Yeni Ahlaki Normlara İhtiyacımız Yok - Akademie für Tierschutz

Transkript

1
2
"Yeni Ahlaki Normlara İhtiyacımız Yok"
Dr. Helmut F. Kaplan ile Röportaj
Hayvan hakları hareketinin öncülerinden ünlü hayvan ahlâkbilimcisi Sayın Dr. Helmut F. Kaplan
ile özellikle Türkiyede’ki ‘Hayvan Hakları ve Hayvan Koruma’ alanlarındaki tartışma ve
arayışlara katkı sunmak amacıyla Hayvanları Koruma Akademisinden, Dr. Ramazan Boztepe
tarafindan orjinali Almanca olan aşağıdaki röportaj gerçekleştirilmiştir.
‘Hayvanlar için yeni ahlaki değerlere ihtiyacımız yok, sadece onları mevcut ahlaki
değerleririmizin dışında tutmaktan vazgeçelim’ dıyen Kaplan, bir soru üzerine hayvanların global
düzeyde sömürüldünü ve metalaştırıldığını ve bu nedenle insan - hayvan ilişkilerindeki mevcut
sorunların çözümünün ancak küresel düzeydeki çalışmalarla mümkün olabileceğini söyledi.
Röportaj:
BOZTEPE: Sayın Dr Kaplan, her şeyden önce röportaj için teşekkür ederim. Bir cok hayvan
hakları aktivistinin sizi yakından tanıdıgını biliyorum, Ama yine de okuyucularımıza kendinizi
cok kısa olarak tanıtırmısınız?
KAPLAN: Ben 1987 yılından beri hayvan hakları hareketi icinde çalışıyorum. Hayvan hakları
felsefesi çerçevesinde mevcut kavramların kullanılması veya işlevsel kılınması yerine yeni
kavramların geliştirilmeye ya da oluşturulmaya çalısılmasını doğru bulmuyorum ve bunu oldukça
önemsiyorum. Bana göre özellikle Peter Singer’in ‘ Eşitlik Prensibi’, Tom Regan’nın ‘Adaletin
Başlangıcı’ Singer’ in ‘Utilitarist (faydacı) Argümanları’ ve Schopenhauer’ in ‘Etikte Şefkat’
şeklindeki kavramlar oldukça verimli ve adeta mevcut sorunlarımızın panzehiri olarak
değerlendirilebilir.
BOZTEPE: İnsanları ve Hayvanları nasıl tanımlıyorsunuz?
KAPLAN: İnsanlar ve hayvanlar örneğin taşlar ya da arabalardan farklı olarak güzel ya da kötü
yaşamı algılayabilen bilinç sahibi varlıklardır. Buna ek olarak, sadece bilinç sahibi değil aynı
zamanda öz-güven sahibi varlıklar da vardır, yani zamanın akışı ıçerisinde kendilerini kendisi
gibi yaşama tutarlılığı gösteren bireyler olarak kendi geçmiş ve kendi geleceği sahibi olan
varlıklardırlar. Bu tür varlıkları, geçmişe ait anıları olan ve gelecek için istek sahibi bireyler
olarak tanımlayabiliriz. Tüm insanları örneğin yenidoğan ve bazı zihinsel özürlü kişileri bu
anlamdaki bireyler kategorisine dahil edemeyiz, ancak bir çok hayvan özellikle memeli
Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe
www.animal-protection-academy-web.eu
hayvanlar böyle bireyler olma eğilimindedir.
İnsanlar kendi aralarında da çoğu zaman çok büyük farklılıklar gösterirler örneğin bir Nobel
ödülü sahibi ile bir Demans arasında olduğu gıbı. Benzer şekilde, hayvanlarda kendi aralarında
çok büyük farklılıklar gösterirler örneğin bir şempanze ile solucan arasındakı farklılıklarda
olduğu gıbı.Diğer taraftan, insanlar ve hayvanlar arasındaki farklar örneğin çocuklar ile
şempanzeler arasındaki farklarda görülebileceği gibi çoğu zaman insan veya hayvanların kendi
aralarındaki farklardan çok daha küçüktür. Bu durum bize canlıların insanlar ve hayvanlar olarak
sınıflandırılmasının önemli ölçüde rasgele, uygun olmayan ve yanıltıcı olduğunu gösteriyor.
Insanlar ile hayvanlar arasındaki ayrım biyolojik ve psikolojik gerçekler veya izlerden ziyade,
çoğu zaman yanlış önyargıları ihtiva eden bazı felsefi ve dini fikirlere dayandırılmaktadır.
BOZTEPE: Son on yıl içinde hayvan etiği konusunda geniş bir literatür sahibi olduk. Hayvanlara
yönelik ahlaki sorumluluklarımızın fiili olarak felsefi açıdan insanlara yönelik ahlaki
sorumluluklarımızdan daha haklı bir zemınde ifade edildiğini düşünüyorum. Ancak günlük
uygulamalarımızda böylesi karmaşık Teorilerin etki alanları oldukça sınırlı. *"Ben arkadaşlarımı
yemem – Ich esse meıne Freunde nicht" adlı kitabınız hayvan etiği alanındaki bu teorik-pratik
boşluğun önemli bir bölümünü dolduruyor ve bu çerçevede sosyo-politik tartışmalar ve pratik
değişiklikler için gerekli ortamı yaratıyor. İnsan ile hayvan iliskilerinin ahlaki açıdan yanlış
olduğunu söylüyorsunuz. Neden böyle düşünüyorsunuz?
KAPLAN: Çünkü en basit temel ahlaki ilkelerimizi bile hayvanlar söz konusu olduğunda çok
kolay bir şekilde yok sayabiliyoruz, örneğin: biz kimseye zarar vermemeliyiz Veya: Eğer
karşılaştırılabilir önemli ahlaki bir şeyden ödün vermeden korkunç bir şeyi önleyebiliyorsak o
zaman bunu yapmalıyız. Ya da: Eşit veya benzeri ilgi alanlarını ahlaki açıdan aynı derecede
ciddiye almalıyız. Veya: bize nasıl davranılmasını istiyorsak bizde başkalarına öyle
davranmalıyız. Kitabımda anlatmış olduğum tüm bu çok açık ve sade ilkeleri hayvanlar söz
konusu olduğunda ihmal edıyoruz.
BOZTEPE: Albert Schweitzer’ in "Ben yaşamak istediği hayatın ortasında yaşamak isteyen
yaşamım" şeklinde Gabon şehrinde Ogowefluß nehri kıyısındaki vahiyle tanımladığı bu
tespitlerini. ahlaki davranışlar için yeterli bir kılavuz olduğunu düşünüyor musunuz?
KAPLAN: Bu anlamda akla gelebilecek her durumda yeterlidir diyebilmek elbetteki mümkün
değil. Ama en iyi ve karmaşık ahlaki yapılar bile tek başına yeterli olamamaktadır. Bu en azından
hayvanlara ilişkin noktada zaten böyledir! Burada ilk olarak daha çok hayvanlar ile ilgili
tamamen yanlış TEMEL VARSAYIMLARA dayanan durumu düzeltmek gerekiyor. Mesela:
Hayvanlar insan için yaratılmıştır. Ya da, hayvanlar insanlardan daha az ağrı hissederler. Yine de
böylesi temel ölümcül hataları düzeltmek için "Ben yaşamak istediği hayatın ortasında yaşamak
isteyen yaşamım" biçimindeki ilkeler en uygun olanlarıdır.
BOZTEPE: Ama gerçekten böylesine basit kurallar ne yapmamız gerektiği konusunda bize yol
gösteci olabilirler mi?
KAPLAN: Çoğu zaman yeterlidir. İnsan ile olan ilişkilerde buna dahildir. Benim Altın Kural ya
da Etik dünya formülü olarak tanımladığım ilkeleri düşünün: Size nasıl davranılmasını
istiyorsanız sizde başkalarına öyle davranın. Bu genellikle oldukça iyi işe yarıyor. Karmaşık,
sofistike etik teorilere eğilim (ihtiyaç) gösterilmesinde iki önemli nedenden söz edebiliriz: Birinci
olarak teorize etme eğilimi için teorik bir not: Her bir ilke için elbetteki sürekli sormak gerekiyor:
Peki bu ilkeyi neden uygulamak gerekir? İkinci olarak teorize etme eğilimi için pratik bir not:
Eğer özel durumlarda basit ilkeler ahlaki olarak doğru olanı ortaya koyamıyorsa, ben de iyi ya da
kötü kendi etik kavramlarımı genişletmek zorunda kalırım. Örneğin kendinize şöyle sorular
yöneltebilirsiniz: Adam kaçıran bir kimseye kurbanının yerini söylemesi için işkence yapılabilir
mi? Veya: Organ nakli bekleyen birçok adaydan hangisine öncelik tanınmalıdır? Böylesı sorulara
cevap verebilmek için daha karmaşık düşüncelere ve kavramlara ihtiyaç duyulur.
BOZTEPE: Peter Singer gibi bazı hayvan etik uzmanlar, etik ya pratiktir, ya da gerçekte etik
değildir şeklinde tespitlerde bulunuyorlar. Onların bu düşünceleri aynı zamanda basit kurallara
dayanıyor. Neden?
KAPLAN: Çünkü; bu basit kurallar daha önce de dediğim gibi genel olarak çoğu zaman
yeterlidirler. Ama her şeyden önce, biz hayvanlar açısından neredeyse sapkın, ters bir
durumdayız: Hayvan hakları teorik olarak insan haklarından çok daha önce makul nedenlere
dayandırılmış olmasına rahmen ve mevcut bilgileri uygulamada işlevsel kılmak yerine, kaygısız
bir şekilde teorize edilmeye devam edilmektedir! Bunu, AIDS’e karşı geliştirilmiş bir ilacın arada
bir deri döküntüsüne neden olduğu gerekçesiyle kullanılmasına izin verilmeyerek daha iyi bir ilaç
için araştırmalara devam edilmesi gerektiğini söylemek gibi algılayabilirsiniz
BOZTEPE: Dini bayramlardakı - Hristiyanlarda Noel Bayramı , İslamda Kurban Bayramı,
Yahudilerde Hac Festivallerı vs- bazı çelişkilerden başlayarak sormak istiyorum: Bu bayramlarda
bir yandan, hayır ve mağfiret kutlamaları diğer taraftan binlerce hayvan hayatlarını insanların et
tüketimi arzusu için kaybetmek zorunda bırakılıyor olmasını insani zulüm ve insani hatalar olarak
mı ifade etmek gerekiyor? Veya başka bir deyişle: Hayvanlar ile olan ilişkilerimizde "Bu en saf
haliyle ihanettir", şeklindeki bir tespiti nasıl yorumlarsınız?
KAPLAN: Bahsini ettiğiniz bu çelişkileri daha önceki çalışmalarımda irrasyonalite ve tutarsızlık
başlıkları altında ele almıştım. Hayvanlara karşı gerçek ihanet; insan ve hayvan arasındaki
ilişkide sözde her şeyin yolunda olduğu dönemlerde vukuu bulmuştur.: Bu dönem, çiftçinin
hayvanlarını bir gün onları mezbahaya götüren kamyon üzerine aynı tatlılıkla bindirme amacıyla
kandırma gayesiyle güven aşılamaya yönelik olarak hayvanlara her gün yem verdiği, onlara isim
taktığı ve hayvanları ismiyle çağırdığı, onları okşadığı, onlarla konuştuğu ve böylece güven
aşıladığı anlardır. Burada tartışmasız bir şekilde açık bir ihanet vardır! İnsanlar bundan daha fazla
alçalamazlar!
BOZTEPE: Hayvan haklarında belli bir ölçekten söz edilebilir mi? Ya da yaratılılmışların baş
tacı olmadığımız bir ölçek düşünülebilir mi?
KAPLAN: Tabii ki, insanın en zirvede olmadığı bir sıralama mümkündür. Kimin en iyi koktuğu,
en yükseğe atlamayabileceği, ya da en hızlı koşabileceği şeklindeki sorulara verilebilecek yanıtlar
bu anlamda fikir verebilir. Biz insanların sahip olduğumuz en belirgin özelliklerimizi en önemli
kriterler olarak öne çıkarmak suretiyle diğer tüm canlıları bu çerçevede değerlendirmeye çalışıyor
olmamız kelimenin tam anlamıyla saçma ve utanç verici bir durum ve zaten bunu söylemiyor
olmamız da kendı başına garip (ucube) bir durum!
Hayvan hakları ölçeği ile ilgili sorunuza gelirsek: Hayır, tam anlamıyla böyle bir şeyden söz
edemeyiz: Ancak insanların çıkarları söz konusu olduğunda gösterdiğimiz ahlaki ciddiyetin
aynısını hayvan ve hayvan türlerinin çıkarları söz konusu olduğunda da göstermeliyiz Bu temel
etik eşitlik ilkesinin gereğidir.
BOZTEPE: Montaigne göre hem insanlar hem de hayvanlar kafalarını sallarken, göğüslerının
üzerine vururken, dişlerini gösterirken prensip olarak aslında aynı şeyler oluyor. Yani
hayvanlarda akıl sahibidirler diyebilir miyiz?
KAPLAN: Akıl da Ruh gibi çok muğlak ve teori yüklü bir kavram ve bu nedenle buradan yola
çıkarak bir yere varamayız. Biz rasyonellik, özerklik, öz farkındalık ve bilinç gibi açıkça
tanımlanabilir kategoriler ile çalışmalıyız. Hayat kendisini sürekli olarak geliştiriyor ve böylece
canlıların özellikleri hızla değişkenlik gösteriyor. Bu nedenle alışılagelmiş ya hep ya hiç
tarzındaki söylemlerın eşlığinde sadece insanlar şunu yapabilir ya da bu yeteneğe sahiptirler tarzı
yönelimler tamamen yanlıştır. Bu aynı zamanda ruhsal yaşam için de geçerlidir: "insan ve yüksek
hayvanların ruhları arasındaki fark çok büyük olabilir, Bu sadece graduel (lisans) bir mesele
yoksa prensip meselesi değil, ," diyor Darwin.
İnsanlar ve hayvanlar arasında türlere özgü sınırlar anlamında herkes tarafından ahlaki olarak
uygun kabul edilebilen özelliklerden (rasyonellik, otonomi, kişisel farkındalık ve bilinç gibi)
bahsedemeyiz. Kaldı ki: birçok hayvanda bahsi edilen bu özellikler bazı insanlara kıyasla daha
belirgin bir şekilde tespit edilebilmektedir. Birçok zihinsel özürlü veya senil insanda ve bütün
küçük çocuklarda köpek, kedi, sığır veya domuz’a kıyasla oldukça düşük düzeydedir.
BOZTEPE: Yaşamımızı sürdürebilmek için omurgalı hayvanları öldürebiliriz şeklindeki
argumentlere sıklıkla rastlıyoruz. Bu konuda ne söylemek istersiniz?
KAPLAN: Bu gerçekten ilginç bir pozisyon: İnsanlarda omurgalı hayvandırlar! Ayrıca, hayatta
kalmak için hayvanları yemek zorunda olduğumuz varsayılıyor. Bu sadece yanlış değil, aksine
tam tersi bir eğilimin doğruluğu söz konusudur: Et yemediğimiz taktirde on katı fazla ınsanın
beslenmesi sağlanabilir. Çünkü; etlerını yediğimiz hayvanlara verdiğimiz yemlerin yüzde 90'ı
bizim kendi metabolizmamızı korumak için ihtiyaç duyduğumuz gıdalardır!
BOZTEPE Yabani hayvanların evcilleştirilmesi ile birlikte insan-hayvan ilişkilerinın buna paralel
olarak tarihi süreç içerisinde olumsuz yönde etkilendığini düşünüyorum. Ama henüz hayvan etiği
alanında bu konuyla ilgili olarak kapsamlı bir literatüre sahip degiliz. Yabani hayvanların
evcilleştirilmesinin büyük bir olasılıkla Mezopotamya ve Anadoluda, yani bugünkü Türkiye,
Suriye ve Irak coğrafyasında başladığı düşünülmektedir.
Bu nedenle, insan-hayvan ilişkilerindeki etik sorunların özellikle bu ülkelerde daha ciddi olarak
tartışılması gerekmez mi?
KAPLAN: Hayvan İnsan ilşkilerindeki ahlaki sorunların ne zaman başladığı konusunda bir yanıt
bulmak oldukça zor. Bu konu her şeyden önce önemli bazı maddi soruların açıklığa
kavuşturulmasını zorunlu kılmaktadır. Örneğin: Hayvanlar nasıl avlanmış, ‘"mümkün olan en
insancıl biçimde mi" ya da "gereksiz yere zalimce mi"? Av hayatta kalmak için gerekli miydi?
İnsanlar avlanırken ne düşünüyordu? İnsanlar avlanırken bir şey düşünebilmişler miydi?
Hayvanlara ilişkin olarak hangi anlayış ya da "teorilere" sahiptiler? Hayvanlara karşı etik gibi
kaygıları var mıydı? Eğer yanıt evet ise, hangileri?
Hayvanların sömürülmesi ve sanayileştirilmesi küresel bir olgu olduğu için, bu konudaki
tartışılmalarda aynı şekilde küresel boyutta yürütülmedir. Tabii ki özellikle hayvanlara kötü
muamelelerin yapıldığı ülkelerde böylesi tartışmaların yapılmalısı önemlidir. Ama ne yazık ki
söz konusu ülkeler aynı zamanda sorunun en az bilince çıkarıldığı yerlerdir.
BOZTEPE: Bu çok ayrıntılı röportajınız için çok teşekkür ederim. Size başarılarınızın devamını
dilerim. Son söz olarak, okuyucularımıza bir şey söylemek istermisiniz?
KAPLAN: Kafama sıklıkla takılan bazı soruları paylaşmak istiyorum : Dünya 1962 yılında
nükleer bir katliamdan kıl payı kurtuldu. insanlar için böylesi bir nükleer son daha mı iyi olur du?
Şeklindeki bir soruya felsefik olarak yanıt vermek gerçekten çok zor: insanların yaşam tarzına
baktığımızda, ölmek yerine yaşamak daha mı iyi oldu? Yine bu anlamda nükleer bir son
hayvanlar için daha mı iyi olurdu şeklindeki bir soru için bir saniye bile felsefe yapamazsınız:
hayvanlar için ölüm ya da hiç doğmamak gerçekten bir nimettir! Çünkü biz dünyayı hayvanlar
için bir cehenneme çevirdik! Her yıl onları yemek için 60 milyar hayvana işkence yaparak
öldürüyoruz. Yüzlerce ya da binlerce milyar Balığı hiç saymıyoruz bile. Kendimizi anlamamız
için hayvanları ahlaki değerlerimizin dışında tutmamanın ne kadar önemli olduğunu kavramamız
gerekir. Yani: Hayvanlar için yeni ahlaki değerlere ihtiyacımız yok, sadece onları mevcut Ahlaki
değerleririmizin dışında tutmaktan vazgeçelim.
*Helmut F. Kaplan: Ich esse meine Freunde nicht oder Warum unser Umgang mit Tieren falsch
ist. Berlin: Trafo Wissenschaftsverlag, 2009.
ORIGINALE INTERVIEW:
„Wir brauchen keine neue Moral“
Ein Interview mit Helmut F. Kaplan
Helmut F. Kaplan ist ein renommierter Tierethiker und zählt zu den Pionieren der
Tierrechtsbewegung. [Das folgende Interview wurde von Ramazan Boztepe von der Animal
Protection Academy, http://www.animal-protection-academy-web.eu]
BOZTEPE: Herr Dr. Kaplan, zunächst einmal vielen Dank für das Interview. Die meisten kennen
Sie sicherlich, können Sie sich unseren Lesern aber bitte dennoch kurz vorstellen?
KAPLAN: Ich arbeite seit etwa 1987 in der Tierrechtsbewegung. Im Hinblick auf die
Tierrechtsphilosophie geht es mir primär darum, vorhandene Konzepte zu vermitteln bzw. nutzbar
zu machen, anstatt diese weiter zu verfeinern oder neue zu schaffen. Besonders fruchtbare
vorhandene Konzepte sind meines Erachtens Peter Singers Gleichheitsprinzip, Tom Regans RechteAnsatz - als „Gegengift“ quasi zu Singers utilitaristischer Argumentationsschiene - und
Schopenhauers Mitleidethik.
BOZTEPE: Wie definieren Sie Menschen und Tiere?
KAPLAN: Menschen und Tiere sind Entitäten, die im Unterschied etwa zu Steinen oder Autos ihr
Dasein bewußt erleben, es als angenehm oder unangenehm empfinden. Darüber hinaus gibt es auch
noch Wesen, die nicht nur Bewußtsein haben, sondern auch Selbstbewußtsein, das heißt, sich selbst
als im Ablauf der Zeit gleichbleibende Ichs erleben, als Individuen mit einer eigenen Vergangenheit
und mit einer eigenen Zukunft. Solche Wesen, wir nennen sie Personen, haben Erinnerungen an ihre
Vergangenheit und Wünsche für ihre Zukunft. Nicht alle Menschen sind Personen in diesem Sinne Neugeborene und manche geistig Behinderte sind z. B. keine Personen -, viele Tiere sind aber sehr
wohl Personen - tendenziell alle Säugetiere.
Die Unterschiede zwischen den Menschen untereinander sind zum Teil sehr groß, z. B.
zwischen einem Nobelpreisträger und einem Dementen. Ebenso sind die Unterschiede zwischen
verschiedenen Tieren sehr groß, etwa zwischen einem Schimpansen und einem Regenwurm.
Andererseits sind die Unterschiede zwischen Menschen und Tieren, etwa zwischen Kindern und
Schimpansen, oft viel KLEINER als die Unterschiede zwischen Menschen oder die Unterschiede
zwischen Tieren. Dies demonstriert dramatisch, daß die Einteilung der Lebewesen in Menschen und
Tiere willkürlich, unangemessen und irreführend ist. Die Unterscheidung Menschen - Tiere folgt
nicht biologischen oder psychologischen Fakten, sondern basiert auf weltanschaulichen und
religiösen Vorstellungen, die sich häufig genug als nichts anderes als falsche Vorurteile erweisen.
BOZTEPE: In den vergangenen Jahrzehnten entstand eine umfangreiche Literatur zur Tierethik.
Unsere moralische Verantwortung gegenüber Tieren ist mittlerweile de facto philosophisch besser
begründet als unsere moralische Verantwortung gegenüber unseren Mitmenschen. Aber komplexe
Theorien beeinflussen die tägliche Praxis nun einmal kaum. Ihr Buch “Ich esse meine Freunde
nicht”* beseitigt dieses Theorie-Praxis-Gefälle für einen Großteil der Tierethik und schafft damit die
notwendige Voraussetzung für gesellschaftspolitische Diskussionen und praktische Veränderungen.
Warum finden Sie unseren Umgang mit Tieren moralisch falsch?
KAPLAN: Weil wir fundamantale moralische Prinzipien, sobald es um Tiere geht, einfach
ignorieren, z. B.: Wir sollen niemandem Schaden zufügen. Oder: Wenn wir etwas Schreckliches
verhindern können, ohne dafür etwas von vergleichbarer moralischer Bedeutung opfern zu müssen,
dann sollten wir es tun. Oder: Wir sollen gleiche oder ähnliche Interessen moralisch gleich ernst
nehmen. Oder: Wir sollen andere so behandeln, wie wir selber behandelt werden möchten. All diese
eigentlich selbstverständlichen Prinzipien, die ich in meinem Buch erläutere, mißachten wir
gegenüber Tieren.
BOZTEPE: „Ich bin Leben, das leben will, inmitten von Leben, das leben will”, erkannte Albert
Schweitzer in der Folge eines Offenbarungserlebnisses am Ogowefluß in Gabun. Halten Sie das für
einen hinreichenden Leitsatz für moralisches Handeln?
KAPLAN: Für hinreichend in dem Sinne, daß er uns in jeder denkbaren Situation sagt, was zu tun
ist, natürlich nicht. Aber das leisten ohnehin auch die ausgefeiltesten ethischen Konstrukte nicht.
Genau darum geht es in bezug auf Tiere aber sowieso am allerwenigsten! Worum es hier zunächst
und vor allem geht, ist vielmehr, die vollkommen falschen GRUNDANNAHMEN in bezug auf
Tiere zu korrigieren. Etwa: Tiere seien für den Menschen geschaffen worden. Oder: Tiere spürten
den Schmerz weniger als Menschen. Und um solche fatalen fundamentalen Fehler zu korrigieren,
eignen sich Prinzipien wie „Ich bin Leben, das leben will, inmitten von Leben, das leben will” sehr
gut.
BOZTEPE: Aber reichen einfache Regeln wirklich aus, um uns zu sagen, was wir tun sollen?
KAPLAN: Sehr oft reichen sie aus, auch beim Umgang mit Menschen. Denken Sie etwa an die
Goldene Regel oder Ethische Weltformel, wie ich sie nenne: Behandle andere so, wie du selber
behandelt werden möchtest. Das funktioniert meistens ganz ausgezeichnet. Die Tendenz zum
Komplizierten, zu ausgefeilten ethischen Theorien hat zwei Ursachen: Eine theoretische: Bei jedem
Prinzip kann man natürlich weiterfragen: Und warum soll gerade dieses Prinzip gelten? Die zweite
Grundlage für die Tendenz zum Theoretisieren ist eine ganz praktische: Wenn mir die einfachen
Prinzipien im konkreten Fall nicht sagen, was ich tun soll, was moralisch richtig ist, muß ich mein
ethisches Konzept wohl oder übel weiter ausbauen. Denken Sie etwa an Fragen wie: Darf ein
Entführer gefoltert werden, damit er uns sagt, wo er sein Opfer versteckt hat? Oder: Wie soll
entschieden werden, welcher von vielen Anwärtern für ein Spenderorgan dieses bekommen soll? Um
solche Fragen zu beantworten, bedarf es schon komplexerer Erwägungen und Konzepte.
BOZTEPE: Einige Tierethiker, wie etwa Peter Singer, sagen, Ethik sei praktisch, oder sie sei nicht
wirklich ethisch. Ihr Denken gründet sich ebenfalls auf solchen einfachen Regeln. Warum?
KAPLAN: Allgemein, weil solche einfachen Regeln, wie gesagt, oft ausreichen. Vor allem aber, weil
wir uns im Hinblick auf Tiere mittlerweile in einer geradezu perversen Situation befinden: Obwohl
Tierrechte theoretisch längst viel besser begründet sind als Menschenrechte, theoretisiert man
dennoch munter weiter - anstatt die vorhandenen Erkenntnisse endlich in die Praxis umzusetzen!
Das ist, als hätte man ein Mittel gegen Aids entwickelt, dessen einziger Schönheitsfehler ein
gelegentlicher Hautausschlag ist, würde dieses Mittel den Kranken aber mit der Begründung
vorenthalten, man müsse erst noch weiterforschen, um ein NOCH BESSERES Medikament
anbieten zu können.
BOZTEPE: Wie können wir ausgehend von der Kontradiktion der religiösen Feste - christliches
Weihnachtsfest, islamisches Opferfest, jüdische Wallfahrtsfeste usw. -, wo einerseits Nächstenliebe
und Vergebung gefeiert werden, andererseits Tausende von Tieren ihr Leben für den menschlichen
Wunsch nach Fleischgenuß lassen müssen, menschliche Grausamkeit und menschliches
Unverständnis gegenüber Tieren darlegen? Oder anders gefragt: Was meinen Sie, wenn Sie in bezug
auf unseren Umgang mit Tieren feststellen: “Das ist Verrat in reinster Form”?
KAPLAN: Die von Ihnen angeführten Mißstände würde ich eher unter Irrationalitäten und
Inkonsequenzen subsumieren. Der konkrete Verrat an Tieren findet vor allem dort ganz praktisch
und direkt statt, wo das Verhältnis zwischen Menschen und Tieren angeblich noch in Ordnung ist:
Da, wo der Bauer seine Tiere selber täglich füttert, sie beim Namen nennt, sie streichelt, ihnen gut
zuredet und so ein Vertrauensverhältnis schafft - um eines Tages mit dem gleichen guten Zureden
„seine“ Tiere auf den Laster zu locken, der sie ins Schlachthaus bringt. Das ist Verrat, der nicht
übertroffen werden kann! Tiefer können Menschen nicht sinken!
BOZTEPE: Gibt es eine Skala des Tierrechts? Oder ist eine Skala denkbar, auf der wir nicht die
Krone der Schöpfung sind?
KAPLAN: Natürlich sind Rangfolgen möglich, bei denen nicht der Mensch an der Spitze steht.
Etwa, wenn wir fragen, wer am besten riechen, am höchsten springen oder am schnellsten laufen
kann. Es ist ja schon einigermaßen merkwürdig, um nicht zu sagen: peinlich und lächerlich, daß wir
Menschen ausgerechnet jene Merkmale, die bei uns am ausgeprägtesten sind, zu den wichtigsten
erklären und danach alle anderen Lebewesen bewerten!
Zur Skala des Tierrechts: Nein, eine solche gibt es eigentlich nicht: Wir sollen schlicht die
Interessen, die Tiere bzw. Tierarten haben, gleich ernst nehmen, moralisch gleich gewichten, wie wir
vergleichbare menschliche Interessen ernst nehmen und gewichten. Dies fordert das fundamentale
ethische Gleichheitsprinzip.
BOZTEPE: In Mensch und Tier passiert laut Montaigne prinzipiell das gleiche - wenn sie den Kopf
schütteln, die Zähne fletschen oder sich auf die Brust trommeln. Also besitzen die Tiere Geist?
KAPLAN: Geist ist wie Seele ein äußerst vieldeutiger und theoriebeladener Begriff und bringt uns
deshalb hier nicht weiter. Wir sollten mit Kategorien operieren, die klar definiert werden können etwa Rationalität, Autonomie, Bewußtsein und Selbstbewußtsein. Das Leben hat sich kontinuierlich
entwickelt und die Merkmale der Lebewesen variieren kontinuierlich. Deshalb sind die üblichen
Alles-oder-nichts-Zuschreibungen der Art, nur Menschen hätten diese oder jene Fähigkeiten, in aller
Regel falsch. Das gilt auch für das Seelenleben: „Wie groß auch der Unterschied zwischen den Seelen
der Menschen und der höheren Tiere sein mag, er ist doch nur ein gradueller und kein prinzipieller“,
sagt Darwin.
Und: Kein Merkmal, das von irgendjemandem als moralisch relevant angesehen wird - etwa
Rationalität, Autonomie, Bewußtsein oder Selbstbewußtsein -, verläuft entlang der Speziesgrenze
Menschen - Tiere. Mehr noch: Es gibt immer Menschen, bei denen das betreffende Merkmal sogar
SCHWÄCHER ausgeprägt ist als bei vielen Tieren. Viele geistig behinderte oder senile Menschen
und alle kleinen Kinder befinden sich auf einem deutlich NIEDRIGEREN Niveau als etwa Hunde,
Katzen, Rinder oder Schweine.
BOZTEPE: Es wird oft so argumentiert, dass wir Wirbeltiere töten dürfen, um unser eigenes
Überleben zu sichern. Was sagen Sie dazu?
KAPLAN: Das ist eine merkwürdige Position: Auch Menschen sind Wirbeltiere! Außerdem wird
unterstellt, daß wir Tiere essen müßten, um überleben zu können. Das ist nicht nur falsch,
tendenziell trifft exakt das Gegenteil zu: Beim VERZICHT auf Fleisch könnten zehnmal so viele
Menschen ernährt werden - weil die Tiere, deren Fleisch wir essen, 90 Prozent des Futters, das wir
ihnen geben, zur Aufrechterhaltung des eigenen Stoffwechsels brauchen!
BOZTEPE: Ich vertrete die Ansicht, dass die Mensch-Tier-Beziehung erst nach der Domestizierung
von Wildtieren zu Haus- bzw. Nutztieren negativ beeinflußt wurde. Aber wie wir wissen, gibt es in
der Tierethik zu diesem Thema noch keine umfangreiche Literatur. Die Domestizierung von
Wildtieren nahm mit großer Wahrscheinlichkeit u. a. in Mesopotamien und Anatolien, d. h. in der
heutigen Türkei, dem heutigen Syrien und Irak, ihren Anfang. Sollte
daher die ethische Problematik der Mensch-Tier-Beziehung insbesondere in diesen Ländern
möglichst ernsthaft diskutiert werden?
KAPLAN: Die Frage, ab wann die Mensch-Tier-Beziehung moralisch problematisch wurde, ist
schwer zu beantworten, weil vorher wichtige faktische Fragen geklärt werden müßten, zum Beispiel:
Wie wurden die Tiere gejagt, „möglichst human“ oder „unnötig grausam“? War die Jagd zum
Überleben notwendig? Was dachten sich die Menschen beim Jagen? Haben sie sich dabei überhaupt
etwas gedacht? Welche Einstellungen bzw. „Theorien“ hatten sie in bezug auf Tiere? Gab es so
etwas wie eine Ethik gegenüber Tieren. Wenn ja, welche?
Da die Ausbeutung von Tieren und deren Industrialisierung mittlerweile global ist, sollte sie
auch global diskutiert werden. Besonders wichtig wäre diese Diskussion natürlich in jenen Ländern,
in denen die Tiere besonders grausam behandelt werden. Aber leider ist das Problembewußtsein
gerade dort am geringsten.
BOZTEPE: Vielen Dank für das ausführliche Interview. Wir wünschen Ihnen weiterhin viel Erfolg.
Sie haben das Schlußwort, möchten Sie unseren Lesern noch etwas sagen?
KAPLAN: Ein Gedanke geht mir in letzter Zeit immer öfter durch den Kopf: 1962 ist die Welt um
Haaresbreite am atomaren Holocaust vorbeigeschrammt. Ob dieses nukleare Ende für die Menschen
gut gewesen wäre, ist eine Frage, über die man lange philosophieren könnte: Ist das Leben des
Menschen so, daß es besser ist zu leben, anstatt zu sterben? Über die Frage, ob das nukleare Ende
für die Tiere gut gewesen wäre, kann man keine Sekunde philosophieren: Für die Tiere wäre der Tod
bzw. das Nicht-mehr-geboren-Werden auf alle Fälle ein Geschenk des Himmels gewesen! Weil wir
die Welt in eine Hölle für Tiere verwandelt haben! Jedes Jahr quälen wir an die 60 Milliarden Tiere
zutode, um sie aufessen zu können. Die hunderten oder wohl eher tausenden Milliarden Fische nicht
mitgezählt. Daran sollten wir öfter denken, um uns zu veranschaulichen, wie wichtig es wäre, Tiere
nicht weiter aus unserer Moral auszuschließen. Wir brauchen nämlich für Tiere keine neue Moral, wir
müssen nur aufhören, sie willkürlich aus der vorhandenen Moral auszuschließen.
*Helmut F. Kaplan: Ich esse meine Freunde nicht oder Warum unser Umgang mit Tieren falsch ist.
Berlin: Trafo Wissenschaftsverlag, 2009.
1
The reproduction of part or the entire document is permitted under the condition that in a clear and readable form
the source (http:// www.tierschutz-akademie.com ) and the note attached "All rights reserved"
2
The information used may only be used for personal or professional purposes or for use in a club, any use for
commercial or advertising purposes is excluded.

Yeni Ahlaki Normlara İhtiyacımız Yok - Akademie für Tierschutz

Transkript

Benzer belgeler