Televizyonun Çocuklar Üzerindeki Etkileri

TELEVİZYONUN ÇOCUK
VE GENÇLER ÜZERİNDEKİ
ETKİLERİ
Melike SAYIL
Hacettepe Üniversitesi
Psikoloji Bölümü
Bayan Horton bugün okula uğrayabilir misiniz?
Televizyonun Çocuk ve Gençlerin
Yaşamındaki Yeri
• Çocuklar ortalama
izlemektedir.
olarak
günde
3-4
saat
TV
• TV izlemek, 6-17 yaşları arasındaki çocuk ve gençlerin
okul dışındaki birinci etkinlikleridir.
• Çocuklar yılda, yaklaşık olarak 900 saati okulda, 1500
saati ise TV karşısında geçirmektedir.
• İlköğretim çağını tamamlamış bir çocuk yaklaşık olarak
100.000 kadar şiddet sahnesi ve 8000 ölüm ya da
öldürülme sahnesi izlemiş olmaktadır.
• Ülkemizde yaklaşık 5 çocuktan birinin odasında TV
bulunmakta ya da çocuklar TV’nin bulunduğu odada
yatmaktadır.
• TV Çocuklar üzerinde olumsuz etkilere sahip
olabilir:
•
•
•
•
•
Çocukları pasif öğreniciler haline getirebilir
Kalıpyargıları öğretebilir
Saldırgan ve şiddet kullanan modeller sunabilir
Dünyanın gerçek olmayan temsilini sunar
Çocukların şişmanlığına katkıda bulunur
• TV çocuklar üzerinde olumlu etkilere de sahip
olabilir:
• Güdüleyici eğitim programları sunabilir
• Uzak yerleri ve dünya hakkında bilgilerini artırır
• Olumlu davranışlar sergileyen modeller sunar
Televizyon çocuklar üzerinde ne
kadar ve ne yolla etkilidir?
•
TV izleme süresi ve nasıl izlendiği
Sıkı izleyici X hafif izleyici
Diğer bilgi kaynakları az X çok
Gerçek X gerçek değil
•
TV izlemedeki amaç
Bilgi edinme amaçlı X keyif, vakit
geçirme vb.
•
TV programının özellikleri (hayali X
dokümanter)
Çizgi film
Animasyon
Kurgusal yapımlar
Haber programları
Çocuk ve Gençler Üzerinde Olası zararlı
Etkiye Sahip İçerik Alanları
1. Şiddet ve korku
2. Kaba konuşma, küfür ve olumsuz
örnek oluşturabilecek davranışlar
3. Cinsellik
Ankara’da farklı sosyoekonomik düzeylerdeki
ilköğretim okullarında 1800 çocuk ve aileleri üzerinde
RTÜK tarafından yaptırılan bir ankete göre;
Bilgilenmek
İsteyen
AnneBabalar
76%
Bilgilenmek
İstemeyen
AnneBabalar
24%
Şiddet
Çocukların medyada izledikleri şiddet arttıkça çocuklar;
• başkalarına karşı
sergilemekte
daha
fazla
saldırgan
davranış
• daha fazla düşmanlık duyguları beslemekte
• daha korkulu ve daha güvensiz olmakta
• başkalarının
çektiği
duyarsızlaşmakta
acı
ve
eziyete
• gittikçe şiddeti daha arzular hale gelmekte
• kaygı ve uyku bozuklukları
göstermektedirler.
karşı
Korkutucu İçerik
• Ayrılık kaygısına yol açmakta
• Uykudaki kâbusları
arttırmakta
ve
diğer
korkuları
• Dünyanın tehlikeli ve korkunç bir yer olduğu
inancını geliştirmekte
• Korku duyan çocuğun kaygısını artırmakta ve
onu daha kolay incinebilir hale getirmektedir.
Cinsellik
Nasıl sunulduğuna bağlı olarak değişmekle birlikte TV’deki cinsellik;
• şiddetle birlikte yer aldığında küçük çocukların cinselliği yanlış
yorumlamalarına yol açabilmekte,
• çocukların izledikleri yetişkin cinsel davranışlarından huzursuzluk
duymalarına ve utanmalarına yol açmakta,
• gençler için bilgi kaynağı olmakta ve davranışı sergileyenler de rol
modeli olarak kabul edilmekte,
• eğer sorumlulukları riskleri ve olumsuz sonuçları olmayan bir
davranış biçiminde sunuluyorsa, gençlerin cinsellikle ilgili doğru
olmayan tutumlar geliştirmelerine yol açmaktadır.
Olumsuz Örnek Oluşturabilecek
Davranışlar
Çocukların televizyon programlarında izledikleri her türlü
ayırımcılık, alkol, sigara ve madde kullanımı, suç davranışları,
kaba, bayağı ve küfürlü konuşmalar;
• özellikle çocuk ve gençlerin önem verdikleri ve beğendikleri
karakterler
tarafından
sergileniyorsa
taklit
edilme
artmaktadır.
• Gençler karakterle özdeşim kurduklarında bu davranışları
sergileyen karakter gibi davranmaktadır.
• Gençlerin kimlik oluşumunu olumsuz yönde etkilemektedir.
• Bütün çocuklar televizyondan aynı
şekilde mi etkilenmektedir?
•Çocuğun gelişimsel özellikleri ve cinsiyeti
•Ailesel özellikler ve sosyoekonomik çevre
•Çocuğun mizaç özellikleri
Yaş Kategorileri
Çocuk ve gençlerin zihinsel, duygusal ve
sosyal
gelişim
düzeylerine
göre
belirlenen yaş grupları;
•7 yaş ve altı
•7-13 yaş
•13-18 yaş
7 Yaşın Altındakiler
•
Hayal ile gerçeği ayırt edemediği için korku ve şiddet öğeleri içeren
animasyonlar
•
Cansız nesnelere insan özellikleri yüklediği için endişe ve korku
yaratan hayali kahramanların yer aldığı yapımlar
•
Kendi
yetenek
ve
kapasitesini
abarttığı,
gerçekçi
olarak
değerlendiremediği ve çizgi film kahramanlarını da gerçek sandığı için
saldırgan davranışlar içeren yapımlar
•
Algısal olarak belirgin özelliklere örneğin hızlı, renkli ve yüksek sesli
görüntü akışına daha kolay ilgi gösterdikleri için fantastik yaratıkların
ani değişim ya da dönüşümlerini içeren korkutucu yapımlar
•
Dikkati çabuk dağıldığı ve hızla akan görüntülerdeki bilgiyi tam olarak
anlamadıkları için çok kısa süreli şiddet ya da korku içeren yapımlar
•
Davranışın altındaki niyeti değil, sonucu kavradıkları için amacı iyi
olarak sunulan saldırgan davranışlar
7-13 Yaş
•
Kişiliğe yönelik kaygılar ve sosyal korkular, nesnel korkuların yerini aldığı
için kendi yaşadığı ortamlara ve kendi ya da ailesine ve akranlarına
benzer kişilerin başına gelen kötü şeyleri içeren yapımlar
•
Başka grupları kendini ait hissettiği grubun değerleriyle ve bakış açısıyla
değerlendirdiği için değerlerine, inanç ve tutumlarına olumsuz etkisi
olabilecek yapımlar
•
Gerçek olaylar ile kurgulanmış olaylarda yer alan gerçekliği ayırt etmekte
zorlanabileceği için gerçeklik etkisini arttıran her türlü efektin yer
aldığı yapımlar
•
Somut olayları anlar, soyut fikirleri anlamakta güçlük çeker; ince alay,
eleştiri ve aşağılamaları tam olarak anlamadığı için bu tür yapımlar
•
Otoriteyi koşulsuz kabul ettiği ve davranışlarını sorgulamadığı için otorite
adına yapılan şiddet içerikli davranışların yer aldığı yapımlar
13-18 Yaş
•
Kendi yaşıtlarından gelen iletiler daha etkilidir; yaşıtı
karakterlerden çok daha fazla etkileneceği için bu tür yapımlar
olumsuz
•
Cinsel, politik, etnik ve dini alanlarda çeşitli denemelerle bir kimlik
oluşturmaya çalışıldığı için olumsuz rol modelleri içeren yapımlar
•
Cinsellik ve cinsel davranışlar ilginin arttığı ve
kız-erkek ilişkilerinde
medyayı bilgi kaynağı olarak kullanıldığı için cinsellik, sonuçları ve ilgili
riskler konusunda gerçekçi olmayan ve uyarıcı gösterimler içeren yapımlar
ve bayağı cinsel konuşmalar
•
Kuralları ve sınırları zorlamanın denendiği, riskli davranışlara girişilebildiği ve
kendine bir şey olmayacağı inancı taşındığı için şiddet ve korku öğeleri
yoğun yapımlardan düşündüklerinden daha fazla etkilenebilecekleri için bu
tür yapımlar
•
Oyuncularla güçlü bir şekilde özdeşim kurulduğu, onların niteliklerinin
yüceleştilerek taklit edildiği için ayrımcılık ile alkol sigara ve madde
kullanımı ve kaba konuşma sergileyen karakterlerin yer aldığı yapımlar
Cinsiyet Farklılıkları
• Fiziksel saldırganlık söz konusu olduğunda erkeklerde daha
sıklıkla gözleniyor; ancak kızlarda da dolaylı saldırganlık daha
fazla.
•
2006 yılında tamamlanan ve 570 çocuk üzerinde yapılan bir araştırmada
çocuklar 5 yaşındayken izledikleri programlar belirleniyor ve aynı
çocuklar lise öğrencisi olduklarında
• Okul başarıları
• Kitap okumaları
• Yaratıcılıkları
• Saldırganlıkları
ölçülüyor
5 yaşındayken “Susam sokağı” gibi eğitici programları daha fazla
izleyen özellikle erkek çocukları daha fazla olumlu sonuç
gösteriyor.
TV’nin Dolaylı Etkileri
•
TV ve okul başarısı:
•
TV izleme ve şişmanlık:
– TV izleme süresi arttıkça okul başarısı azalıyor
– Sıkı izleyiciler (günde 5-6 saaten fazla), okuma, yazılı ifade ve matematikte
dahaz TV izleyen cocukalara göre daha başarısız (ödevlere ayrılan süreye ya
da cinsiyete göre değişmiyor).
– Alt SED’de günde 3 saate kadar izleme başarıyı arttırıyor.
– TV izleme süresinin yanı sıra içeriğin de etkili olduğu ve çocuklarıyla eğlence
programlarını izleyen anne babaların bilgi edinmek için onları daha çok
okumaya yönelttikleri görülmüş.
– Hareketsizlik ve TV karşısında atıştırma şişmanlık ve ilgili pek çok sağlık
sorununa yol açmaktadır
– Günde 4 saatten fazla TV izleyen ve odasında TV bulunan çocuklarda
obezitenin görülme sıklığı daha yüksek
– Çok fazla TV izleyen okulöncesindeki kızlarda kalça kemiği yoğunluğunun
düşük olduğu, 8-12 yaşlarındakilerin ise metabolizma hızlarının daha düşük
olduğu bulunmuş.
Televizyonun çocuklar üzerindeki etkisini
daha olumlu yönde geliştirebilmek için
neler yapılabilir?
•Medya okuryazarlığı eğitimi
•İçerik türleri hakkında bilgilenme ve kendi izleme
programını yaratarak TV izlemeye daha az zaman ayırma
•Eleştirel TV izleme becerileri edinme,
•Kim hazırlamış? Ne için? Ne amaçla, Bundan kimin kazancı
var? Kim kaybediyor? Verileni sosyal politik ve ekonomik
yönleriyle değerlendirebilme.
•Sınıflandırma sistemleri
•Teknolojik yardımlar (elektronik kilitler, çip sistemi)
• Anne babaların kullanabilecekleri
stratejiler
– Çocuğu izleme, sınırlama
– Kendi değerlerini, tercihlerini ve
görüşlerini ortaya koyarak program
üzerinde çocukla konuşma
• Yayıncıların ve devletin (RTÜK)
sorumluluğu