Jeotermal Raporu 30.11

T.C.
KALKINMA BAKANLIĞI
10ncu KALKINMA PLANI (2014-2018)
MADENCİLİK POLİTİKALARI ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU
ENERJİ HAMMADDELERİ GRUBU
JEOTERMAL ÇALIŞMA ALT GRUBU RAPORU
Başkan
: (F.) Prof. Orhan MERTOĞLU, Türkiye Jeotermal Derneği Genel Başkanı,
IGA, International Geothermal Association- İzlanda, Almanya
Dünya Bşk. Yrd. (2003-2007), Avrupa Bşk. (2007-2010), IGA Avrupa Yön.
Krl. Onur Üyesi (2010-….),
Raportör
: Nilgün BAŞARIR, Türkiye Jeotermal Derneği Genel Sekreteri, IGA,
International Geothermal Association- İzlanda, Almanya Yönetim
Kurulu Üyesi
Raportör Yrd : Dr. Oktay ÇELMEN, MTA Genel Müdürlüğü
Üyeler
: Dr. Nilgün DOĞDU, MTA Genel Müdürlüğü
Sinan ARSLAN, İzmir Jeotermal A.Ş. Genel Müdürü
Dr. Yusuf ULUTÜRK, AFJET A.Ş. Genel Müdürü
Mehmet KAYGUSUZ, Sanko Enerji Genel Müdürü
1
JEOTERMAL ENERJİ NEDİR ?
Jeotermal kaynak kısaca yer ısısı olup,
Jeotermal enerji yeni, yenilenebilir,
yerkabuğunun
sürdürülebilir,
çeşitli
derinliklerinde
tükenmeyen,
ucuz,
birikmiş ısının oluşturduğu, kimyasallar
güvenilir, çevre dostu, yerli ve yeşil
içeren sıcak su, buhar ve gazlardır.
bir enerji türüdür.
Jeotermal
enerji
ise
jeotermal
kaynaklardan doğrudan veya dolaylı
her türlü faydalanmayı kapsamaktadır.
Yerküredeki
Sıcaklık Dağılımı
JEOTERMAL KAYNAKLAR İLE:
A – ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİMİ,
B – MERKEZİ ISITMA, SOĞUTMA (AIR-CONDITIONING),
SERA ISITMASI V.B.
C – ENDÜSTRİYEL AMAÇLI KULLANIM, PROSES ISISI TEMİNİ,
KURUTMA V.B.
D – KİMYASAL MADDE VE MİNERAL ÜRETİMİ, KARBONDİOKSİT,
GÜBRE, LİTYUM, AĞIR SU, HİDROJEN V.B.
E – KAPLICA AMAÇLI KULLANIM (TERMAL TURİZM)
F – DÜŞÜK SICAKLIKLARDA (30 °C) KÜLTÜR BALIKÇILIĞI V.B.
G – MİNERALLİ SU OLARAK İÇİLEREK KULLANIMI
GERÇEKLEŞTİRİLMEKTEDİR.
2
JEOTERMAL ENERJİ YENİ, YENİLENEBİLİR VE
SÜRDÜRÜLEBİLİR BİR ENERJİ KAYNAĞIDIR.
Yağmur,
suların
kar,
deniz
yeraltındaki
ve
Ancak,
magmatik
gözenekli
jeotermal
yapılan
ve
rezervuarlardan
sondajlı
üretimlerde
çatlaklı kayaç kütlelerini besleyerek
jeotermal
oluşturdukları jeotermal rezervuarlar,
atılmaması ve rezervuarı beslemesi
yeraltı ve reenjeksiyon koşulları devam
bakımından, işlevi tamamlandıktan
ettiği
sonra tekrar yeraltına gönderilmesi
müddetçe
yenilenebilir
ve
akışkanın
çevreye
sürdürülebilir özelliklerini korurlar. Kısa
(reenjeksiyon)
süreli
Reenjeksiyon birçok ülkede yasalarla
atmosferik
koşullardan
etkilenmezler.
zorunludur.
zorunlu hale getirilmiştir.
Jeotermal
sistemdeki
rezervuar,
üretim ve
reenjeksiyon
Jeotermal
hiçbir
enerjinin
risk
faktörü
kullanımda
İtalya
taşımadığı
yılından
Larderello
beri,
sahasında
Kaliforniya
1904
Geyser
(patlama, yangın, zehirlenme v.b.)
sahasından 72 yıldır jeotermal elektrik
için son derece güvenilir olduğu
üretilmektedir.
kanıtlanmıştır.
Idaho’da (ABD) ve 1934’den bu yana
Kobe
ve
San
1890’dan beri
Boise
Francisco depremlerinde meydana
Reykjavik-İzlanda’da
gelmiş olan zararın %70’i doğalgaz
sistemi bulunmaktadır. Ayrıca, Paris’in
yangınlarından olmuştur.
banliyölerinde 160.000 konut Jeotermal
enerji ile ısıtılmaktadır.
3
merkezi
ısıtma
NİÇİN JEOTERMAL..?
- YENİLENEBİLİR, SÜRDÜRÜLEBİLİR, TÜKENMEYEN ENERJİ
- ÖZVARLIĞIMIZ, DOĞAL KAYNAK
- TEMİZ, ÇEVRE DOSTU (Yanma teknolojisi kullanılmadığı için ve sıfıra
yakın emisyon)
- ÇOK AMAÇLI ISITMA UYGULAMALARI İÇİN İDEAL (konutta, tarımda,
endüstride, sera ısıtmasında v.d.)
- METEOROLOJİK KOŞULLARDAN BAĞIMSIZ (Rüzgar, Yağmur, Güneş
v.b.’den bağımsız)
- HAZIR ENERJİ, ELEKTRİK ÜRETİMİNDE BAZ YÜK SANTRALLERİDİR.
- FOSİL VE DİĞER ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARINA GÖRE ÇOK
DAHA UCUZ
- ARAMA KUYULARI ÜRETİM VE BAZEN REENJEKSİYON KUYULARINA
DÖNÜŞTÜRÜLEBİLİR
- GÜVENİLİR (Yangın, patlama, zehirleme riski yok)
- ELEKTRİK ÜRETİMİNDE YÜK (ÜRETİM) FAKTÖRÜ %95’İN ÜZERİNDE
- MİNİMUM ALAN İHTİYACI (Hidro, Güneş vb’nin tersine)
- KOLAY VE HIZLI DEVREYE ALMA, İŞLETME VE BAKIM (6 ay–1 yıl),
UZUN TESİSAT ÖMRÜ
- JEOTERMAL LOKAL BİR ENERJİ OLDUĞU, İTHALİ VE İHRACI VE
ULUSLARARASI BİR FİYATI OLMADIĞI İÇİN SAVAŞLARA VE
ULUSLARARASI PROBLEMLERE NEDEN OLMAZ.
- JEOTERMAL ISITMA EVLERE FUEL-OİL, MAZOT, KÖMÜR, ODUN
ATIKLARININ TAŞINMASINI ORTADAN KALDIRACAĞI İÇİN ŞEHİR
İÇERİSİNDEKİ TRAFİĞİN YÜKÜNÜ AZALTIR.
4
DÜNYADA JEOTERMAL
Dünya’daki
yüksek
sıcaklıklı
Jeotermal
kuşaklar
Yüksek Sıcaklıklı
Jeotermal Kuşaklar
Dünyada;
Filipinler’de toplam elektrik üretiminin %27’si, Kaliforniya Eyaleti’nde %7’si, Papua
Yeni Gine’de 56 MWe kapasiteli jeotermal elektrik üretimi yapılmakta olup, Altın
Madenciliği İşletmesinin enerji ihtiyacının %75’i jeotermalden karşılanmaktadır.
İzlanda’da toplam ısı enerjisi (şehir ısıtma) ihtiyacının %86’sı jeotermalden
karşılanmaktadır.
Dünyada jeotermal elektrik üretiminde ilk 5 ülke sıralaması:
A.B.D., Filipinler, Endonezya, Meksika, ve İtalya
Dünyada jeotermal ısı ve kaplıca uygulamalarındaki ilk 5 ülke sıralaması:
A.B.D, Çin, İsveç, TÜRKİYE ve Almanya
2010 yılı itibariyle, dünyadaki jeotermal elektrik üretimi 10715 MW elektrik kurulu güç
olup, 87.3 Milyar kWh/yıl üretimdir. Dünya ülkelerinin 2050 yılı hedefi 150.000 MW
kurulu güç elektrik üretimidir.
Jeotermalin elektrik dışı kullanımı ise 50583 MW termal olup, 6,2 Milyon konut ısıtma
eşdeğeridir.
Jeotermal ısıtmada Dünyada 2010- 2018 yılı hedefleri;
- Türkiye’de 500 Bin konut (2018 Yılı hedefi)
- Avrupa’da 3 Milyon konut (2010 Yılı hedefi)
- A.B.D.’de ise 7 Milyon konutun (2010 Yılı hedefi)
jeotermal enerji ile ısıtılmasıdır.
5
Dünyada Jeotermalin Doğrudan Kullanımındaki Oranlar
(Elektrik Dışı)
Jeotermal mahal ısıtması % 80,4 , Kaplıca-sağlık amaçlı kullanım % 13,2 ,
Sera ısıtması % 3,1 , Jeotermal balıkçılık % 1,3 , Endüstriyel kullanım %
1,1 ,Soğutma-kar eritme % 0,7 ,ve Diğer % 0,1’dir.
TÜRKİYE’DE JEOTERMAL ...
MEVCUT DURUM
DEĞERLENDİRME
KAPASİTE
JEOTERMAL MERKEZİ ISITMA
89443 KONUT EŞDEĞERİ
(ŞEHİR, KONUT)
(805 MWt)
2832 DÖNÜM (612 MWt)
SERA ISITMASI
(MTA uzmanlarınca verilen rakam 516
MWt’dir)
KAPLICA TESİSLERİ, TERMAL
42.000 konut eşdeğeri
OTELLER VE DEVREMÜLK
(380 MWt)
TESİSLERİNİN ISITMASI
OTELLER, KAPLICAR,
350 KAPLICA
DEVREMÜLKLERDE KULLANILAN
(870 MWt) (Yılda 16 Milyon Kişi)
TERMAL SUYUN ISI ENERJİSİ
(MTA uzmanlarınca verilen rakam 630
MWt’dir)
JEOTERMAL ISI POMPASI
38 MWt
TOPLAM ISI KULLANIMI
2705 MWt
(260.000 Konut eşdeğeri)
114 MWe
TOPLAM ELEKTRİK ÜRETİMİ
(Aydın-Germencik, Denizli-Sarayköy, Aydın
Salavatlı, Aydın-Hıdırbeyli, Çanakkale-Tuzla)
KARBONDİOKSİT ÜRETİMİ
160 Bin Ton/yıl
6
Merkezi Isıtma Sistemlerinin Mevcut Durumu;
İlk
Jeoter.
Devreye
Su Sıc.
Alma
(oC)
35.000
1983
125-140
Gönen
2500
1987
80
Belediye ağırlıklı Anonim Şirketi
Simav
7500
1991
137
Belediye
Kırşehir
1800
1994
57
Kızılcahamam
2500
1995
70
Afyon
8.000
1996
95
Kozaklı
3000
1996
90
Belediye ağırlıklı Anonim Şirketi
Sandıklı
6000
1998
75
Belediye ağırlıklı Anonim Şirketi
Diyadin
570
1999
70
İl Özel İdaresi Ağırlıklı A.Ş.
Salihli
7292
2002
94
Belediye
Sarayköy
2200
2002
95
Belediye ağırlıklı Anonim Şirketi
Edremit
4881
2003
60
Belediye + Özel Sektör A.Ş.
Dikili
2500
2010
125
Belediye A.Ş.
Bergama
450
2008
65
Belediye Ltd. Şti.
Güre
650
2009
65
Belediye
Sorgun
1500
2008
80
Belediye
Yer Adı
Balçova+Narlıdere
ilçelerinin ısıtılması
Isıtılan
Konut Sayısı
Yatırımcı
İl Özel İdaresi ve Belediye Eşit
Ağırlıklı Anonim Şirket
İl Özel İdaresi Ağırlıklı Belediye
Anonim Şirketi
Belediye ağırlıklı Anonim Şirketi
İl Özel İdaresi Ağırlıklı Belediye
Anonim Şirketi
Not: Bunun dışında, toplam 3100 konut eşdeğeri (3 tesis) kurulu kapasiteye sahip
ancak şu an için ısıtma yapılamayan ilave sahalar bulunmaktadır.
7
Balçova
Jeotermal
Merkezi
ve
Isıtma
diğerleri
ile
Türk
Sistemi teknik ve ekonomik açıdan
Ekonomisine
dünyadaki yedi en başarılı jeotermal
yaklaşık 10 Milyar TL olarak hesap
uygulama
EGEC-European
edilmiştir. Ayrıca sektörde yapılan
Geothermal Energy Council (Belçika)
toplam istihdam ise 40.000 kişidir.
tarafından
Ayrıca,
arasına
Nisan
1999
tarihinde
jeotermalin
Milli
mevcut
tüm
değerlendirmelerinin
Ferrara/İtalya’da seçilmiştir.
katkısı
jeotermal
doğal
gaz
eşdeğeri yılda 2,2 Milyar TL’dir.
Türkiye’de şu anda elektrik üretimi,
jeotermal
merkezi
ısıtma,
karbondioksit üretimi, termal turizm
DÜŞÜK SICAKLIKLI JEOTERMAL ISITMA UYGULAMALARI
Kırşehir’de 1994 yılından beri 57°C sıcaklığında jeotermal su ile 1900 konut merkezi
olarak ısıtılmaktadır.
Düşük sıcaklıklı jeotermal su ile ısıtılan Termal Tesisler;
Afyon-Oruçoğlu Termal Resort tesisleri 1992 yılından beri 48°C sıcaklığında
jeotermal su ile tabandan ısıtılmaktadır. Ayrıca, Bolu-Karacasu Termal Tesisleri kısmi
olarak 44°C ile 2001 yılından beri, Rize-Ayder Kür Merkezi 55°C, Hatay-Kumlu
Termal Tesisleri 37°C ve tabandan ısıtma ile, Sivas-Sıcak Çermik Kaplıcaları 46°C ve
Samsun-Havza Termal Tesisleri 54°C sıcaklığındaki jeotermal su ile ısıtılmaktadır.
Haymana’da 45°C’lik jeotermal su ile tabandan Cami ısıtması yapılmaktadır.
Afyon-Oruçoğlu Termal tesisleri
tes tes Resort
8
TÜRKİYE’NİN TOPLAM JEOTERMAL MUHTEMEL TEORİK
ISI POTANSİYELİ
*
- 60000 (Altmışbin) MWt
= 7,5 Milyon Konut Isıtma Eşdeğeri veya 300 Bin dönüm sera ısıtması
= 1 Milyonun üzerinde kaplıca yatak kapasitesi
= 60 Milyar m3/yıl doğalgaz eşdeğeri
*Dr. Servet Yılmazer, WEC (11. Enerji Kongresi İzmir, 2009), 55000-60000 MWt
*Dr. Abdurrahman Satman, GTV (Jeotermal Konferans Karlsruhe, 2010) 52700 MWt)
*Türkiye Jeotermal Derneği Çalışması Ekim 2012 (62000 MWt)
Ancak, MTA Genel Müdürlüğü tarafından açıklanan 31500 MWt değeri halen resmi
değer olup yeni çalışmalarla güncellenmeye devam etmektedir.
TÜRKİYE’NİN TOPLAM JEOTERMAL ELEKTRİK
POTANSİYELİ (HİDROTERMAL KAYNAKLAR) (0-3 km)
- 2000 MWe (16 Milyar kWh/Yıl), destekli hal (15 cent/kWh alım haline göre)
TÜRKİYE’NİN 2018 YILI JEOTERMAL ELEKTRİK ÜRETİM HEDEFİ
- 750 MWe (6 Milyar kWh/Yıl) (10,5 ABDcent/kWh alım haline göre)
Dünyada jeotermal zenginliği ile yedinci
Toplam
sırada yer alan Türkiye, jeotermal
elektrik üretimi, şehir ısıtma, soğutma,
ihtiyacının % 5’ine kadar, ısıtmada ısı
ihtiyacının
%30’una
sera ısıtma, termal tesis ısıtma, kaplıca
kadar
kullanımı, kimyasal maddeler üretimi,
karşılayabilecek potansiyele sahiptir.
Ancak
bunların
ağırlık
sanayide kullanım vb uygulamalarda
ortalaması
tam değerlendirilmesi ile sağlanacak
alındığında Türkiye enerji (elektrik + ısı
enerjisi)
ihtiyacının
potansiyelimizin
(2.000 MWe hidrotermal, 60.000 MWt)
potansiyeli ile toplam elektrik enerjisi
enerjisi
jeotermal
hedef yıllık net yurtiçi katma değer
%14’ünü
80 Milyar USD civarındadır.
karşılamaya taliptir.
9
Türkiye, 1995 yılında, elektrik dışı
Haziran
uygulamalarda
kaynak potansiyelimizin ancak % 12’i
(jeotermal
ısı
ve
kaplıca) Dünyada 11nci sırada iken,
2012
itibariyle,
jeotermal
değerlendirilmektedir.
2010 yılında 4/5.liğe yükselmiştir.
Türkiye Jeotermal Derneği’nin yapmış oduğu çalışmaya göre;
Türkiye’de Jeotermal Enerji ile Isıtılabilecek Potansiyel Yerleşim Birimleri
(Jeotermal saha potansiyeli ve pazara göre teknik ve ekonomik global yaklaşım):
İzmir
(+Soğutma)
Denizli ve Civarı (+Soğutma)
Aydın ve Civarı
(+Soğutma)
Bursa ve Civarı (+Soğutma)
Balıkesir ve Civarı
Afyonkarahisar ve Civarı
Manisa + Turgutlu
Kütahya ve Civarı
Çanakkale ve Civarı
Sakarya – Akyazı – Kuzuluk
Salihli
(+Soğutma)
Bolu ve Civarı
Yozgat ve Civarı
Nazilli
Erzurum
Şanlıurfa
Kırşehir
Dikili – Bergama (İzmir)
Alaşehir (Manisa)
Aliağa (İzmir)
Sivas
Bingöl
Diğer yerleşim birimleri
240.000
120.000
120.000
75.000
25.000
50.000
40.000
25.000
15.000
30.000
30.000
10.000
25.000
25.000
10.000
20.000
20.000
25.000
15.000
15.000
20.000
20.000
25.000
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
Konut
__________________________________________________________________________________________________
ARA TOPLAM (Konut ısıtması)
1 Milyon Konut
__________________________________________________________________________________________________
Termal tesis ve Sera Isıtması
250000 Konut Eşdeğeri*
__________________________________________________________________________________________________
GENEL TOPLAM
1.250.000 Konut** Eşdeğeri (10000 MWt)
__________________________________________________________________________________________________
DOĞALGAZ /KALORİFER YAKITI
EŞDEĞERİ
: 2.7 Milyar ABD $ / YIL
10
2014 – 2018 DÖNEMİ TÜRKİYE’NİN JEOTERMAL
DEĞERLENDİRME PROJEKSİYONU
Kalkınma Bakanlığı 10ncu plan döneminde (2014 – 2018) jeotermal elektrik üretimi,
ısıtma (konut, termal tesis vb), sera ısıtma, kurutma, termal turizm, hedeflerine
ulaşılması için gerekli olan yatırım tutarı aşağıdaki gibidir.
Jeotermal Uygulama
Elektrik Üretimi
2018 yılı tahmini
hedefleri
750 MWe
(6 Milyar kWh)
Isıtma (konut, otel, termal
4000 MWt
tesis vb)
(500.000 konut eşd.)
Sera ısıtma
Kurutma vb.
Termal Turizm
Soğutma
Balıkçılık + diğer kullanımlar
Toplam doğrudan kullanım
İlave Yatırım Farkı (USD)
(2018’e kadar)
2,0 Milyar USD
1,4 Milyar USD
2040 MWt
300 Milyon USD
(6000 dönüm)
(kuyular dahil)
500 MWt
(500.000 ton/yıl)
1100 MWt
400 kaplıca eşd.
300 MWt
(50.000 konut eşd.)
400 MWt
180 Milyon USD
1,2 Milyar USD
300 Milyon USD
150 Milyon USD
8340 MWt
5 Milyar 530 Milyon USD
Yukarıdaki tüm jeotermal kullanımların doğalgaz
eşdeğeri
6,1 Milyar ABD$/Yıl
Jeotermal elektrik üretimi, ısıtma (konut, termal
tesis vb), termal turizm (kaplıca), seracılık,
kurutma, balıkçılık vb uygulamaların 2018’deki
hedeflere ulaşıldığı takdirde yaratacağı ekonomik
büyüklük
32 Milyar USD/yıl
Yaratacağı Doğrudan ve Dolaylı İstihdam
300.000 kişi (Üçyüzbin)
11
Kalkınma Bakanlığı 10ncu plan döneminde (2014 – 2018) jeotermal elektrik
üretimi, ısıtma (konut, termal tesis vb), sera ısıtma, kurutma, termal turizm
hedeflerine ulaşılması için gerekli olan yatırım tutarları toplamı 5,53 Milyar USD
olmaktadır. Buna karşılık yaratılacak ekonomik büyüklük 32 Milyar USD/yıl’dır.
UZUN MESAFELİ JEOTERMAL TAŞIMA VE SICAKLIK KAYBI
Jeotermal
merkezi
ısıtma
amaçlı
jeotermal su taşıma hattı en uzun 61
Bazı
km
yerleşim
ile
İzlanda’da
yer
almaktadır.
Jeotermal
kaynaklarımızın
birimlerine
uzaklığı
ve
Ayrıca, yine İzlanda’da 2 °C’lik sıcaklık
küçük yerleşim birimleri olmaları
kaybı
nedeniyle 7,5 Milyon konut eşdeğeri
ile
27
km’lik
jeotermal
ısı
taşıması yapılmaktadır. Türkiye’de ise
ısı potansiyelinin yaklaşık 1 Milyon
en uzun taşıma 10 - 18 km ile Afyon ve
konutu bugünün teknik ve ekonomik
Balıkesir’dedir. Sandıklı’daki jeotermal
şartlarına göre ısıtma amaçlı olarak
su taşıma hattındaki sıcaklık kaybı 2
değerlendirilebilecektir.
°C’dir. Uzun mesafeli jeotermal taşıma
Ancak
yatırımlarının ekonomisi çok dikkatlice
jeotermal
sahalara
yakın
bölgelerde sera ısıtması, endüstriyel
incelenmelidir.
kullanım,
kaplıca
amaçlı
kullanım,
Eskiden Dünyada ve ülkemizde önemli
kimyasal madde üretimi, balık çiftlikleri
bir sorun olan kabuklaşma (kireçlenme)
v.b.
ve
teknik
mümkündür.
büyük
Isıtma/soğutmadan
korozyon
sorunlar
(çürüme)
günümüzde
işletmelerde
çözülmüş
gibi
nerdeyse
olmakla
işletmelerde
bu
tamamen
birlikte,
sorun
kullanımları
uygulamak
Jeotermal
Merkezi
arta
kalan
potansiyelimiz ile de yukarıda adı
küçük
geçen
devam
değerlendirmeleri
gerçekleştirerek
etmektedir.
potansiyelimiz
tam
olarak değerlendirilebilecektir.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Türkiye’de hedeflenen 1 Milyon
karşılaştırıldığında
üç
(3)
katı
konutun jeotermal ile ısıtılmasının
olmaktadır. Bir başka yaklaşımla, 2
eşdeğeri olan 8000 MWt jeotermal
tane Mavi Akım Projesine eşdeğer
merkezi ıstma kurulu gücü olarak
enerjidir. Mavi akımda 16 Milyar
karşılaştırıldığında, 1700 MWe’lık bir
m3/yıl
Nükleer Santralin beş (5) katı , yıllık
jeotermal ısı potansiyelimiz 60 Milyar
ısı
m3/yıl doğalgaz eşdeğeridir.
enerjisi
ikamesi
olarak
12
doğalgaz
teminine
karşın
JEOTERMAL ENERJİ ÇEVRE DOSTUDUR
Jeotermal enerji ile yapılan ısıtma, elektrik üretimi vb gibi uygulamalarda, hiçbir atık
çevreye ve atmosfere atılmamaktadır. A.B.D. Enerji Bakanlığı’nın verilerine (1998,
Jeotermal Enerji Stratejileri ve Hedefleri yayını) göre sera etkisi yaratan Karbondioksit
emisyonu :
Kömürde;
Doğalgazda;
900 - 1300 g/kWh,
500 - 1250 g/kWh,
Güneş enerjisinde;
20 - 250 g/kWh,
Rüzgar enerjisinde;
Jeotermal enerjide
20 20 -
50 g/kWh,
35 g/kWh’ dır.
Jeotermal merkezi ısıtma sistemleri ve Jeotermal elektrik üretim santrallerinde
fosil yakıt kullanılmadığından, azot emisyonu ve sülfür dioksit emisyonu
sıfırdır.
Üretilen kWh başına düşen
Sera Gazı Emisyonları
(Kaynak: U.S. Department of
Energy, Office of Geothermal
Technologies, Strategic Plan
for the Geothermal Energy
Program, DOE/GO-10098572)
Jeotermal Merkezi
Isıtma
CO2 Emisyonu
Azalımı
Ocak Ayı Motorlu Taşıt
Eksoz Gazı Eşdeğeri
Mevcut 260 Bin Konut Eşd.
2.5 Milyon Ton/Yıl
1,5 Milyon adet Motorlu
Taşıt
Bugünün şartlarında
8 Milyon Ton/Yıl
uygulanabilir 1 Milyon Konut Eşd.
Toplam Isı Potansiyeli
72 Milyon Ton/Yıl
7,5 Milyon Konut Eşd.
5 Milyon adet Motorlu Taşıt
Konut Eşd. : Konut Eşdeğeri
13
45 Milyon adet
Taşıt
Motorlu
JEOTERMAL ENERJİ UCUZDUR.

JEOTERMAL ENERJİ ÖZVARLIĞIMIZDIR.

DIŞA BAĞIMLILIĞI YOKTUR.

DÖVİZ TASARRUFU SAĞLAMAKTADIR.

ENTEGRE KULLANIM İMKANI VARDIR.

JEOTERMAL ENERJİNİN SATIŞ FİYATININ BELİRLENMESİNDE
ULUSLARARASI PİYASALARA BAĞLILIĞI YOKTUR.
Türkiye’de jeotermal enerji ile ısıtılan bazı yerleşim bölgeleri ve halkın ödediği aylık
jeotermal ısınma ve sıcak su ücretleri aşağıdaki gibidir (jeotermal ısıtma ücretleri
Ekim – Kasım aylarında TL olarak belirlenmekte olup, tüm yıl boyunca sabit
kalmaktadır [100 m2 konut başına, KDV DAHİL]):
GÖNEN
:90 TL
(2011/12 Kış Sezonu)
SİMAV
:78,5 TL
(2011/12 Kış Sezonu)
KIRŞEHİR
:74 TL
(2011/12 Kış Sezonu)
K.HAMAM
:100 TL
(2011/12 Kış Sezonu)
BALÇOVA/İZMİR:
:81,5 TL
(2011/12 Kış Sezonu)
SANDIKLI
:112 TL
(2011/12 Kış Sezonu)
KOZAKLI
:125 TL
(2011/12 Kış Sezonu)
AFYON
:112 TL
(2011/12 Kış Sezonu)
NARLIDERE/İZMİR
:81,5 TL
(2011/12 Kış Sezonu)
EDREMİT
:74 TL
(2011/12 Kış Sezonu)
SARAYKÖY
:108 TL
(2011/12 Kış Sezonu)
ISI BAZLI (kcal - kWh) ISI SATIŞ BEDELLERİ (KDV DAHİL):
Afyon:
6,14 TL / 1000 kcal
İzmir-Balçova:
6,88 TL / 1 kW h
14
Jeotermal ile Bazı Fosil Yakıtların Isı Satış
Bedellerinin Karşılaştırılması
25
*cent/kWh
17 cent/kWh
1,0-2,0
cent/kWh
4,0-5,0
cent/kWh
(ısı)
Jeotermal
Doğalgaz
Kalorif er Yakıtı
Motorin (kat
kalorif erinde)
*ABD Cent
Özellikle saklı maliyeti yüksek olan
Ucuz jeotermal ısıtma ve soğutma
konvansiyonel
sayesinde elektrik tasarrufu yapılıp
enerji
türleri
ile
ucuza ikame sağlanacaktır.
karşılaştırıldığında en düşük maliyet
seçeneğini sunar.
Sektördeki Gelişme Eğilimleri Ve
Jeotermal enerji kullanımı sayesinde
Muhtemel Yansımalar: Bunun için ana
yerli enerji üretimi artmakta ve enerji
unsur jeotermal kanunu bunu takiben
ihtiyacı kapatılabilmektedir.
yenilenebilir enerjinin teşviği kanunu ve
Türkiye’de,
sayesinde
elektrik
jeotermal
doğrudan
enerjisi
ve
ısıtma
ve
dolaylı
ısı
enerjisi
bu iki kanun çerçevesinde MTA’nın
jeotermal aramaları kendi bütçesiyle
yani kamu bütçesiyle yapıp sahalarda
tasarrufu sağlanmaktadır.
arama yapıp (jeoloji, jeofizik, jeokimya,
Özellikle büyük enerji tüketimi ve az
sayıda
santral
Anadolu’da
bulunan
jeotermal
sondaj, test) bunun neticesinde sahayı
Batı
otuz yıllık süre için bünyesinde bir veya
ısıtma
yapılarak, ısıtma için elektriğe olan
iki kuyu ile sahanın arama veya işletme
talep azalacaktır.
ruhsatını özel sektöre devir satışı ile
ilgili geliştirdiği model ile 2005 yılında
15
dışa bağlı olan kısmının yani dövizle
Türkiye’de 15 MWe olan elektrik kurulu
alınan kısmının geri ödemesi yaptığı
gücü şu anda 114 Mwe’e çıkmıştır.
ithal doğalgaz ikamesine göre 3-4 yıl
Bugün itibari ile EPDK’nın lisansladığı
arasında olmaktadır.
jeotermal elektrik santralı kurulu gücü
530
MW’a
bazı
ilaveler
ve
Onun için jeotermal yerli ve milli bir
yeni
enerji kaynağıdır, yenilenebilir olduğu
gelişmeleri de göz önüne aldığımız
muhakkak ki doğrudur.
zaman bu rakam 2012 sonunda 600
MW’lar
civarına
gelecektir.
Geleceğe dönük beklentiler, güçlü ve
Bu çok
önemli bir strateji uygulaması, metot
zayıf taraflar, fırsatlar ve tehditler;
uygulaması ve başarı uygulamasıdır.
Geleceğe
Dünya bunu örnek almıştır.
içerisinde bulunmaktadır.
Jeotermal
elektrik
tümünü
kullanabilmemiz,
yöntemin
teşvik
devam
verilmesine
için
gerek
ve yerli bir enerji kaynağı olması,
ilave
2) toplumsal
vardır.
25+5 € cent/kWh, Fransada 20 €
iken
Türkiyede
10,5
kabulünün
ve
sosyal
desteğinin olması,
Bugün Almanyada jeotermal elektrik
cent/kWh
raporun
1) yeni, yenilenebilir, sürdürülebilir, milli
aynı
ettirilerek
beklentiler
Güçlü yanları;
potansiyelimizin
değerlendirebilmemiz
dönük
3) elektrik üretim faktörünün % 95-99’lar
$
boyutunda olması,
cent/kWh düşük kalmaktadır.
4) jeotermal elektriğin sadece elektrik
Türkiyenin bunu en az % 50 arttırması
değil buna entegre ısıtma, sera,
gerekmektedir.
soğutma,
Çünkü
jeotermal
kaplıca,
termal
turizm,
elektrik üretim santrallarındaki dışa
kimyasal madde vb. leri gibi yan
bağımlılık az fakat yük faktörü, üretim
kullanımlarının olması,
faktörü % 95-99’lar civarındadır.
5) artık
kurulan
bir
kabulünün
yüksek
düzeye ulaşmış olması,
Yaptığımız hesaplamalar neticesinde
Türkiyede
sosyal
jeotermal
6) Toplam 536 MWe jeotermal elektrik
elektrik üretim santralı yatırımının
kurulu gücüne sahip olan Japonya’da
16
11 Mart 2011 tarihinde meydana
Japonya devleti jeotermalin elektrik
gelmiş
tüketimine
olan
9
büyüklüğündeki
depremin ardından Sendai Şehri ve
yaklaşık
civarında
(Kuzey
Jeotermal
200
MWe
bölge)
olan
elektrik
Dolayısıyla
gücü
üretim
ve
ikame
meydana
anlamı
MWe
Japonya’nın
alternatif
yenilenebilir
Sumikawa
civarına
nükleere
olarak
seçtiği
enerjilerden
önemlisinin
jeotermal elektrik santralleri) sadece
depremin
bunun
28000
ulaşacaktır.
Mori, Yanaizu, Hachijojima, Onikobe,
Onuma
10’a
Japonya’nın jeotermal elektrik kurulu
santrallerinin (Matsukawa, Kakkonda,
Uenotai,
%
çıkarmaya karar vermiş durumdadır.
çevresinde yer alan ve toplam üretim
kapasitesi
katkısını
jeotermal
en
olduğu
anlaşılmaktadır.
gelmesinden
sonra otomatik olarak kapandığını,
Zayıf yanları;
ancak sonrasında depremden önceki
kapasitede
çalışmaya
ve
1) jeotermal kanundaki bazı aksaklıklar,
elektrik
üretmeye devam ettiği öğrenilmiştir.
2) Avrupa Birliği ülkelerinin uygulamış
olduğu teşviklerin jeotermal elektrik
Bu durum bu büyüklükte bir depremin
ardından
üretim
bile
jeotermal
santrallerinin
ve
üretiminde az, jeotermal ısıtmada ise
elektrik
de
hiç uygulanmaması,
bu
çerçevede jeotermal uygulamaların
3) Doğalgazın Türkiyenin birçok yerine
ne kadar güvenilir ve sürdürülebilir
getirilmiş olması ve devletin bunu
olduğunu göstermiştir.
reel fiyatların altından satmış olması
Ayrıca,
Japonya
Geosources
yetkilisi
Institute
and
ve
yani halka ısıtma için daha ucuza
for
satmış olması nedeni ile jeotermal
Environment
aynı
merkezi ısıtmanın önünde bir engel
zamanda
olarak görülmektedir.
International Geothermal Association
(IGA) Yönetim Kurulu Üyesi Dr.
Reel
Kasumi
taktirde jeotermal
tarihinde
Yasukawa’nın
BBC
07.07.2011
News’e
verdiği
doğalgaz
yatırımları
çok
fiyatları
olduğu
merkezi
cazip
ısıtma
olacaktır.
beyanata göre şu anda Japonya’nın
Dolayısıyla jeotermal merkezi ısıtma
elektrik tüketiminde jeotermalin payı
yatırımlarına da elektrikte olduğu gibi
% 0,3’tür.
teşvik uygulanması şarttır. Bunun için
17
Almanya,
İtalya
teşvik
bulunmaktadır. Türkiye Petrollerinin
uygulamaktadır. Almanya yatırımın
bu
bir
açması lazımdır.
kısmını
hediye
etmektedir
(500.000 Euro gibi). İtalya üretilen
3) Sorunlar
her bir kW ısı için 1 € cent prim
jeotermal
sektörüne
bünyesinde
yukarıda
anlatıldığı gibi jeotermal elektriğe az
ödemektedir.
4) Jeotermal
bilgileri
teşvik
aramalarda büyük risk
uygulanmakta,
ısıtmaya
ise
jeotermal
hiç
teşvik
taşıyan derin kuyuların delinmesi,
uygulanmamaktadır. Jeotermal sera
yapılması sırasında ortaya çıkacak
yatırımlarına
jeolojik riske (mining risk) karşılık
uyguladığı
Dünya Bankası GeoFund tarafından
desteği gibi bazı teşvikler vardır.
planlanan risk sigortası sistemi pek
Bunun
başarılı olmamıştır. Bunun yerine
buna
sigorta şirketlerinin geliştireceği bir
merkezi
sigorta
vardır.
şarttır. Bu desteği uygulayacak olan
Almanya’da büyük bir sigorta şirketi
kuruluşta Enerji ve Tabii Kaynaklar
bu konuda çalışmaktadır. Türkiye’de
Bakanlığı olmalıdır.
sistemine
ihtiyaç
de devletin kuyu risk sigortası ile ilgili
olarak
ilgili
yönlendirmesinde
4) 5686
kuruluşları
ve
çok
bakanlığının
TL.
faydası
benzer
numaralı
şu
yatırım
görülmüştür,
desteğin
ısıtmalara
jeotermal
bulunmasında yarar görünmektedir.
jeotermal
uygulanması
kanun
gereğince
anda
uyguladığı
sahaların
jeolojik
aranması, jeofizik, sondaj, test gibi
Sorunlar;
jeotermal saha ile ilgili jeolojik risk,
1) Türkiye’de
jeotermal
mining riskin halen olduğu gibi MTA,
sahalarda
yani
yapılan aramalar, açılan kuyulardan
5) Özel
2) Türkiye Petrollerinin petrol amaçlı
formasyonlarla
ilgili
bilgiler
uygulanmasında
sektörün
doğalgazda
açtığı derin kuyularda sıcaklıklar, su
yönelik
alınması
yarar
derinleştirilerek devam edilmelidir.
sisteminin kurulmasında yarar vardır.
jeotermale
tarafından
vardır. Bu uygulamaya daha da
sistemi mevcut değildir. Bu bilgi
ve
devlet
sisteminin
elde edilen bilgileri içeren bir bilgi
değerleri
600.000
MTA’nın
tavsiyelerde
Tarım
olduğu
Belediyelerle
gibi
ortaklık
kurarak %90 Özel sektör + %10
Belediye
18
gibi
jeotermal
merkezi
ısıtma sistemleri kurması ile ilgili
tasarrufu yapılır, çevreci bir yatırım
hukuki
olur, halk ucuza ısınır.
altyapısı
ve
yasal
düzenlemeler yapılmalı ve teşvik
6) Bugün
edilmelidir.
Türkiye’de
ki
ısıtma
uygulamalarında jeotermal merkezi
Jeotermalin
de
teşvik
yenilenebilir
enerji
edildiği
yasasının
ısıtma maliyeti doğalgaza göre % 60-
7.
70 oranında daha ucuzdur. Yani
maddesinde Valilik ve Belediyeler
halkın yararınadır, tasarruf edilecek
jeotermal
doğalgaz ise elektrik üretiminde ve
merkezi
ısıtma
sistemi
kurulmasını esas alır, öncelik verir
sanayide
anlamındaki ifadeye karşın Valilik ve
jeotermal ısı potansiyelimiz 60.000
Belediyelerin
MWt civarında yani 7,5 milyon evi
jeotermal
sahaları
bulunmamaktadır.
potansiyelimizin büyük kısmı ısıtma
yapılmasına
verilen görevin bir bacağının eksik
anlamına
gelir.
bir
jeotermal
sahaya
ısı
sahip
olmuş
Valilik
mesafeden
kasıt
20
kazanır,
yapmış
yaklaşık
seraya
potansiyelimiz
300.000
km.
olduğu
3000
sahip
dönüm
olmuştur.
yalnız
dönümlere
sera
için
yetecek
büyüklüktedir. Dolayısıyla, üretilecek
ürünün pazarı mümkün ise jeotermal
taktirde jeotermal merkezi ısıtma
hız
sera
pazar engeli bulunmaktadır. Bizim ısı
ve
olabilir. Böyle bir uygulama yapıldığı
yatırımları
bir
Bunun önünde teknik engel değil,
Belediyelere bir öncelik verilmelidir.
Yakın
ve
jeotermal
jeotermal
sahalarda ısıtmaya yönelik jeotermal
ruhsatlarında
bunun
teşvik sayesinde bugün dünya lideri
merkezi ısıtma için şehirlere yakın
saha
elektrik
jeotermal
uygulamalarında
jeotermal
bulunan
potansiyelimiz
7) Türkiye
Dolayısıyla yeni jeotermal yasasında
mesafede
MW
göstergesidir.
ısıtılacak mahale sahip olunacaktır.
değişiklikle
2000
uygun
potansiyelimize karşın 60.000 MW
olunacak, bir de şehire, pazara yani
yapılacak
daha
sıcaklıktadır.
Çünkü
jeotermal merkezi ısıtma uygulamak
için
çünkü
ısıtacak bir büyüklüktedir. Jeotermal
Bu kanunla Valilik ve Belediyelere
kalması
kullanılmalıdır
sera
doğalgaz
kurmak
için
jeotermal
ısı
potansiyelimizle ilgili bir engel yoktur.
19
8) Termal turizm, kaplıca tesislerine
yapılarak, stimülasyon yapılarak
jeotermal su satışında devlet hakkı
oralara su enjeksiyon edip ordaki
olarak cironun %1’i alınmaktadır. Bu
ısı
büyük
elektriğe
dönüştürme
kaplıcaların bulunduğu yerler için
Fransa,
Almanya,
fahiş rakamlara ve mantıksız duruma
Avustralya,
sebebiyet vermektedir. Bunun yerine
deneme aşamasındadır.
o
teşvikli (30 eurocent/kwh) kısmi
otellerin
tesislerin
yanında
kullandığı
küçük
jeotermal
enerjisini
alıp
ve
yukarıda
projesi
Amerika,
Japonya’da
Yüksek
ticari uygulama başlamıştır.
suyun sıcaklığına ve debisine bağlı
olarak bir formül geliştirilerek m3
MTA Genel Müdürlüğü ve Türkiye
başına ücretlendirme yapılması için
Jeotermal
kanunda ve yönetmelikte değişiklik
Derneği
potansiyelimizin
yapılması şarttır.
için
çalışmaktadır.
bu
hesaplanması
Bu
çalışma
yerleşim
birkaç ay alacaktır ancak burdaki
yerlerinde ve/veya kentsel dönüşüm
potansiyelimizin hidrotermal yani
çerçevesinde teknik ve ekonomik
sulu
mesafede jeotermal kaynak var ise
koyduğumuz 2000 MWe’ın çok çok
ısıtma-soğutma
uygulamasının
üstünde olacağı aşikardır. Bu yeni
yapılmasını göz önüne almalı ve
teknolojiyi uygulamak için devletin
tercih etmelidir.
özel
9) TOKİ
10) 1974
yeni
kuracağı
yılında
ABD’de
Engineered
System,
sonradan
jeolojik
Enhanced
alması
olup, özel sektör ile bilimsel olarak
kayaların
ortak çalışmalar yapılacaktır.
gelişmediği
Türkiyede 2013 yılı için zamanında
sondaj yoluyla oralarda kimyasal
hidrotermal
riski
kaya çalışmaları devam etmekte
yerlerde o derinlikteki kayalara
ve
teşvik
hazırlanan projelerle kızgın kuru
sıcak kuyu kayaların veya kısmen
permeabilitenin
özel
MTA Genel Müdürlüğü tarafından
tanımlanan 3-5 km. derinlikteki
içeren,
için
hedef
gerekmektedir.
Geothermal
Geothermal System (EGS) olarak
akışkan
sektör
yani
uygulaması ve mining riski yani
başlayan
kızgın kuru kaya (HDR), sonradan
adı
sistemler
adı DPT olan kuruluşun 2007-2013
fracturing
hedeflerine baktığımız zaman;
20
elektrik üretiminde 550 MW, konut
Türkiye’nin
ısıtmasında 500.000 ev ve 4000
baktığımız zaman;
MWt, termal
turizmde 400 adet
2018 yılı hedeflerine
Jeotermal elektrikte 750 MW;
kaplıca eşdeğeri ve 1100 MWt,
seracılıkta 5000 dönüm ve 1700
Jeotermal
MWt,
konut
eşdeğeri 4000 MWt, sera ısıtmasında
eşdeğeri ve 300 MWt, kurutmada
6000 dönüm (2040 MWt), kurutmada
500.000
500.000
soğutmada
ton/yıl
50.000
ve
500
MWt,
ısıtmada
ton/yıl
(500
500.000
MWt),
konut
termal
balıkçılık ve diğer kullanımlar için
turizmde 400 kaplıca eşdeğeri (1100
400
MWt),
MWt
olmak
üzere
toplam
soğutmada
50.000
konut
doğrudan kullanım 8000 MWt’lik bir
eşdeğeri (300 MWt), Balıkçılık ve diğer
hedef koyulmuştu.
kullanımlar (400 MWt) gibi hedeflerimiz
bulunmaktadır.
Bu hedeflerin içerisinde CO2 üretimi
için 200.000 ton/yıl
hedefimiz
ve
doğrudan
jeotermal kullanımı 2018 yılı tahmini
ve istihdam
hedefi 8340 MWt olmaktadır.
içinde 250.000 kişi direk indirek
istihdam
Toplam
sera
Jeotermal elektrik üretimi, ısıtma (konut,
ürünlerindeki 250 milyon $’lık ihracat
termal tesis vb), termal turizm (kaplıca),
projeksiyonu
seracılık,
hedeflerimiz
belirlenmişti.
uygulamaların
ısıtma,
soğutma
hedeflerimize
Jeotermal
15
2018’deki
vb
hedeflere
ve dolaylı İstihdam 300.000 kişidir.
dışındaki
yaklaşılmıştır.
elektrikteki
balıkçılık
ulaşıldığı takdirde yaratacağı doğrudan
Bugün memnuniyetle söylüyoruz ki
şehir
kurutma,
Jeotermal elektrik üretimi ve jeotermal
MW’lık
ısı
kullanımı
2018
yılı
hedeflerine
kapasiteden bugün 500 MW’ları yedi
ulaşılması için gerekli olan ilave yatırım
yılda öngörüp buraya yaklaşmak
farlı
hayal bile edilemiyordu. Türkiye bunu
olmaktadır.
başarmıştır.
Bu
büyümedir.
Bundan
konuda
başta
çok
5
Milyar
530
Bunun
Milyon
USD
karşılığında
büyük
bir
yaratılacak ekonomik büyüklük 32 Milyar
dolayı
bu
USD/yıl’dır.
devletimiz,
hükümetimiz, MTA ve türk özel
sektörü olmak üzere emeği geçen
herkesi kutlamak gerekir.
21
ENTEGRE DEĞERLENDİRMELER:
JEOTERMAL SERACILIK
Dünyada 12 Bin dönüm, Türkiye’de ise
-
yaklaşık 3.000 dönüm jeotermal sera
karbondioksitin verilmesi verimi %40
vardır. Şanlıurfa’daki 424 dönümlük
artırmaktadır (fotosenteze destek
jeotermal seradan Avrupa’ya ihracat
CO2 gübrelemesi).
yapılmaktadır.
-
ısıtmasında
dünya
Sera içi sıcaklık döllenme için
gereken sıcaklığın üstünde olmakta bu
2010 yılı itibariyle Türkiye jeotermal
sera
Sera atmosferine jeotermal
da verimi artırmaktadır. Bu sayede
lideri
gerekli havalandırma yapılabilmekte ve
olmuştur.
sera içi rutubet yükselmemekte ve
Türkiye’de başlıca jeotermal seracılık
bundan kaynaklanabilecek hastalıklar
yapılan yerler:
oluşmamaktadır. Bu, Avrupa Birliği’nin
Izmir-Dikili
: 880.000 m2
ve Uluslararası Gıda/Sağlık örgütlerinin
Manisa-Salihli,Urganli
: 250.000 m2
istediği bir koşuldur.
Kutahya-Simav
: 310.000 m2
Denizli-Kizildere
: 152.740 m2
Sanliurfa-Karaali
: 424.000 m2
Diğerleri
: 885.000 m2
Seraların jeotermal
ile
-
İdeal
iç
sıcaklık
nedeniyle
hormonsuz üretim mümkün olmaktadır.
-
Seraların teknik, ekonomik, ticari
işletmesi için büyüklüğünün en az
ısıtılmasının
25.000 m2 olması, ısıtma hesaplarına
getirdiği çok önemli avantajlar vardır.
esas olan dış dizayn sıcaklığının -
Bunlar;
15ºC’den daha soğuk olmaması ve kış
ayları dış hava ortalama sıcaklığının +
5ºC’den daha düşük olmaması gibi bir
tavsiye değerimiz bulunmaktadır.
Mevcut yaklaşık 3.000 dönüm’lük
sera ısıtmasının 10 yılın sonunda
15.000
-
Jeotermal ısıtma, verimi %50-60
dönüm
hedeflenmektedir.
artırmaktadır.
22
olması
JEOTERMAL AKIŞKANLARDAN MİNERAL ÜRETİMİ
Jeotermal akışkandan ticari değeri olan
415 litre/saniye toplam debiye ve 250
minerallerin
°C
üretilmesi
mümkündür
üretim
(CO2, KCl, LiCl, Silica, Zinc, Lithium,
jeotermal
Magnesium,
içerisindeki
Tungsten,
Manganese,
Cesium,
Potassium,
Lead,
Boron,
Rabidium,
Copper,
Silver,
(CO2)
ve
kurubuz
toplam
çözünmüş
olmaması
gerekmektedir)
edilebilecek
ürünlerin
yıllık
elde
değeri
Elektrik için:
değerlendirilerek, entegre olarak sıvı
karbondioksit
(akışkan
aşağıya çıkarılmıştır;
Sarayköy jeotermal elektrik santralinin
karbondioksit
akışkandan
bir
(Edward Wahl, 1977’den uyarlanmıştır)
Ülkemizde 1986 yılından beri Denizli-
olan
sahip
maddenin 10 gram/litre’den daha az
Barium, Strontium vb).
atığı
sıcaklığına
2 – 5 Milyon US$/yıl
üretimi
yapılmaktadır.Ayrıca Aydın-Salavatlı’da
Üretilebilecek mineraller için :
jeotermal elektrik santralına entegre
5 – 50 Milyon US$/yıl
olarak sıvı CO2 elde edilmektedir.
Yılda 160.000 ton civarında üretim
Isı enerjisi için:
yapan
16 – 34 Milyon US$/yıl
fabrika,
Türkiye’nin
sıvı
karbondioksit ihtiyacının (soft drinks)
%50’sini karşılamaktadır.
 ABD’de
Salton
Sea
jeotermal
alanında Simbol Materials şirketi
2011 yılında Lityum, Manganez,
Çinko üretim tesisi kurmuştur.
Sarayköy-Denizli jeotermal elektrik
santraline entegre sıvı CO2 ve kurubuz
üretim fabrikası
23
JEOTERMAL VE HİDROJEN
Geleceğin
yakıtı
olarak
bilinen
hidrojen
hidrojenin üretimi, jeotermal kaynaklar
gaz
istasyonu
Reykjavik-
İzlanda’da açılmıştır.
aracılığı ile de mümkündür.
Doğal
ve
ucuz
kaynak
olan
elektriğin
jeotermalden üretilen hidrojen petrolün
reaktörde ve jeotermal akışkanın su
yerini alarak şehirdeki hava kirliliğini
olarak kullanılması ile hidrojen üretimi
önleyecek ve ekonomi sağlayacaktır.
Jeotermalden
üretilen
pilot çalışmaları İzlanda’da başlamıştır.
İzlanda, jeotermal zenginliği nedeniyle,
Shell Tokyo’da Belediye işbirliği ile bir
bu işe başlamak için en ideal yer olarak
dolum istasyonu açmış bunu Amerika
görülmüştür.
Kaliforniya ve Lüksemburg izlemiştir.
24 Nisan 2003’de Özel Sektör (Shell)
Belediye
işbirliği
ile
dünyanın
ilk
24
JEOTERMAL SU İLE BALIK ÜRETİMİ
Düşük sıcaklıklarda (30 °C) kültür
Örnek Olarak: Yayın Balığı: 17-24°C
balıkçılığı
gerçekleştirilmektedir
(4-6 ay), Alabalık:12-18°C (4-6 ay),
(Karides, Levrek-Sarı levrek, Çupra,
Karides:26-30°C (6-9 ay),Yılan Balığı:
Tilapia (çupra türü), Yayın, Sazan, Kedi
27-30°C (6 ay), Tilapia (Çupra): 22-30°
balığı, İstiridye vb.
(6 ay), Pangasius (30°C)
Yaz aylarında yapılabilen kara veya
Jeotermal suyun jeokimyasının uygun
deniz
olduğu yerlerde doğrudan jeotermal
balıkçılığı,
jeotermal
ısıtma
yapılarak 12 ay yapılma ve daha
akışkan
yüksek rekoltede ürün elde edilmesini
kullanılabilir. Balıkçılık için su kimyası
sağlıyor. Jeotermal Balıkçılık sayesinde
ile ilgili bazı sınırlar:
uygun
pH:6-8, Hydrogen Sulfide:0, Ammonia-
sıcaklık
ortamı
ile
deniz
jeotermal
balıkçılık
için
ürünlerinin büyüme oranlarında %50-
Nitrogen:<0,05ppm,
%100 artış sağlanmaktadır.
ppm, Sertlik:20-400 ppm, Klor :<0,02,
Alkanilite:20-400
Karbondioksit:<20 ppm ‘dir.
25
TERMAL TURİZM (TERMALİZM, KAPLICA AMAÇLI KULLANIM)
Yapılan arkeolojik çalışmalara göre,
termal sular yaklaşık 10 Bin yıldan fazla
süredir
birçok
kaplıca
topluluk
amaçlı
tarafından
tedavi
için
kullanılmaktadır.
Balıkesir-Balpaş Termal Turizm
Tesisleri
Dünyadaki Mevcut duruma bazı
örnekler;
Japonya’da 1500 adet kaplıcada 100
Termal turizm amaçlı olarak Almanya
ve
Macaristan’a
12
Milyon
milyon
kişi,
geceleme
kapasiteli
termal
turizm yapılmaktadır. Beppu'da 1000
Rusya’ya 8 Milyon kişi, Fransa’ya
litre/saniye jeotermal su termal turizm
yaklaşık bir milyon, İsviçre’ye 800 Bin
amaçlı kullanılmaktadır.
kişi gitmektedir. 126 Milyon nüfuslu
Japonya’nın sadece Beppu şehrine 13
Amerika'da
Milyon kişi termal turizm amaçlı olarak
yaklaşık
10.000
yıldır
kullanılan, Kızılderili kültüründen gelen
gelmektedir.
termal turizm amaçlı 210 adet kaplıca
vardır.
Bu
kaplıcalardan
yılda
4,5
Milyon kişi yararlanmaktadır.
Türkiye’deki termal turizmin
mevcut durumu ve termal
suların özellikleri;
Baden Baden Kaplıcaları/ALMANYA
Güzelleşmek ve daha sağlıklı olmak,
Das Leuze Kaplıca ve Rekreasyon
stresten uzaklaşmak, bedeni ve zihni
Tesislerini (Stuttgart/Almanya) yaz
dinlendirmek için kaplıcaların kullanımı
aylarında günde 8000 kişi ziyaret
tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de
etmektedir. Bu rakam, yıllık ortalama
artmaktadır.
3000 kişi/gün olmaktadır.
26
Kaynak zenginliği açısından dünyada
* Romatizmal hastalıklar
ilk 7 ülke arasında yer alan Türkiye’nin
* Solunum sistemi hastalıkları
termal suları, hem debi ve sıcaklıkları
* Cilt hastalıkları
hem de çeşitli fiziksel ve kimyasal
* Kas iskelet sistemi hastalıkları
özellikleri
ile
* Kalp dolaşım sistemi hastalıkları
sulardan
daha
Avrupa’daki
termal
üstün
* Mide bağırsak hastalıkları
nitelikler
taşımaktadır. Ülkemizde debileri 2-500
* Böbrek ve idrar yolları hastalıkları
lt/sn arasında değişen 1300 dolayında
* Kadın doğum hastalıkları
termal kaynak bulunmaktadır.
* Nörolojik hastalıklar
Türkiye'de, 350 adet kaplıcadan yılda
16
Milyon
kişi
birçok
hastalığın
tedavisinde, rehabilitasyon ve dinlenme
(tatil) amaçlı olarak faydalanmaktadır.
Tıpta
'termomineral
sular'
olarak
adlandırılan termal suyun kaplıcada
kulllanılabilmesi
için
o
yeraltından çıkan doğal
suyun
su
dünyada ortalama %60 romatizmal
derecenin
hastalıklar, genel kas ve yorgunluk
üzerinde bulunması, litresinde ise en az
ağrıları üzerinde etkili olduğu bilinen
1
kaplıca tedavisinin bir diğer önemli
olması,
sıcaklığının
gram
mineral
gerekmektedir.
milyon
kişi
25
termal
Daha çok Türkiye’de ortalama %80,
bulunması
Türkiye'de
kaplıcalara
yılda
10
etkisi de hastanın yaşam kalitesini
gitmektedir.
yükseltmesi
ve
yaşantısını
aktif
Uzmanlar, ister müzmin bir rahatsızlığı
sürdürebilmesi
olsun, isterse sağlıklı herkesin hastalık
sağlamasıdır. Arınma ve temizlenmeyle
durumlarında
birlikte
sağlıklı
tedaviyi
durumlarda
güçlendirmek,
güçlenmesi,
hastalıklarının
dolayısıyla
kişilerin
sistemini güçlendirmek için yılda bir kez
kötüleştirici
etkilerini
kaplıca kürü almasını önermektedirler.
atmaları
Kaplıcaların
dönemde
maksatlı
olarak
önerildiği hastalıklar:
üzerlerinden
nedeniyle
kaplıca
son
‘detox'
olarak
da
tanımlanmaktadır.
27
rehabilitasyon
bünyenin
bağışıklık
tedavi
ise
için
Ayrıca kaplıca tedavisi almak için belirli
çamurlardır.
bir yaş sınırının olmamasına dikkat
kaplıcada şifalı su ve banyo terapisi
çeken uzmanlar ileri
uygulanabilmektedir.
yaştakiler ve
Ülkemizde
birçok
Türkiye’de
çocukların da kaplıcalardan rahatlıkla
bulunan bazı termal tesislerde, hem
kür
süre
uygulaması
belirtmektedirler.
alabileceğini
Çocuklarda
saman
hem
de
tedavi
nedeniyle
ekonomik faaliyet, deniz, kum, güneş
nezlesi, astım gibi üst solunum yolu
turizminden yaklaşık
rahatsızlıklarında kaplıca kürlerinden
büyük olmaktadır. Yani kişi başına
yararlanılmakta
2000-2500 ABD Doları gelir kabul
iken
yaşlılarda
yaşlılıkla birlikte ortaya çıkan birçok
kronik
rahatsızlıkta,
iki
katı
daha
etmek mümkündür.
örneğin
hipertansiyon, kroner kalp hastalığı,
Termal Turizm için ülkemize gelen
diyabet (şeker hastalığı), kronik akciğer
kişiler 3’ncü yaş grubundandır. Bu yaş
hastalığı
grubu, tedavi ve konaklama için yaptığı
gibi
durumlarda
kaplıca
harcamaları sadece kendi sağlığı için
kürlerinin olumlu etkileri kanıtlanmıştır.
yaptığından, bıraktığı döviz diğer turizm
Hastalıkların
çeşidine
göre
dallarında
uygun
ve
süreleri
bir
turistlerin
bıraktığı
dövizden çok daha fazladır.
kaplıca suyunun seçimi, yararlanma
teknikleri
gelen
uzman
Termal suyun denizle
tavsiyesiyle yapılmalıdır. Kaplıca kür
birleştirilmesinin avantajları;
uygulaması bir uyarı ve uyum tedavisi
olduğundan belirli bir zaman aralığında
Deniz ile termal su tedavisi birleşerek
gerçekleştirilir ki bu süre genelde en az
aile bütünlüğü sağlanmaktadır. Böylece
10 gün, en uygunu 15 gündür. Yine
gençler ve yaşlılar birlikte deniz ve
kaplıcalardaki ideal su sıcaklığı 36-38
termal tedaviden faydalanmaktadırlar.
derecedir
ancak
bazı
durumlarda
Türkiye, termal su ile denizin buluştuğu
(çocuklar ve yaşlılar hariç) 40 derecelik
nadir ülkelerdendir. Ülkemizde termal
banyolar da önerilmektedir.
turizm
Kuşadası,
sonra en sık kullanılan diğer bir tedavi
bulunan
entegre
Seferihisar,
Bodrum,
Edremit, Kestanbol, Dikili, Aliağa vd.
unsuru; sudan biraz daha farklı termo
özellikleri
denizin
kullanılabileceği yerler olarak; Çeşme,
Kaplıcalarda termal mineralli sulardan
fiziksel
ile
örnek verilebilir.
şifalı
28
Neler Yapılabilir;
yatırımcıya kiralanarak, yine Valilik ve
Türkiye'de
kaplıca
amaçlı
olarak
Belediyelerin,
(~40ºC) 50 Bin litre/saniye jeotermal su
üretilmesi,
tahmini
bir
potansiyel
Bu
da
termal
değerdir.
potansiyelimizden
günde
en
ve
az
8
Bakanlığının
Finans
ve
Turizm
Desteği
ile,
jeotermal termal su üretim kuyusu,
taşınması, dağıtımı, reenjeksiyonu ve
kaplıcalardan
milyon
Kültür
benzeri sistemleri kurup işletmesi, ucuz
kişinin
ve uygun termal su sağlanmalıdır.
yararlanması demektir.
Özel İdare, Belediye ve Özel Sektör
Türkiye’de
bu
potansiyelin
birlikte veya Belediye şirketleri rekreatif
değerlendirilmesi için; termal tesis için
gerekli
arsa,
Hazine,
Valilik
ve termal turizm amaçlı bu tür tesisleri
ve
kurup
Belediyeler tarafından temin edilip
işletmelidirler
(Almanya’da
Belediye Şirketlerinin yaptığı gibi).
ALMANYA VE İTALYA’DA BULUNAN BAZI TERMAL TURİZM ŞEHRİ VE
TESİSLERİ HAKKINDA BİLGİ
Münih’e 100 km mesafede bulunan
maksatlı tesislerden almaktadırlar. Bad
Bad Füssing termal tesisleri bir şehir
Füssing
özelliğindedir.
kür
Jeotermal su sıcaklığı 57°C’dir ve bir
merkezi, bir kaplıca şehrinin ihtiyacı
şebeke ile termal su dağıtılmaktadır.
olan
binicilik
Termal su üretim ve dağıtımını bir birlik
parkları, sanatoryum, hastane, klinik
üstlenmiştir. Ağırlıklı olarak kamudan
oteller, konser salonları, ibadet yerleri
oluşan bu birlik; Valilik, Belediye ve bu
ile bir bütün olup, 70 km²’lik bir alana
suyu kullananlardan oluşmuştur. Bad
yerleşen Bad Füssing’de 23.000 yatak
Füssing termal tesisleri Avrupa’nın en
bulunmaktadır.
büyüklerinden birisidir.
Ayrıca bölgede bulunan, bazı otellerin
Bir kür merkezindeki büyük termal
içerisinde kaplıca ve termal su tedavisi
havuzların toplam alanı, 10.000 m²’ye
ile ilgili birimler bulunmaktadır. Bazı
kadar
oteller
yönetimler
tarafından
Oteller
özel
oteller,
ise
5
tane
kür
bu
tür
büyük
parkları,
ihtiyaçlarını
ve
hizmetlerini otel dışında bulunan tedavi
29
tam
bir
kaplıca
ulaşmaktadır.
ise
şehridir.
Bunlar
yerel
yapılmıştır.
sektörün
kurduğu
tesislerdir. Bad Füssing tesisleri yaz-kış
kapanıp, açılan bir termal havuz ve
çalışmaktadır ve buraya gelen insanlar
etrafıyla Münih’e hizmet etmektedir.
tedavi,
Özel sektör tarafından kurulmuştur ve
dinlenme
ve
eğlenme
ihtiyaçlarını burada gidermektedirler.
karlılığı yüksek bir tesis olarak kendisini
göstermektedir.
Ayrıca
60°C’lik
jeotermal su 3000 metre derinden
üretilmektedir. Bu suyla Erding’te 4000
ev ısıtılmaktadır. Bu iki tesiste de
reenjeksiyon yoktur.
Almanya’da
kaplıca
Bad Füssing/Almanya
bulunan
tesisi
yani
200’den
fazla
termal
turizm
tesislerinde direkt ve indirekt yaratılan
ekonomik faaliyet yılda 30 Milyar $
Bu
bölgeye
yakın
bulunan
Bad
civarındadır.
Griesbach termal tesisleri golf turizmine
entegre olmuş tesislerdir. Oteller ve kür
Almanya’daki
Kür
merkezleri birbirine yer altından büyük
Merkezlerinin
sayısı
galerilerle bağlanmıştır. Oraya araba,
tesislerdeki geceleme sayısı 65 Milyon,
otobüs vb. ile gelen tedavi edilecek kişi
toplam
hiç etrafla temas etmeden yağmurla,
Milyon’dur.
ziyaretçi
ve
Tedavi
241’dir.
sayısı
ise
Bu
12
rüzgarla karşılaşmadan otellere ve kür
İtalya’nın Padova bölgesinde bulunan
merkezine ulaşmaktadır.
Abano
termal’de
130
tane
otel
Bütün oteller birbirine yer altından
bulunmaktadır. Otellerin çoğunda kendi
bağlanmıştır
Griesbach
içerisinde kaplıcaları, tedavi, çamur
Tesisleri yeni kurulmuştur ve burada
banyoları termal havuzları, inhalasyon
yılda 1 milyon geceleme yapıldığı
birimleri, küvet birimleri bulunmaktadır.
öğrenilmiştir. Yaklaşık ziyaretçi sayısı
Abano Termal Turizm Şehrinde 1000
yılda 150.000 kişidir.
lt/s’ye kadar reenjeksiyon yapılmayan
ve
Bad
jeotermal su üretilip, dağıtılmaktadır.
Bir başka örnekte Münih yakınlarında
Yine üretim ve dağıtım sistemini Valilik,
bulunan Erding Termal tesisidir. Bu
Belediye ve Otelcilerden oluşan bir
tesis daha çok rekreatif amaçlı, çatısı
30
birlik kar amaçsız olarak yapmaktadır
ve
ve
0,2
konaklayan insanların en az %70’i
Euro/m³’e satmaktadır. Yine buraya
kaplıca maksatlı olarak, tedavi amaçlı
yılda gelen turist sayısı ile birlikte bu
olarak gelmektedir. Bu tesisler yaz-kış
bölgenin turizmde sağlamış olduğu
doludur. Tedavi ve konaklama giderleri
gelir 4,5 Milyar $ civarında hesap
Türkiye ile kıyaslanamayacak kadar
edilmiştir.
yüksektir. 4 yıldızlı bir otelin indirimli
80°C’deki
jeotermal
suyu
bu
termal
şehirlere
gelen
sadece konaklama bedeli 100 Euro’nun
Abano Terme bir şehir özelliğindedir.
üzerindedir.
Burada da yine tedavi birimleri, oteller,
oteller içerisindeki kaplıcalar, konser
Dolayısıyla Türkiye’de kurulacak olan
salonları, ibadet yerleri, bir şehirde
Termal Turizm Tesisleri ile Avrupa’dan
bulunması gereken her türlü alışveriş,
gelecek
eğlenme
ile
ihtiyaçları rahatlıkla karşılanabilecek ve
Abano Terme bir termal şehri olmuştur
işletilebilecektir. Bunun için Türkiye’de
ve oteller kendi büyüklüklerine göre
her türlü alt yapı (termal su, güzel
ihtiyaçlarına göre arsa seçmişler ve o
tabiat,
bölgeye yerleşmişlerdir.
teknoloji, hizmet anlayışı mevcuttur.
ve
dinlenme
birimleri
tedavi
uygun
maksatlı
iklim)
bilgi
küristlerin
birikimi,
Termalizm Türkiye için bir şanstır. 2023
200’ün üzerinde jeotermal kuyu açılmış
yılı için hedeflediğimiz termal turizm
ve burada yer alan jeotermal kuyular
ekonomik faaliyet tutarımız şu andaki
birbirine bir şebeke gibi bağlanarak
Almanya’nın termal turizm ekonomik
kullanılmaktadır. Oteller bu termal su ile
faaliyet tutarına eşittir.
de
ısınma
yapmaktadırlar.
Abano
Terme ile Bad Füssing Termal Turizm
Şehri Avrupa’nın en büyüklerindendir
31
JEOTERMAL ENTEGRE DEĞERLENDİRME
KONUT
Hidrojen (H 2)
KURU BUZ VE
ŞEHİR
ISITMA/SOĞUTMA
FAN-COİL
ELEKTRİK ÜRETİMİ
“BINARY” ÇEVRİMİ
G
T
SICAK SU
KULLANIM
YERLERİ
LITHIUM BROMID
ABSORBSİYONLU
SOĞUTMA MAKİNASI
E LEKTROLİZ
CO 2 ÜRETİMİ
DEPO
EŞANJÖR
KONDENSER
EŞANJÖR
DEBİ KONTROL
VANASI
ŞEBEKE
SUYU
TERMAL TESİSLER
EŞANJÖR
MİNERAL ELDESİ
EŞANJÖR
(JEOTERMAL SUDAN)
SERA
Y
ATIM
Karbondioksit
gübrelemesi
JEOT ERMAL SU
ÜRETİM KUYUSU
ISITMA / SOĞUTMA
~150 °C
REENJEKSİYON
KUYUSU
BALIK
YETİŞTİRİLMESİ
Tasarım: Orhan MERTOĞLU
Ekim 2012
32
33