‹stanbul`da Yaln›z Bir Adam

f.photographer
Hepimiz bir ‹stanbul masal› içinde yafl›yoruz. Penceremizden bo¤az›n eflsiz manzaras›na dal›p gitti¤imiz, kentin tarihini foto¤raf
karelerinde ölümsüzlefltirdi¤imiz, güvercinlerin aras›nda koflarak
unutulmayan anlar› yaflad›¤›m›z kent…Simit al›rken, teknede bal›k ekmek yerken, sahilde yürürken hep bizden birini gördü¤ümüz, Beyo¤lu’nun dar sokaklar›nda gezinip ufak bir kafede kahvemizi yudumlad›¤›m›z anlar…Hepimiz ‹stanbul’u böyle yafl›yoruz.
‹stanbul’da Yaln›z Bir Adam
Jean-Marc
Foto¤raf: Zeynep ULUfiAH‹N
Caracci
‹stanbul’un saraylar›, camileri, vapurlar›, adalar›, mart›lar›, yedi tepesi ve bo¤az köprüsü her zaman kartpostallar› ve foto¤raf karelerini süsledi. Ama bu sefer, ‹stanbul çok farkl› bir karede hayat buluyor; ‹stanbul bize siyah beyaz karelerle kentteki yaln›z adam› anlat›yor.
122
fashiontv magazin
Sofya
Foto¤raf sanatç›s› Jean-Marc Caracci, “Homo Urbanus Europeanus-Avrupal› Kent ‹nsan›” projesi ile tüm Avrupa ülkelerinin
baflkentlerini gezerek Avrupal› kentliyi foto¤raflar›na konu etmifl.
Kentte yaflayan yaln›z bireyi foto¤raf karelerine tafl›yan Caracci,
20 farkl› baflkentten derledi¤i Avrupal›’n›n kent yaflam›n› ortak
bir noktada toplam›fl. Farkl› kentlerdeki yaln›z adam›, söz yerindeyse ‘Avrupa’n›n birli¤i’ kapsam›nda bir araya getiren JeanMarc Caracci, “Bir anlamda Avrupa için çal›fl›yorum”, diyor. Tunus do¤umlu olup Fransa’da yaflayan Jean-Marc Caracci, foto¤raflar›n›n bir Frans›z’›n de¤il, Avrupal›’n›n bak›fl aç›s›ndan yans›yan kareler oldu¤unu ekliyor.
Size ‹stanbul’a kadar getiren “Homo Urbanus EuropeanusAvrupal› Kent ‹nsan›” projesi nas›l ortaya ç›kt›?
Bu proje, ilk olarak Chicago’da olufltu. Chicago’da foto¤raf çekerken, büyük yap›lar›n aras›nda yaln›z insan konsepti dikkatimi
çekti ve bu proje olufltu. Bunu da Avrupa baflkentlerinde gerçeklefltirmek istedim. Foto¤raflar›ma bakanlar›n “Buras› Vilnüs ya
da Madrid” diye fikir yürütmeleri çok zor, zaten bunu da yapmalar›n› istemiyorum; çünkü foto¤raflar›mda Avrupa ve Avrupa’da
yaflayan kentli var. Sadece bak›p “Bu foto¤raf Avrupa’da çekilmifl” demeleri beni mutlu edecek, çünkü istedi¤im zaten Avru-
fashiontv magazin
123
f.photographer
Litvanya
pa’daki kentlinin tüm Avrupa’da ayn› oldu¤unu gösterebilmek.
Avrupa’daki kentleflme, mimari yap› ve insan benim foto¤raflar›m›n konusu. Foto¤raflar›ma bakt›¤›n›zda o karelerin Amerika’da,
Asya’da veya Afrika’da çekilmedi¤ini, Avrupal› kentliden ve Avrupa’n›n mimari yap›lar›ndan kolayl›kla anlayabilirsiniz. Proje
2007 Haziran ay›nda Brastislava’da bafllad›, 15 ayl›k bir sürede
20 ülkeyi bitirmifl olaca¤›m.
‘Homo Urbanus Europeanus-Avrupal› Kent ‹nsan›’ projesi
kapsam›nda 20 ülke ve 20 baflkent bulunuyor. ‹stanbul ise
‘Avrupa’ ve ‘baflkent’ kapsam›n›n biraz daha d›fl›nda farkl›
bir konumda. Bu anlamda neden projenizde ‹stanbul’a da yer
vermek istediniz?
124
fashiontv magazin
Foto¤raflad›¤›m baflkentler aras›nda ‹zlanda’n›n baflkenti Reykjavik ve Norveç’in baflkenti Oslo da var. Bu iki ülke de Avrupa Birli¤i’ne üye de¤il. Ama ben bu projeye Avrupa Birli¤i ülkelerini de¤il, Avrupa ülkelerini katmak istedim. Avrupa Birli¤i’ne üye ülkeler olsun ya da olmas›n benim göstermek istedi¤im biz Avrupal›lar›n farkl›l›klar›ndan çok benzerliklerinin oldu¤u ve böyleyse gelin Avrupa’y› Reykjavik’ten ‹stanbul’a kadar, Avrupa’n›n en bat›s›ndan en do¤usuna kadar daha da birbirine yak›nlaflt›r›p daha genifl kapsaml› bir birliktelik sa¤layal›m diyebilmek. Vermek istedi¤im mesaj bu. Hepimiz Avrupal›y›z; ama birbirimizi yeteri kadar
iyi tan›m›yor ve anlam›yoruz. Peki bu ne demek? Ne yapmal›y›z?
Gözlerimizi açal›m, yüreklerimizi açal›m, s›n›rlar›m›z› açal›m ve
‘Avrupa rüyas›’n› yaratmak için Avrupal›ya bir flans verelim.
lardan eser yok. Bunun nedenini merak ediyorum.
Bu proje kentte yaflayan insan› konu ediyor. Kentin bilinen ve göze çarpan özelliklerini aktarmak, turist ofislerinin ya da seyahat
acentalar›n›n ifli, diye düflünüyorum. Benim iflim ise görülmeyeni
yans›tabilmek. Ben bilinen yerleri ve tarihi mekânlar› foto¤raflamak yerine flehrin di¤er köflelerini foto¤raflamay› tercih ettim.
Proje sonunda tüm foto¤raflara bakt›¤›n›zda, foto¤raflar›n Avrupa’da çekildi¤ini söyleyebilirsiniz, ama kesinlikle hangi flehirde
çekildi¤ini söyleyemezsiniz. Benim de istedi¤im buydu. Turistlerin bulundu¤u mekânlardan uzak durmam gerekiyordu bu projede. Özellikle belirli bir karakterden de kaçt›m. Mesela en çok ilgimi çeken simitçiler oldu ama o karakteri çekerek proje kapsam›n› farkl› bir boyuta sokmak istemedim. Bu yüzden de sokakta
yürüyen bir kad›n›, ya da siyah k›yafetler içinde elinde cep telefonu ile gezen adam› foto¤raflar›ma karakter olarak seçmeyi seviyorum. Her kentte bu adam› bulman›z mümkün. Bu yüzden çok
bilinen bir silüeti seçmeyi tercih ettim.
Foto¤raflar›n›zda genifl alanlarda yaln›z biri var.
Benim foto¤raflar›m›n ana karakteri yaln›z adam. Düflünün bir
kere… Bir roman okurken o romandan ne bekliyoruz, ya da bir
film izlerken, ya da bir baflka bak›fl aç›s›yla sanat›n›z› yaparken…
Bunlarda hep ne görüyoruz? Tabii ki, bir baflkas›n›n gözünden
kendimizi görüyoruz. Birkaç psikolog arkadafl›m bana, insan› konu etmenin, bir bak›ma insan›n kendisini keflfetmesi anlam›na
geldi¤ini söylemiflti. Bu fikre ben de kat›l›yorum.
Foto¤raflar›mda Avrupa ve
Avrupa’da yaflayan kentli var.
Sadece bak›p “Bu foto¤raf
Avrupa’da çekilmifl” demeleri
beni mutlu edecek, çünkü
istedi¤im zaten Avrupa’daki
kentlinin tüm Avrupa’da ayn›
oldu¤unu gösterebilmek.
Neden Ankara yerine ‹stanbul?
Asl›nda ilk sebebim ‹stanbul’un, Türkiye’nin Avrupa baflkenti
olarak bilinmesi. Di¤er bir sebebim ise ‹stanbul’un tarihi, kültürü,
tüm güzellikleri ve co¤rafi konumu gere¤i yurtd›fl›nda yaflayanlar
taraf›ndan Türkiye’nin baflkenti olmasa da, ismini duyurmufl
önemli flehri olarak bilinmesi. Umar›m kimse bu konuda beni yad›rgamaz ya da bana k›zmaz; ama ‹stanbul’un 2010 Avrupa
Kültür Baflkenti olarak kabul edilmesi, benim projem için ‹stanbul’un do¤ru adres oldu¤unu gösterdi.
‹stanbul denince her foto¤rafta köprü manzaras› ya da eflsiz
saraylar› görmeye al›fl›¤›z; ama sizin foto¤raflar›n›zda bun-
Henri Cartier Bresson, Robert Doisneau, Elliott Erwitt ve Raymond Depardon gibi ben de hayat›n anlar›n› yakalay›p o anlar› foto¤rafta ölümsüzlefltirmeyi tercih ediyorum.
Bu proje kapsam›nda, flehirdeki yaln›z adam benim ana karakterim. Foto¤raflar›m kalabal›k içindeki yaln›z bireyi konu ediyor.
Hepimiz asl›nda baflkalar›n›n hayat›nda yafl›yor olsak da asl›nda
tek bafl›m›zay›z. Ben, insanlar› kendi dünyalar›nda, kendi hayatlar›n› düflünerek, kendi hedeflerini ve hayallerini takip ederek tek
bafllar›na yolda yürürken, beklerken foto¤rafl›yorum. Çekti¤im
foto¤raf›n bir hikâye anlatmas›n› ve foto¤rafa bakan kiflinin akl›nda bir hikâye oluflmas›n› seviyorum.
fashiontv magazin
125
f.photographer
Foto¤rafç› olman›n yan› s›ra kitap da yaz›yorsunuz. Kendinizi foto¤raf sanatç›s› olarak m›, yoksa yazar olarak m› tan›mlars›n›z?
Ben asl›nda kendimi sadece kendini ifade etmeye çal›flan biri olarak görüyorum. Roman yazarken hayalimde kurdu¤um her fleyi
kelimelere dökerek kendimi ifade edebiliyorum; foto¤raf çekerken de o anlar› yakalayarak, ifade etmek istediklerimi foto¤raf karelerinde ölümsüzlefltiriyorum. Yaflamak ve hayat› anlayabilmek
için hayal gücü ve üretti¤imiz görseller mutlaka gerekli fleyler.
Bir görme özürlü için bu hayal gücü ve hayalinde üretti¤i görseller ne kadar önemliyse asl›nda hepimiz için kendimizi ifade edebilmemiz o kadar önemli.
Gezdi¤iniz ve foto¤raflad›¤›n›z flehirler aras›ndaki benzerlikler ve farkl›l›klar nelerdi?
Giyim tarzlar›, arabalar, kentleflme ve mimari yap›lar ülkelerin benzer yanlar›; ülkelerin farkl›l›k gösterdi¤i özellikleri ise kulland›klar› dil ve tabii ki yemek kültürü gibi turist ofislerinde sizlere sunulan
birçok fley. Ama bu proje kapsam›nda, 6-8 gün boyunca flehir içinde yürüyerek kentteki yaln›z insan› konu etti¤im için farkl›l›klar›
çok fazla hissedemiyorum; tek odakland›¤›m kentte yaflayan insan
karakteri oluyor. Umar›m bu proje bittikten sonra ifl için de¤il ama
gezmek için bu ülkelere tekrar gelir ve bu sefer sadece kendim için
o ülkeleri yaflayabilirim. ‹flte o zaman kültüründen yaflam tarz›na
kadar tüm farkl›l›klar› ve benzerlikleri size s›ralayabilirim.
fiimdiye kadar
bulundu¤um hiçbir
kentte, ‹stanbul’da
hissetti¤im kadar
güvende hissetmedim.
Kentte kimden yard›m
isteseniz herkes
yard›m›n›za kofluyor.
Biz Frans›zlar’›n, bu
konuda sizden çok
ders almam›z gerekiyor.
‹stanbul
Baflkentler haricinde farkl› flehirleri de görme f›rsat›n›z oluyor mu?
Maalesef sadece baflkentleri foto¤raflad›¤›m için ülkenin di¤er k›s›mlar›n› görme flans›m olmuyor. Fransa’da flöyle bir deyifl vard›r:
“Fransa, Paris’ten ibaret de¤ildir; Paris, Fransa de¤ildir”. Eminim
ki bu, ‹stanbul için de geçerlidir. Türkiye’nin ‹stanbul’dan ibaret
oldu¤u söylenemez.
Bu proje kapsam›nda, günde 15-25 kilometre yürüyerek, ›fl›¤› ve
hareketleri izliyorum ve Henri Cartier Bresson’un da dedi¤i gibi
do¤ru zamanda do¤ru yerde olmaya çal›fl›yorum. Bu yüzden de turistik anlamda bir gezinti yapmam imkâns›z. Bir gün boyunca “Avrupal› Kent ‹nsan›”n› yakalamak için saatlerce yürüdükten sonra
maalesef flehrin di¤er tatlar›n› keflfetmeye zaman›m olmuyor.
126
fashiontv magazin
En çok hangi flehir sizi etkiledi?
Estonya’n›n baflkenti Tallinn beni çok etkiledi. Eski flehir ile yeni
modern flehrin bir arada bir mozaik oluflturmufl olmas› çok güzeldi. Her iki k›s›m da birbiri içinde sanki bir bütün olmufllar. Eski
flehirde zaman geçirirken, befl dakika sonra kendinizi flehrin yeni
ve modern olan büyük caml› binalar›n›n oldu¤u k›sm›nda bulabilirsiniz. Slovenya’n›n baflkenti Ljublijana da beni etkileyen flehirlerden oldu. Ljublijana yaflamak için çok flirin ve romantik bir
kent.
Siyah beyaz karelerde insan ve kent objesini bir bütün haline
getirerek, foto¤raflar›n›zda bu ikiliye hayat veriyorsunuz. O
an› sanat›n›zla birlefltirip ölümsüzlefltiriyorsunuz.
Evet, sanat zaten yerleri, objeleri, insalar›, duygular› çok farkl› bir
‹stanbul
‹stanbul
‹stanbul
fashiontv magazin
127
f.photographer
Roma
flekilde ele almak ve yans›tmakt›r. Benim yapt›¤›m ve asl›nda
yapmaya çal›flt›¤›m da bu. Mesela, Bratislava’da yaflayan birinin
foto¤raflara bakarak kendi yaflad›¤› kenti tan›mlayamamas› benim hofluma gidiyor. Kentin o yüzünü hiç görmedi¤ini söylemesi
benim hedefime ulaflt›¤›m› gösteriyor. Bu da foto¤raflar›m›n ve
sanat›m›n görülmeyeni görünür k›larak hedefine ulaflt›¤›n› gösteriyor. ‹flte sanat bu…
Bu projede çekimlerinizi nas›l yürütüyorsunuz?
Bu proje için foto¤raf çekerken farkl› flartlarda çal›fl›yorum. Kentte gezinirken do¤ru ›fl›¤› ve yeri buldu¤um zaman dakikalarca
orada bekliyorum ve bafl karakterim olan kifliyi bekliyorum. Kimi
zaman bu bekleyifl yar›m saati bile geçiyor. Bu bekleyifl s›ras›nda
e¤er istedi¤im ›fl›¤› kaç›r›rsam, tekrar di¤er gün ayn› saatte ayn›
yere gelerek kadraj›ma bir insan figürü girene kadar beklemeye
devam ediyorum. Sonuçta üç olas›l›ktan biri gerçeklefliyor. Ya istedi¤im foto¤raf› çekebiliyorum, ya karakter tam olarak istedi¤im
flekilde foto¤rafta yer almad›¤› için istedi¤im bir foto¤raf olmuyor
ya da vazgeçip hiç çekmiyorum ve bekleyiflim bofla gidiyor. ‹nan›n bu en yorucu olan›. Kimi zamansa yer, zaman, ›fl›k ve istedi¤im gibi bir karakter tam kadraj›m›n içinde oluyor ve hemen o an›
yakal›yorum. ‹flte bu bir bak›ma benim için bir sihir.
Çekti¤iniz foto¤raflar aras›nda çok sevdi¤iniz bir foto¤raf var
m›?
Mesela Sofya’da çekti¤im foto¤raf… Kadraja giren kifli tam eski
bir hamam›n önünden geçerken ellerini havaya kald›rd› ve sanki
arka planda duran ve güneflin yans›d›¤› yuvarlak pencereyi elleri
aras›nda tutuyor gibi bir foto¤raf ç›kt›. Bir di¤er foto¤raf ise Vilnüs’te çekti¤im foto¤raft›r.
Projeniz tamamen siyah beyaz foto¤raflardan olufluyor. Duyguyu aktarmakta renkli foto¤raf ile siyah beyaz foto¤raf ara-
128
fashiontv magazin
s›nda bir fark var m›? Bu proje için neden siyah beyaz› tercih
ettiniz.
Kiflisel görüfl olarak, çok renkli olmad›¤› zaman foto¤raf› daha
çok be¤eniyorum. Gri, beyaz ve siyah›n tonlar›n›n oldu¤u foto¤raflar bana her zaman daha güzel gelir. Renkli foto¤raflarda hep
sizi rahats›z edebilecek bir renk vard›r. E¤er sizi tek bir renk bile
rahats›z ettiyse, o foto¤raf size güzel gelmeyecektir. fiehir, sokak
gibi foto¤raflar çekerken sizi rahats›z etmeyecek flekilde tüm
renklerin uyum içinde oldu¤u, rahats›z edici renklerin o karede olmad›¤› foto¤raf çekmek neredeyse imkâns›zd›r. Bu yüzden de flehir foto¤raflar›ndan oluflan “Homo Urbanus Europeanus-Avrupal› Kent ‹nsan›” projesi için en uygun renk siyah ve beyazd›.
‹stanbul’u ve ‹stanbul’daki yaln›z insan› foto¤raflarken ne gibi zorluklarla karfl›laflt›n›z?
Baflkentleri foto¤raflarken sadece o kentin göze çarpan özelliklerini de¤il, Avrupa ile ortak özellikleri ile insan objesini tercih ettim. ‹stanbul foto¤raflar›na bakan kiflinin, foto¤raftaki yerin ‹stanbul oldu¤unu tahmin edememesine dikkat ettim. Buras› Madrid
de olabilir ya da Sofya da olabilir demelerini istedim. Avrupa ruhunu yans›t›rken özel objeleri foto¤raf karelerimden uzak tuttum.
Böylesi kendine özgü bir çok güzelli¤i olan bu kentte de bu farkl› bak›fl aç›s›n› yakalamak çok zor oldu. ‹stanbul, çok büyük ve
çok yo¤un bir kent. Büyük meydanlar› çok olmayan, ama dar sokaklar› olan ve kalabal›k insan toplulu¤unun sürekli sokaklarda
oldu¤u bir kent. Bu yüzden genifl bir arka plan›n önünde tek bafl›na olan insan karakterini yakalamak benim için çok zor oldu.
‹stanbul’daki yaln›z birey ile di¤er kentlerdeki yaln›z birey
aras›ndaki fark neydi peki?
Hah hah hah! Asl›nda hiç fark yok. fiehir hayat›nda hepimiz birbirimize benziyoruz. Her birimiz A noktas›ndan B noktas›na yü-
f.photographer
‹zlanda
rüyoruz, hepimiz yol kenar›ndaki banklara oturarak ya da uzanarak dinleniyoruz, zaman zaman her birimizin yaln›z kalmaya ihtiyac› oluyor. Hepimiz yemek yiyor, geziyor ve flehri yafl›yoruz.
Ayn› benim foto¤raflad›¤›m sokaktaki yaln›z adam gibi…
‹stanbul’un Anadolu yakas›na da geçip orada da foto¤raf çekme flans›n›z oldu mu?
Evet, Anadolu yakas›nda da bulundum ve orada da foto¤raf çektim ve eminim ki Avrupa yakas› ile Anadolu yakas›nda çekti¤im
foto¤raflar aras›ndaki fark› siz bile göremeyeceksiniz. Çünkü oradaki insan kavram› da benim için ayn›yd›.
‹stanbul’u di¤er Avrupa flehirleri ile karfl›laflt›rd›¤›n›zda ortak neler buluyorsunuz? En çok ilginizi çeken ne oldu?
Asl›nda ‹stanbul bafll› bafl›na kendi özellikleri olan bir kent. Kesinlikle di¤er flehirlere benzemiyor. Elbetteki bo¤az›yla, Haliç ile,
Anadolu ve Avrupa yakas›n› birbirine ba¤layan köprüsü ile, tarihi ve kültürü ile ‹stanbul di¤er flehirlerden çok farkl› bir konumda. Trafik, ulafl›m, yönetim flekli gibi detaylardan bahsedersek o
zaman elbette ki Avrupa flehirleri ile benzerlikler gösteriyor. ‹stanbul 24 saat yaflayan bir kent; herkes barlarda, restoranlarda e¤leniyor. Özellikle Türk yemekleriniz çok güzel. Yemek demiflken
bence ‹stanbul’un en güzel taraf›, özellikle Avrupa kentlerinden
farkl› olarak pizza d›fl›nda birçok yemek seçene¤inin her yerde
bulunabiliyor olmas›. Birçok kentte bunu bulman›z o kadar kolay
olmuyor. Tüm Avrupa kentlerini ziyaretim boyunca pizzan›n d›fl›nda bir fley yiyebildi¤im için çok flansl›y›m.
Ayr›ca, flimdiye kadar bulundu¤um hiçbir kentte, ‹stanbul’da hissetti¤im kadar güvende hissetmedim. Kentte kimden yard›m isteseniz herkes yard›m›n›za kofluyor. Biz Frans›zlar’›n, bu konuda
sizden çok ders almam›z gerekiyor. Türklerin yard›mseverli¤ini
zaten duymufltum, ama özellikle otobüsteyken karfl›laflt›¤›m bir
130
fashiontv magazin
olay beni çok flafl›rtt›. Otobüste bir k›z oturuyordu, ard›ndan yafll›
bir amca otobüse bindi ve hemen k›z yerinden kalk›p ona yer verdi. Tamam belki bu çok farkl› bir davran›fl olmayabilir, ama en
güzel taraf› ise hemen yafll› amcan›n ard›ndan binen hamile kad›na da yafll› amca yer verdi. Bence bu, Türk insan›n ne kadar yard›msever oldu¤unu çok güzel anlat›yor.
‹stanbul’a gelmeden önce beklentileriniz var m›yd›, yaflad›¤›n›zda neler buldunuz bu kentte?
Ben daha önce gezip görmedi¤im bir yere giderken bir beklenti
ile gitmek yerine heyecanla gidiyorum. ‹stanbul’a gelirken de hiçbir beklentim yoktu. Ama burada geçirdi¤im zaman›n ard›ndan ve
‹stanbul’u foto¤raflad›ktan sonra bir fley fark ettim. Sizler, bu ülkede ve bu kentte yaflamaktan mutlusunuz ve bunun için de binlerce sebebiniz var bunu görebiliyorum.
Bu projeyi nas›l de¤erlendirmeyi düflünüyorsunuz?
Bu proje benim için çok önemli çünkü 20 farkl› ülkeyi gezmek ve
foto¤raflamak çok kolay bir süreç de¤il ve flu an hayat›m› tamamen bu projeye odaklad›m. Art›k benim özel hayat›m da, iflim de
bu proje. Bu, benim hayat›mda bir dönüm noktas›yd›. Bu yüzden
de bu projenin baflar›l› olmas›n› istiyorum. Varflova’da foto¤raflar›m›n baz›lar›n› satt›m, bir avukatl›k bürosu foto¤raflar›m› dekorasyon olarak kullanmak için sat›n ald›.
Bunun d›fl›nda farkl› projeler için ve farkl› ülkelerde sergiler
açaca¤›m. ‹stanbul için de 2010 kültür baflkenti etkinliklerinde
yer alabilmeyi planl›yorum. Bunun için de giriflimlere Frans›z
konsoloslu¤u ile birlikte bafllamay› düflünüyoruz. Ayn› flekilde
May›s ay›nda Sofya Belediyesi’nin talebi üzerine bu foto¤raflar› sergilemeyi düflünüyoruz ve 2011 y›l› kültür baflkenti olacak
olan Estonya’n›n baflkenti Tallinn ile de bir proje yürütmeyi
düflünüyoruz.