Anne-babaların Radyolojik Görüntüleme Yöntemleri

Anne-babaların Radyolojik Görüntüleme Yöntemleri

Anne-babaların Radyolojik Görüntüleme
Yöntemleri ve Radyasyondan Korunma
Konusunda Bilmesi Gerekenler
Koruyarak Görüntüleyelim
www.imagegently.org
Radyolojik görüntüleme yöntemleri,
hastaların tanı ve tedavisinde hekimlere
yol göstericidir. Bazı radyolojik
görüntüleme yöntemleri iyonizan
radyasyon içerir. Aşağıdaki bilgiler annebaba ve sağlık personelini bu konuda
aydınlatma amaçlıdır.
Tanı ve tedavi amaçlı radyasyon nedir?
Tanı ve tedavi amaçlı olarak kullanılan radyasyon çocuklara
farklı şekillerde yardımcı olabilir. Radyasyon içeren tanısal
görüntüleme teknikleri direkt grafi (röntgen), bilgisayarlı
tomografi ve nükleer tıp tetkikleridir. Tedavi amaçlı
teknikler ise kanser tedavisinde ya da tiroid bezinin aşırı
çalıştığı hallerde kullanılan radyasyonu içerir.
Direkt grafi ya da röntgen filmi nedir?
X ışınları iyonizan radyasyon içeren görünmeyen ışın
demetleri olup insan vücudundan geçerken farklı dokular
tarafından değişime uğrayarak görüntü oluştururlar. Sonuç
olarak kemikleri, akciğerleri ve birçok organı gösteren iki
boyutlu bir görüntü oluşur. Bu tetkikler ağrı, acı vermezler
ancak çocuğunuzun tetkik sırasında hareketsiz durması
gerekir. Bazı durumlarda, çocukların rahat edebilmesi
için görüntüler elde olunurken anne babalar tetkik odasına
alınabilir. Görüntülenen bölgeye bağlı olmak üzere,
görüntülenen bölge dışında kalan alanlarda radyasyon
dozunu azaltmak için kurşun önlükler kullanılabilir.
Bilgisayarlı tomografi nedir?
Bilgisayarlı tomografide (BT) vücudun etrafında dönen
bir kaynaktan çıkan X ışınları kullanılarak üç boyutlu
görüntü elde olunur. Bu ışınlar çok sayıda “kesit” oluşturur
ve bilgisayar da bu kesitleri görüntüye dönüştürür. Bu
görüntüler, tek bir direkt grafiden (röntgen filmi) daha çok
bilgi içerir. BT tetkikleri çocuğunuzun sağlığı açısından
kritik önemi olan bilgiler sağlar ancak tek bir direkt grafiden
(röntgen filminden) daha fazla radyasyon almasına yol açar.
BT aletleri büyük bir simite benzer. Çocuğunuz hareket
etmeden bir masa üzerinde yatarken, masa bu simitin
içinden geçer. Bu tetkik oldukca kısa olup ağrı-acı vermez
ve çocuğunuzun vücuduna hiç birşey dokunmaz. Ancak
bazen çocuklar büyük aletlerden korkabilirler. Böyle
durumlarda çocukların kendilerini güvencede hissetmeleri
için anne babaların çocuklarının yanında durmaları önerilir.
Bazen de tetkik sırasında hareket etmemeleri için daha küçük
çocuklar uyutulabilir.
Organları ve damarları görüntülemek için bazen damardan
kontrast madde vermek gerekebilir ki bu bir iğne ile damara
girmeyi gerektirir. Kullanılan kontrast maddeler genellikle
zararsızdır ve güven ile kullanılmaktadır. Kontrast madde
böbreklerden atıldığı için ileri böbrek problemleri olan
çocuklara kontrast madde verilemeyebilir. Nadiren kontrast
maddeye bağlı allerjik reaksiyon görülebilir. Bu nedenle,
kontrast madde verilmeden önce çocuğunuzun allerji ya
da böbrek fonksiyonları ile ilgili problemi olup olmadığı
sorulabilir. Tetkik öncesinde bu konuları doktorunuz ile
görüşmeniz önem taşımaktadır.
Nükleer tıp tetkikleri nelerdir?
Nükleer tıp tetkikleri, küçük miktarlarda kullanılan radyoaktif
ilacın farklı doku ve organlarda birikip gama ışınları açığa
çıkarması esasına dayanır. Bu gama ışınları bir kamera
tarafından saptanıp elektronik sinyallere dönüştürülür ve
bunlar da görüntü oluşturur. Alınan radyasyon miktarı
yapılan tetkik tipine göre değişmektedir. Genellikle ilacı
verebilmek için bir damaryolu açılması gerekir. Tetkik
sırasında çocuğunuz ağrı-acı duymaz ancak görüntüler elde
edilirken hareket etmemesi gerekir. Bu sırada çocuğunuzun
yanında olmanız önerilir. Bazen görüntü elde olunurken
hareket etmemeleri için küçük yaştaki çocuklar uyutulabilir.
Kaynak
Bu tetkiklerde ne kadar
radyasyon kullanılmaktadır?
Hepimiz hergün toprak, taş, bina malzemeleri, hava, su
ve kozmik radyasyon yoluyla az miktarlarda radyasyon
alıyoruz. Buna doğal olarak alınan radyasyon denir. Aldığımız
miktar yaşadığımız yere bağlıdır. Örneğin, yüksek dağlık
bölgelerde yaşayanlar deniz seviyesinde yaşayanlara göre
daha fazla kozmik radyasyon alırlar. Yapılan ölçümler,
tüm vücutta biriken radyasyon dozu ya da tek bir organın
aldığı dozu tahmin etmede kullanılabilir. Her hasta farklı
boyut ve şekilde olduğundan bu farklılıkları gözeten X ışını
ayarları kullanılmalıdır. Aynı tür tetkiklerde alınan radyasyon
miktarlarını tahmin etmek bile yanıltıcı olabilirken farklı
tetkikler sırasında alınan radyasyon dozunu tahmin etmek daha
da zorlaşmaktadır. Bu nedenle, X ışınlarından alınan radyasyon
dozlarını anlamanın bir yolu farklı kaynaklardan alınan
yaklaşık etkin radyasyon dozlarını millisievert (mSv) olarak
karşılaştırmaktır.
Yaklaşık etkin doz (mSv)
Doğal radyasyon ......................................................... 3mSv/yıl
6 saatlik uçak yolculuğu................................................ 0.04 mSv
Akciğer filmi (tek yönlü) ............................................... 0.01mSv’e kadar
Akciğer filmi (çift yönlü) ............................................... 0.1mSv’e kadar
Beyin BT ...................................................................... 2 mSv’e kadar
Toraks BT..................................................................... 3 mSv’e kadar
Batın BT ...................................................................... 5 mSv’e kadar
Direkt grafi (röntgen) ve BT’de kullanılan radyasyon her gün karşılaştığımız doğal radyasyon ile karşılaştırılmıştır.
Bu değerler tüm vücut dozunu vermekte olup vücudun yalnızca bir bölümünü kapsayan tetkikleri gerçek anlamda
yansıtmaz bu nedenle yanıltıcı olabilir, ancak bu karşılaştırma hastanın aldığı göreceli radyasyon dozunu
anlamamızı kolaylaştırır (örneğin, bir batın BT tetkiki ile, 20 ay boyunca maruz kalacağımız doğal radyasyon
miktarına eş radyasyona maruz kalırız).
Radyasyon kaynağı
Gün olarak doğal radyasyon
Doğal radyasyon.............................................................1 gün
Akciğer filmi (tek yönlü)...................................................1 gün
Beyin BT..........................................................................8 ay’a kadar
Batın BT..........................................................................20 ay’a kadar
Tanı ve tedavi amaçlı radyasyonun ne tür
riskleri olabilir?
Tanı amaçlı radyasyonun kansere neden olduğuna dair kesin bir
kanıt bulunmamaktadır. Ancak bazı büyük çaplı araştırmalar
düşük doz radyasyonun bile kanser riskini çok az da olsa
arttırdığını göstermiştir. Radyasyon güvenliğinden sorumlu
ulusal ve uluslarası kuruluşlar şu noktada aynı görüştedirler:
Kansere yol açtığı bilinen bir eşik radyasyon dozu yoktur; bu
nedenle en düşük dozda radyasyonun bile çocuklarımıza zarar
verebileceğini düşünerek davranmak, çocuklarımızı korumak
için en güvenli yaklaşımdır.
Radyasyona bağlı kanser riskini tüm popülasyonun istatiksel
kanser riski ile karşılaştırmak en anlamlısıdır: Bir bireyin
yaşamı süresince kanserden ölme riskinin yaklaşık % 20-25
olduğu tahmin edilmektedir. Diğer bir deyişle, hiç radyasyon
almamış her 1000 çocuktan 200-250’si kanser nedeniyle
ölecektir. Öte yandan, yaşamında sadece bir BT tetkiki yaptıran
bir çocuğun radyasyona bağlı kanser riskinin yaklaşık % 0.030.05 oranında artacağı tahmin edilmektedir. Bu tahminler bütün
nüfusun riski olup tek bir bireyin riskini temsil etmemektedir.
•Bir BT tetkikinin riskini diğer teorik riskler ile
karşılaştırabiliriz. Örneğin bir batın BT tetkikine bağlı
kansere yakalanma riski, her 12070 km araba veya her
1609 km motosiklet kullanımında trafik kazası geçirme
riskine eşittir.
Her ne kadar radyasyon riskini tahmin etme yöntemleri sınırlı
olsa da bu bilgiler bize, bir BT tetkinin kansere neden olma
riskinin çok düşük olduğunu göstermektedir. Ancak bugüne
kadar yapılan araştırmalar düşük de olsa bir riskin varlığını ve
bu riskin kümülatif olabileceğini vurgulamaktadır.
Çocuğumun radyasyon alma riskini nasıl en
aza indirebiliriz?
Çocuğunuzun bir görüntüleme tetkiki sırasında alacağı
radyasyon dozunu en aza indirmek için çeşitli önlemler vardır.
Koruyarak Görüntüleyelim kampanyasının amacı bu bilinci
oluşturmaktır ve aşağıda belirtilen stratejileri kapsamaktadır:
•Görüntüleme tetkikleri ancak kesin bir tıbbi yarar varsa
kullanılmalıdır.
•Radyasyon dozu çocuğun yaşı ve ağırlığı dikkate alınarak
iyi görüntü verecek en düşük doza ayarlanmalıdır.
•Tetkik sadece incelenmesi gereken bölgeye
sınırlandırılmalıdır.
•Birden fazla tetkik yapmaktan kaçınılmalıdır.
•Eğer mümkünse alternatif tanı yöntemleri ( ultrasonografi, manyetik rezonans görüntüleme )
kullanılmalıdır.
Eğer çocuğumun doktoru BT tetkiki isterse
yapılmasına izin vermeli miyim?
Her tıbbi işlemde olduğu gibi yapılacak işlemin yararları
zararlarından fazla olmalıdır. BT çok değerli bir görüntüleme
yöntemidir ve hastanın tanı ve tedavisinde özellikle bazı
hastalıklarda diğer test ve tekniklerin veremediği bilgileri
sunar. BT uygulanabilecek en iyi tedaviyi belirlemede
yardımcı olur, başka tetkiklere veya cerrahiye gereği
ortadan kaldırıp hastanın gidişatını olumlu yönde etkiler.
Eğer çocuğunuzun ciddi bir hastalığı varsa ve BT tetkiki
gerekiyorsa hiç çekinmeden yaptırmalısınız, bunu
unutmayın. Çoğu zaman çocuğunuzun bundan göreceği
yarar olası zarardan çok daha fazladır. Eğer BT yapılacak en
uygun tetkik ise radyoloğunuzdan radyasyon riskini en aza
indirecek düşük doz tekniklerini kullanmasını isteyin.
Görüntüleme merkezinin en uygun düşük
dozları kullandığından nasıl emin olabilirim?
Erişkin hastalara hizmet veren bazı görüntüleme merkezleri
çocuk hastalar için de aynı dozları kullanıyor olabilirler.
Sormadıkça bunu bilemezsiniz, bu nedenle sorabilirsiniz ve
bu sizin hakkınızdır. Radyoloğunuz radyasyon dozunu nasıl
düşürdükleri ile ilgili size bilgi vermelidir.
BT tetkikinin alternatifleri nelerdir?
Çocuğunuzun tanı ve tedavisi yönünden BT en iyi
görüntüleme yöntemi olabilir.
Bazen doktorunuz BT yapmadan önce çocuğunuzu bir
süre izlemenin daha güvenli olacağına karar verebilir.
Aileniz ve sizin için beklemek çok zor gelebilir, ancak
böylece çocuğunuzun gereksiz radyasyon almadan tanısı
netleşebilir.
Ultrasonografi ve manyetik rezonans görüntüleme (MRG)
radyasyon kullanmayan görüntüleme yöntemleridir. Bazen
bu yöntemler aynı tanısal sonuçları verebilir. MRG uzun
süren bir tetkiktir ve çocuğunuzun uyutulması gerekebilir
ve uyutma işleminin de kendine ait riskleri vardır. Bazen
BT tetkiki çocuğunuzun tedavisinde bilgi verebilecek tek
yöntem olabilir. Bu nedenle pediatristiniz ve radyoloğunuza
çocuğunuz için alternatif yöntemler olup olmadığını
sormalısınız.
BT`nin sonucunun normal çıkması, bu tetkiki
yaptırmakla hata ettiğiniz anlamına mı gelir?
Çoğu zaman normal bir sonuç çocuğunuzun hastalığı hakkında
önemli bir bilgidir. Sonuç normal çıkarsa çocuğunuzu eve
götürebilirsiniz ya da bazı testler veya prosedürlere gerek
kalmayabilir.
Eğer radyasyon riski ile ilgili hala endişelerim
varsa kiminle konuşmalıyım?
Öncelikle tetkiki isteyen doktor ile konuşmalısınız.
Uzman doktorlar yapılacak tetkikin yarar ve zararlarını
iyi dengelemelidir. Çocuğunuzun doktoru ile radyolog ( ki
o da bir doktordur ) yapılabilecek en iyi tetkikin hangisi
olduğuna birlikte karar verebilirler. Eğer çocuğunuzun doktoru
sorularınızı yanıtlayamazsa radyolog doktorlar daha detaylı
bilgi verebilirler.
Bu broşürdeki bilgiler pediatristinizin öneri ve tedavilerinin
yerini almamalıdır. Her çocuğun özellikleri ve durumuna göre
doktorunuzun farklı tanı ve tedavi yaklaşımları olabilir.
Koruyarak Görüntüleyelim, temmuz 2007’de kurulan
Çocukların Görüntülenmesinde Radyasyon Güvenliği Birliğinin
bir eğitim ve bilinçlendirme kampanyasıdır. Sağlık ile ilgili
derneklerden oluşan bir birliktir ve amacı çocukların ulusal
çapta yüksek kalitede ve güvenli görüntülenmesini sağlamaktır.
Pediatrik Radyoloji Derneğinin yanısıra 33 diğer
derneğin ( pediatrist, radyolog, tıbbi fizikçi ve radyasyon
güvenliği ) uzmanlarından oluşan 500 000’den fazla kişiyi
kapsamaktadır.
Kaynaklar
Amis ES, Jr., Butler PF, Applegate KE,
et al. American College of Radiology
white paper on radiation dose in
medicine. Journal of the American
College of Radiology 2007; 4:272-284.
Arch ME, Frush DP. Pediatric body
MDCT: A 5-year follow-up survey of
scanning parameters used by pediatric
radiologists.American Journal of
Roentgenology 2008:191;611-617
Brenner DJ, Doll R, Goodhead DT,
et al. Cancer risks attributable to low
doses of ionizing radiation: Assessing
what we really know. Proceedings of
the National Academy of Sciences of
the United States of America 2003;
100:13761-13766.
Brenner DJ, Elliston CD, Hall EJ,
Berdon WE. Estimated risks of
radiation-induced fatal cancer from
pediatric CT. American Journal of
Roentgenology 2001; 176:289-296.
Brenner DJ, Hall EJ. Current
concepts - Computed tomography
- An increasing source of radiation
exposure. New England Journal of
Medicine 2007; 357:2277-2284.
Brody AS, Frush DP, Huda W, Brent
RL, Radiology AAP. Radiation risk to
children from computed tomography.
Pediatrics 2007; 120:677-682.
Cardis E, Vrijheid M, Blettner M, et al.
The 15-country collaborative study of
cancer risk among radiation workers
in the nuclear industry: Estimates of
radiation-related cancer risks. Radiation
Research 2007; 167:396-416.
Chodick G, Ronckers CM, Shalev
V, Ron E. Excess lifetime cancer
mortality risk attributable to radiation
exposure from computed tomography
examinations in children. Israel
Medical Association Journal 2007;
9:584-587.
Frush DP, Applegate K. Computed
tomography and radiation:
understanding the issues. Journal of
the American College of Radiology
2004; 1:113-119.
Frush DP, Donnelly LF, Rosen NS.
Computed tomography and radiation
risks: What pediatric health care
providers should know. Pediatrics
2003; 112:951-957.
GGoske MJ, Applegate KE, Boylan J,
et al. The ‘Image Gently’ campaign:
increasing CT radiation dose awareness
through a national education and
awareness program. Pediatric
Radiology 2008; 38:265-269.
Huda W, Vance A. Patient radiation
doses from adult and pediatric CT.
American Journal of Roentgenology
2007; 188:540-546.
Yararlı web siteleri:
www.imagegently.org
www.cancer.gov/cancertopics/
causes radiation-risks-pediatric-CT
www.acr.org
http://hps.org
www.rsna.org
www.radiologyinfo.org
Larson DB, Rader SB, Forman HP,
Fenton LZ. Informing parents about
CT radiation exposure in children: It’s
OK to tell them. American Journal of
Roentgenology 2007; 189:271-275.
NAS. Health risks from exposure
to low levels of ionizing radiation:
BEIR VII phase 2. Washington D.C.:
National Academy of Sciences, 2005.
Pierce DA, Preston DL.
Radiationrelated cancer risks at low
doses among atomic bomb survivors.
Radiation Research 2000; 154:178-186.
Preston DL, Ron E, Tokuoka S, et
al. Solid cancer incidence in atomic
bomb survivors: 1958-1998. Radiation
Research 2007; 168:1-64.
Slovis TL. The ALARA (as low as
reasonably achievable) concept in
pediatric CT intelligent dose reduction.
Multidisciplinary conference organized
by the Society of Pediatric Radiology.
August 18-19, 2001. Pediatric
Radiology 2002; 32:217-317.