Toplumsal Cinsiyet Eşitliğini Sağlamak İçin Geliştirilen Bir Sağlığı

Sağlık ve Toplum Yıl:21 , Sayı: 1 Ocak-Mart 2011
ARAŞTIRMALAR / Researches
Toplumsal Cinsiyet Eşitliğini Sağlamak İçin Geliştirilen
Bir Sağlığı Geliştirme Programı; Mahalle ve Köy
Muhtarlarının Eğitimi
A Health Promotion Program For Gender Equity; Training of
District and Village Headmans
Zeynep ŞİMŞEK1
ÖZET
SUMMARY
Amaç: Bireylerin sağlıklarını iyileştirmek için kontrollerini
arttırma süreci olarak tanımlanan sağlığı geliştirme, yaşam
kalitesini iyileştirmede ve eşitsizlikleri önlemede en önemli strateji
olarak kabul edilmektedir. Bu çalışmanın amacı, toplumu
güçlendirme stratejisi kullanılarak yapılan mahalle ve köy
muhtarlarının eğitimi programının toplumsal cinsiyet eşitsizliğini
önlemeye etkisini saptamaktır.
Gereç ve Yöntem: Müdahale tipindeki bu çalışmaya il merkezindeki
az gelişmiş mahalle ve merkeze bağlı köylerde görev yapan 80
muhtar dahil edilmiştir. Muhtarlar, sağlığı geliştirme stratejileri
kullanılarak hazırlanan 'Yerel Yönetici Geliştirme Sertifika
Programı'na alınmış ve 'Şanlıurfa Muhtar Rehberi' hazırlanmıştır.
Programın etkisi derinlemesine görüşmeler ve anket yöntemiyle
değerlendirilmiştir.
Bulgular: Muhtarların oturumların tümüne katılma hızı %76'dır.
Muhtarlar eğitimden önce öncelikli sorunlarının alt yapı sorunları
olduğunu bildirirlerken, eğitimden sonra temel sağlık hizmetlerine
ulaşamama, kadın sağlığı ve eğitim sorunlarının öncelikli olduğunu
ifade etmişlerdir. Eğitimden 2 ay sonra; bir önceki yılın aynı ayı ile
karşılaştırıldığında risk altındaki kadınları doğru şekilde kamu
hizmetlerine yönlendirme, hizmet kurumlarıyla işbirliği ve iletişim
ile kendine güven, motivasyon, katılım ve bilinç düzeyinde anlamlı
ölçüde farklılık olmuştur.
Sonuç: Toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamada ve risk altındaki
gruplara erişimi sağlamada sağlığı geliştirme stratejilerinin
kullanıldığı yerel yönetici geliştirme programlarının yararlı
olacağı düşünülmektedir.
Aim: Health promotion defined as the process of enabling people to
increase control over, and to improve their health, is accepted that
the most important strategy to improve quality of life and reduce
inequilities. The aim of this study was to investigate the effect of the
training of district and village headmans program to prevent gender
inequity using community empowerment strategy.
Material and Method: 80 headmans of underdeveloped districts
and villages were included in this intervention study. All headmans
participated the 'local manager improving program' prepared using
health promotion strategies and Sanliurfa headman manual was
developed. The effect of the program was evaluated the deep
individual interview and the questionnaire methods.
Results: Participation rate of whole training sections was 76%.
While the headmans reported that the the most important problem of
them was environmental infrastructure problems before the
program, after the meeting, they stated that the problems were to
access primary health care services, women health and education.
After 2 months, compared with the previous year, referring women to
the public services correctly, collaboration and communication
with institutions, self-confidence, motivation, participation and
consciousness about gender equity were increased significantly.
Conclusion: It was expected that local headman improving
programs, developed using health promotion strategies may be
effective to gender equity, and access to underserved groups.
Anahtar Kelimeler: Sağlığı geliştirme, muhtar, toplum
organizasyonu, güçlendirme
Key Words: Health promotion, headman, community
organization, empowerment
GİRİŞ
Toplumsal cinsiyet eşitsizliği kadının fiziksel,
ruhsal ve sosyal iyilik halini bozan faktörlerden
biridir. Türkiye'nin de 1986'dan bu yana taraf
olduğu CEDAW Sözleşmesi (Kadınlara Karşı
Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi),
kadınların insan haklarını ve toplumsal cinsiyet
eşitliğini düzenleyen temel uluslararası sözleşmelere göre toplumsal cinsiyet eşitliği, fırsatları
kullanmada, kaynakların ayrılmasında, hizmete
ulaşmada bireyin cinsiyeti nedeni ile ayrımcılığa
uğramamasıdır. Türkiye, ekonomik katılım,
eğitim, politik katılım ve sağlık/hayatta kalma
olmak üzere 4 alanda kadın ile erkek arasındaki
1.Prof.Dr.,..............................................
15
Toplumsal Cinsiyet Eşitliğini Sağlamak İçin Geliştirilen Bir Sağlığı Geliştirme Programı; Mahalle ve Köy Muhtarlarının Eğitimi
farkı göstermek amacıyla geliştirilen indeksi
temel alan toplumsal cinsiyet eşitliği açısından
134 ülke arasında 129. sırada yer almaktadır (1)
CEDAW Komitesi başta olmak üzere, Avrupa
Birliği Komisyonu Türkiye İlerleme Raporları ve
Avrupa Parlamentosu Raporları'nda Türkiye'de
kadın hakları alanında en temel güçlüğün uygulamada yaşanan sorunlar olduğu bildirilmektedir. Toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması
için, geçici özel önlemler ( siyasette, istihdamda
ve diğer alanlarda kota ve özel destek
mekanizmaları) ile topluma ve kamu yetkililerine
yönelik sürekli farkındalık yaratma, bilinç
arttırma ve eğitim faaliyetlerine vurgu
yapılmaktadır (2).
Bireyin sağlığını tehdit eden faktörler üzerinde
kontrolünü arttırmak için, bireysel düzeyde
(değişim aşamaları, sağlık inancı, sosyal
öğrenme teorileri vb.) ve toplumsal düzeydeki
(toplum organizasyonu –toplumu güçlendirme,
kapasiteyi arttırma, katılım-, yeniliklerin
yaygınlaşması teorileri) teoriler göz önüne
alınarak sağlığı geliştirme stratejileri geliştirilmiştir. Sağlığı geliştirme stratejileri; 1. Bireysel
güçlendirme (sağlık okur-yazarlığı ve sağlık
davranışı), 2-Toplumu güçlendirme, 3-Sağlık
sistemini güçlendirme, 4- Sağlıklı toplum
politikaları inşa etmek için sektörler arası
işbirliği, 5-Sağlığı geliştirmede kapasiteyi
arttırmadır. Dolayısıyla sağlığı geliştirme, sadece
bireylerin bilgi ve davranışlarını değil, toplumsal
kapasiteyi güçlendirme ve politika değişimlerini
de kapsamaktadır (5).
Smedley ve Syme (2000) tarafından, akraba
evliliği, erken yaşta evlilikler, şiddet ve
toplumsal cinsiyet eşitsizliği gibi kadın sağlığını
tehlikeye düşüren sorunları kontrol altına almada
bireylere yönelik girişimlerin tek başına yeterli
ve etkili olmadığı, davranış değişikliği
yaratabilmek için sosyal sisteme müdahale etmek
gerektiği bildirilmektedir (3). Bu nedenle,
toplum sağlığını olumsuz etkileyen faktörlerin
ortadan kaldırılması için, sağlığı tehdit eden
faktörler üzerinde bireylerin ve toplumların
kontrollerini arttırmayı sağlayan bir süreç olarak
kabul edilen sağlığı geliştirme stratejilerinin
kullanılması önerilmektedir. Sağlığı geliştirme
stratejilerinin geliştirilmesine neden olan
durumlar; sağlık sorunlarının çoğunun kişilerin
yaşam biçimleriyle ilişkili olduğunun belirlenmesi, sağlık sorunlarının ortaya çıkışında
biyolojik faktörler yanı sıra sosyal, ekonomik,
kültürel, çevresel ve davranışsal faktörlerin
etkisinin kanıtlanması ve yalnızca sorunu
yaşayan bireye yönelik sağlık eğitiminin
etkisinin sınırlı olduğunun görülmesidir. Sağlığı
geliştirme stratejileri, 'Herkes için Sağlık' ve
'Binyıl Kalkınma Hedefleri'ne ulaşmada temel
strateji olarak kabul edilmektedir (4). 2009
yılında gerçekleştirilen Dünya Sağlık Asemblesi
ve Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal
Konseyi Bakanlar Deklerasyonu'nda da;
kalkınmada sağlığı geliştirme ve hastalıkları
önlemenin öncelikli önemi vurgulanmış, sağlığı
geliştirmede temel sağlık hizmetleri, sağlık okuryazarlığı, toplumu güçlendirme, sektörler arası
işbirliği ve sağlığın sosyal belirleyicileri yeniden
tartışılmıştır (4).
Topluma yönelik müdahalelerde Amerika
Birleşik Devletleri'nde sosyal hizmet uzmanları
atrafından geliştirilen toplum organizasyonutoplumsal gelişme modelleri kullanılmaktadır.
Sosyal planlama (yukarıdan aşağı) ve bölgesel
gelişme (aşağıdan yukarı) stratejilerini kullanan
toplum organizasyonu, topluma ortak sorunlarını
saptama, bu sorunları çözmek için kaynakları
harekete geçirme, risk altındaki grupların
hizmete erişimlerini sağlama ve sorunların
çözümü için uygun stratejiler geliştirme ve
uygulama konusunda yardımcı olmaktır. Bu
amaçla yapılan bütün çalışmaların ortak noktası
toplumun kendi yaşamları ve yaşadıkları çevre
üzerinde kontrol geliştirebilmeleri için toplumu
güçlendirme sürecidir (6). Bireylerin kendi
yaşamları ve yaşadıkları toplum üzerinde
kontrollerini arttırma olarak tanımlanan güçlendirme yaklaşımında, değişim için bilinçlendirme,
toplumun kapasitesini arttırma, sosyal sermayeyi
geliştirme, toplumun bulunduğu yerden
başlayarak aktif katılımlarını sağlama önemli
faaliyetlerdir. Toplumu güçlendirmede temel
strateji ise liderliği geliştirmedir (7). Wandersman ve Florin (2000) tarafından toplum organizasyonu yönteminin sağlıklı yaşam biçimi
kazandırma çalışmalarına en önemli katkısının,
sosyal içerme ve katılımı sağlamasından dolayı
psikososyal etki yoluyla algılanan kontrolü
arttırdığı, böylece sağlık davranışını, sağlık
durumunu ve başa çıkma düzeyini yükselttiği
bildirilmektedir (8).
16
Sağlık ve Toplum Yıl:21 , Sayı: 1 Ocak-Mart 2011
Sağlığı geliştirmede toplum organizasyonu
stratejilerini kullanan birçok model bulunmaktadır. Bunlardan biri Procede (Policy, regulatory,
and Organizational Constructs in Educational
and Environmental Development)- proceed
(Predisposing, Reinforcing and Enabling
Constructs in Educational / Environmental
Diagnoses and Evaluation) modelidir. Bu model
sosyal planlama yaklaşımını esas almakta ve
uzman bir kişinin yapacağı analizlere dayalı,
program geliştirmeyi ifade etmektedir. Model
Gren ve arkadaşları tarafından 1970'lerde
geliştirilmiş, son 20 yıldır, sağlık davranışı ile
ilgili pek çok faktörü dikkate alarak toplum
sağlığını geliştirmede izlenecek adımlar için bir
yol haritası sunmaktadır (9). Precede-Proceed
modeli 6 aşamadan oluşmaktadır. Bunlar;
Literatür incelendiğinde, Precede – proceed
modelinin meme muayenesi ve taramaların
yaygınlaştırılması, yüksek kan basıncı kontrolü,
sigara bıraktırma gibi birçok sağlık sorunu için
program hazırlamada rehberlik ettiği
görülmektedir (9).
Yönetimsel ve politik değerlendirme: Kurumsal
ve yönetsel değerlendirme kapsamında anahtar
kişiler belirlenir.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde önemli sosyal
kurumlardan biri muhtarlardır. Muhtarlar
seçimle göreve gelen yerel yöneticiler olmakla
birlikte yasal düzenlemelere göre uygulamada
devletin bir memuru olarak çalışması gereken
kişilerdir. Özellikle geleneksel ve az gelişmiş
bölgelerde muhtarlar kamu kurumları ile toplum
arasında köprü konumundadırlar. Bu bölgelerde
köyün ya da mahallenin doğal ve resmi lideri
olan, toplum üzerinde etkili olan ailelerin
bireyleri arasından aday olmakta ve seçilmektedirler. Mahalle ve köy muhtarlarının yetki ve
sorumlulukları konusunda iki temel yasal
düzenleme bulunmaktadır. 18.3.1924 tarih ve
442 Sayılı Köy Kanunu'na göre muhtarlar, tüm
kanunları ilan etmek ve halka anlatmak, nüfus
kayıtlarını tutmak, bulaşıcı hastalıkları ve
geleneksel tedavi edicileri bildirmek, aşı
çalışmalarında, okula kayıt ve devamsızlık
konularında yardımcı olmak, köylerde nikah
kıyma ve kamu hizmetlerine erişimi sağlama gibi
görevleri yürütmekle yükümlüdürler. 10.4.1944
tarihli 4541 Sayılı “Şehir ve Kasabalarda
Mahalle Muhtar ve İhtiyar Heyetleri Teşkiline
Dair Kanun” gereği; mahallede doğum - ölüm
kayıtları, insan ve hayvan sağlığı çalışmaları,
okula gitmeme ve devamsızlık durumunda
bildirimde bulunma ve okulla işbirliği içinde
çalışma, sosyal yardım hizmetlerine erişim gibi
toplumsal cinsiyet eşitliğini ortaya çıkaran
konularda önemli görevleri vardır (10,11). Bu
nedenle özellikle toplumun katılımını sağlamak
amacıyla il ya da ilçede sorunları saptama ve
çözüm geliştirme amaçlı ve yasal temelleri
bulunan İl/İlçe Umumi Hıfzıssıhha Kurulları
başta olmak üzere eğitim, insan hakları gibi
alanlarda oluşturulan kurullara katılmak durumundadırlar. Dolayısıyla muhtarlar toplumun
liderleridir. Toplumu güçlendirme ve kapasiteyi
arttırmada liderliği geliştirme aşağıdan yukarıya
değişimi ifade eden bölgesel gelişme
yönetemidir ve öncelikli adımdır.
Uygulama ve değerlendirme:
sonuçlara ilişkin veri toplanır.
Bu çalışmanın amacı, toplumu güçlendirme
stratejisi kullanılarak yapılan mahalle ve köy
Sosyal Tanı: Planlamacı bu aşamada toplumu
anlamaya çalışır. Toplum liderleri ile görüşmeler,
odak gruplar, gözlem ve araştırmalar yoluyla veri
toplar ve analiz eder. Bu aşamada toplumun
problem çözme kapasitesini, güçlü yanlarını,
kaynaklarını ve değişime hazır olma durumlarını
da belirler. Bu aşamada sağlığı etkileyen sosyal
değişkenler belirlenir.
Epidemiyolojik değerlendirme: Hayati
istatistikler, sağlık araştırmaları, tıbbi ve yönetsel
kayıtlar kullanılarak ikincil veri analizleri yapılır.
Bu aşama amaç ve hedeflerin gerçekçi biçimde
belirlenmesine yardımcı olur.
Davranışsal ve çevresel değerlendirme: Sağlığı
etkileyen yaşam biçimleri,
davranışlar ve
davranışa neden olan çevresel ve davranışsal
faktörler belirlenir.
Eğitsel ve ekolojik değerlendirme: Davranışın
başlatılması için hazırlayıcı (bilgi, tutum,
inançlar, öz yeterlilik), mümkün kılıcı
(kaynakların ve hizmetlerin varlığı, zaman) ve
güçlendirici faktörler (Sosyal destek, akran etkisi
yanı sıra davranışın sürdürülmesini sağlayan
ödüllendirme gibi faktörler) belirlenir.
Beklenen
17
Toplumsal Cinsiyet Eşitliğini Sağlamak İçin Geliştirilen Bir Sağlığı Geliştirme Programı; Mahalle ve Köy Muhtarlarının Eğitimi
muhtarları eğitim programının toplumsal
cinsiyet eşitsizliğini önlemeye etkisini
saptamaktır.
ocaklarıyla ilişki kurma durumları ve katkıda
bulundukları işlerdir.
Ayrıca toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması
için, kendine güven, niyet, motivasyon ve bilişsel
süreçlerdeki değişimleri belirlemek için
eğitimden 2 ay sonra derinlemesine görüşme
tekniği kullanılmıştır.
GEREÇ VE YÖNTEM
Müdahale araştırması niteliğindeki bu çalışma
Aralık 2008-2009 tarihinde yapılmıştır. Çalışmada, program geliştirilirken toplum organizasyonu
yönteminin ilke ve stratejilerini kullanan
proceed-preceed modeli; muhtar eğitim modülü
ve eğitim programı hazırlanırken sağlığı geliştirme stratejileri, eğitim sırasında ise sağlık inancı
başta olmak üzere bireysel düzeyde sağlık davranışı teorileri kullanılmıştır. Sektörlerarası
işbirliği temelinde, İçişleri Bakanlığı Mahalli
İdareler Genel Müdürlüğü, Şanlıurfa Valiliği (İl
Sağlık Müdürlüğü, İl Sosyal Hizmetler
Müdürlüğü, Nüfus Müdürlüğü, İŞKUR Müdürlüğü, İl Mahalli İdareler Müdürlüğü, İl Emniyet
Müdürlüğü, Müftülük), Şanlıurfa Belediyesi,
Şanlıurfa Barosu, Türkiye Muhtarlar Derneği
Şanlıurfa Şubesi, Köy ve Mahalle İdareleri
Muhtarlar Derneği Şanlıurfa Şubesi ve GAP
Muhtarlar Derneği ile birlikte çalışılmıştır.
Proceed-preceed modeli ile program geliştirme
Sosyal ve epidemiyolojik tanı: Türkiye'deki 81
ilin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi analiz
edildiğinde, Şanlıurfa sağlık göstergeleri
açısından 53., eğitim göstergeleri açısından 77.,
ilk ve orta öğretimde okullaşma oranı açısından
ise 60.sırada yer almaktadır (12). Türkiye Nüfus
ve Sağlık Araştırması 2008'in sonuçlarına göre;
kadınlarda okula gitmeme ya da ilkokulu
bitirmeme oranı %57, erkeklerde ise %32.9'dur
(13). Şanlıurfa ana-çocuk sağlığı ve diğer temel
sağlık hizmetleri göstergeleri açısından en
dezavantajlı bölgede yer almaktadır. Bölgede
sağlık, eğitim ve sosyal sorunların ortaya
çıkışında; toplumun hizmetlere zamanında
ulaşamaması, hizmetlerin ulaşılabilir olmaması,
kurumlar arası işbirliğinin sağlanamaması,
toplumun hizmet planlama, sunumu,
değerlendirilmesi süreçlerine aktif katılımının
sağlanamaması, toplumsal cinsiyet ayrımına
bağlı olarak özellikle kız çocukları ve kadınların
eğitim, sağlık ve hukuki haklarından
yararlanamaması önemli sorunlar olarak
belirlenmiştir.
Program öncesi muhtarların sosyo-demografik
özelliklerine yönelik hazırlanan 'Muhtar Soru
Formu' yüz yüze görüşme yöntemiyle
uygulanmıştır (yanıtlama hızı %86). Programın
etkisini değerlendirmek için, veri toplamada
muhtarlara ve hizmet kurumlarına yönelik
anketler kullanılmıştır (muhtarların yanıtlama
hızı %90; hizmet kurumları %81). Anket, eğitim
öncesi ve sonrası 2. ayda risk altındaki kadınların
kamu hizmetlerine erişimleri ve kamu kurumları
tarafından yapılan çalışmalara muhtarların
destek verme durumlarını saptamayı amaçlayan
davranış sorularından oluşmuştur. (muhtar
anketinden örnek; Son iki aydır hiç sağlık ocağı
sorumlu hekimini ziyaret ettiniz mi?, okul
anketinden örnek; Son 2 aydır muhtarlar
tarafından okula gitmeyen kız saptanıp kaydı
yapıldı mı?). Anketlerde yer alan davranış
alanları; aldıkları eğitimi çevrelerinde yaklaşık
kaç kişi ile paylaştıkları, okula kazandırdıkları
kız çocuğu sayısı, Sosyal Hizmetler İl
Müdürlüğü'ne yönlendirdikleri birey sayısı, iş ve
meslek edinme kurslarına yönlendirdikleri kişi
sayısı, sağlık, eğitim, toplumsal cinsiyet ile ilgili
toplantılara katılım durumları,
mahalle/köylerinde bulunan okullarla ve sağlık
Davranışsal ve çevresel değerlendirme:
Şanlıurfa'da toplumsal cinsiyet eşitliğini
etkileyen yaşam biçimleri,
davranışlar ve
davranışa neden olan çevresel faktörler
incelendiğinde; kadının öğrenim durumu,
mevsimlik gezici tarım işçiliği, yaşanılan yer,
temel sağlık hizmetlerine erişememe ve hizmetin
niteliği, yoksulluk, kadının statüsü, sosyal
güvencenin olmayışı ve akraba evliliği etkili
faktörlerdir (15-27). Toplumun üretim biçimi ve
ilişkileri, kültürel ve sosyal yapısı, sosyoekonomik eşitsizlikler ve temel sağlık
hizmetlerine erişimin yetersizliği sorunun ortaya
çıkışında önemli hazırlayıcı faktörlerdir.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde, erkeği
merkeze alan soy ideolojisinin hakim olduğu,
akrabalık sisteminin çok önemli olduğu, aşiret
18
Sağlık ve Toplum Yıl:21 , Sayı: 1 Ocak-Mart 2011
sisteminin henüz etkinliğini koruduğu bir sistem
vardır. Baba soyuna dayanan aşiret/sülale
birliğini muhafaza etmek için akraba
evliliklerinin (%50-%63.6) ve adölesan
evliliklerin (%45-98.5) hala yaygın olduğu ve
bunlara bağlı olarak doğurganlığın yüksek
olduğu, kamu hizmetlerinin tam olarak etkinlik
gösteremediği görülmektedir. Otoritenin önemli
oranda yaş ve cinsiyete göre belirlendiği bölgede,
kadın ve çocuklar erkeklere, daha genç olan
erkekler de yaşlı erkelere “itaat” etmektedirler
(28).
kullanılacağının öğretilmesi, yoksul, tek
ebeveynli ve parçalanmış ailelerin bir başka ifade
ile risk altındaki ailelerin sosyal hizmet ve sosyal
yardım kuruluşlarına yönlendirilmesinin
sağlanması, meslek ve beceri kurslarının ve bu
kurslara nasıl başvurulacağının öğretilmesi,
belediye tarafından kadın, çocuk ve risk altındaki
gruplara yönelik sunulan hizmetlerin ve başvuru
şeklinin öğrenilmesidir.
Eğitim programı 'Muhtar Eğitim Kursu' şeklinde
hazırlanarak Milli Eğitim Bakanlığı tarafından
'Mahalli Yönetici (Muhtar) Geliştirme U
programı şeklinde, 50 saat olarak sertifikalandırılmıştır.
Çevresel ve yönetsel değerlendirme. Toplumda
cinsiyet eşitliğini sağlamada ve bu yönde
davranış değişimi yaratmada güç odaklarının
rolü büyüktür.
Kurumsal ve yönetsel
değerlendirme kapsamında toplumda etkili olan
anahtar kişileri belirleme önemli adımlardan
biridir. Yapılan gözlemlerde muhtarların
genellikle aşiretlerin temsilcilerinden ya da söz
sahibi kişilerinden oluşması, yaşlarının büyük
olması, danışılan ve toplumu yönlendiren kişiler
olmaları nedeniyle alt sosyo-ekonomik
düzeydeki mahalle ve merkeze bağlı köylerin
muhtarları hedef grup olarak belirlenmiştir.
Muhtarlar kamu hizmetlerine erişimin
sağlanmasında aracı, doğal ve seçilmiş resmi
liderler ve toplumun rol modelleri olarak
değerlendirilmiştir.
Bu aşamada hazırlayıcı (bilgi, tutum, inançlar, öz
yeterlilik), mümkün kılıcı (kaynakların ve
hizmetlerin varlığı, zaman) ve güçlendirici
faktörler (sosyal destek, akran etkisi yanı sıra
davranışın sürdürülmesini sağlayan
ödüllendirme gibi faktörler) belirlenmiştir. Bu
faktörler eğitim programının uygulanmasında
kullanılmıştır.
Muhtar Rehberi'nin İçeriği
1.Muhtar Rehberinin Önemi: Şanlıurfa ilinin
gelişmişlik düzeyi ve gelişmişlik göstergelerine
etki eden faktörler ile yapılabilecek çalışmaların
önemi vurgulanmıştır.
Eğitim programının hazırlanması
2.Şanlıurfa İlinin Sosyolojik Özellikleri:
Gelişmiş düzeyine etki eden sosyolojik özellikler
açıklanmıştır. Bu özellikler içerisinde
muhtarların yeri ve önemine vurgu yapılmıştır.
3.Muhtarların Görev ve Sorumlulukları:
Mahalle ve köy muhtarlarının görevleri kanunlar
temelinde yer almıştır.
Eğitim programı hazırlanırkan sağlığın temel
belirleyicileri (barış, barınma, eğitim, gıda, gelir,
tutarlı bir ekosistem, sürdürülebilir kaynaklar ve
sosyal adalet) ve epidemiyolojik çalışmaların
sonuçları göz önüne alınmıştır Çünkü
muhtarların, mahalle ve köylerde toplumun
sağlık, eğitim, sosyal hizmetler, iş bulma,
güvenlik hizmetleri başta olmak üzere sağlığın
ön koşullarına hızlı ve zamanında ulaşmalarında
önemli rolleri vardır. Daha sonra değişim
potansiyeli olan davranışlar seçilerek eğitim
programına yerleştirilmiştir. Bunlar; koruyucu
sağlık hizmetlerine erişilebilirliğin arttırılması
için sağlık kurumlarının tanıtımı, bağışıklamanın
öğretilmesi, erken yaşta evliliğe yönelik
tutumların değişimi, akraba evliliğinin
zararlarının anlatılması, sağlığın sosyal
belirleyicileri kapsamında; kız çocukların okula
gönderilmesi için fırsatların ve nasıl
4.Nüfus Kayıtları: Bir mahalleye ya da köye
hizmet götürülmesinde ve kişilerin her türlü
hizmete ulaşmalarında nüfus kayıtlarının doğru
ve zamanında yapılmasının önemi anlatılmıştır.
Şanlıurfa'da özellikle doğan çocukların kaydının
hemen yapılmaması ve saklı nüfus oranı yüksek
olduğu için muhtarlara nüfus kayıtlarının önemi
ve işlemler konusunda bilgi verilmesi
amaçlanmıştır. Ayrıca, adrese dayalı kayıt
sisteminde, özellikle göçebe tarım işçilerinin
sağlık ve eğitim gibi hizmetlere erişiminin
sağlanması için 2. ve 3. adreslerinin yer alması
19
Toplumsal Cinsiyet Eşitliğini Sağlamak İçin Geliştirilen Bir Sağlığı Geliştirme Programı; Mahalle ve Köy Muhtarlarının Eğitimi
konularında bilgi verilmiştir.
soruna neden olmaktadır. Yoksulluğun
önlenmesi için, eğitim düzeyinin yükseltilmesi,
beceri ve meslek edindirme kurslarına katılma, iş
sahibi olana kadar sosyal yardımların zamanında
verilmesi gerekmektedir. Bu bakış açısından
hareketle muhtarlara sosyal yardımların nasıl
verildiği, özellikle kız çocuklarımız ve
kadınlarımız için iş ve meslek kurslarının nasıl
açıldığı, nasıl başvurulacağı gibi konularda bilgi
verilmiş, mahalle ve köylerinde edindikleri
bilgileri duyurmaları istenmiştir.
5.Sağlık Hizmetleri: Sağlık göstergelerinin kötü
olmasında; özellikle az gelişmiş mahallelerde ve
köylerde erken evlilik ve erken yaşta anne olma,
aşırı doğurganlık, sık doğumlar, evde doğumlar,
gebe ve bebeklerin sağlık kontrollerinin
zamanında yapılamaması, çok eşlilik, bulaşıcı
hastalıklara karşı zamanında aşılanmama, akraba
evliliği, göçebe tarım işçisi ailelerin koruyucu
sağlık hizmetlerine zamanında ulaşamaması
önde gelen nedenlerdir. Toplumun sağlık
hizmetlerinden nasıl yararlanacağı, hangi
kurumların olduğu, önemli telefon numaraları ve
ilimizin öncelikli sağlık sorunları ve bunların
çözüm yolları tartışılmıştır. Özellikle göçebe
tarım işçiliğinin çok yaygın olması nedeniyle
gezici sağlık hizmetine, evde doğumlara, aşılama
hizmetlerine, aile planlaması çalışmalarına,
bulaşıcı hastalıkların kontrolüne yönelik
yapılması gerekenler açıklanmıştır.
9.Din Hizmetleri: Yanlış dini bilgiler nedeniyle
(örneğin kız çocuğu 14'ünde evlendirilmelidir,
gebeliği önleyici yöntem kullanmak günahtır, 4
nikah sünnettir, kız çocuğu okutulmaz vb)
yapılan hatalı davranışların önlenmesi için doğru
dini bilgiye ulaşma yolları muhtarlara anlatılmış
ve bu bilgileri çevrelerine aktarmaları istenmiştir.
10.Güvenlik Hizmetleri: Topluma dayalı
polislik anlatılmış ve suçu önleyici hizmetlerin
önemine değinilmiştir.
6.Eğitim Hizmetleri: Şanlıurfa ilinin eğitim
düzeyinin düşük olmasında; kız çocukların
ilkokulu bitirmeden okuldan alınmaları, okula
gönderilmemeleri, göçebe tarım işçiliğine bağlı
olarak okula hiç gitmeme ya da devamsızlık ve
kadınlarımız arasında okuma-yazma bilmeme
oranının yüksek olması temel etkenlerdir.
Kadınların ve kız çocuklarının eğitim düzeyi
yükseldikçe, ölümler, hastalıklar ve sosyal
sorunlar azalmaktadır. Bu bakış açısı temelinde
rehberde ve eğitim toplantısında, muhtarların
kadın ve kız çocukların eğitim haklarından
yararlanmaları için görevleri ayrıntılı olarak yer
almıştır.
11.Belediye Hizmetleri: Şanlıurfa Belediyesi
tarafından yürütülen hizmetler, bu hizmetlere
nasıl ulaşılacağı açıklanmıştır. Ayrıca kadın ve
kız çocuklarına yönelik yürütülen sosyal projeler
ve bunlara nasıl başvurulacağı rehberde yer
almıştır (mikro kredi, gıda bankası, kadın
merkezleri vb).
12.Türk Hukukunda Kadın: Yasalarda kadın
ve kız çocukların hakları, bu hakların nasıl elde
edileceği, Şanlıurfa Barosu Kadın hakları
Komisyonuna nasıl başvurulacağı konularında
bilgi verilmiştir.
7.Sosyal Hizmetler: Korunmaya muhtaç
çocuklar, kadınlar, yaşlılar ve engellilere yönelik
hangi hizmetlerin olduğu, nasıl başvurulacağı ve
en uygun bakım modellerinin neler olduğu
anlatılmıştır. Özellikle evde bakımın önemi ve
risk gruplarına duyarlılığın artması için
muhtarlardan beklentiler vurgulanmıştır.
Söyleşiler: Kadın sağlığı, çocuk sağlığı, çocuk
annelik, bulaşıcı hastalıkların önlenmesi, aşılar
konularında Tıp Fakültesi ve Sağlık
Yüksekokulu öğretim üyeleri tarafından
muhtarlarla söyleşiler yapılmıştır. Burada amaç:
muhtarların kadın ve çocuk sağlığı sorunlarının
temelinde yatan faktörler konusunda
duyarlılıklarının arttırılması olmuştur.
8.İş ve Meslek Edinme Hizmetleri ile Sosyal
Yardımlar: Şanlıurfa'da yoksulluk oranı
yüksektir. Yoksulluk, aşırı kalabalık ve eğitimsiz
ailelerde daha yüksektir. Yoksulluk; birçok
hastalığın oluşmasına, var olan hastalıkların
ağırlaşmasına, erken ölümlere ve çocuk işçiliği –
korunmaya muhtaç çocuklar gibi birçok sosyal
Eğitimin Programının Uygulanması
Koruyucu sağlık davranışlarının kazandırılmasında bazı bilişsel-davranışsal modeller
geliştirilmiştir. Bu modellerden ilki ve en çok
kullanılanı Sağlık İnancı Modeli' (SİM) dir.
20
Sağlık ve Toplum Yıl:21 , Sayı: 1 Ocak-Mart 2011
Tablo 1:Eğitim Programında Sağlık İnancı Modeli Bileşenleri ve İçeriği
1. Duyarlılığı arttırma
2. Ciddiyeti fark ettirme
ve arttırma
3. Yarar algısı oluşturma
ve arttırma
4. Engelleri tartışma ve
çözüm geliştirme
5. Davranış ile ilgili
kolaylaştırıcılar ve
motivasyon
6. Öz yeterliliğin
arttırılması
Şanlıurfa ilinin sağlık, eğitim göstergeleri, diğer iller arasında bulunduğu
konum, koruyucu sağlık hizmetleri etkin olarak sunulduğunda
sağlanacak başarı, Şanlıurfa ilinin sosyal ve ekonomik başarısına
koruyucu sağlık hizmetlerinin katkı düzeyi -(kişisel davranışlara ve
özelliklere dayalı riskin büyüklüğü) – sağlık sorunu gelişme riski
açıklanmıştır.
Koruyucu sağlık hizmetlerine ve diğer kamu hizmetlerine zamanında ve
yeterli düzeyde ulaşamamanın ortaya çıkaracağı sağlık, sosyal,
ekonomik sorunlar interaktif yöntemler kullanılarak ortaya konulmuştur.
Sağlığın ön koşulu olan hizmetlerle, temel sağlık hizmetlerine nasıl,
nerede, ne zaman ulaşılacağı ve hizmete ulaşmanın beklenen sonuçları
açıklanmıştır. Davranış değişimi sonucu, hastalığa yakalanma riskinin
azalacağı inancı oluşturulmaya çalışılmıştır.
Önerilen davranışın gerçekleştirilmesini zorlaştırdığı düşünülen engeller
ya da davranışın olası olumsuz yönleri tartışılmıştır. Bu kapsamda y anlış
bilgiler düzeltilmiş, olası engeller belirlenerek çözümler geliştirilmiştir.
Hissedilen eng elleri tartışmak ve çözüm üretmek için İçişleri Bakanlığı
Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü temsilcisi , Sağlık Müdürü, Milli
Eğitim Müdürü, İŞKUR Müdürü, Nüfus Müdürü, Belediye Başkanı,
Sosyal Hizmetler İl Müdürü, Şanlıurfa Barosu Kadın Komisyonu
Başkanı, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Başkanı ilgili
oturumlara katılmışlardır.
Davranışı tetikleyen, kişinin harekete geçmesini sağlayacak ipuçları
belirlenmiştir. Hazır dilekçeler, Şanlıurfa Muhtar Rehberi, eğitim
sertifikası, katılım belgesi ve yaka kartları ile birlikte eğitim programının
CD’si hazırlanacak çoğaltılmış ve muhtarlara verilmiştir. Medya ile ilişki
kurularak eğitimin televizyonlarda yayınlanması sağlanmış, özellikle
toplantılara sürekliliğin sağlanmasında yararlı olmuştur. Ayrıca 2 kez
muhtarların sıra gecesine katılınmıştır. Yönetimsel ve politik
değerlendirmede muhtarların sınırlılıkları ve engellendikleri alanlar
konusunda bir rapor yazılarak İçişleri Bakanlığı’na iletilmiştir.
Beklenen sonuçlara ulaşmak için davranışın gerçekleştirilmesi
ile ilgili kişinin kendine olan inancını, kararlılığını ve iradesini
kapsamaktadır. Bunun için; beklenen davranışlar uygulamalı olarak
gösterilmiş, anksiyete azaltılmış ve kişilerin önemli oldukları
hissettirilerek öz yeterlikleri arttırılmıştır.
Tablo 1'de sağlık eğitimi sırasında kullanılan
sağlık inancı modelinin bileşenleri kapsamında
yapılan çalışmalar yer almaktadır.
ve Valilik oluru ile görevlendirilmiştir. İlin
cinsiyet temelli sosyolojik özellikleri sosyolog ve
profesor öğretim üyesi tarafından, muhtarların
cinsiyet eşitliğini sağlamaya yönelik görev, yetki
ve sorumlulukları İçişleri Bakanlığı Mahalli
İdareler Genel Müdürlüğü Daire Başkanı
tarafından ortak oturumda anlatılmıştır. Daha
sonra 2 grup halinde, 9 kurumun temsilcisi ve
gerektiğinde uzman kişi (Nüfus Müdürü, Sağlık
Müdürü ve 1 hemşire, Sosyal Hizmetler İl
Müdürü ve 1 sosyal hizmet uzmanı, Milli Eğitim
Müdürü ve 1 öğretmen şube müdürü, İl Müftü
Yardımcısı, Belediye Başkan Yardımcısı, İŞKUR
Eğitim sırasında köy muhtarları ve il merkezi
muhtarları 2 ayrı gruba ayrılmış ve 2 salonda
eğitim yapılmıştır. Amaç, sorunların yerleşim
birimlerine bağlı değişim göstermesidir. 1.
araştırmacı il merkezindeki mahalle
muhtarlarının, 2. araştırmacı köy muhtarlarının
eğitimini yönlendirmiştir. Her iki salonda
yukarıda açıklanan konular alanının uzmanı olan
ve ilgili kurumun yöneticileri arasından seçilmiş
21
Toplumsal Cinsiyet Eşitliğini Sağlamak İçin Geliştirilen Bir Sağlığı Geliştirme Programı; Mahalle ve Köy Muhtarlarının Eğitimi
izlendiği gibi, %85.5'i muhtarlık işleri ile ilgili
bir program olursa katılmak istediklerini
belirtmiştir. Eğitim seçimler öncesinde yapıldığı
için tekrar aday olup olmayacakları
sorulduğunda %94.2'si tekrar aday olacaklarını
bildirmişlerdir. %20.3 ile %73.9 arasında değişen
oranlarda kendilerine belirtilen konular hakkında
eğitim almak istediklerini ifade etmişlerdir.
Tablo 2:Muhtarların Özellikleri
Sayı
%
Öğrenim durumu
Okur-yazar değil
4
5.8
İlkokul
43
62.3
Ortaokul
19
27.5
Lise
2
2.9
Üniversite
1
1.4
Adaylık düşüncesi
Evet
65
94.2
Hayır
4
5.8
Yasaları bilme
Evet
20
29.0
Hayır
26
37.7
Çok az
23
33.3
Yasaların öğrenildiği yer
Diğer muhtarlardan
46
66.7
Basından
12
17.4
Muhtarlıkla işlerle ilgili eğitim isteme durumu
Evet
59
85.5
Hayır
10
14.5
Eğitim istenilen konular
Eğitim hizmetleri
49
71.0
Sağlık hizmetleri
51
73.9
Sosyal hizmetler
14
20.3
Sosyal yardımlaşma ve dayanışma 53
76.8
Kadınlara yönelik hizmetler
48
69.9
Din hizmetleri
48
69.9
Nüfus kayıtları
48
69.9
Evlendirme hizmetleri
46
66.7
Muhtarlık süresi arttıkça tapu işleriyle daha fazla
(r=0.211;p=0.043), sağlık, eğitim ve sosyal
hizmetlerle ilgili işlerle daha az ilgilendikleri,
(r=-.226; p=0.043) öğrenim durumu yükseldikçe
güvenlik hizmetleri (r=0.253, 0.037), pazar yeri
oluşturma gibi çalışmalarla daha fazla
ilgilendikleri saptanmıştır.
Eğitim sonrasında muhtarlar, aldıkları eğitimi
yaklaşık 34.560 kişiyle paylaştıklarını
bildirmişlerdir. Yaklaşık yarısı eğitim sonrası
kendilerine verilen eğitim CD'sini izlettiklerini
ifade etmişlerdir. Muhtarlar eğitimden önce ilk
sorunlarının yol, elektrik gibi alt yapı sorunları
olduğunu bildirirlerken, eğitimden sonra kadın
sağlığı ve eğitim sorunlarının öncelikli olduğunu
ifade etmişlerdir. Muhtarların mahallelerindeki
okul müdürlerinin %80'i kız çocuklarının eğitimi
konusunda eğitim sonrası muhtarlarla birlikte
etkili çalışmalar yaptıklarını ve özellikle ev
ziyaretlerinde etkili olduklarını, sağlık ocağı
personeli de (%67.9) mahallede kendilerine daha
fazla yardımcı olduklarını bildirmişlerdir. Eğitim
sonrasında, kadın sorunlarına hızlı çözüm
üretebilmek amacıyla bir kadın aza olması
konusunda düşünce oluşmuş, bir muhtarı kadın
sorunlarına yönelik yapılan çalışmalara katılmak
amacıyla görevlendirmişler ve 1 yıl sonra
gerçekleştirilen kadınları güçlendirme
programlarına mahallerini temsilen kadın üyeler
bildirmişlerdir. Tablo 3'de izlendiği gibi, ölçülen
davranışlarda 2.5 ile 8.9 kat arasında farklılık
saptanmıştır.
Müdürü, İl Emniyet Müdürlüğü Toplum Polisi
Jandarma)
tarafından eğitim programı
uygulanmıştır. Isınma amaçlı günde 2 kez
düzenlenen sağlık söyleşilerine Tıp Fakültesi ve
Sağlık Yüksekokulu öğretim üyeleri katılmıştır.
Alt sosyo ekonomik düzeyde merkeze bağlı 45
mahalle, 35 köy/belde-mahalle muhtarı olmak
üzere toplam 80 muhtar, 09.00-16.00 saatleri
arasında toplam 28 saat süren 4 günlük eğitim
programına alınmıştır. Oturumların tümüne
katılma oranı %76'dır (61/80*100). 16 muhtar
ise eğitimin en az 2 gününe tam olarak katılmıştır.
Eğitime katılan muhtarlara her konu ile ilgili
görüşleri sorulduğunda, genel olarak konuları
çok faydalı bulduklarını belirtmişlerdir.
Çoğunluğu 'yıllardır muhtarım, keşke bunları o
zaman bilseydim, çok yararlı işler yapardım'
şeklinde düşüncelerini bildirmişlerdir.
BULGULAR
Muhtarların özellikleri
Anket uygulanan 69 muhtarın tümü erkektir. 80
muhtarlığın toplam nüfusu yaklaşık 237.000
kişidir. Yaşları 33-73 arasında olup ortanca yaş
49'dur. Muhtarlık ortanca süresi ise 10 yıldır.
Muhtarlardan ancak %16.3'ü yaptıkları işle ilgili
bazı eğitimler aldıklarını belirtmiştir. Tablo 2'de
Derinlemesine görüşmelerde kendilerine
güvenlerinin arttığını, hizmet kurumlarından
22
Sağlık ve Toplum Yıl:21 , Sayı: 1 Ocak-Mart 2011
Tablo 3:Program Öncesi ve Program Sonrasında Kadınların Hizmete Erişimlerini Sağlama Durumu
Sağlık Ocağı’nı ziyaret
Okula kayıt yaptırma
Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü’ne
Yönlendirme
Sosyal Yardımlaşma Vakfı’na
Yönlendirme
İŞKUR’a yönlendirme
Program öncesi
19
21
78
Program sonrası
48
186
470
Rölatif etkinlik
2.5
8.9
6.0
164
587
3.6
9
46
5.1
neyi nasıl isteyeceklerini öğrendiklerini ifade
etmişlerdir. Görevlerini öğrendiklerini, daha
önce görerek ya da deneyimden yararlanarak
işleri yürüttüklerini belirtirlerken, eğitim sonrasında daha bilinçli hareket ettiklerini vurgulamışlardır. Çoğunluğu programın kendi eş ve kız
çocukları için yararlı olduğunu, evde de daha
duyarlı davrandıklarını ifade etmişlerdir.
olarak mahalle ya da köyün yöneticisi olan
muhtarların çoğunluğunun ilkokul mezunu
olduğu, yaklaşık %70'inin yasal düzenlemeleri
bilmedikleri ve yaklaşık %85'inin yapacakları
işlerle ilgili herhangi bir eğitim almadıkları
saptanmıştır. Ortalama 10 yıl görev yapan
muhtarlar, işleriyle ilgili yasal düzenlemeleri ve
prosedürleri diğer muhtarlardan öğrendiklerini,
eğitim, sağlık, sosyal yardımlaşma başta olmak
üzere yürütülen hizmetler hakkında bilgi almak
istediklerini ifade etmişlerdir.
Eğitim çalışmalarının sektörler arası işbirliği ile
gerçekleştirilmesi ve doğrudan hizmet sunucularının eğitime katılması onların da muhtarların
yapabileceklerini görmeleri ve birlikte çalışma
isteği oluşturulması açısından yarar olmuştur.
Sağlık okur-yazarlığını geliştirici, toplumu güçlendirici (liderliği geliştirici), sektörlerarası işbirliğini sağlayıcı özelliklere sahip gerçekleştirilen
program sonrasında yapılan derinlemesine
görüşmelerde; muhtarlar kendilerine
güvenlerinin arttığını, kadınların toplumun
sunduğu olanaklardan eşit olarak yararlandıkları
düzeyde toplumsal gelişimin hızlanacağına
inandıklarını, eğitim başta olmak üzere kendi
bölgelerinde kadınların hizmete erişimleri için
çaba harcayacaklarını, sorunları önlemek için
harekete geçme konusunda bilinç düzeylerinin
yükseldiğini, sağlığı etkileyen sosyal faktörleri
daha iyi anladıklarını bildirmişlerdir. Wiggins
tarafından yapılan literatür incelemesinde de,
liderliği geliştirme yoluyla toplumu güçlendirme
yaklaşımının taramalar, çoçuk sağlığı
programları, madde kullanımı, kadına yönelik
şiddetin önlenmesi gibi pek çok toplum sağlığı
programında etkili olduğu saptanmıştır (30).
Programdan yaklaşık 2 ay sonra kurumlardan
alınan bilgiler incelendiğinde de, mahalle ve köy
yöneticilerinin sorunların çözümünde daha
duyarlı oldukları, önceki yılın aynı aylarına göre;
sağlık ocağı ziyaretlerinin 2.5 kat, kız
çocuklarının okula kayıtlarının 8.9 kat, risk
altındaki kadınları sosyal hizmetlere
yönlendirmenin 6 kat, sosyal yardımlaşmaya 3.6
kat ve İŞKUR'a 5.1 kat arttığı saptanmıştır.
TARTIŞMA VE SONUÇLAR
Akın ve arkadaşlarının belirttiği gibi (2004),
dünyanın değişik yerlerinde farklılıklar olmakla
birlikte özellikle gelişmekte olan ülkelerde
toplumsal cinsiyet rolünden kaynaklanan
olumsuzlar kadının yaşamını tehdit etmektedir
(29). Bu çalışmada Şanlıurfa il merkezi ve
merkeze bağlı köylerinde, toplumsal cinsiyet
eşitsizliğini kontrol altına almada, sağlığı
geliştirmede toplum organizasyonu modellerinden toplumu güçlendirme (liderliği geliştirme)
yönteminin etkisi denenmiştir. Müdahale
araştırması tipindeki bu çalışmada, ilin gelişmişlik düzeyini etkileyen sorunların temelinde,
toplumsal cinsiyet ayırımcılığından kaynaklanan
sorunların yer aldığı belirlenerek, çözüm için;
muhtarların kadın ve kız çocukların sorunlarına
duyarlı hale gelmeleri, kadın ve kız çocukların
eğitim, sağlık, iş ve meslek edinme gibi toplumsal hizmetlerden eşit düzeyde yararlanmalarını
ve karar mekanizmalarına aktif katılımlarını
sağlamak için harekete geçirilmeleri hedeflenmiştir.
Çalışmanın bulguları incelendiğinde; yasal
23
Toplumsal Cinsiyet Eşitliğini Sağlamak İçin Geliştirilen Bir Sağlığı Geliştirme Programı; Mahalle ve Köy Muhtarlarının Eğitimi
5. Lin V, Pettersson B, Brink E, Annette D, Agarwal Sharad.
Part I. Health Promotion and Global Health. The 7th Global
Conference On Health Promotion Promoting Health And
Development; Closing The Implementation Gap. The
Global Health Promotion Conference in Nairobi 2009, 4-14.
Muhtar eğitimlerinin sürekliliğini sağlamak için,
programın etkisini ve içeriğini açıklayan rapor
İçişleri Bakanlığı ve Şanlıurfa Valiliği'ne
bildirilmiştir. İçişleri Bakanlığı ile işbirliği
sonucunda Köy Kanunu'nda ihtiyar heyeti için
kadın kotası konulması konusunda görüş birliği
oluşturulmuş ve raporun içeriğinde yer almıştır.
Sağlığın sosyal belirleyicilerini temel alarak,
toplum organizasyonu yöntemi kapsamında
liderliği geliştirme, epidemiyolojiyi kullanarak
sorunlara tanı koyma, program planlama ve
yönetme, ilgili sektörler ve medya ile işbirliğini
sağlama ve davranış değişimini sağlayıcı teorileri
temel alarak yürütülen bu programın toplumsal
cinsiyet eşitliğini sağlamada etkili olduğu
belirlenmiştir. Bu nedenle toplumsal sorunların
en aza indirilmesinde, soruna bütüncül
yaklaşarak disiplinler arası yaklaşımla toplum
organizasyonu yöntemlerinin kullanıldığı eğitim
programlarının yararlı olacağı düşünülmektedir.
6. Rappaport J. 'Studies in Empowerment: Introduction to
the issue.' Prevention in Human Services, 1984; 3, 1-7.
7. Minkler M, Wallerstein NB. Improving health through
community organization and community building. Chapter
thirteen. Health Behavior and Health Education; Theory,
Research and Practice. (Eds: Noreen M. Clark, Karen
Glanz, Barbara K. Rimer, Frances Marcus Lewis). 3rd
edition. Jossey Bass A Willey Imprint, San Francisco.
2002;279-311.
8. Wandersman A, Florin P. 'Citizen Participation and
Community Organizing'. In. J. Rappaport ve E. Seidman
(Eds.). Handbook of Community Psychology. Newyork.
Kluwer Academic/Plenum Publishers, 2000.
9. Gielen AC, McDonald EM. Using the PRECEDE
–PROCEED Planning Model to Apply Health Behavior
Theories. Chapter eighteen. Health Behavior and Health
Education; Theory,
Research and Practice. (Eds: Noreen M. Clark, Karen
Glanz, Barbara K. Rimer, Frances Marcus Lewis). 3rd
edition. Jossey Bass A Willey Imprint, San Francisco.
2002;409-436.
Teşekkür: Muhtar Eğitimi Programı, Birleşmiş
Milletler Kadınların ve Kız Çocuklarının İnsan
Haklarının Korunması ve Geliştirilmesi Ortak
Programı-Sabancı Vakfı Hibe Programı
tarafından desteklenmiştir (16.000-TL). Ortak
programın yürütücülerine, Şanlıurfa Valisi ve
yardımcılarına, Belediye Başkanı, Harran
Üniversitesi Rektörü ve yardımcısı, Sağlık
Müdürü, Nüfus Müdürü, Milli Eğitim Müdürü,
Sosyal Hizmetler Müdürü, İŞKUR Müdürü, İl
Müftüsü ve programda görev alan tüm kamu
çalışanlarına, Tıp Fakültesi ve Sağlık
Yüksekokulu öğretim üyelerine, yüksek lisans
öğrencilerimize ve eğitime katılan muhtarlara
teşekkür ederiz.
10. 442 Köy Kanunu ( Kanun Numarası : 442 / Kabul Tarihi :
18/3/1924)
11. 4541 Şehir Ve Kasabalarda Mahalle Muhtar Ve İhtiyar
Heyetleri Teşkiline Dair Kanun
( Kanun Numarası: 4541/ Kabul Tarihi: 10/4/1944)
12. Özdemir Aİ, Altıparmak A. Sosyo-Ekonomik Göstergeler
Açısından İllerin Gelişmişlik Düzeyinin Karşılaştırmalı
Analizi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler
Fakültesi Dergisi, 2005;24:97-110.
13. Eryurt M.A, Türkyılmaz A.S, Koç İ. Hanehalkı Nüfusu ve
Konut Özellikleri. Türkiye Nüfus Ve Sağlık Araştırması
2008. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü,
Ankara, 2009; 23-25.
KAYNAKLAR
1. Hausmann R, Tyson L.D, Zahidi S. The Global Gender
Gap Report. World Economic Forum, Geneva, Switzerland
2009; 179.
14. Şimşek Z, Kurçer MA, Ersin F, Kayahan M, Gözükara F.
Şanlıurfa Tılfındır Sağlık Ocağı Bölgesinde Anne Sütü
Uygulamaları ve Büyüme-Gelişme İlişkisi. Türkiye
Klinikleri J Pediatr 2006;15:39-45.
2. Acar F, Arıner HO. Kadınların İnsan Hakları ve
Toplumsal Cinsiyet Eşitliği. İçişleri Bakanlığı Genel Yayın
No: 656, 2009; 35-70.
15. Şimşek Z, İnakçı Hİ, Koruk İ, Shermatov K. Şanlıurfa'da
12-23 Aylar Arasındaki Çocuklarda Aşılama Durumu ve
Belirleyicileri. Türkiye Klinikleri J Pediatr 2010;19(1):20-9
3. Smedley BD, Syme SL (eds.). Promoting Health:
Intervention Strategies from Social and Behavioral
Research. Washington DC: National Academy Press, 2000.
16. Şimsek Z, Ak D, Altındağ A, Güneş M. Prevalence and
predictors of mental disorders among women in Sanliurfa,
Southeastern Turkey. J Public Health (Oxf). 2008
Dec;30(4):487-93. Epub 2008 Apr 8.
4. Keleher H, MacDougall C, Murphy B. Approaching
Health Promotion. Understanding Health promotion,
(Eds:Keleher Helen, MacDougall Colin, Murphy Berni.)
Oxford University Press.2007; 3-14.
17. Şimşek Z, Kabalcıoğlu F, Kurçer MA. Şanlıurfa
Doğumevi'nde Doğum Yapan Kadınlarda ve Bebeklerinde
Ortaya Çıkan Komplikasyonlarla İlişkili Risk Faktörleri.
Sağlık ve Toplum, 2005, 15(3) 90-95.
24
Sağlık ve Toplum Yıl:21 , Sayı: 1 Ocak-Mart 2011
24. Koruk I, Simsek Z, Tekin Koruk S, Doni N, Gürses G.
Intestinal parasites, nutritional status and physchomotor
development delay in migratory farm worker's children.
Child Care Health Dev. 2010 Jul 14.
18. Z.Şimşek, MA.Kurçer, Ersin F, Gözükara F, Kayahan M.
Şanlıurfa Tılfındır Sağlık Ocağı Bölgesindeki 15-49 Yaş Evli
Kadınların Aile Planlaması Konusunda Bilgileri ve Yöntem
Kullanımını Etkileyen Faktörler. Sağlık ve Toplum.
2003:13(1);75-80
25. Koruk İ, Şimşek Z, Tekin Koruk S, Gürses G, Doni N.
Children health status of migratory and sesonal
farmworkers in Sanliurfa. 12.th World Congress on Public
Health, April 27-May 1, 2009. İstanbul.
19. Kayahan M, Şimşek Z, Ersin F, Gözükara F, Kurcer MA.
Şanlıurfa Tılfındır sağlık Ocağı bölgesindeki akraba evliliği
prevalansı ve 5 yaş altı ölümlere etkisi, Cumhuriyet
Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2003; 7(1):15.
26.Koruk I, Şimşek Z, Tekin Koruk S. Effect of migratory and
seasonal farmworks on coverage of vaccination of aged 0-5
years children in Sanliurfa in Turkey. 12.th World Congress
on Public Health, April 27-May 1, 2009. İstanbul.
20. Ersin F, Gözükara F, Şimşek Z, Kayahan M, Kurçer MA.
Bir sağlık ocağı bölgesinde evli kadınların aile planlaması
yöntemi kullanma durumları ve yöntem bırakma nedenleri.
Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi,2003; 5(1):3037.
27.Şimşek Z, Koruk I. Effect of migratory and seasonal
farmworks on growth and psychomotor development of aged
0-5 years children. 12.th World Congress on Public Health,
April 27-May 1, 2009. İstanbul.
21. İnakcı HI, Şimşek Z, Koruk İ, Tekin Koruk S. Coverage of
Tetanus Vaccine after National Tetanus Vaccination
Campain and Basic Determinants. TAF Preventive
Medicine Bulletin, (TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni),
2009; 8(9):453-458.
28. Ökten Ş. Toplumsal cinsiyet ve iktidar; Güneydoğu
Anadolu Bölgesi'nin Toplumsal Cinsiyet Düzeni.
Uluslararası Sosyal Ara_tırmalar Dergisi The Journal of
International Social Research Volume 2 / 8 Summer 2009;
302-312.
22. Şimşek Z. Koruk İ. Çocuk işçiliğinin en kötü
biçimlerinden biri; mevsimlik göçebe tarım işçiliği, Çalışma
Ortamı, Temmuz-Ağustos 2009.
29. Akın A, Üner S, Aslan D, Esin Ç, Coşkun A. Türkiye'de
Toplumsal Cinsiyet ve Sağlık T.C. Başbakanlık Kadının
Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü. Hacettepe
Üniversitesi Kadın Sorunları ve Araştırma Merkez.
Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu, 2004, Ankara.
23. Şimşek Z, Koruk İ. Şanlıurfa Eğitim Sağlık Ocağı
Bölgesinde 15-49 Yaşları Arasındaki Evli Kadınlara Yönelik
Aile İçi Şiddet ve İlişkili Faktörler. Sağlık ve Toplum.
2008;18(3,4):81-88.
30. Wiggins N. Popular education for health promotion and
community empowerment: a review of the literature. Health
25