Tablolarla Biyokimya Cilt 2

Transkript

BÖLÜM - 9
HORMONLAR
9.1-GENEL BAKI .
Hormonlar, özel bezler taraf ndan kana salg lanan ve kan yolu ile
ula t klar doku ve organlarda fonksiyon düzenleyici bir etki meydana getiren ve
çok dü ük miktarlar ile görev yapan organik bile iklerdir. Hormon terimi ilk kez,
1902 y l nda Bayliss ve Starling taraf ndan kullan lm t r. Latince hormaein =
uyarmak (harakete geçirme) anlam na gelmektedir.
Hormonlar bir bak ma enzimlere benzerlerse de onlar gibi kimyasal
reaksiyonlar ba latmazlar, ancak reaksiyon h z n etkilerler. Birçok reaksiyonlar
hormonlar n yoklu unda da meydana gelebilir. Oysa baz spesifik enzimlerin
bulunmamas belirli reaksiyonlar n meydana gelmesini olanak d
b rak r.
Enzimler mutlaka protein yap s nda olduklar halde, hormonlar amino asit,
polipeptid, protein yap s nda veya steroid yap da olabilirler.
Hormonlar vitaminlere de benzerler. Vitaminler genellikle bitkiler
taraf ndan sentez edildikten sonra sindirim kanal yolu ile birlikte besinlerle
hayvansal organizmaya girerler. Buna kar l k hormonlar ise organizma
taraf ndan sentez edilirler ve do rudan do ruya kan dola m na verilirler.
Hormonlar n etki yapt klar dokulara hedef doku (target tissue)
denilir. Baz hormonlar genel kural n aksine lokal olarak da etki yaparlar.
Örne in asetilkolin lokal olarak etki yapan bir çe it hormon olup sinir uçlar ndan
sal n r. Duodenum duvar ndan sal nan sekretin ve kolesistokinin bu çe it
hormonlard r. Di er hormonlar genellikle özel bir bezden kana sal nd ktan sonra
kan yolu ile etki yapaca hedef dokuya ta n rlar.
Hormonlar
konu edinen t p dal na endokrinoloji denilir.
Endokrinoloji hormonlarla ilgili olarak endokrin bezlerinin yap lar n , hormonlar n
niteliklerini, dokulardaki etkilerini, normal, azalma ve artma hallerini bunun
Tablolarla Biyokimya Cilt 2 * Prof. Dr. Tanju Ası * Ankara
72
TABLOLARLA B YOK MYA
sonucu olarak dokularda ve tüm vücutta meydana gelen de i iklikleri ve
anormal geli melerin düzeltilmesi için gerekli çareleri inceleyen bilim dal d r.
9.2- HORMONLARIN KONTROL MEKAN ZMASI.
Hormonlar n yap m ve kana sal n mlar hiyerar ik bir kontrol
mekanizmas na ba ml olarak meydana gelir. Genel olarak hormonlar n büyük
bir bölümü yukar dan a a do ru s ralanan kontrol mekanizmas na ba ml
olarak kana sal n rlar.
Bu kontrol sisteminin en üst basama nda beyin taban n olu turan
hipotalamus yer al r. Hipotalamus a ula an herhangi bir sinirsel uyar m, bu
bölgeden releasing faktör (salg lat c faktör) denen mekanizmay i letici, çok
ufak miktarlardaki özel hormonlar n sal n m na yol açar.
Sal nan bu hormonlar, sinir liftleri arac l
ile beyin orta yerinde
bulunan Sella Tursika (Türk E risi) diye adland r lan kemik bo lu u içerisine
yerle mi bulunan küçük bir endokrin bezi hipofiz in ön lobuna ula r.
Hipotalamus tan salg lanan her salg lat c faktör hipofiz ön lobundan spesifik bir
hormonun sal n m na yol açar.
Hipofiz bezinden sal nan hormonlar ise kan yolu ile hedef dokulara
kadar giderek özel görevlerini yaparlar. Bu görev ço u kez hedef dokunun kendi
özel hormonunun yap m ve sal n m n uyarma biçimindedir. Hipotalamus
sadece uyar c hormonlar salmakla kalmaz ayn zamanada hormon sal n m n
yava lat c (inhibitör) hormon veya faktörlerin sal n m nda da rol oynar.
Ancak hipofiz arka lob hormonlar olan oksitosin ve vasopressin
(antidiüretik hormon) hipotalamus ta sentezlenerek, hipotalamus hipofiz
aras ndaki sinir yollar ile hipofiz arka lobuna ta n r ve burada sinir lifçiklerinden
bu sinir lifçiklerinin üzerinde bulunduklar kapillar kan damarlar içerisine
sal n rlar. Bu iki hormon nöyrofizin denen ta y c bir protein arac l
ile
hipofize ula t r l r.
Baz hormonlar ise, bu hiyerar ik sisteme ba l olmaks z n görev
yaparlar. Veya bunlar n sal n mlar ve etkileri bu sisteme çok daha az
ba ml d r. Bu çe it hormonlara örnek olarak insülini, epinefrini, glukagonu
göstermek mümkündür.
Hipotalamus un kontrolü alt nda bulunan hiyerar ik hormonal etki
mekanizmas n gösterem ema Tablo 35 de verilmi tir.
9.3-HORMONLARIN ETK B Ç M .
Hormonlar n etkileri iki de i ik yoldan olmaktad r. Bunlar;
1.Hormon Reseptör Sistemi,
2.Hücre içi Protein Sentez Sistemi dir.
imdi bunlar s ras yla detayl bir ekilde inceleyece iz.
HORMONLAR
73
HORMONLAR - 1
Tarifi
Hormonlar, özel bezler taraf ndan kana salg lanan ve
kan yolu ile ula t klar doku ve organlarda fonksiyon
düzenleyici bir etki meydana getiren ve çok dü ük
miktarlar ile görev yapan organik bile iklerdir.
Enzim ve
Vitaminlerle
li kisi
Hormonlar bir bak ma enzimlere benzerlerse de onlar
gibi kimyasal reaksiyonlar ba latmazlar. Enzimler
mutlaka protein yap s nda olduklar halde, hormonlar
amino asit, polipeptid, protein yap s nda veya steroid
yap da olabilirler.
Hormonlar vitaminlere de benzerler. Vitaminler genellikle
bitkiler taraf ndan sentez edildikten sonra sindirim kanal
yolu ile birlikte besinlerle hayvansal organizmaya girerler.
Buna kar l k hormonlar ise organizma taraf ndan sentez
edilirler ve do rudan do ruya kan dola m na verilirler.
Hormonlar n
Kontrol
Mekanizmas
Sinirsel Uyar m
Sinirsel Uyar m
H POTALAMUS
H POF Z ÖN LOBU
H POF Z ARKA LOBU
Oksitosin
FSH
Vosopressin
LH
TSH
Prolaktin
(PRL)
ACTH
Growth Hormon
(GH)
Tiroid
Bezi
Adrenal
korteks
Meme
Bezleri
Testisler
Overler
Kemikler
Seksle ilgili dokular
Kaslar-Karaci er ve
di er dokular
Tablo 35- Hormonlar n Özellikleri - 1.
Pankreas hücreleri
Glukagon
Karaci er
74
9.3.1-HORMON RESEPTÖR S STEM .
Sonuçda hücre içerisindeki siklik-AMF nin olu umuna yol açan bu
sistem bir çok enzimlerin etkinli inde rol oynamaktad r. Özellikle hipofiz ön lop
hormonlar olan, Adrenokoetikotropik Hormon (ACTH), Tiroidi Situmule eden
Hormon (TSH), Luteinle tiren Hormon (LH), Folikülü Situmule eden Hormon
(FSH) ve hipofiz arka lop hormonlar ndan Vazopressin, Paratiroid Hormonu,
Glukagon, Epinefrin, Sekretin, hipotalamik bölgeden sal nan faktörler bu tip
reseptör sistemi yoluyla etki yapan hormonlard r.
Bu sistemde, hormona hedef olan hücrelerin zar üzerinde protein
yap s nda bir reseptörün bulundu u varsay lmaktad r. Buna göre her hormon
için spesifik bir reseptör bulunmaktad r. Hücre zar üzerindeki reseptörle
birle en hormon, hücre zar na s k bir biçimde ba ml bir halde bulunan adenil
siklaz enzimini aktive eder. Hücre zar n n sitoplazmaya bakan yönünde yer alan
ve aktive edilmi hale dönü en enzimin etkisi ile sitoplazma içerisinde bulunan
ATP, siklik-AMP ye dönü ür. Bu sistemde ba l ca etkin olan madde siklik
adenozin monofosfat t r (sAMP). Siklik adenozin monofosfat, bir tür hücre içi
hormon arac s olarak kabul olunmaktad r. Siklik-AMP nin kan glukozunu
yükseltmekteki rolünden karbonhidrat metabolizmas bölümünde glukojenolizis
konusunda bahsedilecektir. Adenil siklaz sadece ATP için spesifik bir enzimdir.
ADP veya GTP ya da CTP den siklik ürünler meydana getirmez.
9.3.2-HÜCRE Ç PROTE N SENTEZ S STEM .
Bu çe it hormonlar hücre çekirde inde yer alan ve DNA dan yap lm
bulunan genlere etki yapmak suretiyle (transkripsiyon) haberci-RNA sentezini
uyarmak ve ribozomlarda belirli proteinlerin biyosentezini art rmak suretiyle
görev yaparlar.
Bu etki sisteminde yer alan ba l ca hormonlar, steroid hormonlar d r. Steroid hormonlar hücre zar n a arak sitoplazmaya var rlar.
Sitoplazmada bulunan ve çok spesifik olan bir Reseptör Protein ile birle irler.
Reseptörle birle en hormon bundan sonra nukleusa ula abilir. Ancak bu s rada
reseptör protein kompleksi daha küçük molekül a rl nda bir bile i e dönü ür.
Bu belki de daha küçük moleküler a rl kdaki bir proteinle ba lanmak suretiyle
olmaktad r. Reseptör protein kompleksinin görevi, hücre nukleusundaki
kromatin üzerindeki özel yer ile birle mek suretiyle özel genin aktive olmas n
sa lamak ve haberci-RNA n n sentezini art rmakt r.
Hormonlar yukar da aç klanan ba l ca iki mekanizma d nda da etkili
olabilirler. Örne in insulin, epinefrin ve glukagon dan farkl olarak, hücre zar
üzerindeki özel reseptöre ba land ktan sonra, di erlerinde oldu u gibi siklikAMF de bir art yerine azalmaya neden olmaktad r. Bunun yerine siklikGMF de bir art n oldu u görülmektedir. Baz ara t rmac lar hücre içerisinde
AMP ve GMF nin belirli bir orant sal denge halinde bulunduklar n
göstermi lerdir. Buna yin-yang hipotezi denilmektedir.
Büyüme hormonu hücre içerisine amino asit ta nmas n de i ik bir
yoldan art rd
gibi katekolaminler ve asetil kolin gibi hormonlar hücre zar
permeabilitesinde iyonlara kar de i iklikler meydana getirmektedir.
HORMONLAR
HORMONLAR - 2
HORMONLARIN 1. HORMON RESEPTÖR S STEM
ETK B Ç M
Hormon
Reseptör
Adenil siklaz
ATP
sAMP + P P
naktif
(Protein kinaz)
Aktif fosforilaz a
Aktif
(Protein kinaz)
naktif fosforilaz b
Glukoz-1-F
Glikojen
Glukoz-6-F
Glukoz
Hücre zar
KAN EKER
2. HÜCRE Ç PROTE N SENTEZ S STEM
Steroid Hormon
Reseptör
protein
Ste
4
4
H
Konformatif
de i me
Sitosol
5
Protein-SteHormon
Kromatin
bile i i
5
Ste
H
Ste H
Nükleus
m-RNA
Ribozom
Hücre zar
Tablo 36- Hormonlar n Özellikleri 2.
9.4-HORMONLARIN SINIFLANDIRILMASI.
75
76
Sentezleri belirli organlarla s n rl olmad ve hormon kavram , yeterli
nitelikte di er endojen maddelerden ayr lmad
için hormonlar n
s n fland r lmas güçtür.
Bunun için farkl ara t rmac lar de i ik s n fland rmalar yapmaktad r.
Bunlardan bir tanesi öyledir:
1-Glandüler Hormonlar
2-Doku Hormonlar
Glandüler hormonlar endokrin bezlerde üretilirler. Bu hormonlar n
sentezlendi i yer ile etkilerini gösterdikleri yer birbirinden uzaktad r. Bu gruba ait
hormonlar n salg land ba l ca endokrin bezler, hipofiz, böbrek üstü bezi, tiroid
bezi, paratiroid bezi, pankreas, testis, ovaryum gibi organlard r.
Doku hormonlar na gelince bunlar n üretimi belirli organlarla s n rl
de ildir. Bu hormonlar n üretildi i yer ile etki ettikleri yer yak nda ya da uzakta
olabilir. Mide ba rsak mukozas nda ki gastro-entestinal hormonlar, sinir
dokusundaki asetil kolin, ba rsak mukozas ndaki, sinir dokusundaki, dalak,
akci er v.b. deki serotinin; akci er, deri v.b. deki histamin bunlara örnek olarak
gösterilebilir.
Hormonlar yap lar na göre de s n fland r labilirler. Buna göre;
1-Steroid Hormonlar
Androjenler, östrojenler, adrenal kortikoidler gibi.
2-Amino asit türevi Hormonlar
Epinefrin ve tiroksin gibi.
3-Peptid-Protein yap s ndaki Hormonlar
nsulin, glukagon, parathormon, oksitosin, vazopressin, ba rsak
mukozas nda salg lanan ço u hormonlar ve hipofiz bezinin ön lobundan
salg lanan tropik hormonlardan 7-8 tanesi gibi.
Ba ka bir s n fland rma biçimi de metabolik etkilerine göre
s n fland rmad r. Bu tip bir s n fland rma en az tutulan bir s n fland rma biçimidir.
Çünkü, bir çok hormonlar benzer etki göstermekte ve bir hormonun
metabolik etkisi sinir sistemini stimüle edebilmekte ya da inhibe edebilmektedir.
Yani bir hormon hem sitimülatör hem de inhibitör etki gösterebilmektedir.
Ayr ca antagonist hormon etkileri veya z t hormonal regülasyonun
ortaya ç kmas , bir hormonun tipik metabolik etkisini örtebilmektedir.
te yukar da izah edilen bu nedenlerden dolay , hormonlar n
metabolik etkilerine göre s n fland r lmas pek tutulan bir s n fland rma de ildir.
Ba ka ve en çok tutulan bir s n fland rma biçimi de yandaki tablo da
verilen s n fland rma biçimidir.
Bu s n fland rma biçimi, bir çok yazar ve ara t rmac lar taraf ndan
s cak bak lan bir s n fland rma eklidir.
Bizde kitab m zda bu s n fland rma biçimini esas alaca z ve bu
bölümün bundan sonraki k s mlar bu s n fland rmay temel tutarak devam
edecektir.
HORMONLAR
77
HORMONLARIN SINIFLANDIRILMASI
1) Sindirim
Kanal
Hormonlar
a) Gastrin
b) Sekretin
c) Kolesistokinin
d) Pankreozimin
e) Enterogastron ve urogastron
f) Parotin
g) Enterokrinin ve hepatokrinin
2) Pankreas
Hormonlar
a) nsulin
b) Glukagon
3) Böbrek üstü
Bezi
Hormonlar
I. Medulla hormonlar
a) Epinefrin ( adrenalin, adrenin)
b) Nor-epinefrin ( noradrenalin, arterenol)
II. Korteks hormonlar
4) Tiroid ve
Paratiroid
Hormonlar
I. Tiroid hormonlar
a) Tiroksin
b) Kalsitonin
II. Paratiroid hormonlar
a) Parathormon
5) Hipofiz
Hormonlar
I. Arka lop hormonlaro
a) Vazopressin ( ADH)
b) Oksitosin
c) ntermedin ( melanosit stimulating hormonu, MSH)
II. Arla lop hormonlar
a) Geli me hormonu
b) Tireotropik hormon ( TSH)
c) Adrenokortikotropik hormon ( ACTH)
d) Lütotropik hormon ( Prolaktin, LH)
e) Gnadotropik hormonlar ( ICSH ve FSH)
6) Ovarium
Hormonlar
a) Östrojenler
b) Progesteron
7) Testis
Hormonlar
a) Androjenler
a) Eritropoietin
8) Son y llarda
önerilen di er b) Prostaglandinler
c) Epifiz hormonlar
Hormonlar
Tablo 37- Hormonlar n s n fland r lmas
78
9.5-S ND R M KANALI HORMONLARI
9.5.1-GASTR N.
Polipeptid yap s nda bir hormondur. Midenin pilor k sm ndan pilorik
mukoza taraf ndan salg lan r. Midenin gergin hale gelmesi gastrin
salg lanmas na neden olur. Bu hormon direkt kana geçip fundus hücrelerine
kar r ve orada aktif bir ekilde HCl salg lanmas na neden olur. Gastrin
molekülünün aktif k sm Triptofan-Metiyonin-Fenilalanin-Asparagin içeren
tetrapeptid yap s na sahiptir ve hormonun kendisi bir heptapeptid dir.
9.5.2-SEKRET N.
Duodenal mukoza taraf ndan sal nan ve 27 amino asit art ndan
olu an bir polipeptid dir. Kan yolu ile pankreasa ta nan sekretin, pankreas
salg s n n hacmini ve bikarbonat düzeyini kontrol eder. Ayn zamanda midenin
HCl düzeyini de dü ürür. Sekretin salg s duodenumdaki asit miktar ile sevk ve
idare edilir. Sekretinin safra sal n m üzerine de olumlu bir etkisi vard r. Ayn
zamanda pepsin in sekresyonunu da ço alt r. Buna kar l k gastrin e kar etki
yapar.
9.5.3-KOLES STOK N N.
Kolesistokinin bir sindirim kanal hormonu olup, duodenumda sentez
edilir. Olu umunda mide içeri inde bulunan ya lar, ya asitleri, peptonlar ve
HCl önem ta r. Safra kesesinin büzülerek safran n akmas n sa layan kolesistokinin ayn zamanda pankreas n sindirimle ilgili enzimlerinin sal n m n da
uyar r. Kolesistokinin 33 amino asitin birle mesinden meydana gelmi bir
polipeptid dir.
9.5.4-PANKREOZ M N.
nce ba rsak mukozas nda üretilir. Mide-ba rsak içeri inde bulunan peptonlar, kazein, dekstrin, maltoz, laktoz, NaCl ve hatta su pankreozimin
hormonunun salg lanmas n kamç lar. Pankreozimin kan yolu ile pankreasa
ta n r.
Sindirim enzimleri (ya da zimogenlari) ile bikarbonattan zengin bir
salg olu mas n sa lar. Pankreozimin, protein yap s ndad r ve 33 amino asit
art kapsar. Zincirin ucunda bulunan 5 amino asit gastrin dekinin ayn d r.
9.5.5-ENTEROGASTRON.
Ba rsak mukozas ndan salg lanan bir polipeptid dir. Salg lanmas n ya lar, ya asitleri, sabunlar ve kimi ekerler gibi besin maddeleri kamç lar.
Enterogastron un, mide salg s n ve HCl sekresyonunu inhibe edici etkisi vard r.
nsanlarda idrarda bulunan bir maddenin benzer etkiler gösterdi i
saptanm ve buna urogastron ad verilmi tir.
9.5.6-PAROT N.
Parotin, protein yap s nda olup, tükrük bezleri taraf ndan salg lan r.
Di lerin kalsifikasyonunu kamç lar, serum Ca düzeyini dü ürür ve serum P
düzeyini yükseltir.
9.5.7-ENTEROKR N N.
Ba rsak mukozas nda sentezlenen protein yap s nda bir hormondur. Jejunum ve ileum dan ba rsak salg s salg lanmas n h zland rd
gibi
salg n n enzim konsantrasyonunu da yükseltir.
Enterokrinin le ili kili say lan bir ba ka hormon olan hepatokrinin ise
seyreltik ve tuzlardan yoksun bir safra salg lanmas n sa lar.
HORMONLAR
79
1) S ND R M KANALI HORMONLARI
a) Gastrin
Polipeptid yap s nda bir hormondur. Midenin pilor
k sm ndan pilorik mukoza taraf ndan salg lan r.
Bu hormon direkt kana geçip fundus hücrelerine kar
orada aktif bir ekilde HCl salg lanmas na neden olur.
r
Formülü:
Glu-Gly-Pro-Trp-Leu-(Glu)5 -Ala-Try-Gly-Trp-Met-Asp-Phe-NH2
HSO3
b) Sekretin
Duodenal mukoza taraf ndan sal nan ve 27 amino asit
art ndan olu an bir polipeptid dir.
Kan yolu ile pankreasa ta nan sekretin, pankreas
salg s n n hacmini ve bikarbonat düzeyini kontrol eder.
c) Kolesistokinin
Kolesistokinin 33 amino asitin birle mesinden meydana
gelmi bir polipeptid dir.
Kolesistokinin bir sindirim kanal hormonu olup,
duodenumda sentez edilir.
Safra kesesinin büzülerek safran n akmas n sa layan
kolesistokinin ayn zamanda pankreas n sindirimle ilgili
enzimlerinin sal n m n da uyar r.
d) Pankreozimin
Protein yap s ndad r ve 33 amino asit art
kapsar.
Zincirin ucunda bulunan 5 amino asit gastrin dekinin
ayn d r.
nce ba rsak mukozas nda üretilir. Mide-ba rsak
içeri inde bulunan peptonlar, kazein, dekstrin, maltoz,
laktoz, NaCl ve hatta su pankreozimin hormonunun
salg lanmas n kamç lar.
e) Enterogastron
Ba rsak mukozas ndan salg lanan bir polipeptid dir.
Mide salg s n ve HCl sekresyonunu inhibe edici etkisi
vard r.
f) Parotin
Parotin, protein yap s ndad r. Tükrük bezleri taraf ndan
salg lan r.
Di lerin kalsifikasyonunu kamç lar, serum Ca düzeyini
dü ürür ve serum P düzeyini yükseltir.
g) Enterokrinin
Ba rsak mukozas nda sentezlenen protein yap s nda
bir hormondur.
Jejunum ve ileum dan ba rsak salg s salg lanmas n
h zland rd
gibi salg n n enzim konsantrasyonunu da
yükseltir.
Tablo 38-Sindirim kanal hormonlar .
80
9.6-PANKREAS HORMONLARI.
Pankreas kar n bo lu unda yerle mi sindirim ile ilgili bir bezdir.
Pankreas n, ekzokrin ve endokrin salg lama özelli i gösteren iki bölümü vard r.
Endokrin bölüm farkl tiplerde hücrelerin olu turdu u adac klard r. Bu adac klara
Langerhans adac klar ad verilir. Bu adac klardan iki hormon salg lan r.
9.6.1- NSÜL N.
Pankreas n Langerhans adac klar n n -hücreleri taraf ndan salg lan r. Özellikle karbonhidrat metabolizmas için esansiyeldir. nsan insülin i 21
amino asitli A-zinciri ve 30 amino asitli B-zinciri olmak üzere 51 amino asitli ve
çift zincirli bir polipeptiddir. Her iki zincir iki adet disülfit ba (-S-S-) ile birbirine
ba lanm lard r. Günümüzde ticarette bulunan insülin s r ya da domuz
pankreas ndan elde edilir.
nsülin salg lanmas insanda ve tek mideli hayvanlarda, kandaki
glukoz miktar n n süratle dü mesine neden olur. Gevi getirenlerdeki uçucu ya
asitlerindeki bir art , kan
eker düzeyini yükseltece inden, insülin
salg lanmas n aktive eder. Kan plazmas nda insülinin yar ömrü 20-40
dakikad r.
nsülinin ba l ca etkileri unlard r:
1)Hücre geçirgenli i üzerine etkisini göstererek, glukoz moleküllerinin hücre içine al nmas n sa lar. Karaci er, kas, sinir ve ya dokusu gibi
insüline ba ml organlarda monosakkaritlerin, amino asitlerin ve ya asitlerinin
al nmas insülin taraf ndan art r l r. Bu etki çok spesifik de ildir. Sadece
glukozun hücre içine al nmas artmaz ayn zamanda ilk üç karbon atomu
glukoza benzerlik gösteren tüm monosakkaritlerin ve yukar da da de indi imiz
gibi amino asitler ve ya asitlerinin hücre içine al m da artar.
2)Karbonhidrat metabolizmas üzerine etkisini, Glikoliz ve Pentoz
fosfat yolu ile glukozun y k l m n sa layarak gösterir. Bu etkisini glikoliz deki kilit
enzimleri (hekzokinaz, Fosfofrüktokinaz, piruvatkinaz) aktive ederek ve
glukoneojenez te görevli kilit enzimleri (piruvat karboksilaz, fosfoenolpiruvat
karboksikinaz, früktoz-1,6-difosfataz, glukoz-6-fosfataz) inhibe ederek meydana
getirir. Bu ekilde glikoliz olay h zlanm yani glukoz kullan m fazlala m olur
ve bunun sonucu olarak da kandan glukoz al narak kan glukoz düzeyinin
dü mesi sa lanm olur.
3)Lipid metabolizmas üzerine etkisini de ya asitlerinin sentezini
art rarak gösterir. Lipid metabolizmas konusunda göce iniz gibi ya asitlerinin
sentezi Asetil-CoA lar n birbirleri ile ba lanmas ile ba lar. nsülin glikoliz deki
kilit enzimleri aktive ederek glukozun y k l m n sa larken bunun sonucu
olarakta karbonhidrat metabolizmas nda görece iniz gibi glukozun y k l m ürünü
olan asetil-CoA lar fazla miktarda sentez edilmi olur. Böylece ya asidi
sentezide h zlanm olur. nsülin çok mideli hayvanlarda yani gevi getirenlerde
de uçucu ya asitlerinden lipidlerin olu umunu aktive eder. Ya asitlerinin ya da
lipid sentezinin artmas , yine metabolizma konular nda görece iniz gibi, pentozfosfat siklusunda NADPH2 nin fazla miktarda haz rlanmas na da ba l -d r.
nsülin bu olay da, pentoz-fosfat yolunun çal mas n kamç layarak bir önceki
paragrafta söyledi imiz gibi sa lar.
HORMONLAR
81
2) PANKREAS HORMONLARI
a) nsülin
Pankreas n Langerhans adac klar n n
-hücreleri taraf ndan
salg lan r.
nsan insülin i 21 amino asitli A-zinciri ve 30 amino asitli B-zinciri
olmak üzere 51 amino asitli ve çift zincirli bir polipeptiddir. Her iki
zincir iki adet disülfit ba (-S-S-) ile birbirine ba lanm lard r.
Formülü:
NH2
S
S
NH2
NH2
NH2
Gly-Ileu-Val-Glu-Glu-Cy-Cy-Thr-Ser-Ileu-Cy-Ser-Leu-Tyr-Glu-Leu-Glu-Asp-Tyr-Cy-Asp
S
NH2 NH2
S
S
S
Phe-Val-Asp-Glu-His-Leu-Cy-Gly-Ser-His-Leu-Val-Glu-Ala-Leu-Try-Leu-Val-Cy-Gly-Glu-ArgGly-Phe-Phe-Tyr-Thr-Pro-LysThr
Etkileri
1)Hücre geçirgenli i üzerine etkisi. Glukoz moleküllerinin hücre içine
al nmas n sa lar. Karaci er, kas, sinir ve ya dokusu gibi insüline
ba ml organlarda monosakkaritlerin, amino asitlerin ve ya asitlerinin
al nmas insülin taraf ndan art r l r.
2)Karbonhidrat metabolizmas üzerine etkisi. Glikoliz ve Pentoz fosfat yolu ile glukozun y k l m n sa layarak gösterir. Bu etkisini glikoliz deki ve glukoneojenez te görevli kilit enzimleri aktive veya inhibe ederek meydana getirir.
G-6-Paz
G-6-P
GLUKOZ
heksokinaz
N
S
Ü
L
F-6-P
N
S
Ü
L
fosfofruktokinaz
N
F-1,6-di Paz
N
F-1,6-di P
inhibisyon
Fosfoenol piruvik asit
fosfoenolpiruvat
karboksikinaz
aktivasyon
pruvatkinaz
piruvik asit
oksalasetik asit
pruvatkarboksilaz
3) Lipid metabolizmas üzerine etkisi. Ya asitlerinin sentezini art rarak gösterir. Ya asitlerinin sentezi Asetil-CoA lar n birbirleri ile ba lanmas ile ba lar. nsülin glikoliz deki kilit enzimleri aktive ederek glukozun y k l m n sa larken bunun ürünü olan asetil-CoA lar fazla miktarda
sentez edilmi olur. Böylece ya asidi sentezide h zlanm olur.
Tablo 39-Pankreas Hormonlar .
82
4) Protein metabolizmas na etkisi, amino asitlerin hücre içine al nmas ndaki art ve hücre zar permeabilitesindeki yükseli in bir sonucu olarak
meydana gelir. nsülinin protein biyosentezine do rudan etkisi ise, mRNA
sentezindeki art
ve amino asitlerin hücre proteinlerine giri indeki art
biçiminde kendini gösterir.
9.6.1.1- nsülin yetersizli i.
Kan ekerinin yükselmesine, buna kar l k hücreler içerisine glukoz
ta n m n n azalmas na neden olur. nsülin yetersizli inin tipik hastal
Diabetes Mellitus denen eker hastal d r. Bu hastal kta ekerin yeteri kadar
kullan lamamas sonucu, beyin d nda kalan organlar daha çok lipid ve proteinlerden enerji elde etmeye yönelirler. Protein sentezi yava lar, glukoneojenezis de h zlanma görülür. Bununla birlikte dokular kanda düzeyi artan glukozu
kullanmakdan yoksun olduklar ndan kan ekeri idrarla d ar at lmak suretiyle
ziyan edilir.
Organizma daha çok lipidlerden yararland ndan, ya asitlerinin
daha fazla -oksidasyonu sonucu olu an asetil-KoA lardan, -hidroksi butirik
asit, asetoasetik asit meydana gelir. Asetoasetik asitin dekarboksile olmas ile
de aseton olu ur. Bilindi i gibi bu üç maddeye keton cisimleri denir. Keton
cisimlerinde artma da ketozis i ortaya ç kar r. Keton cisimlerinin at l m
metabolik asidoza ve diabet komas na neden olur. Keton cisimleri ve
glukozun at l m için fazla miktarda suya gereksinim oldu undan elektrolit
dengesinde de bozukluklar meydana gelir.
S rlar n hipokalsemilerinde insülin sekresyonu azal r. Çünkü -hücreleri taraf ndan insülin moleküllerinin sal verilmesi için Ca++ iyonlar gereklidir.
Bunun sonucu olarak da kan glukoz miktar artar.
Domuz ve kanatl larda, rezorbe edilen glukoz miktar na paralel
olarak, insülin sekresyonunun da artmas , bu hayvan türlerinde insülin sekresyonunun, meydana gelen yeni durumlara son derece uyum sa layabildi ini
göstermektedir.
9.6.2-GLUKAGON.
Pankreas n Langerhans adac klar -hücreleri taraf ndan salg lanan
ve tamamen insüline ters etki yapan, yani kan ekerini yükselten, protein
yap s nda 29 amino asitten olu an bir hormondur.
Glukagon kan eker düzeyini yükseltmekteki etkisini iki yoldan
gerçekle tirir. Bunlardan birincisi glukoneojenezi h zland rmak ikincisi glikojenelizi uyarmak eklindedir.
Glukoneojenez teki etkisini görevli kilit enzimleri (piruvat karboksilaz, fosfoenolpiruvat karboksikinaz, früktoz-1,6-difosfataz, glukoz-6-fosfataz)
aktive ederek meydana getirir. Glikojenoliz deki etkisini ise, adenilsiklaz
aktive etmek sAMF olu umunu ço altmak ve proteinkinaz aktive ederek,
fosforilaz b ve fosforilaz a y aktif hale geçirmek suretiyle yapar.
Ya asitlerinin mitokondrialara al nmas ve bunlar n y k lmas
glukagon ile stimüle edilir.
Korku, heyecan, transport, operasyon v.s. gibi baz stres hallerinde
glukagon sekresyonunun art görülür. Bu durumda kanda glukoz geçici olarak
% 30-50 oran nda artabilir.
HORMONLAR
2) PANKREAS HORMONLARI
a) nsülin
Devam
b) Glukagon
83
Devam
4) Protein metabolizmas na etkisi. Amino asitlerin hücre içine
al nmas ndaki art ve hücre zar permeabilitesindeki yükseli in
bir sonucu olarak meydana gelir. nsülinin protein biyosentezine
do rudan etkisi ise, mRNA sentezindeki art ve amino asitlerin
hücre proteinlerine giri indeki art biçiminde kendini gösterir.
nsülin yetersizli i:
Kan ekerinin yükselmesine, buna kar l k hücreler içerisine
glukoz ta n m n n azalmas na neden olur. nsülin yetersizli inin tipik hastal
Diabetes Mellitus denen eker hastal d r.
Organizma daha çok lipidlerden yararland ndan, ya asitlerinin daha fazla -oksidasyonu sonucu olu an asetil-KoA lardan, -hidroksi butirik asit, asetoasetik asit meydana gelir.
Asetoasetik asitin dekarboksile olmas ile de aseton olu ur.
Bilindi i gibi bu üç maddeye keton cisimleri denir. Keton
cisimlerinde artma da ketozis i ortaya ç kar r.
S rlar n hipokalsemilerinde insülin sekresyonu azal r. Çünkü
-hücreleri taraf ndan insülin moleküllerinin sal verilmesi için
Ca++ iyonlar gereklidir. Bunun sonucu olarak da kan glukoz
miktar artar.
Domuz ve kanatl larda, rezorbe edilen glukoz miktar na paralel
olarak, insülin sekresyonunun da artmas , bu hayvan türlerinde
insülin sekres-yonunun, meydana gelen yeni durumlara son
derece uyum sa layabildi ini göstermektedir.
Pankreas n Langerhans adac klar -hücreleri taraf ndan salg lanan ve tamamen insüline ters etki yapan, yani kan ekerini
yükselten, protein yap s nda 29 amino asitten olu an bir
hormondur.
Etkileri:
1) Glukoneojenez teki etkisini görevli kilit enzimleri (piruvat
karboksilaz, fosfoenolpiruvat karboksikinaz, früktoz-1,6-difosfataz, glukoz-6-fosfataz) aktive ederek meydana getirir.
2) Glikojenoliz deki etkisini ise, adenilsiklaz aktive etmek
sAMF olu umunu ço altmak ve proteinkinaz aktive ederek,
fosforilaz b ve fosforilaz a y aktif hale geçirmek suretiyle yapar.
3) Ya asitlerinin mitokondrialara al nmas ve bunlar n y k lmas
glukagon ile stimüle edilir. Korku, heyecan, transport,
operasyon v.s. gibi baz stres hallerinde glukagon sekresyonunun art görülür. Bu durumda kanda glukoz geçici olarak
% 30-50 oran nda artabilir.
Tablo 40-Pankreas Hormonlar 2.
84
9.7-BÖBREK ÜSTÜ BEZ HORMONLARI.
Adrenal bezler adrenal medulla ve adrenal korteks olmak üzere iki
bölümden olu ur. Adrenal medulla hormonlar hayat için mutlak gerekli olmad
halde korteks hormonlar mutlaka gerekli steroid yap da hormonlard r.
9.7.1- MEDÜLLA HORMONLARI.
Böbrek üstü bezinin medülla k sm ndan ba l ca iki hormon sal n r.
Bunlar noradrenalin (norepinefrin) ve adrenalin(epinefrin) dir. Bunlara kateinaminler veya katekolaminler ad da verilir. Noradrenalin adrenelin in ön
maddesidir. Bu maddenin metilasyonu ile adrenalin olu ur.
Sürrenal bezin kromaffin dokusu taraf ndan sentez edilen
noradrenelin ve adrenalin ayr ayr hücrelerde depo edilir. Noradrenalin ve
adrenelin baz etkileri yönünden birbirlerine benzerler. Her ikiside sitolik kan
bas nc n art r r ve kandaki esterle mi halde bulunan ya asidi düzeyinin
yükselmesine neden olurlar.
Adrenelin kandaki glukoz ve laktik asit düzeylerinde önemli
yükselmelere yol açt halde noradrenalin in bu etkisi çok daha azd r. Adrenalin
bu etkisini karbonhidrat metabolizmas konusunda aç klanaca
gibi (bak.
glikojenolizis) glikojenolizis e (yani glikojenden glukoz sentezi, ba ka bir
anlay la kan ekerinin yükselmesi) olan etkisi ile meydana getirir.
Bu hormonlar n etkisi alt nda:
1. Kalp at lar n n frekans ve kan bas nc yükselir.
2. skelet kas n n tonusu artar.
3. Pupillalar geni ler.
4. Bron lar n geni lemesi ile akci erlerin hava alma kapasitesi
yükselir.
5.Deride kan dola m ve ter olu umu artar.
6.Karaci er ve kaslarda glikojenin parçalanmas ve keza ya
hücrelerinden serbest ya asitlerinin mobilizasyonu yükselir.
Yukar da ki etkiler geçici olarak hayvanlar n verim yetene ini art r r.
Besin maddeleri ve oksijen tüketimi artarken, besin de erlendirilmesi azal r.
Kabonhidrat metabolizmas nda da görece iniz gibi, glikojen den ayr lan glukoz1-fosfat karaci er ve kaslarda k smen karbondioksit ve su ya kadar oksitlenir.
Böylece adrenalin in etkisi alt nda bu organlardaki oksijen tüketiminin yüksek
olu u aç klanm olur.
Adrenalin ve noradrenalin düzeyi, sentez edildikleri böbrek üstü bezi
medullas n n kromaffin dokusunun tümörlerinde yüzlerce kere artabilir. Bu
hastal kta karakteristik olan görüntü hipertansiyondur. Ayn zamanda
hiperglisemi ve serbest ya asitleri düzeyinde de artma görülebilir.
Hormonlar n her ikisi de ba l ca üç yolla metabolize olur.
1. Ortometilasyon
2. Oksidatif dezaminasyon
3. Konjugasyon
Ortometilasyon, orto pozisyonundaki hidroksil grubuna bir metil
grubunun dahil olmas olay d r.
Konjugasyon, SO4 veya glukuronik asitle olan konjugasyondur.
Tüm bu transformasyonlar n ba l ca yeri karaci erdir. Sonuçta
olu an ürünler fizyolojik yönden inaktiftirler.
HORMONLAR
85
3) BÖBREK ÜSTÜ BEZ HORMONLARI
A) MEDÜLLA HORMONLARI.
Böbrek üstü bezinin medülla k sm ndan sal n rlar. Bunlara
kate inaminler veya katekolaminler ad da verilir. Noradrenalin adrenelin in ön maddesidir. Bu maddenin metilasyonu
ile adrenalin olu ur.
Sürrenal bezin kromaffin dokusu taraf ndan sentez edilen
noradrenelin ve adrenalin ayr ayr hücrelerde depo edilir.
ADRENAL N
NORADRENAL N
SENTEZ
OH
OH
OH
Tirozin
hidroksilaz
CH2
NADPH2
O2
NADP
H2O
OH
CO2
CH2
H C NH2
H C NH2
COOH
COOH
Tirozin
OH
L-amino asit
dekarboksilaz
piridoksal fosfat
CH2
H2C NH2
Dopamin
(3,4-dihidroksi feniletilamin)
Dopa
(3,4-dihidroksi fenilalanin)
NADPH2
O2
3,4-dihidroksi
feniletilamin-hidroksilaz
NADP
H2O
OH
OH
OH
Feniletanolamin-N-metiltransferaz
OH
CHOH
H2C N CH3
S-adenozilhomosistein
S-adenozilmetiyonin
H2C NH2
H
Adrenalin
ETK LER
CHOH
Noradrenalin
1. Kalp at lar n n frekans ve kan bas nc yükselir.
2. skelet kas n n tonusu artar.
3. Pupillalar geni ler.
4. Bron lar n geni lemesi ile akci erlerin hava alma kapasitesi
yükselir.
5. Deride kan dola m ve ter olu umu artar.
6. Karaci er ve kaslarda glikojenin parçalanmas ve keza ya
hücrelerinden serbest ya asitlerinin mobilizasyonu yükselir.
Tablo 41-Böbrek üstü bezi hormonlar 1.
9.7.1- KORTEKS HORMONLARI.
86
Böbrek üstü bezinin korteks bölümünden fonksiyon itibariyle önemli
iki s n f hormon sal n r.
9.7.1.1-Glukokortikoidler.
Karbonhidrat, lipid ve protein metabolizmas n etkileyen kortikoid lerdir. Korteks in orta ve iç tabakalar nda sentez edilirler. Özellikle glukoneojenez i kamç lad klar için bu ad alm lard r.En önemli glukokortikoidler unlard r:
a) 17-hidroksikortikosteron (kortizol hidrokortizon)
b) Kortikosteron
c) 17-hidroksi-11-dehidrokortikosteron (kortizon)
Glukokortikoid lerin ba l ca etkileri unlard r.
1. Glukoneojenez de görevli kilit enzimleri (bak. Karbonhidrat metabolizmas ) kamç larlar.
2. skelet kaslar nda ve di er baz dokularda protein y k lmas te vik
edilir. Bu etki kortizol ün amino asit metabolizmas ile ilgili alanin- -ketoglutarat
transaminaz, tirozin transaminaz ve triptofan pirolaz gibi enzimlerin biyosentezini h zland rmas ile sa lan r. Böylece glukoneojenez için glukoplastik
amino asitler haz rlanm olur.
3. Glukokortikoid ler, kapillar damarlar n geçirgenli ini azaltmak ve
lizozomlar n membranlar n stabilize etmek suretiyle yang sal olaylar inhibe
ederler. Bunun için sentetik glukokortikoidler, lokal yang lar n tedavisi amac yla
merhem biçiminde s kça kullan l rlar.
4. Glukokortikoidler, mideden hidroklorik asit ve pepsinojen,
pankreastan da tripsinojen sal n m n n artmas na neden olurlar. Bunun için uzun
süre glukokortikoidler in kullan lmas mide ve duodenum ülserlerine neden
olabilir.
5. Glukokortikoidler, kemiklerden kalsiyumun mobilasyonu sa lar ve
bunun sonucu olarak da osteoperozise neden olabilir.
6. Glukokortikoidler in fazla miktarda sentez edilmesi ve uzun süre
etki etmesi timusta ve lenf yumrular nda lenfositlerin olu umunu azalt r.
Lenfositlerde RNA ve protein sentezi azal r. Sonuçda enfeksiyonlara kar
gelme yetene inde bir gerileme meydana gelir.
Glukokortikoidler in sal n m ACTH taraf ndan aktive edilir. Glukokortikoidler transkortin e ba lanarak hücreden d ar ta n rlar. Bu transport
proteinlerinden daha sonra hormonlar yüzeydeki glukokortikosteroid reseptörleri
ile hedef hücreye al n r. Böyle reseptörler özellikle karaci er, böbrek ve ince
ba rsak mukozas hücrelerinin membranlar nda yer almaktad r.
Yetersiz glukokortikoid sal n m ço u kez gevi
getirenlerin
ketozisinin olu mas nda rol oynar. Sentetik glukokortikoidlerin enjeksiyonu,
ketozis semptomlar n yok eder.
Adrenal bezin korteks k sm n n bir nedenle büyümesi (tümör vb.) bu
bezin hipersekresyonuna neden olur. Bunun sonucu cushing hastal
ortaya
ç kar. Hastal klar nedeni ile bezin yeterli salg yapamamas da addison
hastal na neden olur.
HORMONLAR
87
B) KORTEKS HORMONLARI.
1 GLUKOKORT KO DLER
a) 17-hidroksikortikosteron
kortizol hidrokortizon)
b) Kortikosteron
c) 17-hidroksi-11-dehidrokortikosteron (kortizon)
Karbonhidrat, lipid ve protein metabolizmas n etkileyen kortikoid lerdir. Korteks in orta
ve iç tabakalar nda sentez edilirler. Özellikle glukoneojenez i kamç lad klar için bu
ad alm lard r
CH2OH
CH2OH
C =O
OH
HO
O
O
17-hidroksikortikosteron
(KORT ZOL Hidroksikortizon)
O
O
ETK LER
C =O
HO
Kortikosteron
CH2OH
C =O
OH
17-hidroksi-11-dehidrokortikosteron
(KORT ZON)
1. Glukoneojenez de görevli kilit enzimleri kamç larlar.
2. skelet kaslar nda ve di er baz dokularda protein y k lmas
te vik edilir. Bu etki kortizol ün amino asit metabolizmas ile ilgili
alanin- -ketoglutarat transaminaz, tirozin transaminaz ve
triptofan pirrolaz gibi enzimlerin biyo-sentezini h zland rmas ile
sa lan r.
3. Kapillar damarlar n geçirgenli ini azaltmak ve lizozomlar n
membranlar n stabilize etmek suretiyle yang sal olaylar inhibe
ederler.
4. Mideden hidroklorik asit ve pepsinojen, pankreastan da tripsinojen sal n m n n artmas na neden olurlar.
5. Kemiklerden kalsiyumun mobilasyonu sa larlar.
6. Fazla miktarda sentez edilmeleri ve uzun süre etki etmeleri
timusta ve lenf yumrular nda lenfositlerin olu umunu azalt r.
Lenfositlerde RNA ve protein sentezi azal r.
88
9.7.1.2-Mineralokortikoidler.
Elektrolit ve su metabolizmas n etkileyen kortikoid lerdir. Korteks in
tabakalar nda sentez edilirler. En önemli mineralokortikoidler unlard r:
a) Aldosteron. 13 no lu C daki aldehit grubu ile 11 no lu C daki
hidroksil grubu bu hormonda yar -asetal bir yap olu turur.
b) 11-deoksikortikosteron (dezoksikortikosteron). Aldosteronun
yakla k % 5 i kadar etki gösterir.
Aldosteron un salg lanmas ba l ca kandaki Na+ ve K+ iyonlar na
ba l d r. Na+ iyonlar konsantrasyonunun azalmas ya da K+ iyonlar konsantrasyonunun artmas ile aldosteron sekresyonu yükselir. Mineraller bölümünü
hat rlarsan z ya da bakarsan z Na ve K un birbirinin emilimini engelleyici etki
yapt klar n göreceksiniz. Ot yiyen hayvanlar otlarla veya silajlarla gereksinimin
üstünde K al rlar. Bitkilerdeki NaCl miktar ise aksine dü üktür. Bu durumda
aldosteron sekresyonu artar ve böbreklerden K+ iyonlar n n at lmas , Na+ ve Cl
iyonlar n n ise idrardan geri emilmesi sa lan r.
Aldosteron sal n m ayr ca kan bas nc na da ba l d r. Kan bas nc n n
azalmas nda ya da böbreklerin kan bas nc nda yetersizlik bulundu u zaman
glomerulus hücreleri taraf ndan renin ad verilen bir proteolitik bir enzim
salg lan r. Bu enzim kan plazmas nda bulunan bir glikoproteinden dekapeptid
yap s na sahip olan angiotensin I i ay r r. Angio-tensin I atardamarlar n
kontraksiyonunu uyarmak suretiyle kan bas nc nda hafif bir yükselmeye neden
olur. Angiotensin I daha çok akci er kapillarlar nda bulunan ba ka bir enzim
arac l
ile 2 amino asit kopar lmak suretiyle angiotensin II e çevrilir.
Angiotensin II ise kuvvetli kan bas nc yükselticisidir. Böylece aldosteron salg s
uyar lm ve Na+ ile Cl iyonlar n n böbrek kanalc klar ndan geri emilmeleri
sa lanm olur. Bunun sonucu olarak kan plazmas n n ozmotik bas nc yükselir.
Mide-ba rsak kanal ndan ya da dokulardan kan damarlar na önemli
ölçüde su geçer. Aldosteron sekresyonunun art r lmas suretiyle kan hacminin
yükseltilmesi, kan kay plar nda önem ta maktad r.
Ekstrasellüler s v daki potasyum miktar n n dü mesine hipokalemi
denilir. Hipokalemi ileri dereceye var rsa kaslarda zay flama hatta paralizi
görülebilir. Hipokalemi aldosteron un az salg lanmas durumunda ortaya ç kar.
Böbrek üstü bezinin kabuk k sm az miktarda da olsa androjenik etki
yapan baz hormonlar salg lar. Erkek seks hormonlar na androjenler ad verilir.
Bu androjenik hormonlar n ba l calar androstenedione, 11-hidroksiandrositenedione ve dehidroepiandrosterone dir. Normal fizyolojik ya amda
bu maddelerin önemli bir rolleri yoktur. drarla d ar at lan 17-oksosteroid lerin
ön maddelerini olu tururlar.
Androjenler, azot ve kalsiyum metabolizmas üzerine anabolik bir etki
yaparlar. Bu suretle kas olu umu artar.
Bütün kortikosteroidlerde sentezinde ana maddeyi kolesterolden
meydana gelen, 21 C lu Pregnenolone olu turmaktad r. Pregnenolone, 3 C
atomu oksitlenmek suretiyle 5-Pregnen-3,20-Dione a, bu ara madde de
kortigosteron a ve 18-hidroksikortigosteron e ve aldosteron a çevrilirler.
d
HORMONLAR
89
B) KORTEKS HORMONLARI.
Elektrolit ve su metabolizmas n etkileyen
kortikoid lerdir. Korteks in d tabakalar nda
sentez edilirler.
2 M NERALOKORT KO DLER
a) Aldosteron
b)11-deoksikortikosteron
(dezoksikortikosteron).
O
O
OH
CH2OH
CH2OH
CH
C =O
C =O
Aldosteron
11-dehidroksikortikosteron
(dezoksikortikosteron)
O
CH3
C =O
CH
CH
HO
O
ETK LER
Kolesterol
HO
Pregnenolon
CH2OH
CH3
C =O
C =O
11-dehidroksikortikosteron
(dezoksikortikosteron)
O
Progesteron
1. Aldosteron un salg lanmas ba l ca kandaki Na+ ve K+ iyonlar na
ba l d r. Na+ iyonlar konsantrasyonunun azalmas ya da K+
iyonlar konsantrasyonunun artmas ile aldosteron sekresyonu
yükselir.
2. Aldosteron sal n m ayr ca kan bas nc na da ba l d r. Kan
bas nc n n azalmas nda kan bas nc n yükseltir.
90
9.8-T RO D VE PARAT RO D HORMONLARI.
9.8.1-T RO D HORMONLARI.
Tiroid bezi iyot ta yan hormonlar salg lar. Tiroid bezi hormonlar n n
sentezi ve y k lmas iyot metabolizmas ile yak ndan ilgilidir. Bu olay öyle
gerçekle ir:
yot, sindirim kanal ndan, genellikle iyodid ler ( I ) eklinde emilir.
Solunumla moleküler iyot (I2) eklinde de al nmas mümkündür. Ancak önemli
oranda gastrointestinal sistemden emilerek dola ma al n r. Yemlerdeki ve
besinlerdeki iyot sindirim sisteminde iyodide çevrilir ve kolayl kla emilir.
yodidler biçiminde genel kan dola m na al nan iyot, çok etkili ve
tutucu bir mekanizma ile, çok k sa bir sürede, tiroid bezinin follükül hücreleri
taraf ndan al n r. Bu i lem büyük oranda aktif transport ile olur. yodun follikül
hücreleri içine bu giri mekanizmas na iyot pompas ad verilir.
yot pompas tiroid uyar c hormon (TSH) taraf ndan uyar l r ve
tiyosiyanat, tioüre türevleri gibi tirotoksik ajanlar taraf ndan engellendi i gibi,
iyodun hücre içinde gere inden fazla toplanmas da iyot pompas n durdurur.
yodun tiroid bezine girmesini engelleyen maddelere guatrojen maddeler ad
verilir.
Memleketimiz de özellikle Karadeniz bölgesinde fazla miktarda
tüketilen karalahana da bu maddelerden tiyosiyanat lar bol miktarda bulunur.
Onun içinde bu bir yörelerde tiroid bezi hastal
olan guatr a çok rastlan r.
Yanl z guatr hastal
sadece guatrojen maddeleri fazla miktarlarda alanlarda
de il, yeteri kadar iyot al namamas durumlar nda da rastlan lan bir hastal kt r.
Hücreye giren iyodidler, oksidasyonla moleküler iyoda çevrilirler. Bu
arada tirozin amino asidi de tiroid bezi hücrelerine girer ve globiline ba lanarak
tiroglobulin eklinde hücrede bulunur. te moleküler iyot bu tiroglobulinlerde ki
tirozin amino asidine ba lanarak, bir molekül iyot ba lan rsa, monoiyodotirozin (MIT), iki molekül iyot ba lan rsa diiyodotirozin (DIT) olu ur.
Sonra yine hücre içinde TSH nin yard m yla tirozine üçüncü ve
dördüncü iyotlar da ba lanabilir. Bu durumda da triiyodotirozin (T3) ve
tetraiyodotironin (tiroksin , T4) sentezlenir. Bunlar tiroid bezinin aktif hormonlar d r. Daha sonra proteine ba l olarak bulunan bu hormonlar, hidrolize
u rayarak serbest hale geçerler ve kan dola m na verilirler. Ad geçen
hormonlar n tamam na yak n tiroksin ba l yan globulin (TBG) e ba lanarak
hedef dokulara yollan r.
yot organizmay en çok idrar, onun d nda da feçes, tükürük, ter ve
süt le terkeder.
9.8.1.1-Triiyodotironin (T3 ),Tetraiyodotironin (Tiroksin T4 ).
Hormon etkisi gösteren bu iki maddeden ilk bulunan Tiroksin dir.
Ancak daha sonra varl ortaya ç kar lan Triiyodotironin, tiroksin e k yasla 5-10
kere daha çok aktif bir hormondur. Yine normal ko ullar alt nda, triiyodotironin
sentezi tiroksin in 1/3 ü kadard r.
Etkilerinin ba lamas , etkilerinin süreleri ve at l mlar bak m ndan da
bu iki hormon aras nda baz farkl l klar mevcuttur.
HORMONLAR
4) T RO D VE PARAT RO D HORMONLARI
T RO D BEZ
hücre
lümen
KAN
Amino
asitler
Tirozin
yot Pompas
I¯
Globulin
Oksidasyon
I¯
TSH
/
MIT, DIT
Tiroglobulin
I2
TSH
Tioüre
Tiourasil
Tioüre
Sulfatlar
TSH
Serbest
T3 , T4
MIT
DIT
T3
T4
Hidroliz
B
A
T
MIT, DIT
Tiroglobulin
TSH
T3 , T4
L
A
N
M
A
M
I
ATILIM
drar
B
I
G
Ter
Süt
Feçes
Tükürük
Tablo 44- yot Metabolizmas veTiroid bezi hormonlar .
Kolloid
91
92
Tiroksin in etkisi yava yava ba larken triiyodotironin in etkisi hemen
ortaya ç kar. Tiroksin in etki süresi uzundur. Triiyodotironin ise k sa süre etki
gösterir.
Tiroksin glukuronik asit konjugatlar veya sülfat esterleri eklinde
safra ve idrar ile at l rken, triiyodotironin konjuge olmadan yine safra ve idrar ile
at l r. Bu hormonlar n ba ka bir y k lma yolu da amino asitlerinkine benzer. Yani
dezaminasyon ve dekarboksilasyon meydana gelir.
Bile iklerdeki iyot ise deiyodaz lar ad verilen spesifik enzimler
taraf ndan çe itli organlarda, özellikle karaci er ve böbrekte uzakla t r l r.
Tiroksin ile triiyodotironin etkileri unlard r:
1.Substratlar n mitokondrialara al nmas n , bunlar n oksidasyonunu
ve ATP olu umunu uyarmak. Tioksin verilmesi ile mitokondriadaki respirasyon
enzimleri, özellikle gliserol 3-fosfat dehidrojenaz miktar nda artma görülmektedir. Bu flavinli dehidrojenaz enzimi, sitosol NADH s n n indirgeyici ekivalan n n Gliserol fosfat döngüsünde mitokondri solunum zincirine girmesini sa lar.
2.Protein sentezini h zland rmak. Bu art ayn zamanda enzim
sentezi art
ile birlikte olur. Tiroid hormonlar protein sentezinde artmaya
neden olarak dokular n büyümesine olanak sa lad klar gibi, kemiklerin
epifizlerinin de k sa sürede kapanmalar na neden olurlar. Tiroid hormonlar
karbonhidrat metabolizmas n n absorbsiyon, glikolizis, glikoneogenezis gibi
bütün safhalar n h zland rarak kan ekerinin yükselmesine neden olurlar. Ya
metabolizmas da h zlan r. Tiroid hormonlar genellikle tüm sistemlerde
fonksiyonel h zlanmaya neden olurlar. Sistolik tansiyonu art r r, diyastolik kan
bas nc n dü ürürler. Kalp at n h zland r rlar.
Tiroksin ile triiyodotironin in yetersiz sekresyonu büyümenin durmas ,
üreme organlar ndaki geli menin inhibisyonu, guvatr ekillenmesi ve oksijen
tüketiminin azalmas biçiminde kendini gösterir. Hipotiroidizm veya Hipotireoz
ad verilen tiroid bezinin yava çal mas halinde kan plazmas ndaki tiroksin ile
triiyodotironin in miktar
azal r. Hipotireozda, büyümede ve zekan n
geli mesinde gerilik görülür. Bazal metabolizma h z azal r. Vücut s s dü er ve
guvatr görülür. Böylece bez, hacm n art rmak suretiyle hipofonksiyonu
kompanse etmeye çal r.
Tiroid bezi hormonlar n n az sal nmas halinde Myxedema ad verilen
hastal k tablosu ortaya ç kar. Bu hastal kta bazal metabolizma yava lam ,
vüçut s s dü mü , hasta gev emi ve devaml uyku halindedir. Tüm vücutda
ödem, zekada donukluk ve genel olarak tüm fonksiyonlarda bir dü me görülür.
E er bu hal çocukluk ça nda meydana gelecek olursa çocu un büyümesi geri
kal r ve bu cücelik hali ile sonuçlan r.
Hipertiroidizm veya Hipertireoz ad verilen tiroid bezinin h zl
çal mas halinde besin maddelerinin oksidasyonu ve oksijen tüketimi artar, kalp
at lar ve solunum frekans yükselir. Klinik semptomlar, bezin i mesi,
ekzoftalmus ve ta ikardidir. S kl kla görülen terleme, solunum zincirinde ATP
kazanc n n azalmas na kar n s olu umunun daha yüksek olmas na ba l d r.
Zay flama ise, bazal metabolizman n artmas ile olu ur.
Hipertiroidizm de hormon olu umunu engelleyen maddeler tedavi
amac ile kullan labilir. Bunlar tiyoure, metiltiyourasil, propiltiyourasil ve
tiyomazol dür. Bunlara antitireoidal maddeler ad verilir.
HORMONLAR
93
A) T RO D BEZ HORMONLARI.
1
Tiriiyodotironin (T3)
Tiroksin (T4)
Hormon etkisi gösteren bu iki maddeden ilk bulunan
Tiroksin dir. Ancak daha sonra varl
ortaya ç kar lan
Triiyodotironin, tiroksin e k yasla 5-10 kere daha çok
aktif bir hormondur. Yine normal ko ullar alt nda,
triiyodotironin sentezi tiroksin in 1/3 ü kadard r.
NH2
NH2
CH2 CH COOH
OH
CH2 CH COOH
Tirozin
Fenilalanin
I
I
NH2
NH2
CH2 CH COOH
OH
CH2 CH COOH
OH
Mono-iyodotirozin
I
Di-iyodotirozin
I
I
NH2
OH
CH2 CH COOH
O
Triiyodotironin (T3)
I
I
I
NH2
OH
I
ETK LER
CH2 CH COOH
O
T ROKS N (T4)
I
1. Substratlar n mitokondrialara al nmas n , bunlar n oksidasyonunu ve ATP olu umunu uyarmak.
2. Protein sentezini h zland rmak. Bu art ayn zamanda enzim
sentezi art
ile birlikte olur. Tiroid hormonlar protein
sentezinde artmaya neden olarak dokular n büyümesine olanak
sa lad klar gibi, kemiklerin epifizlerinin de k sa sürede
kapanmalar na neden olurlar.
Tablo 45-Tiroid bezi hormonlar 1.
94
9.8.1.2-Kalsitonin.
Tiroid bezinden salg lanan ba ka bir hormon da polipeptid yap s nda
olan ve 32 amino asitten olu an kalsitonin dir. Bu hormona tireokalsitonin de
denilir. Kalsitonin kan kalsiyum konsantrasyonunu kontrol eden bir etki gösterir.
Kan kalsiyum konsantrasyonu üzerine etkisi parathormonunkine ters yöndedir.
Yani kan kalsiyum konsantrasyonunu dü ürür.
Tiroid bezi taraf ndan kalsitonin salg lanmas kandaki kalsiyum
miktar na ba l d r. Kandaki kalsiyum iyonlar fizyolojik s n rlar içerisinde
bulundu unda, kalsitonin salg lanmas çok azd r. Kan kalsiyum miktar artarsa,
kalsitonin sekresyonu önemli ölçüde yükselir.
Kalsitonin olu umu ve salg lanmas , paratiroid de üretilen kalsitonin
salg lanmas n uyaran faktör taraf ndan etkilenir.
Kandaki kalsiyum düzeyinin sabit olu u, kalsitonin in kandaki
kalsiyum düzeyini dü ürücü etkisi ile parathormon un kan kalsiyumunu yükseltici
etkisi taraf ndan sa lan r.
Bunun yan nda kalsitonin kan fosfatlar n n da dü mesine neden olur.
Kalsitonin in kan kalsiyum konsantrasyonunu dü ürme etkisi, do rudan
do ruya, kandaki kalsiyumu kemiklere transfer etme biçimindedir.
9.8.2-PARAT RO D BEZ HORMONU.
9.8.2.1-Parathormon.
Protein yap s nda olan ve 84, 83, 74 ve 75 amino asitten olu tu u
bildirilen bir hormondur. Kan kalsiyum konsantrasyonunun yükselmesi yönünde
etki yapar. Amino asit say s ndaki bu farkl l klar tür farkl l klar ndan kaynaklan r.
Yap s tek bir zincirden ibaret olan parathormon sistin içermez. S r
parathormonu ile domuz parathormon u 7. pozisyondaki mino asitin farkl olmas
ile birbirinden ayr l r. Parathormonun ba l ca etkileri unlard r:
1. Kemik hücrelerine ba lan r ve kalsiyum ile fosfat iyonlar n n
serbest hale geçmesini ve kollagenin y k lmas n uyar r. Kemik hücrelerinde
hormonun etkisi için 1,25-dihidroksikolekalsiferol gereklidir.
2. Parathormon kemik hücrelerinde glikolizi art r r ve böylece laktik
asit miktar yükselir. Ayr ca karbonikanhidraz aktivitesini art rarak, fazla miktarda
karbonik asit olu umuna neden olur. Kemik hücreleri etraf nda H+ iyonlar
konsantrasyonu önemli ölçüde artar ve kemi in mineral maddeleri çözünür hale
gelir.
3. Fosfat n at lmas için, böbreklerti uyar r. Bu etki özellikle et yiyenlerde önem kazanmaktad r. Çünkü hayvansal besin maddelerinde fosfat genellikle fazla bulundu undan fosfat n fazla al nmas söz konusudur. Ot yitenlerde
bu etki dü ük düzeydedir.
4. nce ba rsaklardan kalsiyum emilimini uyar r.
Gereksinimden fazla fosfat al nd zaman, parathormon salg s artar.
drarla fosfat at l m ço al r. Böbreklerde vitamin D nin 1,25-hidroksi formlar n n
olu mas azal rken 24,25-hidroksi formlar n n olu umu artar. Parathormon
sadece 1,25-dihidroksikolekalsiferol ün varl nda kemik hücrelerinde etkili
olabildi inden bu durumda kemiklerden Ca ve P mobilizasyonu azal r.
HORMONLAR
95
A) T RO D BEZ HORMONLARI.
Tiroid bezinden salg lanan polipeptid yap s nda olan
ve 32 amino asitten olu an bir hormondur.
2
Kalsitonin
ETK LER
1. Tiroid bezi taraf ndan kalsitonin salg lanmas kandaki kalsiyum
miktar na ba l d r. Kandaki kalsiyum iyonlar fizyolojik s n rlar
içerisinde bulundu unda, kalsitonin salg lanmas çok azd r. Kan
kalsiyum miktar artarsa, kalsitonin sekresyonu önemli ölçüde
yükselir.
B) PARAT RO D BEZ HORMONU.
Protein yap s nda olan ve 84, 83, 74 ve 75 amino
asitten olu tu u bildirilen bir hormondur.
1
Parathormon
ETK LER
1. Kemik hücrelerine ba lan r ve kalsiyum ile fosfat iyonlar n n
serbest hale geçmesini ve kollagenin y k lmas n uyar r.
2. Parathormon kemik hücrelerinde glikolizi art r r ve böylece
laktik asit miktar yükselir. Ayr ca karbonikanhidraz aktivitesini
art rarak, fazla miktarda karbonik asit olu umuna neden olur.
Kemik hücreleri etraf nda H+ iyonlar konsantrasyonu önemli
ölçüde artar ve kemi in mineral maddeleri çözünür hale gelir.
3. Fosfat n at lmas için, böbreklerti uyar r.
4. nce ba rsaklardan kalsiyum emilimini uyar r.
Kalsitonin ve Parathormon un Kalsiyum Metabolizmas na Etkisi:
Kalsitonin
KAN
nhibe eder
Ca gereksinimi
Aktive eder
PTH
Ba rsak
1-hidroksilaz
24-hidroksilaz
1,25 (OH)2 D3
25 (OH) D3
Böbrek
CaBP
Ca
Karaci er
Kemik
Tablo 46- Tiroid bezi hormonlar 2.
96
9.9-H POF Z HORMONLARI.
Hipofizi ç kar lan hayvanlarda, di er iç salg bezlerinin tümü olumsuz
yönde etkilenir. Endokrin bezlerin aktivitesi azal r ve seks organlar atrofiye olur.
tah kaybolur. Protein, karbonhidrat ve lipid metabolizmas bozulur.
Bu durum hipofiz bezinin, tüm endokrin sistem üzerindeki kontrol
etkisini göstermektedir. Gerçekten hipofiz bezi hormon salg layan tüm di er
bezlerin sevk ve idare istasyonu olarak endokrin sistem içinde merkezi bir
pozisyona sahiptir. Böyle bir pozisyona sahip olmas ndan dolay hipofiz bezine
ba kan bez ad verilir.
Öte yandan hipotalamus da nörosekret ad verilen hormonlar
arac l ile hipofiz bezi üzerine etki ederek onun hormon salg lamas na neden
olur. Hipotalamus içerisinde bulunan çe itli merkezler önemli fonksiyonlar n
regülasyonlar na kat l rlar.
Bu merkezleri;
1.Üremeyi ve belirli cinsel davran lar n meydana gelmesini regüle
eden merkezler,
2.Metabolizmay regüle eden merkezler,
3.Besin al nmas n regüle eden merkezler,
4.Organlar n çe itli durumlara uyumunu sa l yan merkezler,
5.Su al nmas n ve su at lmas n regüle eden merkezler,
olarak ifade etmek mümkündür.
9.9.1-H POF Z ÖN LOP (ADENOH POF Z) HORMONLARI.
En büyük lobtur, endokrin yap hakimdir. Bir çok vital aktiviteleri
kontrol eder.
Bu lobton çok say da önemli hormon salg lan r. Bunlar, di er salg
bezlerinin görev yapmas na ve aktivitelerinin artmas na neden olduklar ndan
tropik hormonlar ad n al rlar. Protein yap s ndad rlar.
Tropik hormon hangi organ etkiliyorsa ona göre isimlendirilir.
Tirotropik, adrenotropik v.b. gibi. Bir tropik hormonun salg lanma h z , ilgili
hormonun kandaki konsantrasyonu ile ters orant l d r. Örne in, tiroid
hormonunun kanda artmas hipofiz ön lobunun tirotropik hormon salg lamas n
inhibe eder ve tersi olur.
Hipofiz ön lopu yada ba ka bir deyi le adenohipofiz, hipotalamus
bezinin kontrolü alt ndad r. Normal olarak adenohipofiz den devaml olarak
küçük miktarlarda tropik hormonlar salg lan r.
Stres durumunda bu salg çabucak ve büyük ölçüde artar. Belki de
stresin neden oldu usinirsel uyar önce hipotalamus a gider ve orada
kortikotropini serbest hale getiren faktörün (Corticotrophin-Releasing Factor
CRF) salg lanmas na sebep olur.
CRF, hipofiz portal sistemi ile adenohipofize gönderilir ve orada bez
hücrelerini ACTH salg s için uyar r. Benzeri ekilde tirotropin salg s da TRF
(Tirotropin-Releasing Factor TRF) taraf ndan sa lan r.
CRF ve TRF sinir hücreleri taraf ndan sentezlenen nöyrohormonlard r.
HORMONLAR
97
4) H POF Z BEZ HORMONLARI -1-
Hipofiz bezi, tüm endokrin sistem üzerine kontrol etkisini göstermektedir.
Gerçekten hipofiz bezi hormon salg layan tüm di er bezlerin sevk ve idare
istasyonu olarak endokrin sistem içinde merkezi bir pozisyona sahiptir. Böyle
bir pozisyona sahip olmas ndan dolay hipofiz bezine ba kan bez ad verilir.
H POF Z BEZ HORMONLARI ETK LE M VE ETK LER
S N RSEL UYARI
Küçük arterler
Hipotalamus
VAZOPRESS N
Arka Lop
H POF Z
Ön Lop
OKS TOS N
Böbrek
Uterus
Meme bezi
Tirotropin
Tiroid
Gonodotropin
Testis
Ovarium
ACTH
Adrenal
Korteks
Prolaktin
Ovarium
Somatotropin
Meme bezi
A) H POF Z ÖN LOP (ADENOH POF Z) HORMONLARI.
Bu lobton çok say da önemli hormon salg lan r. Bunlar, di er salg bezlerinin
görev yapmas na ve aktivitelerinin artmas na neden olduklar ndan tropik
hormonlar ad n al rlar. Protein yap s ndad rlar.
Hipofiz ön lopu yada ba ka bir deyi le adenohipofiz, hipotalamus bezinin
kontrolü alt ndad r.
Tablo 47- Hipofiz Bezi Hormonlar 1.
98
9.9.1.1-Adrenokortikotropik Hormon (ACTH).
Hipofiz ön lobunun bazofilik hücreleri taraf ndan üretilir. Ayr ca
plezenta ve az miktarda da hipofiz arka lobunda sentez edilir. Sal n m
hipotalamus dan sal nan Corticotrophin-Releasing Factor (CRF) ün kontrolü
alt ndad r.
Kimyasal yap s itibariyle ACTH, bir proteohormon olup 39 amino
asitten olu mu ve tek zincirden meydana gelmi tir. Bu hormonun etkisi için ilk
23 (1-23) amino asitler gereklidir. Biyolojik yönden aktif parças , bütün türler için
benzer amino asit s ras gösterir. ACTH n etkisi için gerekli olmayan 24-39
amino asitleri kapsayan bölümü ise hayvan türlerine göre de i ir. ACTH n ilk 13
amino asiti melanin sitümüle edici hormona (MSH) kar l kt r.
ACTH n etkileri unlard r.
1. ACTH n hedef organ böbrek üstü bezinin korteks k sm d r. Bezin
bu bölümünde ACTH ün etkisi alt nda glokokortikoidlerin olu umu artar ve kana
daha fazla hormon verilir.
2. Korteks hormonlar n n sentezlenmesi ile asetat n kullan lmas
artar. Ayn zamanda kolesterol miktar azal rken steroid hormonlar miktar
yükselir.
3. ACTH n etkisi alt nda, spesifik hidrolazlar taraf ndan steroidlerin
hidroksilasyonu h zlan r. ACTH böbrek üstü bezi korteksinde 3 ,5 -adenozin
monofosfat n (cAMF) olu umunu uyar r. Bu da fosforilaz n aktivasyonuna
neden olur. Glukoz-1-fosfat ile glukoz-6-fosfat n sentezi artar. Bu monosakkarit
esterlerinin pentoz fosfat siklusunda devaml metabolize olmalar sonucu
NADPH2 olu umu artar. Bu olay ayn zamanda glukoz al nmas n da art r r.
(Daha detayl bilgi için bak karbonhidrat metabolizmas )
4. ACTH n etkisi alt nda glukokortikoidlerin sentezi artar ve fazla
miktarda kana verilir. Kandaki kortizol konsantrasyonu yükselir.
5. ACTH n etkisi alt nda böbreküstü bezinin askorbik asit miktar
azal r. Çünkü askorbik asit dolayl olarak steroid hidroksilasyonuna kat l r.
Memeli hayvan organizmas nda böbrek üstü bezinin korteks k sm askorbik asit
yönünden en zengin organd r.
6. ACTH, yukar da aç klanan ve korteks hormonlar n n biyosentez ve
sal n mlar n uyaran etkisine ek olarak, ayn zamanda protein sentezinin
h zlanmas nda da rol oynar.
ACTH n sal n m ile böbrek üstü bezi korteksinden sal nan
hormonlar n uyar ld na yukar da de inmi tik.
ACTH n etkisi tercihan glukolortikoidler yani kortizol ve kortikosteron
üzerinedir. Daha dü ük derecede olmak üzere de aldosteron olu umunu ve
salg lanmas n etkiler.
ACTH n biyokimyasal etkisi daha önce aç kland
gibi hücre zar
düzeyinde yani hücre zar na ba ml bir enzim olan Adenil siklaz n aktivasyonu
ile siklik adenozin monofosfat n olu umunu kolayla t rmak eklinde olmaktad r.
ACTH klinikte böbrek üstü bezinim korteksinin fonksiyonunu te his
için kullan l r.
HORMONLAR
99
4) H POF Z BEZ HORMONLARI -2A) H POF Z ÖN LOP (ADENOH POF Z) HORMONLARI.
1
Hipofiz ön lobunun bazofilik hücreleri taraf ndan üretilir.
Sal n m hipotalamus dan sal nan Corticotrophin-Releasing
Factor (CRF) ün kontrolü alt ndad r.
Kimyasal yap s itibariyle ACTH, bir proteohormon olup 39
amino asitten olu mu ve tek zincirden meydana gelmi tir.
Bu hormonun etkisi için ilk 23 (1-23) amino asitler gereklidir
ACTH
ETK S
S N RSEL UYARI
Hipotalamus
Arka Lop
H POF Z
Ön Lop
ACTH
KORT KOSTERO DLER
Aldosteron, Progesteron
Adrenal
Korteks
Ser-Tir-Ser-Met-Gli-His-Fe-Arg-Trip-Glu-Liz-Pro-Val-Gli-Liz-Liz-Arg-Arg-Pro-Val
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Liz-Val-Tri-Pro-Asp-Ala-Gli-Glu-Asp-Gli-Ser-Ala-Glu-Ala-Fe-Pro-Lö-Glu-Fe
21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39
ETK S
1. ACTH n hedef organ böbrek üstü bezinin korteks k sm d r.
2. Korteks hormonlar n n sentezlenmesi ile asetat n kullan lmas artar. Ayn zamanda kolesterol miktar azal rken steroid
hormonlar miktar yükselir.
3. Spesifik hidrolazlar taraf ndan steroidlerin hidroksilasyonu
h zlan r. Glukoz-1-fosfat ile glukoz-6-fosfat n sentezi artar.
4. Glukokortikoidlerin sentezi artar.
5. Böbreküstü bezinin askorbik asit miktar azal r.
6. Korteks hormonlar n n biyosentez ve sal n mlar n uyaran
etkisine ek olarak, ayn zamanda protein sentezinin
h zlanmas nda da rol oynar.
Tablo 48- Hipofiz Bezi Hormonlar 2.
9.9.1.2-Somatotrop Hormon (STH)(Büyüme Hormonu).
100 TABLOLARLA B YOK MYA
Hipofiz ön lobu eozinofilik hücrelerinde üretilir. Polipeptid yap s na
sahip bir hormondur. Sal n m hipotalamus dan sal nan Growth hormonReleasing Factor (GHRF) ün kontrolü alt ndad r.
Ta d amino asit say s bak m ndan türlere göre farkl l klar gösterir.
nsan büyüme hormonu 188, s r büyüme hormonu 369, koyun büyüme
hormonu ise 191 amino asitten kurulmu tur. nsan ve maymunda,tek bir
polipeptid zincirinden ibaret oldu u halde, s r ve koyunda iki zincirli bir yap
gösterir.
Bu hormonun as l etkisi, büyümeyi uyarmakt r. Bu hormon etki
bak m ndan di er hormonlara göre bir istisnah te kil eder. Örne in, s r
büyüme hormonu, insan ve maymunda etkisizdir. Buna kar l k, insan büyüme
hormonu denenen tüm türlerde etkilidir.
Büyüme hormonunun ba l ca etkileri unlard r:
1. Vücutta mevcut tüm hücrelerde protein sentezini art rmak. Bu
etkisini mRNA sentezini stimüle ederek protein biyosentezini h zland rmak
eklinde gösterir. Böylece tüm organizmada azot retensiyonu artar ve pozitif
azot dengesi meydana gelir.
2. Ya lar n mobilizasyonunu art rmak ve kullan lar na olanak
sa lamak. Bu etkisi de gerek asetil-KoA dan ya asiti sentezini durdurmak
suretiyle ya sentezini inhibe etmesi veya ya asitlerinin lipitlere giri ini
engellemesi eklinde olur. Öte yandan STH un hafif lipolitik etkiside vard r.
Bunun sonucu olarak kanda serbest ya asitleri miktar artar. Bunlar n
oksidasyonu s ras nda protein biyosentezi için enerji sa lan r.
3. Tüm vücutta, karbonhidrat kullan m n azaltmak. Büyüme hormonu
karbonhidrat metabolizmas üzerine olan bu etkisini de insülin antagonisti olarak
çal mas ile gösterir. Özellikle kaslarda glukozun kullan lmas n inhibe eder ve
böylece insülin in etki derecesi azal r. Bunun için büyüme hormonunun etkisi
alt nda kan ekeri seviyesi yükselir. Glukozu kullan lmak üzere perifer
organlar n hücrelerine sevk etmek için daha fazla insülin e gerek has l olur.
STH taraf ndan karaci erde glukoneojenez in stimülasyonu sonucu
glikojen miktar artar. STH un neden oldu u hiperglisemi hem glukozun hücre
içine al nmas n n inhibisyonuna ve hem de glikoneojenez in artmas na ba l d r.
4. Büyüme hormonu bu üç önemli etkisi d nda Ca emilimini art r r,
sodyum, potasyum, fosfat, klorür ve magnezyum gibi minerallerin kan serumu
düzeylerinin yükselmesine neden olur.
5. Büyüme hormonunun di er bir etkisi de su dengesi üzerine olan
etkisidir. Bir taraftan tubuler sekresyon artarken, K,Na,ve Cl retensiyonu
meydana gelir. Di er taraftan da STH un etkisi alt nda suyu ba l yan
mukopolisakkarit sentezinin artmas sonucu sekunder olarak dokularda su
miktar artar.
Gençlerde hipofiz bezinin fazla aktif olmas durumunda boy a r
derecede uzar. Beyinsel faaliyetler normaldir. Yeti kinlerde ise akromegali
ortaya ç kar. Yüz kemikleri irile mi , burun dudak ve göz kapaklar kaba bir
görünüm alm t r. Hipofiz bezinin ön lobunun hipofonksiyonunda cücelik
meydana gelir. Bu durumda seks organlar yeteri kadar geli ememi tir.
HORMONLAR 101
2
Hipofiz ön lobu eozinofilik hücrelerinde üretilir. Polipeptid
yap s na sahip bir hormondur. Sal n m hipotalamus dan
sal nan Growth hormon-Releasing Factor (GHRF) ün
kontrolü alt ndad r.
Ta d amino asit say s bak m ndan türlere göre farkl l klar
gösterir. nsan büyüme hormonu 188, s r büyüme hormonu
369, koyun büyüme hormonu ise 191 amino asitten
kurulmu tur.
nsan ve maymunda,tek bir polipeptid
zincirinden ibaret oldu u halde, s r ve koyunda iki zincirli bir
yap gösterir.
STH
ETK S
S N RSEL UYARI
Hipotalamus
Arka Lop
Somatotropin
H POF Z
Ön Lop
Büyüme ve Metabolik olaylar
Meme bezi
ETK S
1. Vücutta mevcut tüm hücrelerde protein sentezini art rmak. Bu
2.
3.
4.
5.
etkisini mRNA sentezini stimüle ederek protein biyosen-tezini
h zland rmak eklinde gösterir.
Ya lar n mobilizasyonunu art rmak ve kullan lar na olanak
sa lamak. Bu etkisi de gerek asetil-KoA dan ya asiti sentezini durdurmak suretiyle ya sentezini inhibe etmesi veya ya
asitlerinin lipitlere giri ini engellemesi eklinde olur.
Tüm vücutta, karbonhidrat kullan m n azaltmak. Büyüme
hormonu karbonhidrat metabolizmas üzerine olan bu etkisini
de insülin antagonisti olarak çal mas ile gösterir.
Büyüme hormonu bu üç önemli etkisi d nda Ca emilimini
art r r.
Büyüme hormonunun di er bir etkisi de su dengesi üzerine
olan etkisidir. Bir taraftan tubuler sekresyon artarken,
K,Na,ve Cl retensiyonu meydana gelir.
Tablo 49-Hipofiz Bezi Hormonlar 3.
9.9.1.3-Tireotropin (TSH) (Tiroid Stimüle Edici Hormon).
Hipofiz ön lobundan sal n r. Glikoprotein yap s na sahip bir hormondur. %8 oran nda karbonhidrat bulunur. Sal n m hipotalamus dan sal nan
Thyrotropin-Releasing Factor (TRF) ün kontrolü alt ndad r.
Bu hormona ayn zamanda tirotropik hormon ad da verilir.
TSH nin fizyolojik etkisi, tiroid bezine etki yaparak bu bezden sal nan
ve tiroksin (T4) ad verilen hormon ile triiodotironin (T3) ün salg lanmas n
sa lamakt r.
TSH tiroid hücrelerinde adenil siklaz aktivitesini sa lamak suretiyle
AMP olu umunu h zland r r ve tiroid hücrelerinin aktivasyonuna yard mc olur.
Hipofiz ve tiroid beziregülasyon çenberi ile birbirine ba l d r. Yani kan
tiroksin düzeyi, hipofizin TSH üreten hücreleri üzerine ya inhibe edici ya da
sitümüle edici etki gösterir. Kanda tiroksin düzeyi yükselince TSH salg s azal r.
Tiroksin düzeyi dü ünce de TSH salg s artar.
9.9.1.4-Follikül Stimüle Edici Hormon (FSH).
Hipofiz ön lobundan sal n r. Glikoprotein yap s na sahip bir hormondur. %7.4 oran nda karbonhidrat içerir. Sal n m hipotalamus dan sal nan Follicul
Stumulating Hormon-Releasing Factor (FRF) ün kontrolü alt ndad r.
FSH un fizyolojik etkisi, erkeklerde testislerde spermatogenez
üzerine ve di ilerde ovaryumlarda da folliküllerin geli mesi üzerine olmak üzere
iki önemli olayda kendini gösterir.
9.9.1.5-Luteinize Edici Hormon (LH).
Hipofiz ön lobundan sal n r. Glikoprotein yap s na sahip bir hormondur. %6 oran nda karbonhidrat içerir. Buna interstisyel hücre stimüle edici
hormon (ICSH) de denir.
LH fizyolojik etkisi erkeklerde testislerin testesteron, di ilerde ise
folliküllerin östrojen üretimi ve Corpus luteumun geli mesi yönündedir.
Bu hormon follikülün olgunla mas ve yumurtan n follikülden d ar
ç kmas için gereklidir. Bu hormon bulunmassa ovulasyon son safhas na
eri emez yani yumurtlama denilen olay meydana gelemez.
9.9.1.6-Luteotrop Hormon (LTH) (Laktotrop Hormon) (Prolactin).
Hipofiz ön lobundan salg lanan bir hormondur. Basit bir peptid zinciri
yap s na sahiptir.
Prolaktin in çok say da fizyolojik etkisi görülmektedir.
1. Di ilerde laktasyonu ba latan hormondur. Östrojenlerle birlikte
süt bezinin proliferasyonu üzerine etki eder. Meme dokusunun geli mesini
sa lar ve süt salg s n stimüle eder.
2. Progesteron olu umu için Corpus luteumu stimüle eder ve
salg s n n süreklili ini sa lar.
Prolaktin salg s ndaki yetersizlik meme dokusunun geli mesini
engeller ve süt unsurlar n n biyosentezinde inhibisyonlar meydana gelir.
Normal hallerde hipotalamusun prolaktini inhibe eden bir faktör
salmak suretiyle bu hormonu etkisiz k ld kabul olunmaktad r.
HORMONLAR 103
Hipofiz ön lobundan sal n r. Glikoprotein yap s na sahip bir
hormon-dur. %8 oran nda karbonhidrat bulunur. Sal n m
hipotalamus dan sal nan Thyrotropin-Releasing Factor
(TRF) ün kontrolü alt ndad r.
3
TSH
ETK S
Tiroid bezine etki yaparak bu bezden sal nan ve tiroksin (T4)
ad verilen hormon ile triiodotironin (T3) ün salg lanmas n
sa lamakt r.
4
hormondur. %7.4 oran nda karbonhidrat içerir. Sal n m
hipotalamus dan sal nan Follicul Stumulating HormonReleasing Factor (FRF) ün kontrolü alt ndad r.
FSH
ETK S
Erkeklerde testislerde spermatogenez üzerine ve di ilerde
ovaryumlarda da folliküllerin geli mesi üzerine olmak üzere
iki önemli olayda kendini gösterir.
5
hormondur. %6 oran nda karbonhidrat içerir.
LH
ETK S
Erkeklerde testislerin testesteron, di ilerde ise folliküllerin
östrojen üretimi ve Corpus luteumun geli mesi yönündedir.
6
Hipofiz ön lobundan salg lanan bir hormondur. Basit bir
peptid zinciri yap s na sahiptir.
LTH
ETK S
1. Di ilerde laktasyonu ba latan hormondur. Östrojenlerle
birlikte süt bezinin proliferasyonu üzerine etki eder. Meme
dokusunun geli mesini sa lar ve süt salg s n stimüle eder.
2. Progesteron olu umu için Corpus luteumu stimüle eder ve
salg s n n süreklili ini sa lar.
S N RSEL UYARI
Hipotalamus
TSH
ICSH
FSH
LTH
Ön Lop
Arka Lop
H POF Z
Tiroid
Testis
Ovarium
Meme bezi
9.9.2-H POF Z ORTA LOP HORMONLARI.
Hipofizin orta lobundan salg lanan hormon melanosit stimüle edici
hormon (MSH) ya da melanotropin dir. MSH derinin pigmentasyonunu
etkileyen hormondur.
Hipofizin orta lobundan ba l ca iki hormon izole edilmi olup bunlardan biri -MSH di eri de -MSH dur.
-MSH bütün türlerde ayn d r ve 13 amino asitten meydana gelmi tir.
-MSH ise domuzda 18 amino asitten meydana geldi i halde insan n
ki N-terminal 4 amino asit kadar daha uzundur.
9.9.3-H POF Z ARKA LOP (NÖYROH POF Z) HORMONLARI.
H pof z n arka lop diye adland r lan k sm (Nöyrohipofizis) Pituisitler
denen ve hipotalamusdan buraya uzanan sinir lifçikleri ve bunlar n dallar n
destek vazifesi gören hücreler toplulu undan olu ur.
9.9.3.1-Vazopressin (Antidiüretik Hormon) (ADH).
Vazopressin in yap m yeri, hipotalamusda supraoptik nuklei denen
bölgedir. Nonapeptid yap s nda olup, yap s nda arginin bulunmas nedeniyle
bazik karakter ta r. Domuzda arjinin yerine lizin bulunur.
Etkileri a a daki gibidir:
1. Distal tübulu ve Henle k l fç klar ndan suyun reabsorbsiyonunu ileri
derecede kolayla t r r. Su vücut içerisinde tutulur, idrar azal r.
2. Kan bas nc n yükseltir.
3. Hücre d s v s n n Na içeri ini de kontrol alt nda bulundurur.
Vazopressinin etki ekli asiklik AMP yolu iledir.
Yüksek dozda verildi i takdirde düz kaslar n kontraksiyonuna yol
açar.
Fiziksel ve ruhsal stresler, morfin, nikotin ve asetil kolin gibi
maddeler, vazopressin sal n m n art r rlar. Bu durumda kan bas nc yükselir.
Vazopressin hormununun bulunmay
ise Diabetes nsipidus
denen tads z eker hastal n n ortaya ç kmas na neden olur.
9.9.3.2-Oksitosin.
Oksitosin in yap m yeri, hipotalamusda paraventriküler denen
bölgedir. Nonapeptid yap s nda olup, 8. Pozisyondaki amino asit tür spesifitesini
belirler.
Vazopressin ve oksitosin de bulunan amino asitlerden alt s ayn
amino asitler olup, oksitosin deki loysin ve izoloysin yerine vazopressin de fenil
alanin ve arjinin (veya lizin) bulunur.
Etkileri a a daki gibidir:
1. Gebe uterusun kontraksiyonunu sa lar. Buna oksitoksik etki denir
ve hamile uterus kas n s k t r c etki yapar.
2. Oksitosin meme bezi kaslar nda s k ma yaparak süt ak m n
kolayla t r r.
HORMONLAR 105
4) H POF Z BEZ HORMONLARI -5B) H POF Z ORTA LOP HORMONLARI.
Hipofizin orta lobundan salg lanan hormon melanosit stimüle edici hormon (MSH)
ya da melanotropin dir.
-MSH bütün türlerde ayn d r ve 13 amino asitten meydana gelmi tir.
-MSH ise domuzda 18 amino asitten meydana geldi i halde insan n ki N-terminal 4
amino asit kadar daha uzundur.
ETK S
MSH derinin pigmentasyonunu etkileyen hormondur.
C) H POF Z ARKA LOP (NÖYROH POF Z) HORMONLARI.
Hipofizin arka lop diye adland r lan k sm (Nöyrohipofizis) Pituisitler denen ve
hipotalamusdan buraya uzanan sinir lifçikleri ve bunlar n dallar n destek vazifesi
gören hücreler toplulu undan olu ur.
Vazopressin in yap m yeri, hipotalamusda supraoptik nuklei denen
bölgedir.
Nonapeptid yap s nda olup, yap s nda arginin bulunmas nedeniyle
bazik karakter ta r.
1
VAZOPRESS N
1 Sis
Tir
lös 3
S
S
9
Glu
8
Arg
Pro
Sis
NH2
Asp
Glu
NH2
NH2
ETK S
2
OKS TOS N
1. drar inhibe eder.
2. Kan bas nc n yükseltir.
3. Hücre d s v s n n Na içeri ini de kontrol alt nda bulundurur.
Oksitosin in yap m yeri, hipotalamusda paraventriküler denen
bölgedir.
Nonapeptid yap s nda olup, 8. Pozisyondaki amino asit tür
spesifitesini belirler.
1 Sis
Tir
lös 3
S
S
9
Glu
NH2
ETK S
8
Leu
Pro
Sis
Asp
Glu
NH2
NH2
4. Gebe uterusun kontraksiyonunu sa lar. Buna oksitoksik etki denir
ve hamile uterus kas n s k t r c etki yapar.
5. Oksitosin meme bezi kaslar nda s k ma yaparak süt ak m n
kolayla t r r.
9.10-OVAR UM HORMONLARI.
FSH un etkisi alt nda, folliküllerin büyümesi s ras nda ovaryumda
östrojenik hormonlar sentez edilir. Ayr ca Corpus luteumda da progesteron
sentez edilir.
9.10.1-ÖSTROJENLER.
Ovaryumun Theca granulosa hücreleri taraf ndan sentez edilen
östrojenlerin 20 den fazla etkili üyesi bilinmektedir. Bunlar n en etkili olan
östradiol-17 d r. Di er ürünler ise, östron ve östriol dür.
Östrojenlerin ba l ca etkileri, genital etkileri ve ekstragenital
etkileri diye iki gruba ayr lar.
Östrojenlerin genital etkisi RNA ve protein sentezini stimüle etmek
suretiyle di i genital organlar n n geli mesini sa lar. Östrojenin en önemli görevi
üphe yok ki Menstrual Siklusunun normal biçimde devam n sa lamak ve di i
seks organlar n hamileli e haz rlamakt r.
Ekstragenital olarak da progesteron, prolaktin, glukokortikoidler ve
insülin ile birlikte östrojenler meme bezinin geli mesini temin ederler.
Östrojenler kaslar, karaci er ve böbrekler üzerine çok hafif protein anabolizan
olarak etki edebilirler. Ayr ca di i organizmas nda deri alt ya dokusunu
birikimini sa larlar. Bu nedenle kad nlarda cilt alt ya erkeklere k yasla daha
fazlad r. Karaci erde ise ya birikimini önleyici etki yaparlar. Bundan ba ka
di ilerde sekunder cinsiyet belirtilerinin geli mesini de sa larlar. Östrojenler,
kastrasyondan sonra erkek organizmas nda lipid anabolizan olarak etki eder.
Östrojenler çabuk büyüyen dokularda ve erkek üreme organlar nda,
mitoz olay n engelleyen bir etki gösterirler. Bunun için prostat karsinomunda
tedavi amac ile östrojenlerden yararlan l r.
Östrojenlerin inaktivasyonu karaci erde meydana gelmektedir.
naktivasyon 16. Ya da 2. C atomuna çe itli gruplar girerek substitüsyon
ürünlerinin olu mas veya glukuronatlar ya da sülfat esterlerinin meydana
gelmesi eklinde olur.
9.10.3-GESTAGENLER.
Bugüne kadar gestagenler ad alt nda 40 farkl hormon izole edilmi
olup bunlar n en önemli üyesi Progesteron dur. Gestagenlerin organizmadan
at lma ürünü ise Pregnandiol dür.
Progesteron Corpus luteum da sentez edilen ve gebeli in devam n
sa l yan bir hormondur. Kimyasal yap s yandaki tabloda görülmektedir.
Ovaryumda follikülün olgunla mas ve yumurtan n follikülden d ar
at lmas ndan sonra, follikülün teka denen hücreleri fiziksel ve kimyasal baz
de i ikliklere u rayarak yeni bir hücreler toplulu u meydana getirirler. Bu
hücreler toplulu una Corpus luteum denilir.
Progesteronun birinci etkisi yukar da da de indi imiz gibi gebeli in
devam n sa lamakt r. Bu etki belirli bir zamana kadar kendini gösterir.
Progesteron östrojenler taraf ndan haz rlanm
olan uterus mukozas na
döllenmi yumurtan n yerle mesi için gerekli ortam olu turur.
Asl nda östrojenlerle progesteron aras nda kompleks bir etkile im
vard r.
HORMONLAR 107
5) OVARYUM HORMONLARI
A) ÖSTROJENLER
Ovaryumun Theca granulosa hücreleri taraf ndan sentez
edilen östrojenlerin 20 den fazla etkili üyesi bilinmektedir.
Bunlar n en etkili olan östradiol-17 d r. Di er ürünler
ise, östron ve östriol dür.
OH
HO
OH
Östradiol 17
HO
Östradiol 17
OH
O
OH
HO
HO
Östron
ETK S
Östriol
1. Östrojenlerin genital etkisi RNA ve protein sentezini stimüle etmek
suretiyle di i genital organlar n n geli mesini sa lar.
2. Ekstragenital olarak da progesteron, prolaktin, glukokortikoidler ve
insülin ile birlikte östrojenler meme bezinin geli mesini temin ederler.
B) GESTAGENLER
En önemli üyesi Progesteron dur. Gestagenlerin organizmadan at lma ürünü ise Pregnandiol dür. Progesteron
Corpus luteum da sentez edilen ve gebeli in devam n sa l yan
bir hormondur.
CH3
CH3
C=O
O
HO
Progesteron
ETK S
HC OH
H
Pregnandiol
Progesteronun birinci etkisi gebeli in devam n sa lamakt r.
Tablo 52-Ovarium Hormonlar .
B r yandan uterus östrojenlerin etkisi ile progesteron a duyarl hale
getirilir. Öte yandan da follikül hormonu (östron) verildi inde progesteronun
etkileri ortadan kalkabildi i gibi, progesteron taraf ndan da follikül hormonunun
etkisi inhibe edilir.
Progesteronun yetersiz salg lanmas , embrionun beslenmesi için
uterus mukozas n n gerekli ko ullar yerine getirememesi eklinde görülür. Bu
durumda Corpus luteum un embrionun geli mesi üzerindeki etkisi bizzat
ru eymin kendisi taraf ndan sa lan r.
Kimyasal olarak steroidlerle bir yak nl
bulunmamas na ra men
stilbestrol östrojenik aktivite gösteren sentetik bir maddedir. Östradiol ün tüm
özelliklerine sahip olan dietistilbestrol ün kimyasal yap s yandaki tabloda
görülmektedir.
9.11-TEST S HORMONLARI (ANDROJENLER).
Androjenler, erkeklerde testislerden Leyding interstisiyel hücreleri
taraf ndan sentez edilen 19 C atomlu steroidlerdir. Bunlara androjenik
hormonlar denilmesinin nedeni mutlaka biyolojik aktivite göstermelerinden ileri
gelmemektedir. Daha ziyade 19 karbonlu steroid maddeler s n f na girmelerinden dolay d r. Bunun gibi, androjenik aktivite gösteren bütün stroidler de 19
C lu de ildir.Androjenlerin ba l ca etkili örneklerini, Testosteron (17 -hidroksiandrost-4-en-3-one) ve Androsteron (Androst-4-ene-3,17-dione) olu turur.
Bunlar, Leyding hücrelerinde, 17-hidroksiprogesterondan meydana gelirler.
Androgenler de t pk östrogenlerde oldu u gibi her iki cinste de yani
ovaryum ve testiste sentez edilir. Bu durum androgenlerle östrojenlerin
biyogenetik akrabal klar n gösterir. Gerek testestron ve gerekse androsteronun
ön maddesi progesterondur. Bu hormonlar n kimyasal yap lar yandaki tabloda
görülmektedir.
Androsteron testestron un bir transformasyon ürünüdür.
Androgenlerin etkilerini de genital etkiler ve ekstragenital etkiler
olarak ay rmak mümkündür.
Genital etkiler erkek cinsiyet organlar n n geli mesi biçiminde kendini
gösterir. Erkekte ayr ca sekunder cinsiyet belirtilerinin geli mesini de sa lar.
Ekstragenital etki ise protein biyosentezini stimüle etmek suretiyle
anabolizan görev yapmas d r. Bu da kas kütlesinin artmas n , lipid ve su
miktar n n azalmas n sa lar.
Testesteron un etki biçimi, daha ziyade hücre içerisinde protein sentezini art r c yönde olmaktad r. Testosteron bu etkisini hücrenin nükleusunda
DNA dan RNA sentezini yani Transkripsiyon olay n art rmak suretiyle yapmaktad r. Testosteron kana sal nd ktan sonra çok k sa bir süre içerisinde hedef
hücreye girmekte ve burada önce dihidrotestosteron a dönü mekte daha sonra
sitoplazmada mevcut reseptör protein ile birle erek nükleusa göç etmektedir.
Bu defa hormonnükleusda ba ka bir proteinle birle mekte ve meydana gelen bu
kombinasyon, transkripsiyon olay n art rmaktad r. Testosteron bu etkisini bütün
vücut hücrelerinde meydana getirirse de, sekonder seks karakteri ile ilgili
hücreleri daha çok etkilemektedir.
HORMONLAR 109
6) OVARYUM HORMONLARI
C2H5
C=C
HO
OH
C2H5
Dietilstilbestrol (DES)
7) TEST S HORMONLARI
A) TESTOSTERON
B) ANDROSTERON
Androjenler, erkeklerde testislerden Leyding interstisiyel
hücreleri taraf ndan sentez edilen 19 C atomlu
steroidlerdir. Bunlara androjenik hormonlar denilmesinin
nedeni mutlaka biyolojik aktivite göstermelerinden ileri
gelmemektedir. Daha ziyade 19 karbonlu steroid
maddeler s n f na girmele-rinden dolay d r. Bunun gibi,
androjenik aktivite gösteren bütün stroidler de 19 C lu
de ildir.Androjenlerin
ba l ca
etkili
örneklerini,
Testosteron (17
-hidroksi-androst-4-en-3-one) ve
Androsteron (Androst-4-ene-3,17-dione) olu turur.
Bunlar, Leyding hücrelerinde, 17-hidroksiprogesterondan meydana gelirler.
OH
O
O
HO
H
Androsteron
Testosteron
ETK S
1. Genital etkiler erkek cinsiyet organlar n n geli mesi biçiminde
kendini gösterir.
2. Ekstragenital etki ise protein biyosentezini stimüle etmek suretiyle
anabolizan görev yapmas d r.
3. Testesteron un etki biçimi, daha ziyade hücre içerisinde protein
sen-tezini art r c yönde olmaktad r. Testosteron bu etkisini
hücrenin nükleusunda DNA dan RNA sentezini yani
Transkripsiyon olay n art rmak suretiyle yapmaktad r.
Tablo 53-Ovarium Hormonlar .
9.12-SON YILLARDA ÖNER LEN D
ER HORMONLAR.
Buraya kadar aç klanan hormonlar d nda bir çok ba kalar da
zaman zaman hormon olarak dile al nm t r. Bunlardan son y llarda en çok söz
edilen 3 tanesini a a da anlat lacakt r.
9.12.1-ER TROPO ET N.
Eritropoietin ya da eritrosit stimüle eden faktör (ESF) olarakta
adland r lan bu hormon böbrekler taraf ndan salg lan r ve %8-12 total heksoz
içeren bir glikoprotein, 1-globulin yap s ndad r. Metionin d ndaki tüm amino
asitleri kapsar.
ESF aktif olmayan bir protein biçiminde salg lan r. Renal eritropoetik
faktöe (REF) ad verilen benzer bir madde taraf ndan aktif hale getirilir.
Hedef dokusu, kemik ili i ve öteki eritroid dokularda bulunan
homohistioblast t r.
Ekileri ise unlard r:
1. Eritropoietin, kemik ili inde proeritroblast lar say ca art r r. Bunu
öteki çekirdekli eritrositlerdeki art
izler ve sonunda perifer dola mda
retikülositler ve olgun eritrositler bolla r.
2. RNA sentezini uyar r.
3. Fe59 un perifer kanda Hb e kat lmas n uyar r.
9.12.2-PROSTAGLAND N LER.
Prostaglandinler, organizmada arahidonik asitten sentez edilirler.
Organizmada son derece yayg nd rlar. Prostat tan ba ka midede ve böbreklerde yüksek miktarlarda bulunur.
lk kez erkeklerin seminal s v lar nda bulunmu tur. En az 6 adet
birincil prostaglandin varl gösterilmi tir. Bunlara PGE1, PGE2, PGE3, PGF1 ,
PGF2 , PGF3 , adlar verilmi tir.
Etkileri unlard r:
1. Kuvvetli damar geni leticisidirler.
2. Düz kaslar n özellikle uterusun düz kaslar n n kontraksiyonunu
temin ederler.
3. Kalp kas n n verimini art r rlar.
4. Bron lar n geni lemesini sa larlar.
5. Prostaglandinler, epinefrin, norepinefrin, glukagon ve ACTH ile
ya asitlerinin adipoz dokudan göçü konusunda antogonist etkiye sahiptir.
Prostaglandinlerin metabolizmas çok çabuk ceryan ader. Y k lmalar
dehidrojenazlar taraf ndan yap l r. K smen de -oksidasyon ile y k l rlar. Bu
durumda idrarla siklopentan türevleri biçiminde at l rlar.
9.12.3-EP F Z BEZ .
Ep f z bezinin birçok üreme olaylar n n kontrolüne katk da bulunan bir
ya da daha çok hormon salg lad bu gün için kan tlanm t r.
Memeli organizmas nda melatonin sentezleyen, hipofizin luteinizan
hormon salg s n engelleyen yegane yap d r.
HORMONLAR 111
8) SON YILLARDA ÖNER LEN D
1. ER TROPO ET N
ER HORMONLAR
Eritropoietin ya da eritrosit stimüle eden faktör (ESF) olarakta
adland r lan bu hormon böbrekler taraf ndan salg lan r ve %812 total heksoz içeren bir glikoprotein,
1-globulin
yap s ndad r. Metionin d ndaki tüm amino asitleri kapsar.
1. Eritropoietin, kemik ili inde proeritroblast lar say ca art r r.
2. RNA sentezini uyar r.
3. Fe59 un perifer kanda Hb e kat lmas n uyar r.
ETK S
2. PROSTAGLAND N
9
8
Prostaglandinler, organizmada arahidonik asitten sentez
edilirler.
En az 6 adet birincil prostaglandin varl
gösterilmi tir.
Bunlara PGE1, PGE2, PGE3, PGF1 , PGF2 , PGF3 , adlar
verilmi tir.
6
5
COOH
Arahidonik asit
20
11
12 14
15
+ 2 O2
O
HO
COOH
14
HO
OH
Prostaglandin F2 (PGF2 )
ETK S
HO
13
15 OH
Prostaglandin E2 (PGE2 )
1. Kuvvetli damar geni leticisidirler.
2. Düz kaslar n özellikle uterusun düz kaslar n n kontraksiyonunu temin
ederler.
3. Kalp kas n n verimini art r rlar.
4. Bron lar n geni lemesini sa larlar.
5. Prostaglandinler, epinefrin, norepinefrin, glukagon ve ACTH ile ya
asitlerinin adipoz dokudan göçü konusunda antogonist etkiye sahiptir.
3. EP F Z
HORMONLARI
ETK S
COOH
Ep f z bezinin birçok üreme olaylar n n kontrolüne katk da
bulunan bir ya da daha çok hormon salg lad
bu gün için
kan tlanm t r.
1. Memeli organizmas nda melatonin sentezleyen, hipofizin luteini-zan
hormon salg s n engelleyen yegane yap d r.
Tablo 54- SonY llarda Önerilen Di er Hormonlar.

Tablolarla Biyokimya Cilt 2

Transkript

Benzer belgeler