Merkez Strateji Enstitüsü - Merkez Strateji Enstitisü

Transkript

Merkez Strateji Enstitüsü
Rapor-006 | Suriye İç Savaşı'nda Askerî Durum 22.12.2014
(3) Kolordulara Bağlı Birlikler: Suriye Kara Kuvvetlerini oluşturan 13 tümenden dokuzu, üç
kolorduya bağlıdır.35 Bu birlikler:36
(a)
1'inci Kor.'a bağlı: 1/5'inci Mknz.Tüm., 1/7'nci Mknz.Tüm., 1/9'uncu Zh.Tüm. ve
Gnkur.Bşk./15'inci Öz.Kuv.Tüm. (Gnkur.Bşk.lığına bağlı olan bu birlik 1'inci Kor.'un harekât kontrolüne
verilmiştir).
(b) 2'nci Kor.'a bağlı: 2/1'inci Zh.Tüm., 2/10'uncu Mknz.Tüm. ve Gnkur.Bşk./14'üncü Öz.Kuv.Tüm.
(Gnkur.Bşk.lığına bağlı olan bu birlik 2'nci Kor.'un harekât kontrolüne verilmiştir).
(c) 3'ünci Kor.'a bağlı: 3'üncü Zh.Tüm. ve 11'inci Zh.Tüm.
Uygulamada birliklerin tamamı Gnkur.Bşk. kanalıyla doğrudan Devlet Başkanın kontrolü altındadır.
(4) Doğrudan Gnkur.Bşk.lığına Bağlı Birlikler: Bu kapsamda altı birlik bulunmaktadır. Bunlar:
Cumhuriyet Muhafızları Tümeni, 4'üncü Zh.Tüm., Özel Kuvvetler Komutanlığı (15'inci ve 14'üncü
Öz.Kuv.Tüm.leri sırasıyla; 1'inci ve 2'nci Kor.ların harekât kontrolüne verilmiştir. Öz.Kuv.K.lığının diğer 6
alayı ise Gnkur.Bşk.lığı kuruluşunda bulunmaktadır), stratejik ihtiyatı oluşturan 17'nci Mknz. ve 18'inci
Zh.Tüm.lerdir.
(5) Suriye Kara Kuvvetlerinin 13 tümeninden 9'u (4'er manevra tugayından oluşan) zırhlı veya
mekanize tümenlerdir. Bu Birlikler:37 1/5'inci Mknz.Tüm., 1/7'nci Mknz.Tüm. 1/9'uncu Zh.Tüm, 2/1'inci
Zh.Tüm., 2/10'uncu Mknz.Tüm., 3/3'üncü Zh.Tüm., 3/11'inci Zh.Tüm., Gnkur.Bşk.'na doğrudan bağlı
4'üncü Zh.Tüm. ve 18'inci Zh.Tüm dir.
(6) Zırhlı tümenler, 3 tank, 1 mekanize; mekanize tümenler ise 3 mekanize, 1 tank tugayından
oluşmaktadır. Her tümen ve tugay yeterli sayıda muharebe destek (istihkâm, topçu, hava savunma,
muhabere vb.) ve muharebe hizmet destek (ikmal, bakım ve bütünleme birlikleri) birliklerinden
oluşmaktadır. Tam donanımlı bir tümen 15.000 personelden oluşmaktadır.38
(7) Kara Kuvvetlerinin temel manevra elemanı olan tugaylar, 1.500 personelden oluşmaktadır.39 Bu
birlikler de tümenlerde olduğu üzere 1'e 3 yapılanmasında olmak üzere 4'lü kuruluştaki manevra
taburları ile muharebe destek ve muharebe hizmet destek bölüklerinden oluşmaktadırlar.40
(8) Gnkur.Bşk.lığı bağlılarından 4'üncü Zh.Tüm., 17'nci Mknz.Tüm. ve Özel Kuvvetler Komutanlığı
bağlıları, kolordulara bağlı standart kuruluştaki (bir tünende 4 tugay) birliklerden farklı olarak özel
kuruluşla teşkil edilmişlerdir. Bu birliklerin kuruluşunda yer alan alayların personel mevcudu 1.500
civarındadır.41 Bir alay, mevcutları 300 ile 500 arasında değişen üç taburdan meydana gelmektedir. Bu
birlikler -merkezi olarak desteklendiğinden- standart tümenlerden farklı olarak muharebe destek ve
muharebe hizmet destek birliklerine sahip değildirler.42
(9) Tümen topçu alayları, mevcutları 300-500 civarındaki 3 taburdan meydana gelmiş olup toplam
mevcutları 1.500 civarındadır.43 Suriye ordusunun 3.000 top/obüsü bulunmaktadır.44
(10) Uygulamada, Nusayri çoğunluğun hakim olduğu birliklerin teçhizat ve malzeme bakımından
diğer birliklere oranla daha fazla desteklendiği, diğer birliklerin ise personel, teşkilat ve malzeme
kadrolarında öngörülen yeterliliğe ulaştırılmadığı öteden beri bilinmekteydi.45
15
b. Kuvvet Yapılanması ve Konuşlanma (2011'den sonraki dönem): 2011 ayaklanmasıyla birlikte bu
tertiplenmede bazı değişikliklere gidilmiştir. Ancak esas büyük değişiklik belirlenen stratejiye göre
kuvvetlerin kullanılmasında ve yeniden yapılandırılmasında meydana gelmiştir. Bu kapsamda, rejim
kuvvetlerinin bir dönüşüm geçirdiğini söylemek mümkündür.
(1) Kuvveti
(a)
Her ne kadar kağıt üzerinde rejim kuvvetlerinin kadro
mevcudu olan 220.000 sayısı ve 60 civarında tugay seviyesinde manevra
birliği olduğu muhtelif kaynaklarda46 yer almış olsa da hakikatte Suriye
Kara Kuvvetleri, 1990'lardan itibaren yaşanan ekonomik sıkıntı ve yakın
müttefiki Sovyetler Birliğinin yıkılmasından sonra yardımların kesilmesi
nedeniyle bu muharebe etkinliğini muhafaza edememiştir. Kaba bir
değerlendirmeyle, 2011 kalkışmasından önce Esad Yönetiminin personel mevcudu ve envanterindeki
silahların 1/3 oranında gayri faal olduğunu söylemek yanlış olmaz. Bu olumsuzluğa ilave olarak,
uygulanan
strateji
gereği
rejimin
geri
kalan
birliklerinin
en
fazla
yarısını
kullanabildiği
değerlendirildiğinde ordunun yaklaşık 1/3'ünün aktif olarak kullanılabildiği ortaya çıkmaktadır. 47 Bu da
rejim kuvvetlerinin 65.000 civarında bir askerî gücü olduğunu ortaya koymaktadır.48 Yarı askerî güçler ve
yönetimin silahlandırdığı siviller bu sayıya dahil değildir. Esad Yönetiminin mevcut kuvvetlerin 1/3'ünün
aktif olduğunu esas alan değerlendirmeler Esad Yönetiminin 73.300 civarında bir kuvveti olduğunu
kıymetlendirmektedirler.49 Bazı diğer muhalif kaynaklar Esad'ın hali hazırda iyi donatılmış 70.000 askeri
olduğunu değerlendirmektedirler.50 Genel bir değerlendirmeyle Esad Yönetiminin 65.000-75.000 arasında
kuvveti
olduğunu kabul edebiliriz.51
Zırhlı araçlar bakımından da etkinlik oranı, personel
mevcutlarındaki kısıtlılığa benzer bir durum arz etmektedir.52
(b) Esad Yönetiminin Kara Kuvvetleri personel mevcudunun 27.000'i kolorduların kuruluşundaki
birliklerde, 38.000'i ise Gnkur.Bşk.lığı bağlısı birliklerde görevlidir.53 Birliklerin personel kadrosunu ve
harp silah ve araç envanterini karşılama oranlarına ilişkin olarak Institute for the Study of War (Savaş
Çalışmaları Enstitüsü) tarafından yayınlanan, Joseph Holliday'in; Middle East Security Report 8: The Assad
Regime, From Counterinsurgency to Civil War, başlıklı ve Mart 2013, tarihli raporuna (s. 27) göre (Bkz. Şekil
1.):
(I) Gnkur.Bşk.lığına bağlı; Cumhuriyet Muhafızları ile 4'üncü Zh.Tüm'in karşılama oranı tam,
Özel Kuvvetler Komutanlığı'nın ise % 66 civarındadır. 18'inci Zh.Tüm.'in üç tugayı % 25, 17'nci
Mknz.Tüm.'in iki tugayı % 33 kategorisinde olup bu tümenlerin birer tugayı gayri faaldir.
(II)
1'inci Kor.'a bağlı 5'inci ve 7'nci Mkzn.Tüm. ile 9'uncu Zh.Tüm.'in karşılama oranı % 33
civarındadır.
(III) 2'nci Kor.'a bağlı 1'inci Zh.Tüm.'in bir tugayının karşılama oranı % 66, iki tugayının ise
% 33 civarındadır. Kolordunun diğer bağlısı 10'uncu Mkzn.Tüm.'in bir tugayının karşılama oranı % 50, iki
tugayının ise % 33 civarındadır. Her iki tümenin birer tugayı ise gayri faaldir (karşılama oranı % 0'dır).
(IV) 3'üncü Kor.'nun 3'üncü Zh.Tüm.'nin üç tugayı % 33 seviyesinde, bir tugayı gayri faaldir.
Kolordunun diğer bağlısı 11'inci Zh.Tüm.'in iki tugayı % 33 seviyesinde, iki tugayı gayri faaldir.
16
(V)
İlgi raporda, topçu birlikleri için her hangi bir tasnif yapılmamakla birlikte, bu
kapsamda bir sınırlılığın olmadığı ifade edilmiştir.54
(VI) Esad Yönetiminin 2011'den sonraki dönemde hava kuvveti bakımından mevcut
sorunlarının artarak devam ettiği görülmüştür.
(2) Yeniden Yapılanma
(a) Silahlı Kuvvetler: 2011-2012 kalkışmayı bastırma, 2012-2014
iç savaş döneminde Esad Yönetiminin kara kuvvetlerini harekât
ihtiyaçlarına göre yeniden yapılandırdığı görülmüştür. Bu kapsamda:
(I) Görev için birlik seçimi, merkezi olarak doğrudan Beşer
Esad imzasıyla yapılmıştır.55
(II)
Birlik görevlendirmesinde askerî ölçütlere ilave olarak
rejime sadakat belirleyici etken olmuştur. Yönetim, 2012'de Dera'ya yapılan harekâtta bölgeye yakın olan
5/132'nci Mknz.Tug.'ı görevlendirirken bu birliğin yanına, daha fazla güvenilir saydığı, 150 km.
uzaklıktaki Şam'ın kuzeyinde konuşlu- 3/65'inci Zh.Tug.'ı da dahil etmiştir56.
(III) Yönetime sadakati yüksek Nusayri çoğunluklu birliklerin, askeri kademe/rütbe
bakımından kendilerinden daha büyük/kıdemli birlikleri sevk ve idare ettikleri görülmüştür.57
(IV) Muharebe için teşkilatlanma merkezi olarak tabur seviyesine kadar yapılmış, bunda
birliğinin muharebe yeterliliği kadar sadakat ölçütü de esas alınmıştır. Bu tür yeniden teşkiller, 4'üncü
Zh.Tüm. gibi Esad Yönetiminin en fazla güvendiği komutanlıklara bağlanmıştır.58 4'üncü Zh.Tüm., 2011
ayaklanmasının ilk safhalarından itibaren, direnişi bastırmakla görevli birliklerin başında yer almıştır. Bu
birliğin personelinin % 80'ini Nusarîler oluşturmaktadır.59 Kuruluşta bu birliğin komutanı Tümg.
Muhammed Ali Durgham görünmesine karşın esas görevi 42'nci Zırhlı Tümen Komutanlığı olan Başar
Esad'ın kardeşi Mahir el-Esad'ın bu birliğe komuta ettiği yönünde yaygın bir kanaat mevcuttur.60 Bu
kapsamda diğer bir örneği ise, Yönetim'in en gözde birliklerinden olan 1'inci Zh.Tüm.'nin diğer
birliklerden getirilen güvenilir birliklerle takviye edilmesi oluşturmaktadır.61
(V)
Cumhuriyet Muhafızları Tümeni, 2011 yılı itibariyle, üç mekanize, iki 'güvenlik
alayı'ndan oluşmaktaydı.62 Bu birliğin toplam gücü standart bir piyade tümenine eşit olmakla birlikte,
4'üncü Zh.Tüm.'de de olduğu üzere teçhizat ve malzeme bakımından benzerlerine oranla üstün
seviyededir. 2011 ayaklanmasıyla birlikte komuta kademesinde bulunan Sünni komutanlar, görevden
uzaklaştırılmıştır.63
(VI) Özel Kuvvet Alayları, kuruluş ve kadroları itibariyle, hafif piyade alayları gücünde
olup iç tehdide yönelik olarak görev yapmak üzere teşkil edilmiş olan birliklerdir. Bu birliklerin komuta
kademesinin tamamı Nusayri'dir.64 Ast kademelerdeki personelin % 50'sinin Sünnilerden oluşması
nedeniyle, bu birliklerin mevcutlarında azaltmaya gidilmiş, büyük çoğunluğun Nusayrilerden oluşması
sağlanmıştır.65
(VII) Ateş desteği bakımından Esad Yönetiminin kalkışmanın başlangıç evresinde hava
kuvvetlerini kullanmaktan sakındığı, bu ihtiyacı topçu ile karşılamayı tercih ettiği görülmüştür. Esad
Yönetimi, ilk kez 2012 baharında, muhalefetin Halep'in kuzeyinde ve Lazkiye'de rejim kuvvetlerinin
17
erişemediği bölgeleri ele geçirmesi üzerine helikopter kullanmaya başlamıştır.66 2012 Haziranında
kuzeydeki muhalif grupların taarruza geçmesi ve uçuşa yasak bölge ilanı tehlikesinin ortadan kalkması
üzerine, Esad Yönetiminin helikopter kullanımını artırdığı görülmüştür.67 Ağustos 2012'de Halep'te
cereyan eden muharebelerde, Humus'takinden farklı olarak Esad Yönetiminin, topçu ateş desteği
olmamasından kaynaklanan zafiyeti jetleri de kullanarak gidermeye çalıştığı görülmüştür. IWS'nin
raporunda, Hava Kuvvetleri uçaklarının kara birliklerinin olmadığı veya muharebeye girmediği
durumlarda kullanıldığına, bu durumun rejimin kara-hava tanıma sistemlerine, hassas vuruş sistemlerine
ve yeterli yakın hava desteği yeteneğine sahip olmadığının emaresi olduğuna dikkat çekilmektedir.68 Esad
Yönetiminin bahsi geçen hava muharebe imkân ve kabiliyetlerine sahip yegane hava aracı MI-25 taarruz
helikopterleri olup bunların sayısı hiçbir zaman 40'ı bulmamıştır.69 Grafik 1., 2012 Ağustosundan itibaren
Esad Yönetiminin hava taarruzlarında sabit kanatlı uçakların kullanımına ağırlık verdiğini, bu tarihten
sonra döner kanatlı uçakların (helikopter) kullanımının görece azaldığını, genel olarak da kaynağı
belirlenemeyen bombalamaların sayısının arttığını ortaya koymaktadır.
Grafik 1. Esad Yönetimi Hava Taarruzları
140
120
100
80
60
40
20
0
Nis
2012
May
2012
Haz
2012
Tem
2012
Ağu
2012
Eyl
2012
Eki
2012
Kas
2012
Ara
2012
Oca
2013
Şub
2013
Mar
2013
Nis
2013
Açıklamalar:
Kaynak: Elizabeth O’Bagy, Christopher Harmer, Jonathan
Dupree, Liam Durfee, Syrian Air Force and Air Defense
Capabilities, Institute for the Study of War, Mayıs 2013, s. 6.
Helikopter
Uçak
Kaynağı
Bilinmeyen
Kaynağı bilinmeyen bombardımanın; uzun menzilli topçu, taktik roket veya karadan karaya füze
ateşlerinden kaynaklanmış olabileceği, azami 170 civarında olabilecek helikopterlerin -silahlı kuvvetlerin,
yedek parça ikmali, bakım ve pilot yetersizliği gibi yapısal sorunlar nedeniyle- muharebe etkinliğinde
düşüş yaşanmış olabileceği değerlendirilmektedir. Esad Yönetiminin kara kuvvetlerinde mevcut olan
muharebe etkinliği sorunlarından çok daha fazlasını hava kuvvetlerinin idamesinde yaşadığı açıktır. Bu
zafiyeti gidermek için son dönemde yedek parça ve ikmal tedariki kolaylıkları nedeniyle rejimin L-39
eğitim uçaklarını kullanmaya başladığı rapor edilmiştir.70Mevcut topçu ve hava kuvvetlerine ilave olarak
Esad Yönetiminin envanterinde 400 civarında Scud füzesi olduğu bilinmektedir. Basın yayın
organlarında, Esad Yönetiminin, Aralık 2012-Şubat 2013 döneminde bu silahlardan 40'ını (ayda yaklaşık
20 tane olmak üzere) kullandığı yönünde haberler yayınlanmıştır.71
18
(b)Yarı Askerî Kuvvetler
(I) Halk Ordusu/Ulusal Savunma Kuvvetleri (Ceyş el Şa'bi):
Suriye Yönetimi'nin geleneksel yarı askerî yapılanmasının geçmişi devletin
kuruluş yıllarına kadar dayanmaktadır. Hafız Esad'ın iktidara geliş
sürecinde, orduya ilave olarak, Baas temelli, 'Halk Örgütleri' (Muazzamat
Şa'biya) adıyla anılan, bu yapının büyük etkisi olmuştur. Özellikle
1980'lerde
filizlenen
muhalefetin
bastırılmasında
ve
istihbarat
faaliyetlerinde bu yapılanmanın giderek daha fazla 'militarize' olduğu görülmüştür. Bu dönemde, 'Halk
Ordusu' (Ceyş el Şa'bi) olarak adlandırılan yarı askerî kuvvet, 100.000 civarında personelden
oluşmaktaydı.72 İç savaşın başlamasıyla birlikte Esad Yönetiminin bu kuvvetleri yeniden aktive ederek
mevcudunu
60.000'e
çıkardığı
görülmüştür.
Halk
ordusu,
Halep,
Hama,
Humus,
73
Şam,
Tartus,
Suveyda
ve
Harita 3. Esad Yönetimi Kara Kuvvetlerinin
Yeniden Tertiplenmesi
Lazkiye'de
konuşlanmıştır (Harita 3).74
Halep
XX
Halep
II
Baas
Lazkiye
XX
Hama
Lazkiye
Tartus
XX
Hama
XX
Humus
Tartus
XX
Humus
Şam
XX
Şam
Suveyda
XX
400km.
Suveyda
(II)
Organize Suç Şebekeleri: Şabiha Esad ailesi ile akrabalık bağı
olan Lazkiye kaynaklı kuruluş olup kaçakçılık eylemleriyle gündeme gelen kötü
şöhretine ilave olarak muhalifleri sindirmeye yönelik faaliyetleri nedeniyle aynı
zamanda cinai bir şebekedir. Esad Yönetimi suç şebekeleriyle olan ilişkisini
Nusayrilerle sınırlı tutmamıştır. Örneğin Halep kaynaklı, uyuşturucu ve silah
kaçakçısı Berri aşireti,75
Deyrizor ve Deraa kaynaklı Şabiha grupları Sünni
kökenlidir. Toplumun sosyoekonomik bakımdan en alt kesimlerinde yer alan
76
sorunlu insanlar ile cinai suçlardan hapse düşenler ile ve yapılan rejime sadakat
anlaşması sonrasında salıverilenlerin de bu maksatlarla kullanıldığı çeşitli kaynaklarda yer almaktadır.77
Bu gruplar sayı bakımından oldukça az olmalarına kaşın, yarattıkları terör nedeniyle büyük bir psikolojik
etkiye sahiptirler.
19
(II)
[Yerel] Halk Komiteleri: Suç şebekelerinin yarattığı
etkiye sahip olmasalar da mahalli olarak teşkil edilmiş olan Halk
Komiteleri sayı bakımından önem arz etmektedirler. Müslüman Kardeşler
kalkışması esnasında ortaya çıkan bu yapı, Halk Ordusu'na benzer bir
yapılanmaya sahip olmalarına kaşın daha çok mahalli nitelikli kendisini
koruyan kuvvet olma özelliğiyle yakın zamana kadar nispeten az bir
askerî önemi haizdiler. Ancak 2013'ün başlarından itibaren Esad Yönetimi, bu grupları Ulusal Koruma
Kuvveti (Kuvvet el Difa'a el Vatani) adıyla, Halk Ordusu benzeri bir yapıda yeniden teşkilatlandırmaya,
teçhiz etmeye ve eğitmeye başlatmıştır. Bu yeni yapılanma için İran'ın Devrim Muhafızları (Besiç) benzeri
bir modelin benimsendiği bu kuvvetlerin İranlı askerî danışmanlar tarafından eğitilmesinden
anlaşılmaktadır. Halk Komiteleri Alevi, Nusayri, Dürzi ve Hristiyan azınlıklardan oluşmaktadır.78 Halk
Komitelerinin kontrol ve direnek noktaları tesis etmenin dışında bir diğer görevi ise muhalefet hakkında
istihbarat sağlamaktır.79 Kaynaklar, Halk Komitelerinin asıl güdüsünün Esad Yönetimine destek
vermekten
çok
muhaliflerin
toplu
öç
alma
operasyonlarından
korunmak
olduğuna
dikkat
çekmektedirler.80
(c) Müttefik Kuvvetler
(I) Lübnan Hizbullahı: ABD, Suriye'ye eğitim, silah ve askerî
destek sağladığı gerekçesiyle Ağustos 2012'de, Hizbullah'a ambargo
uygulama kararı almıştır.81 2014 yazında, Hizbullah kuvvetlerinin Şam'ın
kuzeybatısında bulunan Kalaman bölgesinde Esad Yönetimi saflarında
çarpıştığı saptanmıştır.82 İsrail kaynaklarına göre, Hizbullan' ın Suriye'de
4.000-5.000 civarında savaşçısı mevcuttur.83 Hizbullah birlikleri muharebe
tecrübesi yüksek ve yetişmiş piyadeden oluşmaktadır.84 Hizbullah kuvvetleri, Suriye'nin Lübnan sınır
bölgelerinde, Kusayr'da ve Şam civarında etkindir.85
(II)
Iraklı Milisler: ABD kaynaklarına göre Suriye'de 2.000-
5.000 civarında Iraklı milis savaşmaktadır.86 Bunlardan başlıcaları, Asa'ib
Ehl el Hak ve Kata'ib Hizbullah örgütüdür. Bu grupların açıklamalarında
amaçlarının, Suriye'de Şiiler için kutsal olan yerleri korumak olduğu
beyan edilse de daha geniş bir alanda faaliyet gösterdiklerine dair raporlar
mevcuttu.87 Son dönemde IŞİD'in Irak'ta kaydettiği başarılar bazı milislerin ülkelerine dönmelerine neden
olmuştur.88
(III) İran Devrim Muhafızları (Pasdaran): İran 2011'den
itibaren gerek Esad Yönetimi kuvvetlerine gerekse rejim yanlısı gruplara,
eğitim desteği ve mali yardım sağlamaktadır. Nitekim Şubat 2012'de ABD
İran istihbarat servisi SAVA'ya yaptırım uygulama kararı almıştır.89 Eylül
2012'de
İran
Devrim
Muhafızları
(Pasdaran)
Komutanı,
Kudüs
Kolordusuna bağlı personelin Suriye'de bulunduğunu açıklamıştır.90 Bu
kuvvetlerin 1.000-3.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir.91
20
(3) Tertiplenme ve Birliklerin Kullanılması
(a) Esad Yönetimi, kuzey-güney mihverini öncelikle elde bulundurmayı hedeflediğinden, sıklet
merkezini Şam ve Humus bölgesinde tesis etmiş, nizami birliklerini ağırlıklı olarak buralarda
tertiplemiştir. İlgi rapor,92 kolorduların genel itibariyle önceki konumlarını muhafaza ettiği, ancak
kolordulara bağlı bazı birliklerin Gnkur.Bşk.lığı kuruluşundaki seçkin/güvenilir birliklerin emrine
verilerek kullanıldığına dikkat çekmektedir. Bu değerlendirmenin genel hatlarıyla doğru olması kuvvetle
muhtemel olmakla birlikle, Lübnan İç Savaşı'na yoğun şekilde müdahil olan 2'nci Kor.'un Suriye'nin bu
ülkedeki askerî mevcudiyetine son verdiği 2005 yılından itibaren ülkenin batı sahil bölgesini de
kapsayacak şekilde yeniden konuşlandırılmış olmasını ihtimal dahilinde tutmak gerekir.
(b) İç savaşı asıl yürüttüğü doğrudan Gnkur.Bşk.lığına bağlı seçkin birliklerini ise bu hattın (ŞamHalep ana güzergahının) kuzeyinde ve güneyinde sıklet merkezi/kuvvet çoğunluğu kuzeyde olacak
şekilde yeniden tertiplemiştir (Harita 3.). Bu durumun başlıca iki nedenden kaynaklandığı
değerlendirilmektedir. Birinci neden İsrail sınırında bulunan 1'inci Kor.'ın zaten nispeten muharebe
etkinliği yüksek birliklerden oluşması bu nedenle seçkin birliklere bu bölgede görece daha az ihtiyaç
duyulmasıdır. İkinci neden aynı gerekçeye dayanır. Kuzeyde öteden beri görece daha az kuvvetin
bulunduruluyor olması buradaki kuvvet ihtiyacını artırmıştır. Ayrıca, Esad Yönetiminin bir şekilde
ayakta kalabilmesinin yegane yolu, Nusayrilerin çoğunluğu oluşturduğu ülkenin kıyı bölgesini doğu
istikametinden gelecek tehditlere karşı koruyabilecek azami derinliğin elde bulundurulmasıdır. Halep ve
kuzeyi bu ihtiyacı asgari ölçüde karşılayabilecek niteliktedir. Esad Yönetiminin sınırlarını coğrafi
bakımdan doğal bir engel sisteminden güç alarak savunabilmesi için ise birinci aşamada Fırat Nehri'nin
Carablus-Tabak, ikinci aşamada Akçakale-Rakka hatlarını birleştiren istikamette açmış olduğu vadileri
kontrol altına alması gerekmektedir.
(c) Kuzey ve doğu bölgelerde ise nispeten daha küçük birliklerle direnek noktaları
oluşturmuştur. Bu kuvvetlerin çoğu lojistik ve takviye imkânlarından mahrum olmaları nedeniyle
yenilgiye uğratılmış olsalar da muhalefetin ilerlemesini engellemeyi başarmışlardır.93
(ç) Bu bilgiler ışığında, Esad Yönetiminin savaş alanını, şehirleri esas alarak:
(I) Şam, Kuneytra, Dera ve Süveyda'yı kapsayacak şekilde 'Şam ve civarı'
(II)
Tartus ve Lazkiye'yi kapsayan 'batı sahil şeridi'
(III) Humus, Hama, İdlip ve Halep'i kapsayan 'orta bölge'
(IV) Fırat Nehri'in ana koluyla ülkeye giriş yaptığı Carablus'tan Rakka'nın kuzeyine kadar
olan 'kuzey orta bölge'
(V)
Rakka'nın kuzeyi ile Haseke vilayetini kapsayan 'kuzeydoğu bölgesi'
(VI) Fırat Nehri'nin Tabka'dan itibaren doğuya doğru Ebu Kemal'de Irak'a geçtiği
güzergahta Rakka ve Deyrizor'u kapsayan 'doğu bölgesi' olacak şekilde altı muharebe sahası şeklinde
değerlendirdiği, iç savaş koşullarının imkân verdiği ölçüde öncelik verdiği ilk üç bölgede birliklerini
yeniden tertiplediği anlaşılmaktadır. İç savaşın seyri esnasında açık kaynaklarda yer alan birliklerin
harekât icra ettiği bölgeler dikkate alınarak yapılan değerlendirme neticesinde Esad Yönetimi kara
kuvvetlerinin yeniden tertiplenmesini gösteren kroki Harita 4.'te gösterilmiştir.
21
Harita 3. Esad Yönetimi Kara Kuvvetlerinin
Yeniden Tertiplenmesi
Carablus
XX
Halep
Haseke
Rakka
XX
18
17
Lazkiye
2 3
Tartus
Humus
Ebu Kemal
XX
X
3 17
42
2 3
2 1
Şam
Gnkur.
X
3
1
XX
XXX
Gnkur.
65
XX
132
Kuneytra
Dara
Suveyda
Gnkur.
XX
41
47
Öz.Kuv
Gnkur.
85
104
105
138
X
45
53
Öz.Kuv
54
555
556
400km.
c. Yeterlilik Ölçütleri Bakımından Değerlendirme
(1) Savaşma Azim ve İrade Yeterliliği: Nusayriler ve Esad saflarında yer alanlar, yenilmeleri
halinde hınç ve cezalandırılma korkusuyla birbirlerine sıkı şekilde bağlı, aşırı milliyetçi bir nitelik
kazanmıştır.94 Birliklerin tecrit edilmesinden dolayı merkezi yönetim ile zayıflayan komuta bağlantısının
sektörel kuvvetlerin dayanışmasını ve motivasyonunu artırdığı saptanmıştır.95 Kısıtlı insan kaynağını
Hizbullah ve Kuds birliklerinden sağladığı eğitim desteğiyle seferber edebilme yeteneği ile savaşma azim
ve iradesini artırmıştır. Mahalli kuvvetleri devreye sokmak suretiyle, gayrinizami harbin koşullarına
uyum sağlamıştır.
(2) Beka Yeterliliği: Suriye silahlı kuvvetlerinin öncelikli görevleri arasında rejimin korunması ve
halka yönelik güvenlikçi ve baskıcı uygulamaların geçmişte de sıklıkla kullanılması nedeniyle bekanın
sağlanmasına yönelik ikaz, ihbar, istihbarat, tesis ve kuvvet koruma kapasitesine sahiptir. Sıklet merkezi
tesis ettiği bölgelerde, muhaliflerin muhtelif gayrinizami harekât taktiklerine karşı korunma imkân ve
kabiliyeti yüksektir.
(3) Komuta Kontrol, Sevk ve İdare Yeterliliği: Düzenli bir ordunun sahip olduğu komuta ve
kontrol sistemlerinin tamamına sahiptir. Mevcut durumda, farklı etkinlikte de olsa kuzey ve doğuda bazı
kesimler hariç, ülkenin tamamına yayılmış olan kuvvetlerini merkezi bir şekilde sevk ve idare edebilecek
iletişim alt yapısına, komuta kontrol sistemine ve bu imkânları kullanabilecek personel ve birliklere
22
sahiptir.96 Suriye silahlı kuvvetlerinin liyakatten ziyade sadakate dayanan terfi sisteminin neden olduğu,
ehliyet, mesleki yeterlilik, inisiyatif kullanma, liderlik vb. sorunları devam etmektedir. Sovyet doktrinin
bu esnek olmayan yapının oluşmasında etkisi olduğu değerlendirilmektedir.97
(4) Hareket ve Manevra Kabiliyeti Yeterliliği: Sıklet merkezi tesis ettiği bölgelerde bu kapsamdaki
yeterliliği yüksektir. Rejim kuvvetleri, stratejik yerleşim birimlerini ve kritik araziyi ele geçirmek
maksadıyla, birkaç hafta devam ettirilebilen, şiddetli muharebeler icra edebilme kapasitesine sahip
olduğunu geçtiğimiz yıl, Halep, Şam civarı, Lazkiye vilayetlerinde icra ettiği askerî harekât esnasında
kanıtlamıştır.98
(5) Harp Silah ve Araçları, Ateş Gücü ve Desteği Yeterliliği: Çoğunluğu 1970'lerin modelleri olmak
üzere geniş bir ağır silah envanteri (tank/zırhlı araç, topçu, füze vb.) mevcuttur.99 Hava üstünlüğüne
sahiptir.
(6) Muharebe Hizmet Desteği Yeterliliği
(a) Yerleşik bir lojistik ağına sahip olmasına karşın, ikmal ve bütünleme sıkıntısı çekmektedir.
Personel bütünlemesi bakımından Esad Yönetiminin ciddi sıkıntılara maruz olduğu anlaşılmaktadır. Esad
yönetimi bu kapsamdaki zafiyetini gidermek maksadıyla; Nusayri tabanından ittifak halinde olduğu
Hristiyan, Dürzi ve Sünni gruplardan personel seferberlik sistemini takviye etmeyi başarmıştır.100
(b) Esad Yönetiminin günde ortalama 80 personel kaybı vardır.101Yönetimin, Haziran 2012'ye
kadar olan süreçte açıkladığı rakamlara göre 3.100 civarında ölü, 12.400 civarında yaralı olmak üzere
personel kaybı mevcuttur.102 Esad Yönetimi, bu tarihten sonra kayıplarını açıklamayı durdurmuştur.
Muhalif kaynakların Esad kuvvetlerinin kayıplarına ilişkin raporları ise güvenilirlik taşımamaktadır. Esad
Yönetiminin düzenli ordudaki kayıplarını yarı askerî kuvvetlerle telafi etmeye çalıştığı görülmektedir.
Nusayri erkek nüfusun silah altına alınabilir mevcudu 840.000'dir.
23
5. Muhalif Grupların Askerî Durumu103
a. Kuvvet Yapılanması ve Konuşlanma
(1) Genel Yapı
(a) Muhalif gruplar, 2011'de kalkışmanın başlangıcından bu zamana kadar geçen süre içerisinde,
ülkenin kuzey ve doğusunda oldukça belirgin büyüklükteki bir alanı rejim kuvvetlerinden temizlemeyi
başarmış olsalar da halen iç savaşı yönetebilecek yapılanmaya ulaşamamışlardır. Ağustos ve Eylül 2013
itibariyle; ABD Savunma Bakanlığı İstihbarat Dairesi, bu grupların sayısının 1.200104, IHS Jane's ise 1.000
civarında olduğunu ve toplamda 100.000 muharip personeli kapsadığını105 değerlendirmiştir. ABD
Kongresinin Nisan 2014 tarih ve " Armed Conflict in Syria: Overview and U.S. Response" başlıklı
raporunda ise Suriye Muhalefetinin 75.000-80.000 veya azami 110.000-115.000 civarında muharip
personelinin 1.500 civarında gruba dağıldığı belirtilmiştir.106
(b) Politik olarak birbirinden çok farklı ideolojik güdülerle beslenen bu gruplar arasında ortak
tehdit -Esad Yönetimi- dışında, bağlayıcı unsurlar çoğunlukla mevcut değildir. Ancak kalkışmanın
başlangıç evrelerinde çok daha parçalı bir yapı arz eden muhalefetin süreç içerisinde ortak tehdit
etrafında birleşerek, köy ölçekli gruplardan şehir kuşatmaları yapabilen ve vilayet çapında harekât icra
edebilen bir yapıda bütünleştiği görülmüştür.
(c) Suriye muhalefetinin bütünleşme süreci, genel yapıda üç farklı kırılmanın ortaya çıkmasına
neden olmuştur. Bunlardan birincisi, Özgür Suriye Ordusu (ÖSO), ikincisi Selefi gruplar, üçüncüsü ise
Irak kaynaklı IŞİD'dir. Muhalefetin geçirdiği dönüşümün bir sonucu olarak başlangıçta Selefi grupların
kontrolünde olan ÖSO'nun liberal ve Batı yanlısı unsurları da kapsayacak şekilde genişletilmesi, Selefi
grupların büyük ölçüde ÖSO'dan dışlanmalarına ve giderek daha aşırıcı bir istikamete yönelmelerine
neden olmuştur. Buna karşın ılımlı Sünni grupların ise ÖSO ile bağlarını gevşek de olsa korudukları
görülmüştür.
(ç) ABD kaynaklı bir araştırmada, muhaliflerin % 75'inin Suriye'de Sünni Şer'i bir devlet
düzeninden yana olduklarını ortaya koymuştur. İlgi raporda, ABD, İstihbarat teşkilatı tarafından
desteklenen bazı grupların aşırılaşarak IŞİD ve El Nusra saflarına geçtikleri saptanmıştır.107
(2) Muhalif Grupların Savaşçı Profili
(a) Suriye Ordusundan Karşı Tarafa Geçenler: Bu gruplar arasında, Özgür Suriye Ordusu
(ÖSO)'nun da temelini oluşturan Esad kuvvetlerinden karşı tarafa geçen askerler, önemli bir kesimi
oluşturmaktadır. Rejim kuvvetlerinin % 20-30'na karşılık gelen108 bu kuvvetlerin sayısı hakkında 50.000 ila
100.000 arasında değişen tahmin ve değerlendirmeler güvenilirlik taşımamaktadır.109 Ayrıca karşı tarafa
geçen askerlerden ne kadarının ÖSO'da aktif görev aldığına dair net bir bilgi bulunmamaktadır.
(c) Silahlanan Suriyeliler: Suriye muhalefetinin muharip unsurlarının bir diğer kaynağını ise
Esad Yönetimi'ne karşı silahlanan Suriyeliler oluşturmaktadır. Bunlardan sadece Sünni nüfusun silah
altına alınabileceklerin sayısı 2.520.990'dır. Bununla beraber rejime entegre olmuş olan Sünnileri bu
kapsam dışında tutmak gerekmektedir. Ayrıca bu nüfusun büyük çoğunluğunun askerî/muharip
yeterlilikten yoksun olduğunu da dikkate almak gerekir. Bu durumda, silahlanan Suriyelilerin, sayı
bakımından olmasa da muharebe yeterliliği bakımından ciddi kısıtlılıklarının olduğunu söylemek yanlış
olmayacaktır.
24
(ç) Yabancı savaşçılar: Suriye İç Savaşı'nda yabancı savaşçıların katılması her ne kadar Cabhat el
Nusra'nın Ocak 2012'deki inisiyatifiyle başlamışsa da IŞİD saflarında yer alanların da katılımıyla bunların
sayısında önemli artış kaydedilmiştir. Muhaliflerin saflarında yer alan yabancı savaşçıların sayıları
hakkında Ocak 2014'te ABD Ulusal İstihbarat Başkanı James Clapper'in değerlendirmesi 7.000'di.110
Ancak geçen süre zarfında bu sayının 12.000'e kadar çıkmış olabileceği yönünde muhtelif tahminler
bulunmaktadır.111 Yabancı savaşçılar hakkında ülkelerin istihbarat servislerinin vermiş olduğu resmi
rakamlar ise 11.000 civarındadır (Bkz. Tablo 2.). Üç yıl içinde kaydedilen bu sayı, on yıl süren Afganistan
Savaşı'nda gelen yabancı savaşçılardan daha fazladır.112 Bunlardan 750-1.000'inin AB ülkelerinden113,
2.500'ünün ise Batılı ülkelerden114 115 geldiği, Kanada, ABD, Balkanlar, Kafkaslar, Doğu Asya, Sahra Altı ve
Kuzey Afrika'dan ise daha küçük katılımların gerçekleştiği ve bunların toplamda 81 değişik ülkeden
geldikleri kıymetlendirilmektedir. Yabancı savaşçıların büyük kısmı, aşırı dinci gruplara ve özellikle de
Ahrar el Şam, Cabat el Nusra ve IŞİD'e katılmışlardır.116
Tablo 2. Yabancı Savaşçılar (Resmi Rakamlar)
S.Nu
Devlet
1
Tunus
3.000
13
Hollanda
120
2
Suudi Arabistan
2.500
14
Danimarka
100
3
Fas
1.500
15
ABD
70+
4
Rusya
800
16
Endonezya
60
5
Fransa
700
17
İspanya
51
6
İngiltere
400
18
Norveç
50
7
Türkiye
400
19
İrlanda
30
8
Almanya
270
20
Finlandiya
30
Sayı
S.Nu
Devlet
Sayı
9
Avustralya
250
21
İsveç
30
10
Belçika
250
22
Kanada
30
11
Cezayir
200
23
Kırgızistan
12
Kosova
120
24
İsviçre
10+
10
Yabancı savaşçıların geldiği diğer devletler:
Afganistan, Arnavutluk,
Ermenistan, Avusturya, Azerbaycan, Bahreyn, Bangladeş, Bosna-Hersek,
Bulgaristan, Çad, Çek Cum., Çin, Eritre, Estonya, Fildişi Sahilleri, Filipinler,
Filistin, Gürcistan, Hindistan, İran, Irak, İsrail, İtalya, Japonya, Karadağ,
Kazakistan, Kuveyt, Libya, Lübnan, Lüksemburg, Macaristan, Makedonya,
Malezya, Maldivler, Mısır, Moritanya, Pakistan, Polonya, Şili, Umman, Ürdün,
Yeni Zelanda,
Kaynak: Barrett, Richard. Foreign Fighters in Syria. Rapor. The Soufan Group, Haziran 2014.
Web. 30 Haziran 2014, s. 13, 14.
(3) Muhalif Ana Gruplar:
(a)
Özgür Suriye Ordusu (ÖSO):
(I) ÖSO terimi ilk kez Temmuz 2011 sonlarında, Suriye Ordusundan muhalif saflara katılan ve
kendisini ÖSO'nun başkomutanı olarak tanıtan Albay Riad el-Asaad'ın Türkiye'den yaptığı açıklamada
geçmiştir.117 Her ne kadar basın yayın organlarında muhalefete atfedilen en genel ad olarak kullanılmış
olsa da ÖSO, gerçek anlamda askerî bir yapılanmadan ziyade 'marka adı'dır.118 Gerçekten de kalkışmanın
ilk günlerinden bu zamana kadar geçen sürede Suriye muhalefeti parçalanmış bir yapı arz etmektedir.
Muhalefete destek veren devletlerin farklı sebeplerden motive olmaları ve ÖSO'yu kendi kontrolleri
altında tutmaya çalışmaları119 örgütün istikrarlı bir yönetime kavuşmasını önlemiştir. Örgüte destek veren
25
ülkelerden Katar ve Suudi Arabistan arasındaki güç mücadelesi bu kapsamda etkili olmuştur. ÖSO'nun
bütünleşik bir yapıya kavuşturulamayışının bir diğer önemli sebebi ise Hafız Esad döneminden bu yana
Suriye'deki muhalefetin daima parçalı ve organize olamayan bir yapı arz etmiş olmasıdır. Suriye
muhalefetini siyasi ve askerî kanatları uyumlu, tek bir emir komuta içinde, birlikte ve etkin çalışabilir bir
konuma getirebilmek için başlıca üç girişimde bulunulmuştur. Bunlardan ilk ikisi [Devrim Askerî
Konseyi Müşterek Komutanlığı (DAKMK) ve Beş Cephe Komutanlığı (BÇK)] başarısız olmuştur. Halen,
üçüncü girişim olan Yüksek Askerî Komutanlık (YAK) girişimi ise öngörülen seviyeye ulaşmaktan
oldukça uzaktır. Aşağıda bu girişimler hakkında özet bilgi sunulmuştur.
(II)
Devrim Askerî Konseyi Müşterek Komutanlığı (DAKMK) Uygulaması: Eylül 2012'de,
Tuğg. Mithkel el Bediş, ÖSO'nun içerideki ve yurt dışındaki kuvvetlerinin faaliyetlerini "organize ve
sistematize" etmek maksadıyla Devrimin Yüksek Müşterek Askerî Komutanlık Konseyi (DAKMK)'nin
kurulduğunu açıklamıştır.120 Bu yapı Genel Komutana (Mustafa Şeiyh) bağlı tuğgeneral rütbesinde beş
danışman/daire başkanından (Tuğg. Mithkel el Betiş, Tuğg. Salim İdris, Tuğg. Abdül Mecid Dabis, Tuğg.
Zaki Lori, Tuğg. Ziad Fahd) ve Suriye vilayetlerinden sorumlu, Genel Komutanlığa doğrudan bağlı 14
Askerî Konsey Komutanından oluşmaktaydı (Bkz. Şeki 2.). Ayrıca kuruluşun bünyesinde bulunan
Koordinasyon Bürosunda Suudi Arabistan temsilcisi yer almaktaydı.
Şekil 2. Devrimin Askerî Konseyi Müşterek Komutanlığı
(DAKMK)
Genel Komutan
Tuğg. Abdül
Macit Dabis
Tuğg. Ziad
Fahd
Tuğg. Salim
İdris
Tuğg. Zaki
Lori
Tuğg. Mithkael
el Batiş
Idlib
Blg.K.
Hama
Blg.K.
Humus
Blg.K.
Sahil
Blg.K.
Halep
Blg.K.
Rakka
Blg.K.
Haseke
Blg.K.
Kuneytra
Blg.K.
Suveyda
Blg.K.
Dara
Blg.K.
Deyrizor
Blg.K.
Şam
Blg.K.
Kaynak: Elizabeth O’Bagy, Middle East Report 9, The Free Syrian Army, Institute for the Study of War, 2013, s. 12.
(III) Yukarıda özetle değinilen Suudi-Katar nüfuz mücadelesi, DAKMK'ın başarısızlığında
ayrı bir konu başlığı oluşturmaktadır. Katar, yardımlarını doğrudan Bölgesel Komutanlıklara yaparken,
Koordinasyon Ofisini kontrolü altına alan Suudi Arabistan, bu birimin Genel Komutanlıktan daha fazla
güçlenmesini sağlamış ve yardımlarını bu birim vasıtasıyla yönlendirmiştir. Bu iki devletin baskısıyla
yapılan atamalar sonucunda, cephede; "atananlar" ile "seçilenler" olmak üzere iki farklı askerî liderlik
ortaya çıkmıştır.121 Ekim 2012'de Katar, DAKMK'ın kontrolünde Suudi Arabistan'ın nüfuzunu tehdit eden
bir konuma yükselmişti. Öyle ki taraflar artık örgütten ziyade kendilerine müzahir bölge komutanlarına
yardım etmeyi tercih ediyorlardı.122
26
(IV) Bu örgütün başarısızlığında başlıca etkenlerden biri, Katar ve Suudi Arabistan'ın aşırıcı
"dinci" grupları desteklerken Suriye muhalefetinin geri kalanını bu yapıdan uzak tutmuş/kaçırmış
olmalarıydı. Bu kapsamda, Esad Yönetimine karşı birlikte savaşan unsurlar arasında, bir bölgenin ele
geçirilmesinden sonra, başta Şerî ve modern hukuk esaslarının uygulanması olmak üzere zaman zaman
çatışmaya varan pek çok bölüşüm sorunu yaşanmıştır. Diğer taraftan, aşırıcı grupların ÖSO'dan
uzaklaştırılması askerî kanadın zayıflamasına yol açmıştır. DAKMK'ın bir diğer sorunu ise üst düzey
askerî yetkililerin cepheden uzak olmalarıydı. Çoğunlukla ülke dışında bulunan üst rütbeli komutanlar
harekâtın sevk ve idaresinde etkin olamamaktaydılar. Suriye muhalefetinin siyasi kanadı olan Suriye
Ulusal Kongresi ile DAKMK arasındaki kopukluk ise askerî faaliyetleri, siyasi meşruiyet ve güçten
yoksun bırakıyordu.
(V)
Beş Cephe Komutanlığı Girişimi: Suudi Arabistan'ın inisiyatifiyle başlatılan bu girişim
ilk kez Kasım 2012'de, muhalefetin o zamanki politik kanadı olan Suriye Ulusal Konseyinin bütün
kesimleri kapsayacak şekilde genişletilmesi maksadıyla -Suriye Ulusal İnisiyatifi'nin talebi üzerineKatar/Doha'da yapılan toplantı esnasında gündeme gelmiştir.123 Katar'ın bu toplantıya siyasi ve askerî
kanadın temsilcilerini çağırmasını, ÖSO üzerindeki nüfuzuna bir tehdit olarak gören Suudi Arabistan
toplantı öncesinde Bölge Komutanlarına bu davete katılmamaları hakkında telkinde bulunmuştur.124 Söz
konusu toplantı devam ederken -5 Kasım 2012'de- Suudi kaynaklı bir You Tube videosunda DAKMK'ın
yerine ÖSO'nun beş cepheli bir komutanlık şeklinde yeniden yapılandırıldığı açıklanmıştır.125 Yönetim
ilkeleri ve askerî gerekler bakımından DAKMK'tan daha etkin bir yapıya sahip olsa da bu girişim, Suriyeli
muhalif gruplar tarafından ÖSO'nun Suudi Arabistan'ın kontrolü altına alınma manevrası olarak
görüldüğünden rağbet görmemiş, DAKMK'ın otoritesine zarar vermesine karşın onun yerini
alamamıştır.126
(VI) Yüksek [Müşterek] Askerî Komutanlık (YAK): 11 Kasım 2012
Doha toplantısı, Suriye Ulusal Konseyi'nin yerine -muhalefetin diğer kesimlerini de
kapsayacak şekilde genişletilmiş- Suriye Muhalif ve Devrimci Güçler Ulusal
Koalisyonu (SMDK)'nun kurulmasıyla sonuçlanmıştır.127 Siyasi kanattaki bu
yeniden yapılanmanın askerî alandaki yansıması ise DAKMK'ın yerini YAK'ın
alması olmuştur. Antalya'da Aralık 2012'de 260 askerî liderin yanı sıra ABD, Fransa,
Körfez ülkeleri, Ürdün ve Türkiye'den temsilcilerin katılımıyla yapılan toplantıda,
YAK kurulmuştur.128 Bu toplantı, muhalefetin bütünlüğünü sağlamaya yönelik girişimlerinin başarısızlığa
uğramasının ardından gerçekleştirilmiş olması nedeniyle önem arz etmekteydi. YAK'ın önceki
girişimlerden farkı; daha geniş bir tabanı temsil edecek şekilde oluşturulması ve muharip faaliyetlere
ilave olarak muharebe destek ve muharebe hizmet destek işlevlerini de kapsayacak şekilde
yapılandırılmış olmasıydı.129 Bu gelişmeden sonra YAK, ÖSO'nun yeni komuta yapısı olarak tanınmıştır.
(VII) YAK'ın130 üç temel işlevi vardır. Bunlar: 1) Alandaki kuvvetleri birleştirmek ve anarşiyi
önlemek 2) Dış güçlerin Suriye halkının geleceği üzerindeki etkisini en aza indirmek 3) Aşırıcı unsurların
ülkede güç kazanmasını önlemek. Bu hedeflerden birincisi önceki girişimlerin de temel amacı olması
bakımında yeni değildir. İkinci işlev, uygulanabilirliği olmayan bir iddiayı içermektedir. Üçüncü işlev ise
ÖSO'nun bünyesinde başlıca güç merkezi olan aşırıcı grupların dışlanmasına yöneliktir. Libya
27
kalkışmasında etkin olan çok sayıda El Kaide militanının Suriye'ye geçerek muhalefetin büyük
çoğunluğunu oluşturması ABD'nin bu kararı almasında etkin olmuştur.
Harita 4. Özgür Suriye Ordusunun Yüksek
Askerî Konsey Yapısı Altında Tertiplenmesi
Carablus
Halep
Idlib
Haseke
Rakka
Lazkiye
Tartus
Humus
Ebu Kemal
Şam
Kuneytra
Dara
Suveyda
400km.
(VIII) YAK 11'i asker, 19'u sivil olmak üzere 30 üyeden oluşturulmuştur.131 Bu üyeler altışarlı
gruplara ayrılarak, beş cephe komutanlığının (Kuzey, Güney, Doğu, Batı, Merkez ve Humus cepheleri
Bkz. Harita 5.) sevk ve idaresine getirilmiştir. Ayrıca her cepheye beşi asker, beşi sivil olmak üzere onar
komutan yardımcısı görevlendirilmiştir. Her cephe komutanlığı karargahında; istihbarat, harekât, ikmal
ve bütünleme, maliye ve idare ile geçiş dönemi adli faaliyetlerini yürütmek üzere beş daire başkanlığı
oluşturulmuştur.132 Cephe komutanlıklarının üzerinde yer alan YAK Gnkur.Başk.lığı ise silah ve mali
yardımları merkezi olarak paylaştırmakla görevli iki komite ile, Gnkur.Bşk.lığının faaliyetlerine yardımcı
olmak üzere teşkil edilmiş olan; destek, silah ve muhabere ofisinden oluşturulmuştur. Silah ve mali
yardım komiteleri, cephe komutanlıklarında görevlendirilmiş olan -otuz üyeden- ikişer temsilciyi de
ihtiva etmektedir (Şekil 3.).133
(IX) YAK mevcut yapısı ile Katar'ın DAKMK, Suudi Arabistan'ın Beş Cephe yapılanmasının
bir karışımı gibidir. YAK Karargahının operasyonel yetkisi bulunmamaktadır. Her cephe komutanlığı
kendi bölgesindeki birliklerin sevk ve idaresi ile harekât ve lojistik faaliyetlerinden sorumludur. Bu
komutanlıkların vilayetler seviyesindeki faaliyetleri, ülke düzeyinde YAK karargahı tarafından koordine
edilmektedir. YAK ayrıca cephe komutanlıkları arasındaki ilişkileri de düzenlemektedir.134 Bununla beraber
YAK'ın -cephe komutanlıklarının vilayetler düzeyinde sağladığı şekilde- ülke çapında emir ve komuta
birliğini gerçekleştirdiğini söylemek mümkün değildir.135 YAK'ın önceki denemelerden önemli bir farkı ise
bu yapının doğrudan muharebe sahasında bulunan komutanların kontrolü altında olması, ancak nihai
28
kararların muhalefete dışarıdan destek veren devletlerin üzerinde anlaştıkları YAK Genelkurmay Başkanı
tarafından verilmesidir. Bir diğer fark ise muhalefetin siyasi kanadı; SMDK ile işbirliği ve koordinasyonun
sağlanmış olmasıdır. Ancak, koalisyonun henüz etkin bir geçiş dönem hükûmeti kuramamış olması, YAK
komutanlarının idari yükünü artırmaktadır.
Şekil 3. Yüksek [Müsterek] Askerî Komutanlık Konseyi
(YAK)
YAK
KOMUTANI
Doğu Müş. K.lığı
Asker
Sivil
Üye
Üye
Humus Müş. K.lığı
Asker
Sivil
Üye
Üye
Merkez Müş.K.lığı
Asker
Sivil
Üye
Üye
Kuzey Müş. K.lığı
Asker
Sivil
Üye
Üye
Güney Müş. K.lığı
Asker
Sivil
Üye
Üye
D. Bşk.lıkları
D. Bşk.lıkları
D. Bşk.lıkları
D. Bşk.lıkları
D. Bşk.lıkları
1 2 3 4 5
1 2 3 4 5
1 2 3 4 5
1 2 3 4 5
1 2 3 4 5
6 Üye
6 Üye
6 Üye
6 Üye
6 Üye
2 Üye
2 Üye
2 Üye
2 Üye
2 Üye
2 Üye
2 Üye
2 Üye
Silah
Komitesi
Mali
Komite
2 Üye
2 Üye
Kaynak: Elizabeth O’Bagy, Middle East Report 9, The Free Syrian Army, Institute for the Study of War, 2013, s. 16.
(X)
YAK'ın halihazırda karşı karşıya olduğu başlıca sorunlar; komuta-kontrol ve
kaynakların tahsisini sağlayabilecek bir emir-komuta ağının olamaması, aşırıcı örgütlerin ülkede etkinlik
kazanmasına yeterince engel olamaması ve muhalif grupların kontrolündeki bölgelere malzeme
yardımının etkin bir şekilde ulaştıramamasıdır.136 Ayrıca her biri kendi başına hareket eden cephe
komutanlıklarının bu teşkilatın tam komutasına girmesi kolay değildir.137 Bununla beraber YAK, bağlı
gruplar arasında koordinasyon sağlamakta, politik bir platform olarak hizmet vermekte, en önemlisi mali
ve askerî yardımları dağıtmaktadır. 2013 Haziranında, ABD, İngiltere ve Fransa, mali ve silah
yardımlarını bu kuruluş vasıtasıyla dağıtacaklarını açıklamışlardır.138
(XI) YAK'ın yapısal sorunlarından biri de politik tercihlerin örgütün yapılanmasında ağırlık
kazanmış olmasıdır. SMDK'nın belirlediği sivil personel atamaları, YAK'a demokratik ve sivil bir yapı
görüntüsü verirken aslında, dış güçlerin YAK'ı şekillendirme işlevi görmektedir. Ayrıca bu durum askerî
ihtiyaçları karşılamaktan uzaktır. Ancak burada, önceki organizasyonlarda, cepheye hakim olan aşırıcı
grupların Suriye muhalefetinin siyasi yapısını şekillendirmesi tehlikesinin, Batı Dünyası tarafından
bertaraf edilebilmesi için başka bir yolun olmadığını da saptamak gerekir. Bu durumun bir sonucu olarak,
Şubat 2014'te, YAK'ın başlangıçtaki lideri Tümg. Salim İdris'in yerini, Tugğ. Abdullah el Beşir el Noami
29
almıştır.139 Bazı kaynaklarca Suudi Arabistan destekli oluğu bildirilen140 komuta yapısındaki bu değişiklik
henüz tam yerine oturmamış, İdris ve taraftarı tarafından kabul edilmemiştir.141
(XII) Haziran 2013'de YAK'ın önceki Genelkurmay Başkanı Tümg. Salim İdris, ÖSO'nun
80.000 savaşçısı olduğunu, birkaç gün sonra ÖSO sözcüsü ise bu sayının 320.000 olduğunu açıklamıştır.
YAK'ın bir diğer iddiası ise Suriye'deki muhalif grupların % 80'inin kendilerine bağlı olduğu
yönündedir.142 Sayıdaki bu farklılığın, YAK'ın muhalif gruplar üzerindeki kontrol zafiyetinden olduğu
kadar, bu örgüte dahil olmanın dış destek almak için iyi bir yol olarak görülmesinden de kaynaklandığı
anlaşılmaktadır.
(XIII) YAK'ın askerî yapısı, biri mahalli taburlar diğeri bir araya getirilen (mürettep) cephe
tugayları olmak üzere iki farklı unsurdan oluşmaktadır. Mahalli taburlar Askerî Konseylerin gevşek
yapılı komutası altında faaliyet göstermektedirler. Bu birlikler daha ziyade YAK'ın sağladığı dış destekten
aktarılanlarla ayakta durabilen, çoğunlukla ideolojik tabanlı olmayan, köy ve kasaba koruma birlikleridir.
Mürettep birlikler ise; Faruk Taburları, Şükr el Şam Tugayı gibi doğrudan dış destek alabilen, ideolojik
motiveli birlikler olup, ülkenin birden fazla bölgesinde harekât icra edebilme imkân ve kabiliyetine sahip,
daha büyük çaplı ve YAK'dan bağımsız hareket edebilen birliklerdir. Bu her iki kategorideki birlikler
arasında komuta ilişkisi, rütbe ve karşılıklı çalışabilirlik sorunları mevcuttur.143
(IVX) Bölge komutanlıklarının birlikte uyguladıkları bir askerî strateji bulunmamaktadır.
Suriye İç Savaşı daha uzun süre devam edecek bir yıpratma savaşına dönüştüğünden ÖSO kuvvetleri
mevcut kazanımlarını pekiştirmeye çalışmakta, ancak bu safhada Esad kuvvetleri ile kesin sonuçlu
muharebelerden kaçınmaktadır. ÖSO, yönetime karşı giriştiği koordineli taarruzlarda organizasyon
dışında kalan aşırıcı gruplarla geçici işbirliği yapmaktadır. ÖSO'nın hali hazırda uyguladığı başlıca taktik,
Esad Yönetiminin ağırlık merkezini oluşturan, hava kuvveti ile silah ve cephane üstünlüğünü ortadan
kaldırmaya yöneliktir. Bu safhada, hava alanları, iniş pistleri ile silah ve cephane depoları öncelikli
hedefler arasında görülmektedir.144 İdlib, Halep ve Deyrizor'daki muharebeler esnasında kaydedilen nispi
başarılar, sahada görev yapan komutanlara ağırlıklı olarak yer veren yeni komuta yapısının, ÖSO'ya
birkaç koldan koordineli taarruz yapabilme imkân ve kabiliyeti kazandırdı şeklinde yorumlanmaktadır.145
(b) ÖSO/YAK Bağlıları:146 13'üncü Tümen (Idlib, Hama, Humus/1.800 savaşçı); Liwa’ Fursan alHaqq (Hakkın Savaşçıları Tugayı), (Idlib, Hama, Halep); 101'inci Tümen (Idlib, Hama, Halep); Liwa’
Suqour Jabal al-Zawiya (Zaviye Dağı Şahinleri Tugayı), (Zaviye bölgesi/7.000 savaşçı147); Liwa’ al-Awwal
Masha’ (1'inci Piyade Tugayı); Hareket Hazm (Azim Hareketi), (Idlib, Hama, Humus, Halep/5.000
savaşçı); Hareket Nour el-Din el-Zenki (Halep ve Şam); Alwiyat ve’ Kata’ib Şuheda Ahmed el-Abdo
(Ahmet el Abdo Şehitleri Tugay ve Taburları), (Şam Bölgesi kuzeyi); Tajammu Suqour al-Ghab
(Kuzeybatı Suriye-Gab ovası); Al-Adiyat Brigade (Idlib); Ceyş el-Mucahidin (Halep/5.000 savaşçı);
Tacammu Kata’ib ve’ Elviyat Şuheda Suriye (Suriye Şehit Evlatları Tabur ve Alayları), (Zaviye bölgesi);
Evliyat el Ömer (Dera); Liva el Yarmuk (Yarmuk ve Doğu Cephesi/4.000 savaşçı); Cavat Ensar el İslam
(Kuneytra ve Dera); Fırkat el Hamza (Hamza Tümeni), (Güney Cephesi); Elviyat Saif el Şam (Şamın
Kılıcı Tgayları) (Dera, Kuneytra, Şam, Güney Cephesi); Liva Şuhede el İslam (İslam Şehitleri Tümeni),
(Dera ve Güney Şam bölgesi); Fırkat Fecr el İslam (İslamın Şafağı Tümeni), (Dera); Liva-i Endar el
Sunnah (Sunni Yardım Tugayları), (Dera ve Koneytra); Elviyat el Ansar (Yardım Tugayları), (Idlib ve
Hama); Amad Horan Tugayları (Dera, Kuneytra, Güney Cephesi); Liva-i Mücahirin ve el Ansar
30
(Göçmen ve Yardım Tugayları), (Dera); Tevhid Kaib Horan (Horan'ın Tevhit Taburu), (Güney Cephe);
1'inci Topçu Alayı (Dera); Kuneytra Askerî Konseyi; Liva-i Sabbah el Sunnah (Sünni Gençlik Tugayı),
(Dera ve Kuneytra); El Enfal Tugayı (Güney Cephe); 1'inci Tugay (Dera); El Liva-i Şehid el Dimşk (Şam
Şehitleri Tugayı), (Dera, Kunaytra ve Şam civarı), Suriye Türkmen Tugayları (Lazkiye)148.
(c) ÖSO Yanlıları
(I) Suriye Devrimcileri Cephesi: İslami Cephe (İC)nin kurulmasına bir
tepki olarak, Aralık 2013'te 14 muhalif grubun katılımıyla kurulmuş ancak kısa süre
sonra IC ile uzlaşmıştır. Toplam mevcudu 10.000-15.000 savaşçı olan koalisyonun
başlıca üyeleri arasında; Hama kaynaklı Faruk Taburları, Suriye Şehitleri Tugayı, Idlib
Şehitleri Tugayı, Idlib Askerî Konseyi, Halep 9'uncu Tümeni ve Ahrar el Şimal Tugayı
yer almıştır. Örgüt özellikle Idlib bölgesinde etkin olmuştur. Suriye muhalefetinin
siyasi kanadı SMDK tarafından desteklenen örgüt, El Nusra ve IŞİD ile girdiği çatışmalarda ağır kayıplar
vermiştir.149
(II)
Asala ve el Tanmiye Cephesi: Kasım 2012'de Halep'te kurulmuştur. YAK'ın beş
cephesinde 36 örgütün kendisine bağlı olduğunu ve savaşçı sayısının 13.000 olduğunu açıklamış/iddia
emiştir.150 ÖSO'nun amblemini taşıyan örgüt kendisini ılımlı Selefi olarak tanımlamaktadır.151 Koalisyonun
en fazla bilinen üyeleri arasında , ülkenin birkaç vilayetinde mevcudiyet gösteren ve özellikle Doğu
Suriye'de aşiretlerin hakim olduğu bölgelerde güçlü olan Ehl el Ahtar Taburları152 ve Halep'te faaliyet
gösteren ve aynı zamanda Mücahit Ordusunun da üyesi olan Nurettin el Zengi Taburları gelmektedir (Bu
örgüt 2 Mayıs 2014'te koalisyondan ayrılmıştır).153
(III) Ahvad el Resul (Tugayı): Eylül 2012'de Şam'da kurulmuştur. El
Hak, Şuheda el Colan, Şükr el Colan ve Şükr Cebel el Zaviye taburlarından
oluşmaktadır. Ağustos 2013'te 50 civarında grupla işbirliği yapmıştır. 7.000-9.000
civarında savaşçısı vardır.154 ÖSO'ya bağlı olup, lideri aynı zamanda YAK Askerî Komitesi üyesidir. Şam,
Dera, Kuneytra'da özellikle de Idlib'te etkin olmuştur. Katar tarafından kurulmuş olan Sünni tabanlı örgüt,
IŞİD'e karşıdır. Ağustos 2013'de Rakka'da IŞİD'e karşı giriştiği çatışmada ağır kayıplar vermiştir.
(IV) Halid bin Velid Tugayı: 2012'de 3.000 kişilik bir kuvveti olan grup,
dağılmadan önce Humus'ta faaliyet göstermiştir. Bu gruba bağlı komutanlar Daha
sonra diğer örgütlere katılmışlardır. Halen Halid bin Velid Taburları adıyla bazı
gruplar bulunmaktadır.155
(V)
Duro el Tavra (Devrim Kalkanı) Komisyonu: Hama ve İdlib'te konuşlu grupların bir
araya gelmesiyle, 2012 yılında kurulmuştur. ÖSO'ya yakındır. Müslüman Kardeşler Örgütü tarafından
desteklenen ılımlı bir gruptur.
(VI) Kıta'eb el Şuheda el Yarmuk (Yarmuş Şehitleri Kıtaları): Dera'da
konuşlu sekiz küçük grubun bir araya gelmesiyle, 2012'de kurulmuştur. ÖSO'ya
yakındır. Suriye'nin Ürdün sınırında ve İsrail işgali altındaki Golan Tepeleri'nde aktif.
31
(VII) Kıta'eb el Vahda el Vataniye (Ulusal Birlik Kıtaları): Ağustos 2012'de kurulmuştur.
Liberal, demokratik düzenden yanadır. Idlib, Şam güneyi, Deyrizor, Dera bölgelerinde faaliyet
göstermektedir. 2.000 civarında savaşçısı vardır.156
(VIIII)
Liva el Ahfad el Resul (Peygamberim Çocukları Tugayı): Ilımlı İslamcı 40 grubun
birleşmesiyle IDLİB'te, 2012'de kurulmuştur. Katar ve Batılı istihbarat örgütleri ile irtibatı mevcuttur.
Ağustos 2013'te IŞİD tarafından Rakka'da yenilgiye uğratılmıştır.157
Şekil 4. İslami Cephe (İC)’nin Oluşumu
Şükr
el Şam
Ansar
el Şam
İC
Ceyş
el İslam
Ahrar
el Şam
el İslamiye
Liva
el Tevhid
Liva
el Hak
Kürt İslam
Cephesi
Kaynak: Valerie Szybala, A Power Move by Syria's Rebel Forces, Institute for the Study of War Syria Updates,
ISW, 23 Kasım 2013. http://iswsyria.blogspot.com.tr/2013/11/a-power-move-by-syrias-rebel-forces.html
(ç) Suriye [İslami] Özgürlük Cephesi (SÖC) (Cabhat Tahrir Suriye el-İslamiye)
(I) SÖC, Eylül 2012'de Şükr el Şam, El Tevid ve Faruk Tugaylarının
liderliğinde yaklaşık 20 grubun katılımıyla kurulmuştur. Başlıca üyeleri arasında; Liva
el Faruk, Liva el Faruk el İslamiye, Liva el Tevhid, Liva el Feth, Liva el İslam, Şükr el
Şam ve Deyrizor Devrimcileri Konseyi gibi, ılımı ve radikal gruplar yer almıştır. SÖC
ÖSO'ya bağlı olmamasına karşın bu örgütle belirli bölgelerde yakın işbirliği yapmıştır.
(II)
SÖC, etkin olduğu dönemde; Idlib, Hama, Humus, Şam, Kamışlı ve Deyrizor'da askerî
mevcudiyet göstermiştir. Örgüt kaynaklarına göre kuvveti 30.000-40.000 civarındaydı.158
(III) Kasım 2013'de önde gelen üyelerden; Şükr el Şam, El Tevhit ve Ceyş el İslam'ın İslami
Cephe'ye katılmasının ardından örgütün diğer üyelerinin aynı ad altında faaliyet gösterip göstermediği
bilinmemektedir (Şekil 4.).159
32

Merkez Strateji Enstitüsü - Merkez Strateji Enstitisü

Transkript

Benzer belgeler

Hatay ve buyuk Suriye

Patriotlar İş Başında

Tanıtım Broşürü - Kara Kuvvetleri Komutanlığı

aynalı kahve sohbetleri-61

gündem

KÜLTÜREL MİRASIN KORUNMASI SÖZLEŞMELERİ VE

Suriye İç Savaşı`nda Askerî Durum (Rapor-006