TANZiMAT`TAN CUMHURivET`E MODERNLE$ME

Transkript

TANZiMAT'TAN CUMHURivET'E
MODERNLE$ME SURECiNDE
EGiTiM iSTATisTiKLERi
1839 • 1924
EDUCATION STATISTICS
IN MODERNIZATION
FROM THE TANZIMAT TO THE REPUBLIC
Tarihi istatistikler Dizisi
Historical Statistics Series
Cjl,
Volume
Hazlrlayan Prepared by Yrd. Dot. Dr. Mehmet
T.C.
BASBAKANLIK
DEVLET
iSTATisTiK
STATE INSTITUTE OF STATISTICS PRIME MINISTRY
6
O. ALKAN
ENSTiTOSO
REPUBLIC OF TURKEY
/
,1 /'
Bu yayrnrn 5846 Saylll Fikir ve Sanat Eserleri
Kanunu'na gore her hakkl Ba~bakanllk Devlet ista
tistik EnstiHisu Ba~kanllgl'na aittir. Ger~ek veya
tUzel ki~iler tarafrndan izinsiz ~ogaltllamaz ve
dagltllamaz.
ISBN 975 - 19 - 2533 - 9
I
. J
State Institute of Statistics, Prime Ministry
reserves all the rights of this publication. Unauthorised
duplication or distribution of this publication is prohibited
under Law No: 5846.
Yayrn Numarasl
Publication Number 2394
.lB. iLGiLi ~UBELER - RELATED DIVISIONS
Yayrn istekleri j~in(·)
For publication order
Doner Sermaye i~letmes; MudurlUgu
Revolving Fund Administration
+ (312) 425 34 23
+ (312) 417 64 40/319 - 323
+ (312) 417 58 86
+ (312) 418 50 27
+ (312) 417 64 40/213 - 244
+ (312) 417 04 32
+ (312) 4256841
istatistiki veri ve bUg; istekleri i~in
For requests of statistical data and information
Yayrn, Haberle~me ve Halkla ili~kiler
MudurlOgu
Publications. Communications and
Public Relations Division
~ubesi
('J Genel BGt,<eli Kamu Kurumlarl, Ulusal istatistik EnstitUlerl ve Uluslararasl Organizasyonlar, yaym isteklerini iicretsiz olarak
kar!?llamasl i,<in YaYln, Haberle!jlme ve Halkla ili!jlkiler $ubesi MiidurlUgii'ne resmi yazl lie ba!jlvurabllir.
Domestic General Budgeted State Institutions. National Statistical Institutions and International Organizations should apply officially to Pub
lications, Communications and Public Relations Division to obtain publications without paying dissemination and/or production costs.
T.C. Ba~bakanhk
Devlet istatistik EnstitusU
Necatibey Cad. No: 114
06100 ANKARA / TORKiYE
E-posta - E-mail: [email protected]
internet - Internet: http://www.die.gov.tr
Kapak tasanml: Sadlk KARAMUSTAFA
Devlet istatistik EnstitOsu Matbaasl - Ankara, Kaslm 2000 - State Institute of Statistics. Printing Division, November 2000
Doner Sermaye i,letmesi Mudurlugu - Revolving Fund Administration
MTB: 2000 - 1029 - 80 Adet· Copies
___J
ONSOZ
istry
ised
)ited
Tarih, insan topluluklanna millet niteligi kazandtran unsurlardan biridir. Devamhhk ve
bilinci iyin tarih ya~amlanlann deneyimi He geymi~in dokilmiinii yaparak bugiine, yanna
l~lk tutabHme i~levini yerine getirir.
dayam~ma
Yeni binyllm ba~langlcmda gelecek, bugilniin ve
ile ~ekillenecektir.
geymi~in
bilgi ve deneyimlerinin
birle~tiri lmesi
Gelecege yonelik planlamalara l~lk tutmaYI amaylayan istatistik yalt~malann geyml~l
degerlendirirken de kaynak olarak kullamlabilecegi, Devlet istatistik Enstirusii tarafmdan
yaymlanmakta olan bu tarih dizisi He bir kez daha vurgulanmaktadlr. Geymi~ten gelecege uzanan bir
perspektif iyerisinde, geyirilen rum a~amalar bu sayede yaYlInlanabilmekte, gori.inii~te saydardan ibaret
olan bu yah~ma, dikkatli ve profesyonel bir goz iyin yok degerli bilgiler banndmnaktadlr.
Geytigimiz 20 Yll iyerisinde veri toplama ve analiz yontemlerinde ve bilgi sistemi olu~tunnaya
yonelik yok onemli a~amaJar kaydedilmi~tir. Geymi~e yonelik verilerin giiniimiize ta~mmasmda ciddi
zorluklar soz konusudur. Bilim adamlanmlz bu noktada ozverili yah~malan ile bu zorlugu gidennede
onemli atthmlar geryekJe~tinni~lerdir. Enstiruniin karan ile bilim adamlanmtz tarafmdan T ARiHi
iSTATisTiKLER Dizisi olarak ele alman tarihi istatistiklerin sistematik biyimde yaytmlanmasl
toplumumuzun temel yaplslm, birikimini ve gelecege yonelik potansiyelini olu~tunna anlammda onem
ta~lmaktadlr.
Bu 9ah~ma He Tanzimat'la ba~layan modernle~menin egitim aylsmdan muhasebesini
degerlendinnek iyin gerekli veriler sunulmaktadlr. Modernle~me siiresince Tanzimat Donemi, II.
Abdiilhamit Donemi, II. Me~rutiyet Donemi ve Cumhuriyef in ilk Yillanna ait bu veriler l~lgmda,
kar~tla~tmlabi1ir ve yorumlanabilir bilgiler dde edilmektedir.
Tarihi istatistikler Dizisi yah~malannm ba~latt1masma katktlanndan dolayt Enstitiimliz eski
ba~kam Saym Prof. Dr. Orhan GOVENEN, bu yah~malann devammda degerli desteklerini
esirgemeyen Enstitiimiiz eski ba~kanlan Saym Prof. Dr. Mehmet KA YT AZ, Saym M. Stddlk
ENSARi, Saym Prot: Dr. Omer L. GEBiZLiOGLU'na, Proje Yonetmeni Saym Prof. Dr. Sevket
PAMUK'a, dizinin bu yaymml hazlrlayan Saym Yrd. Doy. Dr. Mehmet O. ALKAN'a, projeye
desteklerinden dolayl Saym Prof. Dr. Halil iNALCIK'a , projeye katktda buhman ve yaymm
hazlrlanmasmda emegi geyen Devlet istatistik Enstitiisli'niin degerli mensuplanna te~ekkiirlerimi
iletmek isterim.
Irak
~efik YILDIZELi
'ub-
Ba~kan
Devlet istatistik Enstitiisii
III
.~,.--
-" -....,
-

i<;iNDEKiLER
CONTENTS
Onsoz .................................................... . III Preface ................................... . III Sunu~
(Prof. Dr. Orban Giivenen )................ ..
Introduction IX (Professor Orhan Gtivenen ) ............ . IX Tarihi istatistikler Dizisi Ba~larken
(Prof. Dr. HaUl inalclk ) .......................
As The Historical Statistics Series XI Begins (Professor HalH inalctk ) ..... . XI Tarihi istatistikler Dizisi i~in Sunu~
(Prof. Dr. Sevket Pamuk) ..................
Introduction to the Historical XIII Statistics Series (Professor $evket Pamuk )................................. .. XIII Onsoz ........................................ . XVII Preface .................................. . XVII ingilizce Ozet .............................. . XXI Summary in English Education Statistics in Modernization from the Tanzimat to the Republic, 1839-1924 ................................ Tablo Listesi ...................... .................. XXV List of Tables ........................... Map Harita Osmanh Vilayetleri......................... XXXXI Ottoman Vilayets ..................... . Giri~
.....•...........•...•.....•...•........... ..•..• ...... Af;lklama ............................................... . 1 Introduction ............................ .. 13 Explanation ..................................... . Boliim I Part I 1854(1270), 1863(1279), 1873(1289),
1883(1299) Yilian Egitim istatistikleri
Education Statistics for the Years 1854(1270),1863(1279), 1873(1289), 1883(1299) XXI XXV XXXXI 1
13 1854 Devlet Salnamesi .................... 17 1854 State yearbook ................. .. 17 1863 Devlet Salnamesi .................... .. 18 1863 State yearbook .................... 18 1873 Devlet Salnamesi.. .................... 21 1873 State Yearbook .................. . 21 1883 Devlet Salnamesi.................... . 34 1883 State yearbook .................. .. 34 BOIiim II Part II 1894-1895 (1310·1311) Egitim Yill istatisti kle ri
Education Statistics for the Year
1894- 1895 (1310-1311)
II.Abdiilhamit Oncesi ve SonraSl: Bir
"ideolojik" Kar~da~tIrma ............... .
After and before Abdtilhamit II: An
49 ideological comparison .............. .. 49 istanbul'da Egitim ....................... ..
50 Education in Istanbul ................. .. 50 Vilayet ve Livalarda (Baglmslz sancak·
larda) Egitim .............................. .. Education in provinces ................ . 66 66 V
Page
Sayfa
Boliim III Part III 1901(1317) ve 1903(1319) Maarif
Salnamelerinde Egitim istatistikleri
Education Statistics in the Yearbooks of Education for 1901 (1317) and 1903 (1319) General Yearbook 0 f Education 1901 (1317) .....................................
1901(1317) Maarif-I Umumiye
Salnamesi.......................................
1903 (1319) Maarif-i Umumiye
Salnamesi ....................................
Boliim IV
115
General Yearbook of Education 1903 117 (1319) ....................................
Part IV 115 117
Statistics of Education for the Schools Years 1905-1908 (1321-1324) 1905-1908 (1321-1324) Egitim VIii
istatistikleri
121
Numbers of official and private schools in provinces ...................
121 Livalardaki (Baglmslz sancaklarda)
Resmi ve Ozel Okullar ..................... Numbers of official and private 158
schools in independent livas ..........
158 Mutasarrdllklardaki Resmi ve Ozel
Okullar .......................................
Numbers of official and private 160
schools in mutasamtl1ks ...............
160 Vilayetlerdeki Resmi ve Ozel Okullar .. Boliim V
Part V 1913-1914 (1329-1330) Egitim VIII
istatistikleri
Statistics of Education for the Years 1913-1914 (1329-1330) iptidailer......................................
163 Iptidai schools ..........................
163 Erkek Ogretmen Okullan
(Dariilmualliminler)........................
217
Teacher training schools for boys (DaIiilmualliminler) ....................
217 Sultaniler.....................................
223 Sultani Schools .......................... 223 idadiler........................................
233
idadi Schools ............................
233 Ozel Tali Okullar............................
Viiksek Okullar .............................
246
Private Secondary Schools .............
269 Higher Schools ...........................
246 269
Ozel Viiksek Okullar....................... 271 Private Higher Schools .................
271
Schools connected to other ministries
Diger Bakanhklara Bagh Okullar Harbiye Nezareti........................ 273 Ministry of War ....................
273
Bahriye Nezareti ........................
273 Naval Ministry .....................
273
Ministry of Imperial Foundations Evkaf-I Humayun Nezareti ..........
Ticaret ve Ziraat Nezareti ............ 275 Ministry of Trade and Agriculture 274
275
Nafla Nezareti. .......................... 278 Ministry of Public Works ..........
278
274 Sayfa
VI Page
",~,tf!I!
~
..
-
--
-
_ ....
BolUm VI Part VI 1923-1924(1339-1340) Egitim YIII
istatistikleri
1923-1924 (1339-1340)
Maarif Vekaletine Bagh Okullar...........
l5
Diger Vekaletlerle Duyun-u
Umumiye'nin idaresindeki Okullar
.7 ~I
Statistics of Education for the Years
283 Schools connected to the Ministry of Education .................................
283 Schools connected to other ministries and Administration of Ottoman Public Debt ..............................
310 310
Ozel Okullar ve Vilayetlerin idare
Ettigi
315
Private Schools and schools
administrated by provinces ............. 315
Kaynak~a ......................................
321
Bibliography..............................
321 ,8
iO
3
7
3
3
5
VII SUNU~
" Sorsan giinlere adml1n
Ne oldugunu bilmezler,
Ve bilmezler yerim yurdum Ileresi? "
Anadolu Selyuklulan
XII. YY.
-Anonim -
Sozlerin diinyasl insanlara binlerce ytl bilgi ve duygu ta~ldl. Saytlann diinyasml algdamakta
zorlantyoruz. SaYllar, matematik anlamda kaotik, kanna~lk ve belirsizligin yUksek oldugu yapdarda
sozlerin tamamlaYlclsl oldu hep. Sozlerin diinyasml saydann diinyasl ile tamamladlglmlzda bilim de,
evren de, insantn oykiisii de kendi goreceklerinde daha tutarh bir algllamaYI ve anlatlml getirirler.
istatistik, uygulamasl bilgi miihendisligi olan bir temel bilimdir ve istatistik iiretmek
karanhga l~lk gorunnek kadar onurlu bir gorevdir. Zaman ve mekan dinamiginde tarihler, biiyiik
olaslhkla, yeniden yazdacak ve yok farkh boyutlar, degerlendinneler olacaktlr. Olaylann tarihinde
zihniyetlerin tarihine ve yogulcu bir zaman, mekan, insan dinamigi, yorumlamasma yonelmek, kiilrur
ve uygarhklann degerlendirilmesinde farkh boyutlar getirecektir. Tarihi istatistikIerin en biiyiik
katktsl, geymi~i daha iyi anlamaya yah~lrken, bugiinii daha saghkh yorumlamak, gelecegi daha az
hatah dii~iinmek ve biliny uygarhgma getirecegi katma deger olacakttr.
Bu dii~iince ve hasretle, Devlet istatistik Enstirusii yah~malanntn 1988 Yllmda, oncelik
iiy projesi: iiy ayhk milli gelir hesaplan, yevre istatistikleri, uzun zaman serileri ve tarihi
istatistikler oImu~tur. Uzun zaman serileri ve tarihi istatistikler projesinin ilk i.iri.inii Curnhuriyet
donemini kapsayan ve 400 sayfaYl a~an "istatistik Gostergeler: 1923-1990 " yaymmm matbu ve
elektronik ortamda kullantma sunulmaslyla geryekle~ti. Bu yah~ma, her Yll giincelle~tirilerek ve yeni
seriler eklenerek matbu ve elektronik ortamda yaymlanmaktadlr. 20. yiiZYll Tiirkiye istatistikleri ile
ba~layan bu yah~malann devaml 19. yiizytl ve diger yiizylllan kapsayan istatistik ve nicel bilgi te~kil
eden ara~ttnnalann yaymlanmasl ~eklinde tasarlanml~ttr.
ta~lyan
Tiirkiye'de kaYlt sistemleri ve istatistik onemli bir yer tutar; Kuzey Hindistan'da, iran'da
Selyuk doneminde, Osmanh imparatorlugunda kay It sistemlerinin, ozellikle niifus ve ziraatta
olu~turuldugunu ve biiyUk onem ta~ldlgml biliyoruz. Osmanh "Niifus ve Arazi Tahrir Defterleri" yok
degerli kaYlt ve bilgiler vennektedir. Macaristan'm yada Musul'un kiiyUk bir koyiinde kay hane
oldugu, ne kadar toprakta ne ekildigi, gelirin ve tilkemiz ar~ivlerinde mevcut bu defterlerden
ogreniyoruz. DiE'nin bu kapsamda da yapllacak ara~tlnnalara ve yaymlanmalanna gosterecegi katkl
biiyiik bir hizmet olacaktlr.
Devlet istatistik Enstirusii'ntin zaman dinamiginde atasl olan "Defterhane" 1389' da
kurulmu~tur. Bu nedenle Enstiru giri~inde, "Devlet istatistik Enstirusii Kurulu~ Tarihi 1926",
Defterhane
Kurulu~
Tarihi: 1389" yazIildlr. Mustafa Kemal'in annagant ve emaneti olan Devlet
IX
istatistik EnstitUsu mensubu olmaktan ve onun zaman i'Yinde kaynagl olan Defterhane 'nin mensubu
olmaktan onur duyduk hep. DiE "Harzemli Bilgisayar Merkezi", "Piri Reis Cografi Bilgi Sistemi
Merkezi", "Ulug Bey Bilgi Sistemleri Merkezi" adlannm kaynagl bu du~unce, bilgi ve tarih bilinci
hasretidir.
Cok degerli tavsiyeleriyle 'Yah~malanmlza gu'Y veren, hocamlz Saym Prof. Dr. Halil
iNALCIK'a, llitfedip Tarihi istatistikler Dizisi Yoneticiligini kabul eden ve tUm 'Yah~mada bliylik
emegi ge'Yen Saym Prof. Dr. $evket PAMUK'a, ara~tmnalanyla projeye kattlan Saym Prof. Dr. Cern
BEHAR, Saym Prof. Dr. Tevtik GORAN'a, bu ara~tlrmalann devammda kurumsal destegini
esirgemeyen Devlet istatistik EnstitUsu Ba~kam Saym $efik YILDIZELi'ne aynca Ara~tlrma, Tetkik
ve istatistik Teknikler Dairesi Ba~kam, EtUt ve Analiz $ubesi Mlidlirii ve ~ube elemanlan ile emegi
ge'Yen tum EnstitU mensuplanna sayglyla minnet duygulanml iletmek isterim.
Prof. Dr. Orhan GUVENEN
x
lensubu
Sistemi
i bilinci
. Halil
btiytik
Ir. Cern
~stegini
Tetkik
: emegi
ENEN
TARiHi iSTATisTiKLER Dizisi BASLARKEN
insan hayatI gibi milletlerin hayatI da bir deneyimler birikimidir. Bir toplumun temel yaplsml
ve geli~me potansiyelini bu birikim belirler. Bir milletin nesnel varl@, yani lizerinde ya~adlgl belli
toprak pan;:aSI, nlifusu ve etnik yapIsI, belli bir tarih slireci i<;:inde meydana gelmi~tir. <;evrenin toplum
lizerinde ve toplumun <;:evre lizerinde etkileri baklmmdan her toplum belli bir yap I ve belli geli~me
egilimleri kazamr. Bu tarihi maddi ko~ullarla birlikte bir milletin ktilttir yaplsl da bir tarihi slirecin
lirlinlidlir. Yani bir milletin payla~ageldigi inan<;: sistemi, ortak davram~ bi<;:imleri onun nereye
yonelecegini belirler. Keza her toplum, slirekli degi~im i<;:indedir, fakat genel degi~im i<;:inde
degi~meyen, diren<;: gosteren, yava~ degi~en belli bi<;:imde yapIiar ve kahplar vardlr. Degi~imi bilin<;:le
yonlendirmek isteyen dinamik toplumlarda ge<;:mi~teki blittin bu faktOrieri, kahp ve yapllan, rakama
donli~ttirlilen objektif ol<;:lilerle saptamak hayati onem ta~lr.
Mesela
Anadolu'daki
patriyarkal-patrilinial
(ataerkil),
toplum
yaplsl
Osmanh
imparatorlugu'nun dikkatle izledigi aile tanmma dayanan ~ift hane sistemi dedigimiz belli bir tanm
sisteminin sonucudur. Buglin Tlirkiye'de insan ve toprak ili~kilerindeki yonlendirme politikalannda,
bu sistemin ozellikleri hakklyla bilindigi zaman isabetli kararlar almabilir. Kisaca soylemek gerekirse,
buglin tarih ilmi, toplum hayahm bir blittin olarak ele almakta ve toplum hayatIyla ilgili incelemeler
lizerinde yogunla~ml~ bulunmaktadlr. Buglinli anlamak, tarihi slireci anlamakla mlimklindlir. Bu
sadece ilmi merak konusu olarak anla~Iimamahdlr. Toplumumuzun ilerleme politikalannda bu
bilginin pragmatik baklmdan onemi a<;:lktIr. Bilinmeyene eri~ebilmenin en emin yolu bilinenden
hareket etmektir, bu da tarihin ve istatistik ilminin birlikte incelenmesiyle mlimktindlir. Dogal olarak
sorun, Tlirk toplumunun ge<;:mi~i lizerinde rakamlara dayanan a<;:lk ve objektif bir bilgiye varmanm
olaslhk derecesidir.
Ger<;:ekte, Osmanhlar geni~ bolgelere yayIiml~ imparatorluklanm slki bir merkezi idare ve
kontrol altmda tutabilmek i<;:in olduk<;:a karma~lk saylm usulleri geli~tirmi~lerdir. Her gorevlinin gorev
yaptIgl yeri, maa~ml ve gorevini saptamak ve degi~iklikleri izlemek i<;:in merkez ar~ivlerinde saklanan
aynntIh listeler ve defterler dlizenlemi~lerdir. Binlerce tImarhnm durumunu saptayan Miicmel Defter
i Hakani denilen defterler bu sistemin en belirgin bir omegidir. Oblir yandan klfSal bollimde, vergi
yliklimltileri i<;:in de Mufassal Defter-i Hakani'ler meydana getirilmi~tir. Bu defterlerde her vergi
ytiktimltislinlin tasarrufu altmdaki toprak miktanm saptayan ve <;:e~itli vergi oranlanm belirleyen
bilgiJer sistematik bir bi<;:imde verilmi~tir. Mufassal defterler aym donemde A vrupa' da ve <;in' de vergi
ve askerlik i<;:in dlizenlenen istatistik listelerinden bazl baklmlardan daha ileri ve aynntIhdlr. Buglin
ar~ivlerimizde saYlsl li<;:bine yakla~an sancak mufassal defterleri nlifus ve ekonomi bakimmdan en
aynntIh, glivenilir kaynaklanmlzdlr. Bize kadar eri~ebilen en eski omekleri 15. ylizyIi ortalanna kadar
inmektedir. Bununla birlikte, bu <;:e~it defterlerin 14. yliZYII sonlannda Y Iidmm Beyazid (1389-1402)
doneminde dlizenlendigine dair belgesel kamtlar vardlr. Bu defterleri meydana getirmek i<;:in her
sancakta yerinde saYlmlar yapIimakta idi. Her sancak i<;:in atanan bir yazlcl veya emin, yerinde
dogrudan dogruya vergi yliklimltilerini ve gorevlileri, eski defterler ve yerel beige Iere gore teker teker
denetler, sonra bu verileri yanmdaki katip belli bir sistem i<;:inde defter haline getirirdi. SaYlmdan
ka<;:malan onlemek, vergi miktanm en saghkh bi<;:imde saptamak i<;:in belli yontemler izlenmekteydi;
omegin, bir lirlinlin Yllhk miktanm belirlemek i<;:in li<;: Yllm ortalamasl ahmrdl. Koyltinlin saYlmdan
ka<;:masma sebep olan sipahinin tIman elinden ahmrdl. Boylece en kapsamh ve glivenilir sonu<;:lara
XI vannaya s:ah~lhrdl ki, bu kapsamhhk ve dogruluk prensipleri bugiin de istatistik ilminin temel
prensipleridir. Ancak bu saYlmlan, gers:ek anlamda bugiinkii istatistiklerle ozde~ saymak yanh~ttr.
yiinkii 0 donemlerde, diinyamn obiir bolgelerinde oldugu gibi, Osmanh Imparatorlugu'nda da bu gibi
saYlmlar belli amas:la, ozellikle vergileme amaCl ile yaplhrdl. Bununla beraber, bu tarihi saYlmlardan
bugiinkii istatistik verilerine en yakm sonus:lar elde etmek is:in haZI yontemleri uygulamak olaSldtr.
Osmanh saylm defterlerinde en onemli problemlerden biri ~udur: Burada, genellikle, ki~i
yerine hane, yani geni~ aile birimi esas tutulur. Tahrir defterlerinde vergi yUkUmlUsU esas olarak
hanedir. Vergi yiikiimliisii olarak evlenmemi~ erkekler ve dul kadmlar da saylm is:ine ahmr. Modem
demografi biliminin metodlan kullamlarak bu saYlmlardan gers:ek niifusu hesaplama giri~imleri
yapllml~ttr. Vine niifus is:in cizye defterleri onemlidir; fakat burada da yalnlz belli ya~a eri~mi~
erkekler Iisteye ahnml~ttr; kadlOlar, s:ocuklar, his: kazancl olmayan ya~hlar ve ozel vergi bagl~lkhgl
olanlar saylma ahnmaml~hr. Niifus is:in oldugu gibi, ekonomik veriler is:in de ozellikle mufassal
tahrir defterleri son derece onemli kaynaklardlr.
Ticari trafik ve oteki veriler soz konusu oldugunda, ozellikle giimriik ruznam~e defterleri,
en aynntIh istatistik kaynaklanmlz araslOdadlr. Bu defterlerde giirnri.ige tabi e~yayl getiren gemi
kaptanlan, tiiccarlar, getirdikleri mallann men~ei, miktar ve degerleri kaYlthdlr. En altta, aiman
giirnri.ik miktan belirtidir. Ku~kusuz, kas:akS:lhglO geni~ boyutlara eri~tigi 0 donemler ic;in bu istatistik
verilerinin de hayli noksan oldugu meydandadlr. Diikkanlardan aiman ihtisab resmini saptamak is:in
~ehir ve kasabalarda yapllan dtikkan saYlmlanda ekonomi tarihi is:in kapsamh ve onemli
kaynaklanmlz araslOdadlr. Boylece mesela, istanbul ve Bagdat'ta her esnafm dUkkan saYlslOl olduks:a
dogru bis:imde bilmekteyiz. Osmanh burokrasisi zaman zaman belli bir idari ihtiyaci kar~llamak is:in
ozel saYlmlar da yapml~ttr. Mesela, 1640 tarihinde akc;adaki enflasyon ve a~tn fiyat artl~lan
kar~lsmda, pazardaki biitiin maHan kalite ve ols:Uleriyle fiyatlandlran narh defteri c;ok onemli bir
ekonomik belgedir. Bu arada s:ok onemli ba~ka bir dizi, Temettiiat defterleri istatistik ara~ttnnalan
is:in olaganiistii bir onem ta~lmaktadlr. SaYISl onbinleri a~an bu defterler, Tanzimat sonrasl donemde
imparatorlugun btiyiik bir boltimiinde vergi matrahl olarak koylunun elindeki btitiin mallann saylmml
ic;ennektedir.
Devlet istatistik Enstitiisti olaganustii bir onem ta~lyan bu tarihi verilerin sistematik bis:imde
yaymlanmaslm ele almakla, yalmz sosyo - ekonomik tarihimiz Uzerinde birinci elden kaynak
malzemesini ilmin hizmetine sunmakla kalmamakta, aym zamanda bu verileri bugtinkii istatistik
verileri ile kar~tla~ttrarak Tiirk toplumunun uzun bir stires: is:in geli~im s:izgisini ara~tlnna imkamm
saglamaktadlr.
Enstitii eski Ba~kam ve degerli bilim adaml Prof. Dr. Orhan GOVENEN'i bu onemli etkinlik
alamm as:tlgl is:in is:tenlikle tebrik etrnek odevimizdir. Enstitiintin ~imdiki Ba~kam Saym $efik
YILDIZELi destekleriyle s:ah~malann devammt ve geli~mesini saglaml~tJr. Tarihi istatistikler
Dizisi'nin yoneticiligine degerli iktisat tarihs:isi Prof. Dr. $evket PAMUK'un ses:ilmi~ olmasmlO bu
etkinligin ba~anya ula~masl is:in bir garanti sayllmasl gerektigini de ozellikle belirtmek isterim.
Prof. Dr. Halil iNALCIK
XII temel
h~ttr.
TARiHi iSTATisTiKLER Dizisi iCiN SUNU~
gibi
ardan
r.
Yapisal Dijnil~il mler ve TariM istatistikler
, ki~i
)larak
odem
imleri
Tilrkiye iyinde bulundugumuz yi1ZYllda yok hlZh demografik. iktisadi ve toplumsal
geli~melere sahne olmu~tur. Birkay temel gosterge ile omekleyecek olursak, illke nilfusu 1920'lerin
ortalarmda yakla~lk 13 milyondan 60 milyona ula~ml~tlr. Nilfus artl~lan yi1ZYlltn ikinci yansmda hlZh
bir i9 g09 ve kent1e~meyi de beraberinde getirmi~tir. Kentli nilfusun top lam iyindeki payl yi1zde
20'lerden yilzde 60'lara Ylkml~tlr. Son ytllarda nilfusun artl~ oram ve ozellikle dogurganhk oranmda
gori11en dil~il~ler, Tilrkiye'nin demografik geyi~ silrecini de yine hlZlt biyimde ya~adlgml
gostermektedir.
1
'~ml~
akhgl
rassal
~rleri,
gemi
llman
itistik
k iyin
nemli
dukya
k [yin
tl~lan
Ili bir
nalan
lemde
'lmml
~imde
iynak
ltistik
.anlm
dnlik
$efik
:tikler
III bu
..elK
Tilrkiye ekonomisi de yilZYll boyunca klrsal alanlarda tanmm aglr baStlgl yapllardan kentlerde
sanayi ve hizmetlerin one geytigi yapllara geyi~i ya~aml~, tanmm ekonomi iyindeki payl yi1ZYllm
ba~lannda yilzde 50'lerden 1990'larda yilzde 15'e kadar gerilemi~tir. 1930'lann Dilnya Bunahml
ko~ullannda devlet destegiyle ba~layan ve 1960'larda karma ekonomi yeryevesinde yeni bir hamle
yapan sanayile~me silreci, iktisadi bilyi1meyi hlzlandlrml~, ancak hlzla artan kentli nilfusa yeterli
istihdam olanaklanm yaratamaml~tlr.
Tilrkiye'nin dilnya ekonomisi iyindeki yeri de yi1ZYll boyunca onemli degi~iklikler
YilZYlhn ba~lannda serbest ticaret ko~ullannda tanmsal mallar ihray eden ve mamul
mallar ithal eden ekonomi modeli, 1930' lardan itibaren yerini iy pazara yonelik sanayile~me
stratejisine terk etmi~tir. 1960' It ve 1970'li Ylllarda sanayi ilretimi hlzla artarken, Ti1rkiye bu ilretim
kapasitesini dl~ pazarlara yoneltmekte gecikmi~tir. 1980'lerden itibaren sanayi ilri1nleri ihracatl on
plana ylkarken, Avrupa'dan Ortadogu, Karadeniz Bolgesi ve Orta Asya'ya kadar b<Slgesel pazarlarla
daha fazla bilti1nle~me hedeflenmektedir. Tilrkiye 21. Yilzytla i~te bu hlZh donil~ilmlerin derin
sancllanyla ve iktisadi, toplumsal, siyasal istikrar araYl~lan iyinde girmektedir.
gostermi~tir.
Demografik ve iktisadi donil~iimler toplumsal yapdarda da onemli geli~meleri beraberinde
Yilzylhn b~mda nilfusun yi1zde 80'inin klrlarda ya~adlgl, tanm aglrhkh bir toplumdan,
bugfutfut farkhla~ml~ ve uzmanla~ml~ yapilanna geyi~ silred, toplumsal ve siyasal yapiiarda da onemli
degi~ikliklere yol ayml~hr. Devletin iyeriginden toplumsal yaptlara, egitimden saghk hizmetlerine,
sosyal gilvenlikten killtilre! etkinliklere kadar pek 90k alanda hem nitel hem de nice! oIarak onemli
geli~meler, ye~itlilikler ve zenginlikler gori1lmektedir. Bu geli~melerin onemli bir bolilmUnil
istatistiksel diziler araclhglyla izlemek ve olymek milmki1ndilr.
getirmi~tir.
Curnhuriyetin ilk ytllannda, 1926' da kurulan Devlet istatistik Enstiti1sil, 0 tarihten bu yana
sozilnil ettigimiz donil~ilmleri daha iyi anlayabilmek amactyla daha nitelikli ve daha geni~ kapsamh
istatistiksel verilerin toplanmasma bilyilk on em vermi~tir. Bir nesil oncesiyle kar~tla~tInldtgmda
bugiln nilfus, tanm, i~gilcil, ekonomi gibi temel konulann yam stra egitim, saghk, killti1r, yevre, adalet,
sosyal gilvenlik, enerji ve turizm gibi pek yok alanlarda toplanan ve yaytnlanan istatistikler kapsam,
ge~itlilik ve gilvenilirlik baktmmdan onemli geli~meler gostermi~tir.
Buna kar~thk, CUrnhuriyetin erken donemlerine ve ozellikle de Curnhuriyet Tilrkiye'sinin
devraldlgl demografik, iktisadi ve toplumsal yapllara iIi~kin bilgilerimiz ve istatistiksel veri tabammlz
son derece smlrh kalmaktadtr. Bu konularda yaymlanmt~ verilerin de ye~itli sorunlan bulunmaktadtr.
Bugiln ar~tlrmacllar ve genel okurlar bu tarihi verileri kapsamlanm ve sakmcalanm yeterince
anlayamadan ve degerlendiremeden kullanmak durumundadtrlar. Bu nedenle de ozellikle
Curnhuriyetin erken donemlerinde ve 20. Yilzytl oncesine ili~kin degerlendirme ve yorumlanmlz eksik
ve yetersiz kalmaktadtr.
XIII
Oysa toplumun ve ekonominin zaman ve mekan i~inde stirekliligi vardlr. Dtinkti yapllar
bugtinktileri belirlemektedir. Gtintimilze l~lk tutabilmek, 19. Ytizyllm ve harta daha oncesinin
yapllanm daha iyi anlayabilmek ve onlan daha geni~ bir ~er~evede tartl~abilmekle mtirnkiln olacaktJr.
Cumhuriyet doneminin devraldlgl mirasl daha serinkanh olarak degerlendirebilmek i~iJ1, 19. YilZYllda
Tanzimatla ba~latllan refonn dalgalannm sonu~lanm ve ula~tlgl noktaYl, ekonomide, toplumda ve
devlet yaplsmda ortaya ~lkan geli~meleri, nicel ve nitel olarak daha iyi ol'(ebilmek ve anlayabilmek
gerekmektedir.
Boyiece hem tarihi sUreklilikler hem de kmlma ya da donilm noktalan daha saghkh bir
yorumlanabilecektir. Aynca Ttirkiye'nin uzun donemli geli~me '(izgisini ba~ka tilkelerle
birlikte kar~Ila~tInnah bir '(er~evede incelemek mUmkUn olacakttL
bi~imde
Tarihi istatistiklerin derlenerek yaYlnlanmasl ve boy Ieee hem giintimilzUn doni.i~iimlerjnin
daha iyi anla~tlabilmesi hem de uluslar araSI kar~lla~hnnah '(ah~malara zemin hazlrlamasl yalntzca
Tilrkiye'ye ozgti bir gereksinim degiJdir. OzelJikle son 30 ytl i'(inde Batt Avrupa ve Kuzey
Amerika'dan Latin Amerika ve Asya'ya kadar pek ~ok Ulkede, hem resmi istatistik kurumlarmm hem
de ozel ara~t1nnactlann giri~imleri sonucu, tarihi istatistikler derlenerek yaymlanmaya ba~lamt~ttL
Eu yaymlar Amerika Birle~ik Devletlerinde, Kanada'da, Avrupa ve Latin Amerika'nm '(e~itli
illkelerinde resmi istatistik kurumlanmn yaymladtklart '(ah~malarla ba~laml~ttr. Daha sonra,
1960'lardan itibaren, ingiliz tarih'(i B. R. Mitchell'in once ingiltere, daha sonra Avrupa ve nihayet
Afrika ve Asya illkelerinin tarihi istatistikleri ilzerine yaymladlgl ciItler, bilim dtinyasmda btiyilk
yankllar uyandlnnl~ ve kar~lla~ttnnah tarihi '(ah~malar i'(in '(ok onemli bir olanak yaratml~hr.
Ttirkiye'de de tarihi istatistiklerin derlenmesine yonelik uzun donemli '(ah~malann
hem gtintimtizdeki hem de yakm ge~mi~teki geli~meleri anlamaya '(ah~an bilimsel
~abalara yeni bir so!uk kazandtracakttr. Kaldl ki, 20. ytiZYI! oncesinde '(e~itIi konularda veri dizilerinin
olu~turulmasl ve saklanrnast stirecinde Osmanh Devletinin ,(ok istisnai bir yeri vardlr. YUzYIllar boyu
geni~ bir cografYaYI yoneten merkeziyet~i Osmanh btirokrasisinin, 16. yUZYlldan ve harta daha
oncesinden ba~layarak kaYlt tutmaya ve saymaya bilyiik onem verdigi bilinmektedir. Toplanan
verilerin bir bOlilmilnU bugiln Osmanh ar~ivlerinden saglamak mUmkiindilr. Ayrtca, 19. yiizytlda
yapllan saYlmlann ve derlenen istatistiklerin bir bolilmil de eski harflerle yaymlamm~ olarak '(e~it\i
kiltUphanelerde bulunmaktadlr. Bu verilerin gozden ge'(irildikten sonra Osmanh uzmanlart dl~mdaki
ara~ttnnacllann kullantmma sunulmasl bilyiik yararlar saglayacaktlr.
ba~lattlmasl,
i~te bu nedenlerle Devlet istatistik Enstitiisti, ''Tarihi Istatistikler Dizisi" adt altmda yeni bir
yaym dizisi ba~latarak, yakm ge'(mi~imize i1i~kin istatistiksel verileri ara~tlnnactlarm ve genel
okurlartn kullammma sunmaya karar venni~tir.
Dizinin ilk a~amasmda Cumhuriyet Tiirkiyesi'nin devraldlgl toplumsal ve iktisadi yapllara
istatistiksel tablonun daha ayrtntth ve yeterli bir bi~imde ortaya konulmasl hedet1enmektedir.
Bu ama'(la 19. yiiZYlldaki toplumsal ve iktisadi tablonun en onemli temel ta;;lanm olu~turan nilfus,
tanm, maliye ve dl;; ticaret istatistikleri, hem genel okurlann hem de ara~tlnnacllann
yararlanabilecekleri bi'(imde derlenmektedir. Her biri kendi konusunun uzmant bir ara;;tlnnacmm
yonetiminde ve disiplinler arasl bir yakla;;lmla yUriltiilmekte olan bu '(ah~malar, ayn ciltler halinde
yaymlanacaktlr.
ili~kin
TariM Verilerin Sorunlan
Tarihi dizilerin toplanml~ ve hatta resmi kurumlar tarafmdan yaymlanml~ olmast, ne yazlk ki,
bu verilerin kolayhkla ve gtivenle kullamlabilecekleri anlamma gelmiyor. B. R. Mitchell'in Israrla
vurguladtgl gibi, devletlerin 20. ytizytl oncesinde topladlklan veriler ~agda;; anlaYI~ ve yontemlerle
XIV ....,,-
i yapIJar
)ncesinin
)lacaktlr.
YtiZYlida
umda ve
yabilmek
~I!klt
bir
tilkelerle
Imlerinin
yalmzca
! Kuzey
mmhem
~ttr.
m ~e~itli
sonra,
: nihayet
a btiytik
1
~malarm
bilimsel
lzilerinin
lar boyu
tta daha
~oplanan
ytizyllda
Lk ~e~itli
h~mdaki
yeni bir
Ie genel
yapIlara
1ektedir.
n ntifus,
Ilacllann
macmm
halinde
.'
-
.........
degil, esas olarak vergi topiama ve askere alma ama~lanyla toplanmaktaydl. Bu dar yakla~lm, hem
toplanan verilerin kapsamlm hem de veri toplama tekniklerini ka~mtlmaz olarak etkilemi~tir.
Aynca, 20. ytizyll oncesinde teknolojik ve idari etkinligin ~ok slmrh oldugunu, devletlerin
veri toplama stirecinde btiytik sorunlarla ve yetersizliklerIe kar~t kar~tya kaldtklanm da hattrIamak
gerekmektedir. Bunlann yam stra, siyasal kaygtlar da 20. ytiZYIl oncesinde yaymlanan resmi
istatistikleri etkileyebilmekte, bunlann gtivenirliklerine golge dti~tirebilmekteydi. Stmrh ama~lar ve
yetersiz tekniklerle toplanan bu verileri ~agda~ anlamda istatistikler olarak kabul etmek mtimktin
degildir.
Osmanh Devletinin topladlgl ve yaymladtgl istatistiksel dizilerin, bu egilimlerin dl~mda
kaldtgml soyleyebilmek zordur. Nitekim, son ytllarda yaymlanan pek ~ok ara~tInna ve monografta
ntifus saYlmlanndan btit~elere, tanmsal tiretim verilerinden dt~ ticaret ve egitime kadar elimizdeki
Osmanh verilerinin ~e~itli sorunlan, eksiklikleri ve sakmcalan aynntth olarak tartl~llmaktadlr.
Osmanh verilerini kullamrken ortaya ~Ikan bir diger sorun da hem tilke slmrlannm hem de tilke
i~indeki idari bOltimlerin Cumhuriyet donemindeki stmrlara gore onemli farkhhklar gostennesidir. Bu
sorunlar Osmanh verileriyle Cumhuriyet verilerini bir araya getirerek basit diziler olu~tunnanm
zorIuklanna i~aret etmektedir.
<;':agda~ ama~larla ve tekniklerle derlenen istatistiklerle kar~tla~tmldlgmda, eldeki tarihi
verilerin yetersiz kaldlgl gortilmektedir. Ote yandan, hatah ve sorunlu verilerin bir kez yaymlandlktan
sonra zaman i~inde nasll kahclhk kazandlklan ve daha sonra tamiri ~ok zor ve hatta imkanslz bazl
yanh~hklara yol a~abildikleri de bilinmektedir. Bu durumda eldeki tarihi malzemeyi ele~tirel bir
stizge~ten ge~inneden yaymlamak, kabul edilebilir bir yakla~lm olmayacaktIr.
Bu nedenle, "Tarihi istatistikler Dizisi" ~er~evesinde yaymlanacak ~ah~malarda, eldeki
verileri basit diziler halinde sunmak yerine, daha zor ancak bilimsel a~ldan daha saghkh gortilen bir
yontem kullanmaya karar verildi. Eldeki tarihi malzemeye mtimktin oldugu kadar ele~tirel yakla~arak,
bu malzeme, kendi i~ tutarslzhklan mtimktin oldugu ol~tide aYlklandlktan sonra, verilerin kapsamlan,
toplanma yontemleri, sorunlan ve giivenilirlik dereceleri tartl~llarak yaymlanacakttr.
Diziyi yurtiten uzmanlar olarak hedefimiz, eldeki tarihi malzemeyi dikkatle siizge9ten
sonra, ~agda~ anlaYI~a en yakm ve ~agda~ istatistiklerle kar~lla~tmlabilecek diziler
olu~tunnaktadlr. Ancak, gosterecegimiz tiim titizlik ve ozene kar~m, daha farkh ama~larla ve
anlaYI~laria toplanan bu verileri, ytizyIilmlzm ~agda~ anlaYI~ ve yontemleriyle derlenen dizileriyle
kar~tla~t1nnak ve onlarla birlikte kullanabilmek kolay olmayacaktlr. Bu nedenle, sundugumuz tarihi
verileri kullanacak ar~tlnnacilarm, uzun donemli kar~lla~tlnnalar yaparken, iki tiir veri arasmdaki
ama~, kapsam ve teknik farklanm dikkate almalan gerekecektir.
ge~irdikten
Yaymlanan verilerin bu konulardaki nicel malzemeyi tiiketmedigini de ozellikle belirtelim. Bu
ciltlerdeki malzemenin otesine ge~erek daha farkh veya daha aynntIh diziler olu~tunnak miimkiindiir.
Omegin; daha kii~tik idari birimler dtizeyinde verilere ula~mak isteyen ara~tJnnactlar, yaymlanmaml~
ar~iv malzemelerini veya eski harflerle yaymlanml~ ~ah~malan kullanabileceklerdir. Daha ayrmhh
~ah~malar yapmak isteyen ara~ttnnacIiar i~in, her cildin so nunda bir kaynak~a yer almaktadlr.
Devlet istatistik Enstitiisii eski Ba~kam Prof. Dr. Orhan GDVENEN bu dizinin en erken
a~amalarmdan itibaren bizleri cesaretlendirdi ve destekledi. Devlet istatistik Enstitiisu Ba~kam Saym
yazlk ki,
n Israrla
temlerle
$efik YILDIZELi de yardlmlanm esirgemeyerek dizinin devamml sagladl. 1994 Ylhnm Nisan aymda
Devlet tstatistik Enstitusii'nde diizenlenen Tarihi istatistikler Semineri'ne katIlan Prof. Dr. Tuncer
BULUT A Y, Mehmet GEN<;':, Prof. Dr. HaUl iNALCIK, Prof. Dr. ilber ORT A YLI, Prof. Dr. Halil
SAHiLLiOGLU, Prof. Dr. Yal~m TUNCER ile DiE ~ah~anlan degerli gorti~ ve ele~tirileriyle bu
diziye onemli katkllarda bulundular. Bu sunu~un yaz111~1 slrasmda, Tarihi istatistikler Oizisi i~in ayn
ayn ciltler hazlrlamakta olan ~ah~ma arkada~lanm Prof. Dr. Cern BEHAR, Prof. Dr. Yavuz CEZAR
xv
ve Prof. Dr. Tevfik GURA.N'm gl5rti~lerinden de yararlandlm. Kendilerine te~ekkur ederim.
"Tarihi istatistikler Dizisi" yeryevesinde yaymlananlyaymlanacak ciltlerin bugunkti
Tiirkiye'nin yapJlannm ve donu~iimlerinin daha iyi anla~llmasma katklda bulunacagml umuyor, tUm
okurlara ve ara~tJrmacllara yararh olmaslnI diliyoruz.
Prof. Dr. ~evket PAMUK
Tarihi istatistikler Dizisi
Yoneticisi
XVI ·
..., ..
~
.
. - _...
-.
--..
---
-- -
-
.--...
buglinki.i
yor, ti.im
Anneme ve Ablama
lAM UK
er Dizisi
oneticisi
ONSOZ
~ah~mamlz, Osmanh modemle~mesinin milat noktasl olarak kabul edilebilecek olan 1839
Ylltnda Tanzimat'm iIanmdan ba~layarak Cumhuriyet'in ilk Ylhna, Tevhid-i Tedrisat yani Egitim
Birligi Yasasmm kabulil sonrasma kadar gelen alh bollimden olu~maktadu_
Egitime i1i~kin veriler 90k uzun bir slire yalmzca Devlet Yllhklannda (salnamelerinde) yer
Bu nedenle 9ah~mamlzm birinci bollimlinde 1854 (1270) Ylhndan ba~layarak onar Yll ara He
1863(1280), 1873(1290) ve 1883(1300) Devlet YIlhklanndan egitim verileri derlenmi~tir. Bu
bollimdeki veriler Tanzimat Fermam'nm Han edilmesinden bir slire once, 1839 ydmda iki sivillgenel
okulun a9tlmasl ile ba~layan modem egitimin ge9irdigi saYlsal evrimi gormek a91smdan onernlidir.
1873 verileri bir bakIma Tanzimat egitiminin geldigi a~amayl simgelemektedir. 1883 verileri ise
Osmanh Rus sava~l sonraSl II. Abdiilhamit doneminin ba~mda egitimin durumunu vermektedir.
alml~tlr.
ikinci bollim, Osmanh Devletinde yaymlanan ilk egitim istatistigi olan 1894-1895( 1310-1311 )
ders Yilt egitim istatistiklerinden olu~maktadlr. Bu tarih II. Abdlilhamit doneminin ortalanna
rastlamaktadlr. Bu istatistik II. AbdOlhamit'in egitime verdigi onemi ve onun doneminde gelinen
a~amayl anlamak a9lsmdan onemlidir. ikinci olarak, ilk kez egitim alanmda veri derlenmi~ ve bu
istatistikler bir kitap halinde yaymlanml~t1r. Bir 90k ayrmtlya yer veri len bu istatistiklerde Maarif-i
Umumiye Nezareti'ne (Gene1 Egitim Bakanltgl'na) bagh (Askeri okullarla diger bakanhklara bagh
okullar hari9) bOwn okul, ogrenci ve ogretmenlerin -yabancl okullar dahil- saylsml ve bir 90gunun
kuruIu~ Ylhm bulmak olanakhdlr. (1)
U90ncli bOlOmde, II. Abdlilhamit doneminde yaymlanan Maarif-i Umumiye (Genel Egitim)
Yllhklanndan 190 I (1319) ve 1903(1321) Ylllanna ait olanlanndan derledigimiz tablolar yer
almaktadtr. II. Abdiilhamit doneminde be~ tane yaymlanan (1316,1317,1318,1319 ve 1321) Maarif-i
Umumiye Nezareti Ytlhklan egitim tarihimiz a9lsmdan 0lduk9a onemli kaynaklardlr. Biz bunlardan
okuyan ogrencilerin genel nlifusa oram saydanm vermek i9in yararlandtk.
DordOncO bolilmde 1323-1324 Ylllanna ait okul saYllan bulunmaktadlr. Bu istatistik 1910
Ylhnda (1326 Mali ydmda) yaymlanan Devlet Yllhgmm i9inde yer almaktadlr. Ama istatistigin
ba~mda 1323-1324 Yllmm Mali tarih mi Hicri tarih mi oldugu belirtilmemi~tir. istatistigin ba~mda
veri len tarihler Hicri ise 1905-1906 Yillanna, Mali ise 1907-1908 Yillanna denk dli~er. Bu bilgiden
yoksun oldugumuz i9in Miladi Yll kar~lhgml veremedik. Ama sonu9 olarak bu istatistiklerin 1905 ile
1908 Ylllan arasma ait oldugunu soylemek yanh~ olmaz. Bu istatistikle de II. Abbdlilhamit doneminin
sonunda egitim kurumlannm saY1SI a91smdan durumu belirlemek olanakh olmaktadlr. Diger yandan da
aym istatistikle, II. Me~rutiyet'in ba~lanndaki egitimin saYlsal manzaraSI verilmi~ olmaktadlr. Bizi
en90k yoran boilimierden biri de bu bollim oldu. Zira verilerin yer aldlgt tablolarda rakam ve satu
kaymalan ile ciddi rakam hatalanna rastladlk. Gerekii dOzenleme ve dOzeltmeleri yapttk.
(1) istatistiklerin gilvenirligine ili~kin bir not: II. Me~rutiyet doneminde Ittihat ve Terakki Hilkilmetinin Maliye Nazlrltglnl yapml~ olan
Mehmet Cavid. 11. Abdtilhamit donemindeki -bizim c;ah~mamlzda kullandlglmlz 1310-1311 istatistiginden sonra yaytnlanan- 1311-1312
istatistiklerinin derlenmesi Slrastnda Maiirif-i Umumiye Nezareti istatistik Kalemi'nde c;ah~ml~ttr. Bu 1311-1312 ytltna ait olan
istatistikler derlenirken vilayetlerden neredeyse tamamen yanh~ ve eksik bilgi geldit\ini. bu nedenle hazlrlanan istatistiklere gilvenmenin
zor oldugunu belirtir. Bkz. MelImed Cavid ihsaiyat (Istanbul: Matbaa-i Amire. 1325) 5.296. Bu nedenle biz. her olaslhga kar~tn ilk
1310-1311 istatistigini kullandlk.
XVII
Be~inci bolUmde 1913-1914 (1329-1330) Yillanna ait egitim istatistikleri yer almaktadlr. Bu
istatistikler, onceki istatistiklere oranla daha fazla bilgi ve aynntl i~ermektedir. Ornegin bu istatistik
sayesinde ilk kez Osmanh Devletindeki okulla~ma oranlanna ili~kin bi/gi edinebilmekteyiz. Aym
~ekilde ~e~itli okullarda okuyan ogrencilerin ve gore vii ogretmenlerin sosyo-ekonornik k6kenleri
konusunda bilgi sahibi olmamlz mUmkUn olmaktadlr. Boylece egitime yonelen toplumsal kesimin ve
gorev yapan ogretmenJerin sosyo-ekonomik kokenleri konusunda yorum yapabilmek olanakh hale
gelmektedir. Diger yandan bu istatistikler Osmanh Devletinin sonu anlamma da gelen Birinci DUnya
Sava~mm hemen ba~mda derlenmi~tir. Bunun anlaml 1839 ytlmda ba~layan modernlkamusal egitim
sUrecinin Osmanh imparatorlugu a~lsmdan geldigi a~amayl ortaya ~lkarmasldlr. Boylelikle Osmanh
modernle~mesinin en onemli yamna ili~kin son ~ama ile i1gili bilgi edinilebilmektedir.
Altmcl ve son bolUmde Cumhuriyet doneminin ilk egitim istatistikleri verilmi~tir. Tevhid-i
Tedrisat/Egitim Birligi Yasasl 'nm ~lkmasmdan sonra 1923-1924 (1339-1340) Yillan i~in yaymlanan
bu istatistik sayesinde de bir yandan Cumhuriyet'in devraldlgl egitimin nicel manzaraSI ortaya
~lkmakta, diger yandan da Cumhuriyet'in ~agda~la~ma yoluna egitim a~lSlndan nasll bir birikimle
~tktlgl hesaplanabilmektedir.
Bu derleme Tanzimat'la ba~layan modemle~menin egitim a~lsmdan muhasebesini
degerlendirmek a~lSlndan da gerekli verileri sunmaktadlr. DolaYlslyla modernle~me sUrecinde
Tanzimat Donemi, II. AbdUlhamit Donemi, II. Me~rutiyet Donemi ve Curnhuriyet'in ilk Yillan bu
veriler 1~lgmda kar~lla~tmlabilir ve yorumlanabilir hale gelmektedir.
~ah~mada
yer alan istatistikler TUrkiye Cumhuriyeti'nin slmrlan esas ahnarak
Zaten, egitim gibi Tanzimat'tan itibaren ba~layan Osmanh modernle~mesinin ana
hedeflerinden biri dU~UnUldUgUnde boylesi bir smlrlama dogru olmayacakttr. Ote yandan bu
~ah~madaki istatistikler TUrkiye Cumhuriyeti'nin smlrlan dl~mda kalan yerler i~in de kullamlabilecek
veriler i~ermektedir. DolaYlslyla bir donem Osmanh topraklannm i~inde yer alan, ama gUnUmUzde
baglmslz birer devlet olarak ya~ayan Ortadogu ve Balkanlardaki Ulkelerin tarihleri a~lsmdan da onem
Bu
verilmemi~tir.
t~lmaktadlr.
Osmanh imparatorlugu'nda egitim kurumlannm a~amalandmlmasl ve bu kurumlann ge~irdigi
evrimin bilinmesi, istatistiklerin anlamlandmlmasl a~lstndan onemlidir. Bu nedenle derledigimiz bu
istatistiklerin daha iyi degerlendirilebilmesi i~in Osmanh donemi egitimi ve egitim a~amalan
konusunda klsa bir giri~ yazdlk.
~ah~mamlzm kapsaml modernle~me sUrecinde devletin yeni Ustlendigi kamusal/yaygm/orgUn
egitim i~levi ile bu ama~la kurdugu yeni egitim kurumlan oldugu i~in, gelenekseVdinsel egitim
kurumu olan medreselere hi~ yer verilmemi~tir. Oysa medreseler de ciddi bir ogrenci saYlsma
sahiptirler ve dolaYlslyla okul, ogrenci ve ogretmen saYllan, genel toplaml degi~tirebilecek
niteliktedir.
Ancak 19. yUZYlhn ba~mdan itibaren, bir donem son derece onemli bir i~lev gorm~ olan
medreseler gozden dU~meye, degi~en toplumsal ihtiya~lara yamt veremez bir hale gelmeye
ba~laml~lardlr. Bu gozden dU~U~ Tanzimat doneminde hlzlanml~ttr. "Ulema" ve medrese once egitim
alanmdan, sonra yonetim hizmetlerinden dl~lanml~t1r. Ardmdan II. AbdUlhamit doneminde Hukuk
FakUltesinin kurulmaslyla hukuk alanmdan, son olarak da yine II. AbdUlhamit doneminde DarUlruno.n
(istanbul Oniversitesi) i~inde "YUksek din bilimleri" bolUmUnUn kurulmaslyla resmi din alamndan
sistem dl~ma itilmeye ba~lanml~t1r. Medreseler If. Me~rutiyet doneminde yeniden ihya edilmek
istenmi~ ve degi~en ko~ullara uygun bir hale getirilmeye ~ah~llml~sa da 1924 Ylhnda tam amen
kapatllml~lardlr. Bununla birlikte XIX. ve XX. yUzytlda, bir ba~ka deyi~le modernle~me sUrecinde
medreselerin ge~irdigi saYlsal evrimi bilmek onemlidir ve bir ara~ttrma konusu olarak da degerini
korumaktadlf. (2)
(2) Medreselerin XIX. yOZYlhn ikinei yansl ve XX. ilk Yillanndaki sayllarlnl belirlemek a<;asandan yararlanalabilecek kaynaklardan
bin vilayet (il) Yllhklandlr. Bir diger kaynak metinde sozO geyen ve be~ adet yaYlOlanan Maarif-i Umumiye Nezareti [Genel
Egitim Bakanhgl] yllhklandlr. Bu konuda yapllml~ uzun ve aynnllh bir .:;:ah!}ma iyin bkz. MObahat S. KOtOkoglu; "1869'da Faal
Istanbul Medreseleri' Tarlh EnstitOsO Dergisi No:VII·VIII (1976-1977) 5.275-392 ve ozellikle 278-281. Bu .:;:ah~mada
XVIII
Bu
,tik
ym
leri
ve
.ale
1ya
tim
mil d-i
Ian
iya
nle
Son olarak belirtmek istedigimiz bir konu daha var. Ba~langlyta bu yah~maYl tasarlarken elde
ettigimiz tUm veri ve istatistikleri vermeyi amaylaml~t1k. Eri~ebildigimiz tUm istatistikleri de derledik.
Ancak yah~mamn sayfa smm derledigimiz blitUn verileri dahil etmeyi mlimklin kllmadl. Sonunda dizi
editorii Saym Prof. Dr. Sevket P AMUK'un onerisiyle son ~eklini aldl. Bu nedenle bUtUn Devlet
Yllhklanm ytl yll tarayarak egitim verilerini derledigimiz halde yalmzca onar YII ara ile dort tanesini
verebildik. Yine Osmanh Devleti'nde yaymlanan ikinci egitim istatistigi olan 1895-1896 (1311 1312)
Ylhna ait istatistikleri de verem~dik. Aym ~ekilde be~ tane yaymlanan Maarif-i Umumiye
istatistiklerinden de derlenen veriler iki istisna dl~mda verilmemi~tir. Son olarak 1912-1913 0328
1329) Ylllanna ait egitim istatistikleri de yer almaml~tlr. ileride olanak bulunursa btittin verileri bir
araya getirecek biyimde yaymlamak isteriz. Boylece bir ideal olarak, modemle~me slirecindeki egitim
istatistiklerinin tam ami derlenmi~ olacaktlr.
Bu 9ah~mamn ara~t1rmaCIlara yararh olmasl zahmetlerimizin asll kar~lhgl olacaktlr.
:ini
Ide
bu
Te~ekktir
~ak
ma
btl
:ek
:de
~m igi
bu
an
lin
im
na ek
Bu yah~maYI yapma onerisi benden geldi. Ama yah~maYI bu haliyle bitirebilmeyi dizi editorii
Saym Prof. Dr. Sevket PAMUK'a boryluyum. Kendisi, yah~manm ba~langlcmdan bitimine kadar her
a~amada yakmdan i1gilendi, ylireklendirdi. Kar~Ila~t1glm sorunlan ve olumsuzluklan a~maml
saglayacak yapici onerilerini dostya sundu. Sonw;ta bu yah~ma ortaya Ylktl. Kendisine te~ekklir
bor~luyum.
Tarih alanmda kendisinden yok ~ey ogrendigim Saym Nuri AKBAYAR bu yah~maYI kontrol
etmek hltfunu gosterdi. Osmanh donemindeki yer adlan gibi geryekten sorunlu bir konuda
kar~tla~ttglm gliyllikleri a~maml sagladl. Onun sayesinde giilliny hatalar yapmaktan kurtuldum.
Kendisine te~ekklir ederim.
Kafiye yaptlglm i~e duydugu sayglyl hiy bir vakit esirgemedi. Hem can yolda~lm oldu hem de
yah~maml bitirmemi olanakh kllan ortaml yarattl, sabn gosterdi. Arkaya donlip baktIglmda, bu
ko~ullan saglanan herkes bu yah~maYI zaten bitirdi diye dli~linliyorum.
Ama itiraf edeyim, her ~eyin otesinde ve iyinde hep Siir yard!.
Dogalki
yanh~lardan
yalmzca ben sorumluyum. an Yrd. Do~. Dr. Mehmet
ye
im
O. ALKAN
uk
em
an
ek
en
de
1m
an
1el
aal
da
1286/1869 Yllmda donemin geyhClIisiammm emriyle yapllan Istanbul medreselerinin listesi yer almaktadlr. Buna gore
Istanbul'da 1869 Ylhnda 166 medrese buJunmaktadlr. Ogrenci saYlsl ise toplam 5369 olarak gorClnmektedir.
XIX
..- .......-
-
-.-....-
-........
--
-
-~""'""'-"
............
---
--
SUMMARY IN ENGLISH
EDUCA TION STATISTICS IN MODERNIZATION FROM THE TANZIMAT TO THE
REPUBLIC, 1839-1924
1839 is the year of the proclamation of the Tanzimat Edict, which can be seen as the turning
point of the Ottoman modernization. We can also say that modern mass education began in 1839. The
fIrst public (non-military) schools were opened at this date. At the beginning of the volume a brief
history of the modern education from Tanzimat to the declaration of the Republic is given in order to
explain the data related to education.
During the 19th century, compulsory primary education under state supervision was used as
an effective tool in order to achieve loyalty to the state. The foundation of a unit (ministry or
department) concerned with education in the central government and the beginning of secularisation
took place in France, England, Germany, Italy, Russia, Austria (-Hungary) and the Ottoman Empire
influencing each other more and more or less at the same time. But it took a long time for the system
of education to become stabilised in all these countries.
The foundation of a department and later of a ministry responsible for education in the
Ottoman Empire was not late compared to its contemporaries, even earlier. The idea of establishing a
department related to education, was placed on the agenda from 1838 onwards. The ministry was
founded in 1857 under the name of Ministry of General Education, and the statute of General
Education which regulates the education as a whole was published in 1869.
This study consists of six chapters beginning with 1839 and lasting until 1924, the fIrst year
of the Republic.
In the fIrst chapter, the educational data was gathered from the state yearbooks of
1854[1270], 1863[1280], 1873[1290] and 1883[1300], since first data concerning education was found
only in state year books. The data in this chapter is important in order to see the numerical evolution of
modern education, beginning in 1839. The data for 1873, in a way, symbolises the level Tanzimat
education achieved. The data for 1883 gives the general picture for education at the beginning of the
reign of Abdiilhamid II, after the Ottoman-Russian war.
The statistics of education for the 189411895 school year is presented in the second chapter.
These are the fIrst statistics of education published in the Ottoman Empire. These statistics which
coincide with the middle of the Abdiilhamid's reign, are very useful for understanding how important
education was for Abdiilhamid and the developments achieved during his reign. In these statistics
which were published in a book for the fIrst time, we fInd the number of all students, teachers
(including foreign schools) and schools under the Ministry of General Education (except the military
schools and schools connected to other ministries), and also the dates of their foundation.
XXI I
In the third chapter. the tables are gathered from the yearbooks of general education for the
years 1901 and 1902. The five yearbooks (1316,1317,1318,1319,1321) published by the Ministry of
General Education are very important sources for the history of education. These were used for
estimating the proportion of students to the population.
In the fourth chapter the number of schools in the years of 132311324 are given. These
statistics are found in the state year hook published in ] 910. Unfortunately, it is not stated at the
beginning of the statistics if the date 1323/1324 is according to lunar (Hicri) or fiscal (Mali) calender.
If the date given at the beginning of the statistics is Hicri, it corresponds to ] 905/1906; if it is Mali, it
corresponds to 1907/1908. Therefore, we can not give the A.D. equivalent, but it won't be wrong to
estimate that these statistics belong to the period 1905-1908. Thanks to these statistics, it is possible to
determine the number of educational institutions at the end of Abdulhamid's reign. These statistics also
provide a numerical picture for education at the beginning of the Second Constitutional period. There
were serious numerical errors in these statistiscs due to the misalignment of numbers and rows, We
made the necessary corrections and arrangements.
The fifth chapter contains the educational statIstics for the years of 191311914. These
statistics contains more detail and information compared to the previous ones. For example, thanks to
these statistics, we learn for the first time about schooling rates in the Ottoman Empire. We also obtain
information about the social and economical origins of the teachers and students from different
schools. Thus, it becomes possible to learn about the social and economic origins of the teachers and
about the social strata demanding education. These statistics were gathered at the beginning of the
First World War. which brought about the end of the Ottoman Empire. They reveal the achievements
of the process of the modem public education in the Ottoman Empire since Tanzimat.
In the sixth and the last chapter, the first statistics of education in the Republican period are
given. These statistics for the years of 192311924 were published after the law of Unification of
Instruction was legislated. As a result. we can obtain a quantitative picture about the levels of
education which the Republic inherited.
With the help of the data presented in this volume, it becomes possible to evaluate the
Ottoman modernisation in the sphere of education beginning with the Tanzimat. The achievements of
the political periods such as the Tanzimat, the reign of Abdi.ilhamid II, the Second Constitutional
period and the first of years of the Republic can thus be compared and interpreted.
The statistics used in this study are not given on the basis of the frontiers of the Turkish
Republic. At any rate, such an approach would not be appropriate if it is thought that education was
one of the main targets of Ottoman modernisation beginning with the Tanzimat. The statistics in this
study also contain data which can be used for areas outside the frontiers of the Turkish Republic. In
other words, these statistics are equally important for the history of education in the Middle Eastern
and Balkan countries which were once part of the Ottoman Empire and now independent states.
Because our study focused on the state in public education during the modernisation process
and the new educational institutions it established, we did not consider medreses, the
traditionaUreligious educational institution. The medreses contained a considerable number of
students, and their inclusion in the statistics can alter the total numbers of schools, students and
teachers. For this reason, it is important to learn more about the numerical evolution of the medreses
in the 19th and 20th centuries. It should be added that the medreses lost most of their popularity during
the course of the] 9 th century educational reforms.
Some place names used during the Ottoman era have since been changed. We used the old
names of these centers. The basic reason for this is the changing of the borders of the provinces and
XXII ...,,
r the
l' of
I for
hese
t the
lder.
lli, it
19 to
Ie to
also
here
We
-
-
-.
._. -
-
-
--
--
their important districts. The modern names of the places now inside the borders of Turkey are given
in a table.
In this study, the original tables appearing in the Ottoman publications are not always
published as they are. In some cases, some columns or rows were excluded from the original tables.
Secondly, some columns or tables were put joined together. Thirdly, we prepared some columns, rows
and tables. The last and the most important point is that we have checked thousands of numbers and
sums in the original Ottoman publications. In some cases, the original numbers or sums were found to
be incorrect and they were corrected. These corrections are indicated in the text with a footnote
(Ashnda... ) indicating that the numbers were different in the original publication.
hese
to
ltain
,8
~rent
and
, the
lents
I are
:1 of
s of
the
s of
)nal
dsh
was
this
. In
tem
:ess
the
of
and
:ses
ing
old
md
XXIII ~-
..
~
.......
- --
....
-
'"
TABLO LisTESi
Sayfa
BOIum I
-
-
-----
.......................
-- - --
LIST OF TABLES
Part I
1854(1270), 1863(1279), 1873(1289), 1883(1299) Ydlan Egitim istatistikleri Education Statistics for the Years 1854
(1270), 1863 (1280), 1873 (1290) and 1883
(1300)
1854 Devlet Salnamesi 1854 State Yearbook
1.1 istanbul'daki "mekatib-i mahsusa-i
~ahane", 1854...........................
17
1.1 Numbers of special imperial schools in
Istanbul, 1854 ............................ ..
17
1.2 istanbul'daki "mekatib-i umumiye
i ~ahane", 1854.........................
17
1.2 Numbers of general imperial schools in
Istanbul, 1854 ............................ ..
17
1863 Devlet Salnamesi
1863 State Yearbook
1.3 istanbul'daki rii~tiyeler, ligrenci ve
ogretmen sayIlan, 1863 .............. ..
18
1.3 Numbers of rii~tiye schools, their stu
dents and teachers in Istanbul, 1863 .....
18
1.4 istanbul'daki yiiksek okullar ve
ogretmen saytlan, 1863...............
18
1.4 Numbers of higher schools and teac
hers in Istanbul, 1863 .................... .
18
1.5 istanbul'da cemaatlere ait slbyan
okullan ve ogrend saydan, 1863....
18
1.5 Numbers of community slbyan schools
and students in Istanbul, 1863 .......... .
18
1.6 Rumeli ve Anadolu'daki rii~tiyeler,
ogrenci ve ogretmen saydan, 1863 ..
19
1.6 Numbers of rii~tiye schools, their stu
dents and teachers in Anatolia and the
Balkans, 1863 ............................ .
19
20
1.7 Numbers of idadi and rii~tiye students
and their teachers in the Ottoman
Empire, 1863 .............................. .
20
20
1.8 Numbers of slbyan school students in
the Ottoman Empire, 1863 .............. .
20
1.7 imparatorluk geneli idadi ve rii~ti
yelerdeki ogrend ve ogretmen saYI
lan, 1863 ................................
1.8 imparatorluk geneli slbyan okulu
ogrenci saytlan, 1863..................... .
1873 State Yearbook
1.9 Askeri okullar, 1873.................... 21
1.9 Numbers of military schools, 1873 .....
1.10 Tip okullan ve ogrenci saydan,
1873.....................................
21
students, 1873 .......................... ..
21
1.11 istanbul'daki diger yiiksek okul
lar ve ogrenci sayllan, 1873 ...... ..
21
1.11 Numbers of other higher schools and
their students in Istanbul, 1873 ........
21
1.12 istanbul'daki erkek idadileri, og
rend ve ogretmen saydan, 1873..
22
1.12 Numbers of idadi school for boys,
their teachers and students, 1873 ......
22
1.13 Numbers of rii~tiye schools for boys,
their teachers and students, 1873 ..... .
22
21
1.1 0 Numbers of medical schools and their
1.13 istanbul'daki erkek ru~tiyeleri,
ogrenci ve ogretmen saytlan,
1873 •...•••• .,
22
1.14 istanbul'daki klZ ru~tiyeleri, og
rend ve ogretmen sayIlan, 1873..
22
1.14 Numbers of rii~tiye schools for girls,
their teachers and students, 1873 ..... .
22
okullarl, 1873..........................
23
1.15 Numbers of community slbyan
schools in Istanbul, 1873 ............. ..
23
'II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ,.
xxv
Tablo
1.16 Rumeli ve Anadolu'daki ril~tiye
ler, ogrenci ve ogretmen saydan,
1873...................................... 1.17 imparatorluk geneli idadi ve
rii~tiyelerdeki okul ogrenci ve
ogretmen saytlan, 1873 .......... ..
Tables
23
33
1.16 Numbers of rti~tiye schools, their stu
dents and teachers in Anatolia and the
Balkans, 1873...........................
1.17 Numbers of rti~tiye and idadi
schools, their students and teachers
In the Ottoman Empire,1873..........
Page
23
33
1883 State Yearbook
1.18 Askeri yilksek okullar ve ogrenci
saYllarl, 1883 ............................ .
34
1.18 Numbers of higher military schools
and their students. 1883.................
34
1.19 istanbul'daki askeri ru~tiyeler,
ogrenci ve ogretmen saytlan, 1883
34
1.19 Numbers of military rti~tiye schools,
their students and teachers, 1883......
34
1.20 istanbul'daki yilksek okullar ve
ogrenci saydan, 1883 ................
35
1.20 Numbers of higher schools and their
students in Istanbul, 1883....... .......
35
1.21 istanbul'daki erkek ru~tiyeleri,
ogrenci, mezun ve ogretmen saYI
lan, 1883...............................
35
1.21 Numbers of rti~tiye schools for boys,
their students, graduates and teachers,
1883......................................
35
1.22 istanbul'daki erkek iptidaileri ve
ogrenci saYllan, 1883 ...............
36
1.22 Numbers of iptidai schools for boys
and their students in Istanbul, 1883...
36
1.23 istanbul'daki kIz ril~tiyeleri,
ogrenci ve ogretmen saytlan, 1883.
37
1.23 Numbers of rti~tiye schools for girls,
their students and teachers in Istanbul,
1883.......................................
37
1.24 Numbers of iptidai schools for girls
and their students in Istanbul, 1883...
37
1.25 Numbers of Muslim private schools
for boys administered by societies or
private founders and numbers of their
students, 1883......... ..................
37
1.26 Numbers of private school for girls
administered by societies or private
founders and numbers of their
students, 1883.... ............... .........
38
1.27 Numbers of slbyan schools for boys
and girls and their students, 1883.....
38
1.24 istanbul'daki kIz iptidaileri ve
agrenci saydarl, 1883................
1.25 Dernekler veya kuruculan tara
fmdan yanetilen ozel erkek islam
okullan ve ogrenci saydan, 1883..
1.26 Dernekler veya kuruculan tara
fmdan yonetilen ozel kIz islam
okullan ve ogrenci saydan, 1883
37
37
38
1.27 istanbul'daki erkek ve kIz slbyan
okullan okul ve ogrenci saYllan,
1883...................................
38
okullan 1883......................... .
38
1.28 Numbers of community slbyan
schools in Istanbul, 1883...............
38
39
1.29 Numbers of rti~tiye schools and their
students in provinces, 1883....... ......
39
1.30 Numbers of rti~tiye's students and
teachers in the Ottoman Empire, 1883
46
1.29 Vilayetlerdeki ru~tiyeler ve ogren
ci saytlan, 1883 ........................
1.30 imparatorluk genelinde ril~tiye
lerde okul, ogrenci ve ogretmen
saYllan, 1883......... ................
46
XXVI
~
...... -
- ----
~.......
Tablo
23
33
34
~
Sayfa
_. -
-
...............................
- --
Tables
Biiliim II
Part II
1894-1895 (1310-1311) Egitim Vlh
istatistikleri
Education Statistics for the Year 1894
1895 (1310-1311)
II.Abdiilhamit Oncesi ve Sonrasl: Bir
"ideolojik" Kar~tla~hrma
Before and after Abdlilhamit II :An
ideological comparison
2.1 II. Abdiilhamit'in devraldlgl egitim
mirasl ve ilk geli~meler, 1876-1895.
2.2 istanbul ve vilayetlerdeki sivil okul,
ogrenci, memur ve ogretmen saYl·
lan, 1894 -1895 ........................

2.1 Education Developments, 1876-1895 ...
49
2.2 Numbers of civil schools, their stu
dents and teachers in Istanbul and
provinces, 1894-1895 ....................
49
49
49
istanbul'da Egitim
Education in Istanbul
35
2.3 istanbul'daki sivil yfiksek okullar,
ogrenci, memur, ogretmen saytlan
ve a~lh~ tarihleri, 1894·1895 .........
50
2.3 Numbers of all civilian schools, their
students and teachers in Istanbul and
provinces, 1894-1895 ......................
50
35
2.4 istanbul'daki ku rii~tiyeleri,
ogrenci, memur, ogretmen saytlan
ve a~tll~ tarihleri, 1894.1895 ........
51
2.4 Numbers of rii~tiye schools for girls,
their students and teachers, and founda
tion dates, 1894-1895 .................. ..
51
51
2.5 Numbers of civilian idadi schools,
their students and teachers. and founda
tion dates, 1894-1895 .................... .
51
52
2.6 Numbers of rii~tiye schools for boys,
their students and teachers, and founda
tion dates, 1894-1895 ......................
53
2.7 Numbers of Muslim iptidai schools,
their students and teachers in Istanbul,
1894-1895 .................................. .
53
63
2.8 Numbers ofislamic iptidai schools,
their students, teachers and dates of
foundation in Istanbul, 1894-1895 ......
63
65
2.9 Numbers of non-Muslim schools, their
students and teachers in Istanbul, 1894
1895 .............................. .
65
2.10 Numbers of foreign schools, their stu
dents and teachers in Istanbul, 1894
1895 ....................................... .
65
34
36
37
37
37
38
38
2.5 istanbul'daki sivil idadiler, ogrenci,
memur, ogretmen saydan ve a~dl~
tarihleri, 1894 -1895 ................ ..
2.6 istanbul'daki sivil erkek rii~tiyele
ri, ogrenci, memur ogretmen
saydan ve a~tll~ tarihleri,1894·1895
2.7 istanbul'daki islam iptidaileri,
egitim bi~imi, ogrenci ve ogretmen
saydan,1894·1895.....................
2.8 istanbul'daki ozel islam okullan,
ogrenci, ogretmen saydan ve a~lh~
tarihleri,1894-1895 .................. .
2.9 istanbul'daki gayrimiislim okullar,
ogrenci ve ogretmen saytlan, 1894·
1895 •..•.•.••....•••••.•••..••••....••.•••
2.10 istanbul'daki yabanci okullar,
ogrenci ve ogretmen saytlan,
1894.1895..............................
65
38
Vilayet ve Livalarda (Baglmslz
sancaklarda) Egitim
Education in provinces
39
2.11 Vilayetlerdeki yatlll sivil idadiler,
ogrenci, memur, ogretmen saYI·
Ian ve a~t1I~ tarihleri, 1894-1895
2.11 Numbers of idadi schools, their stu
dents and teachers in provinces, 1894
1895 ........................................
66
46
XXVII 52
66
Tablo
Tables
2.12 Vilayetlerdeki gtindtizlii idadiler,
ligrenci, memur, ligretmen saYI
Ian ve a~llt~ tarihleri, 1894-1895 ..
2.12 Numbers of daytime idadis, their stu
dents, teachers and openning dates of
foundation in the provinces, 1894
68
Page
1895... ..... ....... ....... ...... ...........
2.13 Vilayet ve livalardaki (baglmslz
sancaklarda) rii~tiyeler, ligrenci,
memur, ligretmen saydan ve
a~dl~ tarihleri, 1894-1895 ..........
2.14 Livalardaki (baglmslz sancaklar
da) rii~tiyeler, ligrenci, memur,
ogretmen saydan ve a~dl~ tarih
leri, 1894·1895 .......................
sancaklarda) sivil rii~tiyeler, lig·
memur
ve
ligretmen
renci,
saydan, 1894·1895.................. .
2.16 Vilayetlerdeki ktz rU~tiyeleri, lig.
rend, memur, ligretmen saydan
ve a~dl~ tarihleri, 1894-1895 .......
2.13 Numbers of rU~tiyes, their students,
employees and teachers in provinces,
1894-1895.......... ................ .......
sancaklarda) islam iptidaileri ve
ligrenci saytlan, 1894-1895........ .
2.19 Vilayetlerdeki gayrimtislim okul
lar (yahh, gUndiizlii, ruhsath ve
ruhsatslZ),1894-1895 ................
sancaklarda) gayrimtislim okul,
ogrenci, ogretmen ve cemaatlere
gore okul sayIlan, 1894-1895......
2.21 Vila yet ve livalardaki (baglmslz
sancaklarda) yabancl okul, ogren
ci, ligretmen ve uyruklanna gore
ogretmen saydan, 1894-1895 .......
2.14 Numbers of rU~tiyes, their students,
employees, teachers and openning
dates in provinces, 1894-1895.........
87
2.15 Numbers of civilian rU~tiyes, their
students, employees and teachers in
provinces, 1894-1895...................
90
87
90
rU~tiye school for girls,
their students, teachers, and their
dates of foundation in provinces,
2.16 Numbers of
91
for boys and their students in provin
ces, 1894-1895..........................
92
2.18 Numbers of Muslim iptidai schools
and their students, 1894-1895.........
93
2.19 Numbers of non-Muslim schools
(boarding,
day,
licensed
and
unlicensed) in province, 1894-1895..
97
92
93
97
2.20 Total numbers of non-Muslim
schools, their students and teachers in
provinces, 1894-1895...................
2.21 Numbers of foreign schools, their
students and teachers in provinces,
1894-1895. ... . . . .. . ... . . .... . ... ... . . .. .
106
1901(1317) ve 1903(1319) Maarif
Salnamelerinde Egitim istatistikleri
Education Data in The Yearbooks of
Education for 1901 (1317) and 1903 (1319)
Umumiye
98
98
Part III
Maarif-I
91
2.17 Numbers of iptidai teacher schools
BliitimIII
1901(1317)
Salnamesi
70
70
1894-1895................................
2.17 Vilayetlerdeki iptidai erkek og
retmen okullarl (dariilmuallimin
ler) ve ogrenci saydan, 1894-1895 ..
68
General
(1317)
XXVIII Yearbook of Education
1901
106
Sayfa
Tablo
68
3.1 Vilayet ve Iivalardaki (baglmslz
sancaklarda) nurus, ogrenci saYlsl
ve ogrenci saYlslDlD nurusa oram,
1901..........................................
70
3.2 Vila yet ve livalardaki (baglmslz
sancaklarda) ogrencilerin nurusa
oram siralamasl, 1901. .................
1903
(1319)
Salnamesi
87
90
Maarif-i
92
93
97
98
115
3.2 Ranking of student to general popula
tion ratios according to provinces, 1901
116
116
Umumiye
General Yearbook of Education 1903
(1319)
3.3 Vila yet ve Iivalardaki (baglmslz
sancaklarda) nurus, ogrenci saYlsl
ve ogrenci saYlSlmn nurusa oram,
1903.........................................
3.3 General population, numbers of student
and their rates in provinces, 1903.......
117
3.4 Ranking of student to general popula
tion ratios according to provinces,
1903........................................
118
sancaklarda) ogrencilerin nurusa
oranl slralamasl, 1903...............
1905-1908 (1321-1324)
istatistikleri
117
118
Part IV
Egitim
YIII
Statistics of Education for the Years 1905
1908(13211324)
Vilayetlerdeki Resmi ve Ozel Okullar
Official and private schools in provinces
sancaklarda) resmi ve ozel okul
saydarl, 1905-1908....................
4.1 Numbers of official and private schools
in provinces, 1905-1908.................
Livalardaki (BaglmslZ
Resmi ve Ozel Okullar
121
121
sancaklarda)
Official and private schools in independent
livas
4.2 Livalarda (baglmslZ sancaklarda)
resmi ve ozel okul sayIlarJ, 1905
1908...............................•......
4.2 Numbers of official and private schools
in independent livas, 1905-1908...... ...
158
158
Mutasarntllklardaki Resmi ve Ozel
Okullar......................................
160
Official
and
private
schools
in
mutasarnfhks...................................
160
Part V
BOIUm V
1913-1914 (1329-1330)
istatistikleri
106
3.1 General population, numbers of stu
dents and their rates, 1901.. ............. .
115
BolUm IV
91
Tables
Egitim
Ydl
1914 (1329-1330)
iptidailer
iptidai schools
sancaklarda) resmi iptidailerde
okul saydara, 1913-1914..............
5.1 Official iptidai schools in provinces,
1913-1914..................................
165
5.2 Numbers of official iptidai school stu
dents in provinces, 1913-1914 ....... ..
166
donem ba~1 ve donem sonundaki
duruma gore ogrenci saydara,
1913-1914.............................. .
165
166
XXIX Tablo
Tables
memur, ogretmen ve hizmetli
sayIlan, 1913-1914................. .
5.3 Numbers of official iptidai schools,
their officers, teachers and other employees in provinces, 191 1914 ..... 168
mezun olduklarl okullara gore
ogretmen saydan,1913-1914 ........
5.5 Vilayet ve livalardaki (baglmslz sancaklarda)
ozel
iptidailerde cemaatlere gore okul saydan, 1913
1914....................................... 5.6 Vila yet ve livalardaki (baglmslz
sancaklarda)
ozel
iptidailerde
cemaatlere gore ogrenci sayIlan,
1913-1914................................
sancaklarda)
ozel
iptidailerde
cemaatlere gore ogretmen sayIlan,
1913-1914................................
sancaklarda) yabanci iptidai okul
sayIlan, 1913-1914 ....................
sancaklarda) yabanci iptidailerde
ogrenci sayIlan, 1913-1914 ...........
sancakJarda) yabanci iptidailerde
ogretmen sayIlan, 1913-1914 ......
5.11 Vilayet ve livalardaki (baglmslz sancaklarda) biltiin iptidai okul, ogretmen ve memur saYllan, 1913
1914.. .•. .•...... .... .••••.......... ... .... 5.12 Vilayet ve Iivalardaki (baglmslz
sancaklarda) biltiin iptidailerde
ogrenci saydan, 1913-1914.........
sancaklarda)
iptidai
okul,
ogretmen ve ogrenci sayllarl,
1913-1914.............................. .
5.14 Biltiln viiayetJerin iptidai okul,
ogretmen ve ogrenci sayIlan,
1913-1914..............................
168 5.4 School, that teacher of official iptidai school, graduated from 10 provinces, 1913-1914...............·.................... 169
169 5.5 Private iptidai schools in provinces,
1913-1914.................................
171 5.6 Numbers of private iptidai school's student in provinces, 1913-1914 ........
173 171 173 5.7 Numbers of teachers in private iptidais, according to religious communities, 1913-1914.................................
174 174 5.8 Numbers of foreign iptidai schools, 1913-1914..................................
175 5.9 Numbers of foreign iptidai school students, 1913-1914.......................
177 5.1 0 Numbers of foreign iptidai school teachers, 1913-1914....... ...............
178 5.11 Numbers of all teachers and officers
in iptidai schools, 1913-1914 ...........
179 5.12 Numbers of all students in iptidai schools. 1913-1914 ..................... .
181 175 177 178 179 181 184
208 5.13 Numbers of iptidai schools, their teachers and students, and population at age of compulsory education in 184 provinces, 1913-1914...................
5.14 Numbers of iptidai schools, their
teachers and students, and population at age of compulsory education in 208 provinces, 1913-1914.............. ....
xxx 168
169 171
173
Tablo
Tables 5.15 Livalardaki (baglmslZ sancaklar·
da) iptidai okul, ogretmen ve og.
renci saydan, 1913·1914 .•..•.••..•
teachers and students, and population
at age of compulsory education in
independent sancaks, 1913-1914.......
209
5.16 Numbers of iptidai school, their
teachers and students, and population
at age of compulsory education in all
independent sancaks, 1913-1914.......
216
teachers and students, and popUlation
at age of compulsory education in all
provinces and independent sancaks,
1913-1914..... ... ......... ...............
216
5.16 BiUiin livalardaki (baglmslz
sancaklarda) iptidai okul, ogret·
men ve ogrenci saydan, 1913·
1914..................................•..•
5.17 Biitiin vilayet ve Iivalardaki
(baglmslz sancaklarda) iptidai
okul, ogretmen ve ogrenci
sayIlan, 1913·1914 .....................
209
216
216
Erkek Ogretmen Okullan
Dariilmualliminler)
Teacher training schools for boys
5.18 Erkek ogretmen okullarmda
cemaatlere ve diploma alan lara
gore ogrenci sayIlan, 1913·1914...
5.18 Numbers of students in teacher
training schools for boys according to
religious communities and diplomas
received, 1913-1914 .................... .
217
5.19 Professions of fathers of students in
teacher training schools for boys,
1913-1914................................
218
5.20 Numbers of officers, teachers and
other employees in teacher training
schools for boys, 1913-1914 ........... 219
5.21 Teachers graduated from higher
schools in teacher training schools for
boys, 1913-1914 ........................ . 220
5.22 Numbers of teachers in teacher
training schools according to the
schools of graduation, 1913-1914 ....... 221
217
174
175
177 178 179
181
184
208
Page
5.19 Erkek ogretmen okullannda
babalannm meslegine gore
ogrenci sayIlan, 1913·1914.......
yonetici, ogretmen, hizmetli
sayllan ve ya~ grubuna gore
ogretmen saydan, 1913-1914 ......
mezun olduklan Dariilninun ve
diger yiiksek okullara gore
ogretmen saydan, 1913·1914.....
mezun olduklan dariilmuallimin
ve diger okullara gore ogretmen
sayIlan, 1913·1914..................
218
219
220
221
Sultaniler
Sultani Schools
5.23 Sultanilerde cemaatler, smlflar ve
diploma alan lara gore ogrenci
sayIlarl,1913-1914...................
5.23 Numbers of students of sultani
schools, 1913-1914 ..................... .
225
sultani schools. 1913-1914 ............ .
227
5.25 Numbers of officers. teachers and
other employees in sultani schools,
1913-1914.......... .......................
228
5.24 Sultanilerdeki babalarmm mes
leklerine gore ogrenci sayIlan,
1913-1914.................................
225
227
5.25 Sultanilerdeki yonetici, ogretmen,
hizmetli sayllan ve ya~ grubuna
gore ogretmen saydan, 1913·
1914......................................... 228
XXXI
Tablo 5.26 Sultanilerde mezun olduklan
Dariilfiinun ve di~er yiiksek
okullara gore o~retmen saydan,
1913-1914............................
5.27 Sultanilerde mezun olduklan
darUlmuallimin ve diger okullara
gore ogretmen saytlan, 1913-1914
Sayra
Tables
Page
schools in sultani schools, 1913-1914.
229
5.27 Teachers graduated from other
schools in sultani schools, 1913-1914.
231
229
231
idadiler
idadi Schools
5.28 Vilayetlerdeki idadilerde cemaat
ler, smlflar ve diploma alanlara
gore ogrenci saytlan, 1913·1914..
5.28 Numbers of students in idadis in the
provinces according to religious
communities, classes and diplomas
received, 1913-1914.....................
235
idadi schools, 1913-1914...............
238
other employees in idadi school,
1913-1914.................................
240
schools in idadi schools, 1913-1914...
242
5.32 Teachers graduated from teacher
training schools for boys and other
idadi schools, 1913-1914................
244
5.29 Vilayetlerdeki idadilerde
babalarmm mesleklerine gore
ogrenci saydan, 1913·1914 ......... .
5.30 ViJayetlerdeki idadHerde yonetici,
ogretmen, hizmetli saytlan ve ya~
grubuna gore ogretmen saytlan,
1913·1914.............................
5.31 Vilayetlerdeki idadilerde mezun
olduklarl Dariilfiinun ve diger
yiiksek okullara gore ogretmen
saydan, 1913-1914 ..................
5.32 Vilayetlerdeki idadilerde mezun
oldu klan
dariilmuallimin
ve
diger okullara gore ligretmen
saydan, 1913-1914...................
235
238
240
242
244
Tali Okullar
Private Secondary Schools
5.33 Vilayetlerdeki lizel tali okullann
ait oldu~u cemaat ve devlet He
kurulu~ ve/veya a~I1I~ tarihleri
5.33 Communities and foreign states that
private secondary school belong and
their dates of foundation, 1913-1914
246
5.34 Numbers of students of private
secondary schools, 1913-1914 ........ ..
249
private secondary schools 1913-1914.
252
other employees in private secondary
schools. 1913-1914.................... ..
255
1913-1914.................................
5.34 Vilayetlerdeki ozel tali okullarda
cemaatier, slmflar ve diploma
alanlara gore ligrenci saytlan,
1913-1914.............................
ligrenci saytlan, 1913-1914 .........
ylinetici,
ligretmen,
hizmetli
saytlan ve ya~ grubuna glire
ligretmen saydarl, 1913-1914 ......
246
249
252
255
XXXII
......
_... -
----....-..---.~~~-.-
Tablo
229
231
mezun olduklan okullara gore
ogretmen saydan, 1913-1914......,
mezun olduklan yabancl okullara
gore gorevli ogretmenler, 1913
1914....................................
5.39 Diger ozel tali okullarda cemaat
lere ve diploma alanlara gore
ogrenci saYllan, 1913-1914 .......
235
238
j
I,
240
242
:r
:r
244
5.40 Diger ozel tali okullarda yonetici,
ogretmen, hizmetli, saytlan ve ya~
grubuna gore ogretmen saytlan,
1913-1914..............................
5.41 Diger ozel tali okullarda mezun
olduklan okullara gore ogretmen
sayllan, 1913-1914 ................ .
5.42 Diger ozel tali okullarda babalan
mn mesleklerine gore ogrenci
saytlan, 1913-1914................. .
sancaklarda) ozei tali okullar ve
ogretmen okul saytlan, 1913-1914
sancaklarda) ozel tali okullar ve
ogretmen okulu ogrenci saytlan,
1913-1914.............................
sancaklarda) ozel tali okullar ve
ogretmen okulu ogretmen kadro
saYllan, 1913-1914 ................. ..
It
d
246
249
252
d
Y
255
Savfa
-----..~--
---~
Tables
Page
5.37 Teachers graduated from private
secondary schools. 1913-1914..........
258
5.38 Teachers graduated from foreign
private secondary schools, 1913-1914
261
5.39 Numbers of other private secondary
school and their students, 1913- i 914
264
5,40 Numbers of officers, teachers and
other employees in other private
secondary school. 1913-19! 4..........
264
5,41 Teachers graduated from other pri vate
secondary schools. 1913-1914...... ....
265
265
other private secondary schools, 1913
1914....................................... .
265
266
5,43 Numbers of all private secondary
schools and teacher training school for
boys. 1913-1914..........................
266
5,44 Numbers of students in private
secondary schools and teacher training
schools for boys. 1913-1914......
267
5.45 Numbers of teachers and
administrative staff in aU private
secondary schools and teacher training
schools, 1913-1914......................
268
258
261
264
264
265
267
268
Yliksek okullar
Higher Schools
5.46 Yliksek okullarda cemaatler ve
diploma alanlara gore ogrenci
saYllan, 1913-1914...................
5,46 Distribution of private higher schools
and their students according to
communities. 191 1914 ............ _...
269
5,47 Numbers of oftlcers. teachers and
other employees in higher schools.
1913-1914................... ...............
270
5.47 Yiiksek okullarda yonetici, ogret
men, hizmetli saytlan ve ya~ gru
buna gore ogretmen saydan,
1913-1914..............................
269
270
Ozel Yiiksek Okullar
Private Higher Schools
5.48 Ozet yiiksek okullarda, cemaatler
ve babalarmm mesleklerine gore
ogrenci saydan, 1913·1914.......
5.48 Numbers of private higher schools
and their students. 1913-19: +......... .
271
XXXIII
271
Tablo 5.49 Ozel yuksek okullarda yonetici,
ogretmen, hizmetli saYllarl ve ya~
grubuna gore ogretmen sayIlan,
1913-1914...............................
5.50 Butun resmi ve ozel yiiksek
okullarda, okul, ogretmen, ogrenci
ve diploma alanlar, 1913-1914 .....
Sayfa
Tables
other employees in private higher
schools, 1913-1914........................
271
5.50 Numbers of all higher schools, their
teachers, students and graduates,
1913-1914................................
272
271
272
Diger Bakanhklara Bagh Okullar
Schools Connected to Other Ministries
Harbiye Nezareti
Ministry of War
5.51 Harbiye Nezareti'ne bagb askeri
idadilerdeki ogrenci, ogretmen
saydan ve mesleklerine gore
ogretmen saYllan, 1913-1914 ......
5.51 Numbers of students and teachers in
military idadi schools connected to
Ministry of War, 1913-1914 .......... . 273
273
Bahriye Nezareti
Naval Ministry
5.52 Bahriye Nezareti'ne bagh
Mekteb·i Bahriye·i ~ahane'deki
ogrenci, ogretmen sayIlan, mezun
olduklan okul ve ya~ grubuna
gore ogretmen saydan, 1913
1914............... ... ..................
Imperial Naval School connected to
Naval Ministry, 1913-1914.............
273
273
Evkaf·1 Hiimayun Nezareti
Ministry of Imperial Foundations
5.53 Evkaf·1 Hiimayun Nezareti'ne
bagh va kif iptidai okullarl, tlgrenci
ve ogretmen saYI·lan, 1913-1914...
5.53 Numbers of iptidai school and their
student and teacher connected to
Ministry of Imperial Foundations,
1913-1914................................
274
5.54 Teachers graduated from schools
connected to Ministry of Imperial
Foundations, 1913-1914................
274
Medresettil Vaizin connected to
Ministry of Imperial Foundations.
1913·1914.................................
275
bagb vakIf okullarmdaki mezun
saydarl, 1913-1914 ................ ..
bagh Medresetiil Vaizin'deki
ogrenci ve ya~ grubuna gore
ogretmen saYllarl, 1913-1914 .....
274
274
275
Ticaret ve Ziraat Nezareti
Ministry of Trade and Agriculture
5.56 Ticaret ve Ziraat Nezareti'ne
bagh yUksek okullarda cemaatler,
diploma alanlar ve babalarlDm
mesleklerine
gore
ogrenci
saYllarl, 1913-1914....................
students connected to Ministry of
Trade and Agriculture, 1913-1914....
275
teachers to Ministry of Trade and
Agriculture, 1913-1914..................
275
bagh yUksek okullarda ya~
grubuna gore ogretmen saYllan,
1913-1914...............................
275
275
XXXIV ""-.>
-
.......
-~
---- -
Tablo
271
272
273
273
274
274
275
275
275
bagh
ziraat
okullarmda
cemaatler, diploma alanlar ve
ogrenci saydan, 1913-1914..........
bagh ziraat okullarmda ya~
grubu ve mezun olduklarl
okullara gore ogretmen saydan,
1913-1914.............................
bagh dariilharirlerde cemaatlere.
diploma
alanlar
babalarmm
mesleklerine
gore
ogrenci sayIlan, 1913-1914 .................. .
bagh dariilharirlerde ya~ grubu
ve mezun olduklan okullara gore
tigretmen saydarl ve 1913-1914..
bagh siit~iiliik ve bagcdlk
okullarmda
cemaatlere
ve
diploma alanlara gore ogrenci
saydarl, ya~ grubu ve mezun
olduklarl okullara gore ogretmen
saydan, 1913-1914....................
Sayfa
- - ....... -
_. -

Tables Page
5.58 Numbers of agricultural schools and
their students connected to Ministry of
Trade and Agriculture, 1913-1914.....
276
5.59 Numbers of agricultural school and
their teachers connected to Ministry of
276
276
276
5.60 Numbers of dariilharir schools and
their students connected to Ministry of
Trade and Agriculture, 1913-1914 .....
277
277 5.61 Numbers of dariilharir schools and
their teachers connected to Ministry of
Trade and Agricultural, 1913-1914 ....
277
277
5.62 Numbers of dairy farming and
viticulture schools and their students,
graduates connected to Ministry of
277
277
Nafla Nezareti Ministry of Public Works
5.63 Nafta NezaretPne bagh yiiksek
okullarda
cemaatler
ve
ogrenci saYllan ve diploma
alanlar, 1913-1914......................
students connected to Ministry of
Public Works, 1913-1914...............
278
278
5.64 Numbers of higher school and their
teachers connected to Ministry of
Public Works. 1913-1914...............
278
279
5.65Numbers of schools, teachers. students
and diplomas received in the
educational
institutions
in
the
Ottoman Empire, 1913-1914............
279
5.64 Nafla Nezareti'ne bagh yiiksek
okullarda ya~ grubuna gore
ogretmen saydan, 1913-1914.......
5.65 Osmanh imparatorlugu'nun
egitim kurumlarmda okul,
ogretmen, ogrenci saydan ve
diploma alanlar, 1913-1914.......
278
BOLllMVI Part VI
1923-1924(1339-1340) EGiTiM YILI
iSTATisTiKLERi
1924 (1339-1340)
Maarif Vekaletine Bagh Okullar
Schools dependent
Education
xxxv
to
Ministry
of
Tablo
Sayra
Tables Page
6.1 Fen Medresesi'nde ogrenci sayIlan,
1922-1924....... ...... ..... .... .... ......
283
6.1 Numbers of students in Sciences
Faculty in 1922-1923 and 1923-1924..
283
6.2 Fen Nledresesinde uzmanhklarma
gore mezun sayllan, 1917-1924....
283
6.2 Professions of students graduated from
Sciences Faculty in 1917-1924... ..... ...
283
administrative staff in Sciences
Faculty, 1923-1924.....................
284
6.3 Fen Medresesinde ogretim, idari
kadro sayJlan ve mezun olduklan
okullara gore ogretim kadro
sayIlan, 1917-1924.......................
284
6.4 TIP Medresesinde ogrenci sayIlan,
1923-1924. .. . . .... . . .. ... ... . . . . .. . . ...
284
6.4 Numbers of students in Medical
Faculty, 1923-1924.......................
284
285
6.5 Numbers of students In school
connected to Medical Faculty, 1923
1924...... ...... ........ ................ ....
285
of educational
and
6.6 Numbers
administrative staff in School of
Pharmacy, Dentistry and Midwifery
connected to Medical Faculty, 1923
1924.........................................
285
6.7 Numbers of students in Law Faculty
between 1917-1924 .................... .
286
6.8 Numbers of teachers and administrative
staff at Law Faculty, 1923-1924.. ........
286
6.9 Numbers of students in Faculty of
Literature from the beginning of the
year 1917 to the July 1924 ............. ..
287
administration staff in Faculty of
Literature, 1923-1924 ................... . 287
6.11 Numbers of students in School of
Public Administation (Mtilkiye) .
1923-1924............................... .
287
6.12 Numbers of teachers, officers and
employees to School of Public
Administation (Mtilkiye) , 1923-1924.
288
6.13 Numbers of student in Art School.
1923-1924................................ .
288
6.14 Numbers of officers and teachers in
Art SchooL 1923-1924 ............... .
288
6.5 TIP Medresesine baglanan
okullarda ogrenci saydan, 1917
1924 ...................................... ..
6.6 TIp Medresesi ve buna baglanan
okullarda ogretim, idari kadro ve
ogretim kadro sayllan, 1923~ 1924..
6.7 Hukuk Medresesinde ogrenci
saytlan, 1917-1924................... .
285
286
6.8 Hukuk Medresesinde ogretim.
idari kadro ve mezun olduklan
saytlan, 1917-1924..........................
286
6.9 Edebiyat Medresesinde ogrenci
saYIla n, 1917-1924....................
287
6.10 Edebiyat Medresesinde ogretim,
idari kadro ve mezun olduklan
sayIlan, 1917-1924...................
287
6.11 Mekteb-i MiHkiyede ogrenci
sayIlan, 1921-1924...................
287
6.12 Mekteb-i Miilkiyedeki ogretmen,
idari kadro saydan ve mezun
saydan, 1923-1924.................. ..
288
6.13 Sanayi-i Nefise Mektebindeki
ogrenci sayIJa n, 1923·1924......... .
288
6.14 Sanayi-i Nefise Mektebindeki
memur ve ogretmenlerin millet,
din, mezhep ve mezun olduklan
okullara gore saydan, 1923·1924
288
XXXVI 283
283
284
284
285
285
286
286
287
287
287
288
288
288
Tab 10
Tables
6.15 Tam devreli erkek Iiselerinde
ogrenci, memur ve ogretmen
sayllafl,1923-1924.••..........•••••.
289
6.15 Numbers of high schools for boys,
their
students.
teachers
and
employees, 1923-1924..................
289
290
6.16 Numbers of students in boarding,
nonnal and industrial schools for girls,
1923-1924. . ... . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . ..
290
291
6.17 Numbers of high schools for boys.
their
students.
teachers
and
employees, 1923-1924.... ...... ...... ...
291
6.18 Numbers of vocational Idadi schools
and their student, 1923-1924.. .........
293
6.19 Numbers of students. employees and
teachers in male teacher schools,
1923-1924. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...
294
6.20 Numbers of students. employees and
teachers in female teacher schools,
1923-1924........ ,.......................
295
6.21 Numbers of students, in Muslim
prayer leader-preacher training
schools, 1923-1924............ ..........
296
297
6.22 General elementary schools in the
provinces according to numbers of
classes 1923-1924 ........................
297
299
6.23 General elementary schools in the
provinces according to numbers of
classrooms. 1923-1924 ................ ..
299
302
6.24 Numbers of kindergarden schools,
their classes students according to age
and professions of parents and
teachers according to schools
graduated, 1923-1924 ................... .
302
6.25 Numbers of student in all elementary
schools in Turkey, 1923-1924...........
304
6.26 Numbers of teachers of all elementary
schools in Turkey, 1923-1924...........
308
6.16 Yatah, giindiizlti ve sanayi klZ
liselerinde ogrenci, memur ve
ogretmen sayllafl, 1923-1924 ..•...
6.17 Bir devreli erkek Iiselerinde
ogrenci, memur ve ogretmen
saYllafl, 1923-1924 .............••. , ..
6.18 Meslek idadilerinde ogrenci,
memur ve ogretmen sayaIafl,
1923-1924..............................
(darii lmualliminler) ogrenci,
memur ve ogretmen saydafl,
1923-1924..............................
293
294
6.20 KIZ ogretmen okullarmda
(dariilmuallimatlar) ogrenci,
memur ve ogretmen saytlafl,
1923-1924............................. .
295
6.21 imam hatip okullarmda ogrenci
sayllafl, 1923-1924 ..................
296
6.22 Vilayetlerdeki genel ilkokullarm
smlf saYlsma gore daglhml, 1923
1924....................................
6.23 VUayetlerdeki genel i1kokullarm
dershane saYlSlna gore dagdlml,
1923-1924..............................
6.24 Vilayetlerdeki ana okullarmda
okul saYISI, SIDlf, ya~ ve velisinin
meslegine gore ogrenci saYllara ve
mezun olduklara okullara gore
ogretmen saydara, 1923-1924 .....
6.25 Tiirkiye'de vilayet ve egitim
kurumlarma gore okul ve ogrenci
saydara, 1923-1924 ................ ..
6.26 Tiirkiye'de vila yet ve egitim
kurumlarma
g6re
ogretmen
sayllara, 1923-1924 ...................
Diger
Vekaletlerle
Duyun-u
Umumiye'nin idaresindeki Okullar
Page
304
308
Schools administered by other ministries
and Administration of General Public Debt
XXXVII
Tablo 6.27 Bahriye Mekteb-i Alisi ogrenci,
memur, ogretmen saydarl ve
saydan
(Bahriye
ogretmen
Vekaleti), 1923-1924.. .•.•...... ......
6.28 Bahriye Gen~ler Mektebi ogrenci,
memur, ogretmen saydarl ve
saydan
(Bahriye
ogretmen
Vekaleti),1923.1924..................
6.29 Milli Tiearet-i Bahriye Kaptan ve
Cark~l Mekteb-i Alisi ogrenci,
memur, ogretmen saydan ve
mezun olduklarl okullara gore
saydan,
(Kurueu
ogretmen
Miidiirii Hamid Naci Bey), 1923·
1924.. ............. ......................
6.30 Miihendis ve kondiiktOr
okullarmda ogrenci saytlarl,
(Nafla Vekaleti), 1923-1924 ...... ..
6.31 Miihendis ve kondiiktor okullan
saydan
(Nafla
ogretmen
Vekaleti),1923-1924.................
6.32 Tiearet Mekteb-i Alisinde ogrenei,
ogretmen ve memur sayllan
(Tiearet Vekaleti), 1923-1924 ......
6.33 Ticaret Mekteb·i Alisinde mezun
saydan (Tiearet Vekaleti), 1923·
1924.........................................
6.34 Ziraat okullarmda iigrenci,
ogretmen
saydan
(Ziraat
Vekaleti),1923-1924.................
6.35 Yiiksek meslek okullarmda
ogrenei,
memur,
ogretmen
saydan ve mezun olduklan
okullara gore ogretmen saydan
(Ziraat Vekaleti), 1923·1924 .......
Sayfa
Tables
Page
6.27 Numbers of students, teachers and
officers in Higher Naval School
(connected to Naval Ministry), 1923
1924............................ ...........
310
officers 10 Naval Youth School
(connected to Naval Ministry), 1923
1924........................................
310
officers in Higher School for Captains
and Engineers (founder and director
Hamid Naci). 1923-1924...............
310
6.30 Numbers of students in engineering
and conductor schools (connected to
Ministry
of Development and
Housing), 1923-1924...................
311
6.31 Numbers of student in engineering
and conductor schools (dependent to
Ministry of Public Works), 1923-1924
311
officers in Higher Trade School
(connected to Trade Ministry), 1923
1924........................................
311
6.33 Numbers of teachers in the Higher
School of Commerce according to
schools of graduation, 1923-1924......
312
6.34 Numbers of students, employees and
teachers according to schools of
graduation in the schools of
agriculture, 1923-1924..................
313
officers in higher vocational schools
(Connected to Agricultural Ministry),
1923-1924.................................
314
310
310
310 311
311
311
312 313
314
XXXVIII
,
Page
,.., ..
K>l
3
310
nd
101
3
310
nd
ns
,or
« .
..
- -
-~
-.......
Tablo
6.36
nd
~
Bursa Harir Dariittaliminde
ogrenci, ogretmen ve memur
saydan, 1923-1924 (Duyun-u
Umumiye idaresi)......................
--
Sayfa
-
.- -
Tables
Bursa Silk Traninig School(connected
to Administration of General Public
Debt), 1923-1924...... .... ........ ......
314
Private Schools and Schools Administrated
by Provinces
6.37 Darii~~afaka'da ogrenci,
ogretmen, memur, hizmetli
saydan ve mezun olduklan
1923-1924............................ .
6.37 Numbers of students, officers and
teachers at Darii~~afaka School, 1923
1924........ ......... ....... ...............
6.39 istanbul Dariilelhan Mektebinde
ogrenci,
ogretmen,
memur,
hizmetli saydan ve mezun
olduklarl okul, millet, din ve
mezheplerine gore ogretmen
saYllan, 1923-1924 ...................
ng
to
Z4
311
6.40 Hayat okullan (Pratik Sanat
Enstitiileri)'nda ogrenci, memur,
ogretmen sayllan ve mezun
sayIlarl, 1923-1924...................
6.41
nd
K>I
3
311
ler
to
312
nd
of
of
313
nd
)Is
f),
314
6.42 Vilayetlerin idare ettigi sanayi
okullarmda smlf, meslek ve yattll
giindiizlti olma durumuna gore
ogrenci saytlan, 1923-1924 .........
okullarmda ogretmen saydan,
mezun olduklan okullara ve
milliyetlerine gore ogretmen
saytlan, 1923-1924 ...................
[school for orphans] and their
students. 1923-1924.....................
315
employees in istanbul Darulelham
(conservatory), 1923-1924.............
316
316
vocational schools, 1923-1924..... .
317
schools for the deaf, 1923-1924........
317
317
317
6.42 Numbers of students
industrial
schools administered by provincial
governments, 1923-1924...............
10
318
318
6.43 Numbers of teacher staff in industrial
schools administered by provincial
governments, 1923-1924...... ...........
319
319
okullarmda mezun olduklan
okullara ve milliyetlere gore idari
kadro ve hizmetli saytlan, 1923
1924. ......... ...... ....... ..... ..... ......
315
6.38 Numbers of Dariileytam schools
315
Dilsiz okullannda ogrenci,
ogretmen,
memur,
bizmetli
sayJlan ve mezun olduklan
1923-1924.................................
314
315
310
311
Page
Ozel Okullar ve Vilayetlerin idare
Ettigi Okullar
1923-1924............................. .
nd

6.38 Dariileytamlarda ogrenci saYllan,
ng
to
~
6.44 Numbers of industrial schools, their
administrative
staff
and
other
employees, administered by provincial
governments, 1923-1924................
319 XXXIX
319

TANZiMAT`TAN CUMHURivET`E MODERNLE$ME

Transkript

Benzer belgeler

E1a. - Library

Mesleki Çalışmalar

HAZiRAN 2016 MESLEKi ÇALISMA PROGRAMI

OSMANLISANAYIl 1913, 1915 YILLARI SANAyIIS`A,15111