okuma eğitimi - Türk Eğitim Bilimleri Dergisi

OKUMA E
TM
G yasettin AYTA
*
Özet
Bu makalede vurgulanan, okuman n gözlem ve dinleme kadar önemli oldu u ve bu iki becerinin
tamamlanmas nda da önemli bir rol oynad d r. Okuma e itimindeki çal malar n yetersiz oldu u ve nas l
okunaca ile ilgili fikirlerin birbirini tekrarlay c olmas ndan hareketle okumaya de i ik bir perspektif ve
de erlendirme boyutu getirilmeye çal lm t r. Okuman n zamanla edinilen bir al kanl k oldu u belirtilmi ve
okuma süreci ile bu süreçle ba lant l unsurlar de erlendirilmi tir. Bununla beraber okuma e itiminin de i ik
boyutlar üzerinde çal larak bu süreç içinde kar la labilecek temel sorunlarla bu sorunlar n çözümünde
kullan lacak uygulamalar s ralanm t r. Okuman n sadece e itim ve ö retim süreçlerinde de il hayat m z n her
a amas nda ihtiyaç duyulan bir ey oldu u göz önüne al narak okuman n ne tür teknik ve teorik yetiler
gerektirdi i belirtilmi tir. Okuma üzerine temel bilgiler ve bunlar n uygulama sürecindeki önemi özellikle
vurgulanm ve süreçteki geli imin yeterlili i üzerinde durulmu tur.
Anahtar sözcükler: Okuma, okuma e itimi, okuma tür ve ekilleri
Abstract
What is emphasized in this article is that reading is as important as observation and listening, and that it
has even an important function in the completion of these two skills. Starting from the fact that studies on the
reading education are inadequate and the opinions on how to read are repetitive of each other, special attention
has been paid to bring a different perspective and evaluation dimension on reading. It has been put forth that
reading is a habit which is gained by time, and reading process and the main elements related to this process are
evaluated. Moreover, by working on the various dimensions of reading education, the main problems that might
come up during this process and the practices to be followed in order to solve these problems are tried to be
ordered. Considering the fact that reading is something which is not only needed in education and teaching
periods but also in every stage of our lives, what technical and therotical competence should reading has is also
mentioned. The main information on reading and its importance in the application process are specifically
emphasized, and their adequacy of being improved in the process is also dwelled on.
Key words: Reading, teaching reading, kinds and strategies of reading
Okuma, anlaman n en önemli basamaklar ndan biridir. Di er dil becerilerini de içinde bar nd rmas ndan
ötürü, okuma e itimi daha çok önemsenmekte ve bu alanda yo un çal malar yap lmaktad r. Okuma e itiminin
nas l yap lmas gerekti i ve bu e itim süreci içerisinde uygulanacak yöntemlerin belirlenmesi i imizi
kolayla t rm olsa bile, bu yöntemlerin yeterli oldu unu söylemek mümkün de ildir.
Okuma al kanl ktan çok, zamanla geli en ve e itim sonucu kazand r lan bir davran t r. Ancak bu
e itimin yap l
ekli ve uygulamas ile ilgili birbirinden farkl görü ler ileri sürülmektedir. Okuma, kimilerine
göre yaz l bir metnin gözle takip edilmesi, beyinle alg lanmas ; kimilerine göre de, ba l ba na özel bir e itime
ihtiyaç duyulan ve birbiri içine girmi farkl etkenlerin bir araya gelmesiyle olu an bir süreçtir. Okuman n zorla
kazand r lacak bir al kanl k olmad
, aksine temel bir ihtiyaç olarak anla ld
takdirde, süreklilik arz etti i
görülmektedir.
Ülkemizde okuma e itimi üzerine yaz lan ve söylenenleri bir araya getirdi imizde, bilgilerin genellikle
birbirini tekrar etti i görülmektedir. Bu durum, ülkemizin okuma e itimi konusundaki durumumuzun hiç de iç
aç c olmad
n ortaya koymaktad r. Konu ile ilgili http://www.ntvmsnbc.com/news/228277 internet adresinden
ö rendi imize göre, ö rencilerin okuma becerilerini belirlemeye yönelik yap lan uluslar aras bir ara t rmada
Yaz ma adresi: *Yard. Doç. Dr. G yasettin Ayta , Gazi Üniversitesi Gazi E itim Fakültesi, Türkçe
E itimi Bölümü, [email protected].
Türkiye, 35 ülke aras nda 28. s rada yer almaktad r. Okuma deneyiminde <sveç birinci, <ngiltere ikinci s rada yer
al rken,
<ngiltere’yi Hollanda, ABD ve Bulgaristan takip etmektedir. Türkiye’nin bu kadar geri durumda
bulunmas n n ana nedenleri aras nda, okuma e itiminin daha çok ders kitaplar nda bulunan metinlere dayal
olarak yap l yor olmas say labilir.
Uluslar Aras E itim Ba ar lar n Belirleme Kurulu u (IEA). Uluslar aras Okuma Becerilerinde
Geli im Projesi (PIRLS) çerçevesinde, 35 ülkede, ilkö retim 4. s n f ö rencileri aras nda bir ara t rma yapt rd .
Bu ara t rma kapsam nda Türkiye’de 62 ilde 154 ilkö retim okulunda toplam 5390 ö rencinin okuma
yeterlilikleri tespit edildi. Ara t rma sonucunda, Türk ö rencilerin okuma becerilerinin uluslar aras standartlar n
alt nda oldu u ortaya ç kt . Bu sonuca göre, okuma e itimi üzerinde daha dikkatle durmak ve bu konuda gerekli
tedbirleri zaman geçirmeden almak gerekmektedir.
E itim kurumlar m zda görev yapan ö retmenlerin büyük bir k sm , ders kitab d ndaki kaynaklara
yeterince yönelmemektedir. Ö retmenlerimizin bir k sm da ders kitab d ndaki kaynaklar , yard mc ders
kitaplar ve destekleyici kaynaklar olarak alg lamaktad r. Bu kaynaklar n da okuma geli imine olumlu katk s n n
oldu unu söylemek mümkün de ildir. Bu yüzden okuma becerilerinin geli tirilmesi için, okuman n sadece
e itim sürecine dayal bir etkinlik olmay p, hayat n bütün a amalar nda gerekli bir ihtiyaç oldu u bilinmelidir.
A. OKUMA E
TM
Okuma, be duyu organ n çe itli hareketlerinden ve zihnin, anlam kavrama çabas ndan meydana gelen
karma k bir faaliyettir. Genellikle, ö rendiklerimizin % 1’ini tatma, % 1,5’ini dokunma, % 3,5’ini koklama, %
11’ini i itme, % 83’ünü görme duyusu yoluyla elde etmekteyiz. Bu sonuçlara göre, göze ve kula a hitap eden
okuman n ö renmede %94 gibi önemli bir paya sahip oldu u ortaya ç kmaktad r.
Bir yaz y okurken göz, sat r üzerinde kayarak ilerlemez. Birbiri arkas na s çramalar yaparak sat r n bir
parças n görür. Her s çraman n arkas ndan bir duraklama yapar, sonra yeni bir durum alarak sat r n di er
parças na geçer. As l okuma, bu s çramalardan sonra gözün belirli bir noktaya odakland
duraklama s ras nda
olur. <yi bir okuyucu için s çramalar, zay f okuyuculara nazaran daha geni bir mesafeye sahiptir. Bu yüzden, iyi
okuyucularda duraklamalar daha az olmaktad r. Göz, okurken kelimelere ne kadar a ina ise, bir s çramada
kavrad
alan da o kadar geni olur. Göz, kelime kli elerine ve bunlar n muhtevalar na al k olmad
zaman,
sat r üzerinde ritmini bozan birtak m gerileme hareketleri yapar. Gerileme hareketleri çabuk okumay ve okunan
çabuk anlamay güçle tirir. Sesli okumada sat r n gözle kavranan parças , seslendirilen k s mdan daha uzundur.
Bu göz mesafesi, zay f okuyucularda k sa, iyi okuyucularda daha uzundur. Hatta ba lang çta böyle bir mesafe
yoktur. Bütün bunlar, gözün okuma s ras nda harfleri teker teker de il, kelimeleri genel ekilleriyle, hatta sat r n
büyük bir k sm n bir anda kavrad
n ortaya koymaktad r. (Yalç n, 2002: 47)
S çramalardaki dengesizlik ve geriye kaymalar n okuma güçlü üne neden oldu undan, bunu mümkün
oldu unca en aza indirmek gerekmektedir. Özellikle okuma mesafelerinin ayarlanmas ve okuma s ras nda
uyulmas gereken kurallar n do ru belirlenmesi, ortaya ç kabilecek sorunlar en aza indirmi olacakt r.
Okuman n as l amac anlam kavramak oldu una göre, kelime ekillerinin, anlamlar yla ayn zamanda
kavranmas gerekir. Anlam, hem kelimelerin özel ekillerini tan ma, hem de söz geli inden yararlan lmas
bak m ndan okuman n en önemli unsurunu te kil eder.
Okuma, belli bir amaca ba l
olarak yap ld
takdirde, daha verimli olmaktad r. Ö retim
programlar nda genellikle böyle bir amaçtan aç kça söz edilmez. Sadece dil ve edebiyat ö retiminin pratik
hedefleri içinde; “ö rencilerin dinlediklerini, okuduklar n
inceledikleriyle ve derinlikleriyle kavrama”
kabiliyetinin geli tirilmesi eklinde ifade edilmektedir. <lkö retim programlar nda ise, “okuman n as l amac
anlam kavramak” olarak belirtilmektedir. Ayr ca, Türkçe e itim program nda okuman n amaçlar genellikle u
ekilde ifade edilmektedir:
1. Ö rencilerin okuduklar n do ru ve çabuk anlama, tabiî ve anlaml okuma al kanl klar n geli tirerek
sesli ve sessiz okumay iyile tirmek,
2. Türlü konularda okuma ilgisini geli tirmek yoluyla ö rencinin kelime hazinesini zenginle tirmek ve
okuma zevkini yükseltmek,
3. Türlü konularda okuma ilgisini geli tirmek yoluyla ö rencileri iyi bir karakter ve ülküye sahip etmek,
4. Ö rencilere güzel eserlerin güzelli ini duyurmak yoluyla onlar
estetik de erler üzerinde
dü ündürmek,
5. Ö rencilerde ilk gençlik devresinin duygululu una yararl bir ak m vermek ve bu duygular de erli
ve yararl isteklere yöneltmek,
6. Ö rencilere türlü konularda bilgi kazand rmak, türlü bilim ve inceleme çal malar n n gerektirdi i
okumalarla edinilen yetenekleri geli tirmek,
7. Ö rencileri iyi eserlere istekli ve onlardan ho lan r duruma getirmek, onlara bo zamanlar n
okumakla geçirme al kanl
n kazand rmak,
8. Çocuklarda kitap sevgisini ve kitap sahibi olma isteklerini yaratmak ve geli tirmek,
9. Türk dilini sevdirmek ve Türk Dil Devriminin amaçlar n gerçekle tirmek (M.E.B. 1995).
B. OKUMA E
T M N N DÖNEMLER :
Okuma e itimi yap l rken, genel bir düzeyden hareket etmek yanl bir tutumdur. Okuman n ya lara ve
e itim süreçlerine göre farkl l klar gösterdi i bilinerek, bu ya gruplar na uygun yöntemler uygulanmal d r. Bu
yüzden okuma e itimi ile ilgili dönemler ve bu dönemlerin özellikleri dikkate al narak bir süreç takip edilirse
okuma e itimi daha ba ar l olacakt r.
1. <lkö retimin ilk aylar : Bu dönemde okumaya istek ve merak artarak geli ir. Görsel okuma ilgilerinin
yan nda, seslerin harf olarak kar l klar da alg lanmaya ba lar.
2. Okumay ö renmeye ba lang ç: Okuman n ikinci dönemini olu turmaktad r. Bu dönemde, okumay
ö renmeye ba layan çocuk, her
eyi okumaya ve anlamaya çal r. Bu yüzden, iyi yönlendirme do ru
belirlenmelidir.
3. Okuma iste i ve al kanl
n n geli meye ba lad
dönem: Bu daha çok ilkö retimin ikinci ve
üçüncü s n f n kapsamaktad r.
4. Okuma deneme ve imkânlar n n h zla yay ld
, okumada güç ve üstünlü ün elde edildi i dönem:
Genellikle ilkö retimin 4, 5 ve 6. s n flar na rastlamaktad r.
5. Okuma ilgi ve al kanl klar n n, okumada zevk alman n inceldi i dönem: Orta ö retimin birinci ve
ikinci dönemleriyle yüksek ö retimin ilk y llar na rastlamaktad r.
Okuma geli imini, okuma ilgi ve ihtiyaçlar da etkilemektedir. <ster e itim amac yla olsun, ister farkl
gerekçelerle olsun, okumada farkl amaçlar söz konusu olabilmektedir. Bunlar ilgi, ihtiyaç ve beklentilere göre
de i ik gruplara ayr lmaktad r (Ayta , 2003: 155-160).
C. OKUMANIN HT YACA GÖRE ÇE TLER :
a. Göz atarak okuma: Bu tür okumada, eser hakk nda genel bir dü ünce edinmek esast r. Bu yüzden
eserin sadece içindekiler bölümüne, kimin taraf ndan yaz ld
na öyle bir bak l r. Bu okuma biçimine, ayak üstü
okuma da denmektedir. Tam bir anlama ve alg lama söz konusu olmad
ndan, okunan eser hakk nda da kesin
bir dü ünce olu maz.
Göz atarak okumada ilgi ve dikkatin önemli bir yeri vard r. Söz gelimi bu konuda yap lacak e itimde
ö rencilere, bir kitap belli bir süre gösterildikten sonra, kitab n yazar n n kim oldu u, kapa n n ekli ve rengi
gibi sorular sorularak, onlar n göz atarak okuman n önemini kavramalar sa lanm olur.
b. Gözden Geçirme: Bu okuman n göz atarak okumadan fark , sadece belli bir konuya dikkat
edilmesidir. Söz gelimi bir antolojide sadece kahramanl k iirlerine dikkat edilerek okuma bu türden bir
okumad r. Gözden geçirmede, belli bir konu ve kavram n aranmas esas al n r. Bunun için, di er konu ve
kavramlara dikkat edilmez.
Gözden geçirme ile ilgili yap lacak uygulamalarda, belli bir metin k saca gözden geçirildikten sonra,
buna yönelik sorularla, gözden geçirme ile elde edilmesi gereken bilgilerin neler olabilece ine dikkat çekilmi
olur.
c. Çal 1mak için okuma tipi: Ö renmek amac yla yap lan okumad r. Okurken not al n r, özetleme
yap l r. Eserden seçilen belli yerler yüksek sesle okunarak tekrar edilir.
ç. Serbest okuma: Bu tip okuma en fazla tercih edilen okuma eklidir. Fazla dikkat istemez, okuma
h zl ve yüzeyden yap l r. Faydal zamanlar öldürmemek kayd ile çok yararl d r. Sinirleri yat t r r, bo
zamanlar de erlendirir, okuma zevkini ve kültürünü geli tirir.
d. Dikkatli okuma: Bu tip okuma baz materyallerin okunmas nda uygulan r. Yabanc diller,
matematik, çe itli bilimsel eserler, Osmanl ca metinler vb. bu tip okuma ile okunur. Bu tür okumalarda
sözlüklere, di er yard mc kaynaklara da ba vurulur.
Okuma amaçlar n n belirlenmesinde, di er bir s n flama da öyle yap lmaktad r:
a. nceleyerek Okuma: Bir yazar n, bir türün, bir ak m n, bir devrin özelliklerini belirtmek üzere
yap lan okuma.
b. Sürekli Okuma: Tam bir eser (meselâ bir piyes) yahut bir yazardan seçilmi ayn cinsten parçalar
(meselâ hikâyeler, iirler) yahut da ba ka ba ka yazarlardan seçilmi yak n türlerde geni parçalar üzerinde
yap lan okumad r.
c. Güdümlü Okuma: Okumaya geçilmeden önce, ö retmen bunun anla lmas n kolayla t racak
gerekli bilgileri verir. Ancak bu bilgiler, dikkati eserin özel yönlerine ve ayr nt lar na çekecek özellikte
olmamal d r. Ö retmenin en önemli görevi, ö rencileri yazar n görü noktas na getirmektir. Okuma s ras nda da
önemli noktalarda durup incelemeler yapt rmak mümkündür. Her bölümün sonunda, eserin anlam yla,
de erleriyle ilgili sorular sorularak, ö rencilerin yazar n maksad n kavray p kavramad klar kontrol edilmelidir.
ç. Serbest Okuma: Bu okuma, bir eseri bütünüyle anlamaya al t rma, okuma zevki verme bak m ndan
önemlidir.
d. Bölümler Hâlinde Okuma: Okunan metinde anlat lmak istenenin anla lmas n sa layacak bir
okumad r (Firengiz, 1988).
D. OKUMA E
T M N ENGELLEYEN FAKTÖRLER:
1. Okuma engellerinin ba nda, okuma h z n iyi ayarlayamamak gelmektedir. Bu durum daha çok
ö rencilerin bulunduklar s n f ve ya seviyelerine göre sesli ve sessiz okumada ula malar gereken okuma
h z n n gerisinde kalmas yla ilgilidir.
Özellikle ilkö retimin son s n flar ile lise son s n f ö rencilerinin s navlara haz rlanmalar nda, h zl
okuma ve anlama teknikleri kazanmalar gerekmektedir. Okuma h z n ayarlayamayan ö rencilerin, s navlarda
büyük kay plar ya ad
bilinen bir gerçektir.
Yap lan ara t rmalara göre; normal okumada dakikada 250 kelime, serbest okumada 400-500 kelimelik
okuma h z (sessiz okuma eklinde) normal say lmaktad r. Okuma h z na ba l kelime say s , henüz s n f
seviyelerine göre tespit edilmemi olmakla beraber, ilkö retimin ikinci kademesinden itibaren lise son s n fa
kadar, dakikada 200 kelimeden ba layarak gittikçe artan bir h zla 600 kelimeye kadar ö rencileri t rmand rmaya
çal mak gerekir. Bunun için, ö rencileri serbest okuma tipindeki çal malara sevk edici tedbirler al nmal d r. Bu
konuda, onlar n ya ve seviyelerine uygun, okuma zevkini geli tirici eserleri okumaya yönlendirmelerinde büyük
yarar vard r. Ayr ca gazetelerdeki ilgi çekici haber ve yaz lar üzerinde de elden geldi ince h zl okuma
çal malar yapt r lmal d r.
2. Önceden gelen bir al kanl kla, kimileri sessiz okuma çal mas s ras nda m r ldanmaktad r. Bu
durum, okuma anlaman n önündeki en büyük engellerden biridir. Ayn zamanda gözle sessiz okumay
engelleyici, okuma h z n azalt c bir kusurdur. Hangi seviyede olursa olsun yap lacak ey, ö renciye bu kusuru
b rakt rmak olmal d r. Bunun için, s n f içi sessiz okuma çal malar s ras nda ö rencilere a zlar n kapal
tutmalar srarla tembih edilmelidir.
M r ldanmaya biyolojik rahats zl klar sebep olabilir. Bu durum tespit edildi inde, tedavi yoluna
gidilmelidir. Bunun d nda okurken m r ldanan ö renciler ikaz edilmeli,
m r ldanman n zarar na
inand r lmal d r.
3. Okuma esnas nda çe itli vücut hareketleri de, okuma anlama yeterlili ini önemli derecede
azaltmaktad r. Ö rencilerin bu kusurlar b rakmalar için onlar k rmayacak ekilde ikaz etmek gerekmektedir.
4. Sat r üzerinde göz s çramalar n n dengesiz olmas da okuma e itimi önündeki en önemli
engellerdendir. Normalde gözün bir defada sat r üzerindeki s çramas üç veya dördü geçmemelidir. Aksi takdirde
okuma h z yava lar. Bunun için, gözlerin okuma sayfas na olan mesafesine dikkat edilmeli, bu mesafe 30-40 cm
olarak ayarlanmal d r. Gözlerini sayfaya çok yakla t ran ö renciler ikaz edilmelidir.
Bu hususta s çrama say s n azaltmak için sayfa, ortas ndan dikey bir çizgiyle ikiye ayr l r ve gözler bu
çizgiden ayr lmadan okuma çal mas yap lmad r. Bu, zamanla bir al kanl k hâline gelecek ve okuma h z
gözlerin s çray lar ndaki azalmadan dolay artma gösterecektir.
5. Kimi ö renciler, kelimeleri iyi alg layamad
veya kelime gruplar n tam olarak kavrayamad klar
için, okumada s k s k geriye kaymaktad rlar. Bu durum okuma h z n n geli mesini engellenmi olur. Bu kusuru
gidermesi için, öncelikle kelime hazinesini geli tirmek gerekmektedir.
6. Do u tan gelen baz biyolojik kusurlar, hem telâffuz hatalar na sebep olmakta, hem de okuma h z n
etkileyebilmektedir. Bunun için çocu un ailesi ile i birli i yap larak gerekirse bir uzmana muayene ettirilmesi
ve t bbî müdahalenin yap lmas gerekmektedir. Ayr ca iradeli bir çal ma ile düzelme gösterebilecek olanlar için
de ö rencinin yapt
hatalar n do rusu an nda belirtilerek ö renciden hatas n düzeltmesi istenmelidir. Ancak,
bu müdahale, ö renciyi k rmamal , ö rencinin okuma evkini azaltmamal d r.
<kinci önemli sebep, ö rencinin herhangi bir mahallî a z n etkisi alt nda kalm
olmas d r. Bu hususta
çok sab rl , ho görülü fakat zamanla a r a r düzeltici bir rol takip edilmesi gerekmektedir. Ö retmenin en
önemli görevi, ö rencilerin konu ma ve okumalar n kültür dilimizin vurgulama ve tonlamas na uygun bir hâle
getirmek olup zamanla gerçekle tirilebilece i unutulmamal d r.
Üçüncü sebep, okunan metnin kelime hazinesinde ö rencinin seviyesinin çok üstünde, ona yabanc
kelime bulunmas hâlidir. Bunun için metnin, birkaç, defa anlaml ve do ru bir ekilde ö retmen taraf ndan
okunmas ve ard ndan da koro hâlinde okunmas gerekmektedir. Ayr ca, imlâ ve özel telâffuz çal malar da
oldukça faydal olmaktad r.
Bir di er anlaml ve do ru okuyamama sebebi de konuyu anlayamamak ve noktalama i aretlerinin
okumadaki rollerine gerekli dikkati göstermemektir. Geçici olarak hemen her ö rencide görülen bu kusurlar n
giderilmesinde, noktalama i aretlerinin fonksiyonlar n n ö rencilere kavrat lmas ve okunan metnin anla lma ve
kavran lmas çal malar n n yap lmas gerekmektedir.
7. Baz ö rencilerin okumada gösterdikleri kusurlar, göz kusurlar ndan kaynaklanabilir. Ö retmen,
fark na vard
nda ö rencinin doktora gönderilmesi, gerekli tedavinin yap lmas ve gözlük takt r lmas
hususunda gerekeni yapmal d r.
8. Kelime hazinesindeki yetersizlik, okuma kusurlar n n en önemli sebeplerinden biridir. Bunun için
kelime hazinesini geli tirici, zenginle tirici faaliyetlere yer verilmelidir. Kelime hazinesini geli tirmek için
devaml ve etkili okuma gerekmektedir. Bu tür okuma, ö rencilerin okumay ö renmelerinde, ö retmen
taraf ndan ö rencilerin okuma seviyelerinin tan nmas nda, onlara dinleme al kanl
n n kazand r lmas nda
önemli bir yer tutar.
Sesli okuma çal malar na ilkö retimin ikinci kademesinde ve orta ö retimde önem verilmelidir.
<lkö retimin ikinci kademesinin ilk y llar nda üçte bir oran nda sesli okumaya yer verilmeli, ikinci ve üçüncü
s n flar nda ise bu oran gittikçe azalt lmal d r.
Sesli okuma, sessiz okumaya nazaran k sa parçalar n ö renilmesinde hem göze hem de kula a hitap
etti i için daha yararl d r.
Sesli okuma çal malar nda uyulmas gerekli kurallar u ekilde s ralamak mümkündür:
S n fa i lenmek üzere getirilen her metin mutlaka ö retmen taraf ndan örnek olarak okunmal d r. Metin
bütünlü ü bozulmadan, s n ftaki iyi okuyan ö rencilerden birine bir kere sesli olarak okutulmal ancak, metin
çok uzun ise ö rencinin yorulabilece i hesaba kat l p bütünlük ilkesi dikkate al narak, ikinci bir iyi okuyan
ö renciye metin belirli bir bölümünden itibaren okutulabilir. Bu konuda, her derste hep ayn ö renciye örnek
okutmay yapt rmamaya, di er iyi okuyan ö rencilere de okutmaya dikkat edilmelidir.
S n ftaki di er ö rencilere de metnin anlam n n bölünmemesine dikkat edilerek, metin birkaç kere
okutulmal d r. Üst s n flarda metnin, özellikle k sa metinlerin, ana hatlar yla anla lmas için bir okuma yeterli
olmamaktad r. Bu bak mdan inceleme s ras nda yer yer okunabilece i için bir okumayla yetinilebilir. Sesli
okuma s ras nda ö rencilerden önlerindeki kitaplar kapatmalar istenebilir. Ancak görsel tip denilen ö rencilerin
kitaplar n aç p okunan takip etmelerine izin verilebilir.
Sesli okumada her eyden önce kelimelerin kusursuz, do ru, do al, kültür dilimize uygun bir ekilde
söylenmesine, konu ur gibi okunulmas na, bunun anlayarak okuman n normal bir sonucu oldu una, lüzumsuz
i aret ve hareket, elle, kalemle i aret etme, vücudu ve ba
sallama vs. yapmadan okumaya, vurgulama ve
duraklamaya, tonlamaya dikkat ederek okumaya özen gösterilmelidir.
Sesin manaya, aç klanan fikir ya da olay n özelliklerine, temel duyguya göre ayarlanmas na ve bu suretle
manan n dinleyicilere sezdirilmesine, edebî de eri olan bir metni, bir toplulu a zevkle dinletecek ekilde sesli
olarak okumaya, bu suretle ö rencilere artistik okuma al kanl
kazand rmaya, önceden kazan lm
süratli,
do ru, anlaml okuma maharetinin ö rencilerde her s n f seviyesine göre geni letilmesine, organik sebeplerden
ve mahallî a zlardan ileri gelen telaffuz yanl l klar n n an nda müdahale edilerek ö renciyi k rmadan
düzeltilmesine, bu hususta koro çal malar na ve ezber çal malar na özellikle yer verilmesine dikkat edilmelidir.
Sessiz Okuma Çal 1malar : Sessiz okuma, göz okumas olup hayatta en çok rastlanan okuma çe ididir.
Ö rencinin kendi kendine okuyup ö renmesinde, zaman n ve gününü en ekonomik ekilde kullanmas nda çok
büyük faydas vard r. Sessiz okuma, sesli okumaya nazaran ayr ca, her yerde her zaman ba vurulabilen bir
okuma çe ididir.
Sessiz okuma çal malar na derslerde yer verilerek ö rencilerin okuma h zlar ve anlama güçleri kontrol
edilebilir. Bu çe it okumadan sonra ö rencilere sorular yöneltilerek anlama güçleri anla labilir.
Sessiz okuma çal malar nda ö rencilerin m r ldanmalar , dudak, gövde, ba hareketleri yapmalar ,
yaz y parmak ya da kalemle takip etmeleri engellenmelidir. Ö rencilerin sessiz okuma h zlar n ve anlama
güçlerini geli tirmek için onlar ev okumalar na, yani baz kaynaklarda “özgün okuma” diye an lan ev ya da bo
zamanlar de erlendirme okumalar na sevk etmek gerekir.
Sonuç ve De7erlendirme
E itimin her kademesinde okuma e itiminin çok iyi yap lmas , ö rencilere ileriki hayatlar nda, okuma
yoluyla elde ettikleri bilgi ve birikimlerin kendileri için ne kadar önemli oldu unun kavrat lmas gerekmektedir.
Bu kavratma i leminde, sadece okuma ile ilgili temel bilgilerin verilmesinin yetmedi i dikkate al nmal , okuma
amaç ve hedeflerinin de çok iyi tespit edilerek, buna uygun bir e itim stratejisinin olu turulmas gerekmektedir.
Ö rencilerin ilgi ve ihtiyaçlar da dikkate al narak, okuma e itiminin temel unsurlar n n uygulanmas ,
dikte edici olmaktan çok ilgilendirici ve ho land r c bir okuma ortam olu turularak, okumaya ilgi ve ihtiyaç
duyurulmal d r. Okuma al kanl
bir seferde de il, zamanla, sab rla ve sürekli çabayla olu turulabilecek bir
al kanl kt r. Fakat bir kez kazan ld ktan sonra da ki inin hayat n n ola an bir parças hâline gelen ve bir daha
b rak lmayan bir özelliktir. Bu, ancak iyi bir e itim süreci ile gerçekle ebilecek davran t r. Ö rencinin eline
okumas için kitap tutu turmadan önce, onlar n okuma için birikim, sab r ve enerji bak m ndan haz rl
sa lamak gerekir. Bu da okuma al kanl
n
ve sevgisiyle mümkün olabilir.
Okuma e itiminin kesin ba ar ya ula mas için, e itimin ilk a amas ndan ba lamak üzere, kitaba kar
istek uyand rmal , kitap sevgisi kazand r larak, çocuklar n kendine özgü bir kitapl k olu turmas n sa lamak
gereklidir.
Kaynaklar:
Aktan, E. (1996). Çocu un Dil Geli iminde Fonolojik Duyarl l n (Sesbilgisel Duyarl l k) Kar la t rmal
Olarak $ncelenmesi, Yay mlanmam Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, <stanbul.
Ayta , G. (2003). Okuma Geli iminde Çocuk Edebiyat n n Rolü, Türklük Bilimi Ara t rmalar , S. 13, Ni de.
Erginer, E. (2000). Anadil E itim Programlar ve 2000’li Y llar <çin Bir Model Önerisi, E itim Ara t rmalar
Dergisi, 1.
Eri en, S. (1983). Türkçe E itiminde Yeni Boyutlar, Türk Dili Dergisi, 379-380: 49-56.
Firengiz, M. (1988). Türkçe E itim ve Ö retiminde Dört Önemli <lke, Türk Dilinin Ö retimi Toplant s , AÜ,
E itim Bilimleri Fakültesi Yay nlar , Ankara.
Gö ü , B. (1983). Anadili E itim Programlar n n Niteli i, Türk Dili Dergisi, 379-380: 40-50.
Kantemir, E. (1976). Türkiye’de Liselerde Türk Dili ve Edebiyat Ö retimi - Alan Ara t rmas MEB, <stanbul.
Öney, B., Peter, M. ve Katz, R. B. (1994). Printed word naming as a functional of age and orthographic
transparency. Journal of the Scientific Study of Reading, 1-23.
Özçiçek, N. (1983). Ortaokullarda Türkçe Ö retiminin Etkilili i, Yay mlanmam
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Yüksek Lisans Tezi, AÜ
Özdemir, E. (1981). Temel E itim Türkçe Program Nas l < levsel Duruma Getirilebilir?, Temel E itim ve
Sorunlar , TED Yay n , Ankara.
Sever, S. (1995). Türkçe Ö retiminde Tam Ö renme. Yapa Yay nlar , <stanbul.
Sezer, A. (1988). Türkçe Ö retiminde Dilbilimin Yeri, Türk Dilinin Ö retimi Toplant s , AÜ, E itim Bilimleri
Fakültesi Yay nlar , Ankara.
Uenol, M.(1999). <smay l Hakk Baltac o lu'na Göre Okuma E itimi, AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Say :3, s.
97-105.
Tekin, H. (1980). Okullar m zdaki Türkçe Ö retimi, Mars Matbaas , Ankara.
Tezcan, N. (1983). Yüksekö retimde Anadili Ö retimi, Türk Dili Dergisi, 379-380 73-76.
Tuncel, B. (1992). Okuma-Anlama Ba ar s , Yay mlanmam Doktora Tezi, <stanbul Üniversitesi, <stanbul.
Yalç n, A. (2002). Türkçe Ö retim Yöntemleri, Akça Yay nlar , Ankara.
Yalç n, A. (1988). Türkçe Ö reniyorum: 1-2-3, Kültür Bakanl
Yay nlar .
Yalç n, A. (1996). Türkçe Ders Kitaplar n n Plânlanmas ve Yaz lmas , Türk Yurdu, S. 107, Temmuz, s. 24-27.
Millî E itim Bakanl ; (1995). Orta okul Program (<lkö retim <kinci Kademe). Yay mlar Daire
Ba kanl , Ankara
Summary
TEACHING READING
G yasettin AYTA
†
In the introduction part, it is stated that reading is a complicated action which is the outcome of some
movements of the five sense organs and the struggle of the brain to get the meaning, and that we generally learn
by 1% tasting, 1,5% touching, 3,5% smelling, 11% hearing, 83% seeing, and so it is understood that reading has
a share of 94% in learning.
It has been tried to be determined that during reading our eyes have different movements on a line, and
the speed of reading varies related to it, and that the role of eye movements in reading and comprehending.
While reading eyes’ getting familiar to the words increase the speed of reading, and reading is comprehending
the meaning, it has been emphasized that word shapes should be comprehended with their meanings at the same
time. In the latter part of the introduction, the necessity of being a good reader in comprehending the meaning is
stated, and a general situation analysis is presented. It is clear that the studies on reading education are
insufficient, and there is a chaos with concepts and methods. The necessity of expanding the common view
points in order to prevent this chaos is also stated. Considering that reading is not a skill to be gained alone, and
the continuity of this skill can only be provided by education, so the state of reading education in our country is
also notified. The importance of the subject is emphasized especially by making use of the studies and researches
in this field. A general description of reading concept is provided, and the reasons why reading is done in schools
and according to which aims are also mentioned. The necessity of reading education is expressed starting from
the basis about the reading education which are supported by especially education programmes.
Five phases of reading education is mentioned, and stated that each phase has its original structure.
Related to this, types of reading according the need are discussed, and skimming, reading over quickly, reading
for study purposes, free reading, and reading carefully are discussed. Again related to this, the qualifications of
reading by examining, reading fluently, controlled reading, free reading, reading in parts, and scanning are
explained.
The factors preventing the reading education are dealt with one by one, and the things to remove them
are briefly discussed. The obstacles and the suggested solutions which are classified under seven headings are
also exemplified with reading examples. Especially the problems that occur during silent reading and reading
loudly are emphasized.
In the conclusion, a general evaluation is provided and what should be understood from reading
education is also stated once more.
Address for correspondence: †Yard. Doç. Dr. G yasettin Ayta , Gazi Üniversitesi Gazi E itim Fakültesi,
Türkçe E itimi Bölümü, [email protected].