İndir - Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü

T.C.
TARIM ve KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI
TARIMSAL ARAŞTIRMALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
DOĞU KARADENİZ’DEKİ AV GÜCÜNÜN DEMERSAL
BALIK STOKLARI ÜZERİNE ETKİSİNİN TESPİTİ
SONUÇ RAPORU
(TAGEM/IY/97/17/03/006)
Dr. Yaşar GENÇ
(Proje Lideri)
Dr. Cengiz MUTLU
Dr. Mustafa ZENGİN
İlhan AYDIN
Bayram ZENGİN
İlyas TABAK
SU ÜRÜNLERİ
MERKEZ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ
TRABZON – 2002
ÖNSÖZ
Bu çalışma, 1997-2000 yılları arasında Doğu ve Orta Karadeniz Bölgesi’nde SinopGürcistan sınırı arasında kalan sahada yürütülmüştür. Demersal balık stoklarının avcılığına
yönelik olarak yürütülen proje, zaman zaman saha çalışmalarındaki bazı aksamalar nedeniyle
yoğun olarak 2000 yılında yürütülebilmiştir. Çalışmalar, fazla av veren demersal balıklardan
mezgit ve barbunya üzerinde yoğunlaşmıştır. Diğer demersal türlerden kalkan, pisi, izmarit
ve kaya balıkları konusunda bazı parametreler elde edilmeye çalışılmıştır. Projenin gelecekte
ticari balıkçılığa ait yapılacak çalışmalar için bir örnek oluşturması irdelenmiştir.
Balık stoklarına dönük bilimsel çalışmalar, ya ticari avcılıktan yada bilimsel
sörveylerden elde edilen verilerle yapılmaktadır. Bilimsel sörveyler son derece masraflı ve
zahmetli olduğundan belirli yıllarda yapılırken, ticari avcılığa yönelik çalışmalar sürekli
yapılmakta; elde edilen veriler analiz edilerek gelecek dönemdeki avcılığa ait kararlar
alınabilmektedir.
Ülkemizdeki balıkçılık araştırmaları daha çok lokal nitelikte olup türlerin biyoekolojik
özelliklerinin tespit edilmesine yöneliktir. Ülkesel bazda stokların yönetimi için gerekli olan
çalışmalar daha çok bilimsel sörveylere dayanmaktadır. Oysa birçok gelişmiş balıkçılık
organizasyonunda ticari avcılığa ait biyolojik ve istastistiki bilgiler sürekli toplanarak
değerlendirilmekte ve stokların yönetimi için geleceğe dönük bazı analizler yapılabilmektedir.
Bu çalışmada demersal balık stokları ve av gücüne dönük olarak alınan veriler
değerlendirilerek mevcut balıkçılığın etkisi ile gerçekte avcılığın gelecekte hangi seviyeye
çekilmesi gerektiği tahmin edilmeye çalışılmıştır. Bölgede demersal balığın avlandığı avcılık
çeşidi ile sürdürülebilir maksimum ürün ve sürdürülebilir maksimum ekonomik değerleri
tahmin edilmeye çalışılmıştır. Bu ve benzeri çalışmaların daha fazla geliştirilmesi ve ülkesel
izleme projesi şekline dönüştürülmesi gerektiği kanaatindeyiz.
Proje çalışmaları esnasında, yardımlarını esirgemeyen Enstitü Müdürü Yılmaz
BEKİROĞLU’na, Enstitü Müdür Yardımcısı Mehmet ÇALIK’a, K.T.Ü. Deniz Bilimleri
Fakültesinden Prof.Dr. Ertuğ DÜZGÜNEŞ ve Doç.Dr. İbrahim OKUMUŞ’a, İl Tarım
Müdürlüğü Kontrol Şube elemanlarına, saha çalışmalarında özverili çalışan Şöferler Kadir
İNCİ ve İsmail YÜRÜMEZ’e teşekkür ederim. Türk balıkçılığına katkı getirmesi dileğiyle,
Yaşar GENÇ
Proje Lideri
XVI
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ........................................................................................................................
İÇİNDEKİLER………………………………………………………………………
ÖZET………………………………………………………………………………...
ABSTRACT................................................................................................................
TAVSİYELER……………………………………………………………………….
TABLOLAR…………………………………………………………………………
ŞEKİLLER…………………………………………………………………………
1.GİRİŞ........................................................................................................................
1.1. Genel Bilgiler.....................................................................................................
1.2. Karadeniz'in Genel Özellikleri..........................................................................
1.3. Doğu Karadeniz'in Türkiye Balıkçılığındaki Yeri.............................................
2. LİTERATÜR BİLGİLERİ.......................................................................................
2.1. Karadeniz’de Demersal Balık Stokları Üzerine Yapılan Çalışmalar …………
2.2. Demersal Balıkların Biyoekolojik Özellikleri Üzerine Yapılan Çalışmalar….
2.2.1. Mezgit (Merlangius merlangus euxinus ) ………………………………... …....
2.2.2. Barbunya (Mullus barbatus ponticus ) ......................................................
2.2.3. Kalkan (Psetta maxima maeotica )…………………………………..........
2.2.4. Pisi (Platichtys flesus luscus )……………………………………………..
2.2.5. İzmarit (Spicara smaris )………………………………...…………..........
3. MATERYAL VE METOT......................................................................................
3.1. Materyal…….....................................................................................................
3.1.1. Örneklemenin Yapıldığı Balıkçılığın Genel Özellikleri.............................
3.1.2. Karadeniz’deki Demersal Balıkların Genel Özellikleri ……….................
3.2. Metot…..............................................................................................................
3.2.1. Örnekleme Çalışmaları...............................................................................
3.2.2. Laboratuar Çalışmaları...............................................................................
3.2.3. Seçicilik Çalışmaları..................................................................................
3.2.4. Biyometrik Çalışmalar ...............................................................................
3.2.4.1. Boy Ölçümleri…....................................................................................
3.2.4.2. Ağırlık Ölçümleri...................................................................................
3.2.4.3. Cinsiyet Tayini.......................................................................................
3.2.5. Verilerin Değerlendirilmesi.........................................................................
3.2.5.1. Türlerin Avlanma Sezonu......................................................................
3.2.5.2. Boy Dağılımı…......................................................................................
3.2.5.3. Eşey Dağılımı........................................................................................
3.2.5.4. Büyümenin İncelenmesi .......................................................................
3.2.5.4.1. Boy-Ağırlık İlişkisi..........................................................................
3.2.5.4.2. Yaş-Boy ve Yaş-Ağırlık İlişkisi......................................................
3.2.5.5. Kondüsyon Faktörü................................................................................
3.2.5.6. Ölüm Oranlarının ve İşletme Oranının Tahmini…...............................
3.2.5.6.1. Toplam Ölümün Hesaplanması…...................................................
3.2.5.6.2. Doğal Ölümün Hesaplanması…......................................................
3.2.5.6.3. İşletme Oranının Tahmini…............................................................
3.2.5.7. Seçicilik Verilerinin Değerlendirilmesi.................................................
3.2.5.7.1. Galsama Ağı Seçiciliği....................................................................
XVI
Sayfa
III
V
IX
XI
XIII
XV
XVII
1
1
3
4
9
9
10
10
11
15
16
17
19
19
20
20
20
20
21
21
21
21
21
21
22
22
22
22
22
22
23
23
23
23
24
24
25
25
3.2.5.7.2. Trol Ağı Seçiciliği...........................................................................
3.2.5.8. Önemli Demersal Balıkların Üretim Miktarının Tahmini………...…..
3.2.5.9. Geçmişe Dönük Ürün Analizleri (Boya Dayalı Cohort Analizi)……..
3.2.5.10. Gelecekteki Ürün Tahmini (Boya Dayalı Thompson ve Bell
Yöntemi)……………………………………………………………..
4. SONUÇLAR............................................................................................................
4.1. Doğu Karadeniz’deki Balıkçılık Filosunun Durumu.........................................
4.2. Türlerin Avlanma Sezonu..................................................................................
4.3. Boy Dağılımı.....................................................................................................
4.4. Eşey Dağılımı....................................................................................................
4.5. Büyümenin İncelenmesi ...................................................................................
4.5.1. Boy-Ağırlık İlişkisi......................................................................................
4.5.2. Yaş-Boy ve Yaş-Ağırlık İlişkisi..................................................................
4.6. Kondüsyon Faktörü............................................................................................
4.7. Ölüm Oranı ile İşletme Oranının Tahmini.........................................................
4.8. Seçicilik Sonuçları.............................................................................................
4.8.1. Galsama Ağı Seçiciliğinin Tespiti..….........................................................
4.8.1.1. Mezgit Balığına Ait Galsama Ağı Seçicilik Bulguları..........................
4.8.1.2. Barbunya Balığına Ait Galsama Ağı Seçicilik Bulguları......................
4.8.2. Trol Ağı Seçiciliğinin Tespiti......................................................................
4.8.2.1. Mezgit Balığına Ait Trol Ağı Seçicilik Bulguları….............................
4.8.2.2. Barbunya Balığına Ait Trol Ağı Seçicilik Bulguları.............................
4.9. Önemli Demersal Balıkların Doğu Karadeniz’deki Tahmini Üretim
Miktarları…………………………………………………………………….
4.10. Ürün Analizleri................................................................................................
4.10.1. Cohort Analizi ile Avlanan Stok Büyüklüğünün Tahmini......................
4.10.1.1. Mezgit Balığı İle İlgili Cohort Analizi………………........................
4.10.1.1.1. Trolle Avlanan Mezgitin Stok Büyüklüğünün Tahmini………..
4.10.1.1.2. Uzatma (Galsama) Ağlarıyla Avlanan Mezgitin Stok
Büyüklüğünün Tahmini………………………………………….
4.10.1.2. Barbunya Balığı İle İlgili Cohort Analizi……………….…………..
4.10.1.2.1. Trolle Avlanan Barbunyanın Stok Büyüklüğünün Tahmini……
4.10.1.2.2. Uzatma (Galsama) Ağlarıyla Avlanan Barbunya Balığının Stok
Büyüklüğünün Tahmini………………………………………….
4.10.2. Gelecekteki Ürünün Thompson ve Bell Yöntemiyle Tahmini……….....
4.10.2.1. Mezgit Balığına İlişkin Ürün Tahminleri…….....………..…………
4.10.2.1.1. Trolle Avlanan Mezgit Balığına İlişkin Ürün Tahminleri……..
4.10.2.1.2. Uzatma Ağları ile Avlanan Mezgit Balığına İlişkin Ürün
Tahminleri……………………………………………………….
4.10.2.2. Barbunya Balığına İlişkin Ürün Tahminleri…………………………
4.10.2.2.1. Trolle Avlanan Barbunya Balığına İlişkin Ürün Tahminleri…...
4.10.2.2.2. Uzatma Ağları ile Avlanan Barbunya Balığına İlişkin Ürün
Tahminleri……………………………………………………….
5. TARTIŞMA.............................................................................................................
5.1. Balıkçılık Filosu……………………………………………………………….
XVI
26
27
27
29
33
33
34
34
37
39
39
40
43
43
44
44
44
49
51
51
54
55
56
56
56
56
59
60
60
62
63
63
63
65
67
67
69
73
73
5.2. Türlerin Avlanma Sezonu………..…………………………………………....
5.3. Boy Dağılımı…………………………………………………………………..
5.4. Eşey Dağılımı…………………………………………………………………
5.5. Boy-Ağırlık İlişkisi……………………………………………………………
5.6. Yaş-Boy ve Yaş-Ağırlık İlişkisi….…………………………………………...
5.7. Kondüsyon Faktörü……………………………………………………………
5.8. Ölüm Oranları ile İşletme Oranının Tahmini…………………………………
5.9. Seçicilik Çalışmaları…………………………………………………………..
5.10. Önemli Demersal Balıkların Üretim Miktarının Tahmini……………….…..
5.11. Ürün Analizleri………………………………………………………………
6. ÖZET.......................................................................................................................
SUMMARY.............................................................................................................
7. LİTERATÜR LİSTESİ............................................................................................
PROJE BÜTÇESİ İCMALİ.........................................................................................
LİFLET ÖRNEĞİ........................................................................................................
YÜRÜTÜCÜLERİN ÖZGEÇMİŞİ.............................................................................
EKLER.........................................................................................................................
Ek 1. Trolle Avcılık Yapan Teknelere Ait Av Formu……………….………
Ek 2. Uzatma Ağlarıyla Avcılık Yapan Teknelere Ait Av Formu…………..
Ek 3. Balıkçı Teknelerine Ait Bilgilerin Alındığı Anket Formu…….………
Ek 4. Boy-Frekans Ölçüm Formu……………………………………..……..
Ek 5. Biyometrik Ölçüm Formu…………………………………..…………
XVI
74
75
75
76
77
79
79
80
82
83
85
87
89
97
99
108
110
110
111
112
113
114
ÖZET
Bu proje, Doğu Karadeniz’deki önemli demersal balıkların (mezgit, barbunya, kalkan,
pisi ve izmarit) bazı populasyon parametrelerinin tespiti ve stokların yönetimine ait verilerin
elde edilmesi amacıyla yürütülmüştür.
Demersal avın önemli kısmını mezgit stokları oluşturmaktadır. Bunu barbunya,
kalkan, izmarit ve kaya balıkları takip etmektedir. Avcılık, troller ile sonbahar ve kış
döneminde, uzatma ağları ile türlerin üreme dönemlerinde daha yoğundur.
Uzatma ağlarıyla avlanan türlerin ortalama boyları trollere göre daha yüksektir. Doğu
Karadeniz’de kullanılan uzatma ağlarında bu değerler mezgit için 17.4±0.04 cm, barbunya
için 14.5±0.04 cm, kalkan için 42.8±0.89 cm, izmarit için 17.1±0.18 cm olarak hesaplanırken,
troller de bu değerler sırasıyla 14.4±0.12, 12.6±0.07, 35.2±0.56, ve 13.8±0.12 cm olarak
bulunmuştur.
İzmarit dışında incelenen türlerde erkek:dişi oranı ilk yaşlarda 1:1 yakın iken yaşın
artışıyla birlikte dişilerin populasyondaki oranı artmaktadır.
Mezgit ve barbunyada avcılık yoğunluğunun artışıyla kondisyonun arttığı gözlenirken,
mevsimlere göre her iki türde de en yüksek kondüsyon faktörü değeri sonbahar döneminde
bulunmuştur.
İncelenen türlerde boy ağırlık ilişkisi; mezgitte W=0.0058 L3.0767, barbunyada
W=0.0086 L3.0628, kalkanda W=0.0106 L3.1358, piside W=0.0047 L3.2865 ve izmaritte
W=0.0059 L3.2015 olarak bulunmuştur. Yaş-boy ilişkisi; mezgitte Lt=39.51(1-e–0.115(t+2.21)),
barbunyada
Lt=24.22(1-e–0.218(t+1.71)),
kalkanda
Lt=95.9(1-e–0.104(t+1.55)),
piside
–0.109(t+2.69)
–0.217(t+1.70)
Lt=52.46(1-e
), izmaritte Lt= 24.78(1-e
) olarak tahmin edilirken asimptotik
ağırlık mezgit, barbunya, kalkan, pisi ve izmaritte sırasıyla 471.5, 149.4, 17694.0, 2139.8 ve
171.7 g olarak hesaplanmıştır.
20 mm torba ağ göz açıklığına sahip trol ağlarının L50 değerleri, mezgit ve barbunya
için 13.54 ve 10.91 cm bulunmuştur. Mezgit avcılığında kullanılan 18, 20 ve 22 mm göz
açıklığındaki uzatma ağları için bu değerler sırasıyla 15.11, 16.79 ve 18.47 cm, barbunya
avcılığında kullanılan 18 ve 20 mm göz açıklığındaki uzatma ağları için ise 14.26 ve 15.84 cm
olarak hesaplanmıştır.
2000 yılı tahminlerine göre, mezgit demersal balıklar içerisinde 12889 ton ile en fazla
av veren tür olup, daha sonra 1704 ton tahmini av miktarı ile barbunya balığı 2. sıradadır.
Kalkan, izmarit ve kaya balıkları için tahmini av miktarları sırasıyla 481, 189, 142 ton dur.
Demersal balıkların %43.65’in troller, %56.35’inin uzatma ağları ile avlanıldığı tespit
edilmiştir.
Thompson ve Bell tahmin yöntemine göre; troller ile avlanan mezgit stoklarında Ffaktörü 0.366 de MSY (sürdürülebilir maksimum ürün) 6816.3 ton ve biyokütle 29960 ton
iken F-faktör 0.292 de MSE (sürdürülebilir maksimum ekonomik değer) 3911.1 milyar TL
olarak tahmin edilmiştir. MSY, biyokütle ve MSE değerleri uzatma ağlarıyla avlanan
mezgitler için 7715.2 ton (F-faktör 0.542), 24708.3 ton ve MSE 5120.5 milyar TL (F-faktör
0.362) hesaplanmıştır. Troller ile avlanan barbunya stoklarında MSY ve biyokütle değerleri
822.6 ton ve 1575.8 ton (F-faktör 0.678), MSE ise 1131.2 milyar TL (F-faktör 0.451) olarak
tahmin edilmiştir. Uzatma ağlarıyla avlanan barbunya stokları için ise MSY 901.6 ton ve
biyokütle 1746.7 ton (F-faktör 1.16) hesaplanırken, MSE ise 1194.3 milyar TL (F-faktör
0.589) olarak tahmin edilmiştir.
Anahtar Kelimeler:Doğu Karadeniz, ticari demersal balıklar, büyüme parametreleri, ağ
seçiciliği, boya dayalı cohort analizi, Thompson ve Bell tahmin
yöntemi
XVI
ABSTRACT
In this project, some population parameters and landed fishing characteristic of
commercial demersal fish species, namely whiting (Merlangius merlangus euxinus), red
mullet (Mullus barbatus ponticus), turbot (Psetta maxima maeotica), plaice (Platichtys flesus
luscus), picarel (Spicara smaris) have been assessed. The main aim of the project was to
provide data for the stock management of these stocks.
The Most of the demersal fish landed come from whiting, followed by red mullet and
turbot and less important picarel and gobies.
Data from the commercial fishing indicated that whiting on the Black Sea coast are
caught mainly by trawl and gillnets and landings maximum during the autumn and the winter.
Red mullet, picarel and turbot are caught by trawl mainly during the autumn and the winter
but catching by gillnet is occurred during the spring at maximum level.
Mean total length values for whiting were estimated as 14.4±0.12 cm for trawl nets
and 17.4±0.04 cm for gillnets. These values for red mullet were estimated as 12.6±0.07 and
14.5±0.04 cm for trawl and gillnet respectively. The same values for Picarel were 13.8±0.12
for trawl and 17.1±0.18 cm for gillnet. Mean total length was 35.2±0.56 cm for trawls and
42.8±0.89 cm for gillnet for turbot measured.
The length–weight relationship of the species were estimated as: W=0.0058 L3.0767 for
whiting, W=0.0086 L3.0628 for red mullet, W=0.0106 L3.1358 for turbot, W=0.0047 L3.2865 for
plaice and W=0.0059 L3.2015 for picarel. Age-length relationships of the species were:
Lt=39.51(1-e –0.115(t+2.21)), Lt=24.22(1-e –0.218(t+1.71)), Lt= 95.9(1-e –0.104(t+1.55)),
Lt=52.46(1-e –0.109(t+2.69)) and Lt= 24.78(1-e –0.217(t+1.70)), while asymptotic weights were 471.5,
149.4, 17694.0, 2139.8 and 171.7 g in order of previous sentence.
Sex ratio was 1:1 during the early ages with exception of picarel, but female ratio
seemed as to increase in older ages.
Condition factors of whiting and red mullet increased with the fishing activity. Values
for both species were the highest in autumn of the all seasons.
Selectivity of the gillnets for whiting was calculated by using 18, 20 and 22 mm mesh
sizes and L50 values found as 15.11, 16.79 and 18.47 cm, respectively, while for red mullet
fishing L50 values of 18 and 20 mm mesh sizes were 14.26 and 15.84 cm. L50 for trawl with
mesh size of 20 mm was calculated as 13.54 and 10.91 cm for blue whiting and red mullet.
Landings of Eastern Black Sea demersal species were estimated through the
questionnaires conducted 2000. According to survey results whiting was the first species with
estimated catch in size of 12889 t, followed by red mullet (1704 t), turbot (481 t), picarel
(189 t) and gobies (142 t). Approximately 56.35% of this catches came from gillnetting and
43.65% from trawling.
According to the length based Thompson and Bell prediction method, MYS
(maximum sustainable yield) of trawl catched whiting was estimated as 6816.3 t, with Ffactor assumption of 0.366. At this level of fishing the biomass is around 29960 t. MSE
(maximum sustainable economic value) with F-factor of 0.292 has been calculated as 3911.1
billion TL (Turkish Liras). Estimated MSY, biomass and MSE values for whiting gillnet
fishing are 7715.2 t (F-factor of 0.542), 24708.3 t and 5120.5 billion TL (F-factor 0.362). Red
mullet stock fished by trawl may have MYS and biomass values of 822.6 t and 1575.8 t
(F-factor of 0.678) respectively and MSE of 1131.2 billion TL (F-factor of 0.451). Values for
the same species when exploited by gillnetting can be MSY of 901.6 t (F-factor 1.16),
biomass of 1746.7 t, and MSE of 1194.3 billion TL (F-factor 0.589).
Key Words: Eastern Black Sea, commercial demersal fish, growth parameters, gear
selectivity, length based cohort analysis, Thompson and Bell prediction method
XVI
TAVSİYELER
Ülkemizde balık stoklarına dönük birçok proje yapılmakta ancak merkezi birimlerin
bu konudaki eksikliği nedeniyle çalışmalarda standardizasyon sağlanamamaktadır. Yapılan
çalışmalarda kullanılan yöntemler kurumlara göre değişmekte ve lokal olmakta, eşzamanlı
ülkesel projeler çeşitli nedenlerle uygulama imkanı bulamamaktadır. Spesifik çalışmalar
araştırma sörveyleriyle yapılırken, ticari avcılığa ait bazı veriler o bölgedeki kurumlar
tarafından alınarak merkezi bir balıkçılık kurumuna veri akışı sağlanabilir. Bu sayede önemli
türlerin stoklarına ait değerlendirmeler kolayca yapılabilir. Bundan başka;
Balıkçılık yönetiminde çok başlılık ortadan kaldırılmalı veya mevcut kurumlar
arasındaki iletişim kopukluğu giderilmeli ve kollektif çalışma bilinci geliştirilmelidir.
Av gücü ve teknelerle ilgili bilgiler yeniden derlenmelidir. Tarım İl Müdürlüğü ile
Liman Başkanlıkları arasında işbirliği geliştirilmelidir. Kayıtlarda ilave olarak avcılığa dönük
bazı bilgilerin alınması (avlanma materyali, av sahası, avlanan türler vs.) gereklidir.
DİE verileri günün gereklerine uygun ve balıkçılık konusunda analizler yapılabilecek
şekilde geliştirilmelidir. Bu konuda veri toplayan kişilerin balıkçılık formasyonlarının
arttırılmalıdır.
Fazla balığın avlanması çoğu zaman daha karlı olmamaktadır. Örneğin 18-20 cm
boyunda uzatma ağı ile avlanan mezgitlerin tekne çıkış fiyatı 2000 yılında 750 bin-1 milyon
TL arasında iken, troller ile avlanan 13-14 cm lik mezgitlerin kasası (≅10 kg) aynı fiyattan
satılmaktadır. Benzer durum diğer demersal türler için de geçerlidir. Balıkçılar arasında
kooperatifleşme gibi kollektif hareket etme eğiliminden ziyade aşırı avcılık rekabeti ve
güvensizlik egemendir. Bundan dolayı balıkçıların büyük çoğunluğu fiyatların
belirlenmesinde etken değildir. Balıkçılar stokların devamını düşünerek birlikte hareket
etmeli, optimum boyda balık avlayarak optimum karı sağlamaya çalışmaları gerekmektedir.
Balıkçılık, Doğu Karadeniz’de binlerce ailenin geçim kaynağıdır. Özellikle küçük
balıkçı sayısı, av sahasının kaldırabileceğinden çok fazladır. Son yıllarda gerçek balıkçı
olmayan birçok meslek grubunun balıkçılıkla uğraşmaya başladığı gözlenmektedir. Bunun
önlenmesi gereklidir. Diğer taraftan büyük tekne boylarında meydana gelen artışlar dikkat
çekicidir. Yeni ruhsat verilmediği halde 15-20 metrelik tekneler 30-40 metre boylara kadar
uzatılmaktadır. Bu durum stoklar için ilave tekne yapımıyla eşdeğer baskı demektir. Bu
sorunun çözümlenmesi gerekmektedir.
Trole açık olan Samsun Körfezi’nde demersal balıklara dönük aşırı avcılık söz
konusudur. Bu sahanın dinlendirilmesi veya avcılık baskısının azaltılması için Ünye’den
Sinop Bozburun’a kadar trol sahası belirli şartlarla genişletilebilir. Genişletilen sahada
trollerin 80 m derinlik başlangıcındaki sınırdan itibaren daha açıkta avlanmaları (3 mil yerine
5-6 mil alınabilir) gibi tedbirler alınabilir.
Giresun-Gürcistan sınırı arasında kalan sahanın ekonomik olarak genişliği 2-4 mil
arasındadır. Çoğu yerde daha dar olan bu sahada yüzlerce tekne avlanmaktadır. Bununla
birlikte bölgede yasal olmayan trol avcılığının yapıldığı yönünde şikayetler gelmektedir.
Pazarlarda satılan örnekler incelendiği zaman bu şikayetlerin ciddiye alınması gerektiği
görülmüştür. Özellikle bu sahada her ne suretle olursa olsun trol yasaklamalarının sıkı şekilde
kontrol edilmesi gerekmektedir.
Uzatma ağları daha seçici olmaktadır. Stoklar üzerine etkisi trolde olduğu kadar
yıpratıcı değildir. Mevcut trol ağlarının çoğu standart değildir ve standart olmayan trol ağları
da pek seçici olmamaktadır. Bu konuda çalışmalar yapılmalıdır.
Avcılık birçok türde üreme dönemine denk düşmektedir. Balıkların üreme döneminde
kolay av vermesi nedeniyle geleneksel olarak bu avcılık türü sürmektedir. Özellikle kalkan ve
barbunyada bu durum gözlenmektedir. Bunun önlenmesi veya bazı sınırlanmaların
uygulanması gerekmektedir.
XVI
TABLOLAR
Sayfa
Tablo 1.
Tablo 2.
Tablo 3.
Tablo 4.
Tablo 5.
Tablo 6.
Tablo 7.
Tablo 8.
Tablo 9.
Tablo 10.
Tablo 11.
Tablo 12.
Tablo 13.
Tablo 14.
Tablo 15.
Tablo 16.
Tablo 17.
Tablo 18.
Tablo 19.
Tablo 20.
Tablo 21.
Tablo 22.
Tablo 23.
Tablo 24.
Tablo 25.
Tablo 26.
Tablo 27.
Tablo 28.
Tablo 29.
1982-1999 yılları arasında Doğu Karadeniz'deki deniz balıkları üretiminin
Karadeniz ve Türkiye üretimindeki payı (DİE, 1984-2001b)…………………….
1999 yılında Doğu Karadeniz’de en çok avlanan ticari balıklar ve bunlara ilişkin
perakende satış fiyatları (DİE, 2001b)…………………..………………………..
1982-1999 yılları arasında Doğu Karadeniz’de avlanan önemli demersal
balıkların üretim miktarları (ton) ve Türkiye üretimindeki oranları (%)…………
Son yıllarda Doğu Karadeniz’de önemli demersal türlere ilişkin su ürünleri
sirkülerlerinde yer alan yasak ve sınırlamalar…..………………………………..
1990-1993 yıllarında tüm Doğu Karadeniz Bölgesi’yle Trabzon ili karasularında
yapılan trol sörveyleri sonucu, trol av kompozisyonunda bazı önemli türlerin
oranları (%)………………….................................................................................
Holt metoduna göre seçiciliğin hesaplanması için hazırlanan tablo…...................
Doğu Karadeniz Bölgesi’ndeki av teknelerinin illere göre dağılımı.....................
Doğu Karadeniz’deki teknelerin boy ve motor gücüne göre dağılımı....................
Doğu Karadeniz Bölgesi’nde önemli pelajik ve demersal balık türlerinin aylara
göre avlanma bolluğu…………………………......................................................
İncelenen türlerin av araçlarına göre boy dağılımı (G:galsama, T:trol,
V:voli)…………………………………………………………………………….
Biyometrik ölçümleri yapılan türlerin av aracına göre minimum, ortalama,
maksimum boy ve ağırlık değerleri (SE: standart hata)…………………………..
İncelenen balıkların yaş-frekans değerleri…...…………………………………...
İncelenen türlerin avlanma yöntemlerine göre eşey dağılımları…………….........
İncelenen demersal balıkların yaş-boy ilişkisi……………………………………
İncelenen demersal balıkların yaş-ağırlık ilişkisi…………………...………........
Mezgit ve barbunya balıklarının mevsimlere göre kondüsyon faktörleri………...
İncelenen türlerde anlık toplam (Z), doğal (M) ve balıkçılık (F) ölüm oranları ile
işletme oranları…………………………………………………............................
Değişik ağ göz açıklığına sahip uzatma ağları ile avlanan mezgitlerin boyfrekans değerleri………………………………………………………….............
18-20 mm’lik ağlara ait verilerle hesaplanan seçicilik değerleri………...............
20-22 mm’lik ağlara ait verilerle hesaplanan seçicilik değerleri………...…........
18-20-22 mm’lik uzatma ağları için bulunan ortalama seçicilik faktörü ile ortak
standart sapmadan hesaplanan yakalanma oranları (%)………………………….
18-20 mm’lik uzatma ağları ile avlanan barbunyaların boy-frekans
değerleri……………………………………………………………….......................
Barbunya avcılığında kullanılan 18-20 mm.lik uzatma ağlarına ait verilerle
hesaplanan seçicilik değerleri…………………………….....................................
14 mm ağ göz açıklığındaki trol torbasıyla avlanan mezgitlere ait seçicilik
değerleri …………………………………….…………………………………….
20 mm ağ göz açıklığındaki trol torbasıyla avlanan mezgitlere ait seçicilik
değerleri…………………………………………………………………………...
Yasal olmayan trol avcılığı ile avlanan mezgitlere ait seçicilik değerleri……….
14 mm ağ göz açıklığındaki trol torbasıyla avlanan barbunyaya ait seçicilik
değerleri…………………………………………………………………………...
20 mm ağ göz açıklığındaki trol torbasıyla avlanan barbunyaya ait seçicilik
değerleri…………………………………………………………………………...
2000 yılında Doğu Karadeniz’de demersal balıkların tahmini üretim miktarı
(kg)……………………………………………………………....................................
XVI
5
6
6
8
9
25
33
33
34
35
38
39
39
41
41
43
43
45
46
47
48
49
50
52
52
53
54
54
56
Tablo 30. Doğu Karadeniz’de avlanan bazı demersal balık türlerinin av araçlarına göre
avlanma miktarı ve oranları………………….…………………………………...
Tablo 31. 2000 yılında troller ile avlanan mezgit balığının boya dayalı cohort analizi
sonuçları…………………………………………………………………………..
Tablo 32. Trolle avlanan mezgit av değerlerine ilişkin cohort analizi hesaplamalarında
kullanılan girdiler…….……………………………………………………...........
Tablo 33. 2000 yılında uzatma ağları ile avlanan mezgit balığının boya dayalı cohort
analizi sonuçları…….…………………………………………………….............
Tablo 34. Uzatma ağları ile avlanan mezgitin av değerlerine ilişkin cohort analizi
hesaplamalarında kullanılan girdiler…………………………….………………..
Tablo 35. 2000 yılında trol ile avlanan barbunya balığının boya dayalı cohort analizi
sonuçları………..………………………………………………............................
Tablo 36. Trolle avlanan barbunyanın av değerlerine ilişkin cohort analizi
hesaplamalarında kullanılan girdiler…………………………….……….............
Tablo 37. 2000 yılında uzatma ağları ile avlanan barbunya balığının boya dayalı cohort
analizi sonuçları…………………..……………………………………................
Tablo 38. Uzatma ağları ile avlanan barbunyanın av değerlerine ilişkin cohort analizi
hesaplamalarında kullanılan girdiler…………….…………………………………………
Tablo 39. 2000 yılında troller ile avlanan mezgit balığının boy gruplarına göre ürün,
biyokütle ve ürünün ekonomik değerleri…………………………………………
Tablo 40. Çeşitli balıkçılık seviyelerinde troller ile avlanan mezgit balıklarının stoklarında
meydana gelebilecek değişimlerin boya dayalı Thompson ve Bell yöntemiyle
tahmini……………………………………………………....................................
Tablo 41. 2000 yılında galsama ağları ile avlanan mezgit balığının boy gruplarına göre
ürün, biyokütle ve ürünün ekonomik değerleri………...…………………………
Tablo 42. Çeşitli balıkçılık seviyelerinde galsama ağları ile avlanan mezgit balıklarının
stoklarında meydana gelebilecek değişimlerin boya dayalı Thompson ve Bell
yöntemiyle tahmini………………………………………………………………..
Tablo 43. 2000 yılında troller ile avlanan barbunya balığının boy gruplarına göre ürün,
biyokütle ve ürünün ekonomik değerleri…………………………………………
Tablo 44. Çeşitli balıkçılık seviyelerinde Troller ile avlanan barbunya balıklarının
stoklarında meydana gelebilecek değişimlerin boya dayalı Thompson ve Bell
Yöntemiyle tahmini……………………………………………….........................
Tablo 45. 2000 yılında galsama ağları ile avlanan barbunya balığının boy gruplarına göre
ürün, biyokütle ve ürünün ekonomik değerleri…...……………………………...
Tablo 46. Çeşitli balıkçılık seviyelerinde galsama ağları ile avlanan barbunya balıklarının
stoklarında meydana gelebilecek değişimlerin boya dayalı Thompson ve Bell
yöntemiyle tahmini ……………………………………........................................
Tablo 47. 1990-1999 yılları arasında Doğu Karadeniz’deki tekne sayıları (DİE, 19912001b)…………………………………………………………….........................
Tablo 48. Karadeniz’de önemli demersal türler konusunda daha önce yapılan çalışmalarda
elde edilen boy-ağırlık ilişkisi parametreleri…………………..............................
Tablo 49. Karadeniz’de önemli demersal türler konusunda daha önce yapılan
çalışmalardan elde edilen von Bertalanffy parametreleri ile büyüme performansı
değerleri…………………………………………………......................................
Tablo 50. Ticari avcılıkta farklı ağ gözü açıklığına sahip trol ve uzatma (galsama)
ağlarıyla avlanan mezgit ve barbunya balıklarına ait seçicilik değerleri ..............
Tablo 51. 2000 yılında Doğu Karadeniz Bölgesi’nde trol ve uzatma ağlarıyla avlanan
mezgit ve barbunya balıklarına ait cohort analizi ve Thomson-Bell analizi
sonuçları…………………………………………………………………………..
XVI
56
58
58
59
60
61
61
62
63
64
64
66
66
68
68
70
70
73
76
78
80
84
ŞEKİLLER
Şekil 1
Şekil 2.
Şekil 3
Şekil 4.
Şekil 5.
Şekil 6.
Şekil 7.
Şekil 8.
Şekil 9.
Şekil 10.
Şekil 11.
Şekil 12.
Şekil 13.
Şekil 14.
Şekil 15.
Şekil 16.
Şekil 17.
Şekil 18.
Şekil 19.
Çalışma sahasının görünümü……………………………………………….....
1982-1999 yılları arasında Doğu ve Batı Karadeniz’de avlanan deniz
balıklarının Türkiye üretimindeki miktarının yıllara göre değişimi ………….
1982-1999 yılları arasında Doğu Karadeniz’de avlanan bazı demersal
türlerin Türkiye üretimleri ile karşılaştırılması ………………………………
Çalışmada incelenen türlerin görünümü………………………………............
Mezgit ve barbunya balıklarının avlanma şekline göre boy-frekans
değerleri……………………………………………………………………….
Kalkan, izmarit ve kaya balıklarının avlanma şekline göre boy-frekans
değerleri……………………………………………………………………….
İncelenen demarsal türlerin boy-ağırlık ilişkisi, incelenen birey sayısı ve
determinasyon katsayısı…………………………………….…………………
İncelenen türlerde yaş-boy ve yaş-ağırlık ilişkisi……………………………..
Uzatma ağları ile avlanan mezgit balıklarının boy-frekans değerleri……….
18-20 ve 20-22 mm ağ göz açıklığına sahip galsama ağları ile avlanan
mezgit balıklarına ait seçicilik eğrileri………………………………………..
Mezgit avcılığında kullanılan 18, 20 ve 22 mm ağ göz açıklıklarına sahip
uzatma ağlarında hesaplanan yakalanma oranları……………….....................
Uzatma ağları ile avlanan barbunya balıklarının boy-frekans değerleri…….
18-20 mm ağ göz açıklığındaki galsama ağları ile avlanan barbunya
balıklarına ait seçicilik eğrileri………………………………………………..
Çeşitli ağ göz açıklığındaki trol ağları ile avlanan mezgit balıklarının
seçicilik eğrileri………………………………………………………...........
Çeşitli ağ göz açıklığındaki trol ağları ile avlanan barbunya balıklarının
seçicilik eğrileri………………………………………………………………
Trolle avlanan mezgit balıklarının boya dayalı Thompson ve Bell tahmin
yöntemine göre sonuçları……………………………………………………...
Galsama ağları ile avlanan mezgit balıklarının boya dayalı Thompson ve
Bell yöntemine göre sonuçları………………………………...........................
Trolle avlanan barbunya balıklarının boya dayalı Thompson ve Bell tahmin
yöntemine göre sonuçları……………………………………….......................
Galsama ağları ile avlanan barbunya balıklarının boya dayalı Thompson ve
Bell tahmin yöntemine göre sonuçları………………………..……………….
XVI
Sayfa
3
5
7
19
36
37
40
42
44
47
49
50
51
53
55
65
67
69
71
1. GİRİŞ
1.1. Genel Bilgiler
Balıkçılık günümüzde olduğu gibi gelecekte de tüm ülkelerin ekonomisine belirli
bir yatırım ve çaba karşılığı sürekli girdi sağlayacak önemli kaynaklardandır. Bunun
yanında, insan beslenmesine olan yüksek düzeydeki katkısı daha önemli görülmektedir.
Beslenmenin, özellikle dengeli beslenmenin bilincinde olan uluslar, hayvansal protein
kaynaklarını daha da zenginleştirmek için denizlerden yüksek oranlarda yararlanmanın
yollarını sürekli aramakta; özellikle bugünden geleceğe yatırım yapmaktadırlar.
Ülke su ürünleri kaynaklarının kullanımı ve geliştirilmesinde sürekliliğin
sağlanması, yeni av alanlarının tespiti ve stoklarından faydalanma, kaynakların ülkenin
sosyal ve ekonomik amaçları doğrultusunda değerlendirilmesi, kaynakları meydana getiren
türlere ait populasyonların ve stokların durumu ile stokların yıllık verimleri ve bunları
etkileyen faktörlerin çok iyi bilinmesini gerektirmektedir.
Avcılık ile üretim, değerlendirme ve pazarlama arasındaki dengesizlik, yetiştiricilik
ve çevre kirlenmesi konularında yeterince etkili olunamaması, sektörde çalışanların eğitim
eksiklikleri, eğitim faaliyetlerinde görülen dağınıklık nedenleri ile toplumun dengeli
beslenmesinde önemli ve ucuz protein kaynağı olan ve ihracat potansiyeli bulunan su
ürünlerinde henüz beklenilen gelişmişlik düzeyine ulaşılamamıştır (DPT, 1989).
Su ürünleri üretimini arttırmak, stokların bilimsel ve rasyonel bir şekilde
kullanılması ile mümkündür. Bu amaçla, balıkçılıkta ileri ülkelerde çeşitli önlemler
alınmaktadır. Bunların en önemlileri; populasyondaki genç bireylerin korunması amacıyla
en küçük avlanabilir boy ve minimum ağ göz açıklıklarının belirlenmesi, seçici ağların
kullanılması, stoklarda sürekliliğin sağlanabilmesi için üreme dönemlerinde avcılığın
yasaklanması, yok olma tehlikesi ile karşı karşıya olan birçok türün yasak kapsamına
alınması ve av miktarını sınırlayan kota uygulamalarıdır. Bugün birçok AB ülkesi ve
ABD'de her av teknesinin avlayabileceği türlerin miktar ve zamanları önceden belirlenerek
duyurulmakta ve yapılan avcılık denetlenmektedir (Düzgüneş, 1989). Bundan başka,
balıkçılıkta önde gelen Japonya'da son yıllarda dip balıkları stoklarının azalması nedeniyle,
balık üretiminin sürekliliğini sağlamak, kaynakları belirli seviyelerde kullanmak ve
korumak için, demersal balıkların avcılığında ülkedeki yapılanmaya bağlı olarak "alt
alanlar" sistemi uygulanmaktadır. Bu sistemde her idari bölge kendi sınırları içinde kalan
av sahasında türlere göre avcılığı düzenleyen önlemler almaktadır (Inada, 1993).
Türkiye'de geleneksel balık stoklarının çoğunda meydana gelen düşüşlere, av
gücünün artması, doğal etkiler ve insan faaliyetleri neden olmuştur. Buna, balıkçılık
aktivitelerinin düzenlenmesine yönelik verilerin yetersizliği de ilave edilebilir.
Doğu Karadeniz, Türkiye'nin en önemli balıkçılık sahasını oluşturmaktadır. Avcılık
la elde edilen üretimin 1999 yılında %63.4’ü Doğu Karadeniz'den sağlanmıştır
(DİE, 2001b). Bu nedenle, Doğu Karadeniz'de ticari öneme sahip türlerin populasyon
özelliklerinin çok iyi bilinmesi ve izlenmesi önem taşımaktadır.
Ülkemiz ekonomik deniz balıkları üretimi son yıllarda giderek azalmaktadır. 1988
yılına kadar artış gösteren ve 581 bin tona ulaşan deniz balıkları üretimi, bu tarihten
itibaren yaklaşık olarak yıllık %20'lik bir azalma ile 1991 yılında 290 bin tona düşmüştür .
Daha sonraki yıllarda, üretimde kaydedilen artışlara karşın, 1988 yılında elde edilen üretim
miktarına henüz ulaşılamamıştır. Ekonomik türlere ait son yıllardaki verilerinin analizi de
denizlerimizde aşırı avcılığın hala devam ettiğini ortaya koymaktadır (DİE, 1984-2001b).
Tür sayılarında bir azalma olduğu gibi, avlanan balıkların yaşlara karşılık gelen ortalama
boylarında da küçülmeler meydana gelmiştir (Genç, 1991). Aşırı ve bilinçsiz avcılığın en
2
önemli göstergelerinden birini oluşturan bu durumun ortaya çıkmasında en büyük etken,
av araç ve gereçlerinde meydana gelen plansız artışlardır. 1985 yılında 8604 adet olan
toplam tekne sayısı (DIE, 1986) 1999 yılında 13797'a yükselmiştir. Tekne sayılarındaki
artışa karşılık 1999 yılı üretimi 1988 yılından daha geridedir (DIE, 2001b). Şüphesiz
üretimdeki bu düşüşlerin sadece av gücünün artışına ve dolayısıyla aşırı avlanmaya
bağlanması doğru değildir. Stokları etkileyen kirlilik, kıyı yapısının bozulması gibi benzeri
birçok olumsuz çevre şartları da göz önünde tutulmalıdır.
Balık stoklarının korunabilmesi ve optimum bir şekilde değerlendirilebilmesi için,
uygulanan yasak ve sınırlamaların araştırmalara dayandırılması gerekmektedir. Av
yasaklarına temel olacak nitelikteki bilimsel veriler, uzun süreli ve çok yönlü araştırmalarla
elde edilebilir. Bugüne kadar ülkemizde, ekonomik balık türleri ile ilgili birçok araştırma
yapılmış olmasına rağmen bunların, daha çok bölgesel, kısa süreli ve dar kapsamlı
oldukları söylenebilir.
Türkiye balıkçılığı yıllar itibariyle incelendiğinde, av teknesi, balıkçılık
sektöründeki nüfus ve üretim açısından Karadeniz Bölgesi’nin diğer bölgelerden üstün
olduğu görülmektedir. 1982-1999 yılları arasındaki deniz balıkları üretimi dikkate
alındığında, Karadeniz Bölgesi’nin, Türkiye üretiminin ortalama %75.69’unu karşıladığı
görülmektedir (Tablo 1). Bu üretiminin büyük bir kısmı hamsi, mezgit ve palamut
balıklarından meydana gelmektedir (Tablo 2).
Karadeniz’deki balık stoklarında meydana gelen dalgalanmalar, bölge halkını
ekonomik açıdan oldukça etkilemektedir. Balık stoklarının yönetimine ilişkin alınan
kararların günlük ve popülist olması, geçmişte stoklarda büyük düşüşlere neden olmuştur.
Oysa, stokların yönetiminde maksimum sürdürülebilirlik kavramı ön planda olmalıdır.
Bunun anlamı, stok miktarının tespit edilmesinden sonra, optimum miktarda bir ürünün,
stokların azalmasına neden olmadan deniz ortamından çekilmesidir. Özellikle, her bireye
en azından bir defa üreme şansı tanınması veya üreme yaşının altındaki genç bireylerin
avlanılmaması gerekmektedir.
Denizdeki balık stoklarına yönelik çalışmalar, karasal ortamdan çok daha zor ve
pahalıdır. Bunun nedeni, denizel ortamın üç boyutlu üretkenliği ve son derece değişken
dinamik bir yapı göstermesidir. Bu bakımdan, bu ortamlardaki verilerin sürekli alınması ve
stokların ve etkilenen balıkların sürekli izlenmesi gerekmektedir. Kısa süreli çalışmalarla
belki temel populasyon özelliklerine ait bulgular elde edilebilir. Ancak, stok miktarına ait
güvenilir bilgilerin elde edilmesi çok zordur. Ülkemizde su ürünleri stokları ile ilgili
çalışmalar son yıllarda giderek artmaktadır. Ancak, daha önce de belirtildiği gibi
çalışmaların çoğu bölgesel ve kısa sürelidir. Özellikle Karadeniz’de, 1990’lı yılların
başından itibaren balık stoklarına yönelik olarak yapılan araştırmalar hem nicelik hem de
nitelik olarak artmıştır. Bu çalışmalar daha çok demersal balık stokları konusunda
yoğunlaşırken, pelajik stoklar konusundaki çalışmalar daha sınırlı kalmıştır
Demersal balıklar, gerek ülkemizde gerekse dünyada pelajik stoklara nazaran daha
az av vermelerine karşın ticari değeri çok daha fazla olan türlerdir (Tablo 2). Bu bakımdan
dünyada yetiştiricilik daha çok demersal türler üzerine yoğunlaşmıştır. Doğu Karadeniz’de
demersal stokun %70-80’ini mezgit oluşturmakta, bunu barbunya balığı, daha sonra
izmarit, kalkan, pisi, kaya balığı gibi türler izlemektedir (Kutaygil ve Bilecik, 1973 ve
1976; Samsun, 1990; Kara, 1980 ve 1989; Samsun ve Özdamar, 1995; Bingel vd., 1996;
Genç vd., 1994; Genç, 2000).
Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Su Ürünleri ve Su Ürünleri Sanayi İhtisas
Komisyonu Raporunda; su ürünleri avcılığını düzenleyen sirkülerlerin, araştırmaların
yetersizliğinden dolayı, bilimsel verilere dayandırılmadığı, bundan dolayı balıkçılığın
biyoekolojik gerçeklere dayalı olarak düzenlenmesi, türlere ait istatistiki bilgilerin
3
toplanmasına önem verilmesi ve bu verilerin kısa zaman aralıklarıyla toplanması gerektiği
önerilmektedir (DPT, 1995)
Bu çalışma ile, Türkiye’nin Doğu Karadeniz kıyılarındaki önemli demersal
türlerden mezgit, barbunya ve kalkan balığı gibi türlerin son yıllardaki avcılık özellikleri
ile farklı avcılık yöntemleri karşılaştırılmaya ve bölgedeki balıkçılık problemlerine çözüm
önerileri getirilmeye çalışılmıştır. Yine bu projede demersal stoklarının yönetimine yönelik
stratejilerin oluşturulmasına katkı sağlayacak bazı verilerin elde edilmesi amaçlanmıştır.
Bu kapsamda, demersal balıklara ilişkin, temel populasyon özellikleri (yaş, boy, ağırlık ve
cinsiyet dağılımı, boyca ve ağırlıkça büyüme, ölüm oranları), seçicilik bulguları ile, ticari
balıkçılığın analitik metotlarla analiz ve tahminleri (cohort analizi ve Thompson ve Bell
tahmin yöntemi) ile stoka ait yorumlar yapılmıştır.
1.2. Karadeniz’in Genel Özellikleri
Araştırma alanını oluşturan Karadeniz, Avrupa ile Asya kıtalarının birbirine
yakınlaştığı bir bölgede 40°55′-46°32′ kuzey enlemleri ile 27°27′-41°42′ doğu boylamları
arasında yer almaktadır. Dünyanın karaya kilitlenmiş ve izole edilmiş en geniş havzasını
oluşturur. Komşu denizlerle olan bağlantısını, güneybatıda İstanbul Boğazı-Marmara
Denizi-Çanakkale Boğazı yolu ile (Ege ve Akdeniz’e), kuzeyde ise Kerç Boğazı yolu ile
(Azak Denizi) sağlar. Karadeniz, Ege ve Akdeniz’e göre az sayıda körfez ve koya sahip
olması ve kuzeybatı hariç, dik yapılı sıradağlarla çevrili kıyıları ile karakterize edilir.
Güneydoğusunda Doğu Karadeniz dağları, kuzeydoğusunda ise Kafkas dağları ile
çevrelenmiştir. Kırım dışında kalan kuzeydoğu kıyıları oldukça dardır (Şekil 1).
Şekil 1. Çalışma sahasının görünümü
4
Karadeniz’in yüzey alanı 423 bin km2 olup, doğu-batı yönünde en uç noktalar
arasındaki uzaklık 1149 km, kuzey-güney yönünde maksimum genişlik ise 611 km dir.
Türkiye sınırları içinde kalan kıyı uzunluğu ise 1695 km civarındadır. Karadeniz’in en
derin yeri 2212 m olup, ortalama derinliği 1300 m dir.
Karadeniz havzası oldukça karmaşık bir dip topografyasına sahiptir. Yaklaşık
2000 m derinliğe sahip abbisial zon toplam havzanın %60’nı oluşturur. Derinliği 200 m’yi
geçmeyen ve toplam alanın yaklaşık %25’ni oluşturan kıta sahanlığı oldukça dardır. Kıta
sahanlığı kıyıya paralel olarak yaklaşık 20 km genişliğinde oldukça değişimler gösterir.
Karadeniz, Dinyeper, Dinyester ve Tuna gibi büyük nehirlerin denize döküldüğü
kuzeybatı bölgesinde geniş bir kıta sahanlığına sahiptir. Bu bölgenin dışında kıta sahanlığı
yok denecek kadar az olup, sadece batı ve kuzeybatıda kıta sahanlığının uzantısı olan dar
bir şerit mevcuttur. Anadolu kıyısı boyunca kıta sahanlığı oldukça daralır ve bu saha
yaklaşık olarak toplam yüzey alanının %4’ünü oluşturur. Bu bölgede denize dik kıyılar ve
derin kanyonlar bulunur. Sakarya, Yeşilırmak ve Kızılırmak nehirleri ağızlarında küçük
ölçekli yöresel kıta sahanlıkları mevcuttur. Bunun dışında, doğuya doğru gidildikçe
topografya çok keskin bir taban eğimi ile derinleşmekte, kıyıdan itibaren 10-20 km denize
doğru gidildikçe derinlik 2000 m’yi aşmaktadır (Balkas vd., 1990).
Karadeniz sahip olduğu ekolojik yapı nedeniyle 150-200 m’den sonraki
derinliklerde anoksik özellikler gösterir. Bu derinliklerde hidrojen sülfür gazının varlığı ve
oksijenin hızla azalması biyolojik verimliliği sınırlamaktadır. Bu nedenle, Karadeniz’in
zengin besleyici özelliğine karşın, özellikle bentik organizmaları, tür çeşitliliği yönünden
oldukça fakirdir (Balkas vd., 1990). Bu durum birçok denizde 400-600 m derinliklerde dip
balıklarından verimli sonuçlar alınmasını sağlarken, Karadeniz’de ortalama 100 metrenin
altındaki derinliklerde balıkçılık yapılamamaktadır. Özellikle Doğu Karadeniz’de kıta
platformunun dar, zeminin engebeli ve kırıklı oluşu trol avcılığına esas olan ekonomik
zonu sınırlamaktadır (Kutaygil ve Bilecik, 1973 ve 1976).
1.3. Doğu Karadeniz’in Türkiye Balıkçılığındaki Yeri
Ülkemiz sularındaki en verimli av sahasını Karadeniz oluşturmaktadır. Deniz
balıkları üretiminde 1982-1999 yılları arasındaki üretimin ortalama %75.69’u Karadeniz
Bölgesi’nden, %55.35’i ise tek başına Doğu Karadeniz’den karşılanmaktadır (Tablo 1,
Şekil 2).
Doğu Karadeniz ve Türkiye üretiminin en önemli türünü hamsi oluşturmaktadır.
1982-1999 yılları arasında Türkiye üretiminin %55.2’si, Doğu Karadeniz üretiminin ise
%77.5’i bu balığın avcılığından meydana gelmiştir. Doğu Karadeniz’de 1989 yılına kadar
istavrit balığı hamsiden sonra en fazla av veren tür iken, bu yıldan itibaren stoklarının aşırı
düşüşü ile mezgitin av miktarı ikinci sıraya yükselmiştir. Bazı yıllar palamut avında
görülen yüksek av miktarları hariç tutulursa mezgit bu özelliğini korumaktadır
(DİE, 2001a, 2001b).
Türkiye denizlerindeki önemli demersal türlerin 1982-1999 yılları arasındaki av
istatistikleri incelendiğinde mezgitin ortalama %63.2’si, barbunyanın %37.2’si, kalkan
balığının %32.5’i izmarit balığının %16.2’si ile kaya balıklarının %4.7’si Doğu
Karadeniz’den karşılanmıştır (Tablo 2 ve 3). 1999 yılında Türkiye’deki toplam av filosu
13797 adet olarak bildirilirken, Doğu Karadeniz için av teknesi sayısı 2876 olarak
verilmektedir. Yani tekne sayısı olarak Doğu Karadeniz’in payı %20.8’dir. 1999 yılında
ülkemizde bulunan toplam 521 adet gırgırın 77 adeti, toplam 685 adet trolün 117 adeti,
toplam 195 adet taşıyıcı teknenin 60 adeti ile avcılık yapan diğer teknelerin 12396
adetinden 2622’si Doğu Karadeniz’de bulunmaktadır (DİE, 2001b)
5
Tablo 1. 1982-1999 yılları arasında Doğu Karadeniz'deki deniz balıkları üretiminin
Karadeniz ve Türkiye üretimindeki payı (DİE, 1984-2001b).
Doğu Karadeniz
Ton
%
311411
67.01
335390
65.57
295412
58.08
303910
58.45
297940
56.71
318915
56.68
352487
60.70
179130
49.51
105478
35.50
115177
39.71
185138
50.58
225979
49.87
300417
61.14
295143
52.97
226456
50.10
193696
50.70
200019
48.33
323328
63.40
253635
55.35
Yıl
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
Ortalama
Batı Karadeniz
Ton
%
86470
18.61
100997
19.74
146223
28.75
147757
28.42
140979
26.83
151853
26.99
127913
22.03
85040
23.51
94352
31.76
67479
23.26
46577
12.72
76960
16.98
57601
11.72
146916
26.37
121157
26.80
71855
18.80
60526
14.62
48118
9.43
98821
22.89
Karadeniz
Ton
%
397881
85.62
436387
85.31
441635
86.83
451667
86.87
438919
83.54
470768
83.66
480400
82.73
264170
73.02
199830
67.25
182656
62.97
231715
63.30
302939
66.86
358018
72.87
442059
79.34
347613
76.91
265551
69.50
260545
62.95
371446
72.83
352456
75.69
Türkiye
464731
511526
508669
519911
525381
562697
580701
361770
297123
290046
366060
453123
491335
557138
451997
382065
413900
510000
458232
700000
600000
Üretim (ton)
500000
400000
300000
200000
100000
0
1980
1982
1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
Yıllar
Türkiye
D. Karadeniz
B. Karadeniz
Şekil 2. 1982-1999 yılları arasında Doğu ve Batı Karadeniz’de avlanan deniz balıklarının
Türkiye üretimindeki miktarının yıllara göre değişimi
6
Tablo 2. 1999 yılında Doğu Karadeniz’de en çok avlanan ticari balıklar ve bunlara ilişkin
perakende satış fiyatları (DİE, 2001b)
Türler
Hamsi
Üretim (Doğu Karadeniz)
Ortalama Pazar Fiyatı (TL/kg)
294342
300000
İstavrit (kraça+karagöz)
2097
600000
Mezgit
8415
620000
Palamut
10775
1500000
Kefal
4160
1300000
Tirsi
145
800000
1106
1960000
13
1500000
225
3200000
Barbunya
Tekir
Kalkan
Tablo 3. 1982-1999 yılları arasında Doğu Karadeniz’de avlanan önemli demersal balıkların
üretim miktarları(ton) ve Türkiye üretimindeki oranları (%)
Yıllar
Mezgit
Üretim
Barbunya
%
Üretim
%
Kalkan
Üretim
%
Dil-Pisi
Üretim
İzmarit
%
Üretim
Kaya Balıkları
%
Üretim
%
1982
2513
55.0
2014
50.7
903
19.1
66
11.5
801
29.4
-
-
1983
7651
60.5
1422
38.8
1365
25.3
129
21.9
863
28.9
-
-
1984
5739
46.5
753
21.9
1202
41.2
115
24.8
700
32.5
7
0.6
1985
11088
63.7
2284
59.2
263
60.5
374
58.6
1126
58.4
46
2.1
1986
14598
75.5
2595
48.0
228
50.8
27
4.7
608
33.8
31
2.9
1987
22305
75.5
2497
48.0
477
50.8
36
4.6
697
33.7
38
3.0
1988
25255
82.8
2601
44.6
610
48.5
200
18.1
800
29.6
140
10.6
1989
15208
74.2
4367
49.4
1001
67.6
42
2.8
309
9.6
241
24.9
1990
13625
71.9
2090
46.0
475
33.1
30
2.8
659
15.2
53
5.8
1991
11314
49.9
2045
34.4
315
27.7
28
1.7
248
6.0
67
6.8
1992
12994
64.3
1996
33.8
110
25.2
0
0.0
1410
21.3
23
2.8
1993
9628
47.0
44
0.9
1185
72.4
85
4.8
306
5.8
17
1.7
1994
9221
55.5
1152
25.9
821
38.0
39
2.5
112
2.1
62
5.0
1995
7773
43.0
520
13.3
844
28.6
35
3.2
66
5.5
1
0.4
1996
15995
74.6
1981
50.3
510
25.1
19
1.0
40
2.6
1
0.3
1997
6253
40.3
785
26.2
134
13.7
33
1.4
67
4.1
5
1.6
1998
7699
58.5
1035
29.6
412
22.2
112
5.6
51
1.4
30
12.0
1999
8415
59.6
1106
28.6
225
12.0
4
0.2
74
4.4
59
18.2
11515
63.2
1738
37.2
616
32.5
76
6.0
497
16.2
46
4.7
Ortalama
7
Demersal türler içinde mezgit, barbunya ve kalkan balıkları hem üretim miktarı
hem de ekonomik değer olarak en önemli türleri oluşturmaktadır. Avlanan diğer demersal
türler miktar ve tüketim açısından fazla rağbet görmeyen balıklardır. Son yıllarda
bölgedeki demersal balık avcılığındaki düşüş açık bir şekilde görülmektedir (Şekil 3).
35000
10000
M EZGİT
BARBUNYA
8000
25000
Üretim (ton)
Üretim (ton)
30000
20000
15000
10000
6000
4000
2000
5000
0
0
1982
1985
1988
1991
1994
1997
1982
1985
1988
Y ıllar
TÜRKİY E
DOĞU KA RA DENİZ
3000
KALKAN
1997
TÜRKİY E
DİL-PİSİ
2500
Üretim (ton)
Üretim (ton)
5000
4000
3000
2000
1000
2000
1500
1000
500
0
0
1982
1985
1988
1991
1994
1997
1982
1985
1988
Y ıllar
7000
1991
1994
1997
Yıllar
DOĞU KA RA DENİZ
TÜRKİY E
DOĞU KARADENİZ
2500
İZM ARİT
Üretim (ton)
6000
Üretim (ton)
1994
Y ıllar
DOĞU KA RA DENİZ
6000
1991
5000
4000
3000
2000
TÜRKİYE
KAYA BALIĞI
2000
1500
1000
500
1000
0
0
1982
1985
1988
1991
1994
1997
DOĞU KA RA DENİZ
1982
1985
1988
1991
1994
1997
Yıllar
Y ıllar
TÜRKİY E
DOĞU KARADENİZ
TÜRKİYE
Şekil 3. 1982-1999 yılları arasında Doğu Karadeniz’de avlanan bazı demersal türlerin
Türkiye üretimleri ile karşılaştırılması
Karadeniz’de demersal balıklar, trol avına açık sahalarda dip trol ağları ve genel
olarak tüm kıyı boyunca dip uzatma (galsama) ağları ile avlanılmaktadır. Uzatma ağları ile
avcılık daha çok kıyı sularında yapılmaktadır. Dip trolü ile avcılık ise kıta sahanlığının
genişlediği (Samsun ve Sinop körfezleri ile, Sinop’un batı kesimlerinden Bulgaristan
sınırına kadar) alanlarda gerçekleştirilmektedir. Trol avcılığında 20 mm yasal ağ göz
8
açıklığına sahip trol torbaları kullanılırken, mezgit ve barbunya avcılığında kullanılan
galsama ağları 18-20-22 mm ağ göz açıklıklarında olmaktadır. Mezgit avcılığında
kullanılan uzatma (galsama) ağları 3-4 parça ağdan 15 parça ağa kadar değişebilmektedir.
Barbunya avcılığında ise 2-4 parça ağ kullanılmaktadır. Donanmış bir parça ağın uzunluğu
100 m, derinliği 1-1.5 metredir (Çelikkale vd., 1993). Barbunya ve mezgit ağlarının
denizde bırakılmaları ve denizden toplanmaları yaklaşık yarım günle bir gün arasında
sürmektedir. Kalkan avcılığında kullanılan sabit ağların ağ göz açıklıkları 140-160-180
mm ler arasında değişmektedir. Genellikle akşama doğru bırakılan ağlar sabah saatlerinde
toplanmaktadır. Kalkan avcılığında kullanılan bir takım ağ 8-10 parça ağdan meydana
gelmektedir. Kalkan ağları yaklaşık olarak 4-7 gün süreyle denizde kalırlar.
Her yıl Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü
tarafından hazırlanarak yayınlanan, su ürünleri avcılığını düzenleyen sirkülerlerde diğer
ekonomik türlerde olduğu gibi, mezgit, barbunya ve kalkan avcılığı için de bazı yasal
düzenlemeler getirilmektedir. Bu düzenlemeler; asgari boy, yer ve zaman yasakları ile av
aracına ilişkin getirilen sınırlamaları kapsamaktadır. (Tablo 4).
1991-2000 yılları arasında çıkartılan su ürünleri sirkülerlerini incelendiğinde
demersal balıklara dönük boy ve zaman yasakları ile ağ göz sınırlamalarının yıllara göre
değiştiği görülmektedir. En fazla av veren mezgit ile ilgili boy yasağı 1997 yılından
itibaren kaldırılmış, kalkan balığında ise 36 cm’den önce 40 cm’ye daha sonra 44 cm’ye
yükseltilmiş, 2000 yılında tekrar 40 cm boya indirilmiştir. Piside ise 20 cm boy yasağı
sürmektedir. Trol av yasağı, 1996 yılında 1 Mayıs-1 Ekim arasında uygulanırken, daha
sonra bu dönem önceki yıllarda olduğu gibi 1 Mayıs-1 Eylül tarihleri şeklinde
uygulanmaya başlanmıştır. Trol torbası ağ göz açıklığı 1991 yılında 18 mm iken daha
sonra bu değer 20 mm’ye 1999 yılında ise 22 mm’ye çıkarılmış ancak, 1 Nisan-1 Mayıs
tarihleri için 20 mm şeklinde sınırlama getirilmiştir. 2000 yılında tekrar 20 mm şeklinde
değiştirilmiştir. Türlere dönük zaman yasakları ise 1991 yılında kalkanda 1 Mayıs-1
Temmuz dönemi arasında uygulanırken, 1995-96 yıllarında 1 Nisan-1 Haziran dönemine
kaydırılmış, daha sonra bu türe dönük zaman yasağı kaldırılmıştır. Kalkan av yasağı 2000
yılında 15 Nisan-15 Mayıs olarak tekrar değiştirilmiştir. Pisiye dönük zaman yasağı
başlangıçta 1 Mayıs-1 Eylül tarihleri arasında iken 1997 yılından itibaren 1 Ocak-1 Nisan
şeklinde uygulanmaktadır. Diğer demersal türlerden izmarit ve kaya balıklarına dönük
herhangi bir sınırlama yoktur.
Tablo 4. Son yıllarda Doğu Karadeniz’de önemli demersal türlere ilişkin su ürünleri
sirkülerlerinde yer alan yasak ve sınırlamalar (*)
Yıllar
1991
1992
1993
1994
1995
Asgari boy yasağı (cm)
Mezgit Barbunya Kalkan
yok
13
36
13
13
yok
13
40
15
13
40
20
20
Trol yasak
Sezonu
1 Mayıs-1 Eylül
1 Mayıs-1 Eylül
1 Mayıs-1 Eylül
1 Mayıs-1 Eylül
1 Mayıs-1 Eylül
1996
15
13
40
20
1 Mayıs-1 Ekim
20 mm
1997
1998
1999
yok
yok
yok
13
13
13
44
44
44
20
20
20
1 Mayıs-1 Eylül
1 Mayıs-1 Eylül
1 Mayıs-1 Eylül
13
40
20
1 Mayıs-31 Ağustos
20 mm
20 mm
22 mm, 20 mm
(1 Nisan-1 Mayıs)
20 mm
2000
yok
Pisi
yok
Trol torba ağ göz
açıklığı (mm)
18 mm
20 mm
20 mm
20 mm
20 mm
Zaman yasağı
Kalkan 1 Mayıs-1 Temmuz
Pisi 1 Mayıs-1 Eylül
Kalkan 1 Nisan-1 Haziran,
Pisi 1 Mayıs-1 Eylül
Kalkan 1 Nisan-1 Haziran,
Pisi 1 Mayıs-1 Eylül
Pisi 1 Ocak-1 Nisan
Pisi 1 Ocak-1 Nisan
Pisi 1 Ocak-1 Nisan
Kalkan 15 Nisan-15 Mayıs,
Pisi 1 Ocak-1 Nisan
(*)TKB Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen 25,26,27,28,29,30/1,31/1,31/2 ve 32/1 ve 33/1 Numaralı Sirküler
2. LİTERATÜR BİLGİLERİ
2.1. Karadeniz’de Demersal Balık Stokları Üzerine Yapılan Çalışmalar
Karadeniz’in Türkiye kıyıları dışında demersal balık stoklarına dönük çalışmalar 20.
yüzyılın başlarında eski SSCB kıyılarında başlamasına rağmen, ülkemiz kıyılarında son 20-30
yıl içinde bu çalışmalar yoğunlaşmıştır. Çalışmaların çoğu 1990’lı yılların başından itibaren
yapılmaya başlanmıştır. Bunun nedeni, bölgede Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü ile Su
Ürünleri Fakültelerinin bu yıllarda faaliyete geçmesidir. Yapılan çalışmaların çoğu önemli
türlerin biyolojileri hakkındadır. Bölgeyi kapsayacak şekilde stok çalışmaları ise son derece
sınırlıdır. Bu çalışmalar daha çok trol sörveyleri şeklinde olup, verilen bilgiler av
kompozisyonunun oransal olarak verilmesi ile ilgilidir. Oysa stokların yönetiminde o
kaynağın tümü göz önünde bulundurulmakta (üreme, beslenme ve göç sahaları) ve yönetim
stratejileri buna göre şekillendirilmektedir. Ancak bu şekilde yapılacak çalışmalar büyük
masraf istemekte, su kaynağını paylaşan ülkelerce birlikte yapılmasını gerektirmektedir.
Demersal balık stoklarına dönük bilgiler ilk defa Kutaygil ve Bilecik (1973 ve 1976)
tarafından Orta ve Batı Karadeniz’de yapılan çalışmalar olup bulgular av oranları şeklinde
verilmektedir. Bu araştırıcılara göre populasyonu oluşturan önemli demersal türler %57.9
mezgit, %0.6 barbunya, %0.19 pisi, %2.49 kalkan, %0.04 izmarit, ve %0.09 kaya balıkları
olarak av kompozisyonunda bulunmaktadırlar.
1985 yılı Eylül ve Ekim aylarında Kara vd. (1989)’nin Orta Karadeniz bölgesinde,
Sinop-Ünye arasında gerçekleştirdikleri 1.dönem trol sörveyleri sonucu, av kompozisyonunun
% 78.4’ünü mezgit balığının oluşturduğu gözlenmiştir. Bunu %7 ile köpek balığı
izlemektedir.
Bingel vd (1996)’nin Sinop-Hopa arasındaki sahada 1990-1992 yılında yaptıkları
çalışmalarda, demersal stoktaki kemikli balıklar içinde yıllara göre sırasıyla %54.4, %68.1,
%71.9 oranında mezgit avlanılırken bunu barbunya (%10.8, %8.2, %8.4), kalkan (%2.4,
%1.5, %1.3), pisi (%1.7, %0.9, %1.5), izmarit (%2.4, %1.9, %0.4), kaya balığı (%4.4, %3.7)
izlemektedir. Benzer sonuçlar Genç vd. (1994) tarafından aynı sahada yapılan çalışmada da
bulunmuştur. Kıkırdaklı balıklardan vatoz ve köpek balığı stokta önemli miktarda
gözlenmektedir (Tablo 5).
Tablo 5. 1990-1993 yıllarında tüm Doğu Karadeniz Bölgesi’yle Trabzon ili karasularında
yapılan trol sörveyleri sonucu, trol av kompozisyonunda bazı önemli türlerin oranları
(%)
Tür
Adı
Yıllar
1990* 1991* 1992* 1993** 1991*** 1992***
Mezgit
54.4
68.1 71.9
79.8
41.7
69.0
Barbunya
10.8
8.2
8.4
16.9
9.3
Kalkan
2.4
1.5
1.3
2.4
1.2
1.6
Pisi
1.7
0.9
1.5
1.3
1.0
1.3
Kaya balıkları
4.4
3.7
4.9
2.2
2.0
İzmarit
2.4
1.9
0.4
4.8
1.1
Vatoz
11.8
4.6
6.5
7.2
13.7
9.8
Köpek balığı
8.4
7.0
4.0
3.0
8.7
2.1
Diğer
8.1
3.4
2.3
1.4
9.8
3.8
Toplam
100
100
100
100
100
100
* Bingel vd (1996), ** Genç vd (1994), ***Genç (2000)
1993***
70.1
3.3
2.5
2.1
2.3
0.2
6.8
0.9
11.8
100
1994*** 1995*** 1996***
45.4
41.9
53.6
5.2
9.8
13.7
2.2
1.3
0.5
3.0
2.2
2.1
2.7
2.8
2.9
0.3
0.4
1.0
13.6
20.2
9.0
10.3
0.8
6.0
17.3
20.6
11.2
100
100
100
10
1991-1996 yılları arasında Trabzon karasularındaki üç istasyonda farklı derinliklerde
yapılan aylık çalışmaların sonuçlarına göre demersal balık stoklarında mezgit balıkları
dominant olup populasyonun %41.7-70.1’ini teşkil etmektedir. Demersal balıklar mevsimsel
olarak genellikle 0-100 m derinlikler arasında dağılım göstermektedir. Derinliği sınırlayan
faktör H2S gazı olup, balıkların bu derinlikler arasında mevsimsel olarak hareketlerini
belirleyen faktör deniz suyu sıcaklığıdır. Karadeniz’de mevsimsel olarak nisan ayından
itibaren termoklin tabakası oluşmakta, aralık ayından itibaren termoklin tabakası ortadan
kalkmaktadır. Kışın yüzey suları ile 100 m derinliğe kadar olan su tabakasında çok az değişim
olmaktadır (Genç, 2000).
Demersal balıkların biyolojilerine dönük çalışmalar Doğu Karadeniz’de son yıllarda
yoğunlaşmıştır. Mezgitte İşmen (1995), barbunyada Genç (2000) ve kalkanda Zengin
(2000)’in çalışmaları diğer çalışmalardan kapsam itibariyle daha detaylı olup bu türlerin biyoekolojik özellikleri, büyüme özellikleri, üreme ve biyokütle miktarları ile mevsimsel göçleri
gibi konuları kapsamaktadır. Ayrıca, barbunya ile ilgili çalışmalara Samsun ve Sinop
bölgesinde Samsun (1990), pisi ile ilgili çalışmalara Güneş (1997), izmarit ve diğer demersal
balıkların bazı populasyon özelliklerinin tespiti üzerine Genç vd. (1998) yaptığı çalışmalar
örnek verilebilir.
2.2. Demersal Balıkların Biyoekolojik Özellikleri Üzerine Yapılan Çalışmalar
2.2.1. Mezgit (Merlangius merlangus euxinus )
Mezgit balıklarının Karadeniz'deki temsilcisi olan Merlangius merlangus euxinus bir
soğuk su türüdür. Ergin bireyler 5 ile 16°C arasındaki suları tercih ederler. Genç bireyler daha
çok sıcak mevsimlerde sahile yakın sularda bulunurlar. Genellikle 30 - 100 m derinliklerdeki
yakın sahil sularında ve çamurlu dip yapısının üstünde dağılım gösterir. 85 m’den daha derin
sularda fazla bulunmazlar. Karadeniz'de uzun göç yapmazlar. İlkbaharda beslenmek için
15 - 30 m’deki sığ sulara, sonbaharda ise yumurtlamak üzere 80 - 100 m gibi daha derin
sulara göç ederler (Fisher vd., 1987; Slastenenko, 1956; Svetovidov, 1964).
Karadeniz'deki mezgit balıkları bütün yıl boyunca yumurta bırakır. Çeşitli
araştırmacılar tarafından yapılan çalışmalarda yumurtlamanın yıl içerisinde yoğun olarak
gerçekleştiği dönemler farklı olarak bildirilmiştir. Fisher vd. (1987) kış ile ilkbahar,
Silastenenko (1956) ve Svetovidov (1964) ise kasım ayından mayıs ayına kadar
yumurtlamanın yoğun olduğunu belirtmişlerdir (Ivanov ve Beverton, 1985).
Uysal (1994), Doğu Karadeniz Bölgesi (Sinop-Hopa) Mezgit balığının biyolojisi ve
populasyon dinamiği üzerine yaptığı çalışmada, eylül ve mart aylarında yumurtlamanın en
yüksek seviyede olduğunu, balığın yumurtlamak üzere kış döneminde su sıcaklığının 7-8°C
arasında bulunduğu 80 m derinliğe, yazın ise 6- 8°C’deki termoklin tabakasının altına göç
ettiğini bildirmişlerdir. İşmen (1995), üremenin ekimden temmuza kadar yayıldığını, bununla
birlikte maksimum düzeyde ocak-şubat ayları arasında gerçekleştiğini, mezgit balıklarının
genel olarak eşeysel olgunluğa 1 ve 2 yaşlar arasında ulaştığını, büyük bireylerin yumurtlama
mevsiminde küçüklerden daha erken olgunlaştığını ve ilk eşeysel olgunluğa erişme boyunun
erkekler için 12.5 cm, dişiler için 14.7 cm olduğunu bildirmektedir.
İşmen (1995), mezgit populasyonunda erkek-dişi oranı %43-%57, maksimum yaşı 9
olarak bulmuştur. Çalışma alanındaki stoğun, ortalama uzunlukları 10.8-17.8 cm arasında
değişen 1, 2 ve 3 yaş gruplarını kapsadığı bildirilmektedir. Aynı çalışmada en küçük fulton
kondüsyon faktörü 0.0088 ile kışın yumurtlama periyodunda, en yüksek 0.0105 ile yazın
bulunmuş, boy-ağırlık ilişkisi W=0.0042 L 3.24, von Bertalanffy büyüme sabitleri L∞= 39.10
cm, K=0.15, to= -1.53 olarak tahmin edilmiştir. Stoğun işletme oranları 1990 yılı için E=0.79,
1991 için E=0.73 ve 1992 yılı için E=0.72 olarak bulunmuş ve stoklarda aşırı avcılığın
11
olduğuna dikkat çekilmiştir. Aynı çalışmada biyokütle miktarlarına göre trole açık alanlarda
aşırı avcılığın çok daha fazla olduğu, mezgitin çoğunlukla balık, kabuklular ve deniz kurtları
(polychaete) ile beslendiği, balığın mide içeriği kompozisyonunun boya göre değiştiği, boyun
artışıyla mide içeriğinde kabuklular ve deniz kurtlarının azalıp balığın arttığı, mezgitin yoğun
olarak ilkbahar ve sonbaharda beslendiği ve günlük gıda tüketim oranı boş midelerde göz
önüne alındığında vücut ağırlığının %2.4'ü olarak tespit edildiği kaydedilmektedir (%1.6%2.9 arasında değişmektedir) (İşmen, 1995).
Mezgit balığının boyu 50 cm’ye kadar büyür. Genellikle 15-20 cm’dir. Yumurtlama
kasımdan mayısa kadar, suyun üst tabakalarında meydana gelir. Suyun ısınmasından sonra,
yumurtlama daha derin tabakalarda azami 30 m derinlikte gerçekleşir. 25-45 m derinliklerde
daha fazla dağılım göstermektedir. Yumurtası pelajik olup çapı 0.9-1.2 mm arasında değişir
(Slastenenko, 1956).
Türkiye kıyılarındaki mezgit balıklarının dağılım, taksonomisi ve balık faunası ilk
defa Akşıray (1954) tarafından verilmiştir. Kutaygil ve Bilecik (1973, 1976) Sinop-Çaltıburnu
ve Kefken-Ereğli arasındaki bölgelerde yaptıkları çalışmalarında, demersal türlerin av
kompozisyonunda mezgitin dominant tür olduğunu bildirmektedirler. Daha sonra Kara (1980)
tarafından Sinop-Ordu arasındaki bölgede yapılan çalışmada, av kompozisyonunda mezgit
yine dominant tür olarak bulunmuştur.
1990-1992 yılları arasında Bingel vd. (1996), tarafından yapılan balık stoklarının
tespiti çalışmalarında mezgit, demersal balıklarda dominant tür olup demersal stoklarının
yıllara göre sırasıyla %49.3, %71.6 ve %81.40'ını teşkil etmektedir. 1993 yılında Trabzon Su
Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü’nce yapılan çalışmada ise mezgitin demersal balık
stoklarındaki oranı Sinop-Hopa arasındaki saha için %79.83 olarak bulunmuştur
(Genç vd., 1994).
Gerek Bingel vd.(1996) ve gerekse Genç vd. (1994) tarafından yapılan çalışmalarda,
trole açık sahalarda aşırı avcılığın olduğu ve buna bağlı olarak bu bölgelerdeki mezgitlerin
büyük çoğunluğunun genç bireylerden oluştuğu bildirilmektedir. Mezgit balığında ilk eşeysel
olgunlaşma, 2. yaşında başlamakta, pelajik ve küresel olan yumurtaları serbest su ortamına
bırakmaktadırlar (Bowers, 1954).
Genç vd. (1998) 1991-1996 yılları arasında Trabzon karasularında yaptıkları
çalışmada, mezgitin yıl boyunca ürediğini, ilkbahar ve sonbahar döneminde üremenin iki defa
pik gösterdiğini, yazın ise üremenin minimuma düştüğünü, üreme faaliyetinin dişilerde 2
yaşında başladığını ve üremenin 7-15°C arasında gerçekleştiğini bildirmektedir. Dişiler
populasyonda daha fazla temsil edilmekte olup, yaş arttıkça bu oran yükselmekte ve belirli
boy grubundan itibaren populasyon tamamen dişilerden oluşmaktadır. Büyüme, dişilerde daha
fazladır.Yaş-boy
ilişkisi
erkeklerde
Lt=34.240(1-e-0.136(t+2.020)),
dişilerde
-0.108(t+1.912)
Lt=43.260(1-e
) olarak bulunmuştur. Kondüsyon faktörü, üremenin minimum
olduğu yaz aylarında maksimum düzeydedir.
2.2.2. Barbunya (Mullus barbatus ponticus )
Türkiye kıyıları dışında Karadeniz’in diğer bölgelerinde barbunya balığı üzerindeki
çalışmalar, 20. yüzyılın ilk yıllarından itibaren başlamıştır. Türkiye'nin Karadeniz kıyılarında
yapılan çalışmalar, Karadeniz’in kuzey kıyılarıyla Akdeniz ve Ege Denizinde yapılan
çalışmalara göre oldukça azdır. 1960’lı yıllardan sonra eski Sovyetler Birliği kıyıları ile Batı
Karadeniz kıyıları boyunca (Bulgaristan ve Romanya) barbunya stoklarının aşırı yıpratılması
buradaki çalışmaları azaltmıştır (Ivanov ve Beverton, 1985). 1967-1992 yılları arasında
Karadeniz’in toplam barbunya üretiminin yaklaşık %91’ini karşılayan Türkiye’nin (Prodanov
vd., 1997), bu türle ilgili araştırmaları 1970’li yıllardan sonra başlamış ve daha çok trol
çalışmaları bulgularına dayanmaktadır.
12
Slastanenko (1956)’ya göre, Karadeniz’de barbunya üzerine bulunan en eski kayıtlar
Pallas (1811), Nordmann (1840) ve Kessler (1877)’e aittir. Essipov (1927), Kerç ve Tuzla
sahillerinde yaptığı çalışmalarda, bu balığın taksonomik olarak Akdeniz formundan farklı
olduğunu bildirmiş, barbunyanın bir alt türü olarak nitelendirmiş, Karadeniz’deki
barbunyanın taksonomisi, dağılımı ve beslenmesi hakkında detaylı bilgiler vermiştir
(Slastanenko, 1956).
Kaneva-Abadzhieva ve Marinov (1960)’un yaptığı çalışmalarda barbunya balığının
cinsi olgunluğa 1. yaşın sonunda 2. yaz, nadiren 2. yaşında ulaştığı, hazirandan eylüle kadar,
(temmuz ayı maksimum olmak üzere) yumurta bıraktığı, 1-1.5 ay sonra yavru bireylerin stoka
katıldıkları ve pelajik olan genç bireylerin zooplanktonla, erginlerin ise poliketler, küçük
krustaselar, mollusklar ve daha küçük boyutta balıkla beslendikleri saptanmıştır (Ivanov ve
Beverton, 1985).
Ivanov (1960) ile Danilevsky ve Vyskrebentzeva (1966), barbunyanın Karadeniz’deki
göç yolları, beslenme ve üreme özellikleri hakkında bilgiler vermektedir. Bu araştırıcılara
göre, Kuzey Karadeniz kıyılarında çok soğuk kışlarda toplu ölümler olmaktadır. Özellikle
1954 yılında meydana gelen olumsuz kış şartları, Karadeniz’in kuzey ve kuzey-batı
kıyılarındaki barbunya stoklarında ani düşüşlere neden olmuş ve bu tarihten önceki stokların
düzeylerine daha sonra ulaşılamamıştır (Ivanov ve Beverton, 1985; Ivanov, 1960; Danilevsky
ve Vyskrebentzeva, 1966). Aynı araştırıcılara göre, üreme ve beslenme amacıyla barbunya
balıkları muhtelif göçler yapmaktadır.
Karadeniz’in kuzey kıyılarında yapılan bir çalışmada, barbunya balığının beslenme
aktivitesinin kışın 50-90 m derinliklerde en düşük düzeye indiği, mayıs ve yumurtlamadan
sonraki eylül-kasım aylarında 10-30 m derinliklerde arttığı belirlenmiştir (Sirotenko ve
Danilevsky, 1973).
Karadeniz’in Türkiye kıyılarına ilişkin ilk güvenilir bilgiler Akşiray (1954) ve
Slastenenko (1956)’ya aittir. Bu çalışmalarda daha çok balıkların taksonomileri ve dağılımları
ele alınmıştır. Karadeniz’in Anadolu kıyılarında demersal balık stoklarının dağılım ve
yoğunluğu üzerine yürütülen kapsamlı çalışmalardan ilki, Kutaygil ve Bilecik (1973 ve 1976)
tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu araştırmada, 1969-1973 yılları arasında, KaraburunKefken, Kefken-Ereğli, Sinop ve Samsun gibi Orta ve Batı Karadeniz’i kapsayan dört ayrı
istasyonda sürdürülen çalışmalarda, trol av kompozisyonu ve veriminin bölgelere ve
mevsimlere göre dağılışına ait veriler elde edilmiştir. Barbunyanın trol av
kompozisyonundaki oranı yukarıdaki istasyonlara göre sırasıyla %0.35, %0.52, %0.51 ve
%0.94 olarak bulunmuştur. Tüm bölgeler için diğer ekonomik demersal türler içerisindeki av
oranı %0.6 olarak saptanmıştır (Kutaygil ve Bilecik, 1973 ve 1976).
Kara vd. (1989), 1986 yılında Ünye-Hopa arasında trol sahalarının verimliliği ve
hidrografik özellikleri üzerine yaptıkları çalışmada, nisan ayında 60-80 m derinliklerde
çekilen trollerin hepsinde barbunya balığının görüldüğünü, eylül ayında ise 20-60 m
derinliklerde barbunya balığına rastlandığı vurgulanmıştır. Özellikle 7-12 Eylül 1986 tarihleri
arasında yapılan çalışmalarda, 18-26 m derinliklerde 4 farklı istasyonda av kompozisyonunun
%6-74’ünün barbunya balıklarından meydana geldiği görülmüştür.
Samsun (1990) tarafından, 1988-1989 av sezonunda Orta Karadeniz’de dip trolü ile
barbunya balığının büyüme ve ölüm parametreleri tespit edilmiştir. Bu çalışmada, genel
olarak populasyonun %72’sinin ilk üreme yaşının altındaki bireylerden meydana geldiği
görülmüştür. 1994-1995 av sezonunda Samsun Körfezi’nde, Samsun ve Özdamar (1995)
tarafından yapılan başka bir çalışmada ise, populasyonu oluşturan bireylerin %80’inin üreme
olgunluğuna erişmemiş bireylerden oluştuğu bildirilmektedir.
Karadeniz’in Türkiye kıyılarındaki barbunya stoklarının tahminine yönelik olarak
yapılan ilk kapsamlı çalışma Bingel vd. (1996) tarafından gerçekleştirilmiştir. 1990-1992
yılları arasında gerçekleştirilen bu araştırmada, taranan alan yöntemine göre toplam
13
biyokütlenin miktarı ve trol av kompozisyonu içinde barbunyanın oranı tahmin edilmiştir.
Barbunyanın trol av kompozisyonundaki oranı yıllara göre sırasıyla % 10.8, %8.2 ve % 8.4
oranında değişmektedir.
Karadeniz’in Türkiye kıyılarında yapılan çalışmaların aksine, Akdeniz bölgesinde
özellikle barbunya, tekir gibi Mullidae familyasına mensup balıklar üzerine yapılan araştırma
sayısı daha fazladır. Wirszubski (1953)’nin İsrail kıyılarındaki barbunyanın biyolojisi ve
populasyon dinamiği üzerine yaptığı araştırma, barbunya konusundaki en önemli
çalışmalardan birisini oluşturmaktadır. Bu araştırmaya göre, barbunya 4-6 cm’ye ulaştığında
cinsiyet farklılığı başlamakta, total boy 10.5-11.0 cm olduğunda ilk üreme gerçekleşmekte, 9
cm olan bazı bireylerde de üreme görülebilmektedir. Yumurtlama, 10-55 m derinliklerde
kumlu çamurlu zeminlerde, 16.5-21.5°C’de, nisanın ikinci yarısında başlamakta ve haziranın
başında veya ortasında bitmektedir. Yumurtadan çıkan bireyler pelajik olup, yaklaşık 10 ay
sonra demersal ortama inmektedirler. Büyüme, dişilerde aynı yaştaki erkek bireylere göre
daha hızlıdır. Dişiler maksimum 24 cm’ye, erkekler 17 cm’ye kadar büyüyebilmektedir.
Akyüz (1957), İskenderun Körfezi’nde yaptığı çalışmada barbunyanın en fazla
decapoda üyeleri ile beslendiğini bildirmektedir.
Toğulga (1977), İzmir Körfezi’ndeki barbunya balığının biyolojisi ve populasyon
dinamiği üzerine yaptığı araştırmada, populasyondaki boy-ağırlık ilişkisinde regresyon
katsayısının (b) 2.9231 olduğunu, 1 ve 2. yaşlarda erkeklerin, 3 ve 4. yaşlarda ise dişilerin
populasyonda daha fazla temsil edildiklerini gözlemiştir. Barbunyanın genellikle gıda olarak
kabuklular ve yumuşakçaları tükettiği tespit edilmiştir. Ege Denizi’ndeki Mullidae
familyasının %99.71'ini barbunyanın teşkil ettiği ve trol av kompozisyonunun % 53,4’ünü
yine barbunyanın oluşturduğu görülmüştür.
Mater (1981), İzmir Körfezinde bazı kemikli balıkların pelajik yumurta ve larvaları
üzerine yaptığı çalışmada, barbunyanın döllenmiş küresel yapıdaki yumurta çapının 0.67-0.80
mm, yağ damlası çapının ise 0.18-0.21 mm arasında değiştiğini bildirmektedir.
Caragitsou ve Tsimenidis (1982a, 1982b), Ege Denizi’nin Yunanistan kıyılarında
yaptıkları barbunyanın beslenmesine yönelik araştırmada, Thracian Denizi’ndeki barbunya
balıklarının temel besinlerini polychaete, mysidacea amphipoda ve decapoda’ların
oluşturduğunu tespit etmişlerdir. Bivalvia, kopepod ve cumacea’nın ikincil olarak besin
kompozisyonunda yer aldıkları bildirilmektedir. Yine aynı araştırıcılar tarafından, mide
içeriğinde günlük ve mevsimsel değişiklikler gözlenmiştir. Tüm örnekleme sezonunda,
amphipoda’lar predominant olurken, decapoda türleri ağırlık olarak mart ayında dominant,
polychaete’ler ise ekim ayında predominanttır. Mysidacea mart ayında en fazla tüketilir. Gün
boyunca beslenme yoğunluğunda değişimler gözlenmiştir. Beslenme en yoğun sabah
saatlerinde gerçekleşmekte ve bu yoğunluk gün batışına kadar devam etmektedir. Gece
beslenme yoğunluğu düşer. Ekim ayında 9-12 saatleri, mart ve temmuz aylarında ise 15-18
saatleri arasında beslenme maksimum düzeydedir. Yılın sıcak sezonunda barbunyalar diğer
sezonlara göre daha yoğun beslenirler. Nematod ve trematod kurtları en yoğun olarak bulunan
parazitlerdir. Sezon boyunca bu parazitlere sıkça rastlanmıştır. Görünme sıklığı en fazla
%56.6 ile temmuz ayındadır. Aynı araştırıcılar tarafından Saroz ve Thermaikos körfezlerinde
yapılan diğer bir çalışmada, barbunyanın diyetini oluşturan temel besin kaynakları;
amphipoda, decapoda, mysidacea ve polychaete’dir. Bunlar, yaklaşık tüm çalışma sahasında
teşhisi yapılan organizmaların toplam ağırlığının %65’ini oluşturmaktadır.
Çoral (1988), Ege Denizi’nde barbunyanın populasyon parametreleri üzerine yaptığı
çalışmada, avlanan balıkların 6.7-23.5 cm arasında değiştiğini, avın 11-15 cm grupları
arasında yoğunlaştığını ve 1. yaş grubunun populasyonun %44.74’ünü teşkil ettiğini
kaydetmektedir.
14
Katağan vd. (1990), İzmir Körfezindeki önemli karnivor türlerden barbunyanın
crustase, polychaete, mollusk ve echinodermata ile beslendiği ve daha çok crustase’yi tercih
ettiği bildirilmektedir.
İsrail kıyılarında mullidae familyasına mensup ikisi yerleşik, ikisi göçmen dört türün
beslenmesinda, diyetteki en önemli grubu oluşturan decapoda takımının beslenme zincirinde
özel bir yerinin olduğu tespit edilmiştir (Golani ve Galil 1991).
Toğulga ve Mater (1992), İzmir Körfezi'ndeki barbunya balıklarının 1973 ve 1990
yıllarına ait populasyon parametrelerini karşılaştırdıkları araştırmada, tüm bireyler için von
Bertalanffy büyüme parametrelerini; L∝=26.47 cm, k=0.1613, to=-2.7016 yıl-1, W∝=311.47,
çatal boy-ağırlık ilişkisini W= 0.0049*L3.376 olarak bulmuşlardır. Kondüsyon faktörü dişi ve
erkek bireylerde birbirine yakın bulunmuş olup, 1.227-1.418 arasında değişmektedir.
Ben-Ellahu ve Golani (1990), İsrail kıyılarında barbunyanın beslenmesi üzerine
yaptıkları çalışmada, diğer Mullidae türlerine göre barbunyanın bağırsaklarında daha fazla
kum ve çamur gözlendiğini, substratumu yukarıya doğru karıştırdığını, polychaete türlerinin
geniş olarak yetiştiği bölgelerde yaygın olmayan ancak lezzetli preylerle beslendiğini
bildirmektedirler.
İzmir Körfezi’nde yapılan bir çalışmada (Gurbet, 1992), barbunya avcılığı için en
uygun ağ gözü açıklığının (karşılıklı iki düğüm arası mesafe) 44 mm olduğu, 36 ve 40 mm ağ
göz açıklığına sahip dip trol ağlarının barbunya stoklarına olumsuz yönde etki ettikleri ve
balık stokunu küçülttüğü bildirilmektedir. 44 mm ağ göz açıklığı için bulunan L50 değeri total
boy olarak 14.50 cm’dir
Vassilopoulou ve Papaconstantinou (1992), 1986 Eylül ayından 1987 Temmuz ayına
kadar Yunanistan kıyılarında barbunyanın populasyon biyolojisi üzerine yaptıkları çalışmada,
dişilerin yaşamlarının her yılında daha hızlı büyüdüğü belirlenmiştir. Erkekler için L∝=23.6
cm, dişiler için L∝=31.6 cm’dir. Boy ağırlık ilişkisi irdelendiğinde dişilerin daha ağır olduğu
görülmüştür. Erkekler 90-110 mm’de, dişiler 110-130 mm’de cinsi olgunluğa ulaşırlar.
Cinsiyet oranının küçük boylarda erkeklerin, büyük boy gruplarında dişilerin lehine olduğu
tespit edilmiştir.
Tursi vd. (1994), 1990-1993 yılları arasında İyon Denizi’nde, 19119 adet barbunya ile
yaptıkları çalışmada, ilkbahar döneminde barbunyaların daha çok 50 metreden daha sığ
sularda, sonbaharda ilkbahara göre daha derinlerde bulunduklarını ve üremenin mayıshaziran aylarında gerçekleştiğini bildirmektedir. Bu çalışmada von Bertalanffy büyüme
parametreleri dişiler için; L∝=24.5 cm, k=0.27, to=-1.85, erkekler için L∝=22.4 cm, k = 0.28,
to=-1.98 bulunmuştur. Büyüme performansı tahmini, Munro’nun phi prime testi ile tahmin
edilmiş ve stokların Merkez Doğu Akdeniz Bölgesi karakterlerinde olduğu belirlenmiştir.
Anlık mortalite Z=1.59 ve doğal mortalite katsayısı 0.41’dir. Katılım başına ürün modeline
göre İyon Denizi’nde barbunya stoklarında aşırı avcılık olduğu saptanmıştır.
Aquirre (1997), barbunya ve tekir balıkları üzerinde yaptığı çalışmada, Mullidae
türlerinde üst çene dişlerinin olmamasına karşın, tekir ve barbunya yavrularında üst çenede
dişler olduğunu, bununla birlikte total boyu 50 mm’den büyük örneklerde dişlerin gözle
görülebilir nitelikte olmadığını, buna dudaklar tarafından örtülmesinin neden olduğunu, diş
sayısının yavru bireylerin büyümesi ile azaldığını, 10 cm’ye ulaştıktan sonrada kaybolduğunu
vurgulamıştır.
Mamuris vd. (1998), Ege Denizi’nin Yunan karasularında değişik bölgelerden elde
ettikleri örneklerde barbunyanın morfolojik farklılığını araştırmışlar ve erkeklerle dişilerin
ortalama boyları arasında farkı istatistiki açıdan önemli bulmuşlardır (P<0.05).
Genç (2000), Doğu Karadeniz kıyılarında yaptığı çalışmada, barbunya balığının
sıcaklığa bağlı olarak yıl boyunca farklı derinliklerde bulunduğunu, yazın ilk 20 m derinlik
tabakasında yoğunlaştığını, kışın 50-100 m’ler arasında bulunduğunu bildirmektedir. İlk
bireyler 2-3 aylıkken demersale inmekte ve stoka katılmaktadır. Çalışılan 14022 adet bireyde
15
maksimum boydaki balık 23.5 cm olarak bulunmuştur. Başlangıçta cinsiyet oranı 1:1’e
yakınken yaş artışıyla dişilerin oranı artmaktadır. Mezgitten sonra trol av kompozisyonunda
en fazla av veren türdür. Yaş-boy ilişkisi erkekler için Lt=22.16(1-e-0.213(t+2.038), dişiler için
Lt=25.55 (1-e-0.238(t+1.324)) bulunmuştur. Aynı çalışmada torba ağ göz açıklığı 18, 20 ve 22 mm
olan trol uygulamalarında seçicilik (L50) değerleri sırasıyla; 12.57, 13.20 ve 13.77 cm olarak
belirlenmiştir.
Barbunyada ilk eşeysel olgunluk boyu erkek bireyler için 10.17 cm, dişiler için 11.28
cm olarak hesaplanmıştır. Bu boylara karşılık gelen bireylerin genel olarak 1 yaşında olduğu
belirlenmiştir. Güneydoğu Karadeniz kıyılarında dağılım gösteren barbunya, mayıs ayı
sonlarından başlayarak ağustos başlarına kadar üremektedir. Üremenin, ilk 20 m derinlik
tabakasında, 18-25 ˚ C de, ‰17-18 tuzlulukta, 6-9 mg/L çözünmüş oksijen sınırlarında ve
10-12 kg/m3 yoğunlukta (sigma-t) olduğu belirlenmiştir. Üreme döneminde sulanmış,
atılmaya hazır yumurtaların çapı ortama 756 ± 2.21 (545-1050 ) µ olarak tespit edilmiştir
(Genç, 2000).
2.2.3. Kalkan (Psetta maxima maeotica )
Kalkan balığı , Atlantik'in Avrupa ve Kuzey-Batı Afrika kıyı1arı boyunca ve
özellikle Kuzey Denizi'nde Scopthalmus maximus ve Scopthalmus rhombus olmak üzere iki
alt türle anılırken (Wheeler, 1969; Fisher vd, 1987), Akdeniz Sular Sistemi'nin Karadeniz
Bölgesi’nde Psetta maxima maeotica, Psetta maxima ponticus; ve Scopthalmus rhombus adı
altında üç alt türle temsil edi1mektedir (Kutaygil ve Bilecik, 1979) Karadeniz'de
bulunanlardan Psetta maxima maeotica, diğer iki alt türe oranla daha yoğun olarak
bulunmaktadır .
Kalkan balıkları Pleuronectiformes takımına dahildir. Vücut rhomboidal şekilli ve
sağa yatıktır. Boyları 1 m’yi, ağırlıkları 20 kilogramı aşabilir. Renk değişken olup
bulundukları zeminin rengine uyar, fakat genelde çeşitli kahverengi tonlarındadır
(Slastenenko, 1956). Vücudun sol tarafı renkli sağ tarafı ise renksizdir. Çoğunlukla vücudun
tamamında “çivi” denilen büyük pullar bulunur. Daha çok kumlu-çamurlu ve midyeli
zeminlerde yaşamakta fakat midyelik zonları tercih etmektedir (Slastenenko, 1956; Campbell,
1983).
Yüksek ekonomik değere sahip olan kalkan balığı, Karadeniz'in en önemli demersal
balığıdır. Yumurtlama mart ayında başlar ve temmuzun ikinci yarısına kadar devam eder.
Yumurtaları ve ilk evredeki larvaları pelajiktir. Fekondite (yumurta verimi) çok yüksek olup
balık ağırlığına bağlı olarak 300 bin ile 13 milyon adet arasında değişir. Larval evrenin ilk iki
ayında pelajik olan larvalar zooplanktonla beslenir; matamorfozdan sonra bentik yaşama
dönen larvalar sığ kıyı sularına inerler. Genellikle 15-30 m derinliklerdeki gruplar henüz cinsi
olgunluğa ulaşmamış 1 ve 2, bazen de 3 ve 4 yaşındaki balıklardan oluşur. Ergin ve eşeysel
olgunluğa erişmiş balık mevsime ve fizyolojik durumlarına bağlı olarak kıyı şeridinden 140
metreye kadar değişen derinliklerde bulunur (Ivanov ve Beverton, 1985).
Kalkan, balıklar, crustasea ve mollusklarla beslenen karnivor bir türdür. Beslenme,
özellikle sonbahar-kış aylarında ve yumurtlama mevsiminde yoğunlaşır. Yazın suların çok
sıcak olduğu zamanlarda beslenme azalmaktadır. Kış aylarında beslendikleri balıkların
yoğunluğuna bağlı olarak 50 ile 140 m derinlikteki sahalara göç ederler. Yaz mevsiminde 4090 m derinliklerde bulunmakla beraber, sonbaharda beslendikleri balık sürülerinin peşinden
çok sığ sulara göç ederler (Ivanov ve Beverton, 1985).
Bulgaristan ve Anadolu kıyılarında kalkan balıklarının az bir kısmı 2 yaşında cinsel
olgunluğa ulaşırken büyük bir kısmı 3, 4 ve 5 yaşlarında erginleşir. Bulgaristan kıyılarında 3
yaşındaki kalkan balıklarının %40’ı, 5 yaşındakilerin ise %75’i cinsel olgunluğa ulaşır.
Sovyetler Birliği kıyılarında 3 ve 4 yaşındaki balıkların %3-5’i ve 5 ve 6 yaşındaki çoğu
16
erkek balıkların ise sadece %60-70’i erginleşmektedir. Dişilerin cinsi olgunluğa erişmeleri ise
ancak 6-8 yaşında yoğunlaşmaktadır (Ivanov ve Beverton, 1985).
Karadeniz (1990), kalkan balıklarının Doğu Karadeniz'de 3 yaşında cinsi olgunluğa
geldiğini ve üremenin mart ayında başlayıp haziran ayı başına kadar devam ettiğini
bildirmektedir. Aynı çalışmada dişiler populasyonun %53.57'sini erkek bireyler ise
%46.43'ünü teşkil etmektedir. İncelenen kalkanların 23-72 cm arasında değiştiği
bildirilmektedir.
Anadolu'nun Orta Karadeniz sahillerinde Kutaygil ve Bilecik (1979) tarafından
yapılan bir çalışmada erkek kalkanlar 9, dişi kalkanlar ise 15 yaşa kadar populasyonda
gözlenmiştir.
Ivanov ve Beverton (1985), Karadeniz kalkan balıklarının mart-mayıs ayları arasında
yumurtlamak amacıyla sığ sulara göç ettiklerini bildirmektedirler.
Aesen ve Akyüz (1956) Zonguldak-Amasra neritik alanında 40 m ve 80 m
derinliklerde dip trolü ile gerçekleştirdikleri araştırma avcılığında 80 m istasyonlarındaki
kalkanların 40 m istasyonlarındakilerden 1/3 oranında daha fazla bulunduğunu tespit
etmişlerdir. Acara (1985), bu balıkların sığ ve derin sular arasında yumurtlama göçü
yaptıklarını, yumurtlamanın daha çok sığ sularda olmak üzere kısmen de derin sularda
olduğunu ve güz mevsiminde daha çok küçük bireylerin derin sulara göç ettiklerini
bildirmektedir.
Erdem (1997), kalkan balıklarına yönelik yaptığı seçicilik çalışmasında bu balığın 2
yaşında yumurtlamaya başladığını ve 4 yaşındaki bireylerin tümünün ergin balıklardan
oluştuğunu tespit etmiştir. Aynı çalışmada, boy-ağırlık ilişkisi W=0.0042 L3.4306 şeklinde, her
yaş için ortalama boy ve ağırlıklar kullanılarak hesaplanan boy-ağırlık ilişkisi denklemi ise
Wt=0.0047 Lt3.4188 olarak belirlenmiştir. von Bertalanffy büyüme denklemi;
boy için:Lt=90.56(1-exp(-0.132(t+0.854))),
ağırlık için: Wt=21712.8(1-exp(-0.132(t+0.854)))3.4188 şeklinde bulunmuştur.
Zengin(2000), kalkan balığının 3 yaşında üremeye başladığını, üremenin nisan-haziran
ayları arasında gerçekleştiğini, ilk üreme boyunun dişilerde 38.8 cm olduğunu bildirmektedir.
1990-1995 yılları arasında bu balığın avcılığına ilişkin yürütülen çalışmalarda, yıl boyunca
avlanan kalkanın %72 sinin 345 mm ağ göz açıklığına sahip uzatma ağları ile avlanıldığını,
üreme dönemindeki avcılığın kalkan avcılığının %64’üne tekabül ettiği bildirilmektedir.
2.2.4. Pisi (Platichtys flesus luscus )
Slastenenko (1956), bu balığın boyunun 30-40 cm’ye ulaştığını, avlananların büyük
kısmının ise 30 cm’den küçük olduğunu, 23 cm uzunlukta olan fertlerin ağırlığının 200 grama
yakın olduğunu, dişilerin büyümesinin çoğunlukla erkeklerden daha hızlı olduğunu, eşeysel
olgunlaşmanın 3 yaşında başladığını bildirmektedir.
Hill (1971), 1951-53 yılları arasında pisilerin kıyı hareketlerini incelemiştir. Kasım
ayında yoğun olarak 1 yaş grubunun bulunduğu ve dişi pisilerin erkeklerden daha hızlı
hareket ettiğini, yaz başlangıçında ise 3 yaşındaki balıkların genç balıklardan daha hızlı
yayıldığını tespit etmiştir.
Basimi ve Grove (1986), Kuzey İskoç Denizi’ndeki pisilerde, 1970-1977 periyodu
boyunca total mortalitenin erkekler için 0.98, dişiler için 0.65, %50 cinsel olgunluğa erişme
yaşının 3.08, balık boyunun ise 25.21 cm olduğunu tespit etmişlerdir.
Hoffmann ve Degel (1987), 1984-1986 yıllarında, yoğun olarak avcılık yapılan
Danimarka’nın batı kıyılarında Limfjord’a taşıdığı pisi (Pleuronectes platessa) balıklarında,
yaşlara karşılık gelen boyların ortalamasını, 1. yaşta 7.8 cm, 2. yaşta 15.63 cm, 3. yaşta 21.3
cm ve 4. yaşta ise 26.43 cm bulmuştur.
17
Bergman vd (1988), İngiliz kanalında yapmış oldukları araştırmada, Kuzey Deniz
pisilerinin (Pleuronectes platessa) üreme mevsiminin aralık-mart ayları arasında olduğunu ve
bu periyot boyunca anaçların açık denizde özel alanlarda toplandığını belirtmişlerdir.
Rijinsdrop (1989), 1989 yılında erkek ve dişi kuzey denizi pisileri üzerine yaptığı
çalışmada, dişilerde gonad gelişiminin haziran ve aralık arasında olduğunu, ocak ve mart
ayları arasında gonad ağırlığının vücut ağırlığının yaklaşık %17’sine ulaştığını bildirmiştir.
Dişilerde üremenin ocak sonundan mart başına kadar 5 hafta, erkeklerde ise en az 11 hafta
olacak şekilde aralık ortasından mart ortasına kadar sürdüğünü gözlemiştir. Erkeklerde cinsi
olgunluğun 2-3 yaşlarında, dişilerde ise 4-5 yaşlarında görüldüğü, %50 eşeysel olgunluğa
ulaşmanın erkeklerde 22 cm’de, dişilerde ise 34 cm’de olduğu bulunmuştur.
Samsun (1995), Orta Karadeniz’de avlanan pisi balığı üzerine yaptığı çalışmada, bu
balıkların yumurtalı dönemlerinin aralık-şubat ayları arasında olduğunu ve üreme
olgunluğuna 21 cm boydan sonra ulaştığını saptamıştır. %71.35 oranında pisi balıklarının
üreme olgunluğuna gelmeden avlandığı bulunmuştur. Araştırmada cinsiyet oranları %49.4
dişi, %50.6 erkek olarak saptanmıştır. Boyca büyüme Lt=48.47(1-exp(-0.0715(t+4.2789))),
boy-ağırlık ilişkisi dişiler için W=0.00844 L3.1128 r=0.9317, erkekler için, W=0.01860 L 2.7888
r= 0.9212, genel olarak ise W = 0.00341 L3.3932 r = 0.9643 olarak hesaplanmıştır. Kondüsyon
faktörü, dişiler için 1.21, erkekler için 1.02 ve genel olarak 1.12 olarak bulunmuştur. Orta
Karadeniz’de pisilerin cinsi olgunlaşma zamanının tam olarak 3 yaşını bitirdikten sonra
olduğu tespit edilmiştir.
Özdamar vd. (1995)'nın 1994-1995 av sezonunda Samsun körfezinde yaptıkları
çalışmada; doğal ölüm oranı M=0.22, avcılıktan dolayı ölüm F=0.46, toplam anlık ölüm
katsayısı Z=0.68, işletme oranı E=0.68, yıllık ölüm oranı A=0.49, yıllık yaşama oranı S=0.51
bulunmuştur. Üremenin, aralık-mart ayları arasında ağırlıklı olarak da ocak-şubat ayları
arasında gerçekleştiği belirlenmiştir.
Genç vd. (1998) 1991-1996 yılları arasında Trabzon karasularında 7610 adet pisi
üzerinde yaptıkları çalışmada, bu balığın 2 yaşında, aralık-ocak aylarında daha yoğun olmak
üzere kasım-şubat ayları arasında, deniz suyu sıcaklığının 7-13°C olduğu zaman ürediğini
tespit etmişlerdir. Aynı çalışmada dişilerin populasyonda erkeklerden daha hızlı büyüdüğü,
yaşın artışıyla dişilerin populasyondaki oranının yükseldiği ve belirli boy grubundan itibaren
populasyonun
tamamen
dişilerden
oluştuğu,
yaş-boy
ilişkisi
erkeklerde
Lt=33.01(1-e-0.215(t+2.235)), dişilerlerde ise Lt=44.98 (1-e-0.197(t+1.433)) olarak hesaplandığı,
kondüsyon faktörünün ise üremenin minimum olduğu yaz aylarında maksimum düzeyde
olduğu bildirilmektedir.
2.2.5. İzmarit (Spicara smaris )
Ilıman ve sıcak deniz balığı olan izmarit, Karadeniz’in her yerinde, Akdeniz
havzasında ve Atlas Okyanusu’nun 200 m derinliğine kadar olan geniş bir sahada dağılım
göstermektedir. Genellikle çamurlu, yosunlu ve kayalıklı dip yapısının üstünde yaşarlar. Su
sıcaklığına bağlı olarak kıyıya veya derin sulara doğru göç ederler. Üreme, Akdeniz'de
şubattan mayısa Karadeniz’de temmuzdan eylüle kadar devam eder. Cinsi olgunluğa dişilerin
2, erkeklerin 3 yaşında ulaştıkları bildirilmektedir (Fisher vd, 1987).
Slastenenko'ya göre (1956), izmaritlerde ömür erkeklerde 10, dişilerde 7-8 yıl olup,
maksimum boy 20 cm’dir. üreme dişilerde 3, erkeklerde 4 yaşında olmaktadır.
Vidalis ve Tsimenidis (1996), 1988-90 yılları arasında Girit açıklarında yaptıkları
çalışmada, maksimum yaşın dişiler için 5, erkekler için 7 olduğunu bildirmektedirler.
Araştırıcılara göre ilk iki yıl büyüme hızlı olmakta daha sonra azalmaktadır. Yaş-boy ilişkisini
gösteren von Bertalanffy denklemi dişiler için, Lt=12.84(1-exp(e-0.921(t+0.215)), erkekler için,
18
Lt=20.23(1-exp(e-0.159(t+3.522)) olarak hesaplanmıştır. b regresyon katsayısı 3’ten büyük
bulunmuştur.
Genç vd (1998) 1991-1993 yılları arasında Trabzon karasularında 6627 adet izmarit
üzerinde yaptıkları çalışmada, bu balığın 1 yaşında, haziran-ağustos arasında, deniz suyu
sıcaklığının 18-25°C olduğu zaman ürediğini tespit etmişlerdir. Dişiler populasyonda
erkeklerden daha fazla temsil edilirler. Yaş-boy ilişkisi erkeklerde Lt=24.28(1-e-0.226(t+1.861)),
dişilerde Lt=23.20 (1-e-0.212(t+2.378)) bulunmuştur. Kondüsyon faktörünün ilkbahar döneminde
en düşük, üreme döneminden sonra sonbahar aylarında en yüksek düzeyde olduğu
görülmüştür.
3. MATERYAL VE METOD
3.1. Materyal
İncelenen örnekler ile balıkçılığa ait bilgiler balıkçılık merkezlerinden alınmıştır.
numuneler hiçbir müdahaleye maruz kalmadan alınmış uygun bir ortamda çalışılmıştır.
Şekil 4. Çalışmada incelenen türlerin görünümü.
Familya
Cins
Tür
Alt tür
Türkçe
İngilizce
: Gadidae
: Merlangius
: Merlangius merlangus
: Merlangius merlangus euxinus (Nord.,1840)
: Mezgit
: Whiting
Familya
Cins
Tür
Alt tür
Türkçe
İngilizce
: Mullidae
: Mullus
: Mullus barbatus
: Mullus barbatus ponticus (Essipov, 1927)
: Barbunya
: Red mullet
Familya
Cins
Tür
Alt tür
Türkçe
İngilizce
: Scophthalmidae
: Psetta
: Psetta maxima
: Psetta maxima maeotica (Pallas,1811)
: Kalkan
: Turbot
Familya
Cins
Tür
Türkçe
İngilizce
: Pleuronectidae
: Pleuronectes
: Platichtys flesus luscus (Linnaeus, 1758)
: Pisi
: Flounder
Familya
Cins
Tür
Türkçe
İngilizce
: Centraconthidae
: Spicara
: Spicara smaris (Linnaeus, 1758)
: İzmarit
: Picarel
20
3.1.1. Örneklemenin Yapıldığı Balıkçılığın Genel Özellikleri
Proje kapsamında, Sinop-Bozburun ile Kemalpaşa-Sarp sınırı arasındaki sahada
çalışmalar yürütülmüştür. Söz konusu sahanın Giresun-Sarp arasında kalan kesiminde kıtasal
zon dar bir saha ile sınırlandırılırken (hidrojen sülfür), Ordu, Ünye, Samsun ve Sinop’ta
kıtasal zon genişlemektedir. Avcılık da sahaların karakterine bağlı olarak şekillenmiştir.
Özellikle kıtasal zonun genişlediği Samsun ve Sinop Körfez’lerinde trol avcılığı
yaygınlaşırken, doğu kesimlerinde demersal balıklar 5-10 m boyundaki teknelerin kullandığı
uzatma (galsama) ağlarıyla avlanılmaktadır. Son yıllarda Sinop bölgesinin de trole
kapatılmasıyla trolle avcılık Samsun Körfezine kilitlenmiştir.
Karadeniz’de 1988 yılında deniz balıkları üretimi yaklaşık 352 bin ton iken 1990
yılında 105 bin tona gerilemiştir. Yeterli avcılık yapamayan tekneler hem trol hem de gırgır
avcılığı yapabilmek için çift amaçlı ruhsat almaya başlamışlardır.
3.1.2. Karadeniz’deki Demersal Balıkların Genel Özellikleri
Demersal balıklar, hayatının büyük bir kısmını veya tamamını zeminde geçiren tam
bentik, yada zeminden beslenen fakat zemin üzerinde yüzen bentopelajik türler olduklarından
trolle kütle halinde avlanan balıklardır (Demir, 1996). Vücutlarındaki yağın çoğu
karaciğerlerinde biriktiğinden etleri yağca düşük ve et kalitesi yüksek olan beyaz etli balıklar
grubu olarak tanımlanabilir. Ülkemizdeki ekonomik balık türleri içinde ekonomik olan ve
tercih edilen türlerin başında demersal balıklar gelmektedir. Ayrıca dünyada demersal
balıkların yetiştiriciliği pelajik balıklara nazaran fazladır. Ancak denizel ortamda yapılan
avcılığı pelajik balıklara nazaran gerek ülkemizde gerekse dünyada daha düşüktür. İzmarit
dışında, incelenen demersal türlerin döllenmiş yumurta ve larvaları pelajik ortamda hayat
sürdürdükten sonra demersal ortama inerler. Hayatlarının kalan kısımlarını bu ortamda
sürdürürler. En önemli demersal balıklardan olan kalkan, mezgit ve barbunyanın ekolojik
istekleri birbirinden farklılık arz etmektedir. Mezgit (M. merlangius euxinus) daha çok soğuk
su balığı iken barbunya (M.barbatus ponticus) dünyada daha çok subtropikal bölgede dağılım
gösterir. Kalkan (Psetta maxima maeotica) bu iki balığın istediği sıcaklıklar arasında
yaşamını sürdürür. Kışın yüzey suyu sıcaklığının en düşük olduğu aylarda 50-100 m
derinliklerde bu üç türe ait stoklar bir arada bulunurken, yazın oluşan tabakalaşma ile üreme
dönemlerinde değişik derinliklerde bulunurlar. Yazın barbunya stokları tamamen termoklin
tabakası üstünde yer alırken, mezgit balığı termoklin tabakası altında yer almakta, kalkan ise
her iki tabakada bulunabilmektedir.
3.2. Metot
3.2.1. Örnekleme Çalışmaları
1997 yılında ön saha çalışmaları yapılmış, 1998-1999 yılında çalışmalar kısmen
yürütülmüştür. Değerlendirmede kullanılan veriler genellikle 2000 yılı verilerini
kapsamaktadır. Çalışmalar, Hopa-Sinop arasındaki balıkçı limanı, balıkçı barınağı ve tekne
çekek yerlerini kapsamıştır. Çalışmalarda, balıkçılarla yüz yüze görüşülmüş ve bölgede
bulunan il ve ilçelerdeki balıkçılık yerlerinde av gücüne ait veriler Ek-1, Ek-2 ve Ek-3’deki
formlara göre elde edilmiştir. Av gücüne ait bilgiler elde edildikten sonra avlanan türden
örnek alınmıştır.
21
3.2.2. Laboratuar Çalışmaları
Biyometrik ölçümler için örnekler genellikle, uzatma avcılığında günün erken
saatlerinde, trollerde ise akşam saatlerinde, bizzat teknelerden herhangi bir tasnif yapılmadan
alınmıştır. Örnekler alındıktan sonra uygun çalışma ortamı veya laboratuar bulunduğunda
ölçümler gerçekleştirilmiştir. Örneğe ilişkin çalışmalarda balıkların boy-frekans dağılımları
0.5 cm boy aralığında alınmış, daha sonra boy-frekans ölçümü yapılan her boy grubundan
belirli sayıda örnek ayrılarak bunların bazı biyometrik özellikleri (vücut ağırlığı (g), total boy
(mm), cinsiyet, gonad ağırlığı vs.) ölçülmüştür (Ek-4, Ek-5)
3.2.3. Seçicilik Çalışmaları
Populasyon dinamiğinin en önemli konularından birini oluşturan seçicilik çalışmaları
için uzatma (galsama) ve trol ağlarından örnek alınıp değerlendirilmiştir. Örnek alınan
galsama ağları 18-20-22 mm ağ göz açıklıklarına sahip ağlardır. Trolle avcılıkta daha çok 20
mm’lik ağ göz açıklığına sahip torbalar kullanılmaktadır.
3.2.4. Biyometrik Çalışmalar
3.2.4.1. Boy Ölçümleri
Deniz çalışmalarında daha çok total boy kullanıldığından çalışmalarda total boy
alınmıştır. Total boy ölçümleri, balık boydan boya ve sağ tarafı üzerine ölçüm tahtasına
uzatılarak, burun ucu yavaşça tahtanın baş kısmına bastırılarak, ağız kapalı konumda iken 1
mm hassasiyetle skaladan okunmuştur (Holden ve Raitt, 1974). Balığın ağzı kapalı iken,
burun ucundan kuyruk kısmının en uç noktasına kadar alınan en büyük uzunluk total boy
olarak tanımlanır.
3.2.4.2. Ağırlık Ölçümleri
Ağırlığın belirlenmesi için balıkların su ve salgıları (mukoza) kuru bir bez veya
kurutma kağıdı ile alındıktan sonra 0.01 g hassasiyetli elektronik terazide tartılmıştır. Aynı
şekilde gonadlar taze iken, 0.01 g hassasiyetli elektronik terazi kullanılarak tartılmıştır
3.2.4.3. Cinsiyet Tayini
Cinsiyet tayini için her balığın karın bölgesi, anüsten başlamak üzere anal yüzgeç
boyunca açılmış, karın boşluğunun her iki yanında yer alan gonadlar bir pens yardımı ile
zedelenmeden çıkarılmıştır. Cinsiyetler, çıplak gözle, erkek ve dişi gonadın renk ve şekil gibi
morfolojik farklılığından yararlanılarak tespit edilmiştir. Ovaryumlar, kırmızı-pembemsi-sarı
renkte, karın boşluğu boyunca konik şekilde uzanan, belirgin bir şekilde damar içeren ve
granüler bir yapı gösterir. Testisler ise yumuşak, beyazımsı, kaygan ve düz bir dokuya sahiptir
(Holden ve Raitt, 1974).
22
3.2.5. Verilerin Değerlendirilmesi
3.2.5.1. Türlerin Avlanma Sezonu
Proje çalışmaları esnasında önemli bazı türlerin hangi av aracı ile yılın hangi
döneminde daha yoğun avlanıldığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Demersal balıklar yoğun
olarak iki farklı avlanma yöntemi olan trol ve uzatma ağları ile avlanılmaktadır. Trol ile
avcılık sezonu ve avcılığın yapılacağı bölgeler ile diğer avcılığa ait sınırlamalar her yıl
yayınlanan Su Ürünleri Sirkülerleri ile belirlenmektedir. Avlanma sezonu boyunca avlanan
önemli ticari türlerin değişik av aracı ile hangi aylarda daha yoğun avlandıkları anket formları
(form-1, form 2) ve gözlemlerle tespit edilmeye çalışılmıştır.
3.2.5.2. Boy Dağılımı
2000 yılında Sinop-Hopa arasında belirli aralıklarla alınan örneklerin 0.5 cm
aralığında boy-frekans dağılımları çıkarılmıştır. Boy-frekans dağılımı avlanma aracına göre
alttan sınıflandırma yöntemine göre yapılmış, her boy grubuna ait ortalama değerler
hesaplanmıştır. Ayrıca, populasyonun yaş ve eşey gruplarına göre ortalama, minimum ve
maksimum boy ve standart hata değerleri belirlenmiştir.
3.2.5.3. Eşey Dağılımı
İncelenen türlerin eşey ayrımı yapılarak, yaş gruplarına ve avlanma yöntemlerine göre
eşey oranları belirlenmiştir. Ayrıca, eşey grupları arasında yaşlara göre ve genel olarak
cinsiyet oranları tespit edilmiştir. Her iki cinsiyet grubu arasında yaşlara göre bir farklılığın
olup olmadığının istatistiksel olarak kontrolünde χ2 testi kullanılmıştır (Düzgüneş vd., 1993)
3.2.5.4. Büyümenin İncelenmesi
3.2.5.4.1. Boy-Ağırlık İlişkisi
Bir balığın boyu ile ağırlığı arasında fonksiyonel bir ilişki vardır (Ricker, 1975). Yani,
balıklardaki ağırlık artışı boyun bir kuvveti şeklinde ifade edilmektedir. Boy-ağırlık ilişkisi
hesaplamalarında doğru sonuçlara ulaşmak için örneklerin çoğunun yaş gruplarını temsil
etmesine dikkat edilmiştir.
Boy-ağırlık arasındaki ilişkiyi tahmin etmek için Ricker (1975)’in belirttiği üssel ilişki
modeli kullanılmıştır.
W = a L b veya logW = log a + b (log L)...............................................................(1)
Burada;
a ve b: regresyon sabitleri olup, a: kesişme noktası (balığın beslenme şartlarına bağlı),
b: eğim (balığın büyümesine bağlı).
W : total vücut ağırlığı (g)
L : total boy (cm)
İncelenen demersal türlerin populasyonuna ait balıkların ağırlıkça büyümesinin,
izometrik veya allometrik olduğunu tespit etmek için, boy ve ağırlık değerleri regresyon
analizine tabi tutulmuş ve en küçük kareler yöntemine göre “a” ve “b” katsayıları
hesaplanmıştır (Ricker, 1975; Pauly, 1983).
23
3.2.5.4.2. Yaş-Boy ve Yaş-Ağırlık İlişkisi
Bu çalışmada incelenen balıkların yaşa göre boy ve ağırlık olarak von Bertalanffy
büyüme parametrelerini hesaplamak için “Gulland ve Holt" (1959) yöntemi kullanılmıştır. bu
yöntemde yaşlar arası büyüme oranları ile buna denk düşen ortalama boylar arasında
regrasyon analizi yapılarak büyüme parametreleri belirlenmiştir. Büyüme eşitlikleri, yaş-boy
ilişkisi için;
Lt = L∝ (1 − e − k (t −t0 ) ) .....................................................................................................(2)
yaş-ağırlık ilişkisi için ise;
Wt = W∝ (1 − e − k ( t −t0 ) ) b .................................................................................................. (3)
formülleri kullanılmıştır.
Burada;,
t : Yaş (yıl)
t0 : Balığın boyunun sıfır kabul edildiği andaki teorik yaşı (yıl)
Lt : Balığın herhangi bir ‘t’ yaştaki boyu (cm)
Wt : Balığın herhangi bir ‘t’ yaştaki ağırlığı (g)
k : Büyüme katsayısı (yıl-1)
L∞ : Balığın teorik olarak ulaşabileceği Asimptotik boy (cm)
W∞ : Balığın teorik olarak ulaşabileceği Asimptotik ağırlık (g)
b : Boy- ağırlık ilişkisi denklemindeki regresyon katsayısı
3.2.5.5. Kondüsyon Faktörü
Ağırlık ve boy arasındaki ilişkinin bir göstergesi olan, üreme ve beslenmeye bağlı
olarak değişen kondüsyon faktörü hesaplamalarında “Fulton Kondisyon Faktörü” formülünün
Htun-Han (1978) ile Gibson ve Ezzi (1978) tarafından modifiye edilmiş şekli kullanılmıştır:
W − GW
K=
* 100 ......................................................................................................(4)
L3
Bu eşitlikte;
K : Kondisyon faktörü
W : Balık ağırlığı (g)
GW : Gonad ağırlığı (g)
L : Total boy (cm)
b : Boy-ağırlık ilişkisi denklemindeki regresyon katsayısı
3.2.5.6. Ölüm Oranlarının ve İşletme Oranının Tahmini
3.2.5.6.1. Toplam Ölümün Hesaplanması
Araştırmada anlık toplam ölüm katsayısının (Z) hesaplanmasında Heincke (1913)
tarafından önerilen yöntem kullanılmıştır. Bu yöntemde değişik zamanlar için ilgili stoka ait
balık sayıları biliniyorsa, bu veriler kullanılarak toplam anlık ölüm katsayısı (Z), aşağıdaki 5
nolu denklem yardımıyla hesaplanabilir. (Heincke, 1913; Ricker, 1975).
N (1) + N ( 2 ) + N ( 3) + N ( 4 ) + ................
Z = − ln
.......................................................... (5)
N ( 0 ) + N (1) + N ( 2) + N ( 3) + N ( 4) + .........
24
Eşitlikteki N(0), N(1), N(2), N(3) ve N(4) sırasıyla başlangıçtaki (t(0)) ve t(1), t(2), t(3) ile t(4)
anlarında stokta bulunan balık sayılarını göstermektedir. Populasyona tam olarak katılmış yaş
grubu N(0) olarak alınır. Hesaplamalarda frekans değerinin azalmaya başladığı yaş grubu N(0)
olarak tanımlanmıştır.
Yaşama oranı ile toplam anlık ölüm arasında S = e − z şeklinde bir ilişki vardır.
Burada Z, toplam ölüm oranını ifade etmektedir (Ricker, 1975).
3.2.5.6.2. Doğal Ölümün Hesaplanması
Balıkçılıktan meydana gelen doğal ölümü doğru ve kolay olarak tahmin etmek çok
zordur. Hesaplamalarda iki yöntem kullanılmıştır. Doğal ölümün tahmin edilmesinde
kullanılan birinci yöntem Pauly (1980b) tarafından geliştirilen eşitlikler:
Ln M = - 0.0152 - 0.279 * Ln L∞ + 0.6543 * Ln k + 0.4630 * Ln T......................... (6)
M : Doğal ölüm katsayısı
L∞ : Asimptotik uzunluk (cm)
k : Büyüme katsayısı
T : Dağılım alanlarının ortalama su sıcaklığı (°C) (Balığın yaşadığı ortamın su
sıcaklığı; mezgit için 10 °C, barbunya için 13 °C, kalkan 10 °C, pisi için 12 °C ve izmarit için
13 °C alınmıştır).
Pauly (1980b)’nin ampirik formülü, 175 farklı balık stokunun büyüme
parametrelerinin, çoklu regresyon analizine ve doğrusal ilişkilerinin tahminine
dayandırılmaktadır. Pauly’nin verdiği bu eşitlik sadece bireysel olarak yaşayan, yani sürü
oluşturmayan türler için kullanılmaktadır. Pauly (1983), bu eşitliği sürü oluşturan türler için
tekrar ele alıp, yeniden düzenlemiş, doğal ölüm katsayısının bu türler için %20 daha az
hesaplanması gerektiğini bulmuş, ve denklemi aşağıdaki gibi düzenlemiştir.
M = 0.8* exp ( - 0.0152 - 0.279 Ln L∞ + 0.6543 Ln k + 0.463 Ln T).........................(7)
Doğal mortalitenin hesaplanmasında kullanılan ikinci yöntem Ursin (1967) ‘e aittir.
Ursin, von Bertalanffy büyüme sabitlerinin hesaplandığı materyalin ortalama ağırlığını
kullanarak, doğal ölümlerle bu örneğin ortalama ağırlığı arasında ;
M= W –(1/b) ...................................................................................................................(8)
gibi bir ilişkinin olduğunu öne sürmüştür.
Burada;
W= örneğin ortalama ağırlığı (g)
b= boy-ağırlık ilişkisinden hesaplanan regresyon katsayısıdır.
3.2.5.6.3. İşletme Oranının Tahmini
İşletme oranı ile stoktaki avcılığın düzeyi kabaca tahmin edilmeye çalışılmıştır. Bu
amaçla, Pauly (1983) tarafından önerilen eşitlikten yararlanılmıştır:
E = F/Z .........................................................................................................................(9)
Burada;
E : İşletme oranı
F: Balıkçılık ölüm katsayısı (yıl-1)
Z : Toplam anlık ölüm katsayısı (yıl-1)
Bu tahmine göre işletme oranı, yani stoktan yararlanma oranı; E<0.5 ise, stoktan
yetersiz, E = 0.5 ise optimum düzeyde yararlanılıyor, E>0.5 ise, o stok aşırı sömürülüyor
demektir. Stokun sömürülme oranı, stok üzerine uygulanan balıkçılık faaliyetlerinin şiddetine
göre artmakta veya azalmaktadır.
25
3.2.5.7. Seçicilik Verilerinin Değerlendirilmesi
Çalışmada galsama ve trol ağı seçiciliğinin hesaplanmasında ağ göz açıklığı olarak
uluslararası terminolojide kullanılan karşılıklı iki düğüm arasındaki gergin mesafenin yerine,
ülkemizde kullanılan yan yana iki düğüm arasındaki mesafe alınmıştır.
3.2.5.7.1. Galsama Ağı Seçiciliği
Galsama ağı ile ilgili parametrelerin hesaplanmasında Holt yöntemi kullanılmıştır. Bu
yöntemde balığın boyu ile ağ gözü açıklığı ilişkisi esas alınmıştır. Dolaylı hesaplama
yöntemiyle hesaplanan seçicilik eğrileri bir normal dağılım fonksiyonu olarak çizilmekte olup
aynı standart sapmaya sahiptirler. Ağ gözü açıklıkları çok farklı olmayan en az iki ağla
yakalanan balıkların logaritmik oranlarının balık boyuyla doğrusal ilişkide oldukları kabul
edilir (Sparre ve Venema, 1992; Holt, 1963). İşlemler aşağıdaki şekilde yapılmıştır:
ƒ Her ağda yakalanan balıkların boy gruplarına göre sayıları belirlendikten sonra,
ardışık ağda yakalananlardan büyük gözlü ağda yakalanan balık sayısını küçük gözlü ağda
yakalanan balık sayısına bölüp doğal logaritmaları alınır ve bir tablo oluşturulur (Tablo 6).
Tablo 6. Holt metoduna göre seçiciliğin hesaplanması için hazırlanan tablo
Boy
grubu
(cm)
-
m1 ağında
yakalanan
balık sayısı
(C1)
-
m2 ağında
yakalanan
balık sayısı
(C2)
-
m3 ağında
yakalanan
balık sayısı
(C3)
-
Yakalama
oranı
C2/C1
Yakalama
oranı
C3/C2
Ln(C2/C1)
Ln
(C3/C2)
-
-
-
-
ƒ Lineer regresyon analizi ile boy (L) ve ln(C2/C1) arasındaki ilişkinin eğimi (b1) ve
kesişme noktası (a1), boy (L) ve ln(C3/C2) arasındaki ilişkinin eğimi (b2) ve kesişme noktası
(a2) bulunur.
In(C2 /C1) = a1 + b1 L
Ln(C3 /C2) = a2 + b2 L
ƒ a ve b regresyon parametrelerinden yararlanılarak her ağ gözü açıklığı için optimum
yakalama boyları hesaplanır.
ƒ Küçük gözlü ağın optimum yakalama boyu ;
− 2amA
LA =
b(mA + mB )
ƒ Büyük gözlü ağın optimum yakalama boyu ;
− 2am B
LB =
b( m A + m B )
Burada;
mA = Küçük gözlü ağın tam göz boyu (cm),
mB = Büyük gözlü ağın tam göz boyu (cm),
LA = Küçük gözlü ağın optimum yakalama boyu (cm),
LB = Büyük gözlü ağın optimum yakalama boyu (cm) dır.
ƒ Ağların standart sapması (SD) aşağıdaki gibi hesaplanır.
 2a (m − m ) 1 / 2
B
SD =  2 A

 b (m A − m B ) 
26
ƒ
Seçicilik faktörü (SF);
− 2a
SF =
(Tam göz boyuna göre)
b(mA + mB )
ƒ Her ağ için boy gruplarına göre uzunluğun bir fonksiyonu olarak yakalama oranları
hesaplanır. P(L) fonksiyonu yardımıyla her ağ için seçicilik eğrileri çizilir.
P ( Li ) = exp − ( L − Lm) 2 /(2SD 2 )
P( Li ) = i mm göz açıklığındaki ağın seçicilik eğrisi fonksiyonu
ƒ Göz büyüklükleri birbirini takip eden ikiden fazla kullanılan ağların ortak seçicilik
faktörü şu şekilde hesaplanır :
− 2∑ [(ai / bi )(mi + mi +1 ]
SF =
i=1,2,3,.....n-1
∑ (mi + mi +1 ) 2
[
]
[
]
mİ =Küçük gözlü ağın tam göz boyu (cm)
mi+1= Büyük gözlü ağın tam göz boyu (cm)
ƒ Eğer üç farklı aç gözü kullanılmış ise seçicilik faktörü aşağıdaki şekilde belirlenir:
[[(a1 / b1 )(m1 + m2 )] + [(a2 / b2 )(m2 + m3 )]]
SF =
(m1 + m2 ) 2 + (m2 + m3 ) 2
ƒ Ortak standart sapmaları şu şekilde hesaplanır:
[
{
]
[
SD = 1 /( n − 1) ∑ [− 2 a i ( m i +1 − m i ) ] / bi ( m i + m i +1 )
n= kullanılan ağ gözü açıklığı sayısı
2
]}
1/ 2
1/ 2
 1  − 2a1 (m2 − m1 ) − 2a2 (m3 − m2 )  
SD = 
+


2
b2 (m2 + m3 )  
 (3 − 1)  b1 2 (m1 + m2 )
olarak hesaplanır.
ƒ Ortak seçicilik faktörü yardımıyla herhangi bir (i) ağının optimum yakalama boyunun
hesaplanması:
Lmi= (SF) *mi
i = 1,2,3,.....n
Burada;
SF = Ortak seçicilik faktörü,
mi = i ağının tam göz açıklığı (cm),
Lmi= i tam göz açıklığındaki ağın optimum yakalama boyunu (cm) göstermektedir
3.2.5.7.2. Trol Ağı Seçiciliği
Balıkların ilk avlanma boyu (Lc), balıkçılık biyolojisi ve populasyon dinamiği
çalışmalarında yer alan temel parametrelerden birisidir. Bu parametrenin tahmini için seçicilik
denemelerinin yapılmasına ihtiyaç olduğu gibi sadece boy kompozisyonu verileri kullanılarak
da bu parametre tahmin edilmektedir. Troller için geçerli olan bu yöntemde, boy gruplarına
göre balık sayıları, doğal ölüm katsayısı (M), toplam anlık ölüm katsayısı (Z) ve von
Bertalanffy büyüme denklemi parametreleri L∞ ve K bilinmelidir. Ayrıca boy-frekans dağılım
tablosunda populasyona tam olarak katılmış en küçük balık boyu (L) saptanmalıdır. Bu boy
pratikte, en fazla balığın bulunduğu boy grubundan bir sonraki grubun alt sınır değeri olarak
kabul edilmektedir. İlk avlama boyunun (Lc) tahmininde, (L)’nün bulunduğu boy grubu ile en
küçük boy grubu arasındaki boy grupları kullanılmaktadır (Sparre ve Venema, 1992).
27
Sırasıyla şu hesaplamalar yapılır:
Boy grubunun alt ve üst sınırları; (L1, L2)
Her sınıf aralığı için ortalama boya denk düşen yaş; t(L)=to-(1/K)*ln(1-L/L∞) (X)
Birbirini izleyen boy grupları arasındaki büyüme süresi (∆t);
∆t (L1,L2)= t (L2)-t(L1) = (1/K)*ln((L∞-L1)/( L∞-L2))
ƒ Her boy grubundaki avlanan balık sayısı; C(L1,L2)
ƒ Av eğrisi regresyon analizi için bağımlı değişkenin hesaplanması; Y’=Ln (C/∆t)
ƒ Ağın gözlenen yakalanma oranı; S obs. = C/((∆t)*exp(a1-b1(Z)*t)
ƒ Seçicilik eğrisi için regresyon analizinin bağımlı değişkeni; Y= ln (1/S obs.-1)
ƒ Ağın tahmin edilen (teorik) yakalanma oranı; Sest.= 1/ (1+exp (a2-b2*t))
Buradaki değerler;
K = von Bertalanffy büyüme parametresi (Brody büyüme katsayısı)
L∞ = von Bertalanffy büyüme parametresi (asimptotik boy (cm))
to = von Bertalanffy büyüme parametresi (doğumdan önceki teorik yaş)
a1 ve b1= birinci regresyonda elde edilen parametreler (-b değeri total mortalite olarak
da alınabilir). Her boy grubundaki balık sayısının azalmaya başladığı değerden itibaren her
boya isabet eden yaş ile bu verilere karşılık gelen ve hesaplanan Y’= ln (C/ ∆t) değerlerinin
regresyonu sonucu elde edilen parametreler.
a2 ve b2= başlangıçtan itibaren her boy grubundaki balık sayısının maksimuma
ulaştığı değere kadar her boya isabet eden yaş ile ağın gözlenen yakalanma oranında elde
edilen seçicilik eğrisi için regresyon analizinin bağımlı değişkeni (Y=ln(1/S obs.-1)) arasında
yapılan regresyon sonucu elde edilen parametreler
ƒ
ƒ
ƒ
3.2.5.8. Önemli Demersal Balıkların Üretim Miktarının Tahmini
Çalışma sahasındaki liman, barınak ve çekek yerlerine ait bilgilerle avcılık özellikleri
ile ilgili (Ek-1, Ek-2, Ek-3) veriler toplanarak önemli demersal türlerin üretim miktarları
tahmin edilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada, balıkçı barınaklarındaki tekne sayıları, bu
teknelerin yaklaşık ne kadarının hedef türü avladıkları, hedef türü yılın hangi döneminde
yoğun olarak avladıkları, avlanma sezonunun tahmini uzunluğu, uzatma ağları kullanılmış ise
ağların denizde kalış süreleri, trollerin günlük trol çekim adeti ile bir çekimin süresi,
teknelerin boyları, motor güçleri, uzatma ağı kullanılmış ise bir parça ağın boyutları ile ağın
kaç parça olduğu gibi veriler ışığında üretim ve av gücüne ait tahminler yapılmaya
çalışılmıştır. Tahmini av miktarının hesaplanmasında uzatma (galsama) ağları için;
Bir barınakta yıllık tahmini av miktarı (kg) = barınakta hedef türü avlayan ortalama
tekne sayısı (N)*ortalama birim zamanda av miktarı (kg/gün)* ortalama av sezonu (gün).
Troller için;
Bir barınakta yıllık tahmini av miktarı (kg)=günlük av yapan ortalama tekne
sayısı(N)*günlük çekim sayısı*bir çekimdeki ortalama av (kg)*toplam av sezonu (gün)
Barınaklar için tahmin edilen av miktarları toplanarak il ve bölge için toplam av, av
aracına ve illere göre tahmin edilmiştir.
3.2.5.9. Geçmişe Dönük Ürün Analizleri (Boya Dayalı Cohort Analizi)
Cohort analizi ve benzer metodlar, araştırıcılara, birbirini izleyen zaman aralıklarında
yakalanan balık sayılarına bakarak stoklardaki değişimlerin ne olduğunu anlamaya imkan
verir. Bu yöntemle, boy frekanslarından veya boy sınıflarından yararlanarak avlanma dönemi
öncesinde denizde bulunan balık miktarları da tahmin edilebilir. Bu yöntem bir veya birkaç
yıla ait boy kompozisyonu verileri değerlendirilerek uygulanabilir. “Boy Verilerine Dayalı
Cohort Analizi” ismi, söz konusu analizde gerçek cohortlarla uğraşılmadığından bir ölçüde
28
yanılgıya yol açmaktadır. Gerçek cohort yerine, sabit parametre sisteminin kabulune dayalı
sahte cohort (pseudo-cohort) kullanılır. Böylece, bir yıl süresince avlanan bütün boy (veya
yaş) sınıflarının oluşturduğu görünümün, balığın tüm yaşamı süresince tek bir cohorta ait
görünümü yansıttığı varsayılır.
Bu yöntemin uygulanmasında kullanılan eşitlikler:
Cohort analiz tekniğinin en önemli özelliği, her bir işlem adımının mutlaka tam bir yıl
için uygulanmasına ihtiyaç göstermemesi veya bir işlem aşamasından diğerine sabit
kalmasıdır. Bu nedenle daha genel bir ifadeyle;
Nt = ( Nt+1e. M / 2 + Ct )
eşitliği,
Nt = ( Nt+1e.M∆ t / 2+ Ct ) M ∆ t / 2
şeklinde yazılabilir. Burada ∆t, boy aralığının başından sonuna kadar büyümesi için
gereken süredir. Bu durumda eşitlik, boy komposizyonu verilerine uygulanabilir ve boy sınıfı
başlangıç ve sonu arasındaki büyüme süresinin tahmini de mümkündür. Büyümenin genel
formülü olan von Bertalanffy denkleminden yola çıkılırsa;
Lt = L ∞ ( 1-e - k ( t - t0 ) )
Burada:
Lt = t yaşındaki boy
L∞= balığın sonsuza kadar yaşaması halinde ulaşabileceği en büyük boy
k = büyüme (Brody) katsayısı (balığın L ∞'a ulaşma hızını gösterir)
t0 = boyun sıfır olduğu anda x eksenini kestiği nokta.
Eşitlik yaşın bir fonksiyonu olarak boya göre yeniden düzenlenirse;
t = t0 - ( 1 / k ) Ln (1 - Lt / L ∞ ) (oransal yaş)
Bu eşitlik, her bir boy sınıfı aralığının alt limitinden (L1 cm), üst limiti (L2 cm) olan
boya ulaşıncaya kadar büyümesi için gereken süreyi belirlemek için kullanılır. Şayet L1 ve
L2' ye karşılık gelen boy t1 ve t2 ise;
t1 = t0 - ( 1 / k ) Ln (1 - L1 / L ∞ )
t2 = t0 - ( 1 / k ) Ln ( 1 - L2 / L ∞ )
L1 den L2' ye kadar büyümek için gereken süre;
∆t = t2 - t1 = ( 1 / k ) Ln ( L ∞ - L1 ) / ( L ∞ - L2 ))
şeklinde hesaplanabilir. Bu eşitlik t0’dan bağımsız olarak, k ve L∞’un bir fonksiyonudur. Bu
da belli bir boydan diğer bir boya kadar geçen zamanın, von Bertalanffy büyüme eğrisinin
orijininden bağımsız olduğunun bir göstergesidir. Bu yararlı bir özellik olup, belli bir boy
aralığında (L2 - L1), yaşlara göre herhangi bir zaman dilimi içindeki değişimin daha az
varyasyonla elde edilmesine imkan sağlar. L ∞ ve k bilindiği takdirde eşitlik kullanılarak, her
boy grubunda ∆t’yi hesaplamak mümkündür.
Başlangıç verileri olarak, L ∞ ve M/K ve en büyük boy grubu için F/Z değerine ihtiyaç
duyulur. En büyük boy grubu, belirli bir boydan daha büyük balıklarla ilgili olup, bu aralığın
başındaki balık sayısını hesaplamak için belirli bir F/Z değerini bilmek veya varsaymak
zorundayız (Jones, 1985). Bu çalışmada F/Z oranı son boy grubu için 0.5 olarak alınarak
hesaplamalar buna göre yapılmıştır.
Her boy grubu için oransal yaş ve bir boy grubundan diğer bir boy grubuna geçerken
geçen süre hesaplanır. Daha sonra şu işlemler yapılır:
ƒ Her boy grubu için doğal mortalite faktörü hesaplanır.
H(L1,L2) = exp ((M* ∆t) /2))= [ (L ∞ - L1) / (L ∞ - L2) ]M / 2 K
ƒ En son boy grubunun başlangıçtaki balık sayısı hesaplanır.
N(Ln)= (C(Ln , L∝)/(F/Z))
ƒ Son boy grubuna ulaşan balık sayısı bulunduktan itibaren birbirini izleyen daha genç
boy gruplarına ulaşan balık sayıları hesap edilir.
29
N(L1)= [N(L2)*H(L1,L2) + C(L1,L2)]*H(L1,L2)
ƒ Her boy grubu için işletim oranı hesaplanır.
F/Z = C(L1,L2)/[N(L1)-N(L2)]
ƒ Her boy grubu için balıkçılık mortalitesi hesaplanır.
F = M*(F/Z)/(1-F/Z)
ƒ Her boy grubu için total mortalite hesaplanır.
Z=M+F
ƒ Her boy grubunun ortalama ağırlığı boy-ağırlık ilişkisi eşitliğinde olduğu gibi
hesaplanır.
W (L1,L2)= a *[(L1+L2)/2]b
ƒ Her boy grubu için ortalama birey sayısı hesaplanır
N (L1,L2)* ∆t =[ N(L1)-N(L2) ]/Z
ƒ Her boy grubu için ortalama biyokütle ton olarak bulunur.
B *∆t = W- (L1,L2)*[ N(L1)-N(L2) ]/Z
ƒ Her boy grubu için ürün hesaplanır
Y(L1,L2)= W- (L1,L2)*C(L1,L2)
ƒ Bu hesaplamalardan sonra denizdeki toplam biyokütle ve elde edilen tüm ürün için
tüm boy grubları toplanır.
Burada;
H
M
F
Z
C
N
W
B
Y
a ve b
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
Doğal mortalite faktörü
Doğal mortalite
Balıkçılık mortalitesi
Total mortalite
Avlanan birey sayısı
Birey sayısı
Balık vücut ağırlığı (kg)
Biyokütle (ton)
Ürün (ton)
Boy –ağırlık ilişkisinden hesaplanan parametreler.
3.2.5.10. Gelecekteki Ürün Tahmini (Boya Dayalı Thompson ve Bell Yöntemi)
Çalışmada avcılığı en fazla yapılan demersal balıklar (mezgit ve barbunya) için ürün
analizleri yapılmıştır. Diğer türlerin avcılık miktarının azlığından kaynaklanan örnek
miktarının yetersizliği nedeniyle bu iki tür üzerinde iki değişik av aracına (trol ve uzatma
ağları) yönelik analizler yapılmıştır.
Thompson ve Bell yöntemi, 1934’te geliştirilmiş bir önceden tahmin yöntemidir. VPA
ve cohort analizleri sürdürülen avcılık ve her yaş ve boy grubunda etkili olan ölüm oranlarını
dikkate alarak denizde bulunması gereken balık miktarını tahmin etmekte kullanılırken, bu
yöntem, av çabasındaki değişikliklerin gelecekteki verim üzerinde meydana getireceği
değişiklikleri tahminde kullanılır. Bu nedenle, VPA ve cohort analizleri tarihsel veya geçmişi
hatırlatan modeller, Thompson ve Bell yöntemi ise önceden tahmin veya beklenti yöntemi
olarak bilinir.
Gelecekteki verim ve stok biyokütle düzeyleri VPA ve cohort modellerinde
kullanılanlara benzer matematiksel modellerin uygulanması ile tahmin edilebilir. Ayrıca,
geçmiş balıkçılık verilerinin analizine dayanan bilgiler, farklı av çabalarında geleceğe yönelik
tahminlerin yapılmasında da kullanılabilir. Diğer bir ifadeyle, önceden tahmin yöntemleri, av
filosundaki artış veya azalma, en küçük ağ gözlerindeki değişme, avın yasakladığı yer ve
mevsimler gibi balıkçılıkta gelişme ve yönetim önlemleri ile ilgili kararların alınmasında
30
doğrudan etkili olurlar. Bu nedenle bu yöntemler, balık stok tahmini ile balıkçılık
kaynaklarının yönetimi arasında doğrudan ilişkilidir.
Bu model, 1930’lu yıllarda Thomson ve Bell tarafından geliştirilmesine rağmen çok
fazla miktarda matematiksel denklemlerin çözümünü gerektirdiği için bilgisayar
teknolojisinin gelişmesine kadar yaygın bir kullanım alanı bulamamıştır (Sparre ve Venema,
1992).
Bu yöntemin son amacı da balıkçılık kaynaklarının yöntemi ile ilgili sorumlulara,
balıkçılığın stoklar üzerindeki biyolojik ve ekonomik etkileri hakkında bilgi sağlamaktır. Bu
sonuçlara göre daha sonra, işletilen kaynaklarda maksimum verime ulaşılan bölgelerde,
stokların geleceği tehlikeye düşürülmeden alınması gereken tedbirlerin neler olacağı hakkında
bilgiler sağlar. Bu modelin önemli bir yönü de avın maddi değerini birlikte ele almasıdır. Bu
nedenle model, biyo-ekonomik modeller de denilen ve yönetim kararları için çok yararlı
beklentilerin hazırlığında temel teşkil etmektedir.
Yöneticiler, aşırı avcılığın hüküm sürdüğü bölge ve av baskısının çok yüksek olduğu
yerlerde mutlaka, avcılığı düzenleyen önlemler almalıdırlar. Gelecekteki verimin kesin olarak
tahmini genellikle imkansızdır. Bunun nedeni stokların nadiren kararlı bir durumda olmasıdır.
Modellerdeki varsayımların aksine, işletilen bir stokta çevre şartları ve balıkçılık şiddetindeki
değişmeler, stokların kararlı yapısını bozan, kontrol edilemeyen faktörlerdir. Özellikle hamsi
gibi küçük pelajik türler, genellikle upwelling sahalarında, büyük ölçüde çevre faktörlerinin
etkisi altındadır. Bu etkilerin kontrol edilememesi nedeniyle, gelecekle ilgili tahminler
genellikle büyük hata paylarına sahip olacaktır. Buna rağmen, balık ve karides türleri gibi
bazı pelajik ve demersal balıkçılığın çoğunda, bu yöntemlerin son derece yararlı olduğu
kanıtlanmıştır.
Boya dayalı Thompson ve Bell yönteminin giriş verileri, boya dayalı cohort analizi
verilerine dayanır. Giriş verileri boya dayalı cohort analizinde olduğu gibi her boy grubu için
balıkçılık mortaliteleri, doğal mortalite faktörü, boy-ağırlık ilişkisi parametreleri, ilave girdiler
ise her boy grubuna göre fiyat ile F-dizileridir (Sparre ve Venema, 1992).
Girdi olarak kullanılan total av miktarı, saha çalışmalarındaki istatistiki çalışmalarla
tahmin edilmiştir. Bulunan total av değeri örnek miktarına bölünerek yükseltgenme faktörü
bulunmuş ve bu faktör örneğe ait her boy grubundaki değerle çarpılarak populasyonun genel
yapısı ile her boy grubunda değerlendirmeler yapılmıştır.
Modelin çıktıları, referans F serileri ile, her boy grubu için boy grubunun alt
sınırındaki balık sayısı, N(Li), sayıca av miktarı, ağırlık olarak ürün, birim zamandaki
biyokütle, avın ekonomik değeri hesaplanır. Daha sonra her boy grubu için bulunan bu
değerler toplanarak sayısal olarak toplam av miktarı, toplam ekonomik ürün, total biyokütle
miktarları elde edilir. Yeni F değerleri, referans F serilerinin tamamının genellikle X denilen
belirli bir faktörle çarpımıyla elde edilebilir. Hesaplamalarda F-faktörü değeri arttırılıp
azaltılarak, sürdürülebilir maksimum ürün (MSY) ile sürdürülebilir maksimum ekonomik
değer (MSE) değerine karşılık gelen F-faktörü bulunur. Kilogram fiyatı bir boy grubundan
diğerine değiştiğinden MSY’yi veren F faktörü genellikle MSE’yi veren F faktöründen
farklılık gösterir. Sonuç olarak veriler özet olarak grafikle gösterilir. Mevcut balıkçılık ile
gelecekteki balıkçılığın ne olması gerektiği konusunda yorumlar yapılır.
F faktörlerin kullanımına kadar her boy grubu için ekonomik değerin dışındaki
hesaplamalar Jones’un boya dayalı cohort analizinde kullanılan eşitliklerden elde edilir. Bu
amaçla, kullanılan eşitlikler ve değerler yukarda boya dayalı cohort analizinde
kullanılanlardır. Aşağıdaki eşitlikler kullanılır (Sparre ve Venema, 1992):
31
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
Boy aralığı,
i = (L i, L i + 1),
Total mortalite,
Z i = M + X * F i,
Üst boy grubuna ulaşan balık sayısı,
N(Li , L i + 1) = N (L i) * [(1 / H i - X * F i / Z i ) / ( H i - X * F i / Z i)]
Doğal mortalite faktörü,
H i = [(L∞ - L i )/ (L∞ - L i + 1)] M / 2K
Avlanan balık sayısı,
C i = [N(L i) - N (L i +1)] * X * F i / Z i
Her boy grubunun ortalama ağırlığı
W i = a * [( L i + L i + 1) / 2]b
Her boy grubunun ürün miktarı
Y i = C i * W i
Her boy grubundaki ürünün ekonomik değeri
V i = Y i * V i
Birim zamanda hayatta kalanların miktarı ?
N i * ∆t i = [N(L i) - N(L i + 1)] / Z i
Birim zamandaki biyokütle,
B * ∆t i =N i * ∆t i * W i
Burada;
İ= Li, Li+1
X
Zi
Fi
Ci
Yi
Vi
Ni *∆t i
B
Wi
Y
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
Boy aralığı (cm)
Faktör (Referans F-serileri için kullanılan değer)
Total mortalite (balıkçılık mortalitesinin faktör ile çarpımından hesaplanan)
Balıkçılık mortalitesi
Avlanan birey sayısı
Her boy grubunun ürün miktarı (ton)
Her boy grubundaki ürünün ekonomik değeri (TL)
Birim zamanda hayatta kalan birey sayısı
Birim zamanda biyokütle
Her boy grubunun ortalama ağırlığı (kg)
Ürün (ton)
4. SONUÇLAR
4.1. Doğu Karadeniz’deki Balıkçılık Filosunun Durumu
2000 yılında Doğu Karadeniz’de gırgır sayısı 121, trol sayısı 79, trol-gırgır olarak
çift amaçlı kullanılan tekne sayısı 187, yedek (taşıyıcı) tekne sayısı 38 adet olarak
belirlenirken, yoğun olarak uzatma ağı avcılığı yapan tekne sayısı 3601 adet olarak tespit
edilmiştir. Sayısal olarak en fazla balıkçı teknesi 1204 adetle Trabzon ilinde bulunurken,
154 adetle Artvin en az tekne bulunan ildir (Tablo 7 ).
Tekneler, boylarına ve motor güçlerine göre incelendiğinde; gırgır teknelerinin
boylarının 8.05 m’den 62 m’ye kadar değiştiği (ortalama 21 m), motor güçlerinin ise 9 HP
ile 2270 HP arasında (ortalama 450 HP) olduğu görülmektedir. Trollerde tekne boyu 8.522.7 m arasında (ortalama 16.59m) değişirken, motor güçleri 24-886 HP arasında
(ortalama 213 HP) bulunmaktadır. Trol-gırgır olarak çift amaçlı kullanılan teknelerin
ortalama boyu 20.68 m, ortalama motor gücü 363.0 HP’dır. Bu teknelerin boyları 8.5-42.3
metre, motor güçleri 25.7-2099 HP arasında değişmektedir. Taşıyıcı yada yedek teknelerin
ortalama boyu 17.76 m, ortalama motor güçleri 275.1 HP’dır. Taşıyıcı teknelerin boyları
6.4 m’den 27.8 m’ye kadar değişmektedir. Küçük tekne olarak tabir edilen, genel olarak
uzatma ağları kullanan balıkçı tekneleri sayısal olarak en kalabalık grubu oluşturmaktadır.
Bu tekneler 2.6-13.0 m arasında değişen boylara sahip tir. Ortalama tekne boyu 6.33 m,
ortalama motor güçleri 19.93 HP’dır (Tablo 8).
Tablo 7. Doğu Karadeniz Bölgesindeki av teknelerinin illere göre dağılımı
İller
Sinop
Samsun
Ordu
Giresun
Trabzon
Rize
Artvin
Toplam
Gırgır
4
2
33
18
42
22
121
Trol
7
53
14
5
79
Trol-Gırgır
45
65
11
11
55
187
Yedek
4
1
13
1
12
7
38
Küçük Tekne
436
474
373
624
1090
450
154
3601
Toplam
496
595
444
654
1204
479
154
4026
Tablo 8. Doğu Karadeniz’deki teknelerin boy ve motor gücüne göre dağılımı
Tekne
boyu
0-4.9
5.0-9.9
10.0-14.9
15.0-19.9
20.0-24.9
25.0-29.9
30.0-34.9
35.0-39.9
40.0-44.9
45.0-49.9
60.0-64.9
Toplam
Min
Ort. ±S.E
Mak.
Gırgır
Boy
M.G
N
N
(m)
(HP)
15
8.7
45.4
6
25 12.4 108.9 24
19 17.4 220.3 33
28 22.4 444.4 15
17 26.9 584.3 1
8 32.5 995.1
6 37.1 1595.6
1 42.0 1730.7
1 46.5 1294.0
1 62.0 1984.5
121
79
8.05
9.0
20.6 433.9
0.85 41.47
62.0 2270.0
Trol
Boy
(m)
9.1
12.9
17.7
22.2
27.7
M.G
(HP)
51.7
146.2
233.7
316.9
540.0
8.5
16.6
0.48
27.7
24.0
213.0
15.21
886.0
N
3
30
49
60
38
1
2
4
Av Aracı
Trol-Gırgır
Taşıyıcı (yedek)
Küçük Tekne
Boy
M.G
Boy M.G
Boy
M.G
N
N
(m)
(HP)
(m) (HP)
(m)
(HP)
504
4.44
8.09
8.7
37.6
3
7.5
15.7 2995
6.5
19.2
12.5 128.9 4 12.6 106.0 102
10.8
98.1
17.4 229.4 22 18.2 265.7
22.6 395.5 8 21.6 437.7
26.2 521.9 1 27.8 638.0
32.4 940.0
37.8 1292.5
40.6 1413.1
187
38
8.52
20.7
0.44
42.3
25.7
363.0
21.04
2099.3
3601
6.4
17.8
0.70
27.8
9.0
275.1
26.91
804.0
2.6
6.3
0.02
13.0
2.7
19.93
0.42
182.0
34
4.2. Türlerin Avlanma Sezonu
Yapılan çalışmada, demersal balıklarla bazı pelajik balıkların yıl içersinde yoğun
olarak avlandıkları dönemler tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışma, demersal balık
avcılığına dönük olarak yapılsa da diğer türlerin avcılığı demersal stokları etkilemektedir.
Örneğin hamsi avcılığının Samsun Körfezi’nde yoğun olduğu zaman balıkçılar çift tekne
ile orta su trolü çekerek avcılığı hamsiye yöneltmektedir. Eylül-ekim aylarında palamut
avcılığının yoğunlaşması küçük teknelerin bir çoğunun demersal balıkları bırakarak bu
balığa yönelmelerine sebep olmaktadır. Trol av sezonunun başlamasıyla tekneler, eylülekim ayında yoğun şekilde demersal balıkları avlamaktadır. Bu dönemde, özellikle kalkan
ve pisi gibi yassı balıkların stoklarının azalması dolayısıyla genellikle mezgit, daha sonra
barbunya ve kaya balıkları avlanılmaktadır. Küçük teknelerin en yoğun avladıkları
demersal tür mezgittir. Mezgit, yılın büyük kısmında avlanılmaktadır. Ancak yazın avcılık
minimum düzeye inmektedir. Barbunya balığının üreme dönemi öncesinde sığ sulara
inmesiyle bu türün avcılığı başlamaktadır. Mayıs ayı küçük teknelerin en yoğun barbunya
avladıkları dönemdir. Nisan ve haziran ayları ile sonbahar döneminde barbunya balığı
kısmen küçük teknelerce avlanılmaktadır. Özellikle son yıllarda Doğu Karadeniz’de
avcılığı artan Pasifik kefalı; haziran-temmuz aylarında önemli oranda küçük tekneler
tarafından avlanılmaktadır. Samsun ve Sinop illerinde lüfer avcılığı sonbahar döneminde
yapılmaktadır. Zargana, kış döneminde küçük teknelerce önemli miktarda avlanılmaktadır.
İzmarit, troller ile av dönemi boyunca, küçük tekneler ile ilkbahar döneminde
avlanılmaktadır (Tablo 9).
Tablo 9. Doğu Karadeniz Bölgesinde önemli pelajik ve demersal balık türlerinin aylara
göre avlanma bolluğu
Balık türü
Aylar
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Mezgit
Barbunya
Kalkan
Pisi
İzmarit
Lüfer
Kaya b.
Hamsi
İstavrit
Palamut
Kefal
P. kefali
Mersin
Zargana
Yok
çok az
az
vasat
yoğun
çok yoğun
4.3. Boy Dağılımı
Yapılan çalışmada, öncelikli olarak çok sayıda balığın total boy grubuna göre
ölçümleri yapılmaya çalışılmıştır. Ağırlıklı olarak mezgit ve barbunya balığında çalışmalar
yoğunlaşmıştır.
35
Kalkan balığıyla ilgili örnekleme bu balığın çok pahalı olması nedeniyle genellikle
boy ölçümü ile ihtiva edilmiştir. Boy ölçümü çalışmalarında öncelikle boy-frekans
çeteleleri oluşturulmuş, daha sonra çalışılan örneklerden her boy grubunu temsil edecek alt
örnek alınarak biyometrik ölçümleri yapılmıştır. Boy dağılımı yapılan bireyler av aracına
göre farklılıklar göstermektedir. Tablo 10, Şekil 5 ve 6 incelendiğinde galsama ağları ile
avlananlar, trol ve voli ağlarıyla avlananlara göre daha büyüktür.
Tablo 10. İncelenen türlerin av araçlarına göre boy dağılımı (G: galsama, T: trol, V: voli)
Mezgit
Boy(cm)
G
T
V
6.5-7.0
Boy(cm)
Barbunya
G
T
İzmarit
Boy(cm)
G
V
Kalkan
Boy(cm)
G
T
T
2
4.5-5.0
11
7.0-7.5
3
20-21
1
6
10
8
22
18
12
19
25
18
5.0-5.5
5.5-6.0
6.0-6.5
6.5-7.0
7.0-7.5
7.5-8.0
8.0-8.5
8.5-9.0
9.0-9.5
4
10
24
73
114
36
114
134
101
59
78
111
134
190
7.5-8.0
8.0-8.5
8.5-9.0
9.0-9.5
9.5-10.0
10.0-10.5
10.5-11.0
11.0-11.5
11.5-12.0
6
4
6
8
6
8
20
27
41
21-22
22-23
23-24
24-25
25-26
26-27
27-28
28-29
29-30
0
0
4
9
3
8
10
9
4
10
7.0-7.5
7.5-8.0
8.0-8.5
8.5-9.0
9.0-9.5
9.5-10.0
10.0-10.5
10.5-11.0
11.0-11.5
1
1
1
10
9
12
3
5
17
28
70
104
154
230
249
11.5-12.0
33
230
17
9.5-10.0
1
198
198
12.0-12.5
40
30-31
12.0-12.5
43
237
16
10.0-10.5
2
271
194
12.5-13.0
41
31-32
3
12.5-13.0
53
299
28
10.5-11.0
4
317
207
13.0-13.5
56
32-33
3
9
13.0-13.5
95
338
10
11.0-11.5
8
371
204
13.5-14.0
58
33-34
2
14
13.5-14.0
147
316
16
11.5-12.0
30
360
135
14.0-14.5
6
42
34-35
4
4
14.0-14.5
279
311
13
12.0-12.5
55
332
115
14.5-15.0
26
38
35-36
5
7
14.5-15.0
419
293
21
12.5-13.0
68
280
72
15.0-15.5
27
28
36-37
4
9
15.0-15.5
612
226
33
13.0-13.5
99
225
59
15.5-16.0
15
26
37-38
3
7
15.5-16.0
898
179
35
13.5-14.0
132
172
56
16.0-16.5
14
25
38-39
2
11
16.0-16.5
1153
154
22
14.0-14.5
227
136
46
16.5-17.0
8
23
39-40
4
5
16.5-17.0
1184
150
25
14.5-15.0
213
85
25
17.0-17.5
9
27
40-41
4
6
17.0-17.5
1293
100
7
15.0-15.5
221
47
21
17.5-18.0
5
23
41-42
4
6
17.5-18.0
1003
89
7
15.5-16.0
138
41
17
18.0-18.5
26
13
42-43
8
7
18.0-18.5
905
47
2
16.0-16.5
86
16
23
18.5-19.0
30
2
43-44
6
5
18.5-19.0
748
49
3
16.5-17.0
48
7
1
19.0-19.5
29
5
44-45
1
5
19.0-19.5
593
34
2
17.0-17.5
31
4
7
19.5-20.0
38
1
45-46
2
2
19.5-20.0
429
23
17.5-18.0
17
2
3
20.0-20.5
38
46-47
6
1
20.0-20.5
305
19
18.0-18.5
4
4
3
20.5-21.0
11
47-48
4
1
20.5-21.0
218
16
18.5-19.0
4
2
21.0-21.5
10
48-49
0
4
21.0-21.5
174
5
19.0-19.5
0
3
21.5-22.0
2
49-50
1
1
21.5-22.0
93
1
19.5-20.0
0
1
22.0-22.5
1
50-51
2
22.0-22.5
65
20.0-20.5
3
22.5-23.0
2
51-52
1
4
1
22.5-23.0
34
52-43
1
1
23.0-23.5
25
53-54
3
2
23.5-24.0
22
54-55
1
24.0-24.5
14
55-56
1
1
24.5-25.0
3
56-57
1
1
25.0-25.5
25.5-26.0
6
8
58-59
1
61-62
1
26.0-26.5
2
65-66
1
27.5-28.0
2
71-72
1
28.0-28.5
1
4
1
TOPLAM 10893 3977 397
1391
3099
2354
301
577
80
11
183
36
1400
n= 10893
1000
800
600
400
Frekans (n)
Frekans (n)
250
mez git (gals ama)
1200
200
0
barbuny a (gals ama)
200
n= 1391
150
100
50
0
6,5
9,5 12,5 15,5 18,5 21,5 24,5 27,5
4
7
10
Total boy (c m)
400
mez git (trol)
n= 3977
300
200
100
19
22
25
barbuny a (trol)
n= 3099
300
200
100
0
0
6,5
4
9,5 12,5 15,5 18,5 21,5 24,5 27,5
7
10
40
20
10
Frekans (n)
n= 397
16
250
mez git (v oli)
30
13
19
22
25
Total boy (c m)
Total boy (c m)
Frekans (n)
16
Total boy (c m)
Frekans (n)
Frekans (n)
400
13
barbuny a (v oli)
200
n= 2354
150
100
50
0
0
6,5
9,5
12,5 15,5 18,5 21,5 24,5 27,5
Total boy (c m)
4
7
10
13
16
19
22
25
Total boy (c m)
Şekil 5. Mezgit ve barbunya balıklarının avlanma şekline göre boy-frekans değerleri
Farklı avlanma yöntemleri ile avlanmış mezgit ve barbunya balıklarının boyfrekans grafikleri incelendiğinde; uzatma ağları ile avlanan mezgit ve barbunya
örneklerinin, trol ve voli ağlarıyla avlananlara göre daha büyük bireylerden oluştuğu
görülmektedir (Şekil 5).
İzmarit
(galsama)
n= 301
Frekans (n)
40
30
20
10
Frekans (n)
37
0
7
10
13
16
19
22
70
60
50
40
30
20
10
0
İzmarit (trol)
n= 577
7
25
10
19
15
Frekans (n)
Kalkan (galsama)
n= 80
20
22
25
Kalkan (trol)
n= 183
60
25
Frekans (n)
16
Total boy (cm)
Total boy (cm)
10
5
50
40
30
20
10
0
0
10
10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70
20
Kaya balığı (galsama)
n= 77
20
30
40
50
60
70
Total boy (cm)
Total boy (cm)
Kaya balığı (trol)
n= 196
40
15
Frekans (n)
Frekans (n)
13
10
5
0
30
20
10
0
7
10
13
16
19
Total boy (cm)
22
25
7
10
13
16
19
22
25
Total boy (cm)
Şekil 6. Kalkan, izmarit ve kaya balıklarının avlanma şekline göre boy-frekans değerleri
4.4. Eşey Dağılımı
Değişik av aracı ile avlanan mezgit, barbunya, kalkan, pisi ve izmarit balıklarının
eşey gruplarına göre ortalama, minimum ve maksimum total boy ve vücut ağırlığı değerleri
Tablo 11’de verilmiştir. uzatma (galsama) ile avlanan türlerin trolle avlananlara göre total
boy değerleri daha yüksektir. Uzatma ağlarıyla avlanan mezgitlerin ortalama boyları
17.4 cm iken, trolle avlanan mezgitlerde ortalama total boy 14.4 cm’ye düşmektedir.
Benzer durum diğer türler içinde geçerlidir (Tablo 11).
Tablo 11. Biyometrik ölçümleri yapılan türlerin av aracına göre minimum, ortalama, maksimum boy ve ağırlık değerleri (SE: standart hata)
Tür
Av türü
n
Mezgit
Galsama
Trol
Barbunya
Voli
Genel
Galsama
Trol
Erkek
Ort. Boy ± SE
(min-mak)
1365 16.7±0.06(10.0-25.6)
185
13.9±0.15(9.9-20.5)
34 16.5±0.26(14.3-19.1)
1584 16.3±0.06(9.9-25.6)
367 13.6±0.06(9.9-17.9)
n
33.9±0.39(6.3-116.9)
2107
21.1±0.73(6.4-58.2)
311
33.6±1.54(21.9-53.7)
32.4±0.37(6.3-116.9)
25.3±0.41(8.5-69.9)
Dişi
Ort. Boy ± SE
(min-mak)
18.0±0.06(8.9-28.2)
Ort. Ağ ± SE
(min-mak)
n
46.6±0.50(4.5-164.1) 3624
Genel (E+D+J)
Ort. Boy ± SE
Ort. Ağ ± SE
(min-mak)
(min-mak)
17.4±0.04(8.9-28.2)
41.4±0.35(4.5-164.1)
16.0±0.17(9.5-25.4) 35.1±1.08(5.8-102.3) 680 14.4±0.12(7.5-25.4)
13 16.1±0.32(14.2-17.4) 31.0±1.64(19.4-43.0)
47 16.4±0.21(14.2-19.1)
2431 17.8±0.06(8.9-28.2) 45.0±0.46(4.5-164.1) 4351 17.0±0.05(7.5-28.2)
840 15.0±0.05(10.7-20.4) 34.9±0.35(9.5-96.5) 1283 14.5±0.04(8.0-20.4)
26.2±0.66(3.1-102.3)
32.9±1.20(19.4-53.7)
38.1±0.32(3.1-164.1)
31.5±0.30(5.4-96.5)
Pisi
Trol
İzmarit
Galsama
Trol
64 19.3±0.18(16.5-22.5)
179 15.5±0.20(7.1-19.5)
427 13.2±0.10(8.3-19.3) 25.7±0.63(5.4-66.1)
879 12.6±0.07(7.5-19.5)
20.4±0.57(4.0-77.9)
22.2±0.41(4.0-77.9)
93 12.1±0.22(8.3-18.0) 21.3±1.33(5.1-70.3)
175 11.7±0.15(7.8-18.0)
16.3±0.86(6.5-43.3)
18.8±0.84(4.2-70.3)
22.4±0.34(4.0-77.9) 1360 14.2±0.05(8.3-20.4) 31.1±0.34(5.1-96.5) 2337 13.5±0.04(7.5-20.4)
27.1±0.26(4.0-96.5)
1535.3±272.9
43.7±3.09
1982.3±397.9
42.8±0.89
1616.3±121.6
13
80
(584.2-5400.0)
(32.0-65.4)
(546.0-4550.0)
(31.5-71.1)
(546.0-6460.0)
938.9±136.6
37.0±1.69
1056.5±154.4
35.2±0.56
858.6±46.58
29
183
(125.0-3560.0)
(24.1-53.5)
(217.0-3794.6)
(20.0-56.5)
(125.0-3794.6)
1184.4±142.7
39.0±1.56
1343.0±173.4
37.6±0.52
1089.1±53.6
42
263
(125.0-5400.0)
(24.1-65.4)
(217.0-4550.0)
(20.0-71.1)
(125.0-6460.0)
61.8±1.81
23.0±0.30
149.9±6.29
20.6±0.19
109.7±3.55
76
338
(29.9-112.8)
(17.0-29.5)
(47.7-310.0)
(14.4-32.5)
(29.9-378.9)
48 15.2±0.11(13.6-16.5) 36.9±0.94(26.2-53.3) 163 17.1±0.18(13.5-22.5) 60.7±2.05(24.7-144.0)
83.0±2.57(47.2-144.0)
272 12.7±0.11(7.1-18.0) 21.5±0.59(3.3-60.2)
452 13.8±0.12(7.1-19.5)
40.4±1.22(3.4-76.6)
29.0±0.74(3.3-76.6)
Genel
243
51.6±1.65(3.4-144.0)
Voli
Genel
Kalkan
Galsama
Trol
Genel
300
80
747
Ort. Ağ ± SE
(min-mak)
12.4±0.10(7.5-18.7)
11.5±0.19(8.8-16.3)
12.9±0.06(7.5-18.7)
21 40.6±1.96(31.5-61.0)
30 35.7±1.70 (20.0-55.0)
51 37.7±1.32 (20.0-61.0)
83 18.2±0.17 (15.2-22.5)
16.5±0.19(7.1-22.5)
320
13.1±0.11(7.1-18.0)
23.1±0.59(3.3-60.2)
615
14.7±0.12(7.1-22.5)
36.7±0.94(3.3-144.0)
Çalışmada, yaş okuması yapılan demersal türlerin yaşlara göre eşey dağılımları Tablo 12’de verilmiştir. Yapılan χ2 testi sonucunda
mezgit, barbunya, pisi ve izmaritte yaşlara göre cinsiyet oranı 1:1’den farklı çıkarken (P<0.05), kalkanda bu oran önemsiz çıkmıştır.
Biyometrik ölçümleri yapılan türlerin av araçlarına göre cinsiyet dağılımı Tablo 13’de verilmiştir. Mezgit, barbunya ve izmaritte genel olarak
dişi-erkek oranı dişilerin lehine olurken, kalkan ve piside bu oranın 1:1’e yakın olduğu gözlenmektedir.
39
Tablo 12. İncelenen balıkların yaş-frekans değerleri
Yaş
E
0+
1
2
3
4
5
6
7
8
Top
138
707
416
259
73
8
1
1
1603
Mezgit
D
G
29
180 342
754 1506
903 1332
468 737
122 200
29
38
5
6
1
2461 4191
Türlere göre yaş okumaları yapılan birey sayıları (n)
Barbunya
Kalkan
Pisi
E
D
G
E
D
G
E
D
G
7
8
15
150 204 355 2
0
3
55
1
127
357 744 1101 14
16
89
25
57
139
199 374 573 13
10
67
3
12
46
26
25
51
8
8
46
0
6
20
4
5
9
5
4
18
6
4
0
4
5
3
9
2
2
2
1
3
747 1360 2108 51
42
238 83
76
338
İzmarit
D
G
5
9
15
22
84
106
24
170 206
79
49
148
52
4
67
18
24
13
15
7
7
5
5
225 316 593
E
Yapılan χ2 testi sonucunda mezgit, barbunya, pisi ve izmaritte yaşlara göre cinsiyet
oranı 1:1 den farklı çıkarken (P<0.05), kalkanda önemsiz çıkmıştır.
Tablo 13. İncelenen türlerin avlanma yöntemlerine göre eşey dağılımları
Türler
Av türü
Erkek
n
Mezgit
Barbunya
Kalkan
Pisi
İzmarit
Galsama
Trol
Voli
Genel
Galsama
Trol
Voli
Genel
Galsama
Trol
Genel
Trol
Genel
Galsama
Trol
Genel
Dişi
%
1365
185
34
1584
367
300
80
747
21
30
51
83
83
64
179
243
n
39.31
37.30
72.34
39.45
30.41
41.27
46.24
35.45
61.76
50.85
54.84
52.2
52.20
57.14
39.69
43.16
%
2107
311
13
2431
840
427
93
1360
13
29
42
76
76
48
272
320
60.69
62.70
27.66
60.55
69.59
58.73
53.76
64.55
38.24
49.15
45.16
47.80
47.80
42.86
60.31
56.84
4.5. Büyümenin İncelenmesi
4.5.1. Boy-Ağırlık İlişkisi
İncelenen demersal türlerin boy-ağırlık ilişkisi ve bu ilişkinin denklemleri
Şekil 7’de verilmiştir. Genelde b regresyon katsayısı 3’ün üzerinde çıkmıştır.
40
Şekil 7. İncelenen demarsal türlerin boy-ağırlık ilişkisi, incelenen birey sayısı ve
determinasyon katsayısı
4.5.2. Yaş-Boy ve Yaş-Ağırlık İlişkisi
2000 yılında Doğu Karadeniz’de demersal balıklara ilişkin elde edilen yaş-boy ve
yaş-ağırlık ilişkisine ait von Bertalanffy büyüme parametreleri Tablo 14 ve 15 ile Şekil
8’de verilmiştir. Hesaplanan asimptotik boy (L∞) mezgit için 39.51 cm, barbunya için
24.22 cm, kalkan için 95.90 cm, pisi için 52.46 cm ve izmarit için 24.78 cm bulunmuştur.
Büyüme parametreleri hesaplanırken, 0+ yaş grubu ile son yaş grupları bazı türlerde örnek
azlığından dolayı değerlendirmeye alınmamıştır.
41
Tablo 14. İncelenen demersal balıkların yaş-boy ilişkisi
Yaş
0+
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Mezgit
Barbunya
Kalkan
Pisi
İzmarit
Gözlenen Beklenen Gözlenen Beklenen Gözlenen Beklenen Gözlenen Beklenen Gözlenen Beklenen
*9,4
8.87
*8.54
7.54
14.91
13.33
*7.9
7.64
12,17
15,21
17,96
20,06
22,05
12.20
15.16
17.81
20.17
22.27
10.80
13.64
15.49
16.95
18.66
24,00
25,8
*25,6
24.14
25.81
27.30
28.62
29.81
*18.33
L∝
39.51
K
0.115
tO
-2.21
471.5
W∝
*hesaplamalarda kullanılmadı
10.80
13.43
15.55
17.24
18.61
22.3
29.3
36.4
42.3
49.2
23.27
30.77
37.50
43.53
48.94
17.4
20.8
24.5
27.3
29.9
19.71
52.2
53.79
20.59
54.1
58.14
21.30
60.5
62.04
21.87
*71.1
65.53
22.33
68.67
von Bertalanffy büyüme parametreleri
24.22
0.218
-1.71
149.4
95.90
0.104
-1.55
17694.0
17.37
21.00
24.25
27.16
29.77
11.0
13.6
16.0
17.7
18.9
10.99
13.68
15.84
17.59
18.99
32.11
34.22
36.10
37.79
39.30
20.1
21.0
*22.2
20.12
21.03
21.76
22.35
22.82
52.46
0.109
-2.69
2139.8
24.78
0.217
-1.70
171.7
Tablo 15. İncelenen demersal balıkların yaş-ağırlık ilişkisi
Mezgit
Yaş
0+
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Barbunya
Kalkan
Pisi
İzmarit
Gözlenen Beklenen Gözlenen Beklenen Gözlenen Beklenen Gözlenen Beklenen Gözlenen
5.87
12.88
25.52
43.17
59.77
78.44
107.26
126.2
*116.9
4.76
12.69
24.79
40.65
59.58
80.81
103.60
127.25
151.20
174.95
198.14
5.83
12.98
26.27
38.14
51.64
69.80
65.84
4.18
12.60
24.55
38.40
52.77
66.65
79.45
90.87
100.82
109.33
116.52
181.13
432.62
883.90
1303.76
2068.51
2810.44
3335.3
4503.3
6460.0
43.3
177.9
432.9
813.4
1311.1
1909.4
2588.5
3327.5
4106.7
4908.4
5717.0
57.29
106.27
180.36
243.44
312.85
23.25
55.72
104.13
167.44
243.54
329.80
423.50
522.03
623.08
724.63
825.02
4.60
12.95
24.79
42.32
57.14
71.81
91.24
105.9
130.2
Beklenen
3.98
12.70
25.61
41.00
57.27
73.23
88.11
101.51
113.26
123.37
131.95
42
Mez git
B arbunya
2
4
6
8
10
12
T otal boy (cm )
)
w t=149.4 (1-e -0.218( t+1.71)) 3.06
25
125
20
100
15
75
10
50
5
25
0
0
0
14
2
4
6
8
10
12
K alkan
L t=52.46(1-e
20000
17500
15000
12500
10000
7500
5000
2500
0
80
60
40
20
0
2
4
6
8
10
12
To tal b oy (cm )
To tal b oy (cm )
)
w t=17694 (1-e -0.104( t+1.55)) 3.16
0
P isi
-0.104(t+1.55)
vücut ağ . (g)
L t=95.9 (1-e
1500
1000
500
0
175
150
125
100
75
50
25
0
20
15
10
5
0
2
4
6
8
10
12
vücut ağ . (g)
To tal b oy (cm )
)
-0.217(t+1.70)
w t=171.7(1-e -0.217( t+1.70)) 3.20
0
2
4
6
8
Yaş (yıl)
İz marit
L t=24.78(1-e
2500
2000
0
14
)
-0.109(t+2.69)
w t=2139.8(1-e -0.109( t+2.69)) 3.30
55
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Yaş (yıl)
25
14
Yaş (yıl)
Yaş (yıl)
100
150
14
Yaş (yıl)
Şekil 8. İncelenen türlerde yaş-boy ve yaş-ağırlık ilişkisi
10
12
14
vücut ağ . (g)
0
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
-0.218(t+1.71)
vü cu t ağ . (g )
L t=24.22 (1-e
w t=471.5 (1-e -0.115( t+2.21)) 3.08
40
35
30
25
20
15
10
5
0
vü cut ağ . (g)
To tal boy (cm )
L t=39.51 (1-e -0.115(t+2.21))
43
4.6. Kondüsyon Faktörü
Çalışmalar mevsimsel olarak yapıldığı için kondüsyon faktörü mevsimlere göre
hesaplanmıştır. Çalışma alanı dörde bölünerek mezgit ve barbunya balığının kondüsyonu
hesaplanmıştır. Diğer türler için örnekleme yetersizliğinden dolayı hesaplamalar
yapılamamıştır.
Mezgit balıklarında, trol sahalarındaki bireylerin kondüsyon faktörü, trolün yasak
olduğu 1. ve 2. bölgeye göre daha yüksektir. Benzer sonuç barbunya için de söylenebilir.
Buradan, avcılığın daha yoğun olduğu bölgelerde stokun azalmasına paralel olarak ortamın
beslenme açısından bireyler için daha uygun şartlarda olduğu söylenebilir.
Hem mezgit hem de barbunyanın mevsimsel olarak kondüsyon faktörü
incelendiğinde her iki türün de sonbahar döneminde kondüsyon faktörünün daha iyi olduğu
gözlenmiştir (Tablo 16).
Tablo 16. Mezgit ve barbunya balıklarının mevsimlere göre kondüsyon faktörleri
Türler
Mevsimler
Mezgit
İlkbahar
Yaz
Sonbahar
Kış
Barbunya İlkbahar
Yaz
Sonbahar
Kış
Genel
Bölgeler
1. Bölge
(Artvin-Trabzon)
0.77
0.78
0.83
0.77
1.09
1.00
1.13
1.03
2. Bölge
(Trabzon-Ordu)
0.77
0.81
0.76
1.01
1.05
0.97
3. Bölge
(Ordu-Samsun)
0.84
0.81
0.75
1.11
1.05
0.97
4. Bölge
(Samsun-Sinop)
0.85
0.88
0.84
1.12
1.15
1.09
0.77
0.78
0.83
0.77
1.09
1.00
1.18
1.03
4.7. Ölüm Oranı ile İşletme Oranının Tahmini
2000 yılında incelenen bazı demersal balıklarının anlık toplam ölüm katsayısı (Z),
yaşama oranından (Heincke, 1913), doğal ölüm oranı (M) ise iki farklı yöntemle
hesaplanarak ortalamaları populasyonun gerçek değerleri olarak kabul edilmiştir. Total
mortalite hesaplanmalarında Tablo 12’deki yaş-frekans verileri kullanılmıştır. Mezgit için
total anlık ölüm Z= 0.86, doğal ölüm M= 0.25 bulunurken, barbunya için bu değerler 2.30
ve 0.37, kalkan için 0.61 ve 0.14, pisi için 0.89 ve 0.22, izmarit için 1.54 ve 0.36 olarak
hesaplanmıştır. Avcılık ölüm oranı ve işletme oranları ile diğer mortalite oranları Tablo
17’de verilmiştir.
Tablo 17. İncelenen türlerde anlık toplam (Z), doğal (M) ve balıkçılık (F) ölüm oranları ile
işletme oranları
Tür
S
Mezgit
0.424
Barbunya
0.100
Kalkan
0.541
Pisi
0.301
İzmarit
0.444
1
Heincke (1913), 2Pauly
Yaşama ve ölüm oranları
Z
M2
M3 Mort
0.86
0.20
0.30 0.25
2.30
0.39
0.34 0.37
0.61
0.16
0.11 0.14
0.89
0.19
0.24 0.22
1.54
0.39
0.32 0.36
(1980b), 3 Ricker (1975),
1
F
0.61
1.93
0.47
0.67
1.18
E
0.71
0.84
0.77
0.75
0.77
44
4.8. Seçicilik Sonuçları
4.8.1. Galsama Ağı Seçiciliğinin Tespiti
4.8.1.1. Mezgit Balığına Ait Galsama Ağı Seçicilik Bulguları
Doğu Karadeniz Bölgesi’nde mezgit avcılığında yaygın olarak 18, 20 ve 22 mm ağ
göz açıklığındaki uzatma ağları kullanılmaktadır. Bu ağlardan en yaygın olanı 20 mm ağ
göz açıklığındaki uzatma ağlarıdır. Yoğun avcılığın yapıldığı bölgelerde 18 mm ağ gözlü
uzatma ağları da kullanılırken, tekne sayısına göre avlanma alanının nispeten genişlediği
Hopa-Gürcistan sınırı arasındaki saha ile Ordu ili açıklarında kalan sahalarda 22 mm’lik
uzatma ağları da kullanılmaktadır. Çalışma, spesifik bir seçicilik çalışması olmayıp ticari
avcılığın boyutlarının ortaya konulması amacıyla yapılmıştır. Örnek alımında pazar
örnekleri kullanılmamış, bizzat av aracından örnekler alınarak incelenmiştir. Öncelikle üç
değişik ağ gözüne ait seçicilik parametreleri ikişerli (18-20 ve 20-22 mm) olarak
değerlendirilmiş, daha sonra ortak standart sapma ve seçicilik faktöründen ortak değerler
bulunmuştur. Boy-frekans verileri ve bunlara ait grafikler Şekil 9 ve Tablo 18’de
sunulmuştur. Bulgular incelendiğinde, 18 mm ağ göz açıklığındaki uzatma ağından alınan
bireylerin diğer ağ göz açıklığındaki ağlarla avlanan balıklardan daha küçük olduğu
görülmektedir. 18 mm’lik uzatma ağları ile avlanan bireyler 14-18 cm boy grupları
arasında yoğunlaşırken, 20 mm’lik ağlarla yakalanan balıklar 15-20 cm’ler arasında
yoğunlaşmaktadır.
400
F re kan s (n )
350
300
250
200
150
100
50
To ta l b o y (c m )
18mm
2 0mm
22 mm
Şekil 9. Uzatma ağları ile avlanan mezgit balıklarının boy-frekans değerleri
25
24
23
22
21
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11
10
9
0
45
Tablo 18. Değişik ağ göz açıklığına sahip uzatma ağları ile avlanan mezgitlerin boyfrekans değerleri
Total boy aralığı
(cm)
9.0-9.5
9.5-10.0
10.0-10.5
10.5-11.0
11.0-11.5
11.5-12.0
12.0-12.5
12.5-13.0
13.0-13.5
13.5-14.0
14.0-14.5
14.5-15.0
15.0-15.5
15.5-16.0
16.0-16.5
16.5-17.0
17.0-17.5
17.5-18.0
18.0-18.5
18.5-19.0
19.0-19.5
19.5-20.0
20.0-20.5
20.5-21.0
21.0-21.5
21.5-22.0
22.0-22.5
22.5-23.0
23.0-23.5
23.5-24.0
24.0-24.5
25.0-25.5
25.5+
Toplam
Ortalama sınıf
değerleri (cm)
9.25
9.75
10.25
10.75
11.25
11.75
12.25
12.75
13.25
13.75
14.25
14.75
15.25
15.75
16.25
16.75
17.25
17.75
18.25
18.75
19.25
19.75
20.25
20.75
21.25
21.75
22.25
22.75
23.25
23.75
24.25
25.25
-
18mm
2
3
3
12
32
50
80
124
217
331
354
347
296
187
120
106
71
46
22
28
5
7
2
1
1
2447
20mm
22mm
1
1
4
1
3
8
11
14
19
29
61
85
96
147
227
235
281
251
245
212
165
127
91
62
52
27
22
11
7
7
4
1
2
2509
5
10
20
33
73
118
228
313
355
343
323
232
193
132
65
55
43
28
5
3
3
5
3
2
7
2597
Her iki ağ gözüne ait seçicilik parametreleri hesaplanırken dağılımın uç değerleri
kullanılmamış, örneğin fazla olduğu boy grupları regresyona tabi tutulmuştur. 18-20
mm’lik uzatma ağları için 13-20 cm.ler arasındaki bireyler regresyona tabi tutulurken
(Tablo 19), 20-22 mm’lik ağlar için 13-19.5 cm boy gruplarındakiler regresyon analizinde
kullanılmıştır. 18-20 mm’lik uzatma ağlarıyla avlanan mezgitler için seçicilik değerleri
(Tablo 19, Şekil 10);
Keşişme noktası (a) = -4.6638 (regresyon parametresi)
Eğim (b) = 0.2857 (regresyon parametresi)
Lma =15.47 cm (18 mm ağ göz açıklığına sahip uzatma ağı için optimum balık boyu)
Lmb =17.18 cm (20 mm ağ göz açıklığına sahip uzatma ağı için optimum balık boyu)
S.D = 2.4525 (18-20 mm’lik ağlar için genel standart sapma)
S.F = 4.2959 (tam göz boyuna göre seçicilik faktörü)
46
Tablo 19. 18-20 mm’lik ağlara ait verilerle hesaplanan seçicilik değerleri
Total boy aralığı
(cm)
Ortalama sınıf
değerleri (cm)
(X)
9.0-9.5
9.25
9.5-10.0
9.75
10.0-10.5
10.25
10.5-11.0
10.75
11.0-11.5
11.25
11.5-12.0
11.75
12.0-12.5
12.25
12.5-13.0
12.75
13.0-13.5
13.25
13.5-14.0
13.75
14.0-14.5
14.25
14.5-15.0
14.75
15.0-15.5
15.25
15.5-16.0
15.75
16.0-16.5
16.25
16.5-17.0
16.75
17.0-17.5
17.25
17.5-18.0
17.75
18.0-18.5
18.25
18.5-19.0
18.75
19.0-19.5
19.25
19.5-20.0
19.75
20.0-20.5
20.25
20.5-21.0
20.75
21.0-21.5
21.25
21.5-22.0
21.75
22.0-22.5
22.25
22.5-23.0
22.75
23.0-23.5
23.25
23.5-24.0
23.75
24.0-24.5
24.25
24.5-25.0
24.75
25.0-25.5
25.25
25.5+
Toplam
CA (18 mm)
2
3
3
12
32
50
80
124
217
331
354
347
296
187
120
106
71
46
22
28
5
7
2
1
1
2447
CB (20 mm)
Ln (CB/CA) (Y)
SA(L)
SB(L)
1
1
4
1
3
8
11
14
19
29
61
85
96
147
227
235
281
251
245
212
165
127
91
62
52
27
22
11
7
7
4
0
1
2
2509
Kullanılmadı
“
“
“
“
“
“
“
-0.5213
-0.54473
-0.27115
-0.37763
-0.81555
-0.81169
-0.44435
-0.38974
-0.05200
0.29434
0.71377
0.69315
0.84327
1.01555
1.41982
Kullanılmadı
“
“
“
“
“
“
“
“
“
“
0.031
0.052
0.083
0.129
0.191
0.271
0.369
0.481
0.603
0.725
0.837
0.925
0.982
1.000
0.977
0.915
0.822
0.709
0.586
0.465
0.354
0.258
0.181
0.122
0.078
0.048
0.029
0.016
0.009
0.005
0.002
0.001
0.001
0.004
0.007
0.014
0.024
0.042
0.068
0.107
0.161
0.233
0.324
0.431
0.550
0.673
0.790
0.890
0.962
0.997
0.992
0.946
0.866
0.760
0.640
0.517
0.401
0.298
0.213
0.145
0.095
0.060
0.036
0.021
0.012
0.006
20-22 (tam göz boyuna göre 40, 44 mm) ağ gözüne sahip uzatma ağlarıyla avlanan
mezgitler için seçicilik değerleri (Tablo 20, Şekil 10);
Keşişme noktası (a) = -4.202 (regresyon parametresi)
Eğim (b) = 0.243 (regresyon parametresi)
Lma =16.47 cm (20 mm ağ gözüne sahip uzatma ağları için optimum balık boyu)
Lmb =18.12 cm (22 mm ağ gözüne sahip uzatma ağı için optimum balık boyu)
S.D = 2.6038 (20-22 mm’lik ağlar için genel standart sapma)
S.F = 4.1179 (tam göz boyuna göre seçicilik faktörü)
47
Tablo 20. 20-22 mm’lik ağlara ait verilerle hesaplanan seçicilik değerleri
9.0-9.5
9.5-10.0
10.0-10.5
10.5-11.0
11.0-11.5
11.5-12.0
12.0-12.5
12.5-13.0
13.0-13.5
13.5-14.0
14.0-14.5
14.5-15.0
15.0-15.5
15.5-16.0
16.0-16.5
16.5-17.0
17.0-17.5
17.5-18.0
18.0-18.5
18.5-19.0
19.0-19.5
19.5-20.0
20.0-20.5
20.5-21.0
21.0-21.5
21.5-22.0
22.0-22.5
22.5-23.0
23.0-23.5
23.5-24.0
24.0-24.5
24.5-25.0
25.0-25.5
25.5+
Toplam
CA (20 mm)
CB (22 mm)
Ln (CB/CA) (Y)
SA (L)
SB(L)
1
1
4
1
3
8
11
14
19
29
61
85
96
147
227
235
281
251
245
212
165
127
91
62
52
27
22
11
7
7
4
0
1
2
2509
0
0
0
0
0
0
0
0
5
10
20
33
73
118
228
313
355
343
323
232
193
132
65
55
43
28
5
3
3
5
3
0
2
7
2597
Kullanılmadı
“
“
“
“
“
“
“
-1.33500
-1.06471
-1.11514
-0.94614
-0.27389
-0.21975
0.00440
0.28662
0.23376
0.31228
0.27639
0.09015
0.15675
0.03862
Kullanılmadı
“
“
“
“
“
“
“
“
“
“
“
0.016
0.028
0.046
0.072
0.110
0.162
0.229
0.312
0.411
0.521
0.637
0.751
0.852
0.933
0.984
1.000
0.980
0.925
0.842
0.738
0.624
0.509
0.399
0.302
0.220
0.155
0.105
0.069
0.043
0.026
0.015
0.009
0.005
0.002
0.004
0.008
0.014
0.024
0.040
0.063
0.097
0.145
0.207
0.286
0.381
0.488
0.603
0.718
0.824
0.912
0.972
0.999
0.989
0.944
0.869
0.770
0.658
0.542
0.430
0.329
0.243
0.173
0.118
0.078
0.050
0.030
18mm
20mm
0,6
Lm a=15.5
Lm b=17.2
0,4
0,2
0
20mm
1
Ya ka la nm a Ora nı
0,8
22mm
0,8
0,6
0,4
0,2
Tota l Ba lık Boyu (cm)
Tota l Ba lık Boyu (cm )
Şekil 10. 18-20 ve 20-22 mm ağ göz açıklığına sahip galsama ağları ile avlanan mezgit
balıklarına ait seçicilik eğrileri
25
24
23
22
21
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11
9
10
25
24
23
22
21
20
19
18
17
16
15
13
12
11
9
10
0
14
Yakalanma Oranı
1
L m b =18.1
Ortalama sınıf
değerleri (cm)
(X)
9.25
9.75
10.25
10.75
11.25
11.75
12.25
12.75
13.25
13.75
14.25
14.75
15.25
15.75
16.25
16.75
17.25
17.75
18.25
18.75
19.25
19.75
20.25
20.75
21.25
21.75
22.25
22.75
23.25
23.75
24.25
24.75
25.25
-
Lm a=16.5
Total boy
aralığı (cm)
48
Her üç ağ için hesaplanan SF= 4.198
Her üç ağ için hesaplanan SD= 2.5293
Ortak seçicilik faktörü yardımı ile 18, 20 ve 22 mm ağ göz açıklığına sahip uzatma
(galsama) ağlarının optimum yakalanma boyları;
Lm (18mm) = 4.198 *3.6 = 15.11 cm
Lm (20mm) = 4.198 *4.0 = 16.79 cm
Lm (22mm) = 4.198 *4.4 = 18.47 cm olarak hesap edilmiştir.
Ortak seçicilik faktörü ile ortak standart sapma yardımıyla her üç ağ için boy
gruplarına göre yakalanma oranları hesap edilerek Tablo 21 ve Şekil 11’de gösterilmiştir.
Tablo 21. 18-20-22 mm’lik uzatma ağları için bulunan ortalama seçicilik faktörü ile ortak
standart sapmadan hesaplanan yakalanma oranları (%)
Total boy aralığı
(cm)
9.0-9.5
9.5-10.0
10.0-10.5
10.5-11.0
11.0-11.5
11.5-12.0
12.0-12.5
12.5-13.0
13.0-13.5
13.5-14.0
14.0-14.5
14.5-15.0
15.0-15.5
15.5-16.0
16.0-16.5
16.5-17.0
17.0-17.5
17.5-18.0
18.0-18.5
18.5-19.0
19.0-19.5
19.5-20.0
20.0-20.5
20.5-21.0
21.0-21.5
21.5-22.0
22.0-22.5
22.5-23.0
23.0-23.5
23.5-24.0
24.0-24.5
24.5-25.0
25.0-25.5
Ortalama sınıf
değerleri (cm)
9.25
9.75
10.25
10.75
11.25
11.75
12.25
12.75
13.25
13.75
14.25
14.75
15.25
15.75
16.25
16.75
17.25
17.75
18.25
18.75
19.25
19.75
20.25
20.75
21.25
21.75
22.25
22.75
23.25
23.75
24.25
24.75
25.25
18mm
0.054
0.085
0.130
0.190
0.267
0.360
0.469
0.586
0.705
0.816
0.908
0.971
0.999
0.988
0.940
0.860
0.757
0.641
0.521
0.408
0.307
0.222
0.155
0.104
0.067
0.041
0.025
0.014
0.008
0.004
0.002
0.001
0.000
Yakalanma oranları
20mm
0.009
0.016
0.027
0.045
0.073
0.112
0.166
0.237
0.325
0.429
0.544
0.663
0.778
0.878
0.952
0.993
0.997
0.962
0.892
0.796
0.683
0.564
0.447
0.341
0.251
0.177
0.120
0.078
0.049
0.030
0.017
0.010
0.005
22mm
0.001
0.002
0.004
0.007
0.013
0.022
0.038
0.062
0.096
0.145
0.210
0.291
0.390
0.502
0.620
0.738
0.844
0.929
0.983
1.000
0.978
0.921
0.833
0.725
0.607
0.488
0.378
0.281
0.201
0.139
0.092
0.058
0.036
49
1
Yakalanma Oranı
0,8
0,6
0,4
0,2
25
24
23
22
21
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11
10
9
0
Total Balık Boyu (cm)
18mm
20mm
22mm
Şekil 11. Mezgit avcılığında kullanılan 18, 20 ve 22 mm ağ göz açıklıklarına sahip uzatma
ağlarında hesaplanan yakalanma oranları
4.8.1.2. Barbunya Balığına Ait Galsama Ağı Seçicilik Bulguları
Barbunya balıkları 18 ve 20 mm ağ göz açıklığına sahip uzatma ağları ile
avlanılmaktadır. Yoğun olarak 18 mm’lik ağlar kullanılmaktadır. Bu ağlara ait örneklenen
balıkların boy-frekans verileri Tablo 22 ve Şekil 12’de gösterilmiştir.
Tablo 22. 18-20 mm’lik uzatma ağları ile avlanan barbunyaların boy-frekans değerleri
Total boy aralığı
(cm)
9.5-10.0
10.0-10.5
10.5-11.0
11.0-11.5
11.5-12.0
12.0-12.5
12.5-13.0
13.0-13.5
13.5-14.0
14.0-14.5
14.5-15.0
15.0-15.5
15.5-16.0
16.0-16.5
16.5-17.0
17.0-17.5
17.5-18.0
18.0-18.5
Ortalama sınıf
değerleri (cm)
9.75
10.25
10.75
11.25
11.75
12.25
12.75
13.25
13.75
14.25
14.75
15.25
15.75
16.25
16.75
17.25
17.75
18.25
18mm
1
2
3
10
22
50
62
88
96
133
107
93
47
28
13
8
4
2
6
3
9
10
41
86
107
131
89
58
35
23
13
2
18.5-19.0
20.0-20.5
18.75
19.25
1
1
771
3
2
619
Toplam
20mm
1
Frekans (n)
50
140
120
100
80
60
40
20
0
9
10
11
12
15
13
14
Total boy (cm)
18mm
16
17
18
20mm
Şekil 12. Uzatma ağları ile avlanan barbunya balıklarının boy-frekans değerleri
18 mm’lik ağlarla avlanan bireyler 12-16 cm boy grupları arasında dağılım
gösterirken, 20 mm’lik ağlarla yakalanan bireyler 14-18 cm’ler arasında dağılım
göstermektedir. Seçicilik değerleri Tablo 23 ve Şekil 13’de verilmiştir.
Tablo 23. Barbunya avcılığında kullanılan 18-20 mm’lik uzatma ağlarına ait verilerle
hesaplanan seçicilik değerleri
Total boy aralığı Ortalama sınıf
(cm)
değerleri (cm)
(X)
9.5-10.0
9.75
10.0-10.5
10.25
10.5-11.0
10.75
11.0-11.5
11.25
11.5-12.0
11.75
12.0-12.5
12.25
12.5-13.0
12.75
13.0-13.5
13.25
13.5-14.0
13.75
14.0-14.5
14.25
14.5-15.0
14.75
15.0-15.5
15.25
15.5-16.0
15.75
16.0-16.5
16.25
16.5-17.0
16.75
17.0-17.5
17.25
17.5-18.0
17.75
18.0-18.5
18.25
18.5-19.0
18.75
Toplam
CA
1
2
3
10
22
50
62
88
96
133
107
93
47
28
13
8
4
2
1
771
CB
1
6
3
9
10
41
86
107
131
89
58
35
23
13
2
3
619
Ln (CB/CA)
(Y)
SA (L)
SB (L)
Kullanılmadı
“
“
“
-1.29928
-2.81341
-1.92991
-2.17475
-0.85078
-0.43600
0
0.34260
0.63849
0.72824
0.99040
1.05605
1.17866
Kullanılmadı
“
0.010
0.026
0.057
0.117
0.215
0.357
0.536
0.727
0.891
0.987
0.988
0.894
0.731
0.540
0.361
0.218
0.119
0.059
0.026
0.000
0.001
0.003
0.009
0.022
0.051
0.105
0.195
0.330
0.504
0.695
0.867
0.977
0.995
0.916
0.762
0.572
0.389
0.239
18-20 mm’lik uzatma ağlarıyla avlanan mezgitler için seçicilik değerleri;
Keşişme noktası (a) =-9.651 (regresyon parametresi)
Eğim (b) =0.6413 (regresyon parametresi)
Lma =14.26 cm (18 mm’lik uzatma ağı için optimum yakalanma boyu)
Lmb =15.84 (20 mm mm’lik uzatma ağı için optimum yakalanma boyu)
S.D =1.5716 (18-20 mm’lik ağlar için genel standart sapma)
S.F =3.96 (tam göz boyuna göre seçicilik faktörü)
51
0,8
20
19
18
15
14
13
12
11
10
9
0
17
0,2
16
0,4
Lm b =15.8
0,6
Lm a=14.3
Ya ka la nm a Ora nı
1
Tota l Ba lık Boyu (cm )
18m m
20m m
Şekil 13. 18-20 mm ağ göz açıklığındaki galsama ağları ile avlanan barbunya balıklarına
ait seçicilik eğrileri
4.8.2. Trol Ağı Seçiciliğinin Tespiti
Ticari avcılıktan alınıp incelenen mezgit ve barbunya balıklarının boy dağılımları
0.5 cm sınıf aralıklarında ölçülerek seçicilik çalışmaları için değerlendirilmiştir. Deneysel
trol ağı seçiciliğinde trol torbası üzerine geçirilen daha küçük ağ gözüne sahip örtü torba
kullanılarak bu torbalarda kalan balıkların boy dağılımlarının birbirine oranlamasıyla L50
tahmin edilmekte ve seçicilik eğrisi çıkarılmaktadır. Ancak ticari avcılıkta örtü torba
kullanılmadığından seçicilik parametresi boy dağılımından tahmin edilmiştir.
Tek torba trol ile avlanan örneğin seçicilik değerlerinin hesaplanması için önceden
bu balığın von Bertalanffy büyüme değerlerinin tespit edilmesi gerekir (K, L∞, t0 ). Daha
sonra her sınıf aralığı için ortalama boya denk düşen yaş (t) ve birbirini izleyen boy
grupları arasındaki büyüme oranı (∆t) hesaplanır. Birinci ve ikinci regresyon değerleri
hesaplandıktan sonra yaşa göre ve boya göre seçicilik değerleri hesaplanır (Tablo 24).
Çalışmada, araştırma gemisi ile yapılan sörvey verileri de karşılaştırma amacıyla
değerlendirilmiştir. Ticari avcılıkta trol torbasına ait göz açıklığı sık sık ihlal edilen bir
konudur. Daha önce deneysel olarak yapılan çalışmalardan elde edilen 20 mm ağ göz
açıklığındaki trole ait bulgularla, ticari avcılıkta kullanılan ve yasal olarak 20 mm ağ göz
açıklığına sahip olması gereken trol teknelerinden alınan örneklere ait değerler farklılık
göstermektedir. Ayrıca trole yasak bölgelerde yasal olmayan trol avcılığının ihlal edildiği,
piyasada satılan mezgit örneklerinden gözlenmiş ve değerlendirilmiştir.
4.8.2.1. Mezgit Balığına Ait Trol Ağı Seçicilik Bulguları
14 mm ağ göz açıklığına sahip trol torbaları ile avlanan mezgitler için seçicilik
parametreleri t50=0.554, L50=10.76 cm olarak hesaplanırken (Tablo 24, Şekil 14), ticari
avcılıkta kullanılan 20 mm ağ gözüne sahip trol torbaları ile avlanan mezgitte bu değerler
t50=1.438, L50=13.54 cm olarak bulunmuştur (Tablo 25, Şekil 14). Yasal olmadığı
varsayılan trolle avlanan mezgit için seçicilik parametreleri ise t50=1.156, L50=12.68 cm
olarak hesaplanmıştır (Tablo 26, Şekil 14).
52
Tablo 24. 14 mm ağ göz açıklığındaki trol torbasıyla avlanan mezgitlere ait seçicilik
değerleri
Boy
Boy Ort. boy
L1
L2
7
8
7.5
8
9
8.5
9
10
9.5
10
11
10.5
11
12
11.5
12
13
12.5
13
14
13.5
14
15
14.5
15
16
15.5
16
17
16.5
17
18
17.5
18
19
18.5
19
20
19.5
20
21
20.5
21
22
21.5
22
23
22.5
Girdiler (büyüme
parametreleri)
K
L∞
t0
0.115 39.51 -2.21
t
∆t
C(L1, L2) Ln (C/∆t) S obs. Ln (1/Sobs-1)
(X)
y'
Y
-0.38
0.272
49
5.19
0.022
3.811656
-0.10
0.280
270
6.87
0.168
1.598366
0.18
0.290
309
6.97
0.275
0.970731
0.48
0.300
298
6.90
0.383
0.478048
0.78
0.310
347
7.02
0.652
-0.62813
1.10
0.322
299
6.83
0.834
-1.61122
1.43
0.334
208
6.43
0.873
-1.92962
1.77
0.348
139
5.99
0.893
-2.12102
2.12
0.362
105
5.67
1.050
2.49
0.378
67
5.18
1.063
2.88
0.395
52
4.88
1.336
3.28
0.414
31
4.32
1.320
3.71
0.435
15
3.54
1.084
4.15
0.458
10
3.08
1.260
4.62
0.483
3
1.83
0.680
-0.7515
5.12
0.511
2
1.36
0.842
-1.67285
1.ve 2. regresyon değerleri
Yaş olarak seçicilik değerleri
a1
8.5113
b1
1.3628
A2
1.9023
b2
3.4323
%t50
0.554
%t75
0.874
t25
0.234
Sest.
Açıklama
0.04
Seçicilik
0.09
hesaplamalarınd
0.22
a kullanılan
0.43
değerler
0.69
0.87
0.95
0.98
1.00
Total
1.00
mortalitenin
1.00 hesaplanmasında
Kullanılan
1.00
değerler
1.00
1.00
1.00
1.00
Boy olarak seçicilik
değerleri
L50
L75
L25
10.76 11.80 9.68
Tablo 25. 20 mm ağ göz açıklığındaki trol torbasıyla avlanan mezgitlere ait seçicilik
değerleri
Boy
Boy Ort.boy
L1
L2
7
8
7.5
8
9
8.5
9
10
9.5
10
11
10.5
11
12
11.5
12
13
12.5
13
14
13.5
14
15
14.5
15
16
15.5
16
17
16.5
17
18
17.5
18
19
18.5
19
20
19.5
20
21
20.5
21
22
21.5
22
23
22.5
23
24
23.5
Girdiler (büyüme
parametreleri)
K
L∞
t0
0.115 39.51 -2.21
t
∆t
C(L1, L2)
(X)
-0.38
0.272
3
-0.10
0.280
8
0.18
0.290
35
0.48
0.300
159
0.78
0.310
311
1.10
0.322
312
1.43
0.334
399
1.77
0.348
456
2.12
0.362
378
2.49
0.378
246
2.88
0.395
187
3.28
0.414
105
3.71
0.435
70
4.15
0.458
35
4.62
0.483
20
5.12
0.511
1
5.65
0.543
1
1.ve 2. regresyon değerleri
a1
9.7642
b1
1.2939
a2
4.7821
Ln (C/∆t) S obs. Ln (1/Sobs-1)
y'
Y
2.40
0.000 7.853116
3.35
0.001 6.545896
4.79
0.009 4.726597
6.27
0.056 2.816359
6.91
0.158 1.671792
6.88
0.230 1.206289
7.08
0.434 0.266844
7.18
0.741
-1.0501
6.95
0.933
-2.63372
6.48
0.939
-2.73564
6.16
1.126
5.54
1.018
5.08
1.119
4.34
0.946
-2.86645
3.72
0.941
-2.76548
0.67
0.084 2.382951
0.61
0.157 1.679135
Yaş olarak seçicilik değerleri
b2
3.3265
%t50 %t75
1.438 1.768
%t25
1.107
Sest.
Açıklama
0.00
kullanılmadı
0.01
0.02
0.04
Seçicilik
0.10 hesaplamalarında
0.24 kullanılan değerler
0.49
0.75
0.91
0.97
0.99 Total mortalitenin
1.00 hesaplanmasında
1.00 Kullanılan değerler
1.00
1.00
1.00
kullanılmadı
1.00
Boy olarak seçicilik
değerleri
%L50 %L75
L25%
13.54 14.50
12.53
53
Tablo 26. Yasal olmayan trol avcılığı ile avlanan mezgitlere ait seçicilik değerleri
Boy
Boy Ort.
L1
L2
boy
7
8
7.5
8
9
8.5
9
10
9.5
10
11
10.5
11
12
11.5
12
13
12.5
13
14
13.5
14
15
14.5
15
16
15.5
16
17
16.5
17
18
17.5
18
19
18.5
Girdiler (büyüme
parametreleri)
K
L∞
t0
0.115
39.51 -2.21
t
(X)
-0.38
-0.10
0.18
0.48
0.78
1.10
1.43
1.77
2.12
2.49
2.88
3.28
∆t
C(L1,L2) Ln (C/∆t) S obs. Ln (1/Sobs-1) Sest.
Açıklama
y'
Y
0.272
0.000
0.00
Kullanılmadı
0.280
3
2.37
0.001
6.882216
0.00
0.290
5
2.85
0.003
5.783599
0.00
Seçicilik
0.300
33
4.70
0.037
3.256194
0.02
hesaplamalarında
0.310
90
5.67
0.189
1.453872
0.11 kullanılan değerler
0.322
62
5.26
0.250
1.099424
0.42
0.334
106
5.76
0.838
-1.64516
0.81
0.348
64
5.22
1.020
0.97
Total mortalitenin
0.362
32
4.48
1.057
0.99
hesaplanmasında
0.378
12
3.46
0.848
-1.71779
1.00 Kullanılan değerler
0.395
7
2.87
1.094
1.00
0.414
1
0.88
0.359
0.580753
1.00
Kullanılmadı
1.ve 2. regresyon değerleri
Yaş olarak seçicilik değerleri Boy olarak seçicilik
değerleri
a1
b1
A2
b2
%t50
%t75
t25
L50
L75
L25
9.0286 2.17
6.3196 5.4649 1.156 1.357
0.955
12.68 13.30
12.06
20mm
0,75
0,75
0,50
0,25
0,00
0,5
L c = 13.54 cm.
Yakalanma oranı
1
L c = 10 .7 6 cm .
Yakalanma oranı
14mm
1,00
0,25
0
7,5
9,5
11,5
13,5
15,5
17,5
19,5
21,5
Total boy(cm)
7
8,5
10,5
12,5
14,5
16,5
18,5
20,5
Total boy(cm)
İllegal
Yakalanma oranı
1
0,75
Lc = 12.68 cm.
0,5
0,25
0
7
8,5
10,5
12,5
14,5
16,5
18,5
20,5
Total boy(cm)
Şekil 14. Çeşitli ağ göz açıklığındaki trolle avlanan mezgit balıklarının seçicilik eğrileri
54
4.8.2.2. Barbunya Balığına Ait Trol Ağı Seçicilik Bulguları
Barbunya balıklarına ait trol seçicilik değerleri 14 mm’lik trol torbaları ile
20 mm’lik trol torbası kullanan ticari teknelere ait verilerdir. Değerlendirmeler sonucu,
14 mm’lik ağ gözüne sahip trol için seçicilik değerleri t50=0.741, L50=10.03 cm, ticari
teknelere ait değerler ise (20 mm) t50=1.036, L50=10.91 cm olarak bulunmuştur (Tablo 27,
Tablo 28, Şekil 15).
Tablo 27. 14 mm ağ göz açıklığındaki trol torbasıyla avlanan barbunyaya ait seçicilik
değerleri
Boy
L1
Boy
L2
Ort.
boy
t
(X)
∆t
8
9
8.5
0.27
0.292
10
9
10
9.5
0.57
0.312
48
10
11
10.5
0.90
0.334
112
5.81
0.805
-1.41911
0.79
11
12
11.5
1.24
0.361
56
5.04
0.867
-1.87651
0.99
12
13
12.5
1.62
0.392
37
4.55
1.314
-
1.00
13
14
13.5
2.03
0.428
10
3.15
0.877
-1.96795
1.00
C(L1,L2) Ln (C/∆t)
y'
S obs.
Ln (1/Sobs-1)
Y
Sest.
Açıklama
3.53
0.018
3.994106
0.02
5.04
0.169
1.592066
0.19
Seçicilik
hesaplamalarında
kullanılan değerler
14
15
14.5 2.48
0.472
1
0.75
Girdiler (büyüme
1.ve 2. regresyon değerleri
parametreleri)
K
L∞
t0
a1
b1
A2
b2
0.218 24.22 -1.71 8.2087 2.4286 6.4349 8.6797
0.237
1.170314
Yaş olarak seçicilik
değerleri
%t50
%t75
t25
0.741 0.868
0.615
Total mortalitenin
hesaplanmasında
Kullanılan değerler
kullanılmadı
1.00
Boy olarak seçicilik değerleri
L50
10.03
L75
10.41
L25
9.63
Tablo 28. 20 mm ağ göz açıklığındaki trol torbasıyla avlanan barbunyaya ait seçicilik
değerleri
Boy
L1
Boy
L2
Ort. boy
t
(X)
∆t
C(L1,L2)
Ln (C/∆t)
y'
S obs.
Ln (1/Sobs-1)
Y
Sest.
Açıklama
7
8
9
10
11
12
13
14
8
9
10
11
12
13
14
15
7.5
8.5
9.5
10.5
11.5
12.5
13.5
14.5
-0.01
0.27
0.57
0.90
1.24
1.62
2.03
2.48
0.274
0.292
0.312
0.334
0.361
0.392
0.428
0.472
9
77
266
441
581
428
237
140
3.49
5.58
6.75
7.18
7.38
7.00
6.32
5.69
0.002
0.022
0.120
0.325
0.725
0.945
0.974
1.139
6.391971
3.795148
1.991855
0.731076
-0.97117
-2.8489
-3.63518
-
0.01
0.03
0.10
0.34
0.73
0.94
0.99
1.00
kullanılmadı
Seçicilik
hesaplamalarında
kullanılan
değerler
15
16
15.5
2.98 0.527
68
4.86
1.178
-
1.00
16
17
16.5
3.53 0.595
24
3.70
0.971
-3.51984
1.00
17
18
17.5
4.17 0.684
6
2.17
0.638
-0.56706
1.00
18
19
-
1.00
18.5
4.91 0.804
4
1.60
1.306
19
20
19.5
Girdiler (büyüme
parametreleri)
K
L∞
t0
5.79 0.976
2
0.72
a1
b1
a2
b2
2.489
Yaş olarak seçicilik
değerleri
%t50 %t75
%t25
0.218
9.8663
1.7370
4.9729
4.8004
1.036 1.265
24.22
-1.71
1.ve 2. regresyon değerleri
Total
mortalitenin
hesaplanmasında
Kullanılan
değerler
1.00
kullanılmadı
Boy olarak seçicilik
değerleri
%L50 %L75 L25%
0.807 10.91 11.56
10.23
55
20mm
1,00
0,75
0,75
Yakalanma oranı
Yakalanma oranı
14mm
1,00
Lc=10.03 cm
0,50
0,25
Lc=10.91 cm
0,50
0,25
0,00
0,00
7,5
8,5
9,5
10,5
11,5
Total boy(cm)
12,5
13,5
14,5
7,5
8,5
9,5
10,5
11,5
12,5
13,5
14,5
Total boy(cm)
Şekil 15. Çeşitli ağ göz açıklığındaki trolle avlanan barbunya balıklarının seçicilik eğrileri
4.9. Önemli Demersal Balıkların Doğu Karadeniz’deki Tahmini Üretim
Miktarı
Çalışma sahasındaki liman, barınak ve çekek yerlerine ait bilgilerle avcılık
özelliklerine dönük bilgiler (Ek-1, Ek-2, Ek-3) toplanarak önemli demersal türlerin üretim
miktarı tahmin edilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada, balıkçı barınaklarındaki tekne sayıları,
teknelerin yaklaşık ne kadarının hedef türü avladıkları, hedef türü yılın hangi döneminde
yoğun olarak avladıkları, avlanma sezonunun tahmini uzunluğu, uzatma ağları kullanılmış
ise ağların denizde kalış süreleri, trollerin günlük trol çekim adeti ile bir çekimin süresi,
teknelerin boyları, motor güçleri, uzatma ağı kullanılmışsa bir parça ağın boyutları ile ağın
kaç parça olduğu gibi veriler ışığında üretim ve av gücüne ait tahminler yapılmaya
çalışılmıştır.
Yasal trol avcılığının olduğu Samsun ilinde, av sezonunun 1 Eylül’de başlamasıyla
trol avcılığı başlamaktadır. Başlangıçta ortalama 1-2 saat süreyle 5-6 çekim yapılırken,
sezonun ilerlemesi ve günlerin kısalması ile çekim sayısı 4’e kadar düşebilmektedir. Hamsi
av sezonunda bazı balıkçılar çift tekne ile orta su trolü çekerek hamsi avcılığına, mevsim
sonlarına (mart-nisan) doğru ise aynı yolla çaça avcılığına yönelmektedir.
Uzatma ağlarıyla avcılık en fazla mezgit üzerine yoğunlaşmaktadır. Bunun nedeni
mezgitin yıl boyunca avlanabilme avantajı ile son yıllarda diğer stoklardaki azalmadan
mezgitin daha az etkilenmesi gösterilebilir. Mezgit ağları genellikle 4-6 parçadan
oluşmakta ve denizde 12-24 saat süreyle bırakılmaktadır. Barbunya avcılığında kullanılan
ağlar daha az parçadan oluşmaktadır. Fanyalı olan barbunya ağları genellikle 2-4 parçadan
oluşmaktadır. Karadeniz’de uzatma ağlarının göz açıklığı mezgit için 18-22 mm arasında
değişirken en yaygın kullanılanı 20 mm olanıdır. Barbunya avcılığında kullanılan uzatma
ağlarının ağ göz açıklığı 17-20 mm arasında değişmektedir. 17-18 mm’lik ağlar daha
yaygın olarak kullanılmaktadır. Mezgit avcılığı sonbahar ve kışın daha fazla yapılırken,
barbunya avcılığı ilkbahar aylarında (özellikle mayıs) daha fazla yoğunlaşmaktadır.
Barbunya avcılığındaki uzatma ağlarının denizde bırakılış süreleri mezgitte olduğu gibidir.
Ancak kalkan uzatma ağlarının denizde kalış süreleri oldukça uzundur. Bu ağlar denizde 3
ile 7 gün arasında kalmaktadır. Kalkan avcılığı sonbahar döneminde daha az, ilkbahar
döneminde en yoğun olarak yapılmaktadır. Özellikle nisan ve mayıs aylarında üreme
amacıyla daha sığ sulara geldiğinde avlanılmaktadır.
56
2000 yılında Sinop ili ile Gürcistan sınırı arasında kalan Doğu Karadeniz
kıyılarındaki balıkçı merkezlerinde yapılan envanter çalışması sonucu tahmin edilen bazı
demersal balık üretim miktarları Tablo 29’da verilmiştir.
Tablo 29. 2000 yılında Doğu Karadeniz’de demersal balıkların tahmini üretim miktarı (kg)
Türler
İller
Mezgit
barbunya
Kalkan
İzmarit
Kaya balığı
Toplam
Artvin
Rize
Trabzon
486000
1227480
1305000
56025
145890
168563
34200
35980
33240
17250
22950
13950
-
593475
1432300
1520753
Giresun
1587000
158400
34500
21000
-
1800900
Ordu
Samsun
Sinop
Toplam
1504500
5722500
1056750
12889230
226800
830625
117750
1704053
54600
212050
76336
480906
43500
57210
12750
188610
2520
130800
8400
141720
1831920
6953185
1271986
15404519
Samsun ilinde, demersal balık türlerinin av miktarı diğer illere göre daha fazladır.
Bunun nedeni bu ildeki av sahasının fazla olması yanında trol avcılığının bu bölgede yasal
olarak sürdürülmesidir (Tablo 30).
Tablo 30. Doğu Karadeniz’de avlanan bazı demersal balık türlerinin av araçlarına göre
avlanma miktarı ve oranları
Galsama
Türler
Üretim (kg)
Mezgit
Trol
%
Üretim (kg)
%
7369230
57.17
5520000
42.83
Barbunya
Kalkan
899753
284520
52.80
59.16
804300
196386
47.20
40.84
İzmarit
127650
67.68
60960
32.32
Kaya balığı
Toplam
-
-
141720
100.00
8681153
56.35
6723366
43.65
4.10. Ürün Analizleri
İncelenen stokların büyüklüğü veya geçmişe dönük ürün analizleri Jones’un boya
dayalı cohort analizi ile irdelenirken, gelecekteki ürün tahminleri için bu yöntemin devamı
olan Thompson ve Bell tahmin yöntemi kullanılmıştır..
4.10.1. Cohort Analizi ile Avlanan Stokun Büyüklüğünün Tahmini
4.10.1.1. Mezgit Balığı ile İlgili Cohort Analizi
4.10.1.1.1. Trolle Avlanan Mezgitin Stok Büyüklüğünün Tahmini
2000 yılında Doğu Karadeniz Bölgesi’nde avlanan mezgit balıkları 12889.2 ton
olarak tahmin edilmiştir (Tablo 29). Bunun 5520 tonu Samsun Körfezi’nde troller ile
avlanan mezgit balığından oluşurken, 7369.2 tonu da tüm sahada avcılığı için sınırlama
olmayan uzatma ağları ile avlanılmaktadır. Avlanan mezgit stoklarına ilişkin cohort
analizinde Jones’un boya dayalı yöntemi kullanılmıştır. Bunun nedeni boy ölçümünün
rahatlıkla arazide yapılabilmesi ve sayısal olarak çok miktarda balık ölçümü yapılarak
57
populasyonun özelliğinin daha iyi yansıtılabilmesidir. Demersal türler içinde en fazla
avlanan mezgit balığının yıl boyunca dar bir ısı sınırı arasında yaşaması dolayısıyla
otolitlerdeki yaş halkaları diğer türlere nazaran daha zor ayırt edilebilmektedir. Bu nedenle
cohort analizlerinde boy-frekans verileri kullanılmıştır.
Cohort analizi için girdi olarak gerekli olan büyüme parametreleri (L∞, K) verileri
otolit okumaları sonucu elde edilmiştir (Tablo 32). Bu değerler kullanılarak her boy grubu
için göreceli yaş bulunmuştur. Projede başlangıçta boy dağılımından büyüme
parametrelerinin hesaplanması planlanmış, ancak bu değerlerin elde edilebilmesi için
gerekli sıklıkta örnekleme yapılamadığından örneği temsilen belirli bir miktar üzerinden
yapılan yaş tayinleri kullanılarak her boy grubuna bu değerler dönüştürülmüştür.
Bir diğer önemli girdi de son boy grubundaki F/Z değeridir. Bu değer 0.5 olarak
alınmıştır. Boy ağırlık ilişkisinden hesaplanan regresyon parametreleri (a=0.0058, b=3.08),
boy gruplarındaki sayısal değerlerin ağırlığa dönüşümünde kullanılmıştır. Ayrıca tahmin
edilen toplam av miktarı, örnek ağırlığına bölünerek elde edilen yükseltgenme faktörü,
örneğin stoğun tümüne genelleştirilmesi için kullanılmıştır.
Cohort analizi sonuçları Tablo 31’de verilmiştir. Burada incelenen mezgitlerin boy
gruplarına göre frekansları 7-21 cm’ler arasında verilirken, 21 cm’den büyük bireyler boy
gruplarında çok az temsil edildiklerinden toplu olarak verilmiştir. Her boyda avlanan balık
sayısı, tahmin edilen toplam avın örnek ağırlığına bölünmesiyle bulunan yüksetgenme
faktörünün örnek sayısıyla çarpımından elde edilmiştir.
Trolle avlanan 5520 ton mezgite ait biyokütle 8557.9 ton olurken, boy gruplarına
göre işletme faktörü 10 cm boy grubundan itibaren artmakta ve son boy gruplarında
0.8-0.9 değerlerine ulaşmaktadır. Bu da stoktaki aşırı avcılığın boyutlarını göstermektedir.
58
Tablo 31. 2000 yılında troller ile avlanan mezgit balığının boya dayalı cohort analizi sonuçları
Boy
grubu
Boy
Ort. Oransal ∆ t
grubu Boy yaş
L1
L2
7
8
8
9
9
10
10
11
11
12
12
13
13
14
14
15
15
16
16
17
17
18
18
19
19
20
20
21
21
39.5
TOPLAM
−
L
7.5
8.5
9.5
10.5
11.5
12.5
13.5
14.5
15.5
16.5
17.5
18.5
19.5
20.5
-
T(L1)
1.70
1.97
2.25
2.54
2.84
3.15
3.47
3.80
4.15
4.51
4.89
5.29
5.70
6.14
6.59
0.27
0.28
0.29
0.30
0.31
0.32
0.33
0.35
0.36
0.38
0.40
0.41
0.43
0.46
-
Doğal
ölüm
faktörü
Örnek
Avlanan
(1000)
Başlangıçta
Hayatta
kalanlar (1000)
İşletme Balıkçılık Total
oranı
Mortalitesi Mortalite
Ortalama
ağırlık (kg)
Her boya
ulaşan birey
sayısı (1000)
Her boydaki
biyokütle(ton)
Ürün
(ton)
H (L1, L2)
C(L1, L2)
C(L1, L2)
N(L1)
(F/Z)
W(L1, L2)
N(L1, L2)* ∆t
B*∆t
Y(L1, L2)
1.03454
1.03568
1.03689
1.03818
1.03957
1.04107
1.04268
1.04443
1.04632
1.04838
1.05063
1.05311
1.05584
1.05886
-
8
45
174
384
479
536
654
604
405
304
189
96
57
35
7
3977
544
3063
11842
26135
32601
36480
44511
41108
27564
20690
12863
6534
3879
2382
476
270675
462445
431552
399375
360044
308873
254446
199726
141020
89919
55790
31024
15863
8099
3591
953
0.018
0.095
0.301
0.511
0.599
0.667
0.758
0.804
0.808
0.835
0.848
0.842
0.861
0.903
0.500
F
Z
0.004
0.026
0.108
0.261
0.373
0.500
0.784
1.028
1.050
1.269
1.399
1.328
1.542
2.329
0.250
0.254
0.276
0.358
0.511
0.623
0.750
1.034
1.278
1.300
1.519
1.649
1.578
1.792
2.579
0.500
0.0029
0.0042
0.0060
0.0081
0.0107
0.0139
0.0176
0.0219
0.0269
0.0326
0.0391
0.0464
0.0545
0.0636
0.2109
Tablo 32. Trolle avlanan mezgit av değerlerine ilişkin cohort analizi hesaplamalarında kullanılan girdiler
Parametreler
a
b
L∞
k
M
F/Z
C (L1,L2)
C (L1,L2) (1000)
∑Wav
∑Wörn.
∑Wav/∑Wörn.
Değer
0.0000058 (kg)
3.08
39.5
0.12
0.25
0.5
3977
270675
5520000
81.1
68060
Açıklama
Boy-ağırlık ilişkisinden hesaplanan regresyon parametresi
“
Von Bertalanffy büyüme parametresi (asimptotik boy) (cm)
Von Bertalanffy büyüme parametresi (Brody katsayısı)
Doğal mortalite
Son boy grubu için işletme oranı (E)
Örnek adeti (çalışma süresince ölçümü yapılan balık sayısı)
Avlanan stokun boy grublarına göre sayısal değeri
Tahmini avlanan ürün (kg)
Örnek ağırlığı (kg)
Yükseltme oranı
121391
116457
109955
100143
87308
72959
56778
39972
26258
16302
9193
4920
2515
1023
1906
767080
349.0
492.3
654.7
811.5
936.3
1011.6
997.8
875.4
706.2
531.5
359.3
228.2
137.2
65.1
401.9
8557.9
1.6
12.9
70.5
211.8
349.6
505.8
782.2
900.3
741.3
674.6
502.7
303.0
211.6
151.6
100.5
5520.0
59
4.10.1.1.2. Uzatma (Galsama) Ağlarıyla Avlanan Mezgitin Stok Büyüklüğünün Tahmini
Doğu Karadeniz’de uzatma ağları ile avlanan mezgit balıklarına ilişkin cohort analizi sonuçları Tablo 33’de, analizde kullanılan girdi
parametreleri ise Tablo 34’de verilmiştir. Buna göre avlanan stoka ilişkin biyokütle miktarı 15606 ton bulunurken bunun 7369.2 tonu uzatma
ağlarıyla 2000 yılında avlanılmıştır. Boy gruplarına göre F değerleri incelendiğinde, 16-22 cm arasındaki boy gruplarında F değeri 0.8 iken,
daha küçük ve daha büyük boy gruplarında F değerinin azaldığı görülmektedir. Girdi olarak kullanılan von Bertalanffy değerleri ve yapılan
işlemler trol verilerinde yapılanlarla aynıdır.
Tablo 33. 2000 yılında uzatma ağları ile avlanan mezgit balığının boya dayalı cohort analizi sonuçları
Boy
grubu
Boy
grubu
Ort.
Boy
L1
L2
L
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
TOPLAM
−
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
39.5
8.5
9.5
10.5
11.5
12.5
13.5
14.5
15.5
16.5
17.5
18.5
19.5
20.5
21.5
22.5
23.5
24.5
32.3
Oransal
yaş
∆t
T(L1)
1.97
2.25
2.54
2.84
3.15
3.47
3.80
4.15
4.51
4.89
5.29
5.70
6.14
6.59
7.08
7.59
8.13
8.71
0.28
0.29
0.30
0.31
0.32
0.33
0.35
0.36
0.38
0.40
0.41
0.43
0.46
0.48
0.51
0.54
0.58
-
Doğal ölüm
faktörü
Örnek
Avlanan
(1000)
Başlangıçta İşletme Balıkçılık Total
Hayatta
oranı
Mortalitesi Mortalite
kalanlar
(1000 )
Ortalama
ağırlık (kg)
Her boydaki
Ürün
Her boya
ulaşan birey biyokütle(ton) (ton)
sayısı (1000)
H (L1, L2)
C(L1, L2)
C(L1, L2)
N(L1)
W(L1, L2)
N(L1, L2)* ∆t
1.03568
1.03689
1.03818
1.03957
1.04107
1.04268
1.04443
1.04632
1.04838
1.05063
1.05311
1.05584
1.05886
1.06223
1.06601
1.07027
1.07513
-
1
2
19
45
96
242
698
1510
2337
2296
1653
1022
523
267
99
47
17
19
17
34
323
766
1633
4118
11876
25692
39763
39066
28125
17389
8899
4543
1684
800
289
323
10893
185341
411624.2
383737.3
356887.3
330807.0
305364.4
280178.5
253761.4
221261.7
177551.0
123613.8
74803.3
40742.1
20077.6
9503.5
4145.9
2068.2
1058.3
646.56
(F/Z)
0.001
0.001
0.012
0.030
0.065
0.156
0.365
0.588
0.737
0.800
0.826
0.841
0.842
0.848
0.811
0.792
0.702
0.500
F
Z
0.000
0.000
0.003
0.008
0.017
0.046
0.144
0.356
0.701
1.002
1.185
1.327
1.328
1.394
1.071
0.951
0.590
0.250
0.250
0.250
0.253
0.258
0.267
0.296
0.394
0.606
0.951
1.252
1.435
1.577
1.578
1.644
1.321
1.201
0.840
0.500
0.0042
0.0060
0.0081
0.0107
0.0139
0.0176
0.0219
0.0269
0.0326
0.0391
0.0464
0.0545
0.0636
0.0737
0.0848
0.0969
0.1102
0.2569
Y(L1, L2)
B*∆t
111479.4
107264.1
103028.1
98707.7
94210.0
89198.0
82493.9
72074.5
56695.5
38979.5
23743.8
13102.3
6701.6
3258.9
1572.9
840.7
490.1
1293.1
471.2
638.7
834.9
1058.6
1306.2
1567.5
1806.6
1938.3
1848.5
1523.4
1101.2
714.6
426.4
240.1
133.3
81.5
54.0
332.2
0.1
0.2
2.6
8.2
22.6
72.4
260.1
691.0
1296.5
1526.8
1304.4
948.4
566.2
334.7
142.8
77.5
31.9
83.0
905134.1
15606.0
7369.2
60
Tablo 34. Uzatma ağları ile avlanan mezgitin av değerlerine ilişkin cohort analizi
hesaplamalarında kullanılan girdiler
Parametreler
a
b
L∞
k
M
F/Z
C (L1,L2)
C (L1,L2) (1000)
∑Wav
∑Wörn.
∑Wav/∑Wörn.
Değer
0.0000058 (kg)
3.08
39.5
0.12
0.25
0.5
10893
185341
7369230
433.1
17015
Açıklama
Boy-ağırlık ilişkisinden hesaplanan regresyon parametresi
“
Von Bertalanffy büyüme parametresi (asimptotik boy) (cm)
Von Bertalanffy büyüme parametresi (Brody katsayısı)
Doğal mortalite
Son boy grubu için işletme oranı (E)
Örnek adeti (çalışma süresince ölçümü yapılan balık sayısı)
Avlanan stokun boy grublarına göre sayısal değeri
Tahmini avlanan ürün (kg)
Örnek ağırlığı (kg)
Yükseltme oranı
4.10.1.2. Barbunya Balığı ile İlgili Cohort Analizi
4.10.1.2.1. Trolle Avlanan Barbunyanın Stok Büyüklüğünün Tahmini
Cohort analizi için girdi olarak gerekli olan büyüme parametreleri; L∞=24.11,
K=0.218 ve son boy grubu için F/Z= 0.5 olarak alınmıştır. Boy gruplarındaki sayısal
değerlerin ağırlığa dönüşümünde kullanılan ve boy-ağırlık ilişkisinden hesaplanan
regresyon parametreleri a=0.0086, b= 3.06 olarak alınmıştır. Ayrıca tahmin edilen toplam
av miktarı, örnek ağırlığına bölünerek elde edilen yükseltme faktörü, örneğin stoğun
tümüne genelleştirilmesi için kullanılmıştır (Tablo 35, Tablo 36).
Veriler incelendiğinde trol avcılığıyla yakalanan barbunya stoklarını için, biyokütle
1149.5 ton hesaplanırken, 804.3 tonunun avlandığı görülmektedir. Boy gruplarına göre
işletme faktörü, 10 cm boy grubundan itibaren artmakta ve 0.8 değerlerine ulaşmaktadır.
Bu da stoktaki aşırı avcılığın boyutlarını göstermektedir.
Tablo 35. 2000 yılında trol ile avlanan barbunya balığının boya dayalı cohort analizi sonuçları
Boy
Boy
Ort.
grubu grubu Boy
L1
L2
7
8
8
9
9
10
10
11
11
12
12
13
13
14
14
15
15
16
16
17
17
18
18
19
19
24.2
TOPLAM
−
L
7.5
8.5
9.5
10.5
11.5
12.5
13.5
14.5
15.5
16.5
17.5
18.5
21.6
Oransal
yaş
∆t
T(L1)
1.56
1.84
2.13
2.44
2.78
3.14
3.53
3.96
4.43
4.96
5.55
6.24
7.04
0.27
0.29
0.31
0.33
0.36
0.39
0.43
0.47
0.53
0.60
0.68
0.80
-
Doğal
ölüm
faktörü
Örnek
Avlanan
(1000)
Başlangıçta
Hayatta
kalanlar
(1000 )
İşletme
oranı
Balıkçılık
Mortalitesi
Total
Mortalite
Ortalama
ağırlık (kg)
Her boydaki
Her boya
ulaşan birey biyokütle(ton)
sayısı (1000)
Ürün
(ton)
H (L1,L2)
C(L1,L2)
C(L1,L2)
N(L1)
(F/Z)
F
Z
W(L1,L2)
N(L1,L2)* ∆t
Y(L1,L2)
1.05208
1.05549
1.05937
1.06384
1.06903
1.07514
1.08244
1.09132
1.10233
1.11637
1.13487
1.16037
-
14
97
312
588
731
612
397
221
88
23
6
6
4
3099
204
1414
4548
8571
10656
8921
5787
3222
1283
335
87
87
58
45174.1
84203.7
75879.4
66771.5
55204.1
40720.9
25664.2
13904.6
6520.9
2523.4
912.9
432.2
258.5
116.62
0.025
0.155
0.393
0.592
0.708
0.759
0.784
0.806
0.797
0.697
0.504
0.616
0.500
0.009
0.068
0.240
0.536
0.896
1.163
1.341
1.536
1.449
0.853
0.375
0.595
0.370
0.379
0.438
0.610
0.906
1.266
1.533
1.711
1.906
1.819
1.223
0.745
0.965
0.740
0.0041
0.0060
0.0084
0.0115
0.0151
0.0195
0.0247
0.0308
0.0377
0.0457
0.0547
0.0649
0.1042
Tablo 36. Trolle avlanan barbunyanın av değerlerine ilişkin cohort analizi hesaplamalarında kullanılan girdiler
Parametreler
a
b
L∞
k
M
F/Z
C (L1,L2)
C (L1,L2) (1000)
∑Wav
∑Wörn.
∑Wav/∑Wörn.
Değer
0.0000086 (kg)
3.06
24.22
0.218
0.37
0.5
3099
45174.1
804000
55.18
14577
Açıklama
Boy-ağırlık ilişkisinden hesaplanan regresyon parametresi
“
Von Bertalanffy büyüme parametresi (asimptotik boy) (cm)
Von Bertalanffy büyüme parametresi (Brody katsayısı)
Doğal mortalite
Son boy grubu için işletme oranı (E)
Örnek adeti (çalışma süresince ölçümü yapılan balık sayısı)
Avlanan stokun boy grublarına göre sayısal değeri
Tahmini avlanan ürün (kg)
Örnek ağırlığı (kg)
Yükseltme oranı
21946.5
20794.3
18971.3
15978.2
11894.5
7671.6
4315.2
2097.5
885.6
393.1
233.0
147.1
157.6
105485.5
B*∆t
89.9
124.9
160.1
183.2
180.1
149.9
106.7
64.6
33.4
18.0
12.8
9.5
16.4
1149.5
0.8
8.5
38.4
98.3
161.4
174.4
143.1
99.2
48.4
15.3
4.8
5.7
6.1
804.3
62
4.10.1.2.2. Uzatma (Galsama) Ağlarıyla Avlanan Barbunya Balığının Stok Büyüklüğünün Tahmini
Girdi parametreleri; L∞ =24.22, K=0.218 ve son boy grubu için F/Z=0.5 olarak alınmıştır. Boy gruplarındaki sayısal değerlerin
ağırlığa dönüşümünde kullanılan ve boy-ağırlık ilişkisinden hesaplanan regresyon parametreleri a=0.0086, b=3.06 olarak alınmıştır
(Tablo 38).
Tablo 37’de elde edilen veriler incelendiğinde; uzatma avcılığıyla yakalanan barbunya stoklarını için, biyokütle 1854.6 ton
hesaplanırken, 899.8 tonunun avlandığı görülmektedir. Boy gruplarına göre işletme faktörü 14.5-18.5 cm boy gruplarında daha fazladır. Bu
boy gruplarında F/Z oranı 0.7-0.8 değerleri arasındadır. Barbunyanın ilk üreme boyunun 11 cm civarında olduğu düşünülürse (Genç, 2000),
uzatma ağlarıyla avcılığın trole nazaran stokları daha fazla koruyucu özelliğe sahip olduğu söylenebilir.
Tablo 37. 2000 yılında uzatma ağları ile avlanan barbunya balığının boya dayalı cohort analizi sonuçları
Boy
grubu
Boy
grubu
Ort.
Boy
L1
L2
L
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
TOPLAM
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
24.2
−
9.5
10.5
11.5
12.5
13.5
14.5
15.5
16.5
17.5
18.5
21.6
Oransal
yaş
∆t
T(L1)
2.13
2.44
2.78
3.14
3.53
3.96
4.43
4.96
5.55
6.24
7.04
0.31
0.33
0.36
0.39
0.43
0.47
0.53
0.60
0.68
0.80
-
Doğal
ölüm
faktörü
Örnek
Avlanan
(1000)
Başlangıçta
Hayatta kalanlar
(1000 )
İşletme Balıkçılık Total
oranı
Mortalitesi Mortalite
Ortalama
ağırlık (kg)
Her boya
ulaşan birey
sayısı (1000)
Her boydaki
biyokütle
(ton)
Ürün
(ton)
H (L1,L2)
C(L1,L2)
C(L1,L2)
N(L1)
(F/Z)
W(L1,L2)
N(L1,L2)* ∆t
B*∆t
Y(L1,L2)
1.05937
1.06384
1.06903
1.07514
1.08244
1.09132
1.10233
1.11637
1.13487
1.16037
-
1
6
38
123
231
440
359
134
48
8
3
1391
20
119
752
2435
4573
8710
7107
2653
950
158
59
27537
64138.4
57132.3
50369.9
43371.4
35256.0
25865.3
13736.2
4857.1
1521.1
343.7
118.8
0.003
0.018
0.107
0.300
0.487
0.718
0.800
0.795
0.807
0.704
0.500
F
Z
0.001
0.007
0.045
0.159
0.351
0.943
1.484
1.436
1.548
0.880
0.370
0.371
0.377
0.415
0.529
0.721
1.313
1.854
1.806
1.918
1.250
0.740
0.0084
0.0115
0.0151
0.0195
0.0247
0.0308
0.0377
0.0457
0.0547
0.0649
0.1042
18881.9
17955.6
16881.9
15352.4
13020.6
9239.5
4789.6
1846.7
613.8
179.9
160.5
98922.5
159.4
205.8
255.7
300.1
322.1
284.4
180.8
84.4
33.6
11.7
16.7
1854.6
0.2
1.4
11.4
47.6
113.1
268.1
268.3
121.3
52.0
10.3
6.2
899.8
63
Tablo 38. Uzatma ağları ile avlanan barbunyanın av değerlerine ilişkin cohort analizi
hesaplamalarında kullanılan girdiler
Parametreler
a
b
L∞
k
M
F/Z
C (L1,L2)
C (L1,L2) (1000)
∑Wav
∑Wörn.
∑Wav/∑Wörn.
Değer
0.0000086 (kg)
3.06
24.22
0.218
0.37
0.5
1391
27537
899753
45.45
19797
Açıklama
Boy-ağırlık ilişkisinden hesaplanan regresyon parametresi
“
Von Bertalanffy büyüme parametresi (asimptotik boy) (cm)
Von Bertalanffy büyüme parametresi (Brody katsayısı)
Doğal mortalite
Son boy grubu için işletme oranı (E)
Örnek adeti (çalışma süresince ölçümü yapılan balık sayısı)
Avlanan stokun boy grublarına göre sayısal değeri
Tahmini avlanan ürün (kg)
Örnek ağırlığı (kg)
Yükseltme oranı
4.10.2. Gelecekteki Ürünün Thompson ve Bell Yöntemiyle Tahmini
Daha öncede belirtildiği gibi, ticari olarak avlanan stokların geçmişine dönük
analizler cohort ve VPA analizi ile yapılırken, bu stokların gelecekteki durumlarının
tahmini Beverton ve Holt, ile Thompson ve Bell yöntemiyle yapılmaktadır. Mezgit ve
barbunya balıklarının 2000 yılındaki av durumlarının analizi boya dayalı cohort analizi ile
yapıldığından, bu yöntemin devamı olan boya dayalı Thompson ve Bell yöntemi ile bu
stokların mevcut durumu ile gelecekteki muhtemel değerleri konusunda tahminler
yürütülmüştür. Genel olarak boya dayalı bu modelde stoğun durgun bir durumda olduğu,
tüm parametrelerin (örneğin yenilenme) sabit kaldığı varsayılır. Bu nedenle ortalama uzun
dönem için av tahminlerinde kullanılır. Bazı yıllarda tahmin edilen av miktarından
sapmaların olabileceği beklenmelidir.
4.10.2.1. Mezgit Balığına İlişkin Ürün Tahminleri
4.10.2.1.1. Trolle Avlanan Mezgit Balığına İlişkin Ürün Tahminleri
2000 yılında trolle avlanan mezgit balığına ait mevcut ürün değerleri cohort analizi
bahsinde hesaplanmıştı. Bu yöntem temel olarak Jones’un boya dayalı cohort analizine
dayanır. Cohort analizine ilave olarak, hesaplamalarda her boy grubuna ait tekne çıkış
fiyatları kullanılmıştır. 2000 yılında troller ile avlanan mezgit balıklarının fiyatları boy
gruplarına göre 100000-750000 TL/kg arasında değişmektedir. Kilogram fiyatları daha çok
kasa fiyatının tahmini bir kasadaki balık miktarına (kg) bölünmesi ile bulunmuştur. 2000
yılında troller ile avlanan mezgit stokları için biyokütle miktarı 8557.9 ton, avlanan ürün
5520 ton ve bunun ekonomik değeri 2375.6 milyar TL iken, F değerinin iki katına
çıkarılması ile biyokütle 5116 tona, avlanan ürün 4479.3 tona ve ekonomik değer 1533.5
milyar TL’na gerilemektedir. F-faktörün 0.366 değerinde MSY (sürdürülebilir maksimum
ürün) değerinin 6816.3 ton, biyokütlenin ise 29960 ton değerinde olacağı görülmektedir
(Tablo 39, 40; Şekil 16). MSE (sürdürülebilir maksimum ekonomik değer) değerinin ise
F-faktörün 0.292 değerinde, 3911.1 milyar TL dolayında gerçekleştiği görülmektedir. Bu
noktada biyokütlenin 39137.6 ton civarında olacağı tahmin edilmektedir (Tablo 40, Şekil
16).
Tablo 40 ve Şekil 16’dan trollerle avlanan mezgit stokları için, av çabasının
mevcut düzeyinin sürdürülebilir maksimum ürün düzeyinin oldukça üzerinde olduğunu ve
64
stokun aşırı avcılık etkisine maruz kaldığı, av çabasındaki azalmanın gelecekte daha fazla
verim artışı sağlayabileceğini göstermektedir.
Tablo 39. 2000 yılında troller ile avlanan mezgit balığının boy gruplarına göre ürün, biyokütle ve
ürünün ekonomik değerleri
Boy
Doğal
ölüm
faktörü
Avlanan
Örnek
(1000)
Başlangıçta İşletme Balıkçılık Total
Hayatta
oranı
Mort.
Mort.
kalanlar
L1-L2
7-8
8-9
9-10
10-11
11-12
12-13
13-14
14-15
15-16
16-17
17-18
18-19
19-20
20-21
21-39.5
H (L1,L2)
1.03454
1.03568
1.03689
1.03818
1.03957
1.04107
1.04268
1.04443
1.04632
1.04838
1.05063
1.05311
1.05584
1.05886
-
C(L1,L2) N(L1)
(F/Z)
F
544
462445
0.018
3063
431552
0.095
11842
399375
0.301
26135
360044
0.511
32601
308873
0.599
36480
254446
0.667
44511
199726
0.758
41108
141020
0.804
27564
89919
0.808
20690
55790
0.835
12863
31024
0.848
6534
15863
0.842
3879
8099
0.861
2382
3591
0.903
476
953
0.500
0.004
0.026
0.108
0.261
0.373
0.500
0.784
1.028
1.050
1.269
1.399
1.328
1.542
2.329
0.250
Ortalama
ağırlık
(kg)
Birim değer
(‘000 TL/kg)
Ürün
(ton)
Z
W(L1,L2) V(L1,L2)
Y(L1,L2)
0.254
0.0029
100
1.6
0.276
0.0042
100
12.9
0.358
0.0060
150
70.5
0.511
0.0081
200
211.8
0.623
0.0107
250
349.6
0.750
0.0139
300
505.8
1.034
0.0176
350
782.2
1.278
0.0219
400
900.3
1.300
0.0269
450
741.3
1.519
0.0326
500
674.6
1.649
0.0391
550
502.7
1.578
0.0464
600
303.0
1.792
0.0545
650
211.6
2.579
0.0636
700
151.6
0.500
0.2109
750
100.5
Toplam
5520.0
Her
Ekonomik
boydaki
Değer
biyokütle
(ton)
(109 TL)
B*∆t
349.0
0.2
492.3
1.3
654.7
10.6
811.5
42.4
936.3
87.4
1011.6
151.7
997.8
273.8
875.4
360.1
706.2
333.6
531.5
337.3
359.3
276.5
228.2
181.8
137.2
137.5
65.1
106.1
401.9
75.4
8557.9
2375.6
Tablo 40. Çeşitli balıkçılık seviyelerinde troller ile avlanan mezgit balıklarının stoklarında
meydana gelebilecek değişimlerin boya dayalı Thompson ve Bell yöntemiyle tahmini
F-faktör
0.0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
1.2
1.4
1.6
1.8
2.0
2.2
2.4
2.6
2.8
3.0
3.2
Toplam ürün (ton)
0.0
4345.7
6139.4
6739.3
6801.1
6638.8
6399.7
6149.4
5914.9
5704.9
5520.0
5215.1
4975.7
4781.3
4618.6
4479.3
4357.9
4250.7
4155.1
4069.1
3991.1
3919.9
Toplam biyokütle (ton)
142732.5
88202.3
56618.4
37972.9
26748.5
19846.5
15499.2
12683.9
10801.6
9497.2
8557.9
7307.2
6501.9
5923.4
5476.7
5116.0
4816.1
4561.7
4342.4
4151.1
3982.4
3832.3
Toplam ekonomik değer (109 TL)
0.0
2741.8
3721.2
3909.9
3768.3
3510.2
3231.2
2970.4
2740.7
2543.5
2375.6
2110.1
1912.0
1758.4
1635.2
1533.5
1447.7
1374.1
1310.1
1253.8
1203.9
1159.2
MSY=6816.3 ton, F-faktör (MSY için)= 0.366, MSY için biyokütle= 29960 ton
MSE= 3911.1 milyar TL, F-faktör (MSE için)= 0.292, MSE için biyokütle= 39137.6 ton
MSY: sürdürülebilir maksimum ürün, MSE: sürdürülebilir maksimum ekonomik değer
F
9000
MSY
10000
MSE
5000
8000
4000
7000
6000
3000
2000
1000
Verim (Ton)
150000
140000
130000
120000
110000
100000
90000
80000
70000
60000
50000
40000
30000
20000
10000
0
Değer (10^9 TL)
Biyokütle (Ton)
65
5000
4000
3000
Değer
2000
1000
0
Ürün
Biyokütle
0
0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.2 2.4 2.6 2.8 3.0 3.2
F- Faktör-X
Şekil 16. Trolle avlanan mezgit balıklarının boya dayalı Thompson ve Bell tahmin
yöntemine göre sonuçları.
4.10.2.1.2. Uzatma Ağları ile Avlanan Mezgit Balığına İlişkin Ürün Tahminleri
Uzatma ağları ile avlanan mezgit balıklarının fiyatları boy gruplarına göre 1000001000000 TL/kg arasında değişmektedir. Fiyatlar tekne çıkış fiyatlarıdır. Trolle pazarlanan
balıklarda fiyatlar kasa başına belirlenirken, uzatma ağlarıyla mezgit avlayan balıkçılar
genellikle fiyatları kilogram başına belirlemektedirler. Burada boya göre fiyat belirlenirken
ortalama fiyatlar alınmış ve boy gruplarına göre dağıtılmıştır. 9-13 cm boy gruplarına ait
balıklar, ortalaması bunun çok daha üzerinde olan örneklerin içerisinde nadiren çıkan
bireylerdir. Bunların fiyatları örnek bu boy grubundan oluştuğunda tahmini değerinin ne
olacağı hesaplanmış ve trol değerleri alınmıştır. 2000 yılında uzatma ağlarıyla avlanan
mezgit stokları için biyokütle miktarı 15606 ton ve avlanan ürün 7369.2 ton ve bunun
ekonomik değeri 3971.3 milyar TL iken, F değerinin iki katına çıkarılması ile biyokütle
11487.9 tona, avlanan ürün 6759.6 tona, ekonomik değer 3017.7 milyar TL’na
gerilemektedir. F-faktörün 0.542 olduğunda MSY değerinin 7715.2 ton, biyokütlenin ise
24708.3 ton değerinde olacağı görülmektedir (Tablo 41, 42; Şekil 17). MSE değerinin
F-faktör 0.362 olduğunda, 5120.5 milyar TL dolayında gerçekleştiği görülmektedir. Bu
noktada biyokütlenin 35737 ton civarında olacağı tahmin edilmektedir (Tablo 42; Şekil
17).
Şekil 17 ve Tablo 42 uzatma ağlarıyla avlanan mezgit stokları için aynı trollerde
olduğu gibi, av çabasının mevcut düzeyinin maksimum sürdürülebilir ürün düzeyinin
üzerinde olduğunu ve stoğun aşırı avcılık etkisine maruz kaldığını av çabasındaki
azalmanın daha fazla verim artışı sağlayabileceğini göstermektedir.
66
Tablo 41. 2000 yılında galsama ağları ile avlanan mezgit balığının boy gruplarına göre ürün,
biyokütle ve ürünün ekonomik değerleri
Boy
Doğal
ölüm
faktörü
Avlanan
Örnek
(1000)
Başlangıçta İşletme Balıkçılık Total
Hayatta
oranı
Mort.
Mort.
kalanlar
L1-L2
H (L1,L2) C(L1,L2) N(L1)
(F/Z)
F
8-9
1.03568
1
411624.2
0.001
9-10
1.03689
2
383737.3
0.001
10-11
1.03818
19
356887.3
0.012
11-12
1.03957
45
330807.0
0.030
12-13
1.04107
96
305364.4
0.065
13-14
1.04268
242
280178.5
0.156
14-15
1.04443
698
253761.4
0.365
15-16
1.04632
1510
221261.7
0.588
16-17
1.04838
2337
177551.0
0.737
17-18
1.05063
2296
123613.8
0.800
18-19
1.05311
1653
74803.3
0.826
19-20
1.05584
1022
40742.1
0.841
20-21
1.05886
523
20077.6
0.842
21-22
1.06223
267
9503.5
0.848
22-23
1.06601
99
4145.9
0.811
23-24
1.07027
47
2068.2
0.792
24-25
1.07513
17
1058.3
0.702
25-39.5
19
646.56
0.500
0.000
0.000
0.003
0.008
0.017
0.046
0.144
0.356
0.701
1.002
1.185
1.327
1.328
1.394
1.071
0.951
0.590
0.250
Ortalama
ağırlık
(kg)
Birim değer
(‘000 TL/kg)
Ürün
(ton)
Z
W(L1,L2) V(L1,L2)
Y(L1,L2)
0.250
0.0042
100
0.1
0.250
0.0060
100
0.2
0.253
0.0081
100
2.6
0.258
0.0107
150
8.2
0.267
0.0139
200
22.6
0.296
0.0176
250
72.4
0.394
0.0219
300
260.1
0.606
0.0269
350
691.0
0.951
0.0326
400
1296.5
1.252
0.0391
500
1526.8
1.435
0.0464
600
1304.4
1.577
0.0545
650
948.4
1.578
0.0636
700
566.2
1.644
0.0737
750
334.7
1.321
0.0848
800
142.8
1.201
0.0969
900
77.5
0.840
0.1102
1000
31.9
0.500
0.2569
1000
83.0
TOPLAM
7369.2
Her
Ekonomik
boydaki
Değer
biyokütle
(ton)
(109 TL)
B*∆t
471.2
0.0
638.7
0.0
834.9
0.3
1058.6
1.2
1306.2
4.5
1567.5
18.1
1806.6
78.0
1938.3
241.8
1848.5
518.6
1523.4
763.4
1101.2
782.6
714.6
616.5
426.4
396.3
240.1
251.0
133.3
114.2
81.5
69.7
54.0
31.9
332.2
83.0
15606.0
3971.3
Tablo 42. Çeşitli balıkçılık seviyelerinde galsama ağları ile avlanan mezgit balıklarının stoklarında
meydana gelebilecek değişimlerin boya dayalı Thompson ve Bell yöntemiyle tahmini
F-faktör
0.0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
1.2
1.4
1.6
1.8
2.0
2.2
2.4
2.6
2.8
3.0
3.2
Toplam ürün (ton)
Toplam biyokütle (ton)
Toplam Ekonomik değer (109 TL)
0.0
4188.3
6227.9
7178.0
7578.6
7706.1
7702.2
7638.9
7552.2
7459.7
7369.2
7205.7
7067.1
6949.5
6848.3
6759.6
6681.0
6610.4
6546.6
6488.3
6434.7
6385.3
123353.9
82037.4
57244.5
42101.2
32639.2
26580.3
22594.3
19892.8
18001.9
16632.6
15606.0
14173.9
13209.7
12499.4
11942.8
11487.9
11105.2
10776.6
10489.9
10236.4
10010.0
9805.9
0.0
3243.8
4606.3
5065.3
5105.0
4963.7
4756.6
4537.2
4328.7
4139.6
3971.3
3691.1
3470.1
3291.4
3143.2
3017.7
2909.6
2815.3
2732.0
2658.0
2591.6
2531.8
MSY=7715.2 ton, F-faktör (MSY için)= 0.542, MSY için biyokütle= 24708.3 ton
MSE= 5120.5 milyar TL, F-faktör (MSE için)= 0.362, MSE için biyokütle= 35737.0 ton
MSY: sürdürülebilir maksimum ürün, MSE: sürdürülebilir maksimum ekonomik değer
9000
110000
5000
8000
100000
70000
60000
50000
40000
30000
20000
6000
3000
2000
1000
Değer
5000
4000
3000
2000
Biyokütle
1000
10000
0
Verim (Ton)
80000
Ürün
7000
4000
Değer (10^9 TL)
Biyokütle (Ton)
90000
F
10000
120000
MSY
6000
130000
MSE
67
0
0
0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.2 2.4 2.6 2.8 3.0 3.2
F- Faktör-X
Şekil 17. Galsama ağları ile avlanan mezgit balıklarının boya dayalı Thompson ve Bell
tahmin yöntemine göre sonuçları.
4.10.2.2. Barbunya Balığına İlişkin Ürün Tahminleri
4.10.2.2.1. Trolle Avlanan Barbunya Balığına İlişkin Ürün Tahminleri
Troller ile avlanan barbunya balıklarının kg fiyatları kasa fiyatları üzerinden
hesaplanmıştır. Barbunya balıklarında boy gruplarına göre fiyatlar 2000 yılında 500.0002.000.000 TL/kg arasında değişmektedir. 2000 yılında trolle avlanan barbunya stokları için
biyokütle miktarı 1149.5 ton, avlanan ürün 804.3 ton ve bunun ekonomik değeri 954.8
milyar TL iken, F değerinin iki katına çıkarılması ile biyokütle 741.6 tona, avlanan ürün
727.5 tona, ekonomik değer 710 milyar TL’na gerilemektedir. F-faktör 0.678 olduğunda,
MSY değerinin 822.6 ton, biyokütlenin ise 1575.8 ton olacağı görülmektedir (Tablo 43,
44; Şekil 18). MSE değerinin ise F-faktör 0.451 değerinde olduğunda, 1131.2 milyar TL
dolayında gerçekleştiği görülmektedir. Bu noktada biyokütlenin 2248.2 ton civarında
olacağı tahmin edilmektedir (Tablo 44; Şekil 18).
Şekil 18 ve Tablo 44’den trollerle avlanan barbunya stokları için, av çabasının
mevcut düzeyinin sürdürülebilir maksimum ürün düzeyinin üzerinde olduğu ve stokun aşırı
avcılık etkisine maruz kaldığı, av çabasındaki azalmanın daha fazla verim artışını
sağlayabileceği görülmektedir.
68
Tablo 43. 2000 yılında troller ile avlanan barbunya balığının boy gruplarına göre ürün, biyokütle ve
ürünün ekonomik değerleri
Boy
Doğal
ölüm
faktörü
Avlanan
Örnek
(1000)
Başlangıçta İşletme Balıkçılık Total
Hayatta
oranı
Mort.
Mort.
kalanlar
L1-L2
H (L1,L2) C(L1,L2) N(L1)
(F/Z)
F
7-8
1.05208
204
84203.7
0.025
8-9
1.05549
1414
75879.4
0.155
9-10
1.05937
4548
66771.5
0.393
10-11
1.06384
8571
55204.1
0.592
11-12
1.06903
10656
40720.9
0.708
12-13
1.07514
8921
25664.2
0.759
13-14
1.08244
5787
13904.6
0.784
14-15
1.09132
3222
6520.9
0.806
15-16
1.10233
1283
2523.4
0.797
16-17
1.11637
335
912.9
0.697
17-18
1.13487
87
432.2
0.504
18-19
1.16037
87
258.5
0.616
19-24.2
58
116.62
0.500
0.009
0.068
0.240
0.536
0.896
1.163
1.341
1.536
1.449
0.853
0.375
0.595
0.370
Ortalama
ağırlık
(kg)
Birim değer
(‘000 TL/kg)
Ürün
(ton)
Her boydaki Ekonomik
biyokütle
Değer
(ton)
(109 TL)
Z
W(L1,L2) V(L1,L2)
Y(L1,L2) B*∆t
0.379
0.0041
500
0.8
89.9
0.42
0.438
0.0060
500
8.5
124.9
4.25
0.610
0.0084
750
38.4
160.1
28.79
0.906
0.0115
750
98.3
183.2
73.70
1.266
0.0151
1000
161.4
180.1
161.37
1.533
0.0195
1000
174.4
149.9
174.37
1.711
0.0247
1500
143.1
106.7
214.72
1.906
0.0308
1500
99.2
64.6
148.74
1.819
0.0377
1750
48.4
33.4
84.74
1.223
0.0457
2000
15.3
18.0
30.65
0.745
0.0547
2000
4.8
12.8
9.57
0.965
0.0649
2000
5.7
9.5
11.35
0.740
0.1042
2000
6.1
16.4
12.15
TOPLAM
804.3
1149.5
954.81
Tablo 44. Çeşitli balıkçılık seviyelerinde troller ile avlanan barbunya balıklarının stoklarında
meydana gelebilecek değişimlerin boya dayalı Thompson ve Bell yöntemiyle tahmini.
F-faktör
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1
1.2
1.4
1.6
1.8
2
2.2
2.4
2.6
2.8
3
3.2
Toplam ürün (ton)
Toplam biyokütle (ton)
Toplam Ekonomik değer (109 TL)
0.0
386.1
599.7
716.3
777.9
808.1
820.3
822.4
818.9
812.4
804.3
786.8
769.8
754.1
740.1
727.5
716.1
705.8
696.5
687.9
680.1
672.8
7629.9
5442.9
4036.4
3110.5
2486.8
2056.7
1752.9
1533.1
1370.1
1246.1
1149.5
1009.7
913.3
842.0
786.5
741.6
704.2
672.4
644.9
620.9
599.5
580.5
0.0
624.6
935.5
1076.6
1126.3
1127.6
1104.5
1070.0
1031.4
992.3
954.8
887.2
830.4
783.1
743.5
710.0
681.5
656.9
635.6
616.9
600.3
585.6
MSY=822.6 ton, F-faktör (MSY için)= 0.678, MSY için biyokütle= 1575.8 ton
MSE= 1131.2 milyar TL, F-faktör (MSE için)= 0.451, MSE için biyokütle= 2248.2 ton
MSY: sürdürülebilir maksimum ürün, MSE: sürdürülebilir maksimum ekonomik değer
9000
900
8000
800
1000
4000
3000
2000
500
250
1000
0
600
750
Verim (Ton)
5000
Ürün
700
Değer (10^9 TL)
Biyokütle (Ton)
7000
6000
F
1000
1250
MSY
10000
MSE
69
Değer
500
400
300
200
Biyokütle
100
0
0
0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.2 2.4 2.6 2.8 3.0 3.2
F- Faktör-X
Şekil 18. Trolle avlanan barbunya balıklarının boya dayalı Thompson ve Bell tahmin
yöntemine göre sonuçları.
4.10.2.2.2. Uzatma Ağları ile Avlanan Barbunya Balığına İlişkin Ürün
Tahminleri
Uzatma ağları ile avlanan barbunya balıkları boy gruplarına göre 500.0002.000.000 TL/kg arasında değişmektedir. Fiyatlar tekne çıkış fiyatlarıdır. Trolle avlanan
balıklarda fiyatlar kasa hesabı belirlenirken, uzatma ağlarıyla barbunya avlayan balıkçılar
genellikle fiyatları kg başına belirlemektedirler. Burada boya göre fiyat belirlenirken
ortalama fiyatlar alınmış, boy gruplarına göre dağıtılmıştır. 9-12 cm boy gruplarına ait
balıklar ortalaması bunun çok daha üzerinde olan örneklerin içerisinde nadiren çıkan
bireylerdir. Bunların fiyatları örnek bu boy grubundan oluştuğunda tahmini değerinin ne
olacağı hesaplanmış ve trol değerleri alınmıştır. 2000 yılında uzatma ağlarıyla avlanan
barbunya stokları için biyokütle miktarı 1854.6 ton, avlanan ürün 899.8 ton ve bunun
ekonomik değeri 1134.5 milyar TL iken, F değerinin iki katına çıkarılması ile biyokütle
1447.8 tona, avlanan ürün 892.3 tona, ekonomik değer 972.7 milyar TL’na gerilemektedir.
F-faktör 1.16 olduğunda, MSY değerinin 901.6 ton, biyokütlenin ise 1746.7 ton olacağı
görülmektedir (Tablo 45, 46; Şekil 19). MSE değerinin ise F-faktör 0.589 değerinde
olduğunda, 1194.3 milyar TL dolayında gerçekleştiği görülmektedir. Bu noktada
biyokütlenin 2398.7 ton civarında olacağı tahmin edilmektedir (Tablo 46; Şekil 19).
Şekil 19 ve Tablo 46’dan uzatma ağlarıyla avlanan barbunya stokları için, av
çabasının mevcut düzeyinin sürdürülebilir maksimum ürün düzeyinin bir miktar altında
olduğunu ve stoğun aşırı avcılık etkisine maruz kalmadığını söyleyebiliriz. Av çabasındaki
bir miktar artışın ürün miktarında çok az bir artış sağlayacağını söyleyebiliriz.
sürdürülebilir maksimum değer ise F-faktör 0.589 olduğunda 1194.3 milyar TL civarında
görülmektedir. Bu noktadaki biyokütle miktarının MSY noktasındaki biyokütle
düzeyinden daha fazla olduğu bu nedenle hem ekonomik açıdan hem de gelecekteki
stokların korunması açısından balıkçılık seviyesinin azaltılması gerektiğini söyleyebiliriz.
70
Tablo 45. 2000 yılında galsama ağları ile avlanan barbunya balığının boy gruplarına göre ürün,
biyokütle ve ürünün ekonomik değerleri
Boy
Doğal
ölüm
faktörü
L1-L2
H (L1,L2)
9-10
1.05937
10-11
1.06384
11-12
1.06903
12-13
1.07514
13-14
1.08244
14-15
1.09132
15-16
1.10233
16-17
1.11637
17-18
1.13487
18-19
1.16037
19-24.2 -
Avlanan
Örnek
(1000)
C(L1,L2)
20
119
752
2435
4573
8710
7107
2653
950
158
59
Başlangıçta
Hayatta
kalanlar
N(L1)
64138.4
57132.3
50369.9
43371.4
35256.0
25865.3
13736.2
4857.1
1521.1
343.7
118.8
İşletme Balıkçılık Total
oranı
Mort.
Mort.
(F/Z)
0.003
0.018
0.107
0.300
0.487
0.718
0.800
0.795
0.807
0.704
0.500
F
0.001
0.007
0.045
0.159
0.351
0.943
1.484
1.436
1.548
0.880
0.370
Z
0.371
0.377
0.415
0.529
0.721
1.313
1.854
1.806
1.918
1.250
0.740
Ortalama
ağırlık
(kg)
W(L1,L2)
0.0084
0.0115
0.0151
0.0195
0.0247
0.0308
0.0377
0.0457
0.0547
0.0649
0.1042
Birim değer
(‘000 TL/kg)
Ürün
(ton)
V(L1,L2)
500
500
750
750
1000
1000
1500
1500
1750
2000
2000
TOPLAM
Y(L1,L2)
0.2
1.4
11.4
47.6
113.1
268.1
268.3
121.3
52.0
10.3
6.2
899.8
Her boydaki
biyokütle
(ton)
B*∆t
159.4
205.8
255.7
300.1
322.1
284.4
180.8
84.4
33.6
11.7
16.7
1854.6
Ekonomik
Değer
(109 TL)
0.08
0.68
8.54
35.69
113.12
268.12
402.43
181.88
91.00
20.55
12.38
1134.48
Tablo 46. Çeşitli balıkçılık seviyelerinde galsama ağları ile avlanan barbunya balıklarının
stoklarında meydana gelebilecek değişimlerin boya dayalı Thompson ve Bell yöntemiyle
tahmini
F-faktör
0.0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
1.2
1.4
1.6
1.8
2.0
2.2
2.4
2.6
2.8
3.0
3.2
Toplam ürün (ton)
Toplam biyokütle (ton)
Toplam Ekonomik değer (109 TL)
0.0
364.3
579.9
708.9
786.9
834.1
862.9
880.2
890.6
896.5
899.8
901.6
900.5
898.2
895.3
892.3
889.2
886.1
883.1
880.2
877.4
874.7
6963.3
5286.3
4196.0
3469.3
2972.8
2624.9
2374.8
2190.3
2050.4
1941.5
1854.6
1724.2
1629.7
1556.6
1497.4
1447.9
1405.3
1368.2
1335.3
1305.9
1279.3
1255.1
0.0
585.1
902.7
1070.0
1152.3
1186.6
1194.2
1187.2
1172.5
1154.2
1134.5
1095.3
1059.2
1026.9
998.3
972.6
949.6
928.9
910.0
892.9
877.2
862.9
MSY=901.6 ton, F-faktör (MSY için)= 1.16, MSY için biyokütle= 1746.7 ton
MSE= 1194.3 milyar TL, F-faktör (MSE için)= 0.589, MSE için biyokütle= 2398.7 ton
MSY: sürdürülebilir maksimum ürün, MSE: sürdürülebilir maksimum ekonomik değer
1000
6000
1250
1000
750
500
250
700
Verim (Ton)
2000
1000
Değer (10^9 TL)
Biyokütle (Ton)
3000
Ürün
800
5000
4000
900
MSY
1100
F
1500
7000
MSE
71
Değer
600
500
400
300
200
Biyokütle
100
0
0
0
0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.2 2.4 2.6 2.8 3.0 3.2
F- Faktör-X
Şekil 19. Galsama ağları ile avlanan barbunya balıklarının boya dayalı Thompson ve Bell
tahmin yöntemine göre sonuçları.
5. TARTIŞMA
5.1. Balıkçılık Filosu
Araştırmada, Doğu Karadeniz’deki demersal balık stoklarına ticari balıkçılığın
etkileri irdelenmeye çalışılmıştır. Demersal balıklar, Samsun Körfezi’nde yoğun olarak
trolle avlanılırken, Samsun-Ordu İl sınırından Gürcistan sınırına kadar uzatma ağları ile
avlanılmaktadır. Ancak bu bölgede yasal olmayan trol avcılığının çokça yapıldığı, pratikte
karşılaşılan zorluklardan dolayı trol avcılığının yasak olan bölgelerde tamamen
önlenemediği bilinmektedir. Çalışmanın yürütüldüğü Sinop-Hopa arasındaki saha
incelendiğinde, Karadeniz Bölgesi için ekonomik zon kabul edilen 100 m derinliğe kadar
olan sahanın Samsun ve Sinop körfezlerinde genişlediği, Giresun’dan Hopa’ya kadar çok
dar bir alanı kapsadığı görülmektedir. Ordu ili sınırlarındaki alan ise Samsun ve Sinop
körfezinden daha az ekonomik alan oluşturmasına rağmen bunun doğusunda kalan
bölgelere göre daha büyük bir alana sahip bulunmaktadır.
Karadeniz ve Türkiye balıkçılığının en önemli sorunu dağınıklıktır. Son yıllarda
stokların azaldığından bahsedilirken avcı filoları hem sayısal hem de teknolojik olarak
daha güçlü teknelerce temsil edilmektedir. Bu da stoklar üzerindeki av baskısının daha da
fazla artmasına neden olmaktadır. Artan balıkçı sayısına bağlı olarak, balıkçının kişisel
kazancı düşmekte ve alın terini karşılayamayacak duruma gelmektedir. Örneğin, Trabzon
ilindeki tekne sayısı 1204 olarak tespit edilmiştir. 1989-1990 yılında sektörde yaşanan
krizden sonra çift amaçlı tekne kullanımı artmıştır. Trol-gırgır ruhsatı alan teknelerin sayısı
bu bölgede 2000 yılında 187’ye, tüm tekne sayısı ise 4026’ya ulaşmıştır. 3601 adet küçük
teknenin 2995 adeti 5-10 metre arasındaki teknelerden oluşmaktadır. Taşıyıcı tekneler en
fazla 15-20 m’ler arasında yoğunlaşırken, gırgırlar iki grup oluşturmaktadır. Küçük
gırgırlar 10-15 m arasında yoğunlaşırken, büyük gırgırlar (hamsi) daha çok 20-30 m’ler
arasında bulunmaktadır. Troller ise 10-25 metreler arasında daha fazla yoğunlaşmaktadır.
DİE 1999 verileri ile karşılaştırıldığında veriler arasında farklılıklar gözlenmektedir. Tarım
İl Müdürlükleri kayıtları, Liman Başkanlıklarındaki kayıtlar ve yapılan arazi çalışmaları
sonucu Doğu Karadeniz için tahmin edilen tekne sayısı 4026 civarında çıkarken, DIE 1999
verilerinde bu rakam 2876 olarak gözükmektedir (Tablo 47).
Tablo 47. 1990-99 yılları arasında Doğu Karadeniz’deki tekne sayıları (DİE, 1992-2001b)
Yıllar
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
Türkiye
8749
8646
7796
8301
8846
9710
9590
9740
10023
13979
Doğu Karadeniz
2604
2538
2330
2359
2513
3044
2789
2654
2642
2876
Trol Teknesi
165
58
207
154
52
53
106
52
76
117
Gırgır
111
113
131
112
77
130
184
150
97
77
Taşıyıcı
236
59
87
75
48
78
73
63
56
60
Diğer
2092
2308
1905
2018
2336
2783
2426
2389
2413
2622
1989-90 hamsi avlanma döneminde yaşanan krizden sonra çift amaçlı olarak alınan
trol-gırgır ruhsatlı teknelere ait bilgilerin DİE istatistiklerine yansımadığı görülmektedir.
Stok yönetiminde, av teknelerindeki değişimlerin zamanında gözlenmesinin büyük önemi
vardır. Balıkçı tekneleri ile ilgili ruhsatlar Tarım İl Müdürlüğü Kontrol Şubelerince
verilirken, Liman Başkanlığı da limanlarda barınan teknelerle ilgili kayıt tutmaktadırlar.
74
Yapılan çalışmada, her iki kuruma ait kayıtlar incelenmiş ve aşağıdaki sorunlarla
karşılaşılmıştır:
ƒ Son yıllarda (özellikle son iki yılda) yapılan küçük teknelerin birçoğunun avcılık
ruhsatı olmadığı, ancak, liman başkanlığına kayıt yaptırdıkları görülmüştür.
ƒ Bazı küçük çekek ve barınak yerlerindeki teknelere ait verilerin bazen her iki
kurumda da olmadığı gözlenmiştir.
ƒ DİE verilerinin de bu kurumlardaki verilerle örtüşmediği görülmektedir.
ƒ Teknelerdeki değişikliklerin birçoğunun kayıtlara çok geç yansıdığı görülmektedir.
Özellikle bir ilden başka bir ile satılan teknelere ait bilgiler kurumlara çok geç intikal
etmektedir.
ƒ Balıkçılıkla ilgilenen bu kurumlar arasında iletişimin çok az olduğu gözlenmiştir.
ƒ Veri girişlerinde (bilgisayar) standardın olmadığı gözlenmektedir.
5.2. Türlerin Avlanma Sezonu
Demersal balıklardan mezgit balığı trol ve uzatma avcılığında en yoğun yakalanan
demersal türdür. Bunu, diğer önemli demersal türlerden barbunya ve kalkan balığı takip
etmektedir. Trolle avcılığının yapıldığı dönemin başlangıcında avcılık daha yoğun
olmaktadır. Avcılık süresinin bitimine doğru (mart-nisan), avlanan demersal türlerin
boyları küçülürken aynı zamanda av miktarları da azalmaktadır. Trole açık olan Samsun ili
sınırlarındaki karasularında dip trolü ile demersal balık avcılığı yapan teknelerden bir
kısmı hamsi av sezonunun başlamasıyla çift tekneyle orta su trolü avcılığına dönmekte ve
hamsi avlamaktadır. Aynı tekneler, trol avcılığının son dönemlerine doğru avlanan
demersal balıkların boy ve ürünce azalması nedeniyle yine aynı yöntemle çaça
avlamaktadır.
Demersal balıklar trol ile 1 Eylül-1 Mayıs tarihleri arasında avlanılırken, uzatma
ağları ile yıl boyunca avlanılmaktadır. Mezgit, trolle en fazla sonbahar aylarında
avlanılırken uzatma ağları ile sonbahar ve ilkbaharda avlanılmaktadır. Tahmin edilen
12.889.230 kg ürünün %42.83’ü troller, %57.17’si ise uzatma ağları ile avlanılmaktadır.
Barbunya balığı, trollerle sonbaharda daha yoğun olarak avlanırken, uzatma ağları
ile en fazla ilkbahar aylarında, üreme dönemi öncesi sığ sulara göçün başladığı dönemde
avlanılmaktadır.
Kalkan balığı, troller ile av sezonunda avlanılırken, uzatma ağları ile üreme dönemi
esnasında nispeten sığ sularda daha yoğun avlanılmaktadır. Pisi avcılığı hemen hemen trol
av kompozisyonundan çıkan av ile karşılanmaktadır. Benzer avcılık şekli kaya balıkları
için de geçerlidir. Önceki yıllarda fazla tüketici bulamayan kaya balıkları son yıllarda balık
hallerinde yer bulmaya başlamıştır. İzmarit balıklarının stokları son yıllarda önemli oranda
düşmüştür. İzmarit trol av sezonunun başlangıcında daha fazla avlanılmaktadır. Üreme
dönemi öncesinde uzatma ağları ile kıyıya yakın bölgelerde de kısmi olarak
avlanılmaktadır.
Yapılan çalışmada, demersal balıklar dışındaki bazı türlerin yoğun avcılık
dönemleri tespit edilmiştir. Bunlardan hamsi en yoğun 15 Kasım-15 Aralık arası olmak
üzere, ekim sonları ile şubat sonlarına kadar avlanılmaktadır. Palamut ise ağustos
sonlarından başlamak üzere aralığa kadar avlanılmakta, ancak eylül ve ekim ayında avcılık
daha yoğun olmaktadır. Zargana, kasım-aralık ve ocak aylarında avlanılırken, yerli kefaller
sonbahar ve kış aylarında, pasifik kefali ise yaz aylarında avlanılmaktadır.
Daha önce bölgede yapılan çalışmada da (Zengin vd, 1998) benzer sonuçlar
çıkmıştır.
75
5.3. Boy Dağılımı
Uzatma ağları ile avlanan ve ölçümü yapılan 10893 adet mezgit balığının boyları
8.5 cm ile 28.5 cm arasında değişim gösterirken, daha çok uni-modal dağılım
göstermektedir. Yığılma daha çok 14-20 cm boy gruplarında görülmektedir. Trol ile
avlanan 3977 adet mezgit 7.0 cm ile 22.5 cm arasında değişmekte, dağılım poli-modal
olmakta ve yığılma daha çok 10-15 cm’ler arasındaki boy gruplarında görülmektedir
(Tablo 10, 11; Şekil 5). Bu da kabaca iki av aracı arasındaki av kompozisyonundaki
farklılığı göstermektedir. Voli ile avlanan mezgitler ise her iki av aracına göre daha küçük
boylu bireylerden oluşmaktadır.
Mezgit balığında olduğu gibi barbunya balığındaki boy dağılımı da av aracına göre
değişim göstermektedir. Uzatma ağları ile avlanan barbunyalar 9.5-20 cm’ler arasında
dağılım gösterirken populasyonun çoğu 12-16 cm boy grupları arasında yoğunlaşmaktadır.
Trol avcılığıyla elde edilen barbunya balıkları 7.5-19.5 cm arasında değişmekte, 9.5-14.5
cm arasında daha yoğun bulunmaktadır. Voli ağları ile avlanan barbunya balıklarında 0+
ve 1 yaş grubundaki bireylerin çoğunlukta olduğu 6-12 cm arasındaki boy grupları yoğun
olarak avlanılmaktadır (Tablo 10, Şekil 5)
Mezgit ve barbunya balıkları için fazla miktarda örnekleme yapılırken, kalkan ,pisi,
izmarit ve kaya balıkları için örnek miktarı daha azdır. Bunun nedeni, kalkanın yüksek
fiyatı nedeniyle maliyetinin projenin üzerinde olması, diğer türlerinde az avlanılmasıdır.
Kalkan ve izmarit balıklarında uzatma ağları ile avlanan balıkların boy dağılımı,
trol ile avlananlardan daha büyüktür. Uzatma ağları ile avlanan kalkanlar 31-61 cm
arasında değişmekte olup ortalama total boy 42.8 cm’dir. Trolle avlanan kalkanların
boyları 20-56 cm arasında değişmekte olup, ortalama boy 35.3 cm olarak tespit edilmiştir.
İzmarit balıklarında, uzatma ağları ile avlananlar 13.5-22.5 cm arasında olurken, trolle
avlanan örnekler 7.0-19.5 cm arasında değişmektedir (Tablo 10, 11, Şekil 6).
Pisi balıkları sadece trollerden örneklenmiştir. Bunların boyları 14.4-32.5 cm
arasında değişmektedir. Kaya balıklarında uzatma ağıyla yakalananların boyları, diğer
türlerde olduğu gibi trolle örneklenenlerden daha büyüktür (Tablo 11).
5.4. Eşey Dağılımı
Cinsiyet tespiti yapılan 4015 adet mezgitin 2431 adeti dişi, 1584 adeti erkek
bireylerden meydana gelmiştir. Dişiler populasyonun %60.55’ini meydana getirmektedir
(Tablo 11). Ayrıca boya bağlı olarak büyük bireylere doğru gidildikçe dişilerin
populasyondaki oranı artmakta, yaşa göre dişilerin ağırlığı erkeklere nazaran fazla
olmaktadır (Tablo 12, 14, 15). Daha önce yapılan çalışmalarda benzer sonuçlar elde
edilmiştir. İşmen (1995), Doğu Karadeniz’de mezgit balıkları üzerine yaptığı doktora
tezinde populasyonun %57’sinin dişi bireylerce oluşturulduğunu, dişilerin aynı yaştaki
erkeklere göre daha iri olduklarını ifade etmektedir. Genç vd. (1998), 1991-1996 yıllarında
Trabzon ilinde 22604 adet mezgitle yaptıkları çalışmada, populasyonun %61.84’ünün
dişilerce, %38.16’sının erkeklerce temsil edildiğini bildirilmektedir. Aynı çalışmada yıllara
göre erkek dişi oranı 1.0:1.4 ile 1.0:1.8 arasında değişmekte, boy ve yaş arttıkça dişilerin
oranı populasyonda artmaktadır. Buradan Karadeniz’de uzun süreli yapılan çalışmalarda
mezgitler için dişilerin %60, erkeklerin ise %40 oranında populasyonda temsil edildiklerini
söyleyebiliriz.
Çalışmada cinsiyet tespiti yapılan 2107 adet barbunyanın %64.55’i dişi bireylerden,
%35.45’i erkek bireylerden meydana gelmektedir. Dişi-erkek oranı barbunyada
örneklemeye bağlı olarak değişmektedir. Üreme dönemi öncesi ve üreme döneminde
76
erkekler populasyonda daha fazla temsil edilirken, diğer dönemlerde dişiler daha fazla
görülmektedir. Bu yüzden bazı çalışmalarda erkeklerin oranı daha fazla verilirken (Okur,
1990 ve 1991), bazı çalışmalarda 1:1’e yakın (Genç, 2000; Samsun ve Erkoyuncu, 1994),
bazılarında ise dişilerin populasyonda daha fazla temsil edildiği bildirilmektedir (Anonim,
1993 b); Samsun ve Özdamar, 1995; Toğulga ve Mater, 1992). Barbunya balığında boy
arttıkça dişilerin oranı populasyonda artmakta, mezgit balığında olduğu gibi aynı yaştaki
balıklarda dişilerin boy ve ağırlığı erkeklere nazaran daha fazla olmaktadır (Tablo 12, 14,
15). Barbunya için ülkemizde yapılan diğer çalışmalarda benzer sonuçlar elde edilmiştir.
Cinsiyet tespiti yapılan 93 adet kalkanda erkek %54.84, dişi %45.16 oranında
bulunmuştur. Bu oran, Genç vd. (1998)’nin çalışmasında erkekler %51.47, dişiler %48.53
olarak bulunurken, Zengin (2000)’in çalışmasında erkekler %49.92, dişiler %50.08 olarak
bildirilmiştir. Kalkan populasyonunda erkek-dişi oranı örneğin yaş ve boy dağılımına göre
değişmekle birlikte, 1:1 civarında olduğu söylenebilir. Kalkanda boy ve yaşın artmasıyla
dişilerin populasyondaki oranı artmakta ve dişi kalkanlar daha hızlı büyümektedirler.
İzmariti ayrı tutarsak, ekonomik demersal türlerin eşey ve boy dağılımının benzer
özellikler gösterdiğini söyleyebiliriz. Bu türlerde dişiler daha hızlı büyümekte, yaş ve
boyun artışıyla populasyondaki dişilerin oranı artmaktadır. Üreme dönemi ve öncesinde
erkeklerin populasyondaki oranı diğer dönemlere göre artmaktadır. Dolayısıyla eşey
dağılımını, örneğin boy ve yaş dağılımı ile çalışma dönemi ve av aracı etkilemektedir.
5.5. Boy-Ağırlık İlişkisi
Önemli demersal türler için hesaplanan boy-ağırlık ilişkileri, a ve b regresyon
parametreleri ve determinasyon katsayıları Şekil 7’de verilmişti. Elde edilen bulgulara
göre, “b” regresyon katsayısı mezgit, barbunya, kalkan, pisi ve izmarit balıkları için
sırasıyla 3.08, 3.06, 3.14, 3.29 ve 3.20 olarak hesaplanmıştır. Bu balıkların kabaca
allometrik büyüme gösterdiğini söyleyebiliriz. Bu çalışmada bulunan değerler, daha önce
Karadeniz’de yapılan çoğu çalışmalarla uyum gösterirken (İşmen, 1995; Genç vd., 1998;
Çiloğlu, 1997), Düzgüneş ve Karaçam’ın bulguları ile farklılık göstermektedir. Barbunya
için bulunan boy-ağırlık ilişkisi parametreleri daha önce yapılan diğer çalışmalarla
paralellik göstermektedir. Kalkan balığı için bulunan değerler ise bu konuda daha önce
sahada yapılan çoğu çalışmalarla uyum gösterirken, Erdem (1997)’in bulgularından biraz
farklılık göstermektedir. Pisi konusunda elde edilen parametreler, Güneş (1997) tarafından
elde edilen verilerle farklılık gösterirken, izmarit konusunda daha önce bölgede yapılan
çalışmalarla tam bir uyum olduğu söylenebilir (Tablo 48).
Tablo 48. Karadeniz’de önemli demersal türler konusunda daha önce yapılan çalışmalarda
elde edilen boy-ağırlık ilişkisi parametreleri
Yazarlar
Bu çalışma
İşmen (1995)
Genç vd (1998)
Bingel vd (1996)*
Düzgüneş ve Karaçam (1989)
Çiloğlu (1997)
Samsun (1990)
Samsun (1995)
Okur (1991)
Zengin (2000)
Erdem (1997)
Güneş (1997)
*çalışmanın 1992 verileri
Mezgit
a
b
0.0058 3.08
0.0042 3.24
0.0052 3.14
0.0056 3.10
0.0272 2.57
0.0038 3.24
Barbunya
a
b
0.0086 3.06
Kalkan
a
b
0.0106 3.14
Pisi
a
b
0.0047 3.29
İzmarit
a
B
0.0059
3.20
0.0063
0.0073
3.18
3.10
0.0108
3.12
0.0072
3.13
0.0069
0.0069
0.0086
0.0054
3.16
3.09
3.21
0.0103
0.0042
3.14
3.43
0.0120
2.97
3.14
77
5.6. Yaş-Boy Ve Yaş-Ağırlık İlişkisi
Projede çalışılan balıkların yıllık boy artış değerleri bütün bireylerde ilk yaşlarda
yüksek bulunmasına karşın, ileriki yaşlarda düşmektedir. Yaşlara göre eşey grupları
arasında bir karşılaştırılma yapıldığında, izmarit balıkları hariç tutulursa, ileri yaşlarda
populasyondaki dişi bireylerin, erkeklere göre daha fazla temsil edildikleri görülmektedir
(Tablo 12). Karadeniz’de ve diğer bölgelerde demersal balıklara dönük olarak yapılan
birçok araştırmada, dişi bireylerin yaş arttıkça populasyonda daha fazla temsil edildikleri
bildirilmektedir (Genç vd.,1998; İşmen, 1995; Zengin, 2000; Güneş, 1997).
Sonuçlar genel olarak değerlendirildiğinde; Doğu Karadeniz’deki demersal
balıklarının yaşamlarının ilk yıllarında çok hızlı bir büyüme sergiledikleri, yaşla birlikte bu
hızın giderek düştüğü görülmektedir. Balık populasyonlarının büyük bir çoğunluğu,
çevresel koşullar elverişli ve ortamdaki besinler yeterli olduğunda, yaşamları boyunca
büyümelerini sürdürmektedirler. Büyüme, özellikle cinsel olgunluğa erişinceye kadar
balığın gençlik döneminde hızlı olmakta, daha sonra artan yaşla birlikte yavaşlamaktadır.
Ancak, ılıman ve soğuk bölgelerde oluşabilen bazı mevsimsel duraklamalar göz ardı
edilirse, genelde hiçbir zaman tümüyle durmamaktadır (Tıraşın, 1993).
Balık populasyonlarında, aynı bölgedeki bireylerin büyümesi ile, aynı türün başka
alanlarda dağılım gösteren farklı populasyonlarındaki bireylerinin büyümesi arasında çok
büyük ayrılıklar gözlenebilmektedir (Wootton, 1979).
Çalışmada, demersal balıklar için bulunan asimptotik ağırlık (W∞), asimptotik boy
(L∞) ve diğer von Bertalanffy parametreleri türlere göre tespit edilerek Tablo 14’de
verilmişti buradaki değerler daha önce bölgede yapılan çalışmalarla mukayese edildiğinde;
von Bertalanffy büyüme parametrelerinin hesaplanması, populasyon dinamiğiyle ilgili
problemlerin çözümü konusunda atılan en önemli adımlardan biridir. Ancak araştırma
sonucu bulunan bu parametrelerin, aynı balık stoğunu oluşturan daha önceki araştırma
bulgularıyla karşılaştırılarak değerlerin test edilmesi gerekmektedir. Bu amaçla, elde edilen
L∞ ve k büyüme parametreleri ile Karadeniz’de daha önce yapılan araştırmalardan elde
edilen Fi üssü (Ǿ) değerleri hesaplanmıştır. Daha sonra bu değerler ‘Munro’nun “Fi üssü”
testi’ne tabi tutulmuştur.
Mezgit, barbunya ve kalkan balıkları için yapılan test sonucu çalışmalardan elde
edilen büyüme parametreleri arasındaki farkın istatistiksel olarak önemli olmadığı
görülmüştür (Tablo 65). Dolayısıyla bu çalışmada elde edilen büyüme sabitlerinin güncel
olarak geçerli olduğu söylenebilir. Pisi ve izmarit balığı ile ilgili çalışma sayısı azlığından
dolayı karşılaştırma yapılamamıştır. Karadeniz’de demersal balıklarla ilgili yapılan
çalışmalardan elde edilen büyüme parametreleri ile Fi üssü (Ǿ) değerleri Tablo 49’da
verilmiştir.
Tablo 49. Karadeniz’de önemli demersal türler konusunda daha önce yapılan çalışmalardan elde edilen von Bertalanffy parametreleri ile
büyüme performansı değerleri
Yazarlar
Bu çalışma
İşmen (1995)
Genç vd. (1998)
Prodanov (1980)
Bingel vd. (1996)
Düzgüneş ve
Karaçam (1989)
Ivanov ve
Beverton (1985)
Çiloğlu (1997)
Samsun ve
Erkoyuncu (1995)
Samsun ve
Özdanmar (1990)
Karadeniz (1990)
Erdem (1997)
Güneş (1997)
Mezgit
L∝
39.5
39.1
43.7
31.8
33.6
31.9
38.4
40.9
k
0.115
0.150
0.103
0.130
0.300
0.203
0.136
0.101
tO
-2.21
-1.53
-1.96
-2.80
-0.54
-1.97
-1.83
-3.06
Barbunya
Ǿ
5.27
5.44
5.28
4.88
5.83
5.33
Kalkan
Pisi
İzmarit
L∝
24.2
k
0.218
tO
-1.71
Ǿ
4.85
L∝
95.9
k
0.104
tO
-1.55
Ǿ
6.86
L∝
52.5
K
0.109
tO
-2.69
Ǿ
5.70
L∝
24.8
k
0.217
tO
-1.70
Ǿ
4.89
26.1
0.198
-1.64
4.90
96.2
0.119
-1.01
7.00
47.7
0.169
-1.48
5.95
26.4
0.169
-2.52
4.77
24.8
0.520
-0.33
5.77
21.5
0.228
-1.90
4.66
87.2
0.125
-
6.86
29.5
0.104
-3.22
4.51
25.0
0.120
-3.28
4.32
90.6
0.132
-0.85
6.99
43.9
0.25
-0.59
6.18
5.30
5.13
79
5.7. Kondüsyon Faktörü
Mevsimsel olarak, beslenme ve üreme faaliyetleriyle değişen kondüsyon faktörü,
mezgit ve barbunya balıkları için bölgelere ve mevsimlere göre hesaplanmıştır. Trol
avcılığının yapıldığı alanlarda stoklara büyük baskı oluşmasına rağmen bireysel olarak
balıkların kondüsyonunun daha iyi olduğu görülmektedir. Mevsimlere göre elde edilen
değerler incelendiğinde barbunya ve mezgit balıklarının sonbahar döneminde en yüksek
kondüsyona sahip oldukları görülmektedir (Tablo 16). Genel olarak balıklarda kondüsyon
faktörü, üreme döneminden önce vücutta depolanmış besinlerin yumurta hücrelerinin
yapımında kullanılması dolayısıyla düşmeye başlar ve üremenin en yoğun döneminde
minimuma iner (Ricker, 1975; Nikolsky, 1980).
Genel olarak incelendiğinde mezgitlerde en düşük fulton kondüsyon faktörünün
ilkbahar ve kış aylarında, en yüksek kondüsyon faktörünün ise yaz döneminde olduğu
görülmektedir (Tablo 16). Daha önce mezgit konusunda aynı bölgede yapılan çalışmalarda
benzer bulgular bulunmuştur (İşmen, 1995; Genç vd., 1998). Barbunya balıklarında üreme
dönemi olan yaz aylarında kondüsyon faktörünü en düşük düzeydedir. Daha önce barbunya
balığı ile yapılan çalışmalarda benzer sonuçlar bulunmuştur (Genç vd., 1998; Genç, 2000).
5.8. Ölüm Oranları ile İşletme Oranının Tahmini
Bu çalışmada önemli demersal balıklar için mortaliteler hesaplanmıştır. Mezgit için
total mortalite 0.86, doğal mortalite ise 0.25 olarak bulunmuştur (Tablo 17). Aynı tür için
daha önce yapılan çalışmalarda İşmen (1995), total mortaliteyi 1.63, doğal mortaliteyi 0.39
olarak bulmuştur. Prodanov (1980), Bulgaristan kıyıları için doğal mortaliteyi 0.4-0.5
değerleri arasında bulmuştur. Gerek total ve gerekse doğal mortalite stoktan stoka, yıldan
yıla ve kullanılan metoda göre değişim göstermektedir. İşletme oranı, balıkçılık
mortalitesinin total mortalitedeki pay olup kabaca stok üzerindeki av baskısını
göstermektedir. Daha önce yapılan çalışmalarda; İşmen (1995), 1990-92 yılları arasında
işletme oranını yıllara göre sırasıyla 0.79, 0.73, 0.72, Uysal (1994), 1988-89 yıllarında
0.73-0.75, Bingel vd (1996), 1991 ve 1992 yılları için 0.86 ve 0.84, ve Genç vd. (1998),
1991-1996 yılları için sırasıyla 0.79, 0.86, 0.81, 0.80, 0.78, 0.76 olarak bulmuştur.
Buradan, doksanlı yıllarda mezgit stoklarının işletme oranının 0.71-0.86 arasında
değiştiğini ve aşırı av baskısına maruz kaldığını söyleyebiliriz. Bu çalışmada 0.71 olarak
bulunan işletme oranı, daha önceki av baskısının devam ettiğini göstermektedir. DİE
verilerini incelediğimizde, 1988 yılında yaklaşık 25000 ton olan mezgit av miktarının
1990’lı yıllarda gerilediğini ve 1997 yılında yaklaşık 6000 ton civarında olduğunu
görmekteyiz. Daha sonra nispi bir artışla 1999 yılında yaklaşık 8400 tona ulaşmıştır (Tablo
3). Mezgit avcılığını etkileyen diğer bir etkende hamsi ve palamut avcılığıdır. Özellikle
sonbahar aylarında palamut avcılığının yoğun olarak yapıldığı dönemde birçok küçük
balıkçı dip balığı avcılığı yerine palamut avcılığına yönelmektedir. Hamsi avcılığı yoğun
olduğu dönemde ise trol teknelerinden birçoğu çiftli orta su trolü avcılığıyla hamsi
avlamaktadır.
Barbunya balığı için elde edilen mortalite oranları Z=2.30, M=0.37 ve F=1.93 olup
işletme oranı F/Z= 0.84’dür (Tablo 17). Genç vd. (1998), 1991-1996 yıllarında Trabzon
kıyılarındaki barbunya stokları için bu değeri sırasıyla 0.59, 0.47, 0.71, 0.76, 0.61 ve 0.76
olarak bulmuştur. Bingel vd. (1996), 1991 ve 1992 yılları için işletme oranını 0.85 olarak
bulmuşlardır. Barbunya stoklarında avcılık baskısının yüksek olduğunu söyleyebiliriz.
Nitekim 1989 yılında yaklaşık 4400 ton olan barbunya üretimi 1990’lı yılların ortalarına
doğru düşüşe geçmiş ve 500-1000 ton arasında değişim göstermiştir (Tablo 3).
80
Kalkan balığı için tahmin edilen mortalite oranları ise Z=0.61, M=0.14 ve F=0.47
olup işletme oranı F/Z= 0.77’dür (Tablo 17). Daha önce yapılan çalışmalarda, 1991-1994
yılları için Trabzon bölgesinde avlanan kalkan stoklarının total mortaliteleri 0.83-0.95
arasında, doğal mortalite 0.20-0.30 arasında değişirken, işletme oranı 0.68-0.75 arasında
bulunmuştur (Genç vd., 1998). Kalkan stoklarının işletme oranı da bu balığın stoklarındaki
avcılık baskısının fazla olduğunu göstermektedir. Kalkan balığı bu bölgede 1993-1995
yılları arasında 800-1000 ton civarında avlanılırken, sonraki yıllarda bunun yarısına hatta
daha az miktarına kadar düşüş göstermiştir (Tablo 3).
Benzer durum pisi ve izmarit stokları için de söylenebilir. Bu stokların işletme
oranı 0.75 ve 0.77 arasında değişmekte olup, avcılık baskısı bu türlerin stokları üzerinde de
mevcuttur. Pisilerin sadece trollerle avlanan iri bireylerinin ekonomik olarak tüketilmesi,
küçüklerinin atılması nedeniyle üretim miktarları Doğu Karadeniz için çoğu zaman yanlış
tahminlere dayanmaktadır. Bu, DİE raporlarında da görülmektedir. 1992 yılında 1400 ton
civarında avlanan izmarit son yıllarda 50-100 ton civarına gerilemiştir. Her iki türün
ekonomik olarak fazla tercih edilmemesine rağmen stoklarının neden bu derece düştüğü
hususu ayrı bir araştırma konusudur (Tablo 3, Tablo 17).
5.9. Seçicilik Çalışmaları
Doğu Karadeniz Bölgesi’ndeki demersal türler genel olarak iki av aracıyla
avlanılmaktadır. Bunlar trol ve uzatma ağlarıdır. Barbunya avcılığında kullanılan uzatma
ağları genellikle 17, 18 ve 20 mm göz açıklığında değişirken, mezgit avcılığında kullanılan
uzatma ağları 18, 20 ve 22 mm ağ göz açıklıklarında olmaktadır.
Trol avcılığında ise yasal olarak 20 mm’lik göz açıklığına sahip torbalar
kullanılması gerekirken, barbunya avcılığı için bazen daha dar gözlü trol torbaları
kullanılmaktadır. Yasal trol avcılığı olmayan bölgelerde kaçak avlama yapan trollerde de
daha küçük ağ gözüne sahip torbalar kullanılabilmektedir. Ticari balıkçılıkta torba ve örtü
birlikte kullanılmadığından trol ağlarına ait seçicilik bulguları boy dağılımından hesap
edilmiştir. Bu hesaplamalar sonucu yasal olarak 20 mm ağ göz açıklığına sahip trol
torbaları ile deneysel olarak kullanılan 14 mm ağ göz açıklığındaki torbalarla yasal
olmayan trol avcılığına ait L50 değerleri ile barbunya ve mezgit avcılığında kullanılan 18,
20 ve 22 mm ağ göz açıklıklarındaki uzatma ağları için bulunan L50 değerleri ile Seçicilik
Faktörleri Tablo 48’de gösterilmiştir.
Tablo 50. Ticari avcılıkta farklı ağ gözü açıklığına sahip trol ve uzatma (galsama) ağlarıyla
avlanan mezgit ve barbunya balıklarına ait seçicilik değerleri
Av Aracı
Balık
Trol
Mezgit
“
“
“
“
“
Barbunya
“
“
Uzatma (galsama) Mezgit
“
“
“
“
“
Barbunya
“
“
* yasal olmayan trol avcılığı
Ağ göz açıklığı (mm)
14 mm
*
20 mm
14 mm
20 mm
18 mm
20 mm
22 mm
18 mm
20 mm
L50 (cm)
10.76
12.68
13.54
10.03
10.91
15.11
16.79
18.47
14.26
15.84
L75 (cm)
11.80
13.30
14.50
10.41
11.56
L25 (cm)
9.68
12.06
12.53
9.63
10.23
SF
3.84
3.52
3.39
3.58
2.73
4.20
3.96
81
1993-1996 yılları arasında Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsünce
yürütülen mezgitle ilgili seçicilik çalışmalarında, 18, 20 ve 22 mm prizma ağ gözüne sahip
trol torbaları için L50 değerleri sırasıyla 13.11, 14.77 ve 15.07 cm olarak bulunmuştur.
Ticari avcılığa ilişkin verilerle karşılaştırıldığında, 20 mm yasal ağ gözüne sahip trol
torbaları ile avlanan trol teknelerinden alınan örnekler için bu değer 13.54 cm ile daha
düşük çıkmıştır. Bunun birçok nedeni olabilir. Öncelikle trol seçiciliğini ağ gözü dışında
etkileyen trol çekim süresinin ticari balıkçılıkta daha uzun süre gerçekleşmesi ve ağ
gözlerinin yassı balıklarla tıkanarak küçük balıkların kaçışının engellenmesi gibi nedenler
sayılabilir. Ticari avcılıkta kullanılan ekipmanların standart olmaması da diğer bir neden
olabilir.
Daha önce bölgede, 20, 22 ve 24 mm ağ göz açıklıklarındaki uzatma ağları ile
mezgit balığı üzerinde yapılan çalışmalardan biri Aydın (1997) tarafından
gerçekleştirilmiştir. Aydın (1997)’nın çalışmasında, ortak seçicilik faktörü (4.25)’nün ağ
göz açıklığına bölünmesiyle optimum yakalanma boyları 20, 22 ve 24 mm ağ göz
açıklıkları için 17.01, 18.71 ve 20.41 cm olarak tahmin edilmiştir. Bu çalışmada, uzatma
ağlarıyla avlanan mezgitlerde, 18, 20 ve 22 mm ağ göz açıklığı için optimum yakalanma
boyları sırasıyla 15.11, 16.79 ve 18.47 cm olarak bulunmuştur. Trol seçiciliğinin aksine,
ticari verilerle deneysel veriler arasındaki bulgularda benzerlikler bulunmaktadır.
Seçicilik hesaplamaları barbunya balıkları için de yapılmıştır. Ticari trol
teknelerinin 20 cm ağ göz açıklığına sahip trol torbaları ile yapılan çalışmalarda, L50 değeri
barbunya için 10.91 cm olarak hesaplanmıştır. Daha önce yapılan 18, 20 ve 22 mm ağ göz
açıklıklarındaki prizma ağlarda L50 değerleri sırasıyla 12.57, 13.19 ve 13.77 cm olarak
bulunmuştur (Genç, 2000). 14 mm ağ göz açıklığındaki trol torbalarıyla avlanan
barbunyada bu değer 10.03 cm bulunmuştur. Ticari trol teknelerine ait verilerle deneysel
veriler karşılaştırıldığında değerler arasında farklılık göze çarpmaktadır. Yasal olarak 20
mm ağ göz açıklığındaki torbalarla avlanan barbunya için bulunan L50 değeri, deneysel
olarak yapılan çalışmalardaki 18 mm ağ göz açıklığına sahip trol torbalarıyla avlanan
örneklerin L50 değerinden daha küçüktür. Bunun nedeni, mezgit avcılığında olduğu gibi,
trol çekim süresinin deneysel olarak yapılan trol çekim sürelerinden daha uzun olması, bir
müddet sonra yassı balıkların ağ gözlerinden küçük balıkların kaçışını engellemesi veya
yasal ağ göz açıklığından daha küçük ağ gözüne sahip trol torbalarının kullanılması
olabilir.
Uzatma ağları ile ticari olarak avlanan barbunya balığının optimum yakalanma
boyu, 18 mm ağ göz açıklığına sahip uzatma ağları için 14.26 cm, 20 mm uzatma ağları
için 15.84 cm bulunmuştur.
Bu sonuçlardan, seçiciliğin trollerde oldukça düşük değerlerde olduğu, buna
karşılık aynı ağ göz açıklığına sahip uzatma ağlarında bu değerlerin daha yüksek olduğu
söylenebilir. Diğer bir deyişle uzatma ağları daha seçici özelliğe sahiptir.
Seçicilik hesaplamaları sonucunda saptanan avlanabilir balık boyunun, eşeysel
olgunluğa ulaşmış olan balık boyunun üzerinde olması istenir. Seçicilikte en önemli kriter,
ağa giren balıklardan ekonomik büyüklükte olmayanların trol torbasından kaçmalarının
sağlanmasıdır (Sparre ve Venema, 1992). Seçicilik çalışmalarının ana hedefi, henüz
eşeysel olgunluğa ulaşmamış bireylere en az bir defa üreme şansı vermektir.
Aynı bölgede yapılan çalışmada mezgit balıklarında ilk üreme boyu Lc=14.7 cm
olarak bulunmuştur (İşmen, 1995). Genç vd. (1998), mezgit balıklarında üreme yaşının dişi
bireylerde 2 olduğunu, 2 yaşındaki dişi mezgitlerin ortalama boyunun ise 14.94 cm
olduğunu bildirmektedirler. Her iki çalışmada da mezgitlerin dişi bireylerinin 15 cm
civarında ilk üreme faaliyetine başladıklarını bildirmektedir. Oysa ticari trol teknelerinden
alınan mezgit numuneleri için %50 seçicilik boyu 13.54 cm olarak bulunmuştur. Deneysel
82
olarak yapılan seçicilik çalışmalarında 20 mm ağ gözüne sahip trol torbaları için bulunan
L50=14.77 cm değerinden önemli derecede farklıdır. Bu nedenle ticari trol teknelerinde
stokların korunması için 22 mm ağ göz açıklığına sahip trol torbalarının kullanılması
yanında, mevcut trol donanımının modernize edilmesi gerekmektedir.
Genellikle stokların korunması açısından bireylere bir defa üreme şansının
verilmesi arzulanır. 1 yaşında üreme faaliyetine başlayan barbunya balıkları 11-12 cm
(dişiler için ilk üreme boyu L50=11.28 cm (Genç, 2000)) civarında ilk üreme aktivitesini
göstermektedir. Üreme aktivitesi gösteren barbunya balıklarının 1.5 yaşında 12.5-13.0 cm
civarında (dişilerde) avlanılması önerilebilir. Dolayısıyla 20 mm ağ göz açıklığına sahip
trol torbalarının kullanılması yeterlidir. Ancak standart olmayan trol torbalarının
kullanılması ve bu torbalarda çekim süresinin artışına bağlı olarak seçiciliğin azalması,
trolle avcılık yapılan sahanın aşırı yıpratılması, biyokütlenin azalması gibi nedenlerden
dolayı, 22 mm ağ gözüne sahip trol torbalarının bu günkü koşullarda kullanılması daha çok
arzulanmaktadır.
Seçicilik faktörü ile seçicilik boyu arasında ters bir ilişki gözlenmiştir. Robertson
ve Ferro (1988), Reeves (1989) ve Armstrong vd. (1990), seçiciliği etkileyen faktörler
arasında ağ gözü açıklığının en önemli faktör olduğunu göstermişler ve normal olarak bir
ağın göz açıklığının arttırılması ile seçicilik boyunun arttığını belirtmişlerdir. Cardador
(1986) ise, trol ağlarında seçicilik faktörünün (SF) ağ gözü büyüklüğünün artışına bağlı
olarak azaldığını, buna karşılık seçicilik boyunun (L50) arttığını ifade etmiştir. Mezgit ile
ilgili yapılan seçicilik çalışmalarında, 14, 18 ve 20 mm ağ göz açıklığındaki trol torbaları
için seçicilik faktörü sırasıyla 3.84, 3.52 ve 3.39 bulunmuştur. Zengin vd. (1997) ile Gurbet
(1992)’in yaptıkları çalışmalarda buldukları SF değerleri bu çalışma ile paralellik arz
etmektedir.
Trollerde ağ göz açıklıklarının arttırılması, seçiciliği bir dereceye kadar
yükseltmektedir. Ancak uzun süreli trol çekimlerinde balıkların kaçabileceği kısımlar,
çekim sırasında torbada meydana gelen daralma sonucu büyük oranda azalmaktadır. Ağ
gözlerinin tıkanması ve tüm yığılmanın torbanın son kısmında olması nedeniyle avlanma
boyunun altındaki boy grubuna sahip balıklar kaçamamakta, böylece birçok küçük balık
telef olmaktadır. Bu açıdan trol torbaları ile donanımlarının seçici özelliğe sahip olacak
yapıda olmaları gerekmektedir.
5.10. Önemli Demersal Balıkların Üretim Miktarının Tahmini
1997-2000 yılları arasında liman, barınak ve çekek yerlerinde üretim miktarının
tahminine yönelik çalışmalar yapılmış, ancak 2000 yılı çalışmaları değerlendirmeye
alınmıştır. Çalışmalarda Ek-1, Ek-2, Ek-3 formu kullanılmıştır. Bu formda uzatma ağları
için söz konusu balığı avlayan tahmini tekne sayısı, aktif av günü, bir günde tahmini
avlanan balık miktarı, ağın denizde kalış süresi, ağ adedi, avlanan balığın av sezonu gibi
bulgular alınırken, troller için günlük çekilen trol sayısı, trolün çekim süresi, mevsimsel
olarak bir trol çekiminde avlanan balık miktarı gibi verilerden hareket edilmiştir.
Tahmin edilen üretim miktarları yaklaşık olarak; mezgit balığı 12889 ton, barbunya
1704 ton, kalkan 481 ton, izmarit 189 ton ve kayabalıkları 142 ton olarak tahmin
edilmiştir. Diğer bazı balıklar için örnekler az olduğundan değerlendirilememiştir. İllere
göre demersal balık üretimde Samsun ili başta bulunmaktadır. En az üretim miktarı Artvin
ilinde olurken, bunu Sinop ve Rize illeri takip etmektedir. Genel üretimin %43.65’i trolle
sağlanırken, uzatma ağları ile avlanan demersal balıkların oranı %56.35’dir. Artvin ili
toplam üretim olarak iller içerisinde en düşük değerde görünmesine rağmen, tekne
sayılarına göre bakıldığında en verimli sahalardan biri olduğu görülmektedir.
83
Projede 2000 yılı için tahmin edilen av miktarları DİE’nin 2000 yılı verileri
keşinleşmediğinden karşılaştırma imkanı olmamıştır. Av tahminlerinin farklı çıkması
beklenebilir. Farklılık yöntemden olabileceği gibi, yıl farkından kaynaklanmış olabilir.
Ancak balıkçılıkla ilgili istatiksel çalışmalarda balıkçılığın karakteristik yapısının çok iyi
bilinmesi gerektiği gibi, alınan verilerin stok yönetiminde kullanılabilecek veriler olması
önem arz etmektedir. Özellikle av gücüne dönük verilerin çok iyi alınması gerekmektedir.
Örneğin teknelerin (özellikle küçük teknelerin) hangi tür avcılığı yaptığı, ne tür ağlar
kullandığı, av sahası ve av sezonu ile birim çabadaki av verimlerinin bu tür anket
formlarına eklenmesi gerekmektedir. Bu bakımdan DİE anket formlarının mevcutlarının
korunarak, balıkçılık bilimi açısından güncelleştirilmesi gerekmektedir.
Üretim miktarlarının tahmininde özellikle barbunya üretimine dikkat edilmelidir.
DIE verilerinde balık türleriyle ilgili isimlendirmelerde yanlışlıklar yaşanmaktadır. Doğu
Karadeniz’de avlanan barbunya balığı Akdeniz’de avlanan tekir ve barbunya balığından
farklı bir alt tür olup, belirli özellikler itibariyle tekire, bazı özellikleri ile de Akdeniz’deki
barbunya balığına benzemektedir. Özellikle Karadeniz barbunya balığının küçük bireyleri
tekire daha fazla benzerken, irileri barbunyanın Akdeniz formuna benzerlik gösterirler.
Başın ön kısmı Akdeniz’deki tekir ile barbunyanın arasındadır. Dorsal yüzgeçlerde tekirde
olduğu gibi bant yoktur. Bu nedenle balıkçıların bazıları anket formlarına tekiri daha fazla
bazıları barbunyayı daha fazla avladığını söylemektedir. Bu araştırmada tahmin edilen
barbunyaya ait üretim, mullidae familyasına ait türlerin toplam üretim miktarı olarak
alınmalıdır.
5.11. Ürün Analizleri
Bu çalışmada elde edilen veriler ile değerlendirme biçimi ticari balıkçılıkta sıkça
kullanılan yöntemlerdir. Ancak bu yöntemler o ülke balıkçılığında merkezi otorite
tarafından standardize edilerek tüm balıkçılık sahalarını kapsayacak şekilde sürekli
yapılması gerekmektedir. Bu yöntemin daha da geliştirilmesi ve mükemmelleştirilmesi
gerekebilir. Balıkçılıkta ileri ülkelerde ticari balıkçılık verilerinin değerlendirilmesinde
kullanılan yöntemler detaylı şekilde tartışılmalıdır. Ticari balıkçılıkla ilgili yapılan daha
önceki çalışmalarda bu yöntemler çok az kullanılmıştır. Daha çok Shaffer yöntemi
kullanılmış veya mevcut balıkçılığın özellikle av filosunun envanteri çıkarılmıştır.
Avlanılabilir stoklar, populasyon dinamiğinin asıl inceleme alanını oluştururlar.
Stoklardaki girdilerle çıktılar arasında bir dengenin olup olmadığının bilinmesi önemlidir.
Bu yolla ilgili stoktaki genel durumun açığa kavuşturulması için, ilgili stoktaki
biyokütlenin tahmin edilmesi gerekmektedir.
Boya dayalı cohort analizi yönteminin uygulanabilmesi için, avlanan toplam ürünün
boy dağılımı kompozisyonunun bilinmesi gerekmektedir. Bu yöntemde avlanan ürünün
boy dağılımı kompozisyonunun stokun gerçek boy dağılımı kompozisyonunun bir
göstergesi olduğu kabul edilmektedir. Toplam ürün verileri kullanılarak her boy grubu için
stokta gerçekte var olan biyokütle hesaplanır.
Bu analizin yapılabilmesi için yukarıda belirtilen veri tabanına ek olarak ilgili stok
için büyüme sabitleri (K, Loo, to) ile doğal nedenlerle olan ölüm oranının üssel
katsayısının (M) bilinmesi gerekmektedir. Ayrıca her boy grubu için hesaplanan balık
sayısının biyokütleye çevrilmesi için, boy-ağırlık ilişkisi sabitlerinden (a) ve (b)’nin de
bilinmesi gerekmektedir.
Cohort analizinin sadece mezgit ve barbunya stokları konusunda yapılıp, diğer
türler için yapılmaması, bu türlerin diğerlerinden daha fazla avlanılmaları, çalışılan örnek
sayılarının daha fazla olması nedeniyledir.
84
Ticari av verilerine dönük ürün analizlerinde, boy verileri esas alınmıştır. Jones’un
boya dayalı cohort analizi kullanılarak, trol ve uzatma ağlarıyla mezgit ve barbunya
stoklarının 2000 yılındaki durumu incelenmiştir. Bu yöntemle, boy-frekans verileri yaşa
dönüştürülmekte, son boy grubu için mortaliteler, işletme oranları (F/Z) hesaplanarak başa
doğru gidilmekte ve başlangıçtaki tahmini balık sayısına ulaşılmaktadır. Ayrıca boy
gruplarındaki balıkların miktarı boy-ağırlık ilişkisindeki parametrelerle ağırlığa
dönüştürülmekte, boy grupları için biyokütle ve ürün miktarları hesaplanmaktadır.
Cohort analizi ile geçmişe dönük avcılığın boyutları irdelenmektedir. 2000 yılında
trolle avlanan 5520 ton mezgit balığının cohort analizi tablosu irdelendiğinde (Tablo 31) en
fazla ürünün 12-18 cm boy grupları arasında olduğu görülmektedir. Bu balık için önerilen
veya olması gereken boy yasağı dişi bireyler için 2 yaş ortalaması olan 14.9 cm’dir. Bu
boy grubunun altında önemli bir avcılık olmaktadır. F/Z oranı 10 cm’den başlayarak 0.5’in
üzerine çıkmakta, boy artışına paralel olarak 0.9 oranına kadar artmaktadır. Bu stok için
bulunan biyokütle 8557.9 ton olarak tahmin edilmiştir.
Avlanan stok için bulunan bu değerin mevcut balıkçılık faktörünün belirli bir
katsayıyla çarpılarak geleceğe dönük olarak analizi (Thompson ve Bell yöntemi)
yapıldığında, av çabasının mevcut halinin sürdürülebilir maksimum ürün (MSY)
noktasından fazla olduğu görülmektedir. Trolle avlanan mezgit stoklarında MSY değerinin
F-faktör 0.366 iken 6816.3 ton olduğu görülmektedir. MSE değeri ise F-faktör 0.292
değerindeyken 3911.1 milyar TL olarak gerçekleşmektedir.
Biyokütle, birim çabada av ile doğru orantılıdır. Balıkçılıktan elde edilen toplam
verimi, ağırlık ve değer olarak yükseltme arzusu ile, balıkçı ve tekne sahiplerine gerekli
geliri sağlama ihtiyacı arasında önemli bir zıtlık görülmektedir. Çaba arttıkça, tekne başına
av miktarı düzenli bir şekilde azalmakta ve bu da uygulamada karlılığın çok düşük
olmasına neden olmaktadır. Hatta bu durum, verimin toplam değeri eğrisi üzerindeki
maksimum noktasına karşılık gelen çaba düzeylerinden daha küçük düzeyler için bile
geçerlidir. Galsama ağlarıyla avlanan mezgit stokları için 2000 yılı ürün miktarı 7369.2 ton
olarak tahmin edilmiştir. Tahmin edilen bu ürün için biyokütle miktarı 15606.0 ton olarak
hesaplanmıştır. F-faktör MSY için 0.572, MSE için 0.362 değerine çekilmelidir.
Barbunya stokları için trol avcılığının mevcut seviyesinin düşürülmesi
(Ffaktör: 0.678) gerekirken uzatma ağları için aşırı bir avcılığın olmadığı görülmektedir.
2000 yılında tahmin edilen mezgit ve barbunya ürün miktarları ile (F faktör:1), bu
stoklar için MSY ve MSE değerlerinde balıkçılık seviyesi ile bu noktada stokların
biyokütleleri tahmin edilerek Tablo 51’de sunulmuştur.
Tablo 51. 2000 yılında Doğu Karadeniz’de trol ve uzatma ağlarıyla avlanan mezgit ve
barbunya balıklarına ait cohort analizi ve Thomson-Bell analizi sonuçları
Av aracı
Trol
Tür
Mezgit
F-faktör
F-faktör
(mevcut)
1
F-faktör
(MSY)
F-faktör
(MSE)
0.366
0.292
Trol
Barbunya
1
0.678
0.451
Galsama (uzatma)
Mezgit
1
0.542
0.362
Galsama (uzatma)
Barbunya
1
1.16
0.589
Her boya
ulaşan sayı
(1000)
767079.9
1057257.5
1138383.6
105485.5
118974.1
135472.9
905134.1
1015859.5
1109600.0
98922.5
96239.1
110090.9
Biyokütle
(ton)
8557.9
29960.0
39137.6
1149.5
1575.8
2248.2
15606.0
24708.3
35737.0
1854.6
1746.7
2398.7
Ürün
(ton)
5520.0
6816.3
6717.0
804.3
822.6
796.2
7369.2
7715.2
7469.6
899.8
901.6
860.4
Toplam
Değer
(109 TL)
2375.6
3836.9
3911.1
954.8
1078.2
1131.2
3971.3
4880.7
5120.5
1134.5
1102.9
1194.3
85
6. ÖZET
Proje sonuç raporu 1997-2000 yıllarında Sinop-Gürcistan sınırı arasında kalan
sahadaki, demersal balık stoklarının avcılığına dönük bazı parametreleri kapsamaktadır.
Demersal balıklardan önemli türlerin populasyon parametreleri (boy-ağırlık, yaş-boy ve
yaş-ağırlık ilişkileri, kondüsyon faktörü, boy-frekans dağılımları), balıkçılık teknelerinin
boy, motor gücü ve avlanma yöntemine göre dağılımı, türlerin av sezonu, tahmini av
miktarı, seçicilik parametreleri, boya dayalı cohort analizi, Thompson ve Bell yöntemi ile
gelecekteki ürünün tahmini gibi veriler elde edilmeye çalışılmıştır. Çalışmalar mezgit ve
barbunya balıkları üzerine yoğunlaştırılmıştır. Değerlendirmeler 2000 yılı bulgularını
kapsamaktadır.
Elde edilen verilere göre, 2000 yılında, Doğu Karadeniz’de gırgır sayısı 121, trol
sayısı 79, trol-gırgır olarak çift amaçlı kullanılan tekne sayısı 187, yedek (taşıyıcı) tekne
sayısı 38 adet olarak belirlenirken, yoğun olarak uzatma ağı avcılığı yapan küçük tekne
sayısı 3601 adet olarak tespit edilmiştir. Sayısal olarak en fazla balıkçı teknesi 1204 adet
ile Trabzon ilinde bulunurken, 154 adetle Artvin en az tekne bulunduran ildir.
Demersal balıklarda en yoğun avcılığı yapılan mezgit balığıdır. Bunu barbunya ve
kalkan takip etmektedir. Mezgit en yoğun olarak sonbahar ve kış döneminde avlanılırken,
barbunya troller ile sonbahar döneminde, uzatma ağları ile üreme dönemi öncesinde
(mayıs-haziran) avlanılmaktadır. Kalkan, troller ile sonbaharda yoğun olarak avlanılırken,
uzatma ağları ile üreme döneminde (mart-haziran) avlanılmaktadır. Pisi ve izmarit daha az
avlanılmaktadır. Pisi, trol ile sonbahar döneminde, izmarit trollerle sonbahar döneminde
uzatma ağları ile mayıs-haziran aylarında avlanılmaktadır.
Av aracına göre alınan örneklerin boy dağılımları arasında önemli bir fark vardır.
Uzatma ağlarıyla avlanan örneklerin boy dağılımı trol ve voli ile avlananlara nazaran daha
yüksektir. Biyometrik ölçümü yapılan balıklardan mezgitlerin ortalama boyu uzatma ağları
için 17.4±0.04 cm, troller için 14.4±0.12 cm bulunurken, uzatma ağlarıyla avlanan
barbunyanın ortalama boyu 14.5±0.04 iken, bu değer trolle avlananlarda 12.6±0.07 cm’ye
düşmektedir. Kalkan için bu değerler 42.8±0.89 ve 35.2±0.56 cm, izmaritler için 17.1±0.18
ve 13.8±0.12 cm olmaktadır.
İzmarit hariç incelenen türlerde erkek:dişi oranı ilk yaşlarda 1:1’e yakın iken yaşın
artışıyla birlikte dişilerin populasyondaki oranı artmaktadır.
İncelenen türlerde boy ağırlık ilişkisi; mezgitte W=0.0058 L3.0767, barbunyada
W=0.0086 L3.0628, kalkanda W=0.0106 L3.1358, piside W=0.0047 L3.2865 ve izmaritte
W=0.0059 L3.2015 olarak bulunmuştur. Yaş-boy ilişkisi; mezgitte Lt=39.51(1-e–0.115(t+2.21)),
barbunyada Lt=24.22(1-e–0.218(t+1.71)), kalkanda Lt= 95.9(1-e–0.104(t+1.55)), piside
Lt=52.46(1-e–0.109(t+2.69)), izmaritte Lt= 24.78(1-e–0.217(t+1.70)) olarak tahmin edilirken
asimptotik ağırlık mezgit, barbunya, kalkan, pisi ve izmaritte sırasıyla 471.5, 149.4,
17694.0, 2139.8 ve 171.7 g olarak hesaplanmıştır.
Mezgit ve barbunyada avcılık yoğunluğunun artışıyla kondüsyonun arttığı
gözlenirken, mevsimlere göre her iki türde de en yüksek kondüsyon faktörü değeri
sonbahar döneminde gözlenmiştir.
Mezgit için, total ölüm Z= 0.86, doğal ölüm, M= 0.25 bulunurken, barbunya için bu
değerler 2.30 ve 0.37, kalkan için; 0.61 ve 0.14, pisi için; 0.89 ve 0.22, izmarit için; 1.54 ve
0.36 olarak hesaplanmıştır. İşletme oranları ise mezgit, barbunya, kalkan, pisi ve izmarit
için sırasıyla 0.71, 0.84, 0.77, 0.75 ve 0.77 olarak bulunmuştur.
Ticari balıkçılığa ait trol ve galsama (uzatma) ağı seçiciliği mezgit ve barbunya
balığı için hesaplanmıştır. Mezgit avcılığında galsama ağı seçiciliği, 18, 20 ve 22 mm ağ
göz açıklığı için hesaplanmış ve L50 değerleri sırasıyla 15.11, 16.79 ve 18.47 cm
86
bulunmuştur. Barbunya avcılığında ise 18 ve 20 mm ağ göz açıklığındaki galsama
ağlarında L50 değerleri 14.26 ve 15.84 cm olarak hesaplanmıştır. Yasal ağ göz açıklığı 20
mm olan trol ağları için L50 değeri, mezgit için 13.54 cm, barbunya için 10.91 cm
bulunmuştur. Her iki av aracının seçicilik parametreleri birbirinden oldukça farklı olup,
uzatma ağlarının daha seçici ağlar olduğu tespit edilmiştir.
Doğu Karadeniz bölgesinde avlanan dip balıklarından bazı türlerin av miktarı anket
formları ile derlenerek tahmin edilmiştir. 2000 yılı tahminlerine göre mezgit demersal
balıklar içerisinde en fazla av veren tür olup, yılın büyük bölümünde avlanılmaktadır.
Tahmin edilen av miktarı 12889 tondur. Mezgitten sonra 1704 tonluk tahmini av miktarı
ile barbunya balığı gelmektedir. Kalkan, izmarit ve kaya balıkları için tahmini av miktarları
sırasıyla 481, 189, 142 tondur. Avlanan demersal balıkların %43.65’i troller, %56.35’i
uzatma ağları ile avlanılmaktadır.
Demersal balıklardan mezgit ve barbunya en fazla av veren türlerdir. Çalışmalarda
her iki türün boya dayalı cohort analizi ile 2000 yılındaki balıkçılığın stoklar üzerindeki
etkisi irdelenmiştir. Trolle avlandığı tahmin edilen 5520 ton mezgit için, stoğun biyokütlesi
8557.9 ton, uzatma ağları ile avlanan 7369.2 ton mezgit için, stokun biyokütlesi 15606.0
ton olarak hesaplanmıştır. Trolle avlanan 804.3 ton barbunya için stokun biyokütlesi
1149.5 ton, uzatma ağları ile avlanan 899.8 ton barbunya için, stokun biyokütlesi 1854.6
ton tahmin edilmiştir.
Boya dayalı cohort analizi ile mevcut avcılığın stoklar üzerindeki etkisi
irdelenirken, balıkçılığın etkisinin arttırılıp azaltılarak gelecekte muhtemel ürün, biyokütle
ve ekonomik değerinin tahmini, boya dayalı cohort analizinin devamı niteliğinde olan boya
dayalı Thompson ve Bell yöntemi ile hesaplanmıştır. Mezgit balığıyla ilgili bulgularda
MSY (sürdürülebilir maksimum ürün) troller için F-faktör 0.366 de 6816.3 ton, biyokütle
29960 ton olarak tahmin edilmiştir. MSE (sürdürülebilir maksimum ekonomik değer) ise
F-faktör 0.292 olduğunda 3911.1 milyar TL ve biyokütle 39137.6 ton olarak
hesaplanmıştır. Uzatma ağları ile avlanan mezgit stokları için F-faktör 0.542 iken MSY
7715.2 ton ve biyokütle 24708.3 ton tahmin edilirken MSE ise F-faktör 0.362 olduğunda
5120.5 milyar TL, bu balıkçılık seviyesinde biyokütle 35735.0 ton olarak tahmin
edilmiştir. Trolle avlanan barbunya stokları için ise MSY F-faktör 0.678 de 822.6 ton,
biyokütle 1575.8 ton olarak hesaplanırken, MSE F-faktör 0.451 de 1131.2 milyar TL ve
biyokütle 2248.2 ton olarak tahmin edilmiştir. Uzatma ağlarıyla avlanan barbunya
stoklarında F-faktör 1.16 iken MSY 901.6 ton ve biyokütle 1746.7 ton olmakta, MSE
değeri ise F-faktör 0.589 değerinde iken 1194.3 milyar TL ve biyokütle 2398.7 olarak
gerçekleşmektedir.
87
SUMMARY
This final report of the project covers some population parameters collected
between 1997 and 2000 from demersal fish stocks in Turkish Black Sea coast of Sinop and
Georgian border. The main objective was to collect data on population parameters of major
demersal species (length-weight, age-length and age – weight relationships, condition
factors and length frequency distributions), size, engine power and fishing types of fishing
vessels, fishing seasons of species, estimated amount of catches, selectivity parameters,
length based cohort analysis, estimation of future yields with Thompson and Bell method.
The studies mainly concentrated on two species, namely whiting and red mullet.
Data collected in 2000 showed that there are 121 purse seiners, 70 trawlers, 187
both purse seiner -trawlers, 38 carriers, 3601 small boats mainly gillnetting in eastern
Black Sea coast. The province of Trabzon has got maximum number of fishing vessels,
while Artvin has got lowest vessel number of 154.
Whiting is the major commercial demersal species caught in the study area. This
species followed by red mullet and turbot. Whiting is mainly fished during autumn and
winter, while trawl fishing of red mullet takes place during autumn and gillnetting before
spawning season (may-june). Similarly turbot is caught with trawl mostly in autumn
months, but with gillnets during spawning, march – june. Plaice is caught by trawl during
autumn and picarel during spring months.
Size (length) distributions of the fish caught using different nets exhibited
significant differences. Size of specimen taken from gillnets were higher those sampled
from other nets. For example, mean length of whiting was 17.40.04± and 14.4±0.12 cm for
gillnet and trawl samples, respectively. Red mullet caught by gillnet had mean size of
14.5±0.04, but this value dropped 12.6±0.07 cm in specimen taken from trawl. Values for
turbot were 42.8±0.89 and 35.2±0.56 cm, and while for picarel were 17.1±0.18 and
13.8±0.12 cm.
Sex ratio was around 1:1 during early ages with exception of picarel, but female
ration seemed to increasing in older ages.
The length – weight relationships of the species were estimated as: W=0.0058
L3.0767 for whiting,
W=0.0086 L3.0628 for red mullet, W=0.0106 L3.1358 for turbot,
3.2865
for plaice and W=0.0059 L3.2015 for picarel. Age-length relationships of
W=0.0047 L
–0.115(t+2.21)
–0.218(t+1.71)
the
species
were:
Lt=39.51(1-e
),
Lt=24.22(1-e
),
–0.104(t+1.55)
–0.109(t+2.69)
–0.217(t+1.70)
Lt= 95.9(1-e
), Lt=5246(1-e
) and Lt= 24.78(1-e
), while
asymptotic weights were 471.5, 149.4, 17694.0, 2139.8 and 171.7 g in order of previous
sentence.
Condition factors of whiting and red mullet increased with increasing fishing
activity. Values for both species were highest of the all seasons in autumn.
Total mortality (Z) estimations for whiting, red mullet, turbot, plaice and picarel
were 0.86, 2.30, 0.61, 0.89 and 1.54, while the estimated values of natural mortality (M)
were 0.25, 0.37, 0.14, 0.22 and 0.36. Fishing rates were found as 0.71, 0.84, 0.77, 0.75 and
0.77 for the species, namely, whiting, red mullet, turbot, plaice and picarel.
Commercial fishing selectivity parameters of trawl and gillnet were estimated for
whiting and red mullet. Selectivity of gillnet for whiting was calculated using 18, 20 and
22 mm mesh sizes and L50 values found as 15.11, 16.79 and 18.47 cm, respectively, while
for red mullet fishing L50 values of 18 and 20 mm mesh sizes were 14.26 and 15.84 cm.
L50 for trawl with legal mesh size of 20 mm was calculated as 13.54 and 10.91 cm for
whiting and red mullet. Selectivity parameters of these nets were quite different and
gillnets seen to more selective.
88
Landings of eastern Black Sea demersal species were estimated through questioners
conducted during 2000. According survey results whiting was the first species with
estimated catch size of 12889 t, followed by red mullet (1704 t), turbot (481 t),
picarel (189 t) and gobies (142 t). Approximately 56.35% of this catch came from
gillnetting and 43.65% of it from trawling.
The effects of whiting and red mullet fishing on stocks were evaluated using length
based cohort analysis during 2000. Whiting biomass has been estimated as 8557.9 and
15606 t for estimated catches of 5520 and 7369.2 t trough trawling and gillnetting. The
estimated biomass values of red mullet were 1149.5 and 1854.6 against predicted trawl and
gillnet catches of 804.3 and 899.8 t.
While, the effects current fishing activities on stocks were evaluated, possible
increasing and diminishing fishing effects on catch, biomass and economical value of the
catch in the near future estimated by employing length based Thompson and Bell analysis.
Maximum sustainable yield (MYS) of whiting trawling fishing has been estimated as
6816.3 t, with F-factor assumption of 0.366. At this level of fishing the biomass is around
29960 t. Maximum sustainable economical value (MSE) with a F-factor of 0.292 has been
calculated as 3911.1 billion Turkish Liras and the biomass 39137.6 t. Estimated MSY,
biomass and MSE values for whiting gillnet fishing are 7715.2 t (F-factor of 0.542),
24708.3 t, 5120.5 billion Turkish Liras (F-factor 0.362) and 35735.0 t. Red mullet stock
fished by trawl may have MYS and biomass values of 822.6 t and 1575.8 ton (F-factor of
0.678), MSE of 1131.2 billion Turkish Liras and biomass of 2248.2 t (F-factor of 0.451).
Values for the same species when exploited by gillnetting can be MSY of 901.6 t (F-factor
1.16), biomass of 1746.7 t, and MSE of 11943 billion Turkish Liras (F-factor 0.589) with
biomass of 2398.7 t.
89
7. LİTERATÜR LİSTESİ
Aesen, O., Akyüz, E., 1956, Further Observations on the hydrography and occurrence of
fish in the Black Sea. Reports from the Fishery Research Center Meat and Fish
Office Ser. Mar. Res. (1): No. 6, 34p+2.
Acara, A., 1985, The Black Sea Turbot. State Planning Organization. Ankara-Turkiye.
Akşıray, F., 1954. Türkiye Deniz Balıkları Tayin Anaktarı. İst. Ün. Fen Fak. Hidrobiyoloji
Arş. Enst. Sayı 1, Pulhan Matbaası İstanbul. 283 s.
Akyüz, E.F., 1957, Observations on The İskenderun Red Mullet ( Mullus barbatus) and Its
Environment. General Fisheries Council for The Mediterranean Proceedings and
Techical Paper No. 4, Published By FAO, Rome, 1957, Fisheries Research
Centre, Et ve Balık Kurumu, İstanbul, Turkey.
Anonim, 1991, Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen 25 Numaralı Sirküler, T.C. Tarım ve
Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara, No: 349/46.
Anonim, 1992, Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen 26 Numaralı Sirküler, T.C. Tarım ve
Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara.
Anonim, 1993a, Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen 27 Numaralı Sirküler, T.C. Tarım ve
Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara.
Anonim, 1993b, Marmara, Ege ve Akdeniz’de Demersal Balıkçılık Kaynakları Sörvey
Raporu, T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanblığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme
Genel Müdürlüğü, Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA).
Anonim, 1994, Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen 28 Numaralı Sirküler, T.C. Tarım ve
Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara, No: 21877.
Anonim, 1995, Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen 29 Numaralı Sirküler, T.C. Tarım ve
Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara, No: 22225.
Anonim, 1996, Denizlerde ve İçsularda Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen
30/1 Numaralı Sirküler, T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol
Genel Müdürlüğü, Ankara, No: 22564.
Anonim, 1997, Denizlerde ve İçsularda Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen
31/1 Numaralı Sirküler, T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol
Genel Müdürlüğü, Ankara, No: 22928.
Anonim, 1998, Denizlerde ve İçsularda Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen
1998-1999 Av Dönemine Ait 32/1 Numaralı Sirküler, T.C. Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara, No: 22309.
Anonim, 1999, Denizlerde ve İçsularda Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen
33/1 Numaralı Sirküler, T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol
Genel Müdürlüğü, Ankara, No: 23618.
Aquirre, H., 1997, Presence of Dentition in the Premaxilla of Juvenile Mullus barbatus and
M. surmuletus. J. Fish-Biol., Vol 51, no. 6, pp. 1186-1191.
Armstrong, D.W., Ferro, R.S.T., Maclennan, D.N., Reeves, S.A., 1990, Gear Selectivity
and the Conservation of Fish. Jour. of Fish Biology, 37 , 261-262.
90
Aydın, M., 1997, Mezgit Galsama Ağlarının Seçicilik Parametrelerinin Hesaplanması,
Yüksek Lisans Tezi, KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bal. Tekn. Müh. Anabilim
Dalı, Trabzon.
Balkas, T., Mihnea, R., Serbanescu, O., Ünlüata, U., 1990, State of the Marine
Environment in the Black Sea Region, UNEP Regional Seas Reports and Studies,
FAO, Rome, 124 p.
Basimi, R.A., Grove, D. J., 1986, Studies on Feeding Growth and Production for a
Recruited Inshore Population of Pleuronectes platessa (L.) at East Angelsey (N.
Wales), J. Fish. Biology, 27: 765-783.
Ben-Ellahu, M. N., Golani, D., 1990, Polychaetes (Annelida) In The Gut Content of
Goatfishes (Mullidae), With New Polychaeta Records for The Mediterranean
Coast of Israel and The Gulf of Elat (Red Sea) P.S.Z.N.I: Marine Ecology, 11(3):
193-205 The Department of Zoology, The Hebrew University of Jerusalem,
91904 Jerusalem, Israel.
Bergman, M. J. N., Van Der Veer, H.W., Zıjlstra, J. J., 1988, Plaice nurseries: effects on
recruitment, J. Fish Biology, 33 (Supplement A), 20l-218.
Bingel, F., Bekiroğlu, Y., Gücü, A.C., A., Niermann, U., Kıdeyş, A.E., Mutlu, E., Doğan,
M., Kayıkcı, Y., Avşar, D., Genç, Y., Okur, H., Zengin, M., 1996, Karadeniz
Stok Tespiti Projesi, Balıkçılık Araştırmaları, Final Raporu, TÜBİTAK
DEBÇAG 74/G, DEBÇAG 139/G ve DEBÇAG 115/G, O.D.T.Ü Erdemli Deniz
Bilimleri Enstitüsü ve Trabzon Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü, 162 s.
Bowers, A.B., 1954, Breeding and growth of Whiting (Gadus merlangus L.) In Isle of Man
Waters, Marine Biological Ass., 33, pp. 98-105, U.K
Campbell, A. C. 1983, Was Lebt in Mittelmeer Pflanzen und Tiere der ittelmeerküsten in
Farbe,Franckh’sche Verlags., Stuttgart, 320s.
Caragitsou, E., Tsimenidis, N., 1982a, Seasonal Changes of Food Spectrum And Day-Time
Rhythm of Feeding Of The Red Mullet (Mullus barbatus) in The Thracian Sea,
Thalassographica 2 (1982) 5 105-115, Institute of Oceanographic And Fisheries
Research, Athens, Greece.
Caragitsou, E., Tsimenidis, N., 1982b, Seasonal Changes And Comparative Analysis of
The Food of The The Red Mullet (MullusbBarbatus) In The Gulfs of Saranikos
And Thermaikos, Thalassographica, 2(1982) 5 41-61, Institute of Oceanographic
And Fisheries Research, Athens, Greece.
Cardador, F., 1986, New Experiments on Trawl-mesh Selection of Hake on the Portuguese
Coast. ICES Fish Capture Committee, CM 1986/B:16.
Çelikkale, M.S., Düzgüneş, E., Candeğer, F., 1993, Av Araçları ve Avlanma Teknolojisi,
KTÜ Sürmene Deniz Bilimleri Fak. Trabzon, No. 162/4, 272-282.
Çiloğlu, E., 1997, Trabzon’un Doğu Sahillerinde Mezgit (Merlangius merlangus euxinus)
Balığının Vertikal Dağılımı ve Populasyon Parametreleri, İ.Ü. Fen Bil. Ens., Yük.
Lis. Tezi, İSTANBUL.
Çoral, S., 1988, Ege Denizinde Barbunya Balığının (M. barbatus L.) Biyolojisi ve
Populasyon Dinemiği Üzerine Bir Ön Çalışma, Y. Lis. Tezi, DEÜ, DBE, 143 S.
91
Danilevsky, N.N., Vyskrebentzeva, L.I., 1966, The Dynamics of the Abundance of the
Striped mullet, Tr. Arzov. Chernomorsk. Nauchno-Issled. Inst. Morsk. Rybn.
Khoz. Okeanogr., 24:71-80.
Demir, N., 1996, İhtiyoloji, İst. Ün. Fen Fak. Yayınları No: 236, İstanbul.
DİE, 1984, 1982 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü,
Ankara.
DİE, 1985, 1983 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü,
Ankara.
DİE, 1986, 1984 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü,
Ankara.
DİE, 1986, 1985 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü,
Ankara.
DİE, 1988, 1986 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü,
Ankara.
DİE, 1989, 1987 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü,
Ankara.
DİE, 1991, 1988-1989 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik
Enstitüsü, Ankara.
DİE, 1992, 1990 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü,
Ankara.
DİE, 1993, 1991 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü,
Ankara.
DİE, 1994, 1992 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü,
Ankara.
DİE, 1995, 1993 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü,
Ankara.
DİE, 1996, 1994 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü,
Ankara.
DİE, 1997, 1995 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü,
Ankara.
DİE, 1997, 1996 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü,
Ankara.
DİE, 1998, 1997 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü,
Ankara.
DİE, 2001a, 1998 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü,
Ankara.
DİE, 2001b, 1999 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü,
Ankara.
DPT, 1989, Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı Su Ürünleri ve Su Ürünleri Sanayi Özel
İhtisas Komisyonu Raporu, T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, No:
2184, 344 s.
92
DPT, 1995, Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Su Ürünleri ve Su Ürünleri Sanayi Özel
İhtisas Komisyonu Raporu, T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, No:
2411, 66 s.
Düzgüneş, E., 1989, Balıkçılıkta Yeni Bir Kavram; Seçici Trol Ağları, E.Ü. Su Ürünleri
Yüksek Okulu, Su Ürünleri Dergisi, 6, 21-22-23-24, 176-187.
Düzgüneş, E., Karaçam, H., 1989, Doğu Karadeniz'deki Mezgit (Merlangius merlangus
euxinus Nordmann, 1840) Balıklarında Bazı Populasyon Parametreleri, Et Verimi
ve Biyokimyasal Kompozisyon. TÜBİTAK, Doğa Zoology Dergisi No:14.
S.345-352
Düzgüneş, O., Kesici, T., Gürbüz, F., 1993, İstatistik Metotları, Ankara Ün. Ziraat Fak.
Yay. No. 1291, Ankara, 218 s.
Erdem, Y., 1997, Karadeniz’de Avlanan Kalkan (Scopthalmus meaoticus) Balıklarının
Galsama Ağları ile Seçiciliğinin Belirlenmesi, Doktora Tezi, Ondokuz mayıs Ün.
Fen Bilimleri Enst. Samsun, 64 s.
Essipov V., 1927, Rouget (Mullus barbatus L.) Du District de Kertch, I No. 2-3,103-143 p.
Fisher, W., Shneider, M., Bauchet, M.L., 1987, Mediterranee et Mer Noire Zone De Peche
37, Volume II, Vertebres, Des Nations Unies Pour L’Alimentation et
L’Agriculure FAO et CEE Rev., Rome, 1280-1289.
Genç, Y., 1991, Ekonomik Deniz Ürünleri Araştırma Projesi, Karadeniz'deki Hamsi
Balıkları Üzerine Araştırmalar, T.K.B. Su Ürünleri Arş. Enst., Trabzon.
Genç, Y., Çiftçi, Y., Akbulut, B., Başar, S., 1994, Orta ve Doğu Karadeniz’deki Demersal
Balık Stoklarının Tespiti Projesi, 1993 Ara Raporu,T.K.B. Su Ürünleri Arş. Enst.,
Trabzon.
Genç, Y., Zengin, M., Başar, S., Tabak, İ., Ceylan, B., Çiftçi, Y., Üstündağ, C., Akbulut,
B., Şahin, T., 1998, Ekonomik Deniz Ürünleri Araştırma Projesi, Tarım ve
Köyişleri Bakanlığı Proje No: TAGEM/IY/96/17/3/001, Su Ürünleri Merkez Arş.
Enst., Trabzon.
Genç, 2000, Türkiye’nin Doğu Karadeniz Kıyılarındaki Barbunya ( Mullus barbatus
ponticus, Ess. 1927) Balığının Biyo-Ekolojik Özellikleri ve Populasyon
Parametreleri Doktora Tezi, KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bal. Tekn. Müh.
Anabilim Dalı, Trabzon.
Gibson, R.N., Ezzi, I.A., 1978, The Biology of a Scottish Population of Fries goby,
(Lesueurigobius friesii), J. Fish Biology, 17, 371-389.
Golani, D., Galil, B., 1991, Trophic Relationships of Colonizing and Indigenous
Goatfishes (Mullidae) in the Eastern Mediterranean with Special Emphasis on
Decapod, Kluwer Academic Publishers, Hydrobiologia, 218:27-33.
Gulland, J.A., Holt, S.J., 1959, Estimation of Growth Parameters for Data at Unequal Time
İntervals, J. Cons. CIEM, 25(1):47-9
Gurbet, R., 1992, Barbunya Balığı (Mullus barbatus L.) Avcılığında Dip Trol Ağlarının
Seçiciliği, Doktora Tezi, E.Ü. Fen Bil. Ens, Su Ür. Ana Bilim Dalı, Bornovaİzmir.
93
Güneş, E., 1997, Trabzon Kıyılarında Pisi (Platichtys flesus luscus) Balıklarının Bazı
Populasyon Özellikleri Üzerine Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, K.T.Ü Fen
Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
Heincke, F., 1913, Investigations on the Plaice, General Report, 1. The Plaice Fishery and
Protective Regulations. Part. I. Rapp. P.-V. Reun. CIEM, 17 A:1-153 +Annexes.
Hill, H. W., 1971, Seasonal Movements of Young Plaice in the North-east Irish Sea,
Fishery Invest., London,1971.
Hoffmann, E., Degel, H., 1987, Recapture and Growth of Transplanted Plaice, ICES.
Holden, M.J., Raitt, D.F.S., 1974, Manuel of Fisheries Science Part 2, Methods of
Resource Investigation and their Application, FAO Fish Tech. Pap. 115, Rev. 1,
214 p.
Holt, S.J., 1963, A method for determining gear selectivity and its application, ICNAF
Spec. Publ., (5): 106-15
Htun-Han, M., 1978, The Reproductive Biology of the Dab (Limanda limanda L.) in the
North Sea, Gonodosomatic Index, Hepasomatic Index and Condition Factor, J.
Fish. Biol., 13, 366-378.
Inada, T., 1993, Final Report of Demersal Fisheries Resource Survey in Republic of
TURKEY, Japan International Cooperation Agency Draft, 93-97.
İşmen, A., 1995, The Biology and Population Parameters of the Whiting (Merlangius
merlangus euxinus Nordmann) In The Turkish Coast of the Black Sea, the Middle
East Techical University, The Degree of Doctor of Philosopy In Marine Science,
Turkiye.
Ivanov, L.S., 1960, Biological Characteristics of the Striped Mullet (Mullus barbatus
ponticus) Caught Along the Bulgarian Coast, Tr. Tsent. Nauchnoizsled. Inst.
Ribov. Ribolov, Varna, 2:41-89 (in Bulgarian).
Ivanov, L., Beverton, R.J.H., 1985, The Fisheries Resources of the Mediterranean , Part 2,
Black Sea Etud. Rev., CGPM, 60, 135 p.
Jones, R., 1985, Manuel on Population Dynamics, Fisheries Management Project
Mariculture and Fisheries Department Food Resources Division, Safat, Kuwait.
Kaneva-Abadzhieva, K., Marinov, T.M., 1960, On the Food of Some Species of BenthosEating Fish (Striped mullet, Whiting, Flounder), Tr. Nauchnoizsled. Inst. Ribar.
Ribo. Prom., hnoizsled. Inst. Ribar. Ribo. Prom., Varna, 2:41-71 (in Bulgarian).
Kara, Ö.F., 1980, Karadeniz’in Balıkçılık Potansiyeli ve Bölgedeki Balık Avlama
Olanakları, Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş., No. 13, 56 s.
Kara, Ö.F., Benli, H.A., Kaya, M., Mater, S., 1989, Orta ve Doğu Karadeniz (Sinop-Hopa)
Trol Sahalarının Verimliliği ve Hidrografik Özellikleri, D.E.Ü, Deniz Bilimleri
Teknolojisi Enstitüsü, İzmir.
Karadeniz, A., 1990, Doğu Karadeniz bölgesindeki Kalkan balıkları üzerine araştırmalar,
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Trabzon Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü, Trabzon.
94
Katağan, T., Kaya, M., Ergen, Z., Önen, M., 1990, İzmir Körfezinde Yaşayan Mullus
barbatus Linnaeus, 1758 Türünün Beslenme Rejimi Doğa-Tr. J. Of. Zoology 14,
179-187 Ege Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Hidrobiyoloji
Anabilim Dalı, İzmir-Türkiye.
Kutaygil, N., Bilecik, N., 1973, Karadeniz Kıta Sahanlığı Trol Araştırmaları,
(Yayınlanmamış), E.B.K. Balıkçılık Müessesesi Müdürlüğü Araştırma Raporu,
Kutaygil, N., Bilecik, N., 1976, Observations Sur Les Principaux produits demersaux qui
sont les cotes Turgues de la Mer Noir, Rapp. Comm. Int. Mer Medit. Monaco,
Vol. 23, Fas. 8.
Kutaygil, N., Bilecik, N., 1979, Assessment and Management of The Black Sea Turbot.
Annex D.G.F.C.M., FAO Fish. Report No: 226. 15-19.
Mamuris, Z., Apostolidis, A.P., Panagiotaki, P., Theodorou, A.J., Triantaphyllidis C.,
1998, Morphological Variation Between Red Mullet Populations in Greece
Journal of Fish Biology, 52, 107-117.
Mater, S., 1981, İzmir Körfezi’nde Bazı Teleost Balıkların Pelajik Yumurta ve Larvaları
Üzerine Araştırmalar, Doçentlik Tezi, E.Ü. Fen Fak. B. Osean. Böl. Hid. Ens.
34-36, 118 s.
Nikolsky, G.V., 1980, Theory of Fish Population Dynamics as the Biological Background
for Rational Exploitation and Management of Fishery Resources, (Trans. By
Bradley, J.E.S., Edited by Jones, R.) Bishen Singh Mahendra pal Singh (İndia)
and Otto Koeltz Science Publishers (Germany), Delhi, 323 p.
Okur, H., 1990, Doğu Karadeniz Bölgesindeki Barbunya Balıkları (Mullus barbatus)
Üzerine Araştırmalar, Tarım, Orman ve Köyişleri Bakanlığı, Trabzon Su Ürünleri
Araştırma Ens. Yayınları.
Okur, H., 1991, Orta Karadeniz Bölgesindeki Barbunya Balıkları (Mullus barbatus)
Üzerine Araştırmalar, Tarım, Orman ve Köyişleri Bakanlığı, Trabzon Su Ürünleri
Araştırma Ens. Yayınları.
Özdamar, E., Samsun, O., Erkoyuncu, İ., 1995, Karadeniz Demersal Türlerinden Pisi
Balığında Platichtys flesus luscus, (Pallas 1811) 1994-1995 Av Sezonu İçin Bazı
Populasyon Parametrelerinin Tahmini, Doğu Anadolu Bölgesi II. Su Ürünleri
Sempozyumu, , Erzurum, Haziran 1995.
Pauly, D., 1980b, On the Interrelationships Between Natural Mortality, Growth
Parameters, and Mean Environmentel Temparature in 175 fish stocks. J. Cons.
CIEM, 39(2):175-92.
Pauly, D., 1983, Length-Converted Catch Curves, A Powerful Tool for Fisheries Research
in the Tropics (Part I), ICLARM Fishbyte, 1(2):9-13.
Prodanov, K., 1980, Preliminary data on the growth and age of the whiting (Odontogadus
merlangus euxinus) along the Bulgarian coast of the Black Sea, Izv. Inst. Rybn.
Resur., Varna, 18:35-44
Prodanov, K., Mikhailov, K., Daskalov, G., Maxim, C., Chashchin, A., Arkhipov, A.,
Shlyakhov, V., Özdamar, E., 1997, Environmental Management of Fish
Resources in the Black Sea and their Rational Exploitation, Studies and Reviews,
General Fisheries Council for the Mediterranean, FAO, Rome, No. 68, 178 p.
95
Reeves, S.A., 1989, The Variations of Selection Range With Net Parameters, Department
of Agriculture and Fisheries for Scotland,Scottish Fisheries Working,Paper No. 8.
Ricker, W.E., 1975, Computation and Interpretation of Biological Statistics of Fish
Populations, Bull. Fish. Res., Board. Can., 191, 382 p.
Rijinsdrop, A. D., 1989, Maturation of Male and Female North Sea Plaice (Pleuronectes
platessa L.), J.Cons. Int. Explor. Mer, 46: 35-51.
Robertson, J.H.B., Ferro, R.S.T., 1988, Mesh Selection Within The Cod-End of Trawls
The Effects of Narrowing The Cod-End And Shortening The Extension,
Department of Agriculture And Fisheries For Scotland, Scottish Fisheries
Research Report 39, 11 pp.
Samsun, O., 1990, Orta Karadeniz’de Trollerle Avlanan Barbunya (Mullus barbatus
ponticus Ess. 1927) Balığının Balıkçılık Biyolojisi Bakımından Çeşitli
Özelliklerinin Araştırılması, Ondokuzmayıs Uni. Fen Bil. Enst. , Doktora Tezi,
Samsun.
Samsun, O., Erkoyuncu, İ., 1994, Research on the Some Characteristics of the Red mullet
(Mullus barbatus ponticus Ess., 1927) Caught by the Trawler in the Mid Black
Sea Region from the Point of View of Fishery Biology, The Third Asian
Fisheries Forum, The Asian Fisheries Society, Manila, Philippines.
Samsun, O., Özdamar, E., 1995, Samsun Körfezinde 1994-1995 Av Sezonunda Barbunya
(Mullus barbatus ponticus Ess. 1927) Balığına İlişkin Bazı Populasyon
Parametrelerinin Tahmini, Ondokuzmayıs Uni. Fen Dergisi, 6, (1) 90-96.
Samsun, O., 1995, Orta Karadeniz'de Avlanan Pisi (Platichtys flesus luscus, Pallas 1811)
Balığının Balıkçılık Biyolojisi Yönünden Araştırılması, Ege Ün. Su Ür. Fak. Su
Ürünleri Dergisi, Cilt 12, sayı 1-2, Bornova, İZMİR.
Sirotenko, M. D., Danilevsky, N. N., 1973, Feeding Habits of Anchovy, Red Mullet and
the Availability of Food in the Black Sea (Russian)-1973.
Slastenenko, E., 1956, Karadeniz Havzası Balıkları, Rusça’dan çeviren; Altan, H.E.,
E.B.K. Umum Müdürlüğü, İstanbul, 711 s.
Sparre, P., Venema, S.C., 1992, Introduction to Tropical Fish Stocks Assessment, Part I,
FAO Fish. Tech. Pap. No. 306/1, Rev. 1, Rome, 376 p.
Svetovidov, A.N., 1964, The Fishes of the Black Sea, Opred. Faune SSSR, 86, 550 p
Tıraşin, E.M., 1993, Balık Populasyonlarının Büyüme Parametrelerinin Araştırılması,
TÜBİTAK Doğa, Tr. J. Of Zoology, 17, 29-54.
Toğulga, M., 1977, İzmir Körfezinde Barbunya Balığının (Mullus barbatus L.) Biyolojisi
Ve Populasyon Dinamiği Üzerine Araştırmalar E.Ü.Fen Fakültesi Dergisi, Seri B,
C.1, S.2, 1977 175 E. Ü. Fen Fakültesi Genel Zooloji Kürsüsü Bornava-İzmirTürkiye.
Toğulga, M., Mater, S., 1992, A Comparison of Data on The Population Dynamics of Red
Mullet (Mullus barbatus L.) From The İzmir Bay in 1973 and 1990, Journal of
Faculty of Science Ege University, Series B. Vol. 14, 2, S. 28, İzmir-Türkiye.
Tursi, A., Matarrese, A., D’Onghia, G., Sion, L., 1994, Population Biology of Red Mullet
(Mullus barbatus) from the Ionian Sea. Mar.-Life vol. 4, no. 2, pp. 33-43.
96
Ursin, E., 1967, A Mathematical Model of Some Aspects of Fish Growth, Respiration and
Mortality, J. Fish Res. Board Can., 24:2355-2453.
Uysal, A., 1994. Doğu Karadeniz (Sinop-Hopa) Bölgesi Mezgit Balığının (Merlangius
merlangus euxinus) Biyolojisi ve Populasyon Dinamiği. Bülten. Sayı:9, No:9,
145-173
Vassilopoulou, V., Papaconstantinou, C., 1992, Aspects of the Biology and Dynamics of
Red Mullet (Mullus barbatus) in the Aegean Sea, FAO Gen. Fisheries Counc. For
the Mediterranean, Rome, Italy, no. 477 pp. 115-126.
Vidalis, K., Tsiminides, N., 1996, Age determination and growth of picarel (Spicara
smaris) from the Cretan continental shelf (Greece). Fisheries Research 28(1996)
395-421
Wheeler, A.C., 1969, The Fishes of the British Isles and North West Europe. Michig. St.
Univ. Press; 530 p.
Wirszubski, A., 1953, On The Biology and Biotope of The Red Mullet Mullus barbatus L.
Sea Fisheries Research Station Bulletin No 7. Haifa.
Wootton, R.J., 1979, Energy Costs of Egg Production and Environmental Determinants of
of Fecundity in Fishes, In Miller, P.J. (Editor), Fish Pheology: Anabolic
Adaptiveness in Teleost, Symb. Zool. Soc. London, 44, 133-159.
Zengin, M., Genç, Y., Tabak, İ., 1997, Dip Trol Ağlarında Seçiciliğin Belirlenmesi Projesi,
Sonuç Raporu, Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü, Trabzon.
Zengin, M., Düzgüneş, E., Genç, Y., 1998, Evaluation of Data from Market Samples on
the Commercial Fish Species in the Black Sea During 1990-1995, The
Proceedings of the First International Symposium on Fisheries and Ecology, 2-4
Sept. 1998, Tarbzon, Turkey (Editors; Çelikkale, M.S., Düzgüneş, E., Okumuş, İ.,
Mutlu, C.), 91-99.
Zengin, M., 2000, Türkiye’nin Doğu Karadeniz Kıyılarındaki Kalkan ( Scopthalmus
maeoticus, Palas, 1811) Balığının Biyo-Ekolojik Özellikleri ve Populasyon
Parametreleri Doktora Tezi, KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bal. Tekn. Müh.
Anabilim Dalı, Trabzon.
97
PROJE BÜTÇESİ İCMALİ
Bu proje çalışması, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar Genel
Müdürlüğünün “Tarımsal Araştırma Projesi (TAP)” kapsamında sağlamış olduğu kaynak
kullanılarak yürütülmüştür. Çalışmalarda balık numunesi satın alınması ağırlıklı
harcamaları teşkil etmiştir.
Projede TAP kapsamında kullanılan kaynağın yıllara göre dağılımı
Dönemi
1997
1998
1999
2000
Toplam
Yatırılan (USA $)
2610
2610
5220
Kullanılan (USA $)
200
800
450
3120
4570
Kalan (USA $)
2410
4220
3770
650
650*
*projeden kalan para hesaba yatırıldı
1997 yılı güz döneminde sahada ön çalışma yapılmış, 1998 ve 1999 yıllarında
projede çalışan personelin çeşitli nedenlerle projeden ayrılmaları nedeniyle arazi
çalışmalarına devam edilmiş ancak arzu edilen yoğunlukta gerçekleşememiştir. 2000
yılında projeye yeni elemanların katılımı ile arazi çalışmaları arzu edilen verilerin elde
edilebilmesi açısından istenilen yoğunlukta gerçekleşmiştir. Bu nedenle 2000 yılı
harcamaları diğer yıllara göre daha yüksektir. Proje çalışmaları sonucu artan 650 USA $,
T.C Ziraat Bankası Ankara-Ulus Şubesindeki Araştırma Yönetimi hesabına yatırılmıştır.
Proje çalışmalarında görev alan personelin projeye ayırdıkları zaman;
ADI SOYADI
PROJEDEKİ
GÖREVİ
Yaşar GENÇ
Proje lideri
PROJEYE
AYIRDIĞI
ZAMAN
0.80
PROJEDE HANGİ FAALİYETLERE
KATILDI
Cengiz MUTLU
Araştırmacı
0.20
Mustafa ZENGİN
Araştırmacı
0.10
İlhan AYDIN
Araştırmacı
0.10
Bayram ZENGİN
Yardımcı
Araştırmacı
0.05
1999 yılında arazi çalışmalarının bir kısmında
yardımcı olarak yer aldı
İlyas TABAK
Araştırmacı
0.05
1997 yılında arazi çalışmalarının bir kısmında
Saha çalışmalarının hemen hemen hepsinde yer
aldı, projenin materyal ve metodu ile projenin
yazımında çalıştı.
2000 yılında arazi çalışmalarının çoğunda yer
aldı
1997-2000 yılları arasında arazi çalışmalarının
bir kısmında görev aldı
2000 yılında projenin arazi çalışmalarının bir
kısmında görev aldı
LİFLET ÖRNEĞİ
PROJE ÖN ÇALIŞMASI
-Balıkçı barınak ve limanları
-Avcılık türleri (trol ve uzatma ağı avcılığı)
-Türlerin yoğun avlanma dönemleri ile bölgeleri
-Tekne bilgileri (Kontrol Şb., Liman Baş., Balıkçı)
-Biyolojik çalışma yerlerinin tespiti
SAHA VE LABORATUAR ÇALIŞMALARI
AVCILIĞA AİT VERİLERİN VE
ENVANTERLERİN TOPLANMASI
LABORATUAR ÇALIŞMASI ve
BİYOLOJİK VERİLERİN TOPLANMASI
-Avcılığa ve av gücüne ait bilgiler
-Ağ göz açıklığı
-Türlerin avlanma sezonu
-Birim zamanda av miktarı
-Bir defada avlanma süresi
-Tekne sayıları ve tekne boyutları
-Boy ve av aracına göre birim balık fiyatları
Türlere ve avlanma
yöntemine göre av miktarı
-Boy-frekans dağılımı
-Biyometrik ölçümler (yaş, cinsiyet, ağırlık v.s)
Avlanma türüne göre
boy ve eşey dağılımı
Galsama ağı seçiciliği
Trol ağı seçiciliği
(18, 20 ve 22 mm.lik ağlarla
mezgitte, 18 ve 20 mm.lik
ağlarla barbunyada L50
değerlerinin hesaplanması)
(14 ve 20 mm.lik ağlarla
mezgit ve barbunyada L50
değerlerinin hesaplanması)
Büyüme parametrelerinin
tahmini (L∞, k, t0 )
Boya dayalı cohort analizi
(Her boy grubundaki balıkçılık mortalitesi
ile biyokütle ve ürün miktarı)
Boy-ağırlık ilişkisi ve
kondüsyon faktörü
Total ve doğal mortalite
hesaplamaları
Boya dayalı Thompson ve Bell yöntemi ile ürün, biyokütle ve
ekonomik değerin hesaplanması
Balıkçılık mortalitesinin fonksiyonu olarak her boy
grubundaki biyokütle, ürün ve ekonomik değerin değişimi
MSY ve MSE değerlerinin hesaplanması Optimum balıkçılık
Şekil- Arazi ve laboratuar çalışmaları ile proje verilerinin değerlendirilmesinin şematik
olarak görünümü
100
Şekil- İncelenen önemli demersal türler
Familya
Cins
Tür
Alt tür
Türkçe
İngilizce
: Gadidae
: Merlangius
: Merlangius merlangus
: Merlangius merlangus euxinus (Nord.,1840)
: Mezgit
: Whiting
Familya
Cins
Tür
Alt tür
Türkçe
İngilizce
: Mullidae
: Mullus
: Mullus barbatus
: Mullus barbatus ponticus (Essipov, 1927)
: Barbunya
: Red mullet
Familya
Cins
Tür
Alt tür
Türkçe
İngilizce
: Scophthalmidae
: Psetta
: Psetta maxima
: Psetta maxima maeotica (Pallas,1811)
: Kalkan
: Turbot
Familya
Cins
Tür
Türkçe
İngilizce
: Pleuronectidae
: Pleuronectes
: Platichtys flesus luscus (Linnaeus, 1758)
: Pisi
: Flounder
Familya
Cins
Tür
Türkçe
İngilizce
: Centraconthidae
: Spicara
: Spicara smaris (Linnaeus, 1758)
: İzmarit
: Picarel
101
Şekil – Balıkçı barınakları ve tekne çekek yerleri
Şekil – Trol ve gırgır teknelerinin görünümü
Şekil – Uzatma ağları ile avcılık
102
Şekil – Gırgır ağı ile avcılık
Şekil – Trol ağı ile avcılık
103
Şekil - Balıkların ayrılması, kasalanması ve sahile çıkışı
Şekil – Ağların bakımı ve onarımı
Şekil – Alınan örneklerin laboratuarda çalışılması ve verilerin değerlendirilmesi
104
Bulgular
Tablo - Doğu Karadeniz Bölgesi’ndeki Av Teknelerinin İllere Göre Genel Dağılımı
İller
Gırgır
Trol
Trol-Gırgır
Yedek
Küçük Tekne
Toplam
Sinop
4
7
45
4
436
496
Samsun
2
53
65
1
474
595
Ordu
33
14
11
13
373
444
Giresun
18
-
11
1
624
654
Trabzon
42
5
55
12
1090
1204
Rize
22
-
-
7
450
479
-
-
-
-
154
154
121
79
187
38
3601
4026
Artvin
Toplam
Tablo - Doğu Karadeniz Bölgesi’nde önemli pelajik ve demersal balık türlerinin aylara
göre avlanma bolluğu
Aylar
Balık türü
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Mezgit
Barbunya
Kalkan
Pisi
İzmarit
Lüfer
Kaya b.
Hamsi
İstavrit
Palamut
Kefal
P. kefali
Mersin
Zargana
Yok
Çok az
Az
Vasat
Yoğun
Çok yoğun
12
105
1400
n= 10893
1000
Frekans (n)
Frekans (n)
250
m e z g it ( g a ls a m a )
1200
800
600
400
200
b a r b u n y a ( g a ls a m a )
200
n= 1391
150
100
50
0
0
6 ,5
9 ,5
1 2 ,5
4
1 5 ,5 1 8 ,5 2 1 ,5 2 4 ,5 2 7 ,5
7
10
13
400
m e z g it ( t r o l)
n= 3977
300
Frekans (n)
Frekans (n)
400
200
100
n= 3099
200
100
9 ,5
1 2 ,5
1 5 ,5
1 8 ,5
2 1 ,5 2 4 ,5
2 7 ,5
4
7
10
13
T o ta l b o y ( c m )
16
19
22
25
T o ta l b o y ( c m )
b)
h)
40
250
m e z g it ( v o li)
n= 397
30
Frekans (n)
Frekans (n)
25
0
6 ,5
20
10
b a r b u n y a ( v o li)
200
n= 2354
150
100
50
0
0
6 ,5
9 ,5
1 2 ,5
1 5 ,5
1 8 ,5
2 1 ,5
2 4 ,5
2 7 ,5
4
7
T o ta l b o y ( c m )
10
13
16
19
22
25
T o ta l b o y ( c m )
c)
i)
İz m a r it ( g a ls a m a )
n= 301
40
25
30
Frekans (n)
Frekans (n)
22
b a r b u n y a ( t r o l)
300
0
20
10
0
K a lk a n ( g a ls a m a )
n= 80
20
15
10
5
0
7
10
13
16
19
22
25
10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70
To ta l b o y ( c m )
T o ta l b o y ( c m )
d)
j)
70
60
50
40
30
20
10
0
K a lk a n ( tr o l)
n= 183
60
İz m a r it ( tr o l)
n= 577
Frekans (n)
Frekans (n)
19
g)
a)
50
40
30
20
10
0
7
10
13
16
19
22
25
10
20
To ta l b o y ( c m )
30
50
60
70
k)
K a y a b a lığ ı ( g a ls a m a )
n= 77
20
40
T o ta l b o y ( c m )
e)
K a y a b a lığ ı ( tr o l)
n= 196
40
15
Frekans (n)
Frekans (n)
16
T o ta l b o y ( c m )
T o ta l b o y ( c m )
10
5
0
30
20
10
0
7
10
13
16
19
To ta l b o y ( c m )
f)
22
25
7
10
13
16
19
22
25
T o ta l b o y ( c m )
l)
Şekil- İncelenen önemli demersal balıkların avlanma şekline göre boy-frekans dağılımı;
a) mezgit-galsama b) mezgit-trol c) mezgit-voli d) izmarit-galsama e) izmarit-trol
f) kaya-galsama g) barbunya-galsama h) barbunya-trol i) barbunya–voli j) kalkangalsama k) kalkan-trol l)kaya-trol
Tablo- 1998-2000 yıları arasında incelenen demersal türlerin temel populasyon özellikleri
Balığın
türü
Örnek Dişi-Erkek oranı
sayısı
Boy-ağırlık ilişkisi
Erkek(%) Dişi (%) a
b
R2
Von Bertalanffy büyüme
parametreleri
W∝
L∝
k
tO
Mortalite
Z
M
Kondüsyon
Faktörü
F
Mezgit
4351
39.45
60.55
0.0058
3.08
0.96
471.5
39.5 0.115 -2.21
0.86
Barbunya
2337
35.45
64.55
0.0086
3.06
0.96
149.4
24.2 0.218 -1.71
2.30
Kalkan
263
54.84
45.16
0.0106
3.14
0.96 17694.0 95.9 0.104 -1.55
0.61
0.25 0.61 İlkbahar
Yaz
Sonbahar
Kış
0.37 1.93 İlkbahar
Yaz
Sonbahar
Kış
0.14 0.47
Pisi
338
52.20
47.80
0.0047
3.29
0.96
2139.8
52.5 0.109 -2.69
0.89
0.22 0.67
İzmarit
615
43.2
56.8
0.0059
3.20
0.99
171.7
24.8 0.217 -1.70
1.54
0.36 1.18
0.77
0.78
0.83
0.77
1.09
1.00
1.18
1.03
Tablo- İncelenen demersal türlerin yaş gruplarına göre ortalama boy, ortalama ağırlık ve
frekans değerleri
Mezgit
Barbunya
Kalkan
Pisi
İzmarit
Yaş n Ortalama Ortalama n Ortalama Ortalama n Ortalama Ortalama n Ortalama Ortalama n Ortalama Ortalama
Boy(cm) Ağırlık(g)
Boy(cm) Ağırlık(g) Boy(cm) Ağırlık(g)
Boy(cm) Ağırlık(g)
Boy(cm) Ağırlık(g)
0+ 29
9.40
5.87 15
8.54
5.83 - - 15
7.9
4.60
1 342
12.17
12.88 355
10.80
12.98 3
22.3 181.13127
17.4
57.29106
11.0
12.95
21506
15.21
25.521101
13.64
26.2789
29.3 432.62139
20.8 106.27206
13.6
24.79
31332
17.96
43.17 573
15.49
38.1467
36.4 883.90 46
24.5 180.36148
16.0
42.32
4 737
20.06
59.77 51
16.95
51.6446
42.3 1303.76 20
27.3 243.44 67
17.7
57.14
5 200
22.05
78.44
9
18.66
69.8018
49.2 2068.51 6
29.9 312.85 24
18.9
71.81
6 38
24.00 107.36
4
18.33
65.84 9
52.2 2810.44
15
20.1
91.24
7
6
25.80 126.20
2
54.1 3335.30
7
21.0
105.9
8
1
25.60 116.90
3
60.5 4503.30
5
22.2
130.2
9
1
71.1 6460.00
Tablo- Ticari avcılıkta farklı ağ gözü açıklığına sahip trol ve uzatma (galsama) ağlarıyla
avlanan mezgit ve barbunya balığı için seçicilik değerleri
Av Aracı
Balık
Trol
Mezgit
“
“
“
“
“
Barbunya
“
“
Uzatma (galsama) Mezgit
“
“
“
“
“
Barbunya
“
“
*yasal olmayan ticari avcılık
ağ göz açıklığı
(mm)
14 mm
*
20 mm
14 mm
20 mm
18 mm
20 mm
22 mm
18 mm
20 mm
L50 (cm)
L75 (cm)
L25 (cm)
SF
10.76
12.68
13.54
10.03
10.91
15.11
16.79
18.47
14.26
15.84
11.80
13.30
14.50
10.41
11.56
9.68
12.06
12.53
9.63
10.23
3.84
3.52
3.39
3.58
2.73
4.20
3.96
107
Şekil- Mezgit ve barbunya balıklarının trol ve uzatma ağlarına ilişkin seçicilik grafikleri
Tablo- 2000 yılında Doğu Karadeniz’de trol ve uzatma ağlarıyla avlanan mezgit ve
barbunya balıklarına ait cohort analizi ile Thomson-Bell tahmin yöntemi sonuçları
Av aracı
Trol
“
“
Trol
“
“
Galsama (uzatma)
“
“
Galsama (uzatma)
“
“
Tür
Mezgit
“
“
Barbunya
“
“
Mezgit
“
“
Barbunya
“
“
F-faktör
F-faktör
(mevcut)
1
F-faktör
(MSY)
F-faktör
(MSE)
0.366
0.292
1
0.678
0.451
1
0.542
0.362
1
1.16
0.589
Her
boya
ulaşan sayı
(1000)
767079.9
1057257.5
1138383.6
105485.5
118974.1
135472.9
905134.1
1015859.5
1109600.0
98922.5
96239.1
110090.9
Biyokütle
(ton)
8557.9
29960.0
39137.6
1149.5
1575.8
2248.2
15606.0
24708.3
35737.0
1854.6
1746.7
2398.7
Ürün
(ton)
5520.0
6816.3
6717.0
804.3
822.6
796.2
7369.2
7715.2
7469.6
899.8
901.6
860.4
Toplam
Değer
(109 TL)
2375.6
3836.9
3911.1
954.8
1078.2
1131.2
3971.3
4880.7
5120.5
1134.5
1102.9
1194.3
108
YÜRÜTÜCÜLERİN ÖZGEÇMİŞİ
Dr. Yaşar GENÇ (Proje Lideri)
1960 yılında Trabzon'da doğdu. İlk ve öğrenimini Trabzon'da tamamladı. 1983
yılında Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümünden mezun oldu. 1986
yılında Muş Tarım İl Müdürlüğü'nde göreve başladı. 1989 yılında Trabzon Su Ürünleri
Araştırma Enstitüsüne tayin oldu. 1990-1993 yılları arasında ODTÜ Erdemli Deniz
Bilimleri Enstitüsü ile birlikte yürütülen ‘‘Karadeniz'deki Balık Stoklarının Tespiti
Projesi’’ kapsamındaki “Orta ve Doğu Karadeniz’deki Demersal Balık Stoklarının Tespiti”
alt projesinde sorumlu ve uygulayıcı olarak, 1989-1996 yılları arasında Trabzon
karasularında yürütülen ve demersal balıkların büyüme ve üreme özelliklerinin tespitine
yönelik “Ekonomik Deniz Ürünleri Araştırma” projesinde, proje lideri olarak görev yaptı.
“Dip Trol Ağlarında Seçiciliğin Belirlenmesi“ projesinde, barbunya balığı çalıştı. “Çayeli
Bakır İşletmeleri Kirlilik İzleme” projesinde SBE-25 CTD probu sorumlusu olarak çalıştı.
2000 yılında KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsünde doktorasını tamamladı.
FAO’nun 1991 yılında, Macaristan’da düzenlediği “İç Su Ürünleri Yetiştiriciliği”
ile yine FAO’nun 1994 yılında Malta’da düzenlediği “Balık Stoklarının Tespiti” kurslarına
birer ay süre ile katıldı. Halen enstitüde “Program ve Proje Değerlendirme Bölüm Başkanı
“ olarak görev yapmaktadır.
Dr. Cengiz MUTLU
1966 yılında Vakfıkebir’de doğdu. İlk ve orta öğrenimini Çarşıbaşı’da tamamladı.
1990 yılında KTÜ Sürmene Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Yüksek Okulu’ndan mezun
oldu. Aynı yıl KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Balıkçılık Teknolojisi Mühendisliği ana bilim
dalında yüksek lisans programına başladı. 1994 yılında yüksek lisansını tamamladı ve aynı
enstitüde doktora programına devam etti. 1994-1999 yılları arasında KTÜ, Fen Bilimleri
Enstitüsünde, ‘’Araştırma görevlisi’’ olarak görev yaptı. Mayıs 1997’de Japonya’da, Japon
Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA) tarafından düzenlenen Balıkçılık Eğitim kursuna 5 ay
süreyle katıldı. KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsünde doktorasını tamamladı.
1999-2000 yılları arasında Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsünde
çalıştıktan sonra KTÜ, Giresun Eğitim Fakültesi, Biyoloji Bölümüne ‘‘Yardımcı Doçent’’
olarak atandı. Aynı fakültede ‘‘Dekan Yardımcısı’’ olarak görevine devam etmektedir.
Dr. Mustafa ZENGİN
1959 yılında Trabzon’da doğdu. 1982 yılında Ege Üniversitesi, Ziraat
Fakültesi’nden mezun oldu. 1984-1988 yıllarında Edirne Tarım İl ve İlçe Müdürlüklerinde
çalıştı. 1989 yılında Trabzon Su Ürünleri Araştırma Enstitüsüne tayin oldu.
Proje lideri olarak yürüttüğü biten projeler; “Çıldır Gölü Stok Tayini”, “Dip Trol
Ağlarında Seçiciliğin Belirlenmesi”, “Karadeniz’de Orta Su Trolünün Kullanım Olanakları
ve Av Verimliliğinin Tespiti”, devam eden projeler ise, “Marmara Denizi’ndeki
Karideslerin Dağılım Alanları, Avcılıkta Kullanılan Av Araçlarının Verimliliği ve Karides
Stoklarının Sürdürülebilir Kullanımı Üzerine Bir Araştırma”, “Yetiştiricilik Yoluyla
Üretilen Kalkan Balığı Yavrularının Doğal Stoka Katılımları ve Biyoekolojik
Özelliklerinin İncelenmesi” araştırıcı olarak görev yaptığı projeler; “Türkiye’nin Karadeniz
Kıyılarındaki Balık Stoklarının Tespiti projesi”, “Ekonomik Deniz Ürünleri Araştırma
Projesi”, “Karadeniz Alabalığının (Salmo trutto labrax) Biyoekolojik Özelliklerinin
109
İncelenmesi ve Kültüre Alınabilirliğinin Tespiti”, “Deniz ve Karasulardaki Kirliliğin
Ekonomik Değeri Yüksek Balıkların Stok ve Üremesi Üzerine Olan Etkisinin
Belirlenmesi”.
1999 yılında Roma’da GFCM toplantısına, 2001 yılında Japonya’da 1 aylık JICA
kursuna katıldı. 2000 yılında K.T.Ü Fen Bilimleri Enstitüsünde doktorasını tamamladı.
Enstitüde Balıkçılık Biyolojisi ve Teknolojisi Bölüm Başkanı olarak görev yapmaktadır.
İlhan AYDIN
1974 yılında Trabzon’da doğdu. İlk ve orta öğrenimini Trabzon’da tamamladı.
1993 yılında Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümünden mezun oldu.
1996 yılında Milli Eğitim Bakanlığına atandı. 1997-1998 yıllarında Konya’da öğretmenlik
yaptı. 1998 yılında Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar Genel
Müdürlüğüne, 1999 yılında Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsüne tayin oldu.
2000 yılında Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Su Ürünleri Bölümünde yüksek
lisansa başladı. Aynı yıl JICA’nın düzenlediği 1 ay süreli uluslararası balık hastalıkları
kursuna katıldı. Enstitüde hazırlanan balıkçılığa dönük bazı bilgisayar programlarının
hazırlanmasına katkıda bulundu. Enstitüde “Program ve Proje Değerlendirme Bölüm
Başkanlığında “görev yapmaktadır.
Bayram ZENGİN
1973 yılında Adıyaman'da doğdu. İlk ve orta öğretimini Adıyaman’da tamamladı.
1991 yılında Ankara Laborant Meslek Lisesini bitirdi. Aynı yıl Trabzon Su Ürünleri
Araştırma Enstitüsüne tayin oldu. “Karadeniz’de Su Kirliliğine Sebep Olan Faktörlerin
Belirlenmesi”, “Deniz ve Akarsulardaki Kirliliğin Karadeniz’deki Ekonomik Değeri
Yüksek Balıkların Stok ve Üremesine Olan Etkisinin Belirlenmesi”, ve “Karadeniz
Alabalığının Biyoekolojik Özelliklerinin Belirlenmesi ve Kültür Özelliklerinin
Araştırılması” projelerinde çalıştı. “Çayeli Bakır İşletmeleri Kirlilik İzleme Projesi” ile
“Çıldır Gölü’nde Bulunan Tatlı Su Midyelerinin Populasyon Parametrelerinin Tespiti ve
Ekonomik Olarak Değerlendirme İmkanları” projesinde yardımcı araştırıcı olarak görev
yapmaktadır. Enstitüde Ekoloji Bölüm Başkanlığında çalışmaktadır
İLYAS TABAK
1956 yılında Bursa’da doğdu. İlk ve orta öğrenimini Bursa’da tamamladı. 1981’de
Hacettepe Ün., Fen Fak., Biyoloji Bölümünden mezun oldu. 1986 yılında Rize Tarım İl
Müdürlüğüne, 1994 yılında Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğüne tayin oldu. “Dip
Trolü Ağlarında Seçicilik”, “Ekonomik Deniz Ürünleri”,”Karadeniz’deki Balık
İşletmelerinin Yapısal Durumu”, “Yetiştiricilik Yoluyla Üretilen Kalkan Balığı
Yavrularının Doğal Stoka Katılımları Ve Biyoekolojik Özelliklerinin İncelenmesi”,
“Karadeniz’de Orta Su Trolünün Kullanım Olanakları Ve Av Verimliliğinin
Araştırılması”, “Deniz ve Akarsulardaki Kirliliğin Karadeniz’deki Ekonomik Değeri
Yüksek Balıkların Stok ve Üremeleri Üzerine Olan Etkisinin Belirlenmesi ”, “Karadeniz
Alabalığının (Salmo trutta labrax) Biyoekolojik Özelliklerinin ve Kültür İmkanlarının
Araştırılması” ve “Marmara Denizindeki Karideslerin Dağılım Alanları, Avcılıkta
Kullanılan Av Araçlarının Verimliliği ve Karides Stoklarının Kullanımı Üzerine Bir
Araştırma” projelerinde araştırmacı olarak görev yapmıştır. 2002 yılı başında Balıkesir İl
Kontrol Laboratuar Müdürlüğüne naklen atandı.
EKLER
Ek 1- Trolle avcılık yapan teknelere ait av formu
Tekne
adı
Teknenin
özellikleri
Boy Motor
(m)
(Hp)
Torba ağ
göz
açıklığı
(mm)
Av
sahası
Günlük av
süresi (saat)
Denize çıkışdönüş süresi
Avın karaya
çıktığı liman
Kıyıdan
uzaklık (km
veya mil)
Av
sıklığı
(gün/ay)
Günlük
çekim
sayısı
1 çekimin
süresi (ort.)
(saat)
1 çekimdeki ort. Av (kg)
Türlere göre
Total
Türe ait av
Örnek
av
miktarı
miktarı
(kg)
(kg)
Ürün Fiyatları
(TL/kg)
Tekne Tüketic
çıkış
i fiyatı
fiyatı
111
Ek 2- Uzatma ağlarıyla avcılık yapan teknelere ait av formu
Tekne
adı
Teknenin
özelliği
Boy
(m)
Motor
(Hp)
Tekne Cinsi
Barbunya ağı
Tekir ağı
Kalkan ağı
Molozma
Fanyalı ağlar
Galsama ağları
Diğer ağlar
Ağ göz
açıklığı
(mm)
Av
sahası
Av süresi (ağı
bırakma-toplama
arasındaki süre)
Avın karaya
çıkarıldığı
liman
Kıyıdan
uzaklık (m
veya mil)
Avlanma
sıklığı
(gün/ay)
veya
(gün/hafta)
Avlanan
türler
Av miktarları
Total
av
Ürün fiyatları (TL/kg)
Türe ait av
miktarı
Örnek
miktarı
Tekne
çıkış fiyatı
Tüketici
fiyatı
TEKNENİN KULLANDIĞI AĞLAR
Takım Sayısı
Takımdaki Parça Sayısı
Ağ Türü
TÜRLERİN YOĞUN OLARAK AVLANILDIĞI DÖNEMLER
Aylar
Avlanan
türler
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
112
Ek 3- Balıkçı teknelerine ait bilgilerin alındığı anket formu
İLİ:
LİMAN:
BARINAK:
Sıra no Tekne ismi Tekne sahibi Boyu
(metre)
Beygir
gücü (H.P)
ÇEKEK YERİ:
Tonaj (kg) Bağlı liman
veya barınak
Av türü (gırgır, trol,
uzatma vs.)
113
Ek 4- Boy-frekans ölçüm formu
İli
Mevkii
Av türü ve tekne ismi
Ağ göz açıklığı
Tarih
Ölçen:
Boy grubu
(cm)
5.0
5.5
6.0
6.5
7.0
7.5
8.0
8.5
9.0
9.5
10.0
10.5
11.0
11.5
12.0
12.5
13.0
13.5
14.0
14.5
15.0
15.5
16.0
16.5
17.0
17.5
18.0
18.5
19.0
19.5
20.0
20.5
21.0
21.5
22.0
22.5
23.0
23.5
24.0
24.5
25.0
Biyometrik
ölçümler için
Tür adı
Toplam ağırlık (kg)
Toplam birey sayısı
Alınan örnek ağırlığı (kg)
Alınan örnek sayısı
Kayıt eden:
Dosya ismi:
BOY –FREKANS ÇETELESİ
Erkek bireyler
Dişi bireyler
Toplam
(n)
114
Ek 5- Biyometrik ölçüm formu
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
Gonad ağ. (g)
Vucut ağ.
T.boy (cm)
Yaş
Cinsiyet
Sıra no
Gonad ağ. (g)
Vucut ağ.
T.boy (cm)
Yaş
Cinsiyet
Sıra no
Gonad ağ. (g)
Tür adı
Toplam ağırlık (kg)
Toplam birey sayısı
Alınan örnek ağırlığı (kg)
Alınan örnek sayısı
Kayıt eden:
Dosya ismi:
BOY –FREKANS ÇETELESİ
Vucut ağ.
T.boy (cm)
Yaş
Cinsiyet
Sıra no
İli
Mevkii
Av türü ve tekne ismi
Ağ göz açıklığı
Tarih
Ölçen: