693 İZMİR VE BÜYÜK KÖRFEZ PROJESİ Dr. Ahmet Hamdi

TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013
693
İZMİR VE BÜYÜK KÖRFEZ PROJESİ
Dr. Ahmet Hamdi ALPASLAN
İnşaat Mühendisi
[email protected]
GİRİŞ
İzmir Körfezi, Büyük Kanal Projesi yapmndan önce kentteki hzl nüfus artşna ve özellikle
doğu ve kuzey kesimlerindeki yoğun sanayileşmeye bağl olarak evsel ve endüstriyel
atksularn alc ortamn oluşturmaktayd. İlk bakşta görülebilen bu kaynaklarn yansra,
körfezin ekolojik durumunu belirleyen pek çok diğer doğal ve insan kaynakl madde aklar
da bulunmaktayd. 2000 ylnda devreye giren Büyük Kanal Projesi ile tüm atk sular artma
tesislerinde artlarak körfeze deşarj edilmeye başlanmştr.
Büyük Kanal Projesi ile Körfeze atk su verilmesinin önlenmesi sağlandktan sonra Körfezi
eski günlerine dönüştürmek için daha bir çok ilave çalşmann yaplmas gerekmiştir.
Bunlardan önemli bir tanesi “Büyük Körfez Projesi”dir.
Büyük Körfez Projesi körfez içindeki su sirkülasyonunun sağlanmasn hedefleyen yerel
yönetimlerin öncülüğünde kirliliğin önlenmesi, Körfezin iyileştirilmesi ve devreye girmiş
olan “Büyük Kanal Projesi”nin ve ksmen Gediz Nehri’nin denizel ortamdaki (su ve
sedimentteki) etki ve sonuçlarnn saptanarak iyileştirme çalşmalarnn gerçekleştirilmesini
amaçlamaktadr. Bu amaçla körfez içerisine yani tabanna sirkülasyon kanallarnn açlmas,
akntnn geliştirilmesi, dere ağzlarnn elden geçirilmesi gibi bir çok husus ele alnmaktadr.
9 Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri Enstitüsü ile birlikte bu çalşmalar hzla sürdürülmekte
ve eski günlerine dönecek bir körfez ortaya çkarlmaya çalşlmaktadr.
İZMİR’DEKİ MEVCUT DURUM
Büyük Kanal Projesi kapsamnda artma tesisinin devreye girmesiyle söz konusu evsel atk
girdileri büyük ölçüde durdurulmuş durumdadr. Ancak diğer taraftan limandaki faaliyetler
sonucu deniz araçlarnn neden olduğu kirlilik, nehirler yoluyla özellikle Gediz Nehri ile
taşnan kara kökenli kirleticiler, tarmsal kaynakl kirleticiler ve erozyon sonucunda gelen
kirletici yüklerin varlğ Körfezde etkisini göstermektedir.
Körfez kirliliğini önleme çalşmalar kapsamnda Ragp Paşa Dalyan’nn deniz yüzeyinde
kalan 7 km uzunluğundaki duvarlarn ykm 2000 ylnda tamamlanmş olup, Körfezin kuzey
aksnda bulunan iç ve dş körfez arasndaki doğal aknty önleyen Ragp Paşa Dalyan'nn dip
kalntlar da kaldrlmaktadr. Körfezin kuzey kylarna boşalan dere ağzlarnda taramalar
yaplmştr.
Ragp Paşa Dalyan’nn yklmas, Meles Deltas’nn slah, endüstriyel kuruluşlara artma
tesislerinin yaptrlmas ve dere slah çalşmalar (Şekil 1) bunu izlemiştir. Dere yataklarnn
içine kanal hatlar iptal edilerek dere kenarlarna alnmş, derelerin sadece yağmur suyunu
körfeze taşmas sağlanmştr. Bununla birlikte, İzmir Büyükşehir Belediyesi, 12’si ileri
biyolojik olmak üzere toplam 24 atksu artma tesisi bulunmaktadr.
* Bu bildiri İnşaat Mühendisleri Odas adna düzenlenmiştir.
694
TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013
Şekil 1 İzmir Körfezinde daha önce gerçekleştirilen uygulamalar
İzmir, Avrupa Birliği standartlarndaki artma says ve artma kapasitesi bakmndan
Türkiye’nin öncü kenti olmuştur. 2012 ylnda atksu artma tesislerinde toplam; 270.485.036
m3 su artlmş olup, artlan suyun;



267.183.437 m3’ü ileri biyolojik artma tesislerinde (% 98.78)
812.599 m3’ü biyolojik atksu artma tesislerinde (% 0,30)
2.489.000 m3’ü doğal artma tesislerinde (% 0,92) artlmştr.
2000 ylnda Çiğli, 2002 ylnda Güneybat ve 2008 ylnda Urla ileri biyolojik atk su artma
tesislerinin devreye alnmasyla başlayan deniz suyundaki iyileşme sürecinin, Körfez’i terk
eden canllarn yeniden yaşam bulmaya başlamasnda etkili olmakla birlikte Büyük Körfez
Projesi ile giderek sğlaşan İzmir Körfezi’ni eski günlerine döndürmek amacyla Büyük
Körfez Projesi çalşmalar yürütülmektedir.
BÜYÜK KÖRFEZ PROJESİNİN TANIMI
İzmir Körfezi’nin mevcut su kalitesinin korunmas, iyileştirilmesi ve gerek karasal gerekse
sucul ekosistemin sürdürülebilirliğinin sağlanmas amacyla hayata geçirilen “İzmir Büyük
Körfez Projesi” ile Körfez’deki sirkülasyon kanalnn açlmas, Körfez’deki derinleştirme
çalşmalar ve ky tasarm ile mühendislik uygulamalarnda temelin oluşturulmas
amaçlanmaktadr.
Körfez üç ana bölgede incelenmiştir. Çalşma alan, İç, Orta Körfez ve kylar kapsayan bir
bölgedir (Şekil 2). Bu bölgelerde derinlik ölçümleri (batimetri) gerçekleştirilerek, ham veri
setlerinden proje alannn 1/50000, 1/10000 ölçekli işlenmiş batimetri haritas yaplmştr.
Bu çalşma kapsamnda, 13 km uzunluğunda, 250 m genişliğinde ve 8 m derinliğinde
oluşturulacak sirkülasyon kanalnn (Şekil 3) bölgedeki aknt hzlarn artracağ; ekolojik
açdan daha hassas olan kuzey kylar ve Gediz Deltas Sulak Alan boyunca Körfez’e giren
temiz suyun miktarn ve dolaşmn hzlandracağ; sonuç olarak, sulak alan potansiyeli ile
* Bu bildiri İnşaat Mühendisleri Odas adna düzenlenmiştir.
695
TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013
önemli bir doğal değer olan, bu yöredeki su kalitesinin ve ekolojik çeşitliliğin iyileştirileceği
belirlenmiştir.
Gediz Nehri

İÇ KÖRFEZ
Liman Bölgesi
DIŞ KÖRFEZ

ÇİĞLİ ATIKSU
ARITMA TESİSİ

İÇ KÖRFEZ
ORTA KÖRFEZ
GÜNEYBATI ATIKSU
ARITMA TESİSİ
Şekil 2 İzmir Körfezi ve bölümleri
Şekil 3 İnşas öngörülen “Sirkülasyon Kanal”
* Bu bildiri İnşaat Mühendisleri Odas adna düzenlenmiştir.
696
TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013
Kirliliğin önlenmesi ve Körfezin iyileştirilmesi, Büyük Kanal Projesi’nin ve Gediz Nehri’nin
denizel ortamdaki etki ve sonuçlarnn saptanmas amacyla Dokuz Eylül Üniversitesi, Deniz
Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü tarafndan “Büyük Kanal Projesinin İzmir Körfezi Denizel
Ortamnda Fiziksel, Kimyasal, Biyolojik ve Mikrobiyolojik Etki ve Sonuçlarnn İzlenmesi
Projesi” yürütülmüştür.
Bu proje kapsamnda ylda 4 kez olmak üzere körfezdeki çeşitli istasyonlarda deniz suyundaki
fiziksel parametrelere (tuzluluk, Çözünmüş Oksijen, pH, AKM, scaklk, şk geçirgenliği,
iletkenlik), besin elementlerine, fekal koliform, fitoplankton ve zooplanktona baklmştr.
Bununla birlikte, Körfezde seçilen 5 ayr noktada kamera ile sualt görüntüleri toplanmakta ve
deniz ortamndaki değişimler izlenmektedir.
Proje kapsamnda gerçekleştirilen fekal koliform saymlarndan elde edilen sonuçlara göre
Çiğli Atksu Artma Tesisinin devreye girmesinden sonra (2000 ylndan sonra) önemli bir
şekilde düşüş olduğu görülmektedir. Fakat yağş oran yüksek mevsimlerde ise, iç körfezi
çevreleyen karalarn yüzeyini ykayarak gelen yağmur sular ortamdaki fekal kaynakl
koliform bakterilerini denize taşmaktadr.
İzmir körfezinde bulunan balklarda saptanan ağr metal seviyeleri İngiltere’de gda olarak
tüketilen balklarda ağr metaller için verilen standartlarn çok altnda kalmaktadr (Şekil 4).
Şekil 4 Orta- İç Körfezdeki ağr metal seviyeleri
Yüzülebilir Körfez Hedefine İlişkin Büyük Körfez Projesi Çalşmalar
İzmir Körfezi'nin iç ve orta bölgelerinin kuzey kylarnda bulunan ve deniz yüzeyinde kalan
7 km uzunluğundaki duvarlarnn ykm 2000 ylnda tamamlanan Ragp Paşa Dalyan'nn,
deniz yüzeyinin altndaki bölümlerinin ykm halen sürmektedir.
* Bu bildiri İnşaat Mühendisleri Odas adna düzenlenmiştir.
TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013
697
İZSU Genel Müdürlüğü ile DLH Genel Müdürlüğü arasnda imzalanan ve devam eden
protokoller kapsamnda körfeze boşalan dere ağzlarnda ve Ragppaşa Dalyan'nda DLHKAZAR ve DLH-ÇAMUR gemileri ile yürütülen tarama faaliyetlerinde 2010 yl Nisan
ayndan Ağustos 2013 tarihine dek deniz dibinden toplam 1.226.900 m3 malzeme alnmştr.
İzmir Körfezi’ndeki mevcut su kalitesinin iyileştirilmesine yönelik olarak sürdürülen
çalşmalar kapsamnda, Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü ile
birlikte kapsaml deniz ortam saysal modelleme çalşmalar ile etkin bir ölçüm ve çevrimiçi
izleme faaliyetleri yürütülmüştür.
Modelleme projesi doğrultusunda İzmir Körfezi’nin aknt modelini doğrulamak ve sürekli
çevrimiçi ölçümlerle yenileyebilmek amacyla gözlem ve modelleme ile su kalitesinin
izlendiği Türkiye’deki ilk sistem İzmir Körfezi’nde kurulmuştur. Bu kapsamda, Ocak 2013
itibariyle devreye alnan Foça, Karaburun, Güzelbahçe ve Pasaport’a kurulan 4 istasyonla
(Şekil 5) Körfez’deki tüm değişimler diğer bir deyişle gerçek zamanl olarak hem
meteorolojik hem de oşinografik ölçüm veriler annda kaydedilmeye başlanmştr. Bu
istasyonlar sayesinde Körfezi doğru bir planlama ile yönetmek, sürdürülebilir bir kentsel
gelişim sağlamak ve körfezin yapsna en uygun kullanm olanaklarn oluşturmak
hedeflenmektedir. Matematiksel modelleme projesi kapsamnda birbirinden farkl kanal
güzergahlarn içeren alternatifler etüd edilmiş, su kalitesi ve aknty arttran en uygun
güzergah belirlenmiş, böylece İzmir Körfezi'nde İZSU Genel Müdürlüğü tarafndan açlacak
sirkülasyon kanalnn konum ve koordinatlar kesinleşmiştir.
Şekil 5 Körfez’deki gözlem istasyonlar
DEÜ Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü ile birlikte yürütülen yeni sistem, derelerden
gelen çökeltilerin taşnm özelliklerini de saysal olarak ortaya koymuştur.
Büyük Körfez Projesi’nin en önemli admlarndan biri olan, deniz dibindeki ve dere
ağzlarndaki çamuru temizleyecek kesici-emici tarama gemisi Meltem İzmir ile gemiye
lojistik destek sağlayacak İmbat İzmir hizmete alnmştr. 14 metre derinlikte ve saatte 4 bin
ton kapasiteyle çalşabilen gemi sayesinde açlacak kanalla su kalitesini arttrlmas ve
* Bu bildiri İnşaat Mühendisleri Odas adna düzenlenmiştir.
698
TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013
“yüzülebilir bir körfez” hedefine ulaşlmas hedeflenmektedir. Körfez suyunda sirkülasyon
sağlayacak kanal çalşmalar için ÇED onay beklenmektedir.
Urla İskele, Narldere Güneybat Atksu Artma Tesisi, İnciralt Sahilevleri, Konak İskele ve
Mavişehir Bostanl İskelesi olmak üzere 5 ayr bölgede dört mevsim tekrarlanan fotoğraf
çekim çalşmalarnda İzmir Körfezi’nde giderek gelişen biyolojik çeşitliliğe ilişkin önemli
bulgular tespit edilmiştir. Deniz altndaki yaşam tespit amacyla çekilen su alt fotoğraflar
(Şekil 6), körfezdeki çarpc iyileşmeyi göstermektedir.
Şekil 6 Körfez Projesi çalşmalar sonras İzmir Körfezi’ndeki görüntüler
Yürütülen Diğer Çalşmalar
Körfez’deki iyileşmeyi sürdürmek için “Yüzülebilir Körfez” hedefiyle “Büyük Körfez
Projesi” kapsamnda; Büyük Kanal Projesi ile 2000 ylnda hizmete giren Çiğli Atksu Artma
Tesisi’nde halen işletmedeki 3 faz artma ünitelerine ek olarak saniyede 2.5 metreküp atksu
artma kapasiteli 4. faz inşa edilecektir.
Şekil 6 Çiğli Atksu Artma Tesisi IV. faz için proje çalşmalar
Mevcut artma tesisine eklenecek bir yeni hatla, halen günde 604 bin 800 metreküp olan
artma kapasitesi, günde 216 bin metreküp artrlarak 820 bin 800 metreküpe ulaşacaktr.
Günde 24 saat kesintisiz olarak çalşan Çiğli Atksu Artma Tesisi’nde kentin büyümesine
bağl olarak artlan atksu miktarn güvenli ve yüksek kalitede artabilmek, gerekli bakm ve
* Bu bildiri İnşaat Mühendisleri Odas adna düzenlenmiştir.
TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013
699
yenilemelerini daha iyi yaplabilmek ve yağşl havalarda daha yüksek debilerde atksu
artlabilmek için 4.faz üniteleri yaplacaktr
Proje kapsamnda, mevcut dağtm kanalndan gelen atksuda BOI5'de %95, KOI'de %87
AKM'de %95 Toplam Azot ve Fosforda ise srasyla %83 ve %90 oranlarnda giderim
sağlayacak ön çökeltim tanklar, anaerobik ve aerobik havuzlar ve son çökeltim tanklarn
kapsayan ileri biyolojik atksu artma ünitesi projelendirilecektir. Çiğli A.A.T.’nin 4.faz
projeleri tamamlanmş olup yapm ihalesi gerçekleştirilmiştir.
Türkiye’deki artma kapasitesinin “dörtte birine” sahip olan İzmir, Çevrimiçi İzleme
Sistemini de hayata geçiren ilk kent olmuştur. İzmir Büyükşehir Belediyesi, Çevre ve
Şehircilik Bakanlğ’nn yaynladğ genelge doğrultusunda artma çkşlarna çkş suyu
ölçüm ve analiz kabini kuran ilk belediye olmuştur.
Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği doğrultusunda günde 10 bin metreküpün üzerinde artma
yapan belediyelerden 2011 ylnda yaynladğ genelge ile çkş suyu ölçüm ve analiz
kabinleri oluşturmasn isteyen Çevre ve Şehircilik Bakanlğ’na en ksa sürede yant
İzmir’den gelmiştir.
Günde 10 bin metreküp ve üzerinde evsel atk suyun artldğ Çiğli, Güneybat, Menemen,
Torbal, Aliağa, Kemalpaşa, Urla, Seferihisar, Havza ileri biyolojik atk su artma tesislerinin
çkş noktalarna ölçüm ve analiz kabinleri kurulmuştur. 3 ayda tamamlanan sistem gerekli
kontrolleri yapldktan sonra Mart aynn başnda faaliyete geçmiştir.
SONUÇ
Büyük Körfez Projesi kapsamnda yürütülen çalşmalar ile Körfezde derinleştirme sağlanarak
doğal yapsnn ortaya çkarlmas ve Körfez kuzey bölgesinde aknt değerleri artş
sağlanarak yüzülebilir su kalitesine ulaşlmas amaçlanmakta olup,

Artma tesis saysnn fazlalaşmas ve çkş suyu kalitesinin yüksek olmas,

Büyük Kanal Projesi ile tüm atk sular artma tesislerinde artlarak Körfez’e deşarj
edilmeye başlanmas,

2002 ylnda da Güneybat Atk Su Artma Tesisi hizmete girmesi,

Ragp Paşa Dalyan’nn yklmas,

Meles Deltas’nn slah,

Endüstriyel kuruluşlara artma tesislerinin yaptrlmas ve slah çalşmalar,

Dere yataklarnn içindeki kanal hatlar iptal edilerek dere kenarlarna alnmas,

Derelerin sadece yağmur suyunu Körfez’e taşmas sağlanmas
ile İzmir atksu alt yaps ile gelişmiş ve çağdaş metropollerle yarşr bir konuma ulaşmasna
ve Körfezin eski yllarda olduğu gibi mavi rengiyle tekrar bütünleşmesine çalşlmaktadr.
Sonuç olarak, öngörülen ve çalşmalar devam eden “Büyük Körfez Projesi” bir Geri
Dönüşüm Projesi olup İzmir Halknn Körfezle buluşmasn sağlayacaktr.
* Bu bildiri İnşaat Mühendisleri Odas adna düzenlenmiştir.