme, araştırmacı izleme ve korunan alanların
izlenmesi olmak üzere dört çeşit izleme vardır. SÇD’ye göre izlenmesi gereken
parametreler ve sıklıkları verilmiştir.
Zamanla izlemede daha sık ve uzun süreli verilerin elde edilebilmesi, ani deşarj
tespitinin sağlanarak acil durumlarda müdahale edilebilmesi için teknolojinin de
imkân vermesi ile birlikte gerçek zamanlı izleme sistemleri gündeme gelmiştir.
Gerçek zamanlı izleme, yeryüzünün ve doğal kaynakların incelenmesinde değişik
birçok sistemle, yerinde gerçek zamanlı olarak yapılması ve elde edilen ölçüm
sonuçlarının ilgili birimlere günümüz teknolojisinde var olan iletişim protokolleri
kullanılarak aktarılması işlemidir. Gerçek zamanlı izleme sistemleri ile hangi
parametrelerin izlendiği, ölçüm metodu, ölçüm aralığı, metodun tercih sebebi ve
yaklaşık maliyeti gibi bilgileri içeren ayrıntılı tablo bu tez kapsamında yer
almaktadır. Gerçek zamanlı izleme sistemleri; sabit sistemler, mobil sistemler, yüzer
sistemler ve dalgıç sistemler olmak üzere dört kategoride sınıflandırılmıştır. Bir
yerde gerçek zamanlı ölçüm istasyonu kurulurken şu aşamalar takip edilir:
xv
a) Uygun istasyon yer tespitinin yapılması,
b) İstasyon alt yapısının hazırlanması,
c) İzlenecek parametrelerin belirlenmesi,
d) İzlenecek parametreler için uygun cihaz ve donanımın belirlenmesi,
e) Cihaz ve donanımın kurulması,
f) Sistemin çalıştırılması, cihazların kalibrasyonu ve doğrulamalarının
yapılması,
g) Merkezi İzleme Odası Kurulumu,
h) Saha ile Merkez arasında veri iletişiminin sağlandığının testleri,
i) Personel Eğitimi,
j) Verilerin merkezde değerlendirilerek raporlandırılmasıdır.
Verilen tüm aşamalar bu tez çalışması kapsamında ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır.
Gerçek zamanlı izleme sistemleri Türkiye’de ilk olarak 10.10.2009 tarihli ve 27372
sayılı Resmi Gazete’de yürürlüğe giren “Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Numune
Alma ve Analiz Metotları Tebliği kapsamında 10.000 m3 üzerinde atıksu deşarjı olan
endüstriyel tesislerin atıksu arıtma tesisleri çıkışlarına 2009 yılı itibarı ile kurulmaya
başlanılmıştır. Toplam 154 tesisten 132 tanesinde arıtma sonrası gerçek zamanlı
olarak izlenmektedir.
Belediyeler, içme suyu arıtma tesisi giriş ve çıkışlarına (özellikle çıkışlarına) gerçek
zamanlı izleme sistemleri 2011 yılı itibarı ile kurmuşlardır.
Alıcı ortamlarda gerçek zamanlı olarak ilk izleme 2007 yılında, “Merkezi Gerçek
Zamanlı Nehir İzleme ve Kirlilik Kontrol Sistemi Araştırma Projesi” kapsamında
Yeşilırmak Nehrine 2 adet gerçek zamanlı ölçüm istasyonu kurulmuştur. Orman ve
Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen “Otomatik
Sürekli Ölçüm İstasyonları Projesi” kapsamında, 2013 yılı sonunda Meriç-Ergene
Havzasına 5 adet gerçek zamanlı ölçüm istasyonları kurulmuştur. Ayrıca Su
Yönetimi Genel Müdürlüğü’nün yürüttüğü “Su Kalitesi İzleme Konusunda Kapasite
Geliştirme AB Projesinin Malzeme Temini Bileşeni” kapsamında Büyük Menderes
Havzasına, 2014 yılının ortasında 4 adet gerçek zamanlı ölçüm istasyonu
xvi
kurulmuştur. Söz konusu sistemlerin baskıların yoğun olduğu havzalarda
yaygınlaştırılması hedeflenmektedir.
Bu tür sistemler yaygınlaşmaya başladığı için uygulamada bir takım standartlar
getirilmelidir. Gerçek zamanlı izleme sistemlerinin kabin özellikleri, cihaz
özellikleri, verilerin toplanması, depolanması, merkeze aktarılması ile ilgili standart
özellikler bu çalışma kapsamında ayrıntılı bir şekilde verilmiştir. Ayrıca bu sistemler
maliyetli olduğu için, gerçek zamanlı olarak izlenebilen tüm parametreleri izlemek
yerine tüm istasyonlar için ortak, su kalitesinin en iyi göstergesi olan parametreler
belirlenmiştir. Bu parametrelere ilave olarak her bir su kategorisine göre (nehir, göl,
içme ve kullanma suyu, deniz suyu vs.) izlenmesi gerekli parametreler verilmiştir.
Ayrıca bu çalışma kapsamında Dünya’da yer alan gerçek zamanlı izleme
sistemlerinin örnekleri de incelenmiştir.
Meriç-Ergene Havzasındaki 5 adet gerçek zamanlı ölçüm istasyonu örnek çalışma
olarak ele alınmış, numune alma hattı ve pompası, istasyon içerisinde yer alan
cihazlar (ölçüm metodu, ölçüm aralığı,
çalışma prensibi vs.), cihazlardaki
kalibrasyon ve doğrulama işlemleri, veri takip sistemi ve veri izleme yazılımı
ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır. Meriç-Ergene Havzasına kurulan bir istasyonun
maliyet analizi de yapılmış olup (kurulum maliyeti+işletme maliyeti), bir istasyonun
maliyeti hesaplanmıştır. Bu çalışmada bulgular kısmı oluşturularak, bir hafta süre
için beş istasyondan elde edilen ölçüm sonuçları raporlandırılmış ve grafiğe
aktarılarak yorumlanmıştır. Bu grafiklere ilave olarak günlük parametre grafikleri 5
istasyon için alınmış, kirliliğin temel nedeni olan endüstriyel ani deşarjlar ve günlük
değişimler görülmüştür.
Bu çalışmanın, su kalitesini gerçek zamanlı izleyen sistemler ile ilgili ayrıntılı ve
yönlendirici bilgiler içermesi sebebiyle, konuyla ilgilenen kurum ve kuruluşlara yol
gösterici
bir
rehber
olması
xvii
hedeflenmektedir.
1. GİRİŞ
İnsan yaşamının vazgeçilmez unsurlarından olan su, sınırlı bir kaynaktır. İçme,
kullanma, tarımsal ve endüstriyel amaçlarla kullanılan kısıtlı miktardaki suların
temiz ve kullanıma uygun olması gerekmektedir. Ancak, günümüzde sosyoekonomik
gelişme, endüstriyel büyüme ve su üzerindeki baskıların artması neticesinde, sularda
kirlilik ciddi oranda artmıştır. Kullanılabilir su miktarı giderek azalmaktadır. Dünya
nüfusunun % 40’ını içeren 80 ülke şimdiden su sıkıntısı çekmektedir. Bu nedenle su
kaynaklarının, bilinçli su yönetimiyle çok iyi değerlendirilmesi, alınacak önlemlerle
su kaynaklarında kirliliğin önlenmesi hayati önem taşımaktadır.
Sularda kirletici maddelerin tespitinin yapılabilmesi için, bu maddelerin varlığını
temsil edebilecek parametrelerin sürekli takip edilmesi gereklidir. Laboratuvarda
yapılan ölçümler, su kalitesini etkileyecek durumları çözmek için yavaş kalmakta ve
sadece numunenin alındığı zamanı temsil etmektedir. Halk sağlığı ve ekolojik yaşam
için, meydana gelen kirliliğin hızlı bir şekilde tespit edilmesi gereklidir. Sularda
kirliliği, gerçek zamanlı olarak tespit etmek, bir takım önlemler almak için en hızlı ve
uygun yoldur. Bu yüzden gerçek zamanlı izleme sistemleri ve erken uyarı sistemleri
son zamanlarda giderek artan bir ivme ile Dünya’da kullanılmaya başlanmıştır.
Teknolojinin ilerlemesi ile daha sağlıklı çalışan sistemlere doğru sürekli bir gelişme
görülmektedir. Bu sistemler suların sürekli olarak analizlenmesi ve elde edilen
verilere kolay ulaşılabilmesi sayesinde, suların kontrol altında olmasını ve herhangi
bir olumsuz durumda hızlıca su yönetim politikalarının ortaya konarak önlemlerin
alınması için kullanılmaktadır [28].
Gerçek zamanlı izleme sistemleri Dünya’da uzun süreden beri kullanılmakta; ancak
Ülkemizde yeni olan sistemlerdir. Sürekli gelişen bu sistemlerin ileriki zamanlarda
çok özel parametreler haricinde klasik izlemenin yerini alabileceği öngörülmektedir.
Ülkemizin gelecekte geri kalmaması adına bu sistemleri geliştirebilecek bilgi ve
tecrübeye sahip olabilmesi için, bu sistemlerin kullanılması faydalı olacaktır. Bu
anlamda “Otomatik Sürekli Ölçüm İstasyonlarının Kurulması Projesi” kapsamında
Meriç – Ergene Havzası’nda gerçek zamanlı izlemeye başlanılması çok önemlidir.
1
Havzada kurulan 5 adet gerçek zamanlı ölçüm istasyonu sayesinde, havza 24 saat
boyunca anlık olarak izlenmektedir. Böylece yüzeysel suların kalite açısından
mevcut durumu ortaya konulmakta, ayrıca ani deşarjların tespiti yapılmaktadır. Bu
çalışmadan elde edilen tecrübeler ile diğer havzalarda kurulacak sistemlerin daha iyi
organize edilmesi ve çalışması sağlanacaktır. Bu amaçla gerçek zamanlı su kalitesi
izlemeyle ilgili bir standardizasyonun yapılması ve bunun teknolojinin ilerlemesine
bağlı olarak sürekli güncellenmesi gerekmektedir.
Gerçek zamanlı izleme sistemleri maliyetli olup, kurulacak istasyon sayısı
belirlenirken oldukça titiz çalışılmalıdır. İstasyon yerlerinin seçilmesi, istasyon
tipleri, seçilecek ölçüm cihazları tamamen kullanılacak yere ve izleme amacına göre
seçilmelidir. Tüm bunlar dikkate alınarak hem etkili bir izleme hem de minimum
maliyet ile optimizasyonu yapılmalıdır.
2
2. İZLEME
İzleme, herhangi bir su kütlesi (yüzeysel su ve yeraltı suyu)hakkında çeşitli amaçlar
ve değerlendirmeler için ölçme ve veri toplama işlemidir.
Su kaynaklarının izlenmesi;

Zamana bağlı değişimlerin eğilimini belirlemek,

Modelleme yapmak,

Verilerin istatiksel yöntemlerle sistematik değerlendirilmesi ve uzun dönemli
tahminlerde bulunmak,

Kirliliği karakterize etmek,

Standartlara uyumu denetlemek,

Sağlıklı bir izleme sistemi kurmak,

Kendi kendini kontrol gibi bir çok amaç için yapılmaktadır [3].
Türkiye’de gerek doğrudan suya yönelik, gerekse dolaylı olarak su ile ilgili olan
birçok kamu kurum ve kuruluşu Kanunlar kapsamında kendilerine verilmiş olan
görev ve yetkiler çerçevesinde izleme çalışmaları yürütmektedir. Bu konu ile ilgili
olarak Ülkemizde çıkarılmış birçok mevzuat vardır. Ancak; Ülkemizde gelinen son
aşamada Avrupa su kaynaklarını ve su çevresini koruyan en önemli mevzuat olan Su
Çerçeve Direktifi Madde 8, Ek 5’e göre izleme yapılmaktadır.
Su Çerçeve Direktifine göre izleme,

Su durumunun sınıflandırılması,

Gelecekteki izleme programlarının etkili ve verimli bir şekilde tasarlanması,

Doğal koşullardan ve insani faaliyetlerden kaynaklanan uzun dönemli
değişikliklerin değerlendirilmesi,

Önlemler programının etkinliğinin değerlendirilmesi,

Kaza ile oluşan kirliliğin boyut ve etkilerinin belirlenmesi,

İnterkalibrasyon çalışmalarında kullanılması,
3

Referans koşulların belirlenmesi gibi amaçlarla yapılmaktadır [4].
Su Çerçeve Direktifi’ne göre 4 çeşit izleme türü bulunmaktadır. Bunlar gözetimsel,
operasyonel, araştırmacı ve korunan alan izlemesidir.
Gözetimsel İzleme, yüzeysel sulardaki doğal şartlardan ve insani faaliyetlerden
kaynaklanan uzun dönemli değişikliklerinin değerlendirilmesi maksadıyla yapılan
izlemedir. Gözetimsel izleme noktalarında her bir izleme noktası için en az bir yıllık
süreyle mevsimsel (4 kez) ve aylık periyotlarda biyolojik, hidromorfolojik, genel
fizikokimyasal ve kimyasal parametreler, havzaya deşarj edilen öncelikli maddeler
ve havzaya önemli miktarlarda deşarj edilen diğer kirletici maddeler izlenmektedir.
Gözetimsel izleme kapsamında, izleme sıklıkları ve izlenecek parametreler Ek 5’te
yer almaktadır [12].
Operasyonel izleme baskı ve etkilere göre belirlenen bir izleme çeşididir.
Operasyonel izleme yapılacak su kütleleri belirlenirken, öncelikle havza genelinde
bir su kütlesi üzerinde hangi tip baskıların olduğunun belirlenmesi esastır. Su
Çerçeve Direktifi’ne göre operasyonel izlemede, gözetimsel izlemede yer alan
parametreler izlenmekte olup, ayrıca baskı ve etkilerden kaynaklı kirletici
parametreler de listeye dâhil edilmektedir. Baskıların neden olduğu parametreler ise
baskının türüne göre; Tehlikeli Madde Kirliliğinin Kontrolüne İlişkin Proje
kapsamında Ülkemiz için belirlenmiştir. Örneğin baskı, gıda ürünleri imalatından
kaynaklı ise, Operasyonel izlenen parametrelere ilaveten gıda ürünleri imalatından
kaynaklı Çizelge 2.1’de yer alan parametreler de izlenir [3,32].
4
Çizelge 2.1. Gıda Ürünleri İmalatından kaynaklı baskılar için izlenmesi gereken
parametreler
Endosulfan
Endrin
2,6-Ksilenol
Triklorofenoksi)Etil]-1h-
(EDTA)
4,4'-DDD
İmidazol-1-Karboksamid
Hekzaklorobenzen
Aldrin
Para-Para-DDT
Hekzaklorosiklohekzan
Benzen
Terbutrin
Heptaklor
DDT (Toplam)
Ter-Bütil-4-Metoksifenol
Heptaklor Epoksit
Dieldrin
Diklorometan
N-Propil-N-[2-(2,4,6-
Etilendiamin Tetra Asetik Asit
Triklorometan (Kloroform)
Kuaterner Amonyum Bileşikleri,
Benzil-C12-16-Alkildimetil,
Klorürler
Araştırmacı İzleme gözetimsel ve operasyonel izlemeden farklı olarak, izleme yerleri
ve zamanı net olan bir izleme türü değildir. Normalden farklı bir durum oluşması
durumunda araştırmacı izleme yapılmaktadır. SÇD Ek-5’e göre yüzey sularında
araştırmacı izlemeyi gerektiren özel durumlar [4];

Çevresel hedef değerleri aşan herhangi bir durumda sebebin ne olduğunun
bilinmemesi,

Gözetimsel izlemeye göre SÇD’nin 4. Maddesinde belirlenen hedeflere
ulaşılamayabileceği belirlenen
ve
operasyonel
izlemenin
henüz
tasarlanmadığı su kütlelerinde çevresel hedeflere ulaşamamanın sebeplerinin
kesinleştirilmesi,

Kazaların neden olduğu kirliliğin boyutlarının ve etkilerinin belirlenmesi
olarak özetlenebilir.
5
Korunan Alan İzlemesi, sahip oldukları yüzey suları veya yeraltı suları sebebiyle
veya doğrudan su durumuna bağlı olan habitat ve türlerin korunması amacıyla özel
korumanın gerekli olduğu bütün alanların korunan alanlar olarak belirlenmesi
gerektiği ifade edilmektedir [4].
6
3. GERÇEK ZAMANLI İZLEME
Gerçek Zamanlı İzleme, yeryüzünün ve doğal kaynakların incelenmesinde değişik
birçok sistemle, yerinde gerçek zamanlı olarak yapılması ve bu elde edilen ölçüm
sonuçlarının ilgili birimlere günümüz teknolojisinde var olan iletişim protokolleri
kullanılarak aktarılmasıdır.
Gerçek zamanlı izleme,

Kirliliği hızlı bir şekilde yerinde tespit edilmesi,

Alarm sistemi sayesinde ani deşarjların önüne geçilmesi,

İstenilen her saat diliminde gerçek zamanlı verilere kolayca ulaşılabilmesi,

Çok fazla sayıda istasyonun aynı anda tek bir merkezden izlenebilmesi,

Geçmiş verilere kısa sürede ulaşılabilmesi,

Sistemdeki yazılım sayesinde elde edilen tüm verilerdeki değişimleri istenilen
zaman aralığı için kolayca anlamlı tablo ve grafik verileri haline
dönüştürülebilmesi,

Ölçümün hep aynı cihaz ve yöntemlerle yapılmasından dolayı klasik
izlemede numune almadan analizlerin yapılmasına kadar olan süredeki insan
etkisinin ortadan kaldırılması,

Acil durumlarda müdahale edilebilmesi,

Tedbirler programının vakit geçirilmeden hazırlanarak uygulanmasının
sağlanması gibi birçok amaç için yapılmaktadır.
Alıcı ortamlarda Gerçek Zamanlı İzleme Sistemleri genel olarak kullanım amacına
göre 4 kategoride sınıflandırılmaktadır. Bunlar,
1-Sabit Sistemler
2-Mobil Sistemler
3-Yüzer (Dubalı) Sistemler
7
4-Dalgıç Sistemler
1-Sabit Sistemler: Bu tür sistemler, kabin yapısında sabit bir şekilde olan, arazide
uygun olan her yere kurulabilen sistemlerdir. Bu tür sistemlerde hangi parametreler
izlenecekse, o parametrelere ait cihazlar kabin içerisine monte edilir. İçinde yer
alacak cihazlara göre kabin büyüklüğü belirlenir. İçme suyu arıtma tesisi, atıksu
arıtma tesisi ve akarsular için kullanılması uygundur. Sabit sisteme ait örnek Şekil
3.1’de verilmektedir.
Şekil 3.1. Sabit sistem
2-Mobil Sistemler: Bu tür sistemlerde kabin, hareketli araç vasıtasıyla ölçüm
yapılması uygun görülen yere taşınır. Sistemde bir yerden bir yere taşınma
söz konusu olduğu için, cihazlar kabinden düşmeyecek şekilde monte
edilmelidir. İçme suyu arıtma tesisi, atıksu arıtma tesisi ve akarsular için
kullanılması uygundur; ancak bu tür sistemlerde bir yerde belirli bir süre için
8
ölçüm yapılacaksa kullanılır. Örneğin; Mobil izleme istasyonu ile A nehri
için belirli bir süre zarfı boyunca gerçek zamanlı olarak izleme yapılıp artık
izlemeye gerek kalmadığında, başka bölgedeki B nehrinin uygun olan bir
yerine araçla taşınarak oradan da istenilen süre için gerçek zamanlı olarak
izlenmesi mümkün olabilecektir.
3-Yüzer (Dubalı) Sistemler: Bu tür sistemler su yüzeyinde duran, ağırlıklarla
sabitleştirilmiş sistemlerdir. Bu tip sistemlerde, ölçüm probları su içerisinde belli
seviyede daldırılmış halde bulunmaktadır. Derinliği yüksek olan göl ve kıyı sularında
kullanılabilir. Elektrik kıyıdan yada solar panellerle sağlanabilmektedir. İçerisindeki
modem vasıtası ile merkezle iletişim kurulmaktadır. Yüzer sisteme ait örnek Şekil
3.2’de verilmektedir.
Şekil 3.2. Dubalı Sistem
4- Dalgıç Sistemler: Dalgıç sistemler, cihaz tamamen su içerisinde dalmış
vaziyettedir. Derin olan göllerde ve kıyı sularında kullanılır. Sistem, kıyıdan yada
tekneden bir kontrol ünitesi aracılığı ile kontrol edilir. Bu tarz sistemlerde veri,
sistem hafızasında kayıt edilir. Prob ile ölçülebilen parametreler bu sistemler
aracılığıyla ölçülür [45]. Dalgıç sisteme ait örnek Şekil 3.3’te verilmektedir.
9
Şekil 3.3. Dalgıç sistem
Gerçek zamanlı izleme sistemleri ile ilgili olarak sistemin akış diyagramı Şekil 3.4’te
verilmektedir.
10
Sıcaklık, pH, EC, ÇO,
renk, bulanıklık, AKM,
KOİ, BOİ, TOK, pV, NH4N, TN, NO3-N, NO4-N, oPO4,TP, H2S, F-, Cl-, PAH,
Fenol, Klorofil-a, maviyeşil alg, debi.
Sıcaklık, pH, EC, ÇO, renk,
bulanıklık, AKM, KOİ,
BOİ, TOK, pV, NH4-N, TN,
NO3-N, NO4-N, o-PO4,TP,
H2S, Cl-, debi.
İçme Suyu
H2S, Cl-, PAH, Fenol,
Klorofil-a, mavi-yeşil alg,
debi.
Göl
Nehir
Atıksu
Mobil Sistemler
Klorofil-a, mavi-yeşil alg,
debi.
Deniz
EK 7 Ölçüm Metot belirlenir.
(Konsantrasyona ve cihaza uygun metot seçilir.)
EK 7 Ölçüm Metot belirlenir.
(Konsantrasyona ve cihaza uygun metot seçilir.)
Periyodik İzleme
Klorofil-a, mavi-yeşil alg.
Uzun Dönemli İzleme
Kısa Dönemli İzleme
Dalgıç Sistemler
Sabit Sistemler
Şekil 3.4. Gerçek zamanlı izleme sistemleri ile ilgili akış diyagramı
11
Uzun Dönemli İzleme
Yüzer Sistemler
3.1. Gerçek Zamanlı İzleme İstasyonları Kurulum Aşamaları
Bir yerde gerçek zamanlı ölçüm istasyonları kurulurken genel olarak aşağıda
verilmiş olan hususlar takip edilmelidir.
1- Uygun istasyon yer tespitinin yapılması:
Gerçek zamanlı ölçüm istasyonlarında temel olarak aşağıdaki hususlar dikkate
alınarak yer seçimi yapılmalıdır.
1) Yerin coğrafi ve fiziki konumu(jeolojisi, hidrojeolojisi, demografik yapısı, akım
özellikleri, akarsu boyunca noktasal ve noktasal olmayan kirlilik deşarjları,
akarsuyun üzerindeki bağlama, baraj gibi yapıları vs) iyi bilinmelidir.
2) Erişilebilirliğin kolay olması gerekmektedir.
3) İstasyona gerekli olan enerjinin tedarik edilebilir olması gerekmektedir.
4) İstasyona su temini (temizlik amaçlı) rahatlıkla sağlanmalıdır.
5) İstasyonunun yer seçiminde iletişime imkân tanıyan alt yapı (ADSL, GSM, Uydu)
bağlantısının yapılması gereklidir.
6) İstasyonların kurulacağı yerin mülkiyet durumu araştırılmalıdır (şahıs arazisi,
devlet arazisi vs.).
7) Doğal afetler (taşkın vs.) göz önünde bulundurulmalıdır.
8) Kurulması planlanan gerçek zamanlı ölçüm istasyonunun, kirlilik yükü açısından
o yeri iyi temsil etmesi gerekmektedir. Bunun için membadan başlayıp mansaba
doğru gidilirken kirlilik yükünü tespit etmek için belli mesafelerde gidilerek alan
daraltması yapılır. Böylece nerede kirlilik yoğun ise o noktada istasyonun kurulması
muhtemeldir.
9) İstasyonun kurulması planlanan yerde güvenliğin sağlanması (kamera, çit vs.)
gereklidir.
2- İstasyon alt yapısının hazırlanması:
12
İstasyon yeri ile ilgili olarak seçim yapıldıktan sonra gerekli alt yapı oluşturulmaya
başlanmalıdır. Eğer kabin yapısı şeklinde bir kurulum söz konusu ise, arazi alt yapısı
(su basmanı, beton vs.) hazırlanmalıdır. Gerekli su temini, elektrik, GSM bağlantısı
yapılmalıdır. Eğer su yüzeyinde dubalı bir istasyon yapısı kurulacaksa, su üzerinde
sabit bir şekilde durabilmesi için zemin yapısına uygun sistemle sabitlenmelidir.
Bunun için gerekli elektrik, kıyıdan veya solar paneller vasıtası ile sağlanmalıdır.
Merkez ile haberleşmeyi sağlayacak GPRS bağlantısı yapılmalıdır.
3- İzlenecek parametrelerin belirlenmesi:
Gerçek Zamanlı izleme sistemleri vasıtasıyla hangi parametrelerin izlenmesi
gerekiyorsa
belirlenmelidir.
Ancak
her
parametre
gerçek
zamanlı
olarak
izlenmemekte olup, gerçek zamanlı olarak izlenebilen parametreler, birimi ve hangi
sularda izlendiği Ek 6’da verilmektedir.
4- İzlenecek parametreler için uygun cihaz ve donanımın belirlenmesi:
Gerçek zamanlı olarak hangi parametrelerin izlenmesi gerektiği belirlendikten sonra
gerekli cihaz ve donanımın belirlenmesi gerekmektedir. Bunun için cihazların ölçüm
aralığı, metodu, maliyeti ve donanımları incelenmelidir.
Öncelikle ölçüm
aralığından yola çıkılmalıdır. Nerede gerçek zamanlı olarak izleme yapılacaksa (atık
su, nehir, göl vs.) oradan numune alınarak izlenecek parametreler için ön analiz
yapılmalıdır. Ölçüm sonucuna göre, ölçüm aralığına uygun ölçüm metodu seçilerek
bir cihaz belirlenmelidir. Bu cihaz seçimi için önemli adımdır. Daha sonra maliyet
baz alınarak bütçeye uygun cihaz seçimi yapılır. Parametrelerin donanımları,
metodu, ölçüm aralığı, yaklaşık maliyet bilgileri Ek 7’de yer almaktadır.
Ayrıca seçilen metotları daha detaylı incelemek amacıyla, metodun hangi
durumlarda tercih edilebilir olduğunu açıklayan Ek 8’de verilmektedir.
5- Cihaz ve donanımın kurulumu:
13
Uygun cihaz ve donanım seçildikten sonra belirlenen istasyon noktasına gidilerek
kurulumu yapılmalıdır.
6- Sistemin
çalıştırılması,
cihazların
kalibrasyonu
ve
doğrulamalarının
yapılması:
Cihaz kurulumunun ardından sistem devreye alınarak çalışıp çalışmadığı kontrol
edilir. Kalibrasyonları yapılan cihazlar ile ölçümler alınır. Karşılaştırma yapmak
amacıyla aynı anda alınan numuneler güvenilirliği sağlanmış (akredite yada
yetkilendirilmiş) laboratuvarda analizleri yapılarak karşılaştırma deneyleri yapılır.
7- Merkezi İzleme Odası Kurulumu:
Gerçek Zamanlı Ölçüm İstasyonlarından alınan verilerin aktarıldığı ve veri
değerlendirmelerinin yapıldığı, gerektiğinde ise acil müdahale kararlarının alınarak
önlemler programının hazırlandığı bölümdür.
Bu bölümde Merkezi İzleme Odasını fiziki altyapı ve teknik altyapı olmak üzere iki
kısımda ele alınmış olup, optimum şartlarda tasarım yapılmıştır.
Fiziki Altyapı
Merkezi İzleme Odası; izleme odası ve toplantı salonu şeklinde iki bölümden
oluşmalıdır.
İzleme odası; cihazların ve insanların rahatça çalışabileceği bir alana sahip olmalıdır.
Girişler kartlı/şifreli, giriş kapısı otomasyon sistem cihazlarının rahatlıkla içeri veya
dışarı taşınmasını sağlayabilecek büyüklükte olmalıdır. İstasyonların ve ölçüm
sonuçlarının takip edilebileceği ekranlar bulunmalıdır. Bu birimde çalışacak
insanların uzun süre rahatça çalışmasını sağlayacak imkânlar (masa, sandalye,
havalandırma sistemi, evrak dolabı) bulunmalıdır. Merkezi izleme odasının
haberleşmesi gereken yerlerle iletişim sağlaması için gerekli altyapı (telefon,
14
internet) sağlanmalıdır. İstasyonların anlık kamera görüntülerine istenildiğinde
ulaşılabilmelidir. Herhangi bir acil durumda (yangın, deprem vs.) gerekli sivil
savunma önlemleri (ilkyardım çantası, yangın tüpü vs.) alınmalıdır. İzleme Odasına
ait temsili resim Şekil 3.5’te gösterilmektedir.
Şekil 3.5. Merkezi İzleme Odası şematik gösterimi
Toplantı odası izleme odasının yakınında olmalıdır. Girişler kartlı/şifreli olmalıdır.
Salon giriş kapısında enformasyon sistemi (içeride toplantı olup olmadığını bildiren
bilgi paneli) bulunmalıdır. Salonda toplantı yapılabilmesini sağlayacak altyapı ve
donanım (masa, sandalye, bilgisayar, yansıtıcı, yazıcı, telefon, internet, mikrofon
sistemi, vs.) sağlanmalıdır. Verilere, toplantı odasından da ulaşılabilmelidir.
Herhangi bir acil durumda (yangın, deprem vs.) gerekli sivil savunma önlemleri
(ilkyardım çantası, yangın tüpü vs.) alınmalıdır. Toplantı odasına ait temsili resim
Şekil 3.6 ve 3.7’de yer almaktadır.
15
Şekil 3.6. Toplantı odası temsili fotoğrafı
Şekil 3.7. Merkezi İzleme Odasının toplantı odasına ait şematik gösterimi
16
Teknik Altyapı

İstasyonlardan alınan ölçüm sonuçlarının belli formatta merkezi izleme
odasına aktarılmasını sağlayabilecek bir sistem (internet vs.) olmalıdır.

Alınan veriler üzerinde operatörlerin ve dışarıdan sisteme girebilecek
kişilerin değişiklik yapmasını engelleyecek bir şifreleme sistemi olmalıdır.

Merkezi izleme odasında, gerekli boyutta görüntüleme sistemleri (PDPWall,
LED ekran vs.) olmalıdır.

Merkezi izleme odasına gelen verileri görüntüleyebilecek ve verileri
saklayabilecek belleğe sahip, gerekli donanımlarla donatılmış, kullanılacak
yazılımların yüklendiği bilgisayarların olması gerekmektedir.

Merkezi izleme odasında kesintisiz güç kaynağı olmalıdır.

Merkezi izleme odası teknolojinin gelişmesi ile değişikliğe uğrayabilecek
yeni cihaz, yazılım vb. sistemlere uyumlaştırılabilir ve eklenebilir olmalıdır.

Toplantı odasında kullanılmak üzere projektör ve akıllı tahta cihazlarının
olması gerekmektedir.

Toplantı Odasında kullanılmak üzere mikrofon sistemi ve kayıt sisteminin
olması gerekmektedir.
8- Saha ile Merkez arasında veri iletişiminin sağlandığının testleri:
Merkezi izleme odası kurulumu ve merkezi yazılım yüklendikten sonra
istasyondaki ölçüm cihazlarından, istasyon bilgisayarına veri aktarımı ve istasyon
bilgisayarından merkezi izleme odası bilgisayarlarına veri aktarımının sağlıklı bir
şekilde testleri yapılmalıdır.
9- Personel Eğitimi:
İstasyon içerisinde yer alan ölçüm cihazlarının bakımı, kalibrasyonu ve
kullanımı, bilgisayarlara kurulan yazılım programı hakkında gerekli eğitimler
verilmelidir.
17
10- Verilerin merkezde değerlendirilerek raporlandırılması:
Cihazlardan alınan ölçüm sonuçları istenilen zaman aralıklarında (anlık, 30
dakikalık, günlük, haftalık, aylık) tablolar halinde veya grafik halinde
raporlandırılarak ilgili birime gönderilmelidir.
3.2. Havza Bazında Gerçek Zamanlı İzleme
Herhangi bir havzada su kalitesinin belirlenmesi ve çeşitli amaçlar için kalite
gözlemlerinin yapılması istendiği zaman, yüzlerce kilometre uzunluğunda ve akarsu
boyunca çok çeşitli özelliklerin oluşabileceği bir güzergâhta su numunesinin nereden
alınması gerektiği önemli bir soru olarak ortaya çıkmaktadır. Sistematik bir yaklaşım
önerilmediği takdirde bunun cevabını her planlayıcı ayrı bir şekilde verir. Çünkü
böyle bir sorunun cevabını arayan mühendis veya planlamacının yapacağı iş, havza
haritasını önüne alıp kendince önemli olabilecek noktaları belirlemelidir. Bu önemli
noktalar, kimine göre akarsu kollarının birleştiği, kimine göre önemli deşarjların
yapıldığı, kimine göre de akarsu özelliklerinin değiştiği farklı yerler yada hepsi
olabilir. Bu durum havzada daha önce hiçbir gözlemin yapılmadığı durumda daha
belirgin olmaktadır. İstasyon yeri seçimiyle ilgili olarak elde hiçbir veri bulunmaması
halinde literatürde üç ana tanım getirilerek işe başlanmaktadır.
1-Makrolokasyon, istasyonun kurulması gereken akarsu bölümü,
2-Mikrolokasyon, yapılan deşarjlar ve akarsuyun karışım özellikleri dikkate alınarak
bu bölüme kurulacak istasyonun kesin yeri,
3-Temsili lokasyon, istasyonun kurulacağı yer olan akarsu kesitinde su özelliklerini
en iyi temsil eden noktanın belirlenmesini ifade etmektedir [3].
İstasyon yeri seçiminde, tasarımcının havzayı çok iyi tanıması, jeolojisini,
hidrojeolojisini, demografik yapısını, akım özelliklerini, akarsu boyunca noktasal ve
noktasal olmayan kirlilik deşarjlarını, akarsuyun üzerindeki baraj gibi su yapıları,
18
çeşitli madenleri, sulama programlarını ve buna benzer birçok bilgiye sahip olması
gerekmektedir.
Bu tip sistemler pahalı sistemler olduğu için havza bazında gerçek zamanlı ölçüm
istasyonu kurulurken, havzanın büyüklüğü ve baskılar göz önüne alınarak mümkün
olduğunca az ve havzayı temsil eden istasyon noktaları belirlenmelidir. Havzada yer
alan her bir su kütlesi tipine özgü istasyon kurmak yerine önemli endüstriyel, evsel
ve kentsel deşarjların olduğu karışım noktaları seçilmeli ve bu noktalara gerçek
zamanlı ölçüm istasyonu kurulmalıdır.
3.3. Gerçek Zamanlı İzlemenin Türkiye’deki Mevcut Durumu
Gerçek Zamanlı İzleme sistemleri Türkiye’de ilk olarak 10.10.2009 tarihli ve 27372
sayılı Resmi Gazete’de yürürlüğe giren “Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Numune
Alma ve Analiz Metotları Tebliği kapsamında 10.000 m3 üzerinde atıksu deşarjı olan
endüstriyel tesislerin atıksu arıtma tesisleri çıkışlarına 2009 yılı itibarı ile kurulmaya
başlanılmıştır. Toplam 154 tesisten 132 tanesinde arıtma sonrası gerçek zamanlı
olarak izlenmektedir. Tesis çıkışlarının kontrol ve denetimi, Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu sistemler aracılığıyla pH, elektriksel
iletkenlik, sıcaklık ve çözünmüş oksijen parametreleri izlenmektedir.
Belediyeler, içme suyu arıtma tesisi giriş ve çıkışlarına (özellikle çıkışlarına) gerçek
zamanlı izleme sistemleri kurmuşlardır. Çıkış suyu kalitesinde pH, iletkenlik,
çözünmüş oksijen, debi parametreleri izlenmektedir.
Alıcı ortamlarda gerçek zamanlı olarak ilk izleme, “Merkezi Gerçek Zamanlı Nehir
İzleme ve Kirlilik Kontrol Sistemi Araştırma Projesi” kapsamında olmuştur. Proje
ile 2007 yılında Yeşilırmak Nehrine 2 adet Gerçek Zamanlı İzleme İstasyonu ve
Ankara Üniversitesi Kimya Mühendisliği Bölümü içine Merkezi İzleme Odası
kurulmuştur. Bu istasyonlarda sıcaklık, pH, çözünmüş oksijen, elektriksel iletkenlik,
19
debi, nitrat, amonyak, orta fosfat, toplam organik karbon, klorofil-a, askıda katı
madde, bulanıklık ve klor parametreleri izlenmiştir.
Ülkemizde şu anda, “Otomatik Sürekli Ölçüm İstasyonları Projesi” kapsamında
Meriç-Ergene Havzası gerçek zamanlı olarak izlenmektedir. Proje, Orman ve Su
İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Proje
kapsamında Ergene – Meriç Havzasına 5 adet gerçek zamanlı ölçüm istasyonu ve
DSİ Teknik Araştırma Kalite Kontrol Dairesi Başkanlığına Merkezi İzleme Odası
2013 yılı sonunda kurulmuştur. Ayrıca Bakanlık bünyesindeki bilgisayarlara yazılım
programı da yüklenmiş olup anlık verilere bu program üzerinden erişilebildiği gibi
www.sukalitesiizleme.ormansu.gov.tr
ve
www.gercekzamanli.ormansu.gov.tr
adreslerinden de izlenebilmektedir. Kurulan gerçek zamanlı ölçüm istasyonları
sayesinde, havzada 24 saat boyunca ölçüm yapılmaktadır. İstasyonlarda pH, sıcaklık,
elektriksel iletkenlik, çözünmüş oksijen, toplam organik karbon ile iki istasyonda da
renk parametreleri ölçülmektedir. Kurulan bu istasyonlar, tez çalışması kapsamında
ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır.
Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü’nün yürüttüğü “Su
Kalitesi İzleme Konusunda Kapasite Geliştirme AB Projesi Malzeme Temini
Bileşeni” kapsamında Büyük Menderes Havzasına 4 adet gerçek zamanlı ölçüm
istasyonu kurulmuştur. İstasyonlar yeni kurulmuş olup, istasyonlardan veri aktarımı
Ağustos 2014 tarihinden itibaren başlamıştır. İstasyonlardan pH, sıcaklık, çözünmüş
oksijen, iletkenlik ve toplam organik
karbon
parametreleri anlık olarak
izlenebilmektedir. Anlık izleme sonuçlarına www.sukalitesiizleme.ormansu.gov.tr ve
www.gercekzamanli.ormansu.gov.tr adresinden ulaşılabilmektedir.
Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü’nün gerçek zamanlı
izleme sistemleri ile ilgili olarak yürüttüğü bir diğer projede “Atatürk Baraj Gölü
Koruma, Araştırma ve Geliştirme Projesi’ dir. Bu proje kapsamında Şanlıurfa ve
Adıyaman İllerine 4 adet gerçek zamanlı ölçüm istasyonu kurulacaktır. Proje şuan da
ihale aşamasındadır. Projede diğer projeler gibi su kalitesinin gerçek zamanlı olarak
izlenmesi, kalite üzerine olan etkilerin anında tespiti ve gerekli önlemlerin alınması
hedeflenmektedir. Proje kapsamında pH, sıcaklık, çözünmüş oksijen, elektriksel
20
iletkenlik, bulanıklık, toplam organik karbon parametreleri ayrıca nitel olarak yağ
parametresi anlık olarak izlenecektir.
Gerçek zamanlı ölçüm sistemleri Ülkemiz için yeni ve maliyetli sistemler olup, alıcı
ortamlarda yaygın olarak kullanılmamaktadır. Mevcut istasyonların ve yeni
kurulacak olan istasyonların sürdürebilirliği sağlandığı sürece, kirlilik baskısı çok
olan su kaynaklarında Ülkemizde yaygınlaştırılması hedeflenmektedir.
3.4. Gerçek Zamanlı İzlemenin Standardizasyonu
Ülkemiz su kaynaklarının etkin ve verimli bir şekilde yönetilmesinde su miktarının
ve kalitesinin izlenmesi önemli bir yer tutmaktadır. Ülkemizde su kalitesinin
izlenmesi konusunda birçok kamu kurum ve kuruluşu Kanunlar kapsamında
kendilerine verilmiş olan görev ve yetkiler çerçevesinde izleme çalışmaları
yürütmektedir. Ülkemizin yeraltı ve yerüstü suları, kıyı ve geçiş suları da dahil
olmak üzere su kaynaklarının korunması, iyileştirilmesi ve kullanılmasına ilişkin
politikaları belirlemek görevi 04.07.2011 tarih ve 27984 sayılı (M) Resmi Gazete’
de yayımlanarak yürürlüğe giren 645 Sayılı Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nın
Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK gereğince Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su
Yönetimi Genel Müdürlüğü’ ne verilmiştir [32].
Ancak Ülkemizde gerçek zamanlı sistemleri ile izleme faaliyeti yürüten kurum ve
kuruluşlar bulunmaktadır. Debisi 10000 m3/gün üzerinde olan arıtma tesislerinin
çıkışlarında endüstriyel tesisler, içme suyu elde edilen arıtma tesis çıkışlarında
Belediyeler ve alıcı ortamlarda ise Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından gerçek
zamanlı ölçüm sistemleri kullanılarak su kalitesi anlık olarak izlenmektedir. Bu tür
sistemler günümüzde yaygınlaşmaya başladığı için, tüm kurum ve kuruluşların
uygulayabileceği, kabin yapısı, cihaz özellikleri, verilerin toplanması, depolanması
ve aktarılması ile ilgili bir takım standartlar oluşturulmuştur.
Gerçek Zamanlı Ölçüm Sistemi başlıca şu kısımlardan oluşur;
21
1- İstasyonda numune alma, analiz ve ölçümlerin yapılacağı gerekli cihaz ve
ekipmanların içerisinde bulunduğu kabin,
2- İstasyonlardaki cihazlardan gelen verileri bilgisayara iletebilecek özellikte bir
kontrol ünitesi ve/veya üniteleri,
3- İstasyonlarda verileri depolayabilecek ve merkeze iletebilecek özellikte, yeterli
donanıma sahip bir adet endüstriyel bilgisayar veya veri toplayıcı,
4- İstasyonda elde edilen verilerin, Bakanlık merkezine aktarılmasını sağlayacak
bağlantı için gerekli donanım (ADSL, GSM vs.),
5- Tüm istasyonlardan gelen verilerin toplanıp, değerlendirildiği ve gerektiğinde
müdahale için eylemler programlarının hazırlandığı merkezi izleme odası.
6- Tüm sistem kurulurken, ileride başka model ve özellikte cihazların istasyona
eklenebileceği göz önünde bulundurulmalıdır.
Kabin Standart Özellikleri
1- Kabin numune alma noktasına mümkün olan en yakın mesafede kurulmalıdır.
2- Kabinde
sıcaklık
kontrolünü
ve
havalandırmayı
sağlayabilecek
klima
bulunmalıdır.
3- Kabin, ısı yalıtımını sağlanmalıdır.
4- Kabin, bir subasman üzerine oturtulup sabitlenerek su taşkınları için önlem
alınmalıdır.
5- Kabinde paratoner ve elektrik kaçaklarına karşı cihazların korunması için
topraklama hattı bulunmalıdır.
6- Kabin içerisinde kolay ulaşılabilecek bir yerde yangın tüpü bulunmalıdır.
7- Yangınlara anında müdahale için ikaz sistemi ve otomatik yangın söndürme
sistemi olmalıdır.
8- Elektrik kesintilerine karşı kesintisiz güç kaynağı bulunmalıdır.
9- Kabine cihaz temizliğinin yapılabilmesi için temiz su bağlantısı yapılmalıdır.
10- Kabinde saf su cihazı bulunmalıdır.
11- Kabin içerisinin ve dışarısının izlenmesini sağlayan bir kamera sistemi
bulunmalıdır. Ayrıca bu kamera sistemi Merkeze de görüntüyü aktarabilmelidir.
22
İzleme kabininin boyutu ile ilgili olarak bir çalışma yapılmış, optimum, minumum ve
maksimum koşullarda kabin boyutları belirlenmiştir. Belirlenen boyutlara ilişkin
bilgiler Çizelge 3.1’de verilmektedir.
Çizelge 3.1. İzleme kabininin minumum, optimum ve maksimum koşullarda
boyutları
Koşul
En (m)
Yükseklik (m)
Uzunluk (m)
Minumum
2,0
2,6
3,0
Optimum
3,0
2,6
3,5
Maksimum
4,0
2,6
6,0
Cihaz Standart Özellikleri
1- Kullanılacak ölçüm cihazlarının tümü uluslararası kabul görmüş standart ve
metotlara göre ölçüm yapmalıdır.
2- Cihazlar, suyun özellikleri doğrultusunda uygun ölçüm aralığı, doğruluk ve
hassasiyette seçilmelidir.
3- Probların ve numune kabının temizliğini sistem otomatik olarak, numune analizi
gerçekleştikten sonra yapmalıdır.
4- Ölçüm sistemlerinin çalışma koşulları anormal durumlarda sistem Bakanlık
Merkezine uyarı vermelidir.
5- Tespit edilen değerler cihazın ölçüm aralığının dışında sonuç verdiğinde
Bakanlık Merkezine uyarı vermelidir.
6- Cihazların
kalibrasyonları,
doğrulamaları
ve
bakımları
düzenli
olarak
yapılmalıdır. Bunun için cihazların kullanma kılavuzu ve kullanıcıların
tecrübeleri ışığında bir plan hazırlanarak kalibrasyonlar, doğrulamalar ve
bakımlar bu plana işlenmelidir. Bu planlar, referans çözeltilerin sertifikaları, vb.
tüm kayıtlar kabin içerisinde yer alan bir dosyada saklanmalıdır. Yapılan her
23
çalışma istasyondaki bilgisayara kaydedilmeli ve veri aktarım süreci içerisinde
merkezi izleme odasından da takip edilebilmelidir.
7- Sistemin kullanılmaya başlandığı tarihten itibaren belirli periyotlarla, akredite
bir laboratuvara ölçüm veya analizler yaptırılarak söz konusu ölçüm ve
analizlerin sonuçlarının karşılaştırılmalıdır.
Verilerin Toplanması, Depolanması ve Aktarılması ile İlgili Standart Özellikler
1- Gerçek Zamanlı Ölçüm Sistemlerinden elde edilen verileri kaydedebilecek ve
merkeze aktarılabilecek bir sistem bulunmalıdır. Bu sistemin mevcut ölçüm ve
analiz cihazlarının kontrol ünitesine bağlı olması gereklidir. Veriler, mobil
operatör veya internet kullanılarak Merkeze tüm güvenlik önlemleri alınarak
iletilebilmelidir.
2- Ölçüm verileri, sistem kullanıcıları tarafından şifre ile alınmalıdır. Gerekli
güvenlik önlemleri alınmalıdır, sistem kullanıcıları tarafından cihaz ve program
ayarlarına girilerek verilere müdahale edilememelidir.
3- Verilerin aktarımı sırasında kullanılan tüm sistemler, kesintisiz çalışabilecek,
sisteme yapılabilecek fiziksel müdahaleleri elektronik olarak tespit edebilecek,
sistemin kapatılıp açılması durumunda, kayıt girdileri yapabilecek ve veri
kaybına neden olmayacak özelliklere sahip olmalıdır.
4- Veri toplama sistemine kaydedilen tüm veriler tarih ve saat bilgisi ile birlikte
düzenli olarak depolanmalı ve istenilen süre boyunca saklanabilmelidir.
5- Ölçüm cihazlarından alınan veriler direkt olarak Merkeze iletilmelidir. Aktarılan
verilere müdahale edebilecek bir yapı bulunmamalıdır.
6- Veri toplama ve aktarılma işlemlerinde, anolog bağlantıların dijital bağlantıya
çevrilebilmesi için dönüştürücü kullanılmalıdır.
7- Gerçek Zamanlı Ölçüm Sistemleri üzerinde yapılan tüm değişiklik ve işlemler,
değişikliğin türü, açıklaması ve zamanı ile birlikte Merkezde kayıt altına
alınmalıdır.
8- Cihazlardan gelen tüm alarmlar, zamanları ile birlikte Merkeze iletilmeli ve
kayıt altına alınmalıdır.
9- Sistemde yapılan kalibrasyon ve doğrulamalara ait çizelgeler ve grafikler tarih
ve saatlerine göre Merkezden görülebilmelidir.
24
10- Yazılım programı istenilen tarihler arasında raporlama yapmaya ve raporları
grafik olarak görüntülemeye elverişli olmalıdır.
11- Ölçülen veriler hem Merkezden hem de istasyon içerisinden sürekli olarak
görüntülenebilmeli ve sistem yazılımı verileri kolay anlaşılabilir ve Türkçe
olmalıdır.
12- Merkez ile istasyon arasındaki iletişim kesikliği durumunda, sistem yazılımı,
gönderemediği verileri biriktirmeli ve veri gönderimini engelleyen şartlar
ortadan kalktığında, verileri eksiksiz olarak Merkeze göndermelidir.
13- Sistem yazılı çıktı alabilme özelliğine sahip olmalıdır.
Bu sistemlerin kurulması ve işletilmesi pahalı olduğu için gerçek zamanlı olarak
izlenebilen tüm parametreleri izlemek tüm istasyonlar için ortak, su kalitesinin en iyi
göstergesi olan parametreler belirlenmiştir. İstasyonlarda ölçülmesi planlanan o
noktaya özel parametrelerin dışında tüm istasyonlarda gerçek zamanlı olarak
izlenmesi gereken temel parametreler: pH, sıcaklık, elektriksel iletkenlik, çözünmüş
oksijendir. Ayrıca bu parametrelere ilave olarak sudaki organik kirliliğin bir
göstergesi olan toplam organik karbon parametresinin de izlenmelidir.
Yukarıdaki parametrelere ilave olarak her bir su kategorisine göre izlenebilecek
parametreler Çizelge 3.2’de verilmektedir.
Çizelge 3.2. Su kategorisine göre izlenmesi gereken ilave parametreler
Nehir
Göl
İçme ve
Deniz Suyu
Kullanma
Yer altı
Atık Su
Suyu*
Suyu
Askıda
Katı Madde
Toplam
Azot
Serbest Klor
Toplam
Azot
Nitrat
İlave
parametre
yok
Toplam
Fosfor
Toplam
Fosfor
25
Nehir
Göl
İçme ve
Deniz Suyu
Kullanma
Yer altı
Atık Su
Suyu*
Suyu
Klorofil-a
Klorofil-a
*Yeraltısuyunda organik kaynaklı kirlilik olmadığı için toplam organik karbon
parametresinin izlenmesi gerekmemektedir.
Yukarıda ölçülen parametreler dışında spesifik bir kirlilik söz konusu ise o kirliliğe
yönelik parametrelerin de izlenmesi gerekmektedir. Örneğin bir noktada tarımsal
kaynaklı bir kirlilik olduğu biliniyorsa, o noktada toplam azot ve toplam fosfor
parametreleri izlenmelidir.
3.5. Gerçek Zamanlı İzlemenin Dünya’daki Örnekleri
1- Çin Daqing’de Liming Havzasına Kurulan Gerçek Zamanlı İzleme İstasyonu
ve Yönetim Sistemi [42]
Uzunluğu 37 km olan Liming Nehri Çin’de Daqing şehrinin doğusunda
bulunmaktadır. 6 büyük akarsudan biridir. Liming Nehri sürekli olarak sel
taşkınlarına maruz kalmaktadır. Ayrıca petrol, evsel ve endüstriyel kaynaklı
atıksularla kirletilmektedir. Liming Nehri’nde kirliliğin artması sebebiyle atıksu
arıtma sistemleri gibi önlemler alınmış ancak bu önlemler sonucunda kirlilik belirli
seviyede kontrol altında tutulabilmiştir. Liming nehrinde organik kirleticilerin
fazlalığı ve temiz su girdisinin az olması sebebiyle su kalitesi kötüye gitmiştir. Bu
probleme çözüm olarak Daqing şehrinin kuzeyine 0,74 x 108 m3 kapasitesinde temiz
su sağlayan rezervuar yapılmıştır. Bu kurulan rezervuar sayesinde su kirliliğinde
seyreltme sağlanmıştır. Ancak su kalitesini kontrol edebilmek ve iyi su durumuna
getirebilmek için Liming Nehri ve nehri besleyen kaynaklardan gelen suyu gerçek
zamanlı olarak izleme ve yönetebilme ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Böylece kurulacak
26
sistemin nehirdeki su kalitesi değeri kabul edilebilir değerin altına düştüğünde erken
uyarı vermesi gerektiği düşünülmüştür [42].
Bu amaçla nehir boyunca 5 adet istasyon ve 1 adet merkezi kontrol istasyonu
kurulmuştur. Merkezi istasyon Sel Önleme Merkezinin içine kurulmuştur. Merkez
yazılım bilgisayarlarına debi, toplam organik madde, petrol hidrokarbonları, toplam
katı madde ölçüm sonuçlarını raporlayabilecek yazılımlar yüklenmiştir. Ancak Yang
W. ve ark. (2008) çıkarmış oldukları makalede toplam organik maddeyi temsil eden
kimyasal oksijen ihtiyacı parametresi üzerinde durmuşlardır. Liming Havzasında
kurulan gerçek zamanlı istasyonların şematik gösterimi Şekil 3.8’de verilmektedir
[42].
Şekil 3.8. Liming Havzasında kurulan gerçek zamanlı istasyonların şematik
gösterimi
KOİ değeri toplam organik madde miktarına bağlı olarak tespit edilmektedir. KOİ
değeri UV spektrumu ve Görünür bölge spektrumu ve pH değerlerindeki değişimlere
göre hesaplanarak bulunmaktadır. UV ve görünür bölge spektroskopileri genellikle
27
sularda çözünmüş organik madde ölçümlerinde kullanılmaktadır. Organik maddeler
için dalga boyu aralığı çoğunlukla 215 – 316 nm arasındadır. Bu çalışmada özel
olarak 254 nm dalga boyu seçilmiştir. Buradaki sistemde sayısal algoritma yazılımı
bulunmaktadır. Bu yazılımda UV254, pH ve KOİ arasında ilişki formülize edilmiştir.
KOİ değerleri, ölçümü yapılan UV254 ve pH değerlerine göre hesaplanmaktadır.
Belirli tarihlerde alınan KOİ ölçüm sonuçları Şekil 3.9’da yer alan grafikte
gösterilmektedir [42].
Şekil 3.9. Belirli tarihlerde alınan KOİ ölçüm sonuçları
Şekil 3.9 gerçek zamanlı olarak su kalitesinin iyi bir göstergesidir. 30/08/2005
tarihinde sınır değeri aştığı görülmektedir. Bu değerin nehir üzerindeki 3 ve 4 nolu
istasyonlardan kaynaklandığı görülmüştür. Sınır değeri aştığı durumlarda uyarı
sistemleri devreye girmektedir. Bu uyarıyla beraber atıksu arıtım tesisi ve revzervuar
devreye girerek kirli suyu temizlemeye başlamaktadır. Bu kontrol mekanizması
gerçek zamanlı ölçüm sistemleri sayesinde oluşturulmuştur. Bu yüzden gerçek
28
zamanlı su kalitesi izleme ve yönetim sistemi, kirliliği belirleme açısından önemlidir
[42].
Veri Aktarım sistemi
Şekil 3.10’da izleme istasyonlarından sinyal aktarımı görülmektedir. Her bir izleme
istasyonunda 4-20 mA’lik bağlantı, RS 232 iletişim protokolü ve kablosuz bağlantı
ağı kullanılmaktadır. Gerçek zamanlı anolog sinyalleri istasyonlardaki sensörlerden
güç kablosu ile taşınır. Programlanabilir mantıksal denetleyici kullanılarak bu analog
sinyal dijital sinyale dönüştürülmektedir. Her bir istasyondaki sinyal RS 232 iletişim
protokolü ile okunur. GPRS vasıtasıyla Merkezdeki bilgisayarlara gelir. Merkez ve
istasyonlarda herhangi bir teknik problemde GSM hatları vasıtasıyla kısa mesaj
servisi devreye girmektedir. Kontrol merkezine her 30 dakikada bir bilgi gelir [42].
Kontrol
Merkezi
İnternet,GPRS
Analog
sinyali dijital
sinyale
dönüştürücü
Data Aktarım
Arayüzü
4-20 mA
RS 232
Kablosuz
Bağlantı
Sensör
Şekil 3.10. İstasyonlardan sinyal aktarım şeması
2- Güney Tayvan, Nanwan Bay’da Mercan Kayalığı için Sürekli Gerçek
Zamanlı Ölçüm İstasyonları [34]
Deniz suyu kalitesini gerçek zamanlı olarak ve sürekli izlemek için daha hassas ve
uzun ömürlü sistemler üzerinde araştırmalar giderek artmaktadır. Birleşmiş Milletler
Ulusal Okyanus ve Atmosferik Yönetimi tarafından 24 mercan kayalığı gerçek
zamanlı olarak takip edilmektedir. Nanwan Bay’da bunlardan biridir. Nanwan Bay
Tayvan Adasında deniz biyoçeşitliliği açısından oldukça yüksek olan bir milli
parktır. Mercan ve balık türü oldukça yoğundur. Ancak son zamanlarda
kayalıklardaki ayrışma ve yakınında yer alan nükleer güç santralinden gelen suyun
29
deşarjı neticesinde alıcı ortama ve biyolojik topluluklara zarar verilmektedir. Bunun
neticesinde Nanwan Bay’da deniz suyu kalitesini uzun dönemli ve gerçek zamanlı
olarak izleme ihtiyacı doğmuştur. Bu çalışmada gerçek zamanlı izleme sistemleri
kullanılarak deniz suyundan veri toplanması anlatılmıştır [34].
Kablosuz aktarım sistemi ve solar paneli içeren sürekli, gerçek zamanlı izleme
sistemi nükleer güç santralinin deşarjına yakın bir yere, deniz yüzeyinde duracak
şekilde altında demir duba ile sabitleştirilmiştir. Sıcaklık, iletkenlik, rakım, pH,
bulanıklık, çözünmüş oksijen sensörlerini içeren multiparametre su kalitesi sondası
(YSI 6600) kullanılmıştır. Bu parametrelerin doğruluk ve hassasiyetini içeren
değerler Çizelge 3.3’te verilmektedir [34].
Çizelge 3.3. Multiparametre sondasının doğruluk ve hassasiyeti
Sensör
Doğruluk
Hassasiyet
Sıcaklık
99,9
0,8
Tuzluluk
99,9
0,18
pH
99,9
0,43
Çözünmüş Oksijen
100,4
4,55
Bulanıklık
100,3
6,12
Buradaki sistemde bütün parametreler için cihazlar iki haftada bir kalibre edilmiştir.
Bütün parametrelerin izleme sıklığı da 10 dk. olarak belirlenmiştir. Kalibrasyon
sonrası bütün parametreler için hata yüzdesinin kabul edilebilir bir değerde olduğu
görülmüştür. Sensörler Nanwan Bay’da 10 m. derinliğe yerleştirilmiştir. Ölçülen
veriler, Tayvan Deniz Biyolojisi ve Akvaryum Ulusal Müzesinde kurulan Merkeze
GPRS vasıtası ile aktarılmıştır. Ek analiz olarak 3 haftada bir numune alınarak fosfat,
nitrat, nitrit, amonyum analizi laboratuvarda yapılmış ve veri tabanına girilmiştir
[34]. Havzada kurulan gerçek zamanlı ölçüm istasyonu Şekil 3.11’de verilmektedir.
30
Şekil 3.11. Nanwan Bay’da gerçek zamanlı denizsuyu kalitesi izleme sisteminin
şematik gösterimi
Tew K.S. ve ark. (2013), toplanan veri sonuçlarını değerlendirmiş ve bütün ölçülen
parametreler için %5’den daha az hata oranı olduğunu bulmuşlardır. Şekil 3.12’den
görüldüğü üzere çözünmüş oksijen ve pH arasında artan bir korelasyon mevcuttur.
Fitoplankton ve algler gibi organizmaların solunum ve fotosentez yapmasının pH ve
çözünmüş oksijen üzerinde etkisi vardır [34].
31
Şekil 3.12. Nanwan Bay mercan kayalığı ekosisteminde çözünmüş oksijen
konsantrasyonu ile pH arasındaki ilişkiyi gösteren grafik
Şekil 3.13’ten anlaşılacağı üzere mevsimsel olarak sıcaklık maksimum yazın 29oC,
kışın ise yaklaşık 22oC olarak görülmektedir. Sıcaklık ile çözünmüş oksijen arasında
ters bir orantı olduğu tespit edilmiştir. Gel-git zamanlarında suların sıcaklığının
saatte 1,4oC azaldığı tespit edilmiştir. Bu ölçümlere bağlı olarak bazı balık türlerin bu
zamanlarda karaya ölülerinin vurduğu görülmüştür. Sıcaklık değişimlerinin mercan
kayalıklarına ve üzerindeki canlıların yaşamına olan etkileri gerçek zamanlı izleme
sistemleri ile tespit edilmiştir [34].
32
Şekil 3.13. Çözünmüş oksijen ve sıcaklık değerlerinin Eylül 2009’dan itibaren
derinlik ile değişim grafiği
Birçok çalışmalar özellikle yazın sığ sulardaki soğuk suyun, yüzeye yükselişi ile
daha iyi karakterize edildiğini göstermektedir. Bu yüzeye yükseliş sadece sıcaklık
değil aynı zamanda birçok abiyotik parametreler için de bu durum geçerlidir. Soğuk
suyun yüzeye doğru akışı boyunca, sıcaklık, pH, tuzluluk, çözünmüş oksijen grafiği
Şekil 3.14’te verilmektedir [34].
33
Şekil 3.14. 03 Haziran 2011 tarihinde soğuk suyun yüzeye doğru akışı boyunca,
sıcaklık, pH, tuzluluk, çözünmüş oksijenin etkisi
Gerçek Zamanlı İzleme Sistemleri deniz suyu kalitesini belirlemek için önemli
sistemlerdir. Ayrıca bu sistemler ile denizde yaşayan canlılar hakkında da bilgi sahibi
olunmaktadır. Gerçek zamanlı izleme sistemlerinde derinlik izlenerek ve bir takım
matematiksel modeller kullanılarak tsunami etkisi de öngörülebilmektedir [34].
34
Bu çalışmada doğa olaylarının birbiri üzerine etkileri de incelenmiştir. Örneğin
deprem, ona bağlı olarak tsunami, suyun sıcaklığı ve diğer abiyotik parametrelerin
değişimleri ve birbiriyle olan ilişkilerin matematiksel modeli yapılmıştır. Diğer bir
örnek etkide iklim değişikliği hem sıcak olayların hem de soğuk olayların sıklık ve
yoğunluğunu etkileyebilir. Bütün bu yaşanan doğa olaylarında hızlı bir şekilde
gerekli önlemleri almak için, gerçek zamanlı izleme sistemleri devreye girmektedir
[34].
3- Otomatik Online Sonda ve Algoritmalar Kullanılarak Fitoplankton
Patlamalarının Gerçek Zamanlı, Erken Uyarı ve Tahmini[43]
Fitoplankton patlaması, sucul ekosistemlerde alg biyokütlesi birikimi veya hızlı artışı
sonucunda meydana gelmektedir. Bu durum küresel su kaynaklarını ciddi bir şekilde
tehdit etmektedir. Alg patlaması kıyı ekosistemlerinde yada tatlı sularda meydana
gelebilir ve bu durum insan sağlığını, balıkları, su kaynaklarının sürdürülebilirliğini
tehlikeye sokmaktadır. Son on yıldır çevresel şartlar ve fitoplankton dinamiği yaygın
bir şekilde çalışılmasına rağmen, alg patlamalarının dinamiği ve sebebi hala tam
olarak anlaşılamamıştır. Bu konu ile ilgili modeller yapılmaktadır. Bu modeller alg
patlamaları için özellikle fosfor ve azot modellemeleridir. Ancak fosfor ve azotun
kimyasal analizi laboratuvarda çok zaman almaktadır (örnekleme, taşıma, kimyasal
analiz, laboratuvarda veri kalite kontrolü). Bu yüzden kısa bir zaman aralığında hızlı
tahmin modelleri oluşturmak için erken uyarı sistemleri kullanılmalıdır [16].
Gerçek zamanlı izleme sistemleri ile klorofil-a ve birçok su kalitesi parametreleri
ölçülebilmektedir. Hong Kong çevresinde sularda kıyı alg patlamaları bu sistemler
aracılığıyla gözlemlenmiştir. Gerçek zamanlı izleme sucul ekosistem dinamiği için
uygun ve güvenilirdir [43].
Bu amaçla, bu çalışmada fitoplankton patlamaları gerçek zamanlı izlenmiştir.
Sistemden elde edilen veriler doğrultusunda 1-7 gün boyunca algoritmalar
geliştirilmiştir. Bu algoritmalar fitoplankton biyokütlesinin test edilmesini,
35
fitoplankton patlamalarının algoritmalarla gelecek patlamalar için tahmin edilmesini
hedeflemektedir [43].
Fitoplankton için gerçek zamanlı izleme sistemi 3 kısımdan oluşmaktadır.
i) Klorofil-a konsantrasyonu ve bununla ilişkili fiziksel, kimyasal, metorolojik
değerlerin ölçüldüğü gerçek zamanlı gözlem sistemleri,
ii) Cihazlardan gelen verilerin depolandığı veri merkezi,
iii) Önceden tahmin ve erken uyarı modelidir.
Veri toplayıcısı aracılığıyla sensörlerden alınan ölçüm verileri GPRS vasıtası ile
merkeze aktarılır. Klorofil-a, iletkenlik, su sıcaklığı, çözünmüş oksijen, bulanıklık,
oksidasyon indirgeme potansiyeli ve pH multiparametre sondası (YSI 6600 EDS) ile
ölçülmektedir. Her iki günde bir sondanın genel bakımı yapılmaktadır. Rüzgar hızı,
hava sıcaklığı, hava nemi, hava basıncı ve yağışı küçük bir hava istasyonu tarafından
(Vaisala WXT 520) ölçülmektedir. Fitoplankton patlamaları için erken uyarı, tahmin
ve gerçek zamanlı gözlem istasyonu Şekil 3.15’te yer almaktadır [43].
Şekil 3.15. Fitoplankton patlamaları için erken uyarı, tahmin ve gerçek zamanlı
gözlem istasyonu
36
İzleme istasyonu 2008 de Xiangxi Bay’da Three Gorges Rezervuarında kurulmuştur.
Xiangxi Bay boşaltım havzası olduğu için ciddi ötrofikasyon problemleri olmaktadır.
İstasyon ilk fitoplankton patlamasının görüldüğü yere kurulmuştur. İstasyondan
alınan verilere göre 1-7 günlük fitoplankton dinamiği algoritmaları oluşturulmuştur.
Bu algoritmalar genetik modellere dayanarak oluşturulmuştur. 2 yıl boyunca (20092010) 1-7 günlük klorofil-a verileri kullanılmıştır. Mevsimsel olarak ilkbahar ve yaz
dönmlerinde maksimum seviyelere, sonbahar ve kış dönemlerinde oldukça düşük
seviyelerde olduğu görülmüştür [43].
Fitoplankton patlamaları kıyı ve tatlı su ekosistemlerinde önemli bir problemdir.
Fitoplankton patlamasının erken uyarı ve tahmini, alg patlamaları ve ötrofikasyondan
yola çıkılarak anlaşılabilmektedir [43].
Fitoplankton patlamalarının değişik uyarı seviyelerine göre klorofil-a konsantrasyonu
baz alınarak kritik eşikler belirlenmiştir. Seviye 1 (≤8 μg/L) iyi şartları sergiler
(oligotrofikten mezotrofiğe), seviye 2 (8-25 μg/L) ötrofik şartları sergiler, seviye 3 (≥
25 μg/L) hipertrofik şartları sergiler [43].
Biyokütlelerinde yüksek değişim olduğu için fitoplankton patlamalarını öngörmek
oldukça zordur. Tahmin modelleri ve otomatik gerçek zamanlı izleme sistemleri
gelecek çevresel izlemeleri ve yönetimi açısından önemlidir. Gerçek zamanlı
otomatik sonda ve algoritmalar fitoplankton patlamasını öngörmek açısından
önemlidir. Otomatik olarak alınan yüksek sıklıktaki veriler gerçek zamanlı olarak
fitoplankton dinamiğini belirlemektedir [43].
4-Evrotas Nehrinde (Laconia, Yunanistan) Gerçek Zamanlı İzleme: Çevresel
Sınıflandırma ve Uyarı için Kritik Parametre Olan Çözünmüş Oksijen[18]
Evrotas Nehri üzerinde hidrojeolojik, hidrolojik ve yeryüzü şartları göz önüne
alınarak yedi adet istasyon yeri tespit edilerek gerçek zamanlı ölçüm istasyonları
kurulmuştur. Bu noktalardan iki tanesi evsel atık ve endüstriyel atık suların karıştığı
noktalardır. Kurulan istasyonların haritada gösterimi Şekil 3.16’da verilmektedir
[18].
37
Şekil 3.16. Evrotas Nehri Havzası ve gerçek zamanlı izleme istasyonları
Her bir istasyonda on dakikada bir sıcaklık, pH, iletkenlik, çözünmüş oksijen ve
bulanıklık ölçülmektedir. Veriler GPRS vasıtası ile Atina Üniversitesi içerisinde yer
alan izleme merkezine aktarılmakta ve orada toplanmaktadır. Evrotas Nehri’ne
kurulan istasyonlardaki ekipmanlar Şekil 3.17’de gösterilmektedir [18].
38
Şekil 3.17. Evrotas Nehri’ne kurulan istasyonlardaki ekipmanlardan bazıları
Haziran 2014’ten beri Evrotas Nehri’nde gerçek zamanlı olarak su kalitesi
izlenmektedir. Elde edilen tecrübeler neticesinde çözünmüş oksijen, erken uyarı ve
su kalitesi sınıflandırmasında önemli bir parametre olarak görülmüştür. Çözünmüş
oksijen derişimi su kalitesi ve sucul yaşamın devamı için yüzey sularında kritik bir
parametredir.
Aynı
zamanda
sulardaki
organik
birikimin
ve
potansiyel
ötrofikasyonun göstergesidir. Normalde yüzey sularında çözünmüş oksijen atmosfer
basıncı ve sıcaklığa bağlıdır [18].
39
Gerçek zamanlı izleme ile çok kullanışlı veriler elde edilebilir. Klasik izlemeler ile
bu kadar sık ve doğru veri elde edilemez. Klasik izlemeler ile günlük bir ölçüm
alınırken, gerçek zamanlı izleme ile günde 144 (on dakikada bir) değer alınabilir. Bu
kadar sık veri alınabilmesi çözünmüş oksijenin günlük olarak değişiminin
izlenebilmesini sağlamaktadır. Çözünmüş oksijen, endüstriyel atıksu ve kanalizasyon
suları nehre deşarj edildiğinde önemli bir uyarı parametresidir. Skoura istasyonunun
sıcaklığa karşı çözünmüş oksijen grafiği Şekil 3.18’de verilmektedir [18].
Şekil 3.18. Skoura istasyonunu sıcaklığa karşı çözünmüş oksijen grafiği
Şekil 3.18’ de verilen grafik atıksuyun nehre deşarjının yapıldığı Skoura istasyonuna
ait sıcaklığa karşı çözünmüş oksijen grafiğidir. Burada çözünmüş oksijen değeri 0
olduğunda, atıksuyun nehre deşarjı söz konusudur. Çözünmüş oksijenin sıcaklığa
karşı grafiği, yüzey sularında kalite sınıfını göstermek için kullanılır. Derişim
grafiklerinin şekli farklı koşullar için bir belirteçtir ve gözlem yapabilmek için çok
kullanışlıdır. Bu çalışma ile gerçek zamanlı izlemenin, klasik izlemelerden çok daha
fazla sıklıkta veri elde edilebildiği ve böylece su kalitesindeki değişimin çok daha iyi
izlenebildiği tespit edilmiştir. Cihazlardan kabul edilebilir hata sınırlarında verilerin
alınması çok önemlidir bu amaçla cihazın belli periyotlarda bakım ve kalibrasyonun
yapılması gereklidir. Örneğin pH ve çözünmüş oksijenin en fazla iki ayda bir
kalibrasyonu yapılmalıdır. Cihazlara ait problar belli periyotlarda yenilenmelidir
[18].
40
5- Neuse Nehrinde Gerçek Zamanlı Uzaktan İzleme Sistemleri, Kuzey Karolina
Üniversitesi [10]
Neuse Nehri ve Neuse Haliç’inde son 20 yıldır tarımsal ve kentsel gelişim hızla
artmaktadır. Bunun sonucunda anoksik olaylar gibi önemli çevre problemleri, toplu
balık ölümleri ve alg patlamalarına neden olmuştur [11].
1993‘te
üniversite
laboratuvarı
su
kaynaklarını
ve
çevre
problemlerini
değerlendirmek için izleme programı oluşturmuştur. 9 istasyon ağı ve 4-10 otomatik
platformu olan Neuse Haliç İzleme ve Araştırma Programı oluşturulmuştur. Bu
program zararlı alg patlamaları için araştırma, yönetme ve bilimsel uygulamaları
içermektedir. İstasyonlar önemli nutrient yüklemeleri, yüksek miktarda balık
ölümleri, alg patlamaları ve oksijen eksikliği olan yerlerde kurulmuştur. Veriler
siyasetçiler, bilim adamları, akademisyenler, sivil toplum örgütleri ile paylaşılmıştır.
Gerçek zamanlı veriler planlanmış mesafeden uzaktan ölçüm hücresi ile
alınmaktadır. Gerçek zamanlı uzaktan izleme sistemleri web tabanlı bir sistem olup,
acil durumlarda erken uyarı vererek alg patlamaları üniversite araştırmacıları
tarafından hızlıca tespit edilmektedir. Bu sistem meteorolojik (solar radyasyon, hava
sıcaklığı, nem, yağış, rüzgar hızı ve yönü) ve hidrolojik (su seviyesi, su sıcaklığı,
tuzluluk, pH, redox potansiyeli, çözünmüş oksijen, bulanıklık) sensör dizisinden
oluşmaktadır. Bu kurulan istasyonların yer aldığı harita Şekil 3.19’da verilmektedir
[10].
41
Şekil 3.19. Neuse Haliç İzleme ve Araştırma Programı kapsamında belirlenen
istasyonların haritada gösterimi
Neuse halicinde gerçek zamanlı izleme prosesinin akım şeması Şekil 3.20’de
verilmektedir [10].
42
Alarm Şartları
Cevap Kriterleri
Örneğin:
Alarm Şartlarında
website
güncellenir
Erken Uyarı
Ağı
Düşük oksijen
Yüksek pH
Operatörlere otomatik e-mail gelir.
Hızlıca çözüm protokolüne başlanır: Bir ekip
sahaya gönderilir.
Hızlı Çözüm Ekibi alana
yayılır.
İstasyonlardan su örnekleri toplanarak,
lab. analize gönderilir.
Gerektiğinde Çözüm Ekibi
araştırır.
Yukarıdan fotoğraflar çeker.
Kirlilik kaynağı araştırılmaya
başlanır ve önlemler alınır
Laboratuvar
değerlendirmesi
Örnek analizleri
yapılır.
Şekil 3.20. Neuse halicinde gerçek zamanlı izleme prosesinin akım şeması
43
Ekipmanların yer aldığı gerçek zamanlı izleme sistemleri platformu ve
sensörlerin
yer aldığı bölüm Şekil 3.21’de verilmektedir [10].
Gerçek Zamanlı Uzaktan
İzleme Sistemi Platformu
1-Veri Bilgisayarı
2-Otomatik Su
Örnekleyicisi
3-Su Seviye Sensörü
4-Vinç ile Çalışan
Hidrolojik Profilleyici
5-Yağış Sensörü
6-Deneysel Ekipmanlar
7-Nem/Sıcaklık Sensörü
8-Güneş ışığı yoğunluk
sensörü
9-Paratoner
10-Rüzgar Hızı/Yönü Sensörü
11-Solar Panel
8Şekil 3.21. A) Ekipmanların yer aldığı gerçek zamanlı izleme sistemleri platformu,
B)Sensörlerin yer aldığı kısım
Ekipmanlar sabit bir şekilde güvence altına alınmıştır.
Çözünmüş oksijen ve tuzluluğun günlere göre değişim grafiği Şekil 3.22’de
verilmektedir [10].
44
Şekil 3.22. Çözünmüş oksijen ve tuzluluğun günlere göre değişim profili
Şekil 3.22’de çözünmüş oksijenin ve tuzluluğun derinlikle değişim profili
görülmektedir. Düşük oksijen, yüksek tuzlulukta sistem uyarı verir (oksijeni 4 mg/l,
tuzluluk ta 11 psu belirlenmiş). Özellikle 215. günde balık ölümleri olduğu
gözlemlenmiştir. Su kalitesi parametlerinin yanısıra özellikle balık ölümleri tespiti
için bu sistem kullanılmaktadır. Acil durumlarda hemen bir ekip oluşturulur ve
yerinde araştırma yapılır. Uydu ve helikopterler aracılığıyla kirlilik kaynağı tespit
edilir ve kirlilik kontrol altına alınır. Bu yüzden gerçek zamanlı izleme sistemleri
kirliliği anında tespit etmek ve zamanında müdahale etmek için önemlidir [10].
6-İç Göllerde Uzaktan İzleme Sistemine Dayalı Su Kalitesi İzleme
Çalışmaları[46]
Günümüzde su kaynakları ve çevresindeki, özelliklede göllerdeki, problemler artan
bir ilgi ile araştırmacıların dikkatini çekmektedir. Uzaktan algılama sistemlerinin, su
kaynakları ve çevresinin izlenmesinde yüksek sıklık, geniş aralık ve çoklu parametre
imkânı sunduğu için kullanımı yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu çalışma Zhou Z., Zhao
Y. (2011) tarafından göllerde su kalitesi izleme sistemleri (GSKİS) üzerine
45
yapılmıştır. (GSKİS)’nin amacı göllerin çevre kalite trendlerini belirlemek, uzaktan
algılama sistemlerinin tüm avantajlarını kullanmak,
gözlemsel veriler ile
birleştirmektir. (GSKİS) göllerde su kalitesi hakkında çeşitli bilgileri sunarak
kurumların karar almalarını sağlamaktadır. Bu çalışmada, (GSKİS) için sistem
gerekleri, sistemin çerçevesi ve yapısından bahsedilmektedir [46].
Bu çalışmada GSKİS tasarımından bahsedilmiştir. GSKİS amacı göllerde su kalitesi
eğilimini tamamen uzaktan izleme sistemlerini kullanarak tespit etmek ve bunları
gözlemsel sonuçlar ile birleştirmektir [46].
GSKİS’nin amacı geniş skalalı, sürekli ve dinamik bir izlemedir. GSKİS’nin başarılı
olması için gerekli fonksiyonel gereksinimler şunlardır [46];
1) Uzaktan algılama verileri ve yerinde gözlemsel verileri otomatik işleme sistemi ,
2)Uzaktan algılamaya dayanan su kalitesi parametrelerinin izlenmesi,
3) Uzaktan algılama verileri ve yerinde gözlemsel verilerinin birleştirilmesini temel
alarak su kalitesi değerlendirmesi,
4) Su kalitesi ve analizlerinde dinamik değişimler,
5) Tematik haritalar ve tablolar.
Fonksiyonel gereksinimler, sistem iskeletine ve tasarımına temel teşkil etmektedir.
Sistem iskeleti aşağıdaki şekilde olmalıdır.
46
GSKİS
Veri Yönetim
Sistemi
Ham Veri
İşleme sitemi
Su Kalitesi
İzleme Sistemi
Haritalandırma
ve Tablolama
sistemi
Veri Yönetimi Sisteminde, çok fazla sayıda uzaktan algılama verisi, yerinde
gözlemsel veriler ve çevresel geçmiş verileri bulunmaktadır. Bu verilerin birbiriyle
uyumlaştırma işlemi yapılarak, yönetim platformunun oluşturulması sağlanır. Veri
yönetim sisteminde veri giriş ve çıkışları için bir ara yüz oluşturulur [46].
Ham veri işleme sistemi, elde edilen verilerin anlamlı hale getirilmesi için çok
önemli bir sistemdir. Tüm sistemlerden gelen verilerin ortak bir dile çevirerek
kullanılabilir veriler haline getirilmesini sağlar. Kalibrasyon, düzeltme, planlama ve
veri standardizasyonu bölümlerini içerir [46].
Su Kalitesi İzleme Sistemi, bu sistemde su kalitesi parametreleri tespit edilip, zamana
göre bir izleme yapılmaktadır. Buradan elde edilen veriler uzaktan algılama
sistemlerinin geliştirilmesi ve kontrolünde kullanılmaktadır. Su kalitesi izleme ve
değerlendirme, göl ötrofikasyon izleme ve değerlendirme, su kirliliği izleme ve
değerlendirme ile model işletim birimlerini içerir [46].
Haritalandırma ve Görsellik Sistemi, sistemden elde edilen verilerin harita, grafik ve
tablolar üzerinde daha ayrıntılı bir şekilde incelenmesini sağlamaktadır. Elde edilen
veriler daha dinamik görsel çalışmalarla daha rahat anlaşılabilir olmaktadır [46].
47
4.MERİÇ-ERGENE HAVZASI VE GERÇEK ZAMANLI İZLEME
SİSTEMLERİNİN HAVZADA İNCELENMESİ
4.1. Meriç-Ergene Havzası
4.1.1.Coğrafi Konum ve Genel Özellikler
Meriç-Ergene Havzası, Türkiye’nin Trakya bölümünde yer alıp, kuzeyde Bulgaristan
ve Istranca Dağları su bölüm çizgisine dayanmakta, doğuda Vize, Saray, Çerkezköy
ilçelerini içine almakta, güneyde Çorlu ilçesi Tekirdağ ilinin kuzeyinden geçerek
Gelibolu Yarımadası’nı kat etmekte, batıda ise Yunanistan ve Bulgaristan sınırlarına
kadar uzanmaktadır. Istranca Dağları’ndan doğan Ergene Nehri, Meriç Nehri ile
birleşerek Saroz Körfezi’nden denize dökülmektedir. Ergene Nehri uzunluğu 283 km
olup, havza alanı 1.448.812 ha’dır. Havzadaki toplam su potansiyeli yaklaşık olarak
6.500 hm3/yıl değerindedir. Havza Tekirdağ, Kırklareli ve Edirne illerinin büyük bir
kısmını kapsamaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu tarafından gerçekleştirilen 2012
yılı adrese dayalı nüfus sayımı sonuçlarına göre havzanın proje nüfusu
(bütün
belediyeler ve nüfusu 2.000’nin üzerinde olan köyler olmak üzere) 890.242 kişi olup,
toplam nüfusunun 1.250.000 kişi civarlarında olduğu hesap edilmektedir [31].
Çizelge 4.1’de havzanın genel karakteristik değerleri, Şekil 4.1’de ise genel durum
haritası yer almaktadır [31].
Çizelge 4.1 Havza genel karakteristik değerleri
Karakteristik
Birim
Değer
Drenaj Alanı
km2
~14.450
Toplam Su Potansiyeli
hm3/yıl
~6.500
Nüfus (2012)
kişi
~1.250.000
48
Karakteristik
Birim
Değer
Nüfus Yoğunluğu
kişi/km2
87
Yıllık Ortalama Akış
km3
1,33
Potansiyel İştirak Oranı
%
0,7
Yıllık Ortalama Verim
L/s/km2
2,9
Yıllık Ortalama Yağış Yüksekliği
mm
623
Şekil 4.1 Meriç-Ergene Havzası genel durum haritası
49
Meriç-Ergene Havzası’nda yer alan en önemli yerüstü su kaynakları Meriç ve Ergene
Nehirleri ve kollarıdır. Ergene Nehri, Ergene Deresi adıyla Tekirdağ Saray İlçesi’nin
kuzeyinde Yıldız (Istıranca) Dağları’nın 312 rakımlı Taşpınar Tepesi civarındaki
Güneşkaya Mevkindeki kaynaklardan doğar ve Kuzeydoğu - Güneybatı yönünde
akar. İnanlı yakınlarında Çorlu Deresi ile birleşerek Ergene Nehri adı altında
kuzeybatıya döner. Uzunköprü İlçesi’nin 40 km güneybatısında Meriç-Adasarhanlı
köyü yakınlarında 7 m kotunda Meriç Nehri ile birleşir. Ergene Deresi nehir
uzunluğu, Yıldız Dağları’ndaki membadan Çorlu Deresi ile birleşim yerine kadar 91
km, Ergene Nehri adını aldıktan sonra Meriç Nehri ile birleştiği yere kadar ise 194
km olmak üzere toplam 285 km’dir. Ergene Nehri’nin en önemli kolları; Çorlu
Deresi, Sulucak Dere, Lüleburgaz Deresi, Şeytan Dere, Teke Dere, Ana Dere ve
Hayrabolu Deresi’dir [20].
Ergene Nehri, Trakya Bölgesi’nde çiftçilerin yaklaşık olarak 300.000 dekarlık 1., 2.
ve 3. sınıf tarım alanlarının beslendiği en önemli akarsudur. Ergene Nehri,
uluslararası su niteliğinde olan Meriç Nehri’nin en önemli kolu durumundadır. Nehir
ve kolları devamlı su tutmakta ise de havzaları dar ve taşıdığı su miktarları azdır
[29]. Havzanın su taşıma potansiyelinden fazla sanayiye izin verilmesi nedeniyle
özellikle yer altı su kullanımının arttığı yaz aylarında nehirdeki kirlilik çok üst
seviyelere çıkmaktadır.
4.1.2. Yağış ve Akış Özellikleri
Yerüstü ve yeraltı sularının beslenmesinde iklim koşulları ve buna bağlı olarak yağış
ve akış özelliklerinin bilinmesi oldukça önemlidir. İklim özellikleri dikkate
alındığında Trakya Alt Bölgesi, Marmara geçiş iklim tipi içinde yer almaktadır.
Bölge’nin kuzeyindeki dağlık ve platoluk kesim, Karadeniz’in ve Balkanlar’ın etkisi
altında olup, güneye ve güneydoğuya doğru gidildikçe bunların etkisi azalmaktadır.
Havzada kışın Balkanlar’dan gelen soğuk hava dalgalarının etkileri gözlenirken,
bazen de Akdeniz’den gelen ılık lodoslu havalar etkindir. Havzanın güneyinde
Akdeniz iklimi hakim olup yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçmektedir.
Kış aylarında, havzanın güneyinde yer alan Tekirdağ’da daha ılık koşullar hakimken,
50
bahar ve yaz aylarında ise Edirne daha sıcak iklim koşullarına sahiptir. Havzada en
az yağış Ağustos ayında gözlenirken en çok yağış Kasım ayında gerçekleşmektedir.
Yağışın yıl içerisindeki dağılımı havza içerisinde coğrafi olarak benzerlik
göstermektedir. Bahar yağışları tüm havzada ortalama 45 mm/ay civarında
gerçekleşmektedir [29].
Türkiye genelinde yıllık ortalama yağış 633 mm olup havzada bu değer 651 mm’dir.
Havzada en yüksek yağış, havzanın kuzeydoğusunda yer alan Saray İlçesi’nin
yüksek kesimlerine düşmektedir. Bu bölge aynı zamanda Ergene Deresi’ni oluşturan
kaynakların beslenme alanını oluşturmaktadır. Kış yağışları genel olarak bahar
yağışlarından daha fazla olmaktadır. Ergene Nehri’nin güneyinde yer alan havzalar
ortalama yağış miktarından daha yüksek yağış almaktadır. Bu havzalar Ergene
Nehri’ne, Uzunköprü’nün akış aşağısında drene olmaktadır. Ergene Nehri’nin
kuzeyinde yer alan havzalara ise ortalama ya da daha az miktarda yağış düşmektedir.
Çerkezköy-Çorlu-Lüleburgaz gibi sanayi ve nüfus artışının en yüksek olduğu
bölgelerde yağış miktarı daha az gerçekleşmektedir [31]. Uzun yıllar yapılmış yağış
miktarlarının ölçüm sonuçları değerlendirildiğinde, 1982–1995 yılları arasında uzun
bir kurak dönem, 1995–2000 yılları arasında ise kısa bir yağışlı dönem yaşandığı
görülmektedir. 2000 yılından sonra tekrar kurak bir döneme geçilmiştir. Son 30 yıllık
dönem içerisinde havzaya düşen yağış değerinde belirgin bir azalma izlenmektedir.
Bölgede kar yağışları incelendiğinde eşit olmayan bir dağılım gösterdiği
görülmektedir. Yıllık ortalama kar yağışlı gün sayısı 19,16’dır. En yüksek kar örtüsü
kalınlığı en uzun süre yağış alan Uzunköprü’de 78 cm olarak ölçülmüştür [31].
4.1.3. Arazi Kullanımı
Güneyden Işıklı ve Koru Dağları, kuzeyden Yıldız Dağları ile çevrili olan havzanın
%72,64'ünü tarıma elverişli topraklar oluşturmakta olup, geri kalan %27,36'sını
ormanlar, fundalıklar, kayalıklar, yerleşim yerleri, sanayi alanları ve göl yüzeyleri
teşkil etmektedir. Havzada başlıca buğday, çeltik ve ayçiçeği olmak üzere çeşitli
kuru ve sulu tarım yapılmaktadır. Trakya Alt Bölgesi’nde yer alan kuru mutlak tarım
arazileri bölge geneline yayılım göstermekle birlikte özellikle batı ve orta
51
bölümlerinde yoğunlaşmakta, sulu mutlak tarım arazileri çoğunlukla doğal su
kaynaklarından yararlanılmasına bağlı olarak, Meriç ve Ergene Nehirleri ile yan
dereleri boyunca uzanan alüvyal araziler üzerinde yer almaktadır. Ergene Havzası
kuzey ve güneyden oldukça yüksek dağlarla çevrili bulunduğundan, etrafındaki
arazilere göre daha az yağış almaktadır. Istranca Dağları’nın yüksek kesimleri
boyunca başta meşe ve kayın olmak üzere geniş bir orman örtüsü yer alır. Ergene
Havzası’nı kaplayan antropojen step sahasının büyük bir kısmı ise ağaçtan
yoksundur [29]. Havzanın önemli bir bölümü tarım arazilerinden oluşmaktadır. Sulu
tarım yapılan alanlar havzanın %4,7’sini oluştururken, kuru tarım arazileri havza
alanının %43,6’sını kaplamaktadır. Ergene Nehri’nin Meriç Nehri ile birleştiği
Keşan’ın batısında kalan düşük eğimli bölgelerde pirinç tarlaları yoğun olarak
görülmektedir. Türkiye’nin pirinç üretiminin yaklaşık %55’i Trakya bölgesinde
üretilmektedir. Edirne; 41 bin hektar ekiliş, 372 bin ton üretimi ve 912 kg/da verimi
ile Türkiye çeltik ekilişinde; % 48, üretiminde % 54 pay almaktadır. Havzadaki
illerin kullanma yetenek gruplarına göre arazi varlığı ve kullanma şekilleri Çizelge
4.2 ve Şekil 4.2’de verilmektedir. Çizelgeden de görüldüğü gibi havzadaki tüm
alanın %37,9’u II.Sınıf tarım arazisidir. Toplam olarak alanın büyük bir kısmının
tarım alanı olarak değerlendirildiği de görülmektedir [31].
Çizelge 4.2 Meriç-Ergene Havzası’nda arazi kullanımı
Arazi Kullanımı
Alan(ha)
Oran (%)
Tarım Alanları
1.239.102
65,1
Çayır ve Meralar(Yeşil
109.512
5,8
512.380
26,9
31.510
1,7
Su Alanları
9.383
0,5
Ağır Taşlık ve Diğer
2.532
0,1
1.904.419
100
Alan)
Orman ve Fundalık
Araziler
Tarım Dışı Kullanılan
Alanlar(Yerleşim)
Alanlar
Toplam
52
Şekil 4.2 Meriç-Ergene Havzası’nda arazi kullanımı
4.1.4. Demografik, Ekonomik ve Sosyal Yapı
Türkiye’nin toplam nüfusunun yaklaşık %2’si hızlı bir şekilde sanayileşen ve
oldukça gelişmiş olan bu bölgede yaşamaktadır. İstanbul Metropolü’nün sürekli
gelişmesi ve üzerindeki sanayi yükünü çevresindeki bölgelere dağıtmasından dolayı,
bölgenin nüfusu her yıl artmaktadır. Bölgedeki yıllara göre nüfus dağılımı Şekil
4.3’te, il ve ilçelere göre nüfus yoğunlukları Şekil 4.4’de verilmektedir. Bölgede
Edirne ve Kırklareli illerinin bölge bazında nüfus payı azalırken, Tekirdağ’ın nüfus
artış hızı, Kırklareli ve Edirne’nin aksine, özellikle 1980’den sonra büyük bir artış
trendi göstermiştir. Tekirdağ’ın nüfus artışında 2 büyük sanayileşmiş ilçesi Çorlu ve
Çerkezköy’ün payı çok büyüktür [26].
53
Şekil 4.3 Trakya Bölgesinin illere göre nüfus dağılımı
54
Şekil 4.4 Meriç-Ergene Havzası’nda yer alan il ve ilçelerin nüfus yoğunlukları
4.1.5. Sanayi
Türkiye'deki sanayileşme hareketi ağırlıklı olarak İstanbul'da başlamış ve sonraki
yıllarda ilk yayılma bölgesi İstanbul'un doğusu olmuştur. Sanayi tesislerinin
yayılmasının Kocaeli'nin İstanbul'a sınır ilçesi Gebze'den başlayarak Kocaeli ve
Sakarya'ya ulaşmasından sonra, 1970'lerden başlamak üzere İstanbul'un batısına,
başka bir deyişle de Trakya'ya sıçramıştır. Söz konusu yayılma 1980'li yıllardan
sonra büyük bir ivme kazanmıştır [25].
Trakya Alt Bölgesi’nde verimli tarım topraklarının yaratmış olduğu tarıma dayalı
ekonomi sonucu bölgede sanayinin başlangıcı tarımsal girdiler kullanan sanayi
tesislerinin kurulması ile olmuştur. Tarımsal girdi kullanan bu tesisler gıda alt
sektöründe üretim yapan un, süt ürünleri, bitkisel yağ ve yem üreten fabrikalardır.
55
Tarımsal olmayan girdileri kullanan sanayi kuruluşları bölgede mevcut ve mevcut
olmayan kaynakları kullanan kuruluşlardır. İstanbul sanayisinin desantralizasyonu
olarak gerçekleşen ve yerel kaynakları kullanmayan tekstil, metal eşya, kimya gibi
sanayi kuruluşları Trakya Alt Bölgesi’ne yapılan teşvikler ve yatırım indirimleri ile
gelmişlerdir.
İllere göre sanayinin dağılımı incelendiğinde Tekirdağ ilinin sanayi açısından en
önemli merkez olduğu göze çarpmaktadır [31]. Ergene – Meriç Havzası’nda üretim
yapan toplam endüstri sayıları Çizelge 4.3’te Meriç-Ergene Havzası’nda illere göre
sanayi dağılımı Şekil 4.5’te verilmektedir.
Çizelge 4.3. Ergene – Meriç Havzası’nda üretim yapan toplam endüstri sayıları
İL
Tesis Sayısı
%
Tekirdağ
1670
82
Kırklareli
204
10
Edirne
163
8
Toplam
2037
100
163
; 8%
Tekirdağ
204
; 10%
Kırklareli
Edirne
1.670 ;
82%
Şekil 4.5 Meriç-Ergene Havzası’nda illere göre sanayi dağılımı
56
Havzada sanayinin sektörel dağılımı incelendiğinde tekstil sektörü ilk sırayı aldığı
görülmektedir, ardından sırasıyla gıda, kimya, deri ve maden sektörleri gelmektedir.
Alt havza bazında değerlendirme yapıldığında, neredeyse her sektörün en yoğun
biçimde Yukarı Ergene Alt Havzası’nda yer aldığı görülmektedir. Sanayinin
yoğunlaştığı bölgelerden Çorlu’da deri sanayinin, Çerkezköy ve Muratlı’da ise
tekstil, kimya, metal ve maden sektörlerinin toplandığı göze çarpmaktadır.
Havzadaki sektörel dağılım, Şekil 4.6’da, havzada yer alan sanayi tesisleri ise Şekil
4.7’de gösterilmektedir [31].
Tekstil ve Deri
14%
2%
29%
Gıda Ürünleri
Taş, Toprak, Maden
10%
Kimya, Plastik, Boya, Cam
Metal ve Makine
13%
Kağıt ev Ambalaj
19%
Diğer
13%
Şekil 4.6 Meriç-Ergene Havzası’nda sanayi tesislerinin sektörel dağılımı
57
Şekil 4.7 Meriç-Ergene Havzası’nda yer alan sanayi tesislerin dağılımı
Sanayi tesislerinin önemli bir kısmının, Ergene Nehri’nin başlangıcında yer alan
Çorlu-Çerkezköy alt havzasında yoğunlaşması kirliğin bu bölgeden itibaren
başlamasına neden olmuştur.
4.1.6. Su Kaynakları
Havzada önemli su kaynaklarını yüzeysel sular ve yeraltı suları oluşturmaktadır.
Başlıca yüzeysel su kaynaklarını Meriç ve Ergene nehirleri ile bu nehirlerin kolları
oluşturmaktadır. Ergene Havzası 26’sı büyük olmak üzere toplam 67 alt havzadan
oluşmaktadır. Ergene Nehri’nin en önemli kolları Ergene Deresi, Çorlu Deresi,
Sulucak Deresi, Lüleburgaz Deresi, Babaeski (Şeytan) Deresi, Teke Deresi, Ana
Dere ve Hayrabolu Deresi’dir ve Şekil 4.8’de gösterilmektedir [30, 35].
58
Şekil 4.8. Ergene Nehri ve kolları
Havza içerisinde birçok karstik kaynak bulunmaktadır. Bunlardan Kaynarca
Kocakaynak 200 l/s, Poyralı kaynağı 150 l/s, Pınarbaşı kaynağı 400 l/s ortalama debi
ile akmaktadır. Ayrıca Pınarhisar-Vize hattı boyunca birçok irili ufaklı karstik
kaynak bulunmaktadır. Karstik kaynakların debileri kurak ve yağışlı aylara göre
değişmektedir.
Bölgede bulunan göller Tekke Gölü, Harmanlı Gölü, Bücürmene Gölü, Dalyan Gölü,
Sığırcılı Gölü, Gala Gölü, Gölbaba Gölü, Mecidiye-Tuzla Gölü, Erikli Gölü, Mert
Gölü, Pedina Gölü, Hamam Gölü ve Saka Gölü’dür. Enez ve çevresinde bulunan
Tekke Gölü, Harmanlı Gölü, Bücürmene Gölü, Dalyan Gölü, Sığırcılı Gölü ve Gala
Gölü Meriç Nehri ve denize açılmaktadır. Bölgede yerüstü sulamaları dışında içmekullanma ve sanayi suyu ağırlıklı olarak yeraltı suyundan sağlanmaktadır.
59
4.2.Gerçek Zamanlı İzleme Sistemlerinin Meriç-Ergene Havzası Örneği
Üzerinde İncelenmesi
Yüzeysel suların kalite açısından mevcut durumunun ortaya konulması ve ani
deşarjların yüzeysel suları nasıl etkilediğinin anlık olarak tespitinin sağlanması
amacıyla “Otomatik Sürekli Ölçüm İstasyonları Projesi” kapsamında Ergene – Meriç
Havzasına 5 adet gerçek zamanlı ölçüm istasyonları kurulmuştur. Kurulan gerçek
zamanlı ölçüm istasyonları sayesinde, havzada 24 saat boyunca ölçüm yapılmaktadır.
Meriç-Ergene Havzasına kurulan 5 adet gerçek zamanlı izleme istasyonlarının adı,
kurulduğu ili ve mevkisi Çizelge 4.4’te verilmektedir.
Çizelge 4.4. Meriç-Ergene Havzasına kurulmuş olan Gerçek Zamanlı İzleme
İstasyonlarının adı, kurulduğu il ve kurulduğu mevki
İstasyon
İstasyon Adı
Kurulan İl
Kurulan Mevki
1
İnanlı
Tekirdağ
Ergene Nehri
2
Yenicegörüce
Edirne
Ergene Nehri Mansap
3
Evrensekiz
Kırklareli (Lüleburgaz)
Evrensekiz Ahmetbey
No
Deresi
4
Aksa
Tekirdağ
Ergene-Çorlu
birleşmeden önce
Çorlu deresi mansap
5
Yulaflı
Tekirdağ
Çorlu Deresi (memba)
Havzaya kurulmuş olan istasyonlar ile 24 saat boyunca pH, sıcaklık, çözünmüş
oksijen, iletkenlik, toplam organik karbon ve renk parametreleri ölçülmektedir.
Meriç-Ergene
Havzasındaki
istasyonların
verilmektedir.
60
haritada
gösterimi
Şekil
4.9’da
Şekil 4.9. Meriç-Ergene Havzasına kurulan Gerçek Zamanlı Ölçüm İstasyonlarının
haritada gösterimi
Meriç-Ergene Havzasına kurulan istasyonların iç görünümü (kuru ve ıslak bölüm) ve
dış görünümü detaylı olarak gösterimi EK 1, EK 2 ve EK 3’te yer almaktadır.
4.2.1.Numune Alma Hattı ve Pompası
Dış ortamdaki suyu izleme istasyonunun içine taşıyacak olan numune alma pompası
izleme istasyonu için önemli cihazlardan biridir. Meriç-Ergene Havzasında dalgıç
pompa kullanılmıştır. Dalgıç Pompalarda, motor pompa gövdesine bitişik olarak
monte edilmiş olup, su içerisinde bulunmaktadır. Bu bağlantı yerleri hava ve su
geçirmeyecek şekilde sımsıkı kaplanmıştır. Pompa direkt boru, flexible boru veya
tesisata bağlı olabilir [17]. Dalgıç pompa örneği Şekil 4.10’da verilmektedir.
61
Şekil 4.10. Dalgıç pompa örneği
Meriç-Ergene Havzasında, numune, dalgıç pompa ile numune hattı vasıtasıyla
numune haznesine gelmektedir. Dalgıç pompa numuneyi belli derinlikten çekme
gücüne sahiptir. Pompa, zamana bağlı çalışır ve bu zaman kullanıcılar tarafından
programlanır. Meriç-Ergene Havzasındaki gerçek zamanlı ölçüm istasyonlarında
yarım saatte bir numune alınarak suyun analizi yapılmaktadır. Bu sürenin ilk 5
dakikasında pompa çalışarak su çekilir ve numune haznesi boşluk kalmayacak
şekilde tamamen doldurulur (ölçüm hatalarına neden olmaması için). Ardından iki
dakika boyunca ölçüm yapılır (analizörde ve problarda). Geriye kalan 23 dk boyunca
pompa bekleme modundadır (bu süre zarfında numune boşaltılır ve temizleme
işlemleri olur). Bu süre daha kısa ya da daha uzun ayarlanabilmektedir. Örneğin
Yenicegörüce Mevkide bulunan istasyonda pompa mesafesi uzun olduğu için 11 dk
pompa çalışması ve 19 dk. bekleme süresine ayarlanmıştır. İstasyonlarda kullanılan
PLC (Programlanabilir Mantıksal Denetleyici) seviye kontrolü ile pompaya
koşullandırma yapılır ve suyu belli seviyeden istasyona çekmesi sağlanır. Havzada,
akış hızı dikkate alınarak numune alınma derinliği belirlenmiştir ve bu derinlik
25±5cmdir.
kontrol
Nehirde su seviyesi artması ya da azalması durumunda PLC seviye
sayesinde
pompa
otomatik
olarak
25±5cm
derinliğine
kendini
ayarlamaktadır.
Pompa dışarıdan gelebilecek herhangi bir etkiye (ağaç, eşya vs) karşı koruma altına
alınmıştır. Dalgıç pompanın şematik gösterimi Şekil 4.11’dedir.
62
Şekil 4.11. Dalgıç pompanın şematik gösterimi
Meriç-Ergene Havzasında Yulaflı istasyonunda kurulan istasyon, pompa ve
Yenicegörüce Mevkide kurulan istasyonun numune haznesine ait resimler Şekil 4.12,
4.13, 4.14’te verilmektedir.
63
Şekil 4.12. Yulaflı Mevki istasyonu ve numune pompası
Şekil 4.13. Yulaflı Mevki numune pompası
64
Şekil 4.14. Yenicegörüce Mevki numune haznesi
Numune alma sistemi ve numune alma hattı her bir ölçüm noktasındaki saha
koşulları dikkate alınarak en ideal ve en az bakım gerektirecek şekilde tasarlanarak
yapılmıştır. Numune alma hattının tamamı, iklim şartlarından etkilenmeyecek şekilde
donmaya karşı koruma sistemi ile donatılmıştır.
4.2.2
Cihazlar
1- pH Ölçüm Sistemi
pH sudaki hidrojen iyonu konsantrasyonu ölçüsüdür ve sudaki asit ve bazlar
arasındaki dengeyi gösterir. 0-14 aralığında ölçülür. pH teriminde p; eksi
logaritmanın matematiksel sembolünden ve H ise Hidrojenin kimyasal formülünden
türetilmiştir. pH değeri Hidrojen konsantrasyonunun eksi logaritmasıdır ve aşağıdaki
eşitlikle gösterilir [5].
65
pH = -log[H+]
Meriç-Ergene Havzasına kurulan pH ölçüm sistemi prob ve analizör sisteminden
oluşmaktadır. Prob numune haznesine monte edilmiştir. Prob elektrokimyasal bir
sensör olup, kabin içinde numune haznesinde ölçüm yapmaktadır. pH probunun
içinde aynı zamanda sıcaklık sensörü de mevcuttur. Sistem hem pH’ı hem de
sıcaklığı ölçer. Prob, yaptığı ölçümleri bağlı olduğu veri toplama ünitesinden
(analizör) bilgisayara aktarır ve hafızasına kayıt eder. Evsel ve endüstriyel atık
suların yoğun olarak karıştığı Ergene nehrinde önemli ölçüde pH salınımları
görülmektedir.
pH elektrodu, ölçülen çözeltinin pH’ına göre voltaj veren bir pil gibi düşünülebilir.
pH ölçüm elektrodu, hidrojen iyonuna hassas bir cam haznedir. Haznenin içinde ve
dışındaki bağıl hidrojen konsantrasyon değişimine göre farklı milivolt çıkışı verir. Bu
değer genelde birim pH için 60 mV civarındadır.
pH4: -180 mV
pH7: 0 mV
pH10: +180 mV
Alınan numune beklemeden hemen ölçülmesi gerekmektedir. Aksi halde sudaki
ayrışma ve ortamdan gaz alımı (özellikle CO2), pH’ın değişimine sebep olmaktadır.
Yüzey sularının ortalama pH aralığı 6-8’dir. Alıcı ortamda pH düşerse, istenmeyen
plankton ve yosun türleri gelişmeye başlar. Bazı balık türleri azalmaya başlar. Alıcı
ortamda pH yükselirse; ergin balık ve omurgasızların ölümüne neden olabilir.
Büyümekte olan balıklara zarar verebilir.
pH ölçüm probu Şekil 4.15’te verilmektedir.
66
Şekil 4.15. pH probu
2- Elektriksel İletkenlik Ölçüm Sistemi
Elektriksel İletkenlik, suyun elektrik iletebilme kabiliyetidir. Farklı birimleri olsa da
SI biriminde Siemens/cm’dir. Diğer bir ifade ile suyun iyonik içeriğinin ifadesidir.
Suda iletkenlik, negatif yüklü iyonların (Cl-, NO3-,SO4-2 vs.) ve pozitif yüklü
iyonların (Na+, Mg+2, Ca+2, Fe+2 vs.) bir göstergesidir. Organik bileşikler, örneğin
yağ, fenol, petrol, şekerli su elektriksel iletkenliği artırmada çok fazla etkisi yoktur.
Ultra saf suyun teorik elektriksel iletkenlik alt sınırı; 0,054 µS/cm’dir. 5,5 µS/cm altı
saf su olarak kabul edilmektedir. Sıcaklık ile elektriksel iletkenlik arasında doğru
orantı vardır. Sıcaklık arttıkça suyun iletkenliği artmaktadır [39].
Meriç-Ergene
Havzasında
elektriksel
iletkenlik,
temel
olarak
sudaki
tuz
konsantrasyonunun bir göstergesi olarak tanımlanabilir. Nehirdeki tuz, tekstil
sektörünün atık suyundan kaynaklanmaktadır. Kumaş boyama işleminde sabitleme
67
ajanı olarak kullanılan tuz, temel arıtma işlemlerinde arıtılamamakta ve alıcı ortam
olarak da Meriç-Ergene Havzasına salınmaktadır. Tarımsal sulamanın en önemli
sorunlarından biri olan tuzluluk dolayısı ile Ergene Nehrinin suyu tarımsal sulamada
kısmi olarak kullanılabilmekte, temel olarak da tuzlu suya dayanıklı olan çeltik
sulamasında kullanılmaktadır. Buradaki en önemli sorun da tuzlu suyla sulama
sonucunda çoraklaşma ve çölleşme başlamaktadır. Gerçek zamanlı izleme
sistemindeki iletkenlik ölçüm cihazının aralığı 0-20000µS/cm dir.
Havzada elektriksel iletkenlik ölçüm sistemi prob ve analizör sisteminden
oluşmaktadır. Prob numune haznesine monte edilmiştir. İndüktif ölçüm yöntemi ile
çalışmaktadır. Prob, yaptığı ölçümleri bağlı olduğu veri toplama ünitesinden
(analizör) bilgisayara aktarır ve bilgiler bilgisayar hafızasında kayıt edilir.
Havzada İndüktif ölçüm yöntemi ile ölçüm yapılmaktadır. Sistemde bir indüktif prob
kullanılır. Akım, ölçülecek sıvının iletkenliğine bağlı olarak alıcı bobinde indüksiyon
akımı oluşturur. Ölçülen sıvı ne kadar iletken ise oluşan indüksiyon akımı o kadar
fazla olmaktadır [39].
Ölçüm probu hava geçirmeyecek şekilde kapatılmış olan içerisinde iki ölçüm bobini
olan polivinileden florür (PVDF) veya polipropilen (PP) bir gövdeden oluşur. Ölçüm
hücresindeki akış açıklığı ölçülecek sıvının akmasına izin verir. Bu tür sensörler
yüksek sıcaklık ve basınca dayanıklıdır.
Elektriksel iletkenlik ölçüm sensörünün şematik gösterimi Şekil 4.16’de verilmiştir.
(1) Harici sıcaklık sensör
(2) PP veya PVDF hücre
gövdesi
(3) Ölçüm bobinleri
(4) Sıvı çevrimi
Şekil 4.16. İletkenlik ölçüm sensörü şematik gösterimi
68
Elektriksel iletkenlik ölçüm probu Şekil 4.17’de verilmektedir.
Şekil 4.17. Elektriksel iletkenlik probu
3- Renk Ölçüm Sistemi
Nehirlerde renk oluşumunun en önemli kaynağından birisi tekstil endüstrisidir.
Tekstil endüstrisi atıksuları, üretim birimlerinde kullanılan değişik özelikte boyalar,
yüzey aktif maddeler ve tekstil yardımcı maddelerden kaynaklanan yüksek organik
madde içerikleri nedeniyle kimyasal oksijen ihtiyacı (KOİ) ve renk olmak üzere
değişken kirlilik parametrelerini içermektedir [9].
Oluşan atıksu miktarı ve kirlilik parametreleri dikkate alındığında tekstil endüstrisi
atıksuları diğer endüstrilerden kaynaklanan atıksulara nazaran daha fazla renk
değişimine neden olmaktadır. Boyalı atıksular çok düşük konsantrasyonlarda bile
alıcı ortamlarda ciddi estetik ve ekolojik problemlere yol açmaktadırlar. Boyalar
yalnızca estetik problemlere değil, aynı zamanda biyolojik girişimlere, ışığa,
sıcaklığa ve oksidasyona da direnç gösterirler [9].
69
Meriç-Ergene Havzasında kurulmuş olan izleme istasyonlarında kullanılan renk
ölçüm cihazı fotometrik RES metoduna dayanarak ölçüm yapmaktadır. Numune
analizör tarafından entegre peristaltik pompası ile bir membran vasıtası aracılığı ile
emilir ve analizöre numune 0,45µm gözenek çapındaki bir filtreden geçerek ulaşır.
Ölçümden önce çözünmemiş maddelerin girişimini önlemek için su numunesi filtre
edilmelidir.
1994 yılında yayınlanan ve 2011 yılında revize edilen endüstriyel atıksuların rengini
Uluslararası Avrupa Normu EN ISO 7887’ye göre belirlenir. Bunun için görünür ışık
spektrumu içinde yer alan üç dalga boyu seçilmiştir. Meriç-Ergene Havzasında da bu
üç dalga boyunda ölçüm gerçekleşir. Bu dalga boyları aşağıda verilmiştir:
BLUE: λ(1)=436 nm
GREEN: λ(2)=525 nm
RED: λ(3)=620 nm
λ(1)=436 nm’de ölçüm zorunludur. λ(2) ve λ(3) dalga boylarında ise belirlenen
değerlerde çok az sapmalar olabilir. Yukarıdaki dalga boylarında değer yükseldikçe
su kalitesi düşmektedir. Örneklemede kullanılan membran, hollow fiber olarak
adlandırılan PVDF kaplı içi boş tüplerden oluşan membrandır. Membranın gözenek
çapı 0,45 µm’dir. Renk ölçümünün şematik gösterimi Şekil 4.18’de verilmektedir.
Şekil 4.18. Renk ölçümünün şematik gösterimi
70
Örnekleme sisteminin geri yıkama mekanizması mevcuttur. Cihazın ölçüm
hücresinin kimyasal ile temizlenmesi otomatik olarak yapılır.
4- Çözünmüş Oksijen Ölçüm Sistemi
Çözünmüş oksijen su kalitesi ile ilgili önemli parametrelerden birisidir. Çözünmüş
oksijen, suda çözünmüş durumda bulunan, mg/L veya ppm olarak belirtilen oksijen
miktarıdır. Aerobik ortamlarda yaşayan organizmalar çoğalmak ve metabolik
faaliyetler için çözünmüş oksijene gerek duymaktadır. Doğal sular ve atık sularda
bulunan çözünmüş oksijen konsantrasyonu fiziksel, kimyasal ve biyokimyasal
aktivitelere bağlıdır. Sudaki çözünmüş oksijen konsantrasyonu sıcaklık ve tuzluluk
ile ilişkili olup bu parametreler ile ters orantılıdır. Organik madde ölçümü için
kullanılan biyokimyasal oksijen ihtiyacı parametresi çözünmüş oksijen ölçümüne
dayanmaktadır. Kimyasal oksijen ihtiyacı ve biyolojik oksijen ihtiyacı, çözünmüş
oksijen ile bağlantılıdır [15].
Meriç-Ergene Havzasında çözünmüş oksijen ölçüm sistemi, prob ve analizör
bölümlerinden oluşmaktadır. Oksijen ölçüm probu numune haznesine monte
edilmiştir. Prob numune alma hattı vasıtasıyla istasyona pompalanan hat üzerinde
sürekli ölçüm yaparak, yaptığı ölçümleri bağlı olduğu veri toplama ünitesi (analizör)
bilgisayara aktarır ve bilgisayarın hafızasına kayıt edilir. Çözünmüş oksijen
probunun ölçüm aralığı 0-25 mg/l dir.
Çözünmüş oksijen probu son yıllarda geliştirilen optik çalışma prensibine göre
ölçüm yapmaktadır. Meriç-Ergene Havzasında da bu teknik kullanılarak çözünmüş
oksijen ölçülmektedir. Bu teknik, oksijenin fluoresan kaplı bir yüzey ile oluşturulan
optik sinyali soğurma oranını ölçme prensibine dayanmaktadır. Fluoresan kaplı
yüzey, dâhili LED den çıkan bir ışık demeti ile uyarılır. Bu da fluoresan tabakanın
farklı dalga boyuna sahip bir ışık yaymasına sebep olur. Bu yayılan ışığın soğurulma
oranı elementin içindeki oksijen ile orantılıdır. Oksijen seviyesi ne kadar yüksek ise
soğurulma oranı da o kadar fazladır. Optik oksijen sensörlerinin dahili elektrolitleri,
membranları yoktur, dolayısıyla bu tip sensörlerde bakım yapılmaz. Gerekli olması
durumunda sensör değiştirilir. Optik sensörler normal kullanımda minimum 2 yıl
71
süreli olarak tasarlanmıştır, ancak genelde mekanik bir hasar olmadığı sürece 3-5
yıllık bir ömür sağlarlar. Çözünmüş oksijen probu Şekil 4.19’da yer almaktadır.
Şekil 4.19. Çözünmüş oksijen probu
Meriç-Ergene Havzasında bulunan sıcaklık, pH, çözünmüş oksijen, iletkenlik, renk
parametrelerine ait analizör Şekil 4.20’de verilmektedir.
72
Şekil 4.20. Meriç-Ergene Havzasında bulunan sıcaklık, pH, çözünmüş oksijen,
iletkenlik, renk parametrelerine ait analizör
5- Toplam Organik Karbon Ölçüm Sistemi
Atıksuyun içinde ayrı ayrı ölçülmesi imkânsız birçok türde organik madde bir arada
bulunmaktadır. TOK, su içerisindeki tüm organik maddelerin miktarını ifade etmek
için kullanılan ve su analizinde kirletici tanımı olarak önemli bir göstergedir [1].
TOK içeriği en iyi 'fark' yöntemi kullanılarak tayin edilmektedir ve aşağıda yer alan
eşitlik vasıtası ile bulunmaktadır.
 Toplam Organik Karbon = Toplam Karbon – Toplam İnorganik Karbon
73
Sistem, Katalitik Oksidasyon (Yüksek Sıcaklıkta Yakma) Metodu ile ölçüm
yapmaktadır. Cihaz analizör yapıdadır. Cihazda NDIR detektör vardır. Sistem
akarsularda, her türlü ortam koşulunda (temiz, kirli sularda) sürekli ölçüm yapmakta,
yaptığı ölçümleri bağlı olduğu veri toplama ünitesi aracılığıyla bilgisayara aktararak
hafızasına
kayıt
etmektedir.
Analizör
programlanabilmektedir.
Suyun
karakterizasyona göre değişik aralıkta ölçüm yapan dedektörler kullanılabilir.
Analizör veri toplama ve iletişim ünitesine dijital iletişim protokollerinden herhangi
birini kullanarak bağlanır ve ölçüm yaptığı değerler istasyon yazılım programına
aktarılır.
Katalitik Oksidasyon Metodunda, 1.200 C'de yanma ile tüm organik ve inorganik
karbon bağları parçalanır ve ortamdaki oksijenin de tüketilmesi ile CO2 gazı ortaya
çıkar. Karbon miktarı NDIR detektör vasıtası ile ölçülür. Bir ara değer olarak toplam
karbon (TK) miktarı ölçülmüş olur. Son olarak ayrı bir analiz şeklinde toplam
inorganik karbon (TİK) ölçümü gerçekleşir. TK değerinin TİK değerinden
çıkarılması ile TOK değeri elde edilmiş olur.
Yüksek sıcaklık olduğundan kullanılan analizörlerde tam oksidasyon için kataliste
gerek yoktur. Katalistler sadece düşük sıcaklıkta çalışan (680 – 1,100 C) ''yüksek
sıcaklık'' analizörlerinde karbon bağlarının tam parçalanması için gereklidir. Sorun
olan husus; katalistlerin performansı zaman içinde azalır ve bu ölçüm sonuçlarını
etkiler. Ölçüm üzerindeki bu etkisi dolayısı ile analizörlerin sürekli kalibrasyonu ve
nihai olarak da katalistlerin değişimi gereklidir. Mevcut analizör ile TOK ölçümü 5
dakikadan kısa bir sürede gerçekleşmektedir. Bu sayede kısa süreli limit aşımları
güvenilir bir şekilde belirlenebilmektedir. Analizörün ölçüm aralığı 0-2000 mg/l dir.
Analizörün,
örnekleme
sisteminin,
hortum
ya
da
kanalları
kendiliğinden
temizlenebilir özelliktedir, bunun için harici bir donanım ya da temizleme çözeltisine
ihtiyaç duyulmamaktadır.
Toplam organik karbonun ölçüm prensibinin şematik gösterimi Şekil 4.21’de
verilmektedir.
74
Şekil 4.21. Toplam organik karbon ölçüm prensibinin şematik gösterimi
Meriç-Ergene Havzasında bulunan toplam organik karbon cihazı Şekil 4.22’de
verilmektedir.
75
Şekil 4.22. Meriç-Ergene havzasında bulunan toplam organik karbon analizörü
4.2.3. Cihazlarda Kalibrasyon ve Doğrulama
Kalibrasyon
Bir ölçme cihazının göstergesinin, ölçülen büyüklüğün gerçek değerinden sapmasını
belirlemek ve belgelendirmek anlamını taşır[37].
1. Kalibrasyon sonucu, ölçeğin, ölçü aletinin veya ölçme sisteminin hatasını
kestirmeye, veya alelade bir skalanın işaretlerine değerler verilmesine olanak
sağlar.
2. Kalibrasyon sonucu, kalibrasyon sertifikası veya kalibrasyon raporu adı
verilen bir doküman ile kaydedilebilir.
3. Kalibrasyon sonucu bazen, bir kalibrasyon faktörü veya bir kalibrasyon eğrisi
şeklindeki bir dizi kalibrasyon faktörü olarak ifade edilebilir [7].
76
Cihazların kalibrasyon periyotları kullanılan metoda, cihazın yapısına ve cihazın
kullanım sıklığına göre değişmektedir. Cihazın üreticileri tarafından genelde bir
kalibrasyon ve bakım periyodu verilmesine rağmen cihazı kullanan kişiler tarafından
tecrübeye dayalı olarak bu kalibrasyon ve bakım süreleri düzenlenebilir.
Cihazın
doğrulamalarından yola çıkılarak kalibrasyon periyotları belirlenebilir.
Gerçek
zamanlı izleme sistemlerinde birbirinden farklı özellikteki cihazlar bir arada
bulunduğundan her bir cihaz için farklı periyot belirlemekten ziyade tüm cihazlar
için optimum bir süre belirlenerek maliyetleri düşürülebilir.
Meriç Ergene Havzası’nda cihazların kalibrasyon periyotları hakkında teknik
şartnamede ayda bir kez olarak belirtilmiştir. Buradaki sistemler üzerinde sıcaklık
ölçer, pH ölçüm cihazı, iletkenlik cihazı, çözünmüş oksijen cihazı, toplam organik
karbon cihazı ve renk cihazı bulunmaktadır.
Sıcaklık ölçerin kalibrasyonu için kalibrasyonu yapılmış bir termometreye ihtiyaç
vardır. Öncelikle içinde su ve buz bulunan devar kabının içerisine cihazın probu
yerleştirilir ve 0 oC ayarı yapılır. Daha sonra içerisinde 50 – 80 oC aralığında su
bulunan devar kabının içerisine cihazın probu ve referans termometre yerleştirilir.
Cihazda sıcaklık stabil hale geldiğinde termometrede gösterilen sıcaklık değeri ayar
tuşu ile sistemde girilir. Daha sonra tekrar devar kabının içerisine prob ve
termometre yerleştirildiğinde cihaz aynı sıcaklığı gösteriyorsa kalibrasyon işlemi
tamamlanmıştır. Sıcaklık ölçer pH probu içerisinde yer almaktadır. Bu probun
değişme zamanı geldiğinde otomatik olarak sıcaklık probu da değişmektedir [23].
pH ölçüm cihazında iki nokta kalibrasyonu yapılmaktadır. Bunlar pH 7 ve 4 standart
çözeltileri ile yapılmaktadır. Öncelikle probu pH 7 standart çözeltisi içerisine
yerleştirilir ve okunan değerin 7 olduğu cihaza bildirilir. Daha sonra çözelti pH 4
çözeltisine yerleştirilir ve bununda 4 olduğu cihaza bildirilerek kalibrasyon bitirme
tuşuyla kalibrasyon tamamlanır. Cihazın doğru çalışıp çalışmadığı standart pH
çözeltileri ile doğrulanır. Cihazın kullanım kılavuzuna göre pH probunun 6 ayda bir
değiştirilmesi gerekmektedir [23].
İletkenlik cihazında 2
farklı
temizlendiğinde
değiştirildiğinde
veya
kalibrasyon
77
yapılmaktadır.
sıfır
İlk
kalibrasyonunun
olarak prob
yapılması
gerekmektedir. Sıfır kalibrasyonu prob kuru halde havadayken yapılır. Diğer
kalibrasyon ise tek nokta kalibrasyonudur ancak sıfır kalibrasyonu yapılmadan tek
nokta kalibrasyon yapılamamaktadır. Tek nokta kalibrasyonda standart bir iletkenlik
çözeltisi içerisine prob yerleştirildikten sonra cihazın kalibrasyonu yapılmaktadır.
Daha sonra cihazın doğru ölçüp ölçmediği standart çözeltilerle teyit edilir. İletkenlik
ölçme cihazında otomatik sıcaklık düzeltme sistemi vardır. Bizim ölçümlerimizde
ölçüm hangi sıcaklıkta alınırsa alınsın bize verdiği sonuç 25 oC’ye çevrilmiş halidir.
Ayrıca cihazın sıcaklık kalibrasyonunun da yapılması gerekmektedir. Yukarıda yer
alan sıcaklık cihazının kalibrasyonuyla aynı yöntem uygulanmaktadır [22].
Çözünmüş oksijen cihazında kalibrasyon havada yapılmaktadır. Havanın oksijen
oranı %100 olarak kabul edilerek cihazın kalibrasyonu yapılmaktadır. Cihazın
kullanım kılavuzunda tüm bakım ve temizlikleri yapılıyorsa kalibrasyonun yaklaşık 1
yıl boyunca bozulmadığı bildirilmektedir [23].
Toplam organik karbon cihazının kalibrasyonu, standart çözeltilerinin okutulup elde
edilen sonuçlardan bir kalibrasyon eğrisi çizdirilerek yapılmaktadır. Bu amaçla ilk
önce bir ana stok çözeltisi hazırlanır ve bu çözelti farklı oranlarda saf suyla
seyreltilerek farklı karbon derişimlerinde standart çözeltiler elde edilmektedir.
Standart çözeltiler cihaza okutulur ve standart çözeltilerin gerçek değerleri de cihaza
girilir. Okunan değer ile gerçek değeri arasında bir kalibrasyon eğrisi çizdirilerek
kalibrasyon işlemi tamamlanır. Standart çözeltiler veya farklı ara stok çözeltileri
hazırlanarak normal bir numune gibi okutulur ve cihazın ne kadar doğru ölçüm
yaptığı kontrol edilir [21].
Renk ölçüm cihazında, değeri bilinen standart referans çözeltide okuma yapılır ve
renk değeri cihazda girilir. Cihaz bu çözeltiye uygun yeni standart faktör tanımlar.
Bu faktöre göre okunan değer ile gerçek değeri arasında bir kalibrasyon eğrisi
çizdirilerek kalibrasyon işlemi tamamlanır. Kalibrasyon işlemi tamamlandığında
standart çözelti normal bir numune gibi okutulur ve cihazın ne kadar doğru ölçüm
yaptığı kontrol edilir [23].
Sistemin doğrulaması, istasyon ölçüm sonuçlarının akredite laboratuvar ölçüm
sonuçları ile karşılaştırılarak yapılmıştır. Öncelikle istasyonlardan ölçüm sonuçları
78
alınmış ardından istasyonlardan su numuneleri alınarak laboratuvarda tekrar analiz
için gönderilmiştir. İki ölçüm sonuçları arasındaki farklılık hesaplanmıştır. Bu
karşılaştırma sonucunda teknik şartname gereğince, TOC analizörü vasıtası ile ölçülen
sürekli ölçüm verileri ile laboratuvarda yapılan karşılaştırma sonucunda elde edilen
veriler arasındaki değer farkı en fazla % 20, ölçülen renk ile laboratuvar karşılaştırma
testleri sonucu ölçülen değer arasındaki fark ise en fazla % 10 olmalıdır. pH, iletkenlik,
sıcaklık, çözünmüş oksijen parametreleri ise portatif cihaz ile yerinde ölçümü yapılarak
karşılaştırılmıştır. 9 Temmuz 2014 tarihinde yapılan ölçüm sonuçları Çizelge 4.5’te yer
almaktadır.
Çizelge 4.5. 9 Temmuz 2014 tarihinde istasyonlardan ve laboratuardan alınan ölçüm
sonuçları
YULAFLI İSTASYONU
Parametreler
Birimi İstasyon Ölçüm Sonucu Laboratuvar Ölçüm Sonucu % Sapma Değeri
TOK
mg/l
151
128,01
17
pH
-
7,87
8,02
1,8
İletkenlik
µS/cm
5330
5630
5
0,01
0
0
Çözünmüş Oksijen mg/l
YENİCEGÖRÜCE İSTASYONU
Parametreler
TOK
mg/l
30,2
24,96
20
RENK
436 nm (Sarı))
525 nm (Kırmızı)
-1
0,037
0,04
7,5
-1
0,049
0,045
8,8
-1
m
m
620 nm (Mavi)
m
0,052
0,059
11
pH
-
7,61
7,72
1,4
İletkenlik
µS/cm
2600
2950
11
3,86
3,94
2
İNANLI İSTASYONU
Parametreler
TOK
mg/l
81,4
90,95
10
pH
-
8,01
7,84
2,1
İletkenlik
µS/cm
6230
5750
8,3
0,04
0,04
0
AKSA İSTASYONU
Parametreler
TOK
mg/l
164,3
141,3
16
pH
-
7,68
8,05
4,5
79
İletkenlik
µS/cm
6430
6780
5
0,14
0,14
0
EVRENSEKİZ İSTASYONU
Parametreler
TOK
mg/l
226,6
204,22
10
RENK
α 436 nm (Sarı))
m-1
0,05
0,056
10
525 nm (Kırmızı)
-1
m
0,008
0,009
11
620 nm (Mavi)
m-1
0,067
0,076
11
pH
-
İletkenlik
µS/cm
8,3
7,05
10
2960
2850
3,8
0,5
0,58
5
Yapılan doğrulama neticesinde istasyonda ölçülen değerlerin kabul edilebilir bir değer
olduğu sonucuna varılmıştır. Bu sonuç şu şekilde irdelenmiştir. Örneğin, Evrensekiz
istasyonunda TOK parametresinde, istasyon ölçüm sonucu 226,6 mg/l, laboratuvar
ölçüm sonucu ise 204,22 mg/ldir. 204,22 mg/l’nin %20 değeri 40,8 mg/l dir. Yani
istasyonda ölçülen değer, 204,22±40,8 mg/l ilave edildiğinde, 163,4-245 mg/l değerleri
arasında olmalıdır. İstasyon ölçüm değeri 226,6 mg/l, bu değerde % 20’den az (yaklaşık
%10) kabul edilebilir bir değerdir.
4.2.4. Veri Takip Sistemi ve Veri İzleme Yazılımı
Veri Takip Sistemi ölçüm verilerini gerçek zamanlı olarak izlenmesini sağlayan bir
sistemdir. Aşağıda verilen hususlar bu sistem vasıtası ile yapılmaktadır.

Cihazlardan alınan sıcaklık, nem, karbondioksit, basınç vs. gibi ölçüm
sonuçları güncel değerleri görülebilir.

Ölçüm parametrelerinin geriye dönük olarak raporları alınabilir.

Ölçüm parametrelerinin geriye dönük olarak grafikleri alınabilir.

Alarm ve uyarı tanımları oluşturularak belirli şartlara bağlı olarak email, sms
ya da telefon aramaları ile uyarılar alınabilinir.
80

Birden fazla kullanıcı tanımlayarak, başka şehirlerden kullanıcıların veri
izlemesi yapması sağlanabilir. Bunun için internet bağlantısı olması
yeterlidir.

Veriler internet destekli cep telefonları gibi cihazlardan izlenebilir.
Veri takibinin şematik gösterimi Şekil 4.23’te verilmektedir.
Şekil 4.23. Veri takibi şematik gösterimi
Veri izleme yazılımı, genel olarak deneysel sistemlerin ürettiği veriyi izleyen,
denetleyen, olası hata durumlarını bu hataların giderilebilmesini olanaklı kılabilecek
bilgilerle birlikte derleyen ve çoğunlukla veri toplama sistemini oluşturan ağ
düğümleri üzerinde çalışan bilgisayar programlarıdır [6].
Meriç-Ergene
Havzasına
kurulan
istasyonların
bilgisayarlarına
ve
merkez
bilgisayarlara Envidas Ultimate yazılımı kurulmuştur. Envidas Ultimate yazılımı
akıllı, çok fonksiyonlu, yüksek performanslı veri iletim ve raporlama sistemidir.
Etkili ve akılda kalabilir şekilde çalışması için dizayn edilmiştir. Normal veya
81
endüstriyel bilgisayarlarla rahatça ve esnek bir şekilde kullanılabilecek modern bir
çevresel veri toplama sistemidir. Sistem birçok veri aktarım modülünü destekler
yapıdadır. Yazılımı son kullanıcı dostu bir yazılım olmakla beraber az bir bilgisayar
bilgisiyle bile rahatça kullanılabilir.
Sistem, kurulum dosyası ile bilgisayara yüklenmektedir. Otomatik olarak çalışıp
ölçüm değerlerini alarak merkez bilgisayarına iletmektedir. Sistem, hataları algılama
ve uyarı durumlarını görüntüleme özelliğine sahiptir. Gelen veriler filtrelenebilir ve
kullanıcı ayarlarına göre görüntülenebilir. Ölçülen veriler ve uyarı durumları e-posta
veya SMS olarak gönderilebilir.
Yazılımın mevcut analizörler ile dijital bağlantısı RS 232, RS 422, RS 485, TCP/IP,
USB ve MODBUS dijital protokollerinden biri kullanılarak yapılır. Meriç-Ergene
Havzasına kurulan ölçüm istasyonlarındaki bilgisayarlara bu protokoller sayesinde
aktarılır. Meriç-Ergene Havzasından Merkezde bulunan bilgisayarlara GPRS
sayesinde Turkcell altyapısı kullanılarak veri aktarımı tam otomatik olarak yapılır.
Merkez bilgisayarlarında ise SQL veri tabanına yazılır. SQL veri tabanında
raporlandırılarak hem Merkez bilgisayarlarında kurulu olan yazılımda hem de web
sayfasında yayınlanır. Sistem diyagramının şematik gösterimi Şekil 4.24’te
verilmektedir.
82
Şekil 4.24. Sistem diyagramının şematik gösterimi [6]
Envidas Ultimate yazılımının internet sayfası Şekil 4.25’te verilmektedir[23].
83
Şekil 4.25. Yazılımının web sayfası görüntüsü
4.2.5. Maliyet Analizi
Meriç-Ergene Havzasına kurulan ölçüm istasyonları için; kabin içi cihazlar, kabin
dışında yer alan cihazlar, kabin yapısı, merkezi izleme odası ile ilgili olarak bir
yaklaşık maliyet hesaplanmıştır. Ayrıca bu yaklaşık maliyete bir yıllık işletme
maliyeti de ilave edilmiş olup, bir ölçüm istasyonunun kurulmasının maliyeti ortaya
çıkmıştır. Maliyet analizine ait sonuçlar Çizelge 4.6 ve 4.7’de gösterilmektedir.
Çizelge 4.6. Kabin içi, kabin dışı, kabin yapısı ve merkezi izleme odası için gerekli
harcama kalemlerine ait birim fiyat tutarı**
Harcama Kalemi
Birim Fiyatı,TL
Harcama Kalemi
Birim
Fiyatı,TL
pH ve sıcaklık ölçüm probu
876,00
Klima
9.375,00
Oksijen ölçüm probu
3.377,00
Elektrik Tesisatı
2.952,00
84
Harcama Kalemi
Birim Fiyatı,TL
Harcama Kalemi
Birim
Fiyatı,TL
İletkenlik ölçüm probu
1.970,00
İstasyon Yazılımı
7.275,00
Toplam organik karbon
(TOK) ölçüm sistemi
73.238,00
Duman sensörü
94,00
Renk Ölçüm Sistemi
24.658,00
Sıcaklık sensörü
1.056,00
İzleme Kabini
46.875,00
İç Mobilya
344,00
Paratoner sistemi
1.875,00
Numune Alma Hattı
33.750,00
Elektrik Sistemi
7.656,00
Numune Alma Pompası
5.972,00
Su Deposu
3.125,00
Numune Haznesi
1.828,00
Veri Toplama Ünitesi ve
İletişim Sistemi
9.978,00
Numune Tahliyesi
1.772,00
Kamera
205,00
Masa Üstü Bilgisayar
41.225,00
Kamera Kayıt Sistemi
(DVR)
1.575,00
PC Monitor 23’’ LED
4.619,00
İstasyon Bilgisayarı
5.783,00
Yazıcı
520,00
Kesintisiz Güç Kaynağı
5.078,00
50’’ LED Ekran
3.953,00
Buzdolabı
781,00
GSM Modem
5.254,00
Lavabo
938,00
SMS Server
3.701,00
Musluk
158,00
İletişim yazılımı
15.750,00
Yangın Söndürme Tüpü
117,00
115.469,00
GSM Modem
752,00
Çalışma Masası
1.418,00
Veri toplama ve raporlama
yazılımı
Çevrimiçi Servis Bakım
Takip Programı
WEB Sayfası Tasarımı ve
Yazılımı
Koltuk
2.363,00
İnşaat İşleri (Su Basmanı, Tel
Örgü, Zemin Düzenleme
(dolgu, tesviye vb. işlemler ),
Elektrik ve Su Hattı Çekimi)
Abonelikler ve Fatura
Bedelleri (Elektrik, Su, GSM)
Toplam
49.518,00
22.680,00
22.050,00
110.250,00
453.469,00
**28.06.2013 tarihindeki döviz kuru ile hesaplanmış fiyatlardır.
85
Çizelge 4.7. İşletme maliyeti için gerekli masraf kalemleri ve yıllık tutarı
Masraf Kalemi
Birim Fiyatı,
TL
Periyodu
Adet
Toplam Fiyatı,
TL
Elektrik
750,00
Ay
12
9.000,00
Su
60,00
Ay
12
720,00
İletişim
120,00
Ay
12
1.440,00
Cihaz Sarfları
4.500,00
Yıl
1
4.500,00
7.500,00
Yıl
1
7.500,00
Alımı Toplamı)
30.000,00
Yıl
1
30.000,00
Ulaşım
1.200,00
Ay
12
14.400,00
Malzeme Değişimi (Garanti
Kapsamı Arıza vs)
İşçilik (Personel ve Hizmet
1 İstasyon İşletme Yıllık Toplamı
67.560,00
Gerçek zamanlı izleme istasyonunun kurulum ve bir yıllık işletim maliyeti
521.029,00 TL dir.
86
5. BULGULAR
Meriç-Ergene Havzasında kurulan 5 adet gerçek zamanlı ölçüm istasyonlarına ait 1521 Mayıs 2014 tarihleri arasındaki sonuçlar alınarak aşağıda değerlendirilmiştir.
Ayrıca sonuçlar EK 4’te verilen tablolarda gösterilmiştir [24].
Yulaflı Mevki İstasyonu (MENGZI001 Kodlu İstasyon)
Çorlu Çayı Yulaflı Mevkide yer alan MENGZI001 kodlu istasyonunda ölçülen
parametrelere ait sonuçların yer aldığı grafikler Şekil 5.1, 5.2, 5.3’te verilmektedir
[24].
Şekil 5.1. MENGZI001 kodlu ölçüm istasyonu haftalık ÇO, pH ve sıcaklık grafiği
Şekil 5.2. MENGZI001 kodlu ölçüm istasyonu iletkenlik grafiği
87
Şekil 5.3. MENGZI001 kodlu ölçüm istasyonu haftalık TOK grafiği
İnanlı Mevki İstasyonu (MENGZI002 Kodlu İstasyon)
Ergene Nehri ile Çorlu Nehri birleşiminde yer alan MENGZI002 kodlu istasyonunda
ölçülen parametrelere ait sonuçların yer aldığı grafikler Şekil 5.4, 5.5, 5.6 ‘da
verilmektedir [24].
88
Aksa Mevki İstasyonu (MENGZI003 Kodlu İstasyon)
Çorlu Çayı İnanlı Mevkide yer alan MENGZI003 kodlu ölçüm istasyonunda ölçülen
parametrelere ait sonuçların yer aldığı grafikler Şekil 5.7, 5.8, 5.9 ‘da verilmektedir
[24].
89
Evren Sekiz Deresi Mevki İstasyonu (MENGZI004 Kodlu İstasyon)
Lüleburgaz Evrensekiz Deresi Mevkide yer alan MENGZI004 kodlu istasyonunda
ölçülen parametrelere ait sonuçların yer aldığı grafikler Şekil 5.10, 5.11, 5.12, 5.13’te
verilmektedir [24].
90
Şekil 5.13. MENGZI004 kodlu ölçüm istasyonu üç dalga boyunda (525, 436,620 nm
dalga boylarında) haftalık renk grafiği
Yenice Görüce Mevki İstasyonu (MENGZI005 Kodlu İstasyon)
Yenicegörüce Mevkisinde yer alan MENGZI005 kodlu istasyonunda ölçülen
parametrelere ait sonuçların yer aldığı grafikler Şekil 5.14, 5.15, 5.16, 5.17’de
verilmektedir [24].
91
92
Şekil 5.17. MENGZI005 kodlu ölçüm istasyonu üç dalga boyunda (525, 436,620 nm
dalga boylarında) haftalık renk grafiği
Grafik Değerlendirme:
Meriç-Ergene Havzasında yer alan gerçek zamanlı ölçüm istasyonlarından haftalık
ölçüm sonuçları alınmıştır ve parametre sonuçları değerlendirilmiştir.
Bütün istasyonların Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliğine (YSKYY) göre
çözünmüş oksijen ve iletkenlik parametrelerinden dolayı IV. Sınıf su kalitesinde
olduğu görülmektedir. Özellikle Meriç-Ergene Havzasında Tekirdağ’da yaklaşık
1670 tesis vardır ve bu tesislerinde çoğu tekstil ve deri sanayisi üzerine kurulmuştur.
Diğer istasyonlar ile karşılaştırma yapıldığında Tekirdağ Aksa İstasyonunun
çözünmüş oksijen değerinin en düşük olduğu görülmektedir (yaklaşık 0,08mg/l).
Çözünmüş oksijen ve oksijen doygunluğu su kalitesinin kontrolünde önemli bir
parametrelerdir. Bu seviyelerde oksijen değeri ile aerobik solunum yapan canlıların
yaşaması imkânsızdır. Çözünmüş oksijen konsantrasyonunun bu kadar düşük
olmasının sebebi, nehrin özümseme kapasitesinin atıksu deşarjının altında olmasıdır.
Nispeten sanayi tesislerinden uzak yerde olan Edirne’deki Yenicegörüce İstasyonu
çözünmüş oksijen değeri yüksektir (yaklaşık 1,18 mg/l). Çözünmüş oksijen ile
sıcaklık ters orantılıdır ve grafiklerden de görülmektedir. Sıcaklık ile iletkenlik ise
doğru orantılıdır.
Meriç-Ergene Nehrinde iletkenlik, temel olarak sudaki tuz konsantrasyonunun bir
göstergesi olarak tanımlanmaktadır. Nehirdeki tuz, tekstil sektörünün atık suyundan
kaynaklanmaktadır. Kumaş boyama işleminde sabitleme ajanı olarak kullanılan tuz,
temel arıtma işlemlerinde arıtılamamakta ve alıcı ortam olarak da nehre
93
salınmaktadır.
Özellikle tekstil sanayisinin yoğun olduğu Evrensekiz ve Aksa
Mevkideki istasyonda yüksek iletkenlik değerleri mevcuttur (ortalama 4981-5521
µS/cm). En düşük iletkenlik değeri ise sanayiden daha uzak yerde kurulmuş olan
Yenicegörüce Mevkideki istasyonda ölçülmektedir (ortalama 2121 µS/cm).
Bu
nehre salınan tuzlu su aynı zamanda tarımsal sulamada kullanıldığı için (özellikle
çeltik üretiminde) toprakta çoraklaşma ve çölleşmeye neden olmaktadır.
Bir çözeltinin asitlik veya bazlık derecesini tarif eden pH değeri, yüzey sularında
ortalama 6-8 değeri arasında olması gerekir. Ancak bütün istasyonlardaki pH değeri
8’den yüksek bir değerdedir. Bu da ortamın bazik olduğunu göstermektedir.
Su içerisindeki organik madde miktarını ifade eden toplam organik madde miktarı,
su analizinde kirleticinin göstergesidir. Toplam organik madde açısından en kirli
istasyon Ergene Nehri ile Çorlu Nehrinin birleşiminde kurulan İnanlı istasyonudur
(ortalama 171,9 mg/l). Bu noktada sanayi tesislerinin etkisi görülmektedir. Özellikle
deri ve tekstil sanayi atık sularında organik madde miktarı yüksektir. Toplam organik
karbonun en az olduğu nokta, sanayi tesislerinden en uzak nokta olan Yenicegörüce
Mevkidir (ortalama 27 mg/l). Evrensekiz Mevkinde yer alan istasyonda, toplam
inorganik karbon miktarı fazladır (214 mg/l). Bu değerin fazla olması suda bulunan
karbonat ve bikarbonat inorganik tuz miktarından kaynaklanmaktadır. Bu tuzlar da
tekstil
ve
kimya
(ilaç,
temizlik,
metalürji,
deterjan
vs.)
sanayisinden
kaynaklanmaktadır. Çorlu Çerkezköy civarında ise tekstil ve kimya kökenli yaklaşık
294 adet tesis bulunmaktadır.
Meriç-Ergene Havzasında renk parametresini ölçen analizör iki istasyonda
kurulmuştur. Bu istasyonlar Evrensekiz Deresi Mevki ve Yenicegörüce Mevkidir.
Sularda renk ölçümü Uluslar arası Avrupa Normu EN ISO 7887’ye göre
yapılmaktadır. Bunun içinde görünür ışık spektrumu içinde üç dalga boyu seçilmiştir.
Bu dalga boyları 436, 525 ve 620 nm dir. 436 nm de ölçüm zorunludur. Renk oluşum
kaynağının en önemli nedeni tekstil sanayidir. Tekstil endüstrisi atıksuları, üretim
birimlerinde kullanılan değişik özellikte boyalar, yüzey aktif maddeler ve tekstil
yardımcı maddelerden kaynaklanan yüksek organik madde içerikleri nedeniyle renk
94
parametresini içermektedir. Evrensekiz Deresi tekstil ve deri fabrika atık sularını
içerdiği için Yenicegörüce Mevkide yer alan Ergene Nehri Mansabına göre renk
değerleri daha yüksektir. Bu da Evrensekiz Deresi Mevkide yer alan istasyonun daha
çok kirli olduğunu göstermektedir.
Ayrıca bu beş istasyona ait sıcaklık ve iletkenlik parametrelerine ait günlük grafikler
alınmıştır. Bu grafiklerde gün içerisinde saat başı alınan ölçüm sonuçları
incelenmiştir. Yulaflı istasyonuna ait günlük sıcaklık, iletkenlik ve toplam organik
karbon parametrelerine ait grafikler Şekil 5.18 ve 5.19’da verilmektedir [24].
Şekil 5.18. MENGZI001 istasyonu sıcaklık ve iletkenlik parametrelerinin günlük
değişimi
95
Şekil 5.19. MENGZI001 istasyonu TOK parametresi günlük değişimi
Şekil 5.18’den görüldüğü üzere Yulaflı İstasyonunda saat 03.00’dan 06.00’a kadar
olan zaman diliminde normalde suyun sıcaklığının düşmesi beklenirken sıcaklığın
yükseldiği görülmektedir. Aynı zaman diliminde iletkenliğinde artığının görülmesi,
bu saatte deşarj yapıldığını işaret etmektedir. Saat 08.00’dan 16.00’a kadar sıcaklığın
düştüğü görülmektedir. Aynı zaman diliminde iletkenliğin de düştüğü görülmektedir.
Belirtilen zaman aralığında iki parametrede normal değerlerine gelmesi, herhangi bir
atıksu deşarjının olmadığını göstermektedir. Sonraki zaman diliminde her iki
parametre için de kısa bir süre içerisinde pik verdiği görülmektedir. Bu pikler kısa
süreli olarak atıksu deşarjını göstermektedir.
Şekil 5.19’daki TOC grafiğinde, 00.00-18.00 saatleri arasında çok büyük farklılıklar
yoktur. Görülen farklılıklar cihazın tekrar edilebilirlik ve alınan numunenin homojen
olmayışından kaynaklanmaktadır. Bu saatler arasında yapılan deşarjların organik
madde miktarı azdır. 18.00-20.00 saat aralığında yapılan deşarjın organik madde
içeriğinin fazla olduğunu göstermektedir.
İnanlı istasyonuna ait günlük sıcaklık, iletkenlik ve toplam organik karbon
parametrelerine ait grafikler Şekil 5.20 ve 5.21’de verilmektedir [24].
96
değişimi
97
Şekil 5.20’den görüldüğü üzere İnanlı İstasyonunda saat 00.00 ile 01.00 arasında
sıcaklık ve iletkenlik parametrelerinin doğal olamayacak şekilde aniden yükseldiği
görülmektedir. Ayrıca Şekil 5.21’de TOC parametresinde de bu ani yükselme
mevcuttur. Bu yükselme atıksu deşarjı olduğunu işaret etmektedir. Şekil 5.20’de saat
09.00-11.00 zaman aralığında sıcaklık ve iletkenlik normal seviyelerine gelmiştir. Bu
da artık atıksu deşarjının olmadığı veya çok az olduğu anlamına gelmektedir. Saat
11.00’den sonra ise sıcaklık ve iletkenlik değerleri ile beraber Şekil 4.21’den
görüldüğü üzere TOC değeri de yükselmeye başlamıştır. TOC parametresi saat
13.00’da en yüksek değerine ulaşmıştır. Bu yükselme atıksu deşarjının başladığını
veya arttığını göstermektedir.
Aksa istasyonuna ait günlük sıcaklık, iletkenlik ve toplam organik karbon
parametrelerine ait grafikler Şekil 5.22 ve 5.23’te verilmektedir [24].
98
değişimi
99
Şekil 5.22’den görüldüğü üzere Aksa İstasyonunda sıcaklık ve iletkenlik değerlerinin
gün içerisinde olması gereken değişimlerinin olduğu tespit edilmiştir. Gün doğmadan
önceki zaman diliminde sıcaklık düşmüştür. Gün doğduktan sonra sıcaklığın
yükseldiği, gün batımından sonra ise sıcaklığın düştüğü görülmüştür. İletkenliğin ise,
cihazın tekrar edilebilirliğinden ve akan suyun homojenliğinden kaynaklanan
iletkenlik değerlerinin değişimi görülmüştür.
Şekil 5.23’te TOC parametresinde 00.00-08.00 saatleri arasında cihaz tekrar
edilebilirliğinden ve numunenin homojen olmayışından kaynaklı ufak değişimler
görülmektedir. 08.00-15.00 zaman aralığında TOC parametresinde bir miktar
yükselme görülmüştür. Bu sürede yapılan deşarjın organik madde içerdiğini
göstermektedir.
Evrensekiz istasyonuna ait günlük sıcaklık, iletkenlik ve toplam organik karbon
parametrelerine ait grafikler Şekil 5.24 ve 5.25’te verilmektedir [24].
100
değişimi
101
Şekil 5.24 ve Şekil 5.25’te Evrensekiz İstasyonunda sıcaklık, iletkenlik ve TOC
değerlerinde 4 adet pik görülmektedir. Saat 03.00, 08.00, 13.00, 18.00 den itibaren
sıcaklığın arttığı, bununla paralel olarak iletkenlik değerinin de arttığı görülmektedir.
Bu istasyon özellikle sanayinin yoğun olduğu bölgede kurulduğu için pik değişimleri
çok net ve sık olarak gözlemlenmektedir.
Yenicegörüce istasyonuna ait günlük sıcaklık, iletkenlik ve toplam organik karbon
parametrelerine ait grafikler Şekil 5.26 ve 5.27’de verilmektedir [24].
102
değişimi
103
Şekil 5.26’da Yenicegörüce İstasyonunda sıcaklık değerlerinde gün içerisinde
normalde olması gereken değişimler görülmüştür. İletkenlik değerinde de büyük
farklılıklar görülmemiştir. Şekil 5.27’de TOC parametresi incelendiğinde büyük
değişikliğin olmadığı görülmüştür. TOC grafiğinde görülen keskin pikler,
numunenin homojen olmayışından kaynaklanmaktadır. Bu nokta endüstri tesislerine
en uzak nokta olmakla beraber, nispeten diğer istasyonlara göre daha temizdir. Bu
yüzden iletkenlik değerleri de diğer istasyonlara göre daha düşüktür ve yakınında
deşarjın olmamasından dolayı, değerler birbirine çok yakındır.
104
6. DEĞERLENDİRMELER
Alıcı ortamlardaki kirlenmeyi gerçek zamanlı izleme sistemleri aracılığıyla izlemek
Ülkemiz için yeni bir konudur. Ülkemizde T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su
Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından “Otomatik Sürekli Ölçüm İstasyonlarının
Kurulması Projesi” kapsamında Meriç-Ergene Havzasına 5 adet Gerçek Zamanlı
Ölçüm İstasyonu kurularak Meriç-Ergene Nehri gerçek zamanlı olarak izlenmeye
başlanmıştır. Bu örnek çalışma, tez kapsamında detaylı bir şekilde (cihazlar ve
çalışma prensipleri, kalibrasyon ve doğrulamaları, veri yazılımı vs.) anlatılmıştır.
Ayrıca veriler bir hafta boyunca saatlik grafiğe aktarılmış ve sonuçlar Yüzeysel Su
Kalitesi Yönetimi Yönetmeliğine göre yorumlanmıştır. İstasyonlarda alınan verilerin
bir haftalık ortalama değerleri Çizelge 6.1’de verilmektedir.
Çizelge
6.1.
Meriç-Ergene
Havzasında
yer
alan
gerçek
zamanlı
ölçüm
istasyonlarından 15-21.05.2014 tarihlerinde alınan TOK, iletkenlik, ÇO, pH, sıcaklık
ve renk parametrelerinin ortalama değerleri
Ölçülen
Parametreler
TOK, mg/l
Yulaflı
İstasyonu
160,8
İnanlı
İstasyonu
171,9
Aksa
İstasyonu
142
Evrensekiz
İstasyonu
93,5
Yenicegörüce
İstasyonu
27
4758
4632
5521
4981
2121
0,18
0,49
0,08
0,4
1,82
8,4
8,3
8,1
8,3
8,2
23,8
17,9
21,4
18,8
18,3
-
-
-
525nm ,Abs/m
1,13
0,17
436nm ,Abs/m
2,93
1,98
620nm ,Abs/m
4,49
3,6
İletkenlik,
µS/cm
ÇO, mg/l
pH
o
Sıcaklık, C
Renk
Yapılan değerlendirme sonucunda YSKYY’ye göre çözünmüş oksijen ve iletkenlik
parametrelerinden dolayı istasyonlardaki bütün suların IV. Sınıf su kalitesinde
olduğu görülmektedir. Meriç-Ergene Havzasında Tekirdağ’da yaklaşık 1670 tesis
105
vardır ve bu tesislerin önemli bir bölümünü deri ve tekstil sanayi oluşturmaktadır. Bu
yüzden istasyonlar arasında Tekirdağ Aksa İstasyonu çözünmüş oksijen açısından
düşük bir değerdedir (yaklaşık 0,08mg/l). Bu seviyelerde oksijen değeri ile aerobik
solunum yapan canlı yaşaması imkânsızdır. Nispeten sanayi tesislerinden uzak yerde
olan Edirne’deki Yenicegörüce İstasyonu çözünmüş oksijen bakımından en yüksektir
(yaklaşık 1,18 mg/l). Havzada iletkenlik temel olarak tekstil sanayisinin yoğun
olduğu Evrensekiz ve Aksa Mevkideki istasyonlarında en yüksek değerlerdedir
(Ortalama 4981-5521µS/cm). En düşük iletkenlik değeri ise sanayiden daha uzak
yerde kurulmuş olan Yenicegörüce Mevkideki istasyondur (Ortalama 2121 µS/cm).
Bütün istasyonlardaki pH değeri 8’den yüksektir. Bu da ortamın bazik olduğunu
göstermektedir.
Toplam organik madde açısından en kirli istasyon Ergene Nehri ile Çorlu Nehrinin
birleşiminde kurulan İnanlı istasyonudur ( ortalama 171,9 mg/l). Toplam organik
karbonun en az olduğu nokta, sanayiden en uzak nokta olan Yenicegörüce
istasyonudur (ortalama 27 mg/l). Meriç-Ergene Havzasında renk parametresini ölçen
analizör iki istasyonda kurulmuştur. Bu istasyonlar Evrensekiz ve Yenicegörüce
istasyonudur. Evrensekiz istasyonu tekstil ve deri fabrika atık sularını içerdiği için
Yenicegörüce istasyonuna göre renk parametresi daha yüksektir. Bu da Evrensekiz
Deresi Mevkide yer alan istasyonun daha kirli olduğunu göstermektedir. Çözünmüş
oksijen ve oksijen doygunluğunun düşük olduğu, iletkenliğin ve toplam organik
madde miktarının yüksek olduğu, sıcaklığın belli saatlerde (özellikle gece yarısı
sonrasında) aniden yükseldiği için, bu ani değişimlerin fabrika atık sularının
deşarjından kaynaklanmaktadır.
Ayrıca bu beş istasyondan sıcaklık ve iletkenlik parametrelerine ait günlük grafikler
alınmıştır. Bu grafiklerde, gün içerisinde saat başı alınan ölçüm sonuçları
incelenmiştir. Yulaflı istasyonunda saat 03.00-06.00 saatleri arasında, İnanlı
istasyonunda 00.00-01.00 saatleri arasında, Evrensekiz istasyonunda 03.00, 08.00,
13.00, 18.00 saatlerinde, Aksa istasyonunda 08.00-15.00 saatleri arasında deşarj
olduğu tespit edilmiştir. Yenicegörüce istasyonunda değerlerde herhangi bir ani
değişim görülmemiştir. Bu inceleme neticesinde özellikle Evrensekiz İstasyonunda
106
çok sık ve net bir değişim görülmektedir. Böyle bir değişimin, özellikle Evrensekiz
istasyonunun sanayi tesislerine çok yakın olmasından kaynaklanmaktadır.
Doğrulamayı yapmak amacıyla istasyon ölçüm sonuçları, laboratuvar ölçüm
sonuçları ile karşılaştırılmıştır. Bulunan sapma değeri TOK parametresi için
maksimum %20 (Yenicegörüce İstasyonu), renk parametresi için maksimum % 11
(Evrensekiz İstasyonu) olduğu bulunmuştur. Bu farklılığın numune alma, numune
taşıma ve numune analizi sırasında oluşabilecek hatalardan meydana geldiği
düşünülmektedir. Ayrıca sapma değerleri teknik şartname gereğince kabul edilebilir
bir değerdedir. Diğer pH, elektriksel iletkenlik, çözünmüş oksijen parametreleri
numune hemen alınır alınmaz portatif ölçüm cihazı ile yerinde ölçüldüğü için
istasyonda ölçülen değer ile yaklaşık aynı değerdedir. Bu yüzden büyük bir sapma
değeri görülmemiştir.
Gerçek zamanlı izleme sistemlerinin birçok avantajı bulunmaktadır:
-
Özellikle sanayi tesislerinden yapılan ani deşarjların çok kısa sürede tespit
edilerek, anında müdahale edilebilmesini sağlamaktadır.
-
Kısa sürede ve istenildiği zaman birçok veriye kolayca ulaşılabilmektedir.
-
İstenilen zaman periyodu için elde edilen sonuçların kolayca grafik haline
getirilmesi ile pratik ve anlamlı veriler elde edilebilmektedir.
-
İletişim sistemleri sayesinde istenilen yerden istasyonların tümüne ait elde
edilen verilere kolayca ulaşılabilmektedir.
-
Çok
fazla
istasyon
tek
bir
yerden,
istasyon
yerine
gidilmeden
izlenebilmektedir.
-
Klasik izlemede numune alma, taşıma, analizlerin yapılması gibi insan
gücüne ihtiyaç duyulan durumlar gerçek zamanlı izlemede olmamaktadır.
-
Numune alma, taşıma, analizlerin yapılması gibi işlemler esnasında
numunede meydana gelebilecek değişikliklerin önüne geçilebilmektedir.
Suyun özellikleri zaman içerisinde çok hızlı değiştiği için bu önemli bir
avantajdır.
-
Yeni bir parametre izlenilmesi istenildiğinde uygun cihaz eklenerek izlemeye
kolayca başlanabilmektedir.
107
-
Sürekli veri akışı olması nedeni ile izleme yapılan istasyondaki su kalitesinin
genel gidişatı, anlık, günlük, aylık, mevsimsel ve yıllık olarak takip
edilebilmektedir.
-
Araştırma amaçlı olarak da kullanılabilir. Aynı anda birçok parametre ile
ilgili sonuçlar alınabildiği için bu parametrelerin birbiriyle karşılaştırılmasına
yönelik çalışmalar yapılabilir. Ayrıca ölçülebilen parametreler ile korelasyon
kurularak ölçülemeyen parametrelerin yaklaşık değerleri tahmin edilebilir.
Bütün bu avantajlara rağmen gerçek zamanlı izleme sistemlerinin dezavantajları da
mevcuttur:
-
Gerçek zamanlı ölçüm sistemleri sürekli ve düzenli olarak bakım ve
kalibrasyon gerektirmektedir.
-
Herhangi bir problem olması durumunda (cihaz vs.) sisteme yerinde anında
müdahale edebilmek için istasyonlara hızlı bir şekilde ulaşabilecek personel
ve ekipmanın hazır bulundurulması gerekmektedir.
-
Gerçek zamanlı izleme sistemleri yeni teknolojiler olması ve genelde
yurtdışından ithal edilmesi yüzünden yatırım maliyetleri oldukça yüksektir.
-
Sisteme ait cihaz yedek parçalarının yurt dışından ithal edilmesi yüzünden
işletme maliyeti yüksektir.
-
İstasyonların dış etkenlere maruz kalması (sel, deprem, insan vs.) nedeni ile
sistemler sürekli risk altındadır.
Gerçek zamanlı su kalitesi izleme sistemlerinin kullanımına karar verileceği zaman
yukarıda sıralanan avantaj ve dezavantajlar göz önüne alınarak değerlendirilmelidir.
Gerçek zamanlı izleme sistemleri ülkemizde yeni ancak Dünya’da uzun zamandan
beri kullanılmaktadır. Yapılan literatür araştırmasında, yurtdışında gerçek zamanlı
izleme sistemleri su kalitesini kontrol edebilmek ve iyi su durumuna ulaşabilmek
amacıyla, önemli baskıların olduğu yerlere (nükleer santral, evsel ve endüstriyel atık
su deşarjı gibi) kurulmuştur. Ayrıca su kalitesi parametreleri kabul edilebilir bir
değerin altına düştüğünde sistem uyarı vermektedir. Sıcaklık, pH, su seviyesi,
çözünmüş oksijen, bulanıklık, iletkenlik parametrelerinin izlendiği ancak; özellikle
yurtdışında çözünmüş oksijen parametresi üzerinde durulduğu görülmüştür. Balık
108
ölümleri
ve
sucul
yaşamlardaki
diğer
gelişmeler,
çözünmüş
oksijen
ile
ilişkilendirilmektedir. Yurtdışında kurulan sistemlerde iyi bir kontrol mekanizması
oluşturulmuştur.
109
7. SONUÇLAR VE ÖNERİLER
Su kalitesinin bozulması günümüzde önemli ve yaygın çevre problemlerinden biridir.
Özellikle nüfus artışı, sosyoekonomik değişimler ve sanayileşmenin artmasına
karşılık su kaynaklarının sınırlı kalması alıcı ortamlarda kirliliğin daha da hızlı bir
şekilde etkisini göstermektedir. Bu yüzden sularda kirletici maddelerin tespitinin
yapılabilmesi için, bu maddelerin varlığını temsil edebilecek parametrelerin sürekli
takip edilmesi gereklidir. Ayrıca meydana gelen kirliliğin hızlı bir şekilde tayin
edilip, müdahale edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle kirliliği zamanında tespit
etmek, hızlı bir şekilde önlemler alabilmek için gerçek zamanlı izleme sistemleri
önemlidir.
Gerçek zamanlı izleme sistemlerinin kurulum aşamaları, hangi parametrelerin hangi
su kaynağında ölçüldüğü, metotları, ölçüm aralığı ve yaklaşık maliyeti gibi ayrıntılı
bilgi bu tez çalışması kapsamında ele alınmıştır. Toplam 25 adet parametre bu
sistemler aracılığıyla ölçülebilmektedir. Ancak bunlardan 22 adeti standart metotlara
uygun olarak yapılmaktadır. Geriye kalan 3 adet parametre (fenoller, mavi-yeşil alg,
debi) ise üretici firmaların kendi geliştirmiş olduğu yöntemlere göre yapılmaktadır.
Üretici firmaların geliştirdiği bu metotların var olan standart metotlarla
karşılaştırılması yapılarak kullanılabileceği düşünülmektedir. Merkezi İzleme Odası,
izleme odası ve toplantı odası olmak üzere optimum koşullar altında tasarımı
yapılmıştır. Ayrıca fiziki altyapı ve teknik altyapı bölümlerine ayrılarak Merkezi
İzleme Odası detaylandırılmıştır.
Bu çalışma kapsamında Meriç-Ergene Havzası baz alınarak cihazların maliyeti ve
işletme maliyeti göz önünde bulundurularak bir maliyet analizi yapılmıştır. Sonuç
olarak sıcaklık, pH, çözünmüş oksijen, iletkenlik, TOK ve renk parametrelerini ölçen
bir istasyon maliyetinin, yıllık işletme maliyeti ile birlikte yaklaşık 521.029,00
TL’dir. Türkiye’deki büyük havzalara (Kızılırmak ve Fırat-Dicle Havzası) 10 adet
istasyon, diğer havzalara 5 adet istasyon kurulduğunda toplam maliyeti (işletme
maliyeti dahil) 70.000.000,00-80.000.000,00 TL mertebesindedir.
110
Gerçek zamanlı izleme sistemleri günümüzde yaygınlaşmaya başladığı için, bu
sistemlerle ilgili olarak tüm kurum ve kuruluşların uygulayabileceği bir takım
standart özellikler oluşturulmuştur. Bu kapsamda “Gerçek Zamanlı İzlemenin
Standardizasyonu” başlığı altında gerçek zamanlı izleme sistemlerinde kabin
özellikleri, cihaz özellikleri, veri toplanması, depolanması, aktarılması ile ilgili
olarak standart bilgiler ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Ayrıca bu başlık altında
standart izlenmesi gerekli parametreler nehir, göl, içme ve kullanma suyu, deniz
suyu, yer altı suyu ve atık sular için belirlenmiştir.
Gerçek zamanlı izleme sistemleri kullanılarak, yerine gitmeden bilgisayar üzerinden
kirlenmenin etkilerini takip etmek, alıcı ortamlar için önemli bir boşluğu
doldurmaktadır. Bu tip sistemler yurtdışında uzun zamandan beri kullanılmakta;
ancak Ülkemizde yeni kullanılmaya başlanılan sistemlerdir. Önümüzdeki yıllarda
sanayi atıksu deşarjının giderek artması ve alıcı ortam su kalitesinin korunması
gerektiği için, gerçek zamanlı izleme sistemlerini Ülkemizde yaygınlaştırmak
gerekmektedir.
Gerçek zamanlı izleme sistemlerinin anlık izleme yapabilmesi nedeniyle özelikle
baskıların yoğun olduğu bölgelerde kurulmasında fayda vardır. Örneğin; fabrika,
şehir atık sularının deşarjlarının olduğu yoğun kirlilik taşıyan yerlere kurulmalıdır.
Böylelikle anlık olarak deşarjları izleyerek, deşarj öncesi yapılması gereken arıtma
işlemlerinin yapılıp yapılmadığı kontrol edilebilir.
Kirlilik kaynağının kontrolünün sağlanması için gerçek zamanlı izlemeye ilave
olarak yaptırımlar uygulanmalıdır. Böylelikle suların iyi su durumu haline gelmesi
sağlanabilir. Örneğin endüstri tesislerinden arıtılmadan yapılan deşarj sonucunda
ciddi yaptırımlar uygulanmalıdır. Böylelikle yapılan deşarjların önüne geçilebilir.
Gerçek
zamanlı
izleme
istasyonları
içme
ve
kullanma
suları
için
yaygınlaştırılmalıdır. Böylelikle halk sağlığını etkileyebilecek kirlilikler anlık ve
sürekli olarak izlenerek gerekli önlemler alınabilir. İçme suyu ile ilgili olarak EPA
111
pilot bir çalışma yapmış olup, içme suyunda gerçek zamanlı olarak izlenmesi
gereken parametreler ve ölçüm metotları hakkında önerilerde bulunmuştur. EPA’nın
yaptığı bu çalışmada, içme suyunda pH, elektriksel iletkenlik, serbest klor, çözünmüş
oksijen, toplam organik karbon, amonyum, nitrat, bulanıklık ve tuzluluk
parametrelerini gerçek zamanlı olarak izlenmesini tavsiye etmektedir.
Gerçek zamanlı izleme sistemleri içme suyu, atıksu ve nehirde kurulacaksa ve uzun
süreli bir izleme gerçekleşecekse, sabit sistem ile izlenmesi, izleme periyodik olarak
gerçekleşecekse mobil sistem ile izlenmesi uygundur. İçme suyunda temel olarak
pH, sıcaklık, elektriksel iletkenlik, çözünmüş oksijen, toplam organik karbon ve
serbest klor parametreleri; atıksuda temel olarak pH, sıcaklık, elektriksel iletkenlik,
çözünmüş oksijen ve toplam organik karbon parametreleri; nehirde temel olarak pH,
sıcaklık, elektriksel iletkenlik, çözünmüş oksijen, toplam organik karbon ve askıda
katı madde parametreleri izlenmelidir. Deniz suyu ve göllerde şayet uzun süreli bir
izleme gerçekleşecekse yüzer sistem ile kısa süreli bir izleme gerçekleşecekse dalgıç
sistem ile izlenmesi uygundur. Deniz suyu ve göllerde temel olarak pH, sıcaklık,
elektriksel iletkenlik, çözünmüş oksijen, toplam organik karbon, toplam azot, toplam
fosfor ve klorofil-a parametreleri izlenmelidir.
Bu sistemler araştırma amaçlı olarak da kurulabilir. Örneğin; balık ölümlerinin
yaşandığı durumlarda, ölümlerin olduğu zaman diliminde gerçek zamanlı izleme
sistemleri ile elde edilen anlık veri sonuçları karşılaştırılarak ölüm nedenleri
hakkında sonuca ulaşılabilir.
Bir havzaya kurulmuş olan gerçek zamanlı izleme istasyonlarından uzun dönemli
olarak izleme sonuçları alınıp (1, 2, 3 yıl vs.), aynı dönemler karşılaştırılarak, o
havzada yer alan istasyonlar arasında bir korelasyon kurulabilir. Böylece oluşturulan
korelasyon sayesinde istasyonlar arasında mevsimsel olarak değerlendirme
yapılabilir.
Bu sistemlerin sürekli bakımı, kalibrasyonu ve güvenliği sağlanmadığında çok kısa
bir sürede atıl duruma düşmektedir. Bu yüzden bütün bu sorumlulukların sahipleri
112
belli edilmelidir. Herhangi bir aksaklık yaşandığında sorumlu kişilere ulaşılarak,
sorunlar kısa sürede çözülebilmelidir. Ayrıca burada çalışacak personelin, bir
problem yaşandığında hızlı bir şekilde müdahale edebilmesi için gerekli donanıma
sahip olmalıdır. Bu da cihazların uzun yıllar doğru bir şekilde çalışmasını sağlayarak
sistemi sürdürülebilir hale getirecektir.
Havza politikalarının geliştirilebilmesi için, havza hakkında fazla sayıda veriye
ihtiyaç vardır. Su kalitesi izlemeleri ile havza yönetimi için gerekli olan veriler elde
edilmektedir. Gerçek zamanlı izlemeler, klasik izlemelere göre çok daha sık ve uzun
süreli veriler üretmektedir. Ayrıca klasik izlemede numune alınması, numunelerin
taşınması, numunelerin korumaya alınması ve analizlenmesi süreçlerinden hata
gelebilmektedir. Bu yüzden doğru verilerle havza yönetimi sağlaması açısından
gerçek zamanlı izleme sistemlerinin kullanılmasında fayda vardır.
Gerçek zamanlı izleme sistemleri çok yeni sistemlerdir. Teknolojinin gelişmesi ile
beraber çok daha hassas ölçüm yapabilen ve daha çok parametrenin analizini
gerçekleştirebilen sistemler ortaya çıkacaktır. Ülkemizde bu yeni sistemleri
kullanabilecek personel ve teknoloji altyapısının hazır olması gerekmektedir. Bu
amaçla, sistemler Ülkemize kuruldukça gerek personel gerekse de teknolojik olarak
bir altyapı oluşturularak, Ülkemiz gelişen yeni sistemlere çok yabancı kalmayacaktır.
113
KAYNAKLAR
[1]Aksaray
Üniversitesi,
Çevre
Mühendisliği
Bölümü,
http://cevre.aksaray.edu.tr/?wpdmact=process&did=MTMuaG90bGluaw,
Nisan 2014.
[2]American Society for Testing and Materials (ASTM), 1996. http://www.astm.org/
, Temmuz 2014.
[3]Bartram,J., Ballance, R., 1996,”Water quality monitoring:a paractical guide to the
design and implementation of freshwaterquality studies and monitoring
programmes”, London.
[4]Common Implementation Strategy for the Water Framework Directive
(2000/60/EC), Guidance Document No. 7,
Monitoring under the Water
Framework Directive; 2003.
[5]Covington, A. K.; Bates, R. G.; Durst, R. A. (1985). "Definitions of pH scales,
standard reference values, measurement of pH, and related terminology".
Pure Appl. Chem. 57 (3): 531–542.
[6]Dehua W., Pan L., Zeng G., “Water Quality Automatic Monitoring System Based
On GPRS Data Communication”, Procedia Engineering, 28/840-843,2012.
[7]Doç. Dr. Aysun Yılmaz, 2012, “Kimyasal Analizlerde Metot Validasyonu Ve
Verifikasyonu Rehber Kitabı”,İstanbul.
[8]ENVITA, Online Water Quality Parameter with sensor and analyser,
http://www.envita.com, Haziran 2014.
[9]Erciyes Üniversitesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Çevre Kimyasi I Labaratuvarı
DeneyFöyü,http://cevre.erciyes.edu.tr/dosyalar/dokumanlar/1.D%C3%B6nem
%20deney%20f%C3%B6yleri/Bulan%C4%B1kl%C4%B1k%20ve%20Renk
%20Tayini.pdf,Mart,2014).
[10]Galsgow, H.B., Burkholder, J.M., Reed, R.E., Lewitus, A.J., Kleinman, J.E.,
2004,”Real-time remote monitoring of water quality:a review of current
application, and advancements in sensor, telemetry, and computing
114
teknologies”, journal of Experimental Marine Biology and Ecology,300/409448.
[11]Glasgow, H.B., Burkholder, J.M., 2000. Water quality trends and management
implications from a five-year study of a eutrophic estuary. Ecol. Appl. 10,
1024– 1046.
[12]Guıdance on Surface Water Chemıcal Monıtorıng Under the Water Framework
Dırectıve, Drafting Group Chemical Monitoring SW; 2008.
[13]Hac-Lange Su analiz Sistemleri, Su Analizi için Proses Cihazları Ürün
Kataloğu.
[14]International
Organization
for
Standardization
(ISO).
http://www.iso.org/iso/home.html ,Haziran 2014.
[15]İstanbul Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Laboratuvarı Temel Parametre
Analizleri,http://web.itu.edu.tr/~itucevrelab/dokuman/Foyler/coz_oksijen.pdf,
Mart,2014.
[16]Le Vu, B., Vinçon-Leite, B., Lemaire, B., Bensoussan, N., Calzas, M., Drezen,
C., Deroubaix, J.,Escoffier, N., Dégrés, Y., Freissinet, C., Groleau, A.,
Humbert, J., Paolini, G., Prévot, F., Quiblier, C., Rioust, E., Tassin, B., 2011.
High-frequency monitoring of phytoplankton dynamics within the European
water framework directive: application to metalimnetic cyanobacteria.
Biogeochemistry 106, 229–242.
[17]Lyons, William C., 1996, Standard Handbook of Petroleum & Natural Gas
Engineering,p. 662.
[18]Mariolakos, I., Fountoulis, I., Andreadakis, E., Kapourani, E.,2006,”Real-time
monitoring on Evrotas River (Laconia, Greece):dissolved oxygen as a critical
parameter
for
environmental
status
classification
and
warning”,
Dasalination,(213)72-80.
[19]NEL.PROTESTO, Online Water Quality Parameter with sensor and analyser
http://www.nel.protesto.com,Haziran 2014.
115
[20]Ordu, Ş., 2005,”Ergene Havzasında Yüzeysel Su Kirlenmesinin Çevre Bilgi
Sistemi Yardımıyla İzlenmesi ve Kontrol Yöntemlerinin Geliştirilmesi”,İTÜ
Fen Bilimleri Enstitüsü Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı, İstanbul.
[21]Operation Manuel for Online Analyser QUİCK TOC Ultra.
[22]Operating Manuel Model Q45CT Toroidal Conductivity Monitor/Analyser.
[23]Operating Manuel Online Water Analyser EL 300.
[24]Otomatik Sürekli Ölçüm İstasyonları Projesi, 2013, TC. Orman ve Su İşleri
Bakanlığı, http://gercekzamanliizleme.ormansu.gov.tr/,Haziran 2014.
[25]Öcal, G. P., 2006,”Trakya Bölgesi’nin Sanayileşme Dinamikleri ve Çorlu Sanayi
Kümeleri”,İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim
Dalı Bölge Planlama Programı, İstanbul.
[26]Sazak, Ş., 1999,İstanbul Sanayinin Desantralizasyonu ve Bunun Trakya
Bölgesine
Etkisinin
Çorlu-Büyükkarıştıran
Sanayi
Alanında
Değerlendirilmesi, Edirne: 21. Yüzyılın Eşiğinde Trakya’da Sanayileşme ve
Çevre Sempozyumu III.
[27]Storey M. V., Gaag B., Burns B. P., 2011,“Advances in on-line drinking water
quality monitoring
and
early warning
systems”,
Water
Research,
45(2001),p.741-747.
[28]T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, 2008, “Meriç-Ergene Havzası Koruma Eylem
Planı”,
Ankara.
[29]T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, 2009, “1/100.000 Ölçekli Trakya Alt Bölgesi
Ergene Havzası Revizyon Çevre Düzeni Planı”, Ankara.
[30]T.C.Orman ve Su İşleri Bakanlığı, 2012,” Yüzeysel Su Kalitesinin Yönetimi
Yönetmeliği”, Ankara.
[31]T. C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, ,2013 “Havza Koruma Eylem Planlarının
Hazırlanması Projesi Ergene Havzası Nihai Raporu”, Ankara.
[32]T.C.Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Envanter ve
İzleme Dairesi Başkanlığı, 2013. Türkiye’ de Su İzleme Altyapısının
Standardizasyonu.
116
[33]Tehlikeli Madde Kirliliğinin Kontrolüne İlişkin Projesi, 2013, T.C. Orman ve Su
İşleri Bakanlığı, http://tembis.ormansu.gov.tr/, Temmuz 2014.
[34]Tew K.S., Leu M.Y., Wang J. T., Chang C. M., Chen C.C., Meng P.J., 2013, “A
continuous, real-time water quality monitoring system fort he coral reef
ecosystem of Nanwan Bay, Southern Taiwan”, Marine Pollution Bulletin.
[35]THERMOMED,
Online
Water
Quality
Parameter
with
sensor
and
analyser,http://www.thermomed.com,Haziran 2014.
[36]Topal, O., 2000, “Ergene Nehri’nin Kirlilik Durumunun İncelenmesi”, Gebze
Yüksek Teknoloji Enstitüsü Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü, Gebze.
[37]Tubitak-Ulusal Metroloji Enstitüsü, Kimyasal Metroloji Eğitimi, Mayıs 2008,
http:/www.ume.tubitak.gov.tr, Temmuz 2014.
[38]Türk
Standartları
Enstitüsü
(TSE),
Standart
Arama.
https://intweb.tse.org.tr/Standard/Standard/StandardAra.aspx, Haziran 2014.
[39]U.S.Environmental Protection Agency (EPA), Conductivity Monitoring,
2012,http://water.epa.gov/type/rsl/monitoring/vms59.cfm,Temmuz 2014.
[40]U.S. Environmental Protection Agency (EPA), Test Method Collections.
http://www.epa.gov/fem/methcollectns.htm, Haziran 2014.
[41] U.S. Environmental Protection Agency (EPA), 2005, WaterSentinel Online
Water Quality Monitoring as an Indicator of Drinking Water Contimination,
Draft,Version 1.0.
[42]Yang W., Nan J., Sun D., 2008, “An online water quality monitoring and
management system developed for the Liming River basin in Daqing, Chine”,
Journal of Environmental Management, 88(2008),p.318-325.
[43]Ye, L., Cai, Q., Zhang, M., Tan, L.,2014,”Real-time observation, early warning
and forecasting phytoplankton blooms by integrating in situ automated online
sondas and hybrid evolutionary algorithms”, Ecological İnformatics, 22/4451.
[44]YSI,
Online
Water
Quality
Parameter
http://www.ysi.com,Haziran 2014.
117
with
sensor
and
analyser,
[45]YSI, Spesification of Sonda System, http://www.ysi.com/newsdetail.php?EXOBreaks-the-Sonde-Barrier-66,Temmuz 2014.
[46]Zhou Z., Zhao Y., , 2011, “Research on the Water Quality Monitoring System
for Inland Lakes based on Remote Sensing”, Procedia Environmental
Sciences 10/1707-1711.
118
EKLER
Hareket
Sensörlü Lamba
Paratoner
Döner Optik
Zoom Kamera
Çatı
Elektrik Sayacı
Dış Ortam
Sıcaklık Sensörü
Kapı
Su Tankı
Tel Örgü
Su Basmanı
Ek 1a. Meriç-Ergene Havzasına Kurulan İzleme İstasyonu Dış Görünümü
119
Polyester Kaplı
Kabin
Klima
Su Giriş
Musluğu
Tahliye Borusu
Pompa Su Girişi
Ek 1b. Meriç-Ergene Havzasına Kurulan İzleme İstasyonu Dış Görünümü
120
pH,DO,Sıc.
Ölçüm Cihazı
Klima
Kabin içi sıcaklık
ve nem ölçüm
cihazı
3G Modem
Veri toplama ve
yönetimi için
bilgisayar
Buzdolabı
DVR
(Kamera
için)
Gaz Örnekleme
Ünitesi
PLC Panel
UPS
TOK Analizörü
121
Islak Bölüm
Girişi
İletkenlik
Ölçüm Cihazı
Ek 2a.Meriç-Ergene Havzasına Kurulan İzleme İstasyonunu İç Görünümü (Kuru Bölüm)
Elektrik Paneli
Bilgisayar Kasası
Yazılım
Programı
ADSL Destekli
3G Modem
UPS Güçlü
Fişi
122Elektrik
Su Geçirmez
Epoksi Zemin
Ek 2b.Meriç-Ergene Havzasına Kurulan İzleme İstasyonunu İç Görünümü (Kuru Bölüm)
Örnekleme Sistemi
Kabloları Bağlantı
Kutusu
pH, ÇO,İletkenlik
Sensör Kabloları
Pompa Kontrolü için
Basınç Ölçüm Hattı
Örnek Çıkışı
Numune Alıcı (24 şişe)
Su Artış Kolonu
Devirdaim Haznesi
Devirdaim
haznesini
temizleme musluğu
Hava taşımak için
elektrik vanası
Örnek Girişi
TOK Örnekleyicisi
Lavabo
123
Ek 3. Meriç-Ergene Havzasına Kurulan İzleme İstasyonunu İç Görünümü (Islak Bölüm)
Ek 4a. Yulaflı İstasyonuna ait 15-21.05.2014 tarihleri arasında bir haftalık (3’er saat aralarla) ölçüm verileri sonucu [24]
Tarih&Saat
Tarih&Saat
15.05.2014 00:00
15.05.2014 03:00
15.05.2014 06:00
15.05.2014 09:00
15.05.2014 12:00
15.05.2014 15:00
15.05.2014 18:00
15.05.2014 21:00
16.05.2014 00:00
16.05.2014 03:00
16.05.2014 06:00
16.05.2014 09:00
16.05.2014 12:00
16.05.2014 15:00
16.05.2014 18:00
16.05.2014 21:00
17.05.2014 00:00
17.05.2014 03:00
17.05.2014 06:00
17.05.2014 09:00
17.05.2014 12:00
17.05.2014 15:00
17.05.2014 18:00
17.05.2014 21:00
18.05.2014 00:00
18.05.2014 03:00
18.05.2014 06:00
TOK
mg/l
177,4
159,5
158,9
137,7
138,5
139,3
134,1
134,8
151
171,2
177,3
158,2
159,4
156,4
139,9
154,6
174
167,7
158,2
161,1
153,2
157,7
148
143,9
148,8
161,8
146,2
İletkenlik
µS
4834
5060
4965
4723
4699
5077
5127
5197
4912
5037
5039
5008
4939
4887
4976
5354
5012
4987
4916
4946
4878
5177
5093
5127
4867
4995
4915
ÇO
mg/l
0,18
0,18
0,18
0,17
0,16
0,16
0,17
0,18
0,18
0,18
0,18
0,17
0,16
0,16
0,17
0,18
0,18
0,18
0,18
0,17
0,16
0,17
0,17
0,18
0,18
0,18
0,18
124
pH
-8,7
8,6
8,5
8,6
8,5
8,6
8,4
8,3
8,5
8,6
8,6
8,5
8,4
8,3
8,4
8,1
8,4
8,5
8,5
8,5
8,5
8,4
8,4
8,5
8,5
8,5
8,5
Sıcaklık
C
23,4
22,8
22,5
23,3
25,4
26,3
25,1
23,7
22,6
22,2
22,3
23,3
26,2
26,6
26,2
24,7
23
22,3
22
22,8
25,8
26,9
25,9
24,4
23,2
22,3
22
Ek 4a (devamı)
Tarih&Saat
Tarih&Saat
18.05.2014 09:00
18.05.2014 12:00
18.05.2014 15:00
18.05.2014 18:00
18.05.2014 21:00
19.05.2014 00:00
19.05.2014 03:00
19.05.2014 06:00
19.05.2014 09:00
19.05.2014 12:00
19.05.2014 15:00
19.05.2014 18:00
19.05.2014 21:00
20.05.2014 00:00
20.05.2014 03:00
20.05.2014 06:00
20.05.2014 09:00
20.05.2014 12:00
20.05.2014 15:00
20.05.2014 18:00
20.05.2014 21:00
21.05.2014 00:00
21.05.2014 03:00
21.05.2014 06:00
21.05.2014 09:00
21.05.2014 12:00
21.05.2014 15:00
21.05.2014 18:00
21.05.2014 21:00
TOK
mg/l
137,6
137,9
149
214,8
349,4
457,1
191,3
165,6
132,3
133
136,9
134,8
140,5
135,5
166,4
164,8
127,6
122,6
119,8
140,2
181,4
168,1
150,8
141
138,8
136
141,9
171
152,5
İletkenlik
µS
4956
5017
5045
5063
4991
4477
3825
3968
4065
4228
3996
4262
4360
4165
3834
4059
4257
4292
4624
4640
4697
4709
4838
4903
4787
4843
4571
4758
5462
ÇO
mg/l
0,18
0,17
0,17
0,18
0,19
0,21
0,21
0,21
0,19
0,17
0,17
0,19
0,2
0,21
0,21
0,21
0,19
0,18
0,18
0,19
0,2
0,2
0,2
0,2
0,19
0,17
0,17
0,19
0,2
125
pH
-8,7
8,8
8,5
8,3
8,3
8,4
8,6
8,6
8,3
8,1
8,5
8,6
8,5
8,5
8,5
8,4
8,3
8,2
8,1
7,9
8,1
8,4
8,5
8,6
8,5
8,5
8,6
8,4
8,5
Sıcaklık
C
22,4
24,8
26,5
25,8
23,4
21,7
19,9
19,2
21,1
25,3
27,3
25,9
23,5
22
20,8
20,1
21,5
24,4
26,3
25,1
23,2
22,4
22
21,9
22,7
25,6
27,5
27,1
25,3
Ek 4a (devamı)
Tarih&Saat
Tarih&Saat
Minimum
MinDate
Maximum
MaxDate
Avg
Num
TOK
mg/l
119,8
20.05.2014 15:00
457,1
19.05.2014 00:00
160,8
56
İletkenlik
µS
3825
19.05.2014 03:00
5462
21.05.2014 21:00
4758
56
ÇO
mg/l
0,16
15.05.2014 12:00
0,21
19.05.2014 00:00
0,18
56
pH
-7,9
20.05.2014 18:00
8,8
18.05.2014 12:00
8,4
56
Sıcaklık
C
19,2
19.05.2014 06:00
27,5
21.05.2014 15:00
23,8
56
Ek 4b. İnanlı İstasyonuna ait 15-21.05.2014 tarihleri arasında bir haftalık (3’er saat aralarla) ölçüm verileri sonucu [24]
Tarih&Saat
Tarih&Saat
15.05.2014 00:00
15.05.2014 03:00
15.05.2014 06:00
15.05.2014 09:00
15.05.2014 12:00
15.05.2014 15:00
15.05.2014 18:00
15.05.2014 21:00
16.05.2014 00:00
16.05.2014 03:00
16.05.2014 06:00
16.05.2014 09:00
16.05.2014 12:00
16.05.2014 15:00
TOK
mg/l
136,9
143,4
184,7
232,3
234,3
241,1
223,7
213,4
199,1
178,5
174,3
147,2
172,9
145,4
İletkenlik
µS
4838
4908
4960
4853
4721
4778
5014
5035
5082
5272
5311
5111
4885
5151
ÇO
mg/l
0,22
0,27
0,33
0,42
0,28
0,27
0,36
0,45
0,5
0,67
0,82
0,86
0,41
0,39
126
pH
-8,3
8,3
8,4
8,3
8,3
8,3
8,3
8,3
8,5
8,4
8,4
8,5
8,5
8,5
Sıcaklık
C
19,9
19,4
18,8
19,5
20,7
21,3
20,5
19,5
18,6
17,9
17,7
18,8
20,2
20
Ek 4b (devamı)
Tarih&Saat
Tarih&Saat
16.05.2014 18:00
16.05.2014 21:00
17.05.2014 00:00
17.05.2014 03:00
17.05.2014 06:00
17.05.2014 09:00
17.05.2014 12:00
17.05.2014 15:00
17.05.2014 18:00
17.05.2014 21:00
18.05.2014 00:00
18.05.2014 03:00
18.05.2014 06:00
18.05.2014 09:00
18.05.2014 12:00
18.05.2014 15:00
18.05.2014 18:00
18.05.2014 21:00
19.05.2014 00:00
19.05.2014 03:00
19.05.2014 06:00
19.05.2014 09:00
19.05.2014 12:00
19.05.2014 15:00
19.05.2014 18:00
19.05.2014 21:00
20.05.2014 00:00
20.05.2014 03:00
20.05.2014 06:00
TOK
mg/l
84
86,9
105
97,9
106,6
90
99,7
115,9
136,9
197,9
201,1
147,1
107,6
86,8
87,8
103,1
114,7
134,1
146,4
216,6
171,3
101,7
105,1
129,8
123,5
202,9
244,5
256,6
268,4
İletkenlik
µS
4594
4716
4891
4933
4458
3991
4383
4908
4926
4835
4570
4499
4441
3773
4119
4729
4806
4998
4895
4866
4621
4830
4735
4565
4390
4344
4333
4260
4184
ÇO
mg/l
0,2
0,28
0,12
0,17
0,22
0,47
0,43
0,36
0,29
0,27
0,15
0,24
0,21
0,8
0,34
0,43
0,22
0,27
0,31
0,22
0,24
0,55
0,64
0,46
0,69
0,71
0,75
1,02
1,2
127
pH
-8,2
8,3
8,2
8,2
8,3
8,2
8,2
8,4
8,4
8,4
8,5
8,3
8,3
8
8,3
8,2
8,4
8,4
8,4
8,4
8,3
8,3
8,4
8,3
8,4
8,4
8,4
8,4
8,4
Sıcaklık
C
14,3
15,1
15,8
16
15,2
13
15,3
16,1
15,5
14,1
14,4
15,2
15,3
12,4
14,8
15
17,4
15,9
15,3
13,7
15,1
14,2
19,9
22,3
21,8
20,5
19,1
18
17,7
Ek(devamı)
4b devamı
Ek 4b
Tarih&Saat
Tarih&Saat
20.05.2014 09:00
20.05.2014 12:00
20.05.2014 15:00
20.05.2014 18:00
20.05.2014 21:00
21.05.2014 00:00
21.05.2014 03:00
21.05.2014 06:00
21.05.2014 09:00
21.05.2014 12:00
21.05.2014 15:00
21.05.2014 18:00
21.05.2014 21:00
Minimum
MinDate
Maximum
MaxDate
Avg
Num
Data[%]
TOK
mg/l
267,5
282
306,8
278,4
260,7
278,7
277,1
274,8
276,9
122,4
100,4
100,4
100,4
84
16.05.2014 18:00
306,8
20.05.2014 15:00
171,9
56
100
İletkenlik
µS
4091
3981
3969
3723
4612
5242
4783
4466
4540
4395
4363
4363
4363
3723
20.05.2014 18:00
5311
16.05.2014 06:00
4632
56
100
ÇO
mg/l
1,26
0,69
0,29
0,25
0,41
0,46
1,08
0,96
0,74
0,66
0,77
0,77
0,77
0,12
17.05.2014 00:00
1,26
20.05.2014 09:00
0,49
56
100
pH
-8,4
8,3
8,3
7,9
7,9
7,7
8,2
8,4
8,3
8,3
8,2
8,2
8,2
7,7
21.05.2014 00:00
8,5
16.05.2014 00:00
8,3
56
100
Sıcaklık
C
19,2
21,2
21,9
21,2
20,2
18,9
17,8
17,5
18,9
20,8
21,2
21,2
21,2
12,4
18.05.2014 09:00
22,3
19.05.2014 15:00
17,9
56
100
Ek 4c. Aksa İstasyonuna ait 15-21.05.2014 tarihleri arasında bir haftalık (3’er saat aralarla) ölçüm verileri sonucu [24]
Tarih&Saat
Tarih&Saat
15.05.2014 00:00
15.05.2014 03:00
pH
7,6
7,5
İletkenlik
µS
5762
5848
TOK
mg/l
148,7
163,1
128
ÇO
mg/l
0,08
0,08
Sıcaklık
C
21,8
21,6
Ek 4c (devamı)
Tarih&Saat
Tarih&Saat
15.05.2014 06:00
15.05.2014 09:00
15.05.2014 12:00
15.05.2014 15:00
15.05.2014 18:00
15.05.2014 21:00
16.05.2014 00:00
16.05.2014 03:00
16.05.2014 06:00
16.05.2014 09:00
16.05.2014 12:00
16.05.2014 15:00
16.05.2014 18:00
16.05.2014 21:00
17.05.2014 00:00
17.05.2014 03:00
17.05.2014 06:00
17.05.2014 09:00
17.05.2014 12:00
17.05.2014 15:00
17.05.2014 18:00
17.05.2014 21:00
18.05.2014 00:00
18.05.2014 03:00
18.05.2014 06:00
18.05.2014 09:00
18.05.2014 12:00
18.05.2014 15:00
18.05.2014 18:00
pH
7,6
7,6
7,6
7,6
7,6
7,6
7,7
7,6
7,7
7,7
7,7
7,7
7,7
7,5
7,6
7,5
7,6
8
7,6
7,7
7,6
8,2
7,4
7,5
7,5
8,4
8,4
8,3
8,3
İletkenlik
µS
5909
5631
5375
5425
5813
5835
5969
6168
6073
5779
5474
5698
5743
6022
6055
6240
6012
5468
5595
5614
5904
5995
6052
6195
5871
5683
5776
5518
5614
TOK
mg/l
201,3
247,1
242,3
248,1
232,1
235,3
223,4
196,3
172,2
166,9
152
139,6
151,1
138,1
131,2
132,8
127
141,4
157,9
146,6
155
162,9
154,7
143
135,5
142,5
142,3
144,1
144,4
129
ÇO
mg/l
0,08
0,08
0,08
0,08
0,08
0,08
0,08
0,09
0,09
0,08
0,08
0,08
0,08
0,08
0,08
0,09
0,09
0,08
0,08
0,08
0,08
0,08
0,08
0,09
0,09
0,08
0,08
0,08
0,08
Sıcaklık
C
21,4
21,6
22,2
22,7
22,1
21,4
20,5
20
20
21,1
21,7
21,7
21,7
21,1
20,5
20,1
20,1
21,4
21,8
21,9
21,8
21,6
21,2
20,5
20,3
21,3
22
22,1
22
Ek 4c (devamı)
Tarih&Saat
Tarih&Saat
18.05.2014 21:00
19.05.2014 00:00
19.05.2014 03:00
19.05.2014 06:00
19.05.2014 09:00
19.05.2014 12:00
19.05.2014 15:00
19.05.2014 18:00
19.05.2014 21:00
20.05.2014 00:00
20.05.2014 03:00
20.05.2014 06:00
20.05.2014 09:00
20.05.2014 12:00
20.05.2014 15:00
20.05.2014 18:00
20.05.2014 21:00
21.05.2014 00:00
21.05.2014 03:00
21.05.2014 06:00
21.05.2014 09:00
21.05.2014 12:00
21.05.2014 15:00
21.05.2014 18:00
21.05.2014 21:00
Minimum
MinDate
Maximum
MaxDate
pH
7,9
7,9
8,4
8,4
8,3
7,6
7,6
7,5
7,6
7,6
7,6
7,6
7,5
7,5
7,4
7,1
7,2
7,1
7,5
7,6
7,6
7,5
7,5
7,5
7,4
7,1
20.05.2014 18:00
7,7
16.05.2014 00:00
TOK
mg/l
136,8
136
130,3
129,4
131,8
114,5
109,6
100,2
93,9
93,5
93
90,2
86,8
100,9
118,1
105,9
89,3
106,8
90,8
93,2
95,8
97,5
118,8
138,3
132,5
86,8
20.05.2014 09:00
248,1
15.05.2014 15:00
İletkenlik
µS
6014
5965
6011
5911
5768
5226
4916
4826
4765
4800
5111
5499
4427
4473
4325
4080
5115
5723
5074
4913
5076
4879
4906
5414
5837
4080
20.05.2014 18:00
6240
17.05.2014 03:00
130
ÇO
mg/l
0,08
0,09
0,09
0,09
0,09
0,08
0,08
0,08
0,08
0,09
0,09
0,09
0,09
0,08
0,08
0,08
0,08
0,09
0,09
0,09
0,09
0,08
0,08
0,08
0,09
0,08
15.05.2014 00:00
0,09
16.05.2014 03:00
Sıcaklık
C
21,4
20,6
19,8
19,7
21,1
22,4
23,6
22,7
21,7
20,8
20
19,9
21,3
22,5
23,5
22,5
21,7
20,9
20
19,7
21
22,1
23,1
22,4
21,7
19,7
19.05.2014 06:00
23,6
19.05.2014 15:00
Ek 4c (devamı)
Tarih&Saat
Tarih&Saat
Avg
Num
Data[%]
pH
8,1
56
100
İletkenlik
µS
5521
56
100
TOK
mg/l
142
56
100
ÇO
mg/l
0,08
56
100
Sıcaklık
C
21,4
56
100
Ek 4d. Evrensekiz İstasyonuna ait 15-21.05.2014 tarihleri arasında bir haftalık (3’er saat aralarla) ölçüm verileri sonucu [24]
Tarih&Saat
Tarih&Saat
15.05.2014 00:00
15.05.2014 03:00
15.05.2014 06:00
15.05.2014 09:00
15.05.2014 12:00
15.05.2014 15:00
15.05.2014 18:00
15.05.2014 21:00
16.05.2014 00:00
16.05.2014 03:00
16.05.2014 06:00
16.05.2014 09:00
16.05.2014 12:00
16.05.2014 15:00
16.05.2014 18:00
16.05.2014 21:00
17.05.2014 00:00
17.05.2014 03:00
17.05.2014 06:00
TOK
mg/l
114
107
97,6
103,4
101,6
99,5
100,4
90,5
102,2
91,5
86,5
97,8
81
98,2
93,6
84,4
94,9
86,8
97,4
İletkenlik
µS
4805
4691
4670
4571
4633
4833
4730
4675
4722
4799
4675
4775
4707
4669
4860
4822
4845
4821
4700
ÇO
mg/l
0,22
0,21
0,22
0,21
0,21
0,22
0,21
0,21
0,21
0,21
0,22
0,21
0,21
0,21
0,21
0,22
0,21
0,21
0,21
pH
-8,4
8,2
8,4
8,3
8,3
8,4
8,2
8,5
8,2
8,4
8,3
8,3
8,4
8,2
8,3
8,2
8,3
8,3
8,2
131
Sıcaklık
C
21,6
21,3
20,7
20,8
20,8
21,4
20,9
20,6
20,7
20,7
21,5
20,6
20,8
20,7
20,8
22
20,6
21,5
20,8
525nm
Abs/m
0,589
0,537
0,515
0,504
0,65
0,778
0,924
0,929
0,72
0,58
0,551
0,681
0,724
0,821
1,041
0,886
0,573
0,545
0,58
436nm
Abs/m
2,021
1,88
1,834
1,861
1,953
2,056
2,347
2,399
2,091
1,864
1,872
1,936
1,992
2,304
2,696
2,424
2
2,054
2,151
620nm
Abs/m
3,544
3,246
3,142
3,143
3,245
3,393
4,245
4,433
3,53
3,141
3,098
3,166
3,212
3,631
4,455
3,97
3,34
3,317
3,379
Ek 4d (devamı)
Tarih&Saat
Tarih&Saat
17.05.2014 09:00
17.05.2014 12:00
17.05.2014 15:00
17.05.2014 18:00
17.05.2014 21:00
18.05.2014 00:00
18.05.2014 03:00
18.05.2014 06:00
18.05.2014 09:00
18.05.2014 12:00
18.05.2014 15:00
18.05.2014 18:00
18.05.2014 21:00
19.05.2014 00:00
19.05.2014 03:00
19.05.2014 06:00
19.05.2014 09:00
19.05.2014 12:00
19.05.2014 15:00
19.05.2014 18:00
19.05.2014 21:00
20.05.2014 00:00
20.05.2014 03:00
20.05.2014 06:00
20.05.2014 09:00
20.05.2014 12:00
20.05.2014 15:00
20.05.2014 18:00
20.05.2014 21:00
TOK
mg/l
94,2
96,7
98,2
82
108,2
78,9
95,4
96,6
89,5
82
82,8
80,4
85,2
87,4
85,7
80,5
93,5
89,9
83,7
86,3
86,8
99
88,4
94,4
97,6
90
100,5
92,9
95,6
İletkenlik
µS
4946
4791
4815
4774
4692
5322
5381
6107
6010
5260
5511
5774
5681
6177
5992
5409
6107
5883
5790
5429
5042
5407
4406
4196
4804
4315
4620
4435
4234
ÇO
mg/l
0,21
0,21
0,21
0,21
0,21
0,51
0,8
0,9
0,84
0,79
0,76
0,73
0,67
0,94
0,49
0,79
0,68
0,62
0,66
0,87
0,91
0,65
0,24
0,31
0,25
0,28
0,27
0,24
0,31
pH
-8,2
8,2
8,3
8,4
8,2
8,3
8
8,1
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8
8,1
8
8,2
8
8,2
8,3
8,2
8,4
8,5
8,5
8,5
8,5
8,4
8,5
132
Sıcaklık
C
21,2
22,4
20,8
21,9
21,2
20,1
16,2
17,3
17,4
16,5
16,3
17,2
18,6
17,8
17,7
18,9
15,7
18,1
19,2
17,3
18,2
15,3
16,5
13,8
16,9
15,4
15,5
16,9
13,7
525nm
Abs/m
0,761
1,003
1,086
1,166
1,152
0,95
0,905
0,947
1,161
1,224
1,334
1,416
1,357
1,349
1,387
1,428
1,513
1,754
1,808
1,696
1,619
1,67
1,498
1,378
1,537
1,595
1,646
1,592
1,652
436nm
Abs/m
2,397
2,596
2,687
2,767
2,775
2,659
2,671
2,707
2,925
2,992
3,073
3,168
3,169
3,414
3,652
3,759
3,715
3,847
3,88
3,747
3,827
4,031
3,767
3,536
3,613
3,849
4,093
3,855
3,853
620nm
Abs/m
3,674
3,905
4,015
4,145
4,183
4,052
4,003
4,014
4,25
4,398
4,509
4,582
4,668
5,053
5,945
6,131
5,641
5,422
5,408
5,216
5,345
6,023
5,529
4,995
5,041
5,41
6,013
5,897
5,939
Ek 4d (devamı)
Tarih&Saat
Tarih&Saat
21.05.2014 00:00
21.05.2014 03:00
21.05.2014 06:00
21.05.2014 09:00
21.05.2014 12:00
21.05.2014 15:00
21.05.2014 18:00
21.05.2014 21:00
Minimum
MinDate
Maximum
MaxDate
Avg
Num
Data[%]
TOK
mg/l
102
99,3
100,9
111,3
88,4
94,4
97,6
90
78,9
18.05.2014
00:00
114
15.05.2014
00:00
93,5
52
93
İletkenlik
µS
4762
4336
4410
4198
4406
4196
4804
4315
4196
20.05.2014
06:00
6177
19.05.2014
00:00
4981
52
93
ÇO
mg/l
0,24
0,28
0,27
0,24
0,24
0,31
0,25
0,28
0,21
15.05.2014
03:00
0,94
19.05.2014
00:00
0,4
52
93
pH
-8,3
8,4
8,5
8,4
8,4
8,5
8,5
8,5
8
18.05.2014
03:00
8,5
15.05.2014
21:00
8,3
52
93
Sıcaklık
C
17,2
15,4
15,7
17,1
16,5
13,8
16,9
15,4
13,7
20.05.2014
21:00
22,4
17.05.2014
12:00
18,8
52
93
525nm
Abs/m
1,664
1,554
1,4
1,578
1,498
1,378
1,537
1,595
0,504
15.05.2014
09:00
1,808
19.05.2014
15:00
1,133
52
93
436nm
Abs/m
3,932
3,91
3,813
3,994
3,767
3,536
3,613
3,849
1,834
15.05.2014
06:00
4,093
20.05.2014
15:00
2,931
52
93
620nm
Abs/m
6,049
6,068
5,666
5,946
5,529
4,995
5,041
5,41
3,098
16.05.2014
06:00
6,131
19.05.2014
06:00
4,495
52
93
Ek 4e. Yenicegörüce İstasyonuna ait 15-21.05.2014 tarihleri arasında bir haftalık (3’er saat aralarla) ölçüm verileri sonucu [24]
Tarih&Saat
Tarih&Saat
15.05.2014 00:00
15.05.2014 03:00
15.05.2014 06:00
15.05.2014 09:00
15.05.2014 12:00
15.05.2014 15:00
15.05.2014 18:00
TOK
mg/l
48,1
32,4
28,1
27,1
32,9
26,1
41,8
İletkenlik
µS
1761
1764
1757
1739
1759
1748
1723
ÇO
mg/l
2,38
2,23
2,36
2,6
2,67
2,62
1,88
pH
-8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
133
Sıcaklık
C
17,2
16,3
16,2
17,7
18,6
18,9
18,1
525nm
Abs/m
0,589
0,537
0,515
0,504
0,65
0,778
0,924
436nm
Abs/m
2,021
1,88
1,834
1,861
1,953
2,056
2,347
620nm
Abs/m
3,544
3,246
3,142
3,143
3,245
3,393
4,245
Ek 4e (devamı)
Tarih&Saat
Tarih&Saat
15.05.2014 21:00
16.05.2014 00:00
16.05.2014 03:00
16.05.2014 06:00
16.05.2014 09:00
16.05.2014 12:00
16.05.2014 15:00
16.05.2014 18:00
16.05.2014 21:00
17.05.2014 00:00
17.05.2014 03:00
17.05.2014 06:00
17.05.2014 09:00
17.05.2014 12:00
17.05.2014 15:00
17.05.2014 18:00
17.05.2014 21:00
18.05.2014 00:00
18.05.2014 03:00
18.05.2014 06:00
18.05.2014 09:00
18.05.2014 12:00
18.05.2014 15:00
18.05.2014 18:00
18.05.2014 21:00
19.05.2014 00:00
19.05.2014 03:00
19.05.2014 06:00
19.05.2014 09:00
TOK
mg/l
44,6
27,9
29,5
23,2
20,2
35
25,6
30,5
25,2
22,7
19,2
17,2
20,5
16,3
20,2
28,2
18,2
16,7
17,4
20,6
21
16,2
16,7
16,2
19,6
22,4
36,6
35,5
34
İletkenlik
µS
1717
1706
1669
1602
1591
1572
1633
1740
1840
1878
1908
1920
1946
2013
2035
2090
2135
2166
2211
2220
2189
2223
2270
2302
2356
2319
2255
2273
2300
ÇO
mg/l
1,53
1,91
1,98
2,17
2,38
2,56
2,89
1,99
1,82
2,06
2,19
2,44
2,62
2,49
2,69
2,54
2,54
2,25
2,07
2,11
2,2
2,3
2,23
2,1
1,98
1,81
1,63
1,7
1,84
pH
-8,2
8,2
8,2
8,1
8,1
8,1
8,1
8,1
8,1
8,1
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
134
Sıcaklık
C
16,7
16,4
16
16,1
17,4
18,8
19,3
18,4
16,6
15,8
15,5
15,7
17,4
18,4
19,3
18,7
16,6
15,8
15,4
15,5
17,9
18,5
19,5
19,6
17,9
17
16,1
16
18,7
525nm
Abs/m
0,929
0,72
0,58
0,551
0,681
0,724
0,821
1,041
0,886
0,573
0,545
0,58
0,761
1,003
1,086
1,166
1,152
0,95
0,905
0,947
1,161
1,224
1,334
1,416
1,357
1,349
1,387
1,428
1,513
436nm
Abs/m
2,399
2,091
1,864
1,872
1,936
1,992
2,304
2,696
2,424
2
2,054
2,151
2,397
2,596
2,687
2,767
2,775
2,659
2,671
2,707
2,925
2,992
3,073
3,168
3,169
3,414
3,652
3,759
3,715
620nm
Abs/m
4,433
3,53
3,141
3,098
3,166
3,212
3,631
4,455
3,97
3,34
3,317
3,379
3,674
3,905
4,015
4,145
4,183
4,052
4,003
4,014
4,25
4,398
4,509
4,582
4,668
5,053
5,945
6,131
5,641
Ek 4e (devamı)
Tarih&Saat
Tarih&Saat
19.05.2014 12:00
19.05.2014 15:00
19.05.2014 18:00
19.05.2014 21:00
20.05.2014 00:00
20.05.2014 03:00
20.05.2014 06:00
20.05.2014 09:00
20.05.2014 12:00
20.05.2014 15:00
20.05.2014 18:00
20.05.2014 21:00
21.05.2014 00:00
21.05.2014 03:00
21.05.2014 06:00
21.05.2014 09:00
21.05.2014 12:00
21.05.2014 15:00
21.05.2014 18:00
21.05.2014 21:00
Minimum
MinDate
Maximum
MaxDate
Avg
Num
Data[%]
TOK
mg/l
47,8
19
19,8
19,5
29,7
21,3
19,3
23,8
38,8
23,8
27,3
32,1
34,6
36,4
25,4
28,5
30
29,6
34,7
38,9
16,2
18.05.2014
12:00
48,1
15.05.2014
00:00
27
56
100
İletkenlik
µS
2332
2378
2452
2528
2478
2439
2452
2393
2359
2362
2466
2519
2488
2461
2400
2336
2346
2373
2397
2459
1572
16.05.2014
12:00
2528
19.05.2014
21:00
2121
56
100
ÇO
mg/l
1,61
1,39
1,21
1,27
1,22
1,38
1,57
1,73
1,59
1,16
0,81
0,81
0,9
1,05
1,17
1,14
0,88
0,62
0,44
0,29
0,29
21.05.2014
21:00
2,89
16.05.2014
15:00
1,82
56
100
pH
-8,3
8,3
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,2
8,1
8,2
8,2
8,2
8,3
8,3
8,2
8,2
8,2
8,2
8,3
8,4
8,1
16.05.2014
06:00
8,4
21.05.2014
21:00
8,2
56
100
135
Sıcaklık
C
21,9
22,8
21,4
19,5
18,5
17,3
17,2
19,4
21,6
22,4
21,1
19,4
18,1
16,9
16,8
19,5
21,9
22,3
21,9
20,4
15,4
18.05.2014
03:00
22,8
19.05.2014
15:00
18,3
56
100
525nm
Abs/m
1,754
1,808
1,696
1,619
1,67
1,498
1,378
1,537
1,595
1,646
1,592
1,652
1,664
1,554
1,4
1,578
1,81
1,794
1,708
1,51
0,504
15.05.2014
09:00
1,81
21.05.2014
12:00
0,174
56
100
436nm
Abs/m
3,847
3,88
3,747
3,827
4,031
3,767
3,536
3,613
3,849
4,093
3,855
3,853
3,932
3,91
3,813
3,994
4,08
3,926
3,652
3,327
1,834
15.05.2014
06:00
4,093
20.05.2014
15:00
1,989
56
100
620nm
Abs/m
5,422
5,408
5,216
5,345
6,023
5,529
4,995
5,041
5,41
6,013
5,897
5,939
6,049
6,068
5,666
5,946
6,224
6,166
6,059
5,805
3,098
16.05.2014
06:00
6,224
21.05.2014
12:00
3,607
56
100
Ek 5. Gözetimsel İzleme noktalarında izlenmesi gerekli parametreler ve sıklıkları [12]
Akarsular
Göller
Parametre
Ek 5 (devamı)
GENEL KİMYASAL VE FİZİKO KİMYASAL PARAMETRELER
Kıyı Suları
Geçiş Suları
1
Sıcaklık
6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez
2
pH
3
Elektriksel İletkenlik (µS/cm)
4
(mg/L
O2)
5
Renk
6
Bulanıklık
-
5
Işık Geçirgenliği-Seki
7
Derinliği
8
Askıda Katı Madde
SS)
(mg/L
yılda 1 yıl, yılda 4
kez
136
9
Parametre
Ek 5 (devamı)
Akarsular
Göller
Kıyı Suları
Geçiş Suları
Alkalinite (mg/L CaCO3)
-
-
Toplam sertlik
10
(mg/L CaCO3)
11
12
13
14
15
16
Biyolojik Oksijen İhtiyacı
(BOİ) (mg/L O2)
Kimyasal Oksijen İhtiyacı
(KOİ) (mg/L O2)
pV (mg/L O2)
Toplam Organik Karbon
(TOK) (mg/L)
Toplam Azot (mg/L N)
Amonyum Azotu (mg NH4+N/L)
137
Akarsular
Göller
Kıyı Suları
Geçiş Suları
17
Parametre
Ek 5 (devamı)
Nitrit azotu (mg NO2‾-N/L)
18
Nitrat azotu (mg NO3‾-N/L)
19
Toplam Kjeldahl Azotu
(mg/L)
20
Organik Azot (mg/L)
21
Toplam fosfor (mg /L P)
22
Orto Fosfat (mg/L o-PO4)
23
Sülfat (mg/L SO4)
24
Hidrojen Sülfür (mg/L H2S)
25
Florür (µg/L F-)
26
Klorür (mg/L Cl-)
27
Çözünebilir Reaktif P (mg/L)
28
Tuzluluk
138
29
30
31
32
Parametre
Ek 5 (devamı)
Çözünmüş İnorganik Azot
(mg/L DIN)
Toplam İnorganik Azot (mg/L
TIN)
Çözünmüş İnorganik Fosfor
(mg/L DIP)
Klorofil a
Akarsular
Göller
Kıyı Suları
Geçiş Suları
-
-
-
-
-
-
DİĞER TEHLİKELİ MADDELER
1
Yağ-Gres (mg/L)
2
Deterjanlar (mg/L)
3
2-Amino-4-kloro fenol
4
Tetrabutil kalay bileşikleri
5
Kloronitrotoluenler
139
Akarsular
Göller
Kıyı Suları
Geçiş Suları
6
Parametre
Ek 5 (devamı)
1-klor-2,4-dinitrobenzen
7
Petrol Hidrokarbonları
DİĞER METALLER/YARI METALLER
1
Baryum (µg/L Ba)
2
Antimon (µg/L Sb)
3
Selenyum (µg/L Se)
4
Arsenik (µg/L As)
5
Çinko (µg/L Zn)
6
Bakır (µg/L Cu)
7
Kalay (µg/L Sn)
8
Kobalt (µg/L Co)
9
Demir (Fe) (µg/L Fe)
140
Akarsular
Göller
Kıyı Suları
Geçiş Suları
10
Parametre
Ek 5 (devamı)
Mangan (Mn) (µg/L Mn)
11
Toplam Krom (µg/L Cr)
12
Vanadyum (µg/L V)
13
Titanyum(µg/L Ti)
14
Alüminyum(µg/L Al)
15
Bor (µg/L B)
16
Krom (µg/L Cr+6)
17
Berilyum (µg/L Be)
18
Brom (µg/L Br)
19
Gümüş (µg/L Ag)
20
Kalsiyum (mg/L Ca)
21
Magnezyum (mg/L Mg)
141
Akarsular
Göller
Kıyı Suları
Geçiş Suları
22
Parametre
Ek 5 (devamı)
Potasyum (mg/L K)
23
Sodyum (mg/L Na)
ÖNCELİKLİ MADDELER (µg/L)
1
Alaklor
2
Antrasen
3
Atrazin
4
Benzen
5
Polibromlu difenileterler
6
Kadmiyum
142
6 yılda 1 yıl, yılda 12
kez
kez
kez
kez
kez
kez
Parametre
Ek 5 (devamı)
Akarsular
Göller
Kıyı Suları
7
Karbon tetraklorür
8
C10-13 Kloralkanlar
9
Klorfenvinfos
10
Klorpirifos-etil
11
Aldrin
12
Dieldrin
13
Endrin
14
Isodrin
143
Geçiş Suları
kez
kez
kez
kez
kez
kez
kez
Parametre
Ek 5 (devamı)
Akarsular
Göller
Kıyı Suları
Geçiş Suları
kez
15
Toplam DDT
16
4,4' - DDT (p,p'-DDT)
17
1,2-Dikloroetan
18
Diklorometan
19
Di(2-etilheksil) fitalat (DEHP)
20
Diuron
21
Endosülfan
144
kez
kez
kez
kez
kez
kez
kez
Parametre
Ek 5 (devamı)
Akarsular
Göller
Kıyı Suları
22
Floranten
23
Hekzaklorobenzen
24
Hekzaklorobutadin
25
Hekzaklorosiklohekzan
26
Isoproturon
27
Kurşun
28
Civa
29
Naftalin
145
Geçiş Suları
kez
kez
kez
kez
kez
kez
kez
Parametre
Ek 5 (devamı)
Akarsular
Göller
Kıyı Suları
Geçiş Suları
kez
30
Nikel
31
Nonilfenoller
32
Oktilfenoller
33
Pentaklorobenzen
34
Pentaklorofenol
35
Benzo(a)piren
36
Benzo(b)floranten (3,4)
146
kez
kez
kez
kez
kez
kez
kez
Parametre
Ek 5 (devamı)
Akarsular
Göller
Kıyı Suları
37
Benzo(k)floranten
38
Benzo(g,h,i)perilen (1,12)
39
Indeno(1,2,3-cd) piren
40
Simazin
41
Tetrakloroetilen
42
Trikloroetilen
43
Tribütiltin
44
Triklorobenzenler (1,2,3-
trichloro-benzene - 1,2,4147
Geçiş Suları
kez
kez
kez
kez
kez
kez
kez
Parametre
Ek 5 (devamı)
trichloro-benzene - 1,3,5-
Akarsular
Göller
Kıyı Suları
Geçiş Suları
kez
trichloro-benzene)
45
Triklorometan
46
Trifluralin
47
Dikofol
48
Perflorooktan sülfonik asit and
türevleri (PFOS)
49
Kinoksifen
50
Aklonifen
51
Bifenoks
148
kez
kez
kez
kez
kez
kez
Parametre
Ek 5 (devamı)
Akarsular
Göller
Kıyı Suları
Geçiş Suları
kez
52
Sibutrin
kez
Cypermethrin (cypermethrin,
alpha-cypermethrin, beta53
cypermethrin, thetacypermethrin ve zeta-
kez
cypermethrin izomerleri)
54
Diklorvos
kez
Hekzabromosiklododekan
(HBCDD) (1,3,5,7,9,11Hexabromocyclododecane
55
1,2,5,6,9,10Hexabromocyclododecane
149
kez
Parametre
Ek 5 (devamı)
Akarsular
Göller
Kıyı Suları
Geçiş Suları
α-Hexabromocyclododecane
β-Hexabromocyclododecane
γ- Hexabromocyclododecane )
56
Heptaklor
57
Heptaklor epoxide
58
Terbutrin
kez
kez
kez
SPESİFİK KİRLETİCİLER
1
Propilbenzen
2
1,4-diklorobenzen
3
4-kloroanilin
150
Akarsular
Göller
Kıyı Suları
Geçiş Suları
4
Parametre
Ek 5 (devamı)
1,3,5-trimetilbenzen; Mesitilen
5
n-bütilkalay triklorür
Fenitrotiyon (ISO); O,O6
dimetil O-4-nitro-m-tolil
fosforotiyoat
7
Difenilamin
8
Tributil fosfat
9
2,6-di-ter-butilfenol;
2,6-di-tersiyer-butilfenol
10
Piren
11
Poliklorlubifeniller (PCB'ler)
12
Diklofenak
13
3,6-dimetilfenantren
151
Akarsular
Göller
Kıyı Suları
Geçiş Suları
14
Parametre
Ek 5 (devamı)
PCB 31
15
Klorotalonil
16
Perilen
17
4,4'-Dibromodifenil eter
18
Benzo(a)floren
19
Propetamfos
20
PCB 118
21
Linuron
22
Diazinon
23
Triklosan
Asetaklor
24
2-kloro-N-(etoksimetil)-N-(2etil-6-metilfenil)asetamid
152
Akarsular
Göller
Kıyı Suları
Geçiş Suları
25
Parametre
Ek 5 (devamı)
PCB 153
26
PCB 138
27
PCB 180
28
PCB 52
29
PCB 101
30
Tribromodifenil eter
31
17-beta-estradiyol
32
Permetrin
33
1,3-diklorobenzen
Triadimenol;
34
α-ter-bütil-β-(4-klorofenoksi)1H-1,2,4-triazol-1-etanol
35
Fentiyon
153
Akarsular
Göller
Kıyı Suları
Geçiş Suları
36
Parametre
Ek 5 (devamı)
Serbest CN
37
2,6-ksilenol
38
17-alfa-etinilestradiyol
39
4-Kloro-3-metilfenol;
Paraklorometakresol
40
EDTA
41
Trifenilkalay; Fentin
Prokloraz;
42
N-propil-N-[2-(2,4,6triklorofenoksi)etil]-1Himidazol-1-karboksamid
43
PCB 28
44
4,4'-DDD
45
2,4,6-tri-tert-butilfenol
154
Akarsular
Göller
Kıyı Suları
Geçiş Suları
46
Parametre
Ek 5 (devamı)
1,1-Dikloroetan
47
Bromür
48
Trikloroetilen (TRI)
49
Kloroasetik asit
50
Tetrabromobisfenol A (TBBPA)
51
Bisfenol-A
52
p-(1,1-dimetilpropil)fenol
53
Demeton
54
Ksilen misk
55
Dibutilkalay oksit
56
Asenaften
57
Dietil Fitalat
155
Akarsular
Göller
Kıyı Suları
Geçiş Suları
58
Parametre
Ek 5 (devamı)
Dibutilfitalat (DBP)
59
Fenantren
60
Benzilbutilfitalat (BBP)
61
Azinfos-metil
62
2,3,4,5,6-Pentaklorotoluen ;
Pentaklorotoluen
63
1-metilnaftalin
64
1-Kloronaftalin
65
2-kloronaftalin
66
Ksilen (o)
67
1,2,4-trimetilbenzen
68
Piriproksifen
69
2-amino-4-klorofenol
156
Akarsular
Göller
Kıyı Suları
Geçiş Suları
70
Parametre
Ek 5 (devamı)
1,2,4,5-tetraklorobenzen
71
1-kloro-2,4-dinitrobenzen
72
Izopropilbenzen
73
Nitrobenzen
74
Toplam Hidrokarbonlar
75
Dioktil fitalat (DnOP)
BAKTERİYOLOJİK PARAMETRELER
1
2
Fekal streptekok (EMS/100
ml)
Toplam koliform (EMS/100
ml)
3
Fekal koliform (EMS/100 ml)
4
E. coli (EMS/100 ml)
157
5
Parametre
Ek 5 (devamı)
Enterekok (EMS/100 ml)
Akarsular
Göller
Kıyı Suları
Geçiş Suları
-
Her yıl 2 kez
Her yıl 2 kez
Her yıl 2 kez
-
BİYOLOJİK PARAMETRELER
Fitoplankton (derin ve geniş
nehirlerde, akışın az olduğu
1
bölgelerden) ve Fitobentos
(Taksonomik Kompozisyon,
Bolluk, Biyokütle, Klorofil-a)
Makrofitler (Bolluk,
2
Taksonomik Kompozisyon,
Hassas Tür Varlığı)
Bentik makroomurgasızlar
3
(Tür Çeşitliliği, Taksonomik
Kompozisyon, Bolluk, Hassas
Tür Varlığı)
4
Balık (Bolluk, Taksonomik
Kompozisyon, Yaş Dağılımı,
158
Akarsular
Parametre
Ek 5 (devamı)
Hassas Tür Varlığı)
Göller
Kıyı Suları
Geçiş Suları
HİDROMORFOLOJİK GÖZLEM RAPORLARI (NEHİR, GÖL VE GEÇİŞ SULARINDA)
Ek 6. Gerçek zamanlı olarak izlenebilen parametreler, birimleri, metotlar ve uygulama sahası [2, 8, 13, 14, 19, 35, 38, 40, 44]
Uygulama Sahası
Birimi
Ölçüm Metodu
Sıcaklık
C
C
C
C
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
pH
-
Thermocouples (PT100, PT1000)
Thermistors
Resistance temperature detector (RTD)
Infrared
Elektrokimyasal
(SM 4500 H+B)
X
X
X
X
X
X
Elektrokimyasal (Kondüktif: 2 Elektrodlu) (SM 2510 A-B)
X
X
X
Elektrokimyasal (Kondüktif: 4 Elektrodlu) (SM 2510 A-B)
X
X
X
Parametre
Elektriksel
İletkenlik
µS/cm,
mS/cm
µS/cm,
mS/cm
µS/cm,
mS/cm
Elektrokimyasal (İndüktif: Temassız)
159
İçme
Nehir Göl Deniz Atıksu
Suyu
Proses
Suyu
X
X
X
X
X
Ek 6 (devamı)
Uygulama Sahası
Parametre
Birimi
mg/l
mg/l
Abs/m
Pt-Co
NTU,
FNU
Bulanıklık
NTU,
FNU
mg/l
mg/l
mg/l
Kimyasal Oksijen
İhtiyacı (KOİ)
mg/l
mg/l
mg/l
Biyolojik Oksijen
İhtiyacı (BOİ)
Fluorescence Quenching (Optik, Lüminesans)
(ISO 5814)
Amperometrik (Clark Cell)
RES
(TS EN ISO 7887:2011)
İçme
Suyu
Proses
Suyu
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Hazen (Pt,Co)
Renk
Askıda Katı Madde
Ölçüm Metodu
mg/l
(DIN ISO 6271,
ASTM D 1209)
90 o saçılan ışık (IKızılötesi ve Lazer)
(TS 5091 EN ISO 7027,
SM 2130 B)
o
90 saçılan ışık (Beyaz Işık)
(USEPA 180.1,
SM 2130B)
90 o saçılan ışık + Backscatter Sensör
(IKızılötesi: DN ISO 7027)
IR Absorbans
Potasyum Dikromat
(ISO 6060)
Potasyum Permanganat
(ISO 8467,
JIS K0102)
Toplam Oksijen İhtiyacı(ASTM D6238)
OH- ile Oksidasyon
Biyolojik Solunum Yöntemi
( DIN 38409- H51)
160
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Ek 6 (devamı)
Uygulama Sahası
Parametre
Birimi
mg/l
Toplam Organik
Karbon (TOK)
mg/l
mg/l
Organik Madde
Ölçümü
mg/l
Abs,1/m,
mg/l,
mg/l
mg/l
Amonyum Azotu
mg/l
mg/l
Ölçüm Metodu
Yüksek Sıcaklıkta Oksidasyon (600 C-1200 C)
(DIN-EN1484,
ASTM D5173: 97(2007),
US EPA 415.1,
ISO 8245,
SM 5310B)
Hidroksil Radikalleri ile Oksidasyon (Ozon+NaOH ==> OH- )
(DIN-EN1484
ASTM D5173: 97(2007)
US EPA 415.1
ISO 8245)
UV/Persülfat ile Oksidasyon
(DIN-EN1484,
US EPA 415.2,
SM 5310C)
Süperkritik Su ile Oksidasyonu (SCWO)
SAC254: 254 nm'de Organik Maddelerin UV Emilimi Prensibi
(DIN 38404-C3)
Amperometrik: İyon Seçici Elektrot
(SM 4500-NH3 D,
ASTM D1426 Method B)
Gas Stripping, Gaz Fazında Ölçüm: GSE Ölçüm
Gas Stripping, Gaz Fazında Ölçüm: UV FFT Ölçüm
(ISO 11732)
Kolorimetrik
(US EPA Method 350.1,
SM 4500-NH3 F/G)
161
İçme
Suyu
Proses
Suyu
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Kısmen
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Ek 6 (devamı)
Uygulama Sahası
Parametre
Birimi
mg/l
Toplam Azot
mg/l
Nitrit Azotu
mg/l
mg/l
Nitrat Azotu
mg/l
mg/l
Orto Fosfat
mg/l
Toplam Fosfor
mg/l
Hidrojen Sülfür
mg/l
Ölçüm Metodu
Azot'un toplamının ölçümü için yüksek sıcaklık ve asidik ortam
oluşturularak bir ön işlem gerçekleştirilir (Digestion). Ardından
yukarıdaki metotlarından herhangi biri ölçüm tekniği olarak
kullanılır.
Isıl Ön İşlem Sonrası Gaz Fazında Ölçüm
(DIN EN 12260 (2003-12)
ISO/TR 11905-2:1997)
Kolorimetrik
(SM 4500-NO2¯ B
US EPA Method 354.1)
UV Absorbans
(SM 4500-NO3¯ B)
(SM 4500-NO3¯ D)
Kolorimetrik (Mavi Metodu)
(US EPA 365.2,
SM 4500-P D)
Kolorimetrik (Sarı Metodu)
(SM 4500-P C)
Fosfat'ın toplamının ölçümü için yüksek sıcaklık ve asidik ortam
oluşturularak bir ön işlem gerçekleştirilir (Digestion). Ardından
yukarıdaki metodlarından herhangi biri ölçüm tekniği olarak
kullanılır.
(DIN EN ISO 6878:2004-09,
DIN EN ISO 15681-1:2005-05,
EN ISO 15681-2:2005-05)
Amperometrik: İyon Seçici Elektrot(SM 4500-S2- G)
162
İçme
Suyu
Proses
Suyu
İlgili metoda bağlıdır.
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
İlgili metoda bağlıdır.
X
X
X
X
X
Ek 6 (devamı)
Uygulama Sahası
Parametre
Florür
Klorür
Birimi
Ölçüm Metodu
mg/l
mg/l
Gas Stripping, Gaz Fazında Ölçüm: GSE Ölçüm
Gas Stripping, Gaz Fazında Ölçüm: UV FFT Ölçüm
İyon Seçici Elektrod
(ISO 10359-1)
Amperometrik
(ASTM D512 – 12,
US EPA Method 9212)
Kolorimetrik(SM 4500-Cl E)
UV Floresans(EPA 550)
UV Floresans
UV Floresans
(SM 10200 H 3)
X
mg/l
mg/l
İçme
Suyu
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Klorofil-a
µg/l
Mavi-Yeşil Alg
(cyanobacteria)
µg/l
UV Floresans
X
X
X
m3/gün
Ultrasonik (Açık Kanal: Sadece Seviye)
Kelepçeli Ultrasonik
(Tam Dolu Boru: Sadece Hız)
Elektromanyetik (Tam Dolu Boru: Sadece Hız)
Alan x Hız (Açık Kanal: Hız ve Seviye)
X
X
X
m3/gün
m3/gün
163
X
X
PAH
Fenoller
m3/gün
X
X
mg/l
mg/l
mg/l
Debi
X
X
Proses
Suyu
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Ek 7. Gerçek zamanlı ölçüm sistemleri ile ölçülebilen parametreler, ölçüm aralığı, yaklaşık maliyeti ve cihaz donanımları [2, 8, 13, 14, 19,
35, 38, 40, 44]
Parametre
Sıcaklık
pH
Ölçüm Metodu
Ölçüm Aralığı
Yaklaşık
Maliyeti,TL
Thermocouples (PT100,
PT1000)
Thermistors
Resistance temperature detector
(RTD)
Infrared
Elektrokimyasal(SM 4500 H+B)
0-80OC
-
X
X
0-80OC
-
X
X
0-80OC
-
X
X
0-80OC
0-14
0-10, 0-100, 01000, 0-10000
µS/cm
0-2.000.000
µS/cm
0-2.000.000
µS/cm
2.250 – 3.750
X
X
X
X
2.250 – 3.750
X
X
3.000 - 4.500
X
X
3.000 - 4.500
X
X
0-25 mg/l
4.500 - 6.000
X
X
0-40 mg/l
0-1000 Abs/m
3.000 - 4.500
X
36.000 -60.000
X
X
0-1000 Pt-Co
30.000 -45.000
X
Elektrokimyasal (Kondüktif: 2
Elektrodlu) (SM 2510 A-B)
Elektriksel
İletkenlik
Çözünmüş
Oksijen
Renk
Elektrokimyasal (Kondüktif: 4
Elektrodlu) (SM 2510 A-B)
Elektrokimyasal (İndüktif:
Temassız)
Fluorescence Quenching (Optik,
Lüminesans) (ISO 5814)
RES (TS EN ISO 7887:2011)
Hazen (Pt,Co) (DIN ISO 6271,
ASTM D 1209)
Bulanıklık
Kont
Optik
rol
Yakma
Prob Ölçüm
Ünite
Ünitesi
Hücresi
si
90 o saçılan ışık (IKızılötesi ve
Lazer) (TS 5091 EN ISO 7027,
0-100, 0-1000, 06.000 -15.000
4000 NTU
164
X
X
X
X
X
Reaksiyon
Gaz
Ünitesi ve
Sensörü
Aksamı
Ek 7 (devamı)
Parametre
Ölçüm Metodu
Ölçüm Aralığı
Yaklaşık
Maliyeti,TL
Kont
Optik
rol
Yakma
Prob Ölçüm
Ünite
Ünitesi
Hücresi
si
Reaksiyon
Gaz
Ünitesi ve
Sensörü
Aksamı
SM 2130 B)
Askıda Katı
Madde
90 o saçılan ışık (Beyaz Işık)
(USEPA 180.1,
SM 2130B)
o
90 saçılan ışık + Backscatter
Sensör (IKızılötesi: DN ISO
7027)
IR Absorbans
0-50.000, 0150.000 mg/l
0-1500, 0-30.000
mg/l
12.000 -18.000
7.500 – 12.000
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
5 - 200, 50 - 5000
60.000 -120.000
mg/l
X
X
X
X
100-250.000 mg/l 105.000 -135.000
X
OH- ile Oksidasyon
0-100, 0-100.000
mg/l
60.000 - 75.000
X
X
Biyolojik
Oksijen İhtiyacı
(BOİ)
( DIN 38409- H51)
0-50, 0-200.000
mg/l
105.000 - 135.000
X
X
Toplam
Organik
Karbon (TOK)
Yüksek Sıcaklıkta Oksidasyon
(600 C-1200 C)
(DIN-EN1484,
ASTM D5173: 97(2007),
US EPA 415.1,
ISO 8245,
0-10, 0-200.000
mg/l
105.000 - 135.000
X
Kimyasal
Oksijen İhtiyacı
(KOİ)
Potasyum Dikromat(ISO 6060)
Potasyum Permanganat (ISO
8467,
JIS K0102)
Toplam Oksijen İhtiyacı(ASTM
D6238)
0-100, 0-1000, 06.000 -15.000
4000 NTU
165
X
X
X
X
X
X
X
X
Ek 7 (devamı)
Parametre
Kont
Optik
rol
Yakma
Prob Ölçüm
Ünite
Ünitesi
Hücresi
si
Ölçüm Aralığı
Yaklaşık
Maliyeti,TL
0-10, 0-200.000
mg/l
105.000 - 135.000
X
0-1000 mg/l
75.000 - 105.000
X
Süperkritik Su ile Oksidasyonu
(SCWO)
0-1000 mg/l
75.000 - 105.000
X
SAC254: 254 nm'de Organik
Maddelerin UV Emilimi
Prensibi
(DIN 38404-C3)
0-3,5 Abs (mg/l
cinsinden
ölçümlere lab
korrelasyonu ile
çevrilip gerekli
ölçüm aralığı
temin edilir.
36.000 - 45.000
X
X
Amperometrik: İyon Seçici
Elektrot
(SM 4500-NH3 D,
ASTM D1426 Method B)
10-1000 mg/l
18.000 - 30.000
X
X
Ölçüm Metodu
Reaksiyon
Gaz
Ünitesi ve
Sensörü
Aksamı
SM 5310B)
Hidroksil Radikalleri ile
Oksidasyon (Ozon+NaOH ==>
OH- )
(DIN-EN1484
ASTM D5173: 97(2007)
US EPA 415.1
ISO 8245)
(DIN-EN1484,
US EPA 415.2,
SM 5310C)
Organik Madde
Ölçümü
Amonyum
Azotu
166
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Ek 7 (devamı)
Parametre
Toplam Azot
Nitrit Azotu
Nitrat Azotu
Kont
Optik
rol
Yakma
Prob Ölçüm
Ünite
Ünitesi
Hücresi
si
Reaksiyon
Gaz
Ünitesi ve
Sensörü
Aksamı
Ölçüm Metodu
Ölçüm Aralığı
Yaklaşık
Maliyeti,TL
Gas Stripping, Gaz Fazında
Ölçüm: GSE Ölçüm
Ölçüm: UV FFT Ölçüm
(ISO 11732)
Kolorimetrik
(US EPA Method 350.1,
SM 4500-NH3 F/G)
0,1-20, 1-100, 101000 mg/l
45.000 - 60.000
X
1-5000 mg/l
45.000 - 60.000
X
X
X
0,05-1000 mg/l
45.000 - 60.000
X
X
X
Yukarıdaki
tekniklere bağlı
olarak değişebilir.
60.000 - 75.000
X
X
Azot'un toplamının ölçümü için
yüksek sıcaklık ve asidik ortam
oluşturularak bir ön işlem
gerçekleştirilir (Digestion).
Ardından yukarıdaki
metotlarından herhangi biri
ölçüm tekniği olarak kullanılır.
Isıl Ön İşlem Sonrası Gaz
Fazında Ölçüm
(DIN EN 12260 (2003-12)
ISO/TR 11905-2:1997)
Kolorimetrik
(SM 4500-NO2¯ B
US EPA Method 354.1)
UV Absorbans
(SM 4500-NO3¯ B)
Elektrot
(SM 4500-NO3¯ D)
X
0,1-50, 10-200,
100-1000 mg/l
15.000 - 30.000
0,005 - 1,200 mg/l
30.000 - 45.000
X
0,1-100 mg/l
18.000 - 30.000
X
X
10-1000 mg/l
24.000 - 42.000
X
X
167
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Ek 7 (devamı)
Parametre
Orto Fosfat
Toplam Fosfor
Hidrojen Sülfür
Florür
Klorür
Ölçüm Metodu
Ölçüm Aralığı
(US EPA 365.2,
0-2 mg/l
SM 4500-P D)
0-2, 0-20 mg/l
(SM 4500-P C)
Fosfat'ın toplamının ölçümü için
yüksek sıcaklık ve asidik ortam
oluşturularak bir ön işlem
gerçekleştirilir (Digestion).
Yukarıdaki
Ardından yukarıdaki
tekniklere bağlı
metodlarından herhangi biri
olarak değişebilir.
(DIN EN ISO 6878:2004-09,
DIN EN ISO 15681-1:2005-05,
EN ISO 15681-2:2005-05)
0,02 - 500 mg/l
Elektrot(SM 4500-S2- G)
0-20 mg/l
Ölçüm: GSE Ölçüm
0-1000 mg/l
Ölçüm: UV FFT Ölçüm
0-20.00, 0-200.0,
(ISO 10359-1)
0-2000 mg/l
Amperometrik
(ASTM D512 – 12,
US EPA Method 9212)
LR: 5 to 10 mg/L
HR: 75-1000
mg/L
Yaklaşık
Maliyeti,TL
Kont
Optik
rol
Yakma
Prob Ölçüm
Ünite
Ünitesi
Hücresi
si
Reaksiyon
Gaz
Ünitesi ve
Sensörü
Aksamı
36.000 - 45.000
X
X
X
36.000 - 45.000
X
X
X
60.000 - 75.000
X
X
18.000 - 30.000
X
X
18.000 - 30.000
X
45.000 - 60.000
X
168
X
X
X
X
X
18.000 – 30.000
HR: 12.000 –
18.000
LR: 30.000 –
45.000
X
X
X
X
Ek 7 (devamı)
Parametre
Ölçüm Metodu
Klorofil-a
Mavi-Yeşil Alg
(cyanobacteria)
Debi
Kont
Optik
rol
Yakma
Prob Ölçüm
Ünite
Ünitesi
Hücresi
si
0-3, 0-30, 0-150
mg/L
0 - 10 mg/l
0 - 50 mg/l
24.000 – 42.000
X
36.000 - 60.000
36.000 - 60.000
X
X
X
X
X
X
0-100, 0-200 μg/L
45.000 - 75.000
X
X
X
UV Floresans
0-200 μg/L
75.000 - 105.000
X
X
X
Ultrasonik (Açık Kanal: Sadece
Seviye)
0-20 m Seviye
Farkı
3.000 - 15.000
X
X
0 - 25 m/s
9.000 - 21.000
X
X
Elektromanyetik (Tam Dolu
Boru: Sadece Hız)
0,2 - 10 m/s
Boru Çapına
Bağlı Olarak
Değişir:
DN100: 3.000 4.500
DN1000: 36.000
- 54.000
X
X
Alan x Hız (Açık Kanal: Hız ve
Seviye)
Seviye: 0-5m
Hız: 0-10 m/s
12.000 - 36.000
X
X
Kolorimetrik(SM 4500-Cl E)
PAH
Fenoller
Ölçüm Aralığı
Yaklaşık
Maliyeti,TL
UV Floresans(EPA 550)
UV Floresans
UV Floresans
(SM 10200 H 3)
169
X
Reaksiyon
Gaz
Ünitesi ve
Sensörü
Aksamı
X
Ek 8. Gerçek zamanlı izlenebilen parametreler, ölçüm metodu ve metodun tercih sebebi [2, 14, 38, 40]
Parametre
Ölçüm Metodu
Thermocouples (PT100, PT1000)
Thermistors
Sıcaklık
Resistance temperature detector (RTD)
Infrared
pH
Elektrokimyasal
Elektrokimyasal (Kondüktif: 2 Elektrodlu)
Elektriksel İletkenlik
Elektrokimyasal (Kondüktif: 4 Elektrodlu)
Elektrokimyasal (İndüktif: Temassız)
170
Metodun Tercih Sebebi
-pH Ölçümü için tek metot vardır.
- Düşük ve dar iletkenlik aralığı varsa,
- Düşük miktarda partikül varsa,
- Ultra saf su gibi çok düşük iletkenlik varsa
tercih edilir.
- Düşükten yükseğe geniş iletkenlik ölçüm
aralığı gerekli ise,
- Düşük miktarda partikül varsa tercih edilir.
- Orta seviyeden yükseğe kadar geniş
iletkenlik ölçüm aralığı gerekli ise,
Ek 8 (devamı)
Parametre
Ölçüm Metodu
- Yüksek miktarda partikül varsa ve sensör
yüzeyi partikül ile kaplanma ihtimali varsa,
- Konsantrasyon ölçümü
gerekiyorsa,(%NaCl, % H2SO4, %NaOH
gibi) tercih edilir.
Fluorescence Quenching (Optik,
Lüminesans)
171
- Hassas ölçümler isteniyorsa,
- Ölçümde minimum sapma ve dolayısı ile
seyrek kalibrasyonlar isteniyorsa,
- Bakımsız uzun süreler kullanım gerekli ise,
- İşletme için kalifiye eleman sorunu var ise,
- Yüksek işletme maliyetleri istenmiyor ise
tercih edilir.
- Amperometrik sensörlere göre daha az
sapma ve dolayısı ile daha az kalibrasyon ve
bakım ihtiyacı gerektirir.
- Amperometrik sensörlere göre daha yüksek
ilk alım maliyeti, daha düşük işletme
maliyeti mevcuttur.
- Bütçe sorunu var ise,
- Sensörün sürekli otomatik temizliği
sağlanabiliyorsa tercih edilir.
Ek 8 (devamı)
Parametre
Ölçüm Metodu
- Optik sensörlere göre daha düşük ilk alım
maliyeti, daha yüksek işletme maliyeti söz
konusudur.
- Numunedeki renk değişimi farklı renkler
boyunca gerçekleşiyorsa,
- 0,45 µm veya altı seviyede filtrasyon
yapılabiliyorsa tercih edilir.
- Ölçüm Kırmızı, Yeşil ve Mavi Dalga
Boyları olmak üzere 3 farklı dalga boyunda
gerçekleştirilir.
RES
Renk
Hazen (Pt,Co)
- Renk değişimi sarı renk bölgesinde
gerçekleşiyorsa,
- Ölçüm tek dalga boyunda gerçekleştirmek
istenirse tercih edilir.
90 o saçılan ışık (IKızılötesi ve Lazer)
-Ülke düzenlemelerinin gerektirdiği metoda
göre yapılır. Pratikte farklılık yoktur.
90 o saçılan ışık (Beyaz Işık)
-Ülke düzenlemelerinin gerektirdiği metoda
göre yapılır. Pratikte farklılık yoktur.
Bulanıklık
172
Ek 8 (devamı)
Parametre
Ölçüm Metodu
90 o saçılan ışık + Backscatter Sensör
(IKızılötesi)
Askıda Katı Madde
IR Absorbans
Potasyum Dikromat
Potasyum Permanganat
Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ)
Toplam Oksijen İhtiyacı
173
-Çok düşük ve çok yüksek ölçümlerde tercih
edilebilir. IR Absorbans sensörlere göre daha
pahalıdır. Karmaşık yapıda sensörlerdir.
Daha hassastırlar.
-Daha basit yapıda sensörlerdir. Daha
dayanıklıdırlar.
- Standart metodlara uygun ölçüm yapılması
gerekiyorsa,
- Hızlı ölçüm sonucu üretilmesine gerek yok
ise (>2 saat)
- Ölçümde kullanılan reaktiflerde bulunan
Krom (Cr), Civa (Hg) ve Gümüş (Ag) gibi
ağır metallerin bertarafı sorun değil ise tercih
edilir.
- Hızlı KOİ ölçümü yapılmak isteniyorsa,
- Hassas KOİ ölçümü yapılmak isteniyorsa,
- Herhangi bir kimyasal/reaktif
kullanılmadan KOİ ölçümü yapılmak
isteniyorsa,
- Numune yüksek oranda ve büyük çaplarda
partikül içeriyor ise,
Ek 8 (devamı)
Parametre
Ölçüm Metodu
- Kompleks organikler var ise,
- Numunede yüksek oranlarda tuz mevcut ise
(girişimden ve tıkanmadan korunulması
gerekiyorsa),
- Yüksek oksidasyon oranı elde etmek
isteniyorsa tercih edilir.
OH- ile Oksidasyon
Biyolojik Oksijen İhtiyacı (BOİ)
Toplam Organik Karbon (TOK)
Yüksek Sıcaklıkta Oksidasyon (600 C1200 C)
174
- Ortam metal iyonları içermiyorsa,
- Su içerisindeki organiklerin matrisi, yani
atıksu karakteristiği değişmiyorsa,
- Ortamda düşük oranda partikül madde var
ya da hiç yok ise,
- İşletme sürecinde kimyasal hazırlama ve
temin etme gibi bir sorun yok ise,
- Bütçe sorunu var ise tercih edilir.
BOİ Ölçüm sonucunun gerçekten gerekli
olduğu durumlarda, ya da tesiste toksik
durumların varlığını tespit etmek
gerektiğinde kullanılır.
- Numune yüksek oranda ve büyük çaplarda
partikül içeriyor ise,
- Kompleks organikler var ise,
Ek 8 (devamı)
Parametre
Ölçüm Metodu
(girişimden ve tıkanmadan korunulması
gerekiyorsa),
- Yüksek oksidasyon oranı elde etmek
isteniyorsa tercih edilir.
- 1000 C'nin altında yakma yapan
analizörlerde katalizör kullanımı gereklidir.
Hidroksil Radikalleri ile Oksidasyon
(Ozon+NaOH ==> OH- )
Süperkritik Su İle Oksidasyon (SCWO)
175
- Orta ve düşük oranlarda partikül oranı
mevcut ise,
tercih edilir.
- Numune minimum partikül, ya da hiç
partikül içermiyorsa,
- C seviyesi 1000 mg/l'nin üzerinde değil ise
tercih edilir.
- Ölçüm ortalamalar şeklinde yapılır, dolayısı
ile anlık pikleri yakalayamaz.
- Numune minimum partikül, ya da hiç
partikül içermiyorsa,
- C seviyesi 1000 mg/l'nin üzerinde değil ise,
Ek 8 (devamı)
Parametre
Organik Madde Ölçümü
Ölçüm Metodu
- Su içerisindeki organiklerin matrisi, yani
atıksu karakteristiği değişmiyorsa,
- Organik madde 254 nm'de emilim
SAC254: 254 nm'de Organik Maddelerin UV (absorbans) sağlıyorsa,
Emilimi Prensibi
- Su içerisinde partiküler madde yoksa ya da
minimum düzeyde ise (<20 mg/l),
- Hesaplı bir çözüm aranıyorsa tercih edilir.
Amonyum Azotu
Gas Stripping, Gaz Fazında Ölçüm: GSE
Ölçüm
176
- Kontrollü bir ölçüm ortamı temin
edilebiliyorsa,
- Sürekli kalibrasyonun yapılabiliyor ise
(günde bir ila haftada bir arası)
- Sensörün temiz tutulabiliyor ise,
- Amonyum seviyesi 10 mg/l'nin altında
değil ise tercih edilir.
- Diğer ölçüm tekniklerine göre ilk alım
maliyeti düşük, işletme maliyeti ise daha
yüksektir.
- Çok düşük seviye NH4-N ölçümü
yapılacaksa,
- Kullanıcı bilgi seviyesi yüksekse,
- İşletme ve bakım maliyetleri ve gerekli
Ek 8 (devamı)
Parametre
Ölçüm Metodu
insan kaynağı temini sorun değil ise tercih
edilir.
- Ölçüm için membran filtrasyonu kullanılır.
- Membran değişimi ve temizliği gerektirir.
-4 adet kimyasal kullanılır.
- Gaz Seçici Elektrod (GSE)'un bakımı
zordur ve kritik düzeyde önemlidir.
- İşletmesi UV FFT tekniğine göre çok daha
zordur.
- Numune filtrasyonu yapmak zor ya da
imkansız ise (ölçüm için filtrasyona gerek
yoktur)
- Hassas ölçüm isteniyorsa,
- Geniş bir ölçüm aralığı (1-5000 mg/l)
Gas Stripping, Gaz Fazında Ölçüm: UV FFT gerekiyorsa,
Ölçüm
- Bütçe sorunu yok ise tercih edilir.
- Ölçüm mekanizması basit ve tek kimyasal
kullanır.
- Düşük bakım ihtiyacı dolayısı ile temel
düzey kullanıcılar için son derece uygundur.
Kolorimetrik
177
- Çok düşük seviye NH4-N ölçümü
Ek 8 (devamı)
Parametre
Ölçüm Metodu
yapılacaksa,
- Kullanıcı bilgi seviyesi yüksekse,
- İşletme ve bakım maliyetleri ve gerekli
insan kaynağı temini sorun değil ise tercih
edilir.
- Ölçüm için membran filtrasyonu kullanılır.
- Membran değişimi ve temizliği gerektirir.
- 3 adet kimyasal kullanır.
- İşletmesi UV FFT tekniğine göre çok daha
zordur.
Azot'un toplamının ölçümü için yüksek
- Serbest haldeki değil, kompleks halde
sıcaklık ve asidik ortam oluşturularak bir ön
bulunanlarda dahil olmak üzere tüm azot
işlem gerçekleştirilir (Digestion). Ardından
formları ölçülecekse tercih edilir.
yukarıdaki metodlarından herhangi biri
Toplam Azot
Isıl Ön İşlem Sonrası Gaz Fazında Ölçüm
178
- TOC, COD gibi bir parametre ile birlikte
toplam azot tayini yapılacaksa tercih edilir.
- Ölçüm gaz fazında gerçekleşir.
- Tüm azot formları yüksek sıcaklıkta NO'ya
dönüştürülür ve Gaz NO dedektörü ya da
Ek 8 (devamı)
Parametre
Ölçüm Metodu
kemilüminesans dedektör ile ölçüm
gerçekleştirilir.
Nitrit Azotu
Kolorimetrik
UV Absorbans
Nitrat Azotu
Orto Fosfat
179
- Partiküler madde yok ise (TS<50mg/l),
ortamdan uzaklaştırılabiliyor ya da
kompanize edilebiliyorsa tercih edilir.
- Nitrit miktarı ihmal edilebilir düzeyde ise,
- Partiküler madde yok ise, ortamdan
uzaklaştırılabiliyor ya da kompanize
edilebiliyorsa tercih edilir.
-Nitrit miktarı ihmal edilebilir düzeyde ise,
hassas ölçüm istenmiyorsa,
- Son derece kontrollü ortamlarda, sürekli
kalibrasyonun yapılabilacaksa(günde bir ila
haftada bir arası),
-Sensör sürekli temiz tutulacaksa,
-nitrat seviyesinin 10 mg/l'nin üstünde
olduğu uygulamalarda kullanılacaksa tercih
edilir.
- UV ölçüm tekniğine göre ilk alım maliyeti
düşük, işletme maliyeti ise daha yüksektir.
- Çok düşük seviye Fosfat ölçümü
Ek 8 (devamı)
Parametre
Ölçüm Metodu
yapılacaksa,
- Ölçüm aralığı ışık yoluna bağlı olarak
değişebilir.
- Işık yolları 1-15 mm arasında olabilir.
Toplam Fosfor
- Orta ve yüksek seviye Fosfat ölçümü
yapılacaksa,
- Ölçüm aralığı ışık yoluna bağlı olarak
değişebilir.
- Işık yolları 1-15 mm arasında olabilir.
Fosfat'ın toplamının ölçümü için yüksek
-Serbest haldeki değil, kompleks halde
sıcaklık ve asidik ortam oluşturularak bir ön
bulunanlarda dahil olmak üzere tüm fosfat
işlem gerçekleştirilir (Digestion). Ardından
formları ölçülecekse kullanılır.
yukarıdaki metodlarından herhangi biri
180
Ek 8 (devamı)
Parametre
Hidrojen Sülfür
Ölçüm Metodu
-Son derece kontrollü ortamlarda, sürekli
kalibrasyonun yapılabilecekse (günde bir ila
haftada bir arası),
-Sensörün sürekli temiz tutulabileceği
uygulamalarda kullanılacaksa tercih edilir.
-Diğer ölçüm tekniklerine göre ilk alım
maliyeti düşük, işletme maliyeti ise daha
yüksektir.
- Çok sık sıfır ve nokta kalibrasyonu
gerektirir.
-Çok düşük seviye H2S ölçümü yapılacaksa
tercih edilir.
-Numunede partikül varsa filtre edilmesi
Gas Stripping, Gaz Fazında Ölçüm: GSE
gereklidir.
Ölçüm
- 1 adet kimyasal kullanır.
-Gaz Seçici Elektrod (GSE)'un bakımı zordur
ve kritik düzeyde önemlidir. İşletmesi UV
FFT tekniğine göre daha zordur.
-Numune filtrasyonu yapmanın zor ya da
imkansız olduğu (ölçüm için filtrasyona
gerek yoktur),
Gas Stripping, Gaz Fazında Ölçüm: UV FFT -Hassas ölçümün, geniş bir ölçüm aralığının
Ölçüm
(1-1000 mg/l) gerektiği durumlarda
kullanılacaksa tercih edilir.
- Ölçüm mekanizması basit ve tek kimyasal
kullanır.
181
Ek 8 (devamı)
Parametre
Florür
Ölçüm Metodu
Amperometrik
Klorür
-Düşük bakım ihtiyacı dolayısı ile temel
düzey kullanıcılar için son derece uygundur.
-Mevcut tek yöntem ISE yöntemidir.
-Düşük maliyetli ve kaba ölçüm sonuçlarının
yeterli olduğu, sensöre bakım yapmanın
sorun olmadığı durumlarda kullanılacaksa
tercih edilir.
PAH
UV Floresans
-Hassas ve güvenilir ölçüm gerekli ise ,
-İlk alım maliyeti ISE elektrodlara göre daha
fazladır.
-PAH ölçümü için online başka bir metod şu
an için mevcut değildir.
Fenoller
UV Floresans
-Fenol ölçümü için online başka bir metod şu
an için mevcut değildir.
Klorofil-a
UV Floresans
-Kolorfil-a ölçümü için online başka bir
metod şu an için mevcut değildir.
Mavi-Yeşil Alg (cyanobacteria)
UV Floresans
-Mavi Yeşil Alg ölçümü için online başka bir
metod şu an için mevcut değildir.
Kolorimetrik
182
Ek 8 (devamı)
Parametre
Ölçüm Metodu
Ultrasonik (Açık Kanal: Sadece Seviye)
Debi
Elektromanyetik (Tam Dolu Boru: Sadece Hız)
Alan x Hız (Açık Kanal: Hız ve Seviye)
183
- Geometrik bir savak yapısı mevcut ise,
- Uzun vadeli güvenilir bir ölçüm isteniyor ise,
- Hesaplı bir ölçüm isteniyor ise tercih edilir.
- Ölçülen ortam içme suyu, ya da temiz su ise,
- Büyük boru çaplı borularda hesaplı bir ölçüm
isteniyorsa,
- Hassas bir ölçüm isteniyorsa tercih edilir.
- Akış boru içinde ve tam dolu akıyor ise,
- Akan akışkan iletkenliği 50 µS/cm'nin üzerinde
ise,
- Partiküler madde çok fazla varsa,
- Akışkan korrozif özelliklerde ise tercih edilir.
- Bir savak yapısı yok veya ihmal edilemiyor ise,
- Hızlı montaj gerekli ise,
- Bütçe sorunu yok ise,
- Çok hassas ölçüm gerekmiyorsa,
- Uzun vadeli ölçüm gerekli değil, ya da sürekli
bakım sağlanabiliyorsa tercih edilir.
ÖZGEÇMİŞ
Kişisel Bilgiler
Ad Soyad : Şükran DENİZ
Doğum Tarihi: 11 Kasım 1986
Doğum Yeri: Giresun
Uyruğu: T.C.
Medeni Hali: Evli
Cep tel: 0 506 335 19 40
Ev Tel:0312 481 00 96
E-mail:[email protected]
Adres: Serhat Mah. 1319. Sok. No:6/20 Yenimahalle/ANKARA
Öğrenim Durumu
2011-
2004-2009
Bölümü
Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Kimya Mühendisliği
Bölümü Yüksek Lisans (Tez aşamasında)
Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Kimya Mühendisliği
Mezuniyet Derecesi:3.63/ 4.00 Kimya Mühendisliği Bölüm1.liği
2008Sınıf
Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi İşletme Bölümü 4.
(Devam Ediyor)
1998-2004
Giresun Hamdi Bozbağ Anadolu Lisesi
Mezuniyet Derecesi:4.73/5.00
184
Cumhuriyet İlköğretim Okulu
Mezuniyet Derecesi:5.00/5.00
1993-1998
Stajlar
06/2007-07/2007
06/2008-07/2008
Hekim Süt End. Gıda ve Yapı San. Tic. A.Ş. (Laboratuvar)
Ankara Şeker Fabrikası (Üretim)
İş Tecrübesi
2011 – Halen
: Orman ve Su İşleri Bakanlığı
Su Yönetimi Genel Müdürlüğü
Uzman Yardımcısı
Yabancı Dil Bilgisi
İngilizce
Almanca
: İyi Düzeyde (KPDS:77 )
:Başlangıç Düzeyinde
Bilgisayar Bilgisi
Standart Office Programları, Matlab, Autocad, Chemcad.
İlgi Alanları
Kitap okumak, müzik dinlemek, yürüyüş yapmak, voleybol oynamak, buz pateni
kaymak, bowling oynamak, satranç oynamak.
Üye Olduğu Kulüpler
TMMOB Kimya Mühendisleri Odası, Genç Kimya Mühendisleri Topluluğu,
Nanoteknoloji Öğrenci Topluluğu
Katıldığı Seminerler/Kurslar
1.İş Sağlığı ve İş Güvenliği Kontrolü
185

gerçek zamanlı izleme sistemleri

Transkript

Benzer belgeler

Akhisar Ticaret Borsası

Türkiye pazarına girecek içecek markası MALTAK

Ekte - TİAK

Açık Lise - Bern Eğitim Müşavirliği

Gerçek Zamanlı İzleme - Su Yönetimi Genel Müdürlüğü

Hız Ölçüm Deneyi - Enerji Sistemleri Mühendisliği Bölümü