Migren Hastalarında Baş Ağrısı Özellikleri İle Hematolojik

ORIGINAL RESEARCH / ORİJİNAL ARAŞTIRMA
2015
Migren Hastalarında Baş Ağrısı Özellikleri İle Hematolojik
Parametrelerin İlişkisi
The Relationship Between Headache Features And Haematological Parameters in
Migraine Patients
AUTHORS /
YAZARLAR
Funda Yıldırım Baş
Aile Hekimliği Anabilim
Dalı, Süleyman Demirel
Üniversitesi Tıp
Fakültesi, Isparta,
Türkiye
Seden Demirci
Nöroloji Anabilim Dalı,
Süleyman Demirel
Üniversitesi Tıp
Fakültesi, Isparta,
Türkiye
Bahriye Arslan
Aile Hekimliği Anabilim
Dalı, Süleyman Demirel
Üniversitesi Tıp
Fakültesi, Isparta,
Türkiye
ÖZET
Amaç: Migren, primer baş ağrılarının en yaygın sebeplerindendir ve yaşam kalitesini olumsuz yönde
etkilemektedir. Migren hastalığının patogenezi hala belirsizliğini korumaktadır. Migren birçok hastalığa eşlik
edebilmektedir. Özellikle hematolojik hastalıklarla (anemi, polisitemi vb) ve inme ile birlikteliği fazladır. Bu
çalışmada, migren hastaları ile sağlıklı kişiler hematolojik parametreler yönünden incelendi.
Yöntemler: Çalışmaya, Temmuz 2014-Aralık 2014 tarihleri arasında Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp
Fakültesi Nöroloji polikliniğine başvuran, International Headache Society 2004 tanı kriterlerine göre migren tanısı
almış 50 migren hastası ve Aile hekimliği polikliniğine check up için başvuran 40 sağlıklı gönüllü olmak üzere toplam
90 kişi dahil edildi. Her iki gruptaki kişilerin yaş ve cinsiyetleri benzer seçildi. Hematolojik veriler ve ağrı özellikleri
dosyalar taranarak kaydedildi. Migren ve sağlıklı gönüllüler arasındaki hematolojik parametre farklılıkları ile
hematolojik parametrelerle baş ağrısının özellikleri (hastalık süresi, atak süresi, atak sıklığı ve ağrı şiddeti) incelendi.
Verilerin değerlendirilmesinde pearson ki-kare, bağımsız t test ve spearman rank korelasyon testleri kullanıldı.
Bulgular: Çalışmaya 75’i (%83,3) kadın,15‘i (%16,7) erkek 90 kişi dahil edildi (migren/kontrol:50/40). Yaş
ortalamaları 32,7±7,8 idi. (min:18-max:52). Migren süre ortalamaları 10,6±9,7, atak sıklığı 4,96±3,0, atak süresi
30,2±19,9 saat, visuel analog skala skoru 7,32±1,57 olarak tespit edildi. Cinsiyet ile migren süresi, atak sıklığı, atak
süresi, visuel analog skala skoru arasında anlamlı fark görülmedi. Kırmızı hücre dağılım genişliği ve ortalama
korpusküler hemoglobin konsantrasyonu migren hastalarında anlamlı derecede yüksekti. visuel analog skala ve
platelet değerleri arasında pozitif korelasyon izlendi.
Sonuç: Migren hastalığının inflamasyon ve inme ile birlikteliği bilinmektedir. Bu nedenle migren hastalarının
takibinde tam kan tahlilinin yapılması önerilmektedir.
Anahtar kelimeler: baş ağrısı, migren, hematolojik parametreler
ABSTRACT
Aim: Migraine are one of the most common primary headaches, which negatively affect the life quality. The
pathogenesis of migraine still remains uncertainty and may accompany many disseases. Especially, migraine may
appear with hematological disorders (anemia, polycythemia, etc), and stroke. In our study, we examined migraine and
healthy subjects in the haematological parameters.
Methods: We recruited 50 patients diagnosed with migraine according to 2004 diagnostic criteria of International
Headache Society, who applied to the Neurology Clinic of Süleyman Demirel University, Faculty of Medicine and 40
healthy individuals who are referred to the Family Practice Clinic between July 2014 and December 2014. Both
groups (n=90) were similar in terms of age and gender. We recorded all of the data retrospectively. Then we compared
haematological parameters between the patients with migraine and healthy controls and examinated the relationship
haematological parameters and characteristic of headache (disease duration, duration of attack, attack frequency and
severity of pain). Pearson's chi-square, independent t test and Spearman rank correlation tests were used for
evaluation.
Results: The study included 75 (83.3%) female, 15 (16.7%) male. Mean age was 32.7±7.8. Mean duration of
migraine was 10.6±9.7; attack frequency 4.96±3.0; attack duration 30.2±19.9 hours; visual analog scala score
7.32±1.57. Duration of migraine, attack frequency, attack duration, visual analog scala score did not differ
significantly between two genders. Red blood cell distribution width and mean cell hemoglobin concentration was
found to be significantly higher in migraine patients. Positive correlations were observed between platelet count and
visual analog scala.
Conclusion: Migraine disease is known to be associated with inflammation and stroke. Therefore, total blood
count examination should be performed in follow-up of migraine patients.
Keywords: headache, haematological parameters, migraine
Corresponding Author / İletişim için
Yrd. Doç. Dr. Funda Yıldırım Baş
Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi, Aile Hekimliği Anabilim Dalı, Isparta, Türkiye
E-mail: [email protected]
Date of submission: 31.12.2014 / Date of acceptance: 26.07.2015
53
Yıldırım Baş F ve ark. Migren Hastalarında Baş Ağrısı Özellikleri İle Hematolojik Parametrelerin İlişkisi
Giriş
Migren; genetik duyarlılığa sahip bireylerde, iç
ve dış tetikleyici faktörlerle ortaya çıkan tipik
başağrısı atakları ile karakterize, multifaktöriyel,
nörovasküler bir sendromdur. Genel nüfusun
%12‘sinden fazlasını etkilemektedir (1). Ülkemizde
yapılan epidemiyolojik bir araştırmaya göre, migren
görülme oranı %16,4 olarak saptanmıştır. En sık
20-50 yaş aralığında görülmektedir (2). Migren patogenezinde anormal nöronal uyarılabilirlik ve damarsal olayları içeren birçok hücresel ve moleküler
mekanizmalar yer almaktadır. Nörojenik inflamasyonun migren ağrısından sorumlu olduğu ve trigeminovasküler sistemin aktive olduğu düşünülmektedir (3).
Migren hastalığının; hematolojik, nörolojik, vasküler
ve kalp hastalıkları ile birlikteliği sıktır (4). Özellikle
hematolojik bozukluklarla baş ağrıları arasında anlamlı ilişki varlığı bilinmektedir, fakat yeterli çalışma
bulunmamaktadır. Bu çalışmada migren tanısı almış
hastaların baş ağrısı özellikleri ile hematolojik parametreleri arasındaki ilişkiyi incelemeyi, ayrıca sağlıklı kişiler ile migren hastaları arasındaki hematolojik
parametrelerdeki farklılıkları tespit etmeyi amaçladık.
Yöntemler
Çalışmaya, Temmuz-Aralık 2014 tarihleri arasında Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi
Nöroloji polikliniğine başvuran, International Headache Society (IHS) 2004 tanı kriterlerine göre migren
tanısı almış 50 migren hastası ve check-up amacıyla
Aile Hekimliği polikliniğine başvuran 40 sağlıklı
gönüllüden oluşan 90 kişi dahil edildi. Migren hasta
grubu ile sağlıklı kontrol grubu, yaş ve cinsiyet özellikleri bakımından benzer seçildi. Her iki gruptaki
kişilerin kronik ilaç kullanımı, kronik hastalık öyküsü
(hipertansiyon, diyabet, kronik karaciğer, böbrek,
akciğer hastalığı hematolojik hastalık vb), kafa içi yer
kaplayıcı lezyonu, gebelik öyküsü, son 1 yıl içinde
anemi ya da polisitemi nedeniyle tedavi alımı, antibiyotik kullanımı, son 6 ay içinde cerrahi operasyon
öyküsü yoktu. Ayrıca alkol ve sigara kullananlar da
çalışma dışı bırakıldı. Hastaların migren öyküleri süresi (yıl olarak), atak sıklığı (1 ay içinde geçirdiği
atak sayısı), atak süresi (kaç saat sürdüğü) ve ağrı şiddeti yönünden incelendi. Ağrı şiddetini değerlendirmede Visuel Analog Skala (VAS) kullanıldı. Çalışmaya dahil edilen kişilerin tam kan sayımı sonuçları ve
54 ağrı karakterleri dosyalarından kaydedildi. Migren ve
sağlıklı olgu grubu arasındaki hematolojik veriler ve
migren hastalarının ağrı özellikleri ile hemogram
sonuçları karşılaştırıldı. Cinsiyet ile migren atak
süresi, sıklığı, şiddeti, VAS skoru arasındaki farklılık
Pearson ki-kare testi ile değerlendirildi. Hemogram
sonuçları ile migren ve kontrol grubunun karşılaştırılmasında bağımsız t-test kullanıldı. Ayrıca değişkenler
arası doğrusal ilişkilerin belirlenmesinde Spearman
rank korelasyon testi uygulandı. Veri analizinde
Statistical Package for Social Sciences (SPSS) 17.0
programı kullanıldı. İstatistiksel hesaplamalarda
anlamlılık sınırı p<0.05 olarak kabul edildi.
Bulgular
Çalışmaya 50 migren hastası (%55,6) ve 40
sağlıklı gönüllü (%44,4) olmak üzere 90 kişi dahil
edildi. Katılanların 75’i (%83,3) kadın, 15’i (%16,7)
erkekti. Yaş ortalamaları 32,7±7,8 idi (min:18-max:
52). Migren süre ortalamaları 10,6±9,7 (min:1-max:
43 ay), atak sıklığı 4,96±3,0 (min:1-max:12), atak
süresi 30,2±19,9 saat (min:5-max:72), VAS skoru
7,32±1,57 (min:4-max:10) olarak tespit edildi.
Cinsiyet ile migren süresi, atak sıklığı, atak süresi,
VAS skoru arasında anlamlı fark izlenmedi (p=0,34,
p=0,52, p=0,96, p=0,18). Migren ve sağlıklı kontrol
grubunun tam kan sayımı sonuçlarına göre karşılaştırılmaları Tablo 1’de verilmiştir.
MCHC ve RDW ortalama değerleri arasında migren hasta grubu ile kontrol grubu arasında anlamlı
fark izlendi (p=0,001,p=0,001). VAS ile PLT değerleri arasında pozitif korelasyon izlendi (r=0,28,p=0,04).
Tablo 1. Migren ve kontrol grubunun tam kan sayımı
sonuçlarının karşılaştırılması (ortalama±standart sapma )
Migren
Kontrol
p
(n=50)
(n=40)
3
Lökosit (10 /L)
7,87 ±2,08
7,78±2,02
0,84
Nötrofil
4,72± 1,98
4,56±1,59
0,68
Lenfosit (103/µL)
2,37± 0,81
2,45±0,64
0,61
Monosit (103/µL)
0,56±0,16
0,56±0,17
0,93
Eozonofil (103/µL)
0,15±0,14
0,17±0,19
0,47
Bazofil (103/µL)
0,05±0,16
0,01±0,03
0,16
RBC (106/µL)
4,77±0,46
4,68±0,54
0,42
Hemoglobin (g/dl)
13,43±1,27
13,61±1,66
0,57
Hematokrit (%)
40,20±3,48
39,90±4,71
0,73
MCV (fl)
84,55±7,07
85,26±6,02
0,61
MCH (pg)
28,27±2,78
29,14±2,31
0,11
MCHC (g/dl)
33,40±1,02
34,07±0,90
0,01
RDW (%)
14,43±1,37
13,52±0,93
0,01
PLT (103/µL)
256,04±69,04 259,57±61,87 0,80
MPV (fl)
8,22±0,80
7,93±0,80
0,09
Euras J Fam Med 2015;4(2):53-56
Tartışma
Migren tipi baş ağrısı toplumu olumsuz yönde
etkileyen en sık baş ağrısı tiplerinden biridir.
Hematolojik bozukluklarla baş ağrısı arasında ilişkinin varlığı bilinmektedir (5). Fakat hematolojik parametrelerle baş ağrısı nedenleri ve baş ağrısının şiddeti
arasındaki ilişkinin değerlendirildiği çalışma sayısı
oldukça azdır.
Çalışmamızda RDW düzeyi migren hastalarında
kontrol grubuna göre anlamlı derecede yüksek bulunmuştur (p=0,001). Başağrısı şiddetinin değerlendirildiği VAS skorları ile trombosit sayıları arasında
pozitif korelasyon izlenmiştir (r=0,28, p=0,04).
Migren geniş yelpazede psikiyatrik ve somatik
hastalıklarla birlikte görülmektedir. Scher (4) bu birlikteliği sırasıyla psikiyatrik, nörolojik, vasküler, kalp
hastalıkları ve diğer hastalıklar olarak sınıflandırmaktadır. Migren ve iskemik inme arasındaki ilişki bu
konuda yapılan pek çok çalışma sonuçlarına
dayanılarak, uzun yıllardır bilinmektedir. Migren
inme için bir risk faktörü olarak kabul edilmiştir
(6-9). Genç iskemik inmeli hastalarda migrenin hiperkoagülopati ile ilişkisi olabileceği öne sürülmüştür.
Migrenli hastaların trombosit fonksiyonlarında bazı
bozukluklar olduğu üzerinde durulmuştur. Migren
hastalarında artmış trombosit aktivasyonu ve trombosit agregasyonu olduğu gözlenmiştir (10,11). Migrenli hastalarda lökosit-trombosit agregasyonu ve
ortalama trombosit aktivasyonunun belirgin olarak
arttığı gösterilmiştir. Trombosit aktivasyonu endotelyal adhezyon ve agregasyonun yanı sıra lökositlerle
etkileşerek inflamatuvar sürecte rol oynamaktadır
(12). Bir çalışmada trombosit sayısının migrenli hastalarda sağlıklı kontrol grubuna göre düşük bulunurken, ortalama trombosit hacmi (OTH) ise istatistik
olarak anlamsız artmış bulunmuş, trombosit sayısındaki düşme trombosit aktivitesinin artışı ve birleşmiş
trombositlere bağlı olabileceği savunulmuştur (13).
Çalışmamızda her iki grup arasında trombosit sayıları
ve OTH arasında anlamlı farklılık izlenmemiştir.
Benzer şekilde Çelikbilek ve ark (14) çalışmalarında
migren ile OTH arasında anlamlı fark gözlenmemiştir. Fakat çalışmamızda baş ağrısı şiddetinin değerlendirildiği VAS skorları ile trombosit sayıları arasında
pozitif korelasyon izlenmiştir (r=0,28, p=0,04).
Bazı çalışmalar migren ataklarının, beyin ve
beyin dışı damarların nörovasküler inflamasyonuyla
ilişkili olduğunu saptamıştır (15). Migrenin tekrarlayan atakları kranyal damarlarda endotelyal hasara yol
açarak tromboza sebep olduğunu öne sürmektedir
(16). Kırmızı küre dağılım genişliği (RDW), dolaşımdaki eritrositlerin büyüklüğündeki varyasyonu gösteren nicel bir değerdir (17). RDW koroner arter hastalığı, akut miyokard enfarktüsü, akut ve kronik kalp
yetmezliği, pulmoner hipertansiyon, inme ve akut
pulmoner embolizm prognozu ile yakından ilişkilidir
(18,19).
Çelikbilek ve ark (14) RDW ile migren atak süresi arasında pozitif korelasyon tespit etmişlerdir. Çalışmamızda migren hastalarında kontrol grubuna göre
RDW düzeyi anlamlı derecede yüksek bulunmuştur
(p=0,001).
Yapılan çalışmalarda migren ve kronik günlük
baş ağrısı hastalarında periaquaduktal gri cevherde
artmış demir birikimi saptanırken, derin anemi
tablosunda baş ağrısı sıklık ve şiddetinin arttığı
izlenmiştir (20). Ayrıca epizodik gerilim tipi baş
ağrısı hastalarında hemoglobin (Hb), hematokrit
(Htc) ve ferritin düzeyleri azaldıkça, baş ağrısı
sıklığının arttığı gözlenmiş; düşük Hb değerleri nedeni ile doku hipoksinin arttığı ve intrakranial arterlerde
vazodilatasyona yol açtığı, beraberinde myofasyal
girdilerde artış olabileceği belirtilmektedir (21). Bu
çalışmaların aksine başka bir çalışmada ise hemoglobin ve ferritin değerleri ile baş ağrısı arasında
anlamlı farklılık bulunmamıştır (20).
Çalışmamızda, migren hasta grubu ile sağlıklı
kontrol grubu arasında Hb ve Htc arasında anlamlı
fark gözlenmemiştir. Yaşla ve eşlik eden kronik
hastalık varlığında, Hb ve Htc düşüklüğü gözlenebilmektedir, fakat bizim çalışmamızda kişilerin ek
kronik hastalıklarının olmaması, yaş ortalamalarının
düşük olması Hb ve Htc değerlerinin normal olmasını
desteklemektedir.
Sonuç
Tam kan sayımı, birinci basamak da dâhil olmak
üzere neredeyse tüm sağlık kuruluşlarında hastalıkların tanısı ve takibinde kullanılan ucuz bir
laboratuvar tetkikidir. Migren hastalarının takibinde
eşlik edebilecek hematolojik, vasküler, inflamatuar
hastalıkların erken tespiti için tam kan sayımı
tetkikinin kullanılmasının faydalı olacağı düşünülmektedir.
55
Yıldırım Baş F ve ark. Migren Hastalarında Baş Ağrısı Özellikleri İle Hematolojik Parametrelerin İlişkisi
Kaynaklar
1. Lipton RB, Stewart WF,
Diamond S, Diamond ML,
Reed M. Prevalence and
burden of migraine in the
United States: data from the
American Migraine Study II.
Headache 2001;41(7):646-57.
2. Ertas M, Baykan B, Kocasoy
Orhan E, Zarifoglu M, Karlı
N, Saip S, et al. One-year
prevalence and the impact of
migraine and tension-type
headache in Turkey: a
nationwide home-based study
in adults. J Headache Pain
2012;13(2):147-57.
3. Moskowitz MA. Neurogenic
inflammation in the
pathophysiology and
treatment of migraine.
Neurology 1993;43(3):16-20.
4. Scher AI, Bigal ME, Lipton
RB. Comorbidity of
migraine. Curr Opin Neurol
2005;18(3):305-10.
5. Silberstein SD, Lipton RB,
Goadsby P. Gerilim tipi
başağrısı-tanı ve tedavi. Ertaş
M, Demir G (Editörler).
Klinik uygulamada baş
ağrısı’nda. İstanbul: Yelkovan
yayıncılık; 2004:21-34.
6. Henrich JB, Horwitz RI. A
controlled study of ischemic
stroke risk in migraine
patients. J Clin Epidemiol
1989;42(8):773-80.
7. Tzourio C, Iglesias S, Hubert
JB, Visy JM, Alpérovitch A,
Tehindrazanarivelo A, et al.
Migraine and risk of
ischaemic stroke: a
case-control study. BMJ
1993;307(6899):289-92.
8. Kurth T, Gaziano JM, Cook
56 9.
10.
11.
12.
13.
14.
NR, Bubes V, Logroscino G,
Diener HC, et al. Migraine
and risk of cardiovascular
disease in men. Arch Intern
Med 2007;167(8):795-801.
Buring JE, Hebert P, Romero
J, Kittross A, Cook N,
Manson J, et al. Migraine and
subsequent risk of stroke in
the Physicians’ Health Study.
Arch Neurol
1995;52(2):129-34.
Kitano A, Shimomura T,
Takeshima T, Takahashi K.
Increased
11-dehydrothromboxane B2
in migraine: platelet
hyperfunction in patients
with migraine during
headache-free period.
Headache 1994;34(9):515-8.
Lechner H, Ott E, Fazekas F,
Pilger E. Evidence of
enhanced platelet aggregation
and platelet sensitivity in
migraine patients.
Cephalalgia 1985;5(suppl
2):89-91.
Totani L, Evangelista V.
Platelet-leukocyte
interactions in cardiovascular
disease and beyond.
Arterioscler Thromb Vasc
Biol 2010;30(12):2357-61.
Varol S, Akıl E, Çevik MU,
Çelepkolu T, Yücel Y,
Tanrıverdi MH, et al.
Migrenli hastaların kanında
ortalama trombosit hacmi ve
trombosit sayısının
araştırılması. TJN
2013;19(3):90-2.
Çelikbilek A, Zararsiz G,
Atalay T, Tanik N. Red cell
distribution width in
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
migraine. Int J Lab Hematol
2013;35(6):620-8.
Waeber C, Moskowitz MA.
Migraine as an inflammatory
disorder. Neurology
2005;64(10):S9-15.
Welch KMA. Stroke and
migraine - the spectrum of
cause and effect. Functional
Neurology 2003;18(3):121-6.
Perkins SL. Examination of
the blood and bone marrow.
In: Greer JP, Foerster J,
Lukens J (Eds.). Wintrobe’s
clinical hematology. 11th ed.
Philadelphia: Lippincott
Williams & Wilkins;
2004:3-25.
Zalawadiya SK, Veeranna V,
Niraj A, Pradhan J, Afonso L.
Red cell distribution width
and risk of coronary heart
disease events. Am J Cardiol
2010;106(7):988-93.
Ani C, Ovbiagele B. Elevated
red blood cell distribution
width predicts mortality in
persons with known stroke. J
Neurol Sci
2009;277(1-2):103-8.
Aamodt AH, Borch-Iohnsen
B, Hagen K, Stovner LJ,
Asberg A, Zwart JA.
Headache prevalence related
to haemoglobin and ferritin.
The HUNT study.
Cephalalgia
2004;24(9):758-62.
Demirel H, Emre U, Atasoy
T, Unal A, Ankaralı H.
Migren ve epizodik gerilim
tipi baş ağrıları ile
hematolojik parametrelerin
ilişkisi. Türk Nöroloji Dergisi
2008;14(6):394-8.