ticaretin kolaylaştırılması bağlamında tek pencere uygulaması

T.C.
BAŞBAKANLIK
GÜMRÜK MÜSTEŞARLIĞI
AB ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü
TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASI BAĞLAMINDA
TEK PENCERE UYGULAMASI
UZMANLIK TEZİ
Sevin SEVİNÇ ÜNSAL
Ankara - 2007
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER………………………………………………………………..…...i
KISALTMALAR………………………………………………………….………vi
TABLOLAR, ŞEKİLLER VE GRAFİKLER………………………….…….…ix
EKLER……………………………………………………………………………..x
GİRİŞ……………………………………………………………………..………..xi
BİRİNCİ BÖLÜM
TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASI
1.1 TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASININ TANIMI………….….…..…..…. .1
1.2 TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASININ AMAÇLARI ……….……………3
1.3 TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASI VE
ULUSLARARASI KURULUŞLAR …………………………………….….…..5
1.3.1 GATT/ DTÖ Bünyesinde Yapılmakta Olan Çalışmalar ……………..7
1.3.2 Birleşmiş Milletler Bünyesinde Yapılmakta Olan Çalışmalar....……13
1.3.3 DGÖ Bünyesinde Yürütülmekte Olan Çalışmalar ………...……..…17
1.3.3.1 Gümrük İşlemlerinin Basitleştirilmesi ve
Uyumlaştırılmasına İlişkin Sözleşme (Kyoto Sözleşmesi)....18
1.3.3.2 Küresel Ticareti Güvenli Kılma ve Kolaylaştırma
Standartları
Çerçevesi (DGÖ Standartlar Çerçevesi)...…..20
1.3.4 Uluslararası Denizcilik Örgütü Bünyesinde
Yapılmakta Olan Çalışmalar .............................................................21
1.4 TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASI VE
OTOMASYON ÇALIŞMALARI ……………………………………...….…...22
1.5 GÜMRÜKLER VE TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASI …........................25
i
İKİNCİ BÖLÜM
TEK PENCERE
2.1 TEK PENCERENİN TANIMI …………………..………………….................33
2.2 TEK PENCEREYE İLİŞKİN ALTERNATİF YAKLAŞIMLAR …….……....34
2.2.1 Tek İdare …………………….……………………………………....35
2.2.2 Tek Otomatik Sistem …………………………………….……….....36
2.2.3 Tek Bilgi İşlem Servisi ………………………………………….…..38
2.3 TEK PENCERENİN AMACI ………………………………………………....39
2.4 TEK PENCERE VE KURUMSAL YAPI……………………………………..40
2.5 TEK PENCERENİN UYGULANMASI İÇİN GEREKLİ KOŞULLAR
VE UYGULAMA SIRASINDA KARŞILAŞILAN ZORLUKLAR……….…42
2.6 TEK PENCERENİN FAYDALARI…………………………………………....44
2.7 ULUSLARARASI KURULUŞLAR TARAFINDAN YÜRÜTÜLEN
TEK PENCERE ÇALIŞMALARI ………………………………………….…46
2.7.1 DTÖ Tarafından Yürütülen Çalışmalar ………………………….….46
2.7.2 BM Tarafından Yürütülen Çalışmalar ……………………………....47
2.7.3 DGÖ Tarafından Yürütülen Çalışmalar …………………………...…48
2.7.3.1 DGÖ Veri Modeli ……...………………………………......51
ii
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ÜLKE UYGULAMALARI
3.1 İSVEÇ TEK PENCERE UYGULAMASI……………………..……………… 56
3.1.1 Sistemin Kuruluş ve Tarihçesi ………………………………..………56
3.1.2 İsveç Tek Pencere Uygulamasının Temel Yapısı ………………….....57
3.1.3 İsveç Tek Pencere Uygulamasında Taraflar ve
Gümrük İdaresinin Konumu ………...…………………………..…...59
3.1.4 Sistemin Faydaları ……………………………………….…………...61
3.1.5 Yapılması Düşünülenler …………………………………….….……..63
3.2 ABD TEK PENCERE UYGULAMASI ……………………………….………64
3.2.1 Sistemin Kuruluşu ve Tarihçesi …………………………..….…….…64
3.2.2 ABD Tek Pencere Uygulamasının Temel Yapısı ……...……....….….65
3.2.3 ABD Tek Pencere Uygulamasında Taraflar ve Gümrük
İdaresinin Konumu…………….……………….…………………….. 67
3.2.4 Sistemin Faydaları ……………………..………..……………………68
3.2.5 Yapılması Düşünülenler ………………..………………………..…...68
3.3 SİNGAPUR TEK PENCERE UYGULAMASI …………..………………........69
3.3.1 Sistemin Kuruluşu ve Tarihçesi ……………………..……………......69
3.3.2 Singapur Tek Pencere Uygulamasının Temel Yapısı …………....…...70
3.3.3 Singapur Tek Pencere Uygulamasında Taraflar ve Gümrük
İdaresinin Konumu ……………..………………………………...…..72
3.3.4 Sistemin Faydaları….………………………….……………..…….... 72
3.3.5 Yapılması Düşünülenler …………………………………………..….73
iii
3.4 AB’DE YAPILMAKTA OLAN TEK PENCERE ÇALIŞMALARI …………..74
3.4.1 AB’deki Otomasyon Çalışmaları …………………………...………...75
3.4.2 AB’deki e-Gümrük Çalışmaları ………….…………...………..…..…78
3.4.3 AB’de Tek Pencere Çalışmaları ………………….………...……..…..81
3.4.4 AB’de Tek Pencere’nin Faydaları ……….……………………...…….90
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TÜRKİYE’DE TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASI VE TEK PENCERE
ÇALIŞMALARI
4.1 TÜRKİYE’DE GÜMRÜK İŞLEMLERİ VE İLGİLİ İDARELER ………...…..93
4.2 TÜRK GÜMRÜK İDARESİ VE TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASI
ÇALIŞMALARI……………….…………………………………….…….…..101
4.3 ULUSLARARASI ALANDA YÜRÜTÜLEN ÇALIŞMALAR
VE TÜRKİYE……………………………………………………..……….…. 104
4.3.1 DTÖ ve BM Bünyesinde Yürütülen Çalışmalar ………….......…..…104
4.3.2 DGÖ Kapsamındaki Çalışmalar …………………………….……….105
4.3.3 Uluslararası Denizcilik Örgütü Bünyesindeki Çalışmalar …..…..…..106
4.3.4 AB’de Yürütülen Çalışmalar ……………..…..…………………......107
4.4 TÜRKİYE’DEKİ E-DEVLET VE TEK PENCERE ÇALIŞMALARI …....….108
iv
BEŞİNCİ BÖLÜM
TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASI VE TEK PENCERENİN EKONOMİK
BOYUTU
5.1 TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASI VE TEK
PENCERENİN FAYDALARI…………..………………………………..… 117
5.2 TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASININ FAYDALARINA
İLİŞKİN NİCELİKSEL ÇALIŞMALAR …………………….……….…….121
5.3 TEK PENCERENİN ETKİLERİ………….……...………………….……… 127
5.4 TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASININ MALİYETLERİ ……….……..130
5.5 TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASININ MALİYETLERİNE
İLİŞKİN NİCELİKSEL ÇALIŞMALAR..……………..…….………………131
5.6 TEK PENCERENİN KURULUM MALİYETİ ……………………….….…135
SONUÇ…………….……………………………………………………….……xv
KAYNAKÇA……………………………………………………………………xix
EKLER………………………………………………………………………...xxvii
ÖZET………………………………………………………………………….xxxvi
ABSTRACT (İNGİLİZCE ÖZET)…………………………………………xxxvii
v
KISALTMALAR
AB: Avrupa Birliği
ABD: Amerika Birleşik Devletleri
APEC: Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği
ASEAN: Güneydoğu Asya Ulusları Birliği
ASYCUDA: Bilgisayarlaştırılmış Gümrük İşletim Sistemi
BM: Birleşmiş Milletler
BM/AEK : Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu
BİLGE: Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri
CUSCAR: Gümrük Kargo Mesajı
CUSDEC: Gümrük Beyanname Mesajı
CUSRES: Gümrük Cevap Mesajı
ÇYSP: Çok Yıllı Stratejik Plan
DGÖ: Dünya Gümrük Örgütü
DTM: Dış Ticaret Müsteşarlığı
DTÖ: Dünya Ticaret Örgütü
EAGÜ: En Az Gelişmiş Ülke
EDI: Elektronik Veri Değişimi
EFTA: Avrupa Serbest Ticaret Alanı
ETK: Elektronik Ticaret Kurulu
ETKK: Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu
FACET: Gelecek Otomasyon Ticaret Çevre Takımı
GİK: Gümrük İşbirliği Konseyi
GATT: Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması
vi
GİMOP: Gümrük İdaresi Modernizasyon Projesi
GSYİH: Gayri Safi Yurtiçi Hasıla
G.T.İ.P: Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu
GY: Gümrük Yönetmeliği
GOÜ: Gelişmekte Olan Ülke
ISO: Uluslararası Standart Örgütü
İTKİB: İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri
KDEP: Kısa Dönem Eylem Planı
KOBİ: Küçük ve Ortak Ölçekli İşletme
MERCOSUR: Güney Amerika Ortak Pazarı
OECD: Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Teşkilatı
OTÇ: Otomasyon Ticari Çevresi
SVS: Standart Veri Seti
SGİ: Sanal Gümrük İdaresi
TBV: Türkiye Bilişim Vakfı
TİB: Tek İdari Belge
TİM: Türkiye İhracatçılar Meclisi
TOBB: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
TSE: Türk Standartları Enstitüsü
TUMN: Tek Ulusal Merkezi Nokta
TÜBİTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu
UDÖ: Uluslararası Denizcilik Örgütü
UN/CEFACT: BM Ticareti Kolaylaştırma ve Elektronik İş Merkezi
UNCTAD: BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı
vii
UND: Uluslararası Nakliyeciler Derneği
UTKK: Ulusal Ticareti Kolaylaştırma Komitesi
UTVS: Uluslararası Ticaret Veri Sistemi
YEO: Yetkili Ekonomik Operatör
viii
TABLOLAR, ŞEKİLLER VE GRAFİKLER
Tablo 1: AB’de “Tek Pencere”nin Uygulanması İçin Öngörülen Tarihler…........87
Tablo 2: Dış Ticaret İşlemlerinde Kullanılan Toplam
Beyanname Sayısı ve Sunum Şekli …………………..………….…......94
Tablo 3: Türkiye’nin Dış Ticaret Göstergeleri …………………………………101
Tablo 4: Ekonometrik Senaryo Analizleri…………………………………..…. 123
Tablo 5: Senaryo Analizinin Sonuçları (milyar ABD doları) …………….….…124
Tablo 6: Senaryo Analizinin Sonuçları (GSYİH’nın yüzdesi) ……….…….…..125
Şekil 1: Tek İdare’nin Yapısı…………………………………………..……...… 36
Şekil 2: Tek Otomatik Sistemin Yapısı (Bütünleştirilmiş) ……………….….…...37
Şekil 3: Tek Otomatik Sistemin Yapısı (Arayüz)……………………………...….38
Şekil 4: Tek Bilgi İşlem Servisi…………………………………………...……....39
Şekil 5: AB’de Tek Pencere Uygulamasının Aşamaları ………………...….…….85
Şekil 6: Örnek Uygulama …………………………………………………….….113
Şekil 7: Türkiye’de e-Gümrük Çalışmaları ………………………………….…..114
Grafik 1: Ticaretin Kolaylaştırılmasından Elde Edilecek
Kazancın Kaynakları (%) …………………………………………...126
Grafik 2: ‘Tek Pencere’nin Belge Sayısı, İmza Sayısı ve
Sınırda Geçen Süre İçin Değerlendirilmesi……………….……….…128
Grafik 3: Ticaretin Kolaylaştırılması ve Maliyetler …………..…..……….……132
Grafik 4: Ticaretin Kolaylaştırılması Önlemleri ve Maliyet Kalemleri ……...…133
ix
EKLER
Ek-1:Uygulanmakta veya Geliştirilmekte Olan Uluslararası Tek
Pencere Örneklerine Genel Bir Bakış…………………………………….xxvi
Ek-2: Türkiye’de Dış Ticarette İstenilen Belgeler…………………………….....xxix
Ek-3: Gemlik Gümrük ve Bursa Serbest Bölge İdareleri’nde
İşlem Gören Belgeler……………………………………………………xxxiii
Ek-4: e-Belge Projesi’nde Yer Alan Taraflar ve Sorumlulukları……………….xxxiv
x
GİRİŞ
Gelir elde etmek, üretici ve tüketicileri korumak, çevre ve insan güvenliğini
sağlamak, silah ve uyuşturucu ticaretini önlemek gibi amaçlarla ülkeler tarafından
eşyaların ve insanların sınırlar arası hareketlerinde, ulusal yasalara göre çeşitli
formaliteler uygulanmaktadır. Ticarete konu olan eşyaların geniş bir yelpazede
değişiklik göstermesinin bir sonucu olarak da farklı formalite ve prosedürler ve
bunlara dayanan farklı belge ve bilgi gereksinimleri ortaya çıkmaktadır.
Genel olarak, aşırı ticaret prosedürleri ve belgelerin ticaretin önünde bir engel
oluşturduğu kabul edilmektedir. Eşyanın gümrükten çekilmesi ve diğer şartları
karşılaması için gümrük idareleri tarafından fatura, konşimento, eşya listeleri, menşe
belgeleri gibi belgeler talep edilmektedir. Söz konusu bilgi ve belgelerin
tamamlanabilmesi için, gümrük işlemlerine ortalama 29 ila 30 farklı tarafın dahil
olduğu ve 40’dan fazla belgede 200’den fazla verinin talep edildiği tahmin
edilmektedir.
İthalat ve ihracat ile uğraşan ticaret erbabı en az maliyetle ürettikleri ürünlerin
yine en az maliyetle sınır geçişlerini tamamlamayı amaçlamakta, üretim
maliyetlerine, gümrük işlemleri ya da teknik standartlar gibi farklı maliyet
unsurlarının eklenmesinden kaçınmaktadırlar. Ancak, aşırı belge ve bilgi talebi
önlerinde bir engel olarak bulunarak uluslararası ticarette yüksek maliyetlere ve
gecikmelere yol açmaktadır. Bu nedenle, verimsiz ve tekrarlanan sınır işlemlerinin,
dış ticaret açısından olumsuz etkiler yaratabildiği ve başta doğrudan yatırımlar olmak
üzere ülkeye gelen yabancı sermayeyi de bir ölçüde engellediği söylenebilir.
xi
Ayrıca, basit ve etkin ticaret prosedürlerinin ülkelerin yatırım ortamını
geliştirdiği ve uluslararası piyasalardaki rekabet düzeyini artırdığı da göz önüne
alındığında, ithalatçı ve ihracatçı ve özellikle de eleman sayısı ve sermayesi sınırlı
olan Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler için ticaret prosedürlerinin şeffaf,
öngörülebilir ve basit olmasının gerekliliği bir kez daha ortaya çıkmaktadır.
Ancak ticaretin kolaylaştırılması çalışmalarının yalnızca ithalatçı, ihracatçı ve
devletin faydalarını en üst düzey düzeye çıkacağı sonucuna ulaşmak da doğru
değildir. İdari engellerden ve eşyaların sınırlardan geçişinden kaynaklanan
maliyetlerin yansıtılmadığı ürünler tüketicilerin eline daha ucuza ulaşmakta ve
toplum refahında da artış görülmektedir.
Son yıllarda teknolojide görülen hızlı gelişmelerle birlikte, bilginin ülkeler
arasında eşyalardan daha hızlı hareket etmesi ve artan ticaret hacminin paralelinde
eşyaların sınırlar arası hareketinin hızlandırılması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Birçok
platformda ticaret imkanlarını ve uluslararası ticaret gücünü artırabilmek için
sınırlarda tekrarlayıcı ve zaman kaybettirici prosedür ve formalitelerin ortadan
kaldırılmasına yönelik olarak “ticaretin kolaylaştırılması” başlığı altında çalışmalar
yapılmaya başlanmış olup, halen devam etmektedir.
Ticaretin kolaylaştırılması çalışmalarında, öncelikli hedeflerden birisi hem
sınır idareleri hem de ülkeler arasındaki işbirliğini artırarak, uluslararası düzeyde
ticarette kullanılan belgelerin uyumlaştırılmasını, basitleştirilmesini ve azaltılmasını
sağlamaktır.
xii
Ticaretin kolaylaştırılması başlığı altında uygulanması önerilen bir kavramda
bu çalışmanın konusunu oluşturan ‘Tek Pencere’ uygulamasıdır.
‘Tek Pencere’ ticaretin kolaylaştırılması kapsamında, ithalat, ihracat ve
transitte idareler tarafından talep edilen belgelerin ve verilerin uyumlaştırılarak, bilgi
ve belgelerin tekrar tekrar farklı idarelere sunulmadan, tek bir beyan ile tek bir
idareye sunulması ve bu idare tarafından diğer ilgili idarelere aktarımı olarak
tanımlanabilmektedir.
Şu anda dünyada 30’a yakın ülkede “Tek Pencere” uygulaması bulunmakta
olup, genellikle gümrük idareleri lider konumdadır. Bu uygulamalardan bazıları
kamu kaynaklı bazıları kamu özel sektör işbirliği ile kurulmuştur. Ancak, her ülkede
temel olan verilerin uyumlaştırılması ve birlikte işlerliktir. Bu çalışmada ileriki
bölümlerde İsveç, Amerika Birleşik Devletleri ve Singapur uygulamaları
ayrıntılarıyla anlatılarak, Avrupa Birliği ve Türkiye’de sistemi kurmaya yönelik
olarak yapılan çalışmalar hakkında bilgi verilecektir.
Çalışmada incelenen ülke örneklerinden Singapur, “Tek Pencere” sistemini
özel sektör kaynakları ile uygulayan bir ülke olmasından, İsveç, AB üyesi olması ve
bağımsız bir sistem uygulamasından, ABD ise dünya ticaretindeki payının
büyüklüğünden dolayı seçilmiştir. Üyelik yolunda ilerlediğimiz ve bir uyum
sürecinde olduğumuz Avrupa Birliği’nin uygulamaları ise Türkiye için önem arz
etmektedir.
Çalışmanın birinci bölümünde ticaretin kolaylaştırılması kavramının tanımına
ve bu konuda uluslararası alanda yapılan çalışmalara, ikinci bölümünde ‘Tek
xiii
Pencere’ kavramının tanımına, amaçlarına ve faydalarına yer verilmiştir. Üçüncü
bölümünde örnek ülke uygulamalarına ve AB’de ‘Tek Pencere’ konusunda yapılan
çalışmalara, dördüncü bölümünde Türkiye tarafından takip edilmekte olan ticaretin
kolaylaştırılması çalışmalarına ve uygulanması öngörülen ‘Tek Pencere’ye ilişkin
yapılan çalışmalara ve son bölümde de ticaretin kolaylaştırılması ile ‘Tek Pencere’
çalışmalarının ekonomik etkileri ele alınmış olup, fayda ve maliyet analizlerine yer
verilmiştir.
xiv
BİRİNCİ BÖLÜM
TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASI
Ülkelerin eşya, hizmet ve sermaye akımlarını izleme ve kontrol etme
ihtiyaçları, uluslararası formalite ve prosedürlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Söz konusu formalite ve prosedürlerin gelir elde etmek, ülke ve çevre güvenliğini
sağlamak, silah ve uyuşturucu maddelerin ülkeler arası hareketlerini kontrol etmek
gibi birçok amacı bulunabilmektedir. Ancak, bu prosedür ve formalitelerin,
ekonomide gereksiz kaynak kullanımına ve firmaların uluslararası rekabet güçlerinin
azalmasına neden olmasıdan dolayı, dış ticaret işlemlerindeki gereksiz ve tekrarlayıcı
süreçlerin azaltılması gündeme gelmiş ve ticaretin kolaylaştırılması çalışmaları yeni
bir boyut kazanmıştır.
Ayrıca, dünya ticaret hacmindeki artışlar ve buna paralel olarak teknolojik
gelişmeler sayesinde eşyaların ülkeler arasında yer değiştirme süresinin kısalması
sonucunda ticaretin kolaylaştırılması çalışmaları ülkeler için bir seçenek olmaktan
çok gereklilik haline gelmiştir.
1.1.
TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASININ TANIMI
Farklı hukuki ve idari yapıları bulunan ülkeler arasında eşyaların uluslararası
hareketi nedeniyle ticaretin kolaylaştırılmasının ulusal, bölgesel ve uluslararası
boyutları bulunmaktadır. Söz konusu terim, ticaret akımlarını kolaylaştırmak ve
sorunsuz hale getirmek üzere atılacak bütün adımları kapsamakta ve ürün testi,
1
işgücü akımları önündeki engeller gibi her çeşit tarife dışı engeli kapsayacak şekilde
geniş bir anlamda kullanılmaktadır.1
Ticaretin daha iyi yönetimini amaçlayan bir süreç olan ticaretin
kolaylaştırılması, dar anlamda, ülkeler arasında eşya hareketindeki gerekli belge ve
bilgi sunumlarının sistematik olarak daha verimli hale getirilmesi olarak
tanımlanabilir. Geniş anlamda ise, ulaştırma, taşımacılık, ithalat ve ihracat işlemleri,
gümrük prosedürleri, güvenlik, gelir toplanması, sigortacılık, teknoloji ve istatistik
gibi pek çok alanı da içerecek şekilde eşyanın dolaşımı sırasında gerçekleştirilen
uygulama, eylem ve formalitelere ilişkin olarak talep edilen bilginin toplanması,
sunulması, iletilmesi ve işlenmesi de dahil olmak üzere, uluslararası işlemlerin
basitleştirilmesi ve uyumlaştırılması olarak tanımlanabilir.2
Dünya
Ticaret
Örgütü
(DTÖ)
tarafından ticaretin kolaylaştırılması,
uluslararası ticarette eşyaların hareketi için gerekli verilerin toplanması, işlenmesi,
iletilmesi formalitelerini ve faaliyetlerini kapsayan uluslararası ticaret prosedürlerinin
uyumlaştırılması ve basitleştirilmesi olarak tanımlanmaktadır. Doha Deklarasyonu
ile “transit de dahil olmak üzere eşyaların hareketinin, gümrüklenmesinin ve serbest
bırakılmasının hızlandırılması” noktaları da önem kazanmıştır.3
1
2
3
The Cost and Benefits of Trade Facilitation, OECD Policy Brief October, 2005
http://www.oecd.org, (Erişim) 2 Haziran 2007, s.2
Ö. Çalışkan, Tek İdari Belge Reformu ve Varış Öncesi – Kalkış Öncesi Beyanlar, Gümrük
Müsteşarlığı Uzmanlık Tezi, Ankara, 2005
A. Kleitz, Cost and Benefits of Trade Facilitation, 2002 http://www.unece.org, (Erişim)
5 Haziran 2007 s.1
2
Birleşmiş Milletler/Avrupa Ekonomik Komisyonu’na (BM/AEK)4 göre;
ticaretin kolaylaştırılması, ülkenin ticaret çevresini geliştirmek ve ticaret erbabı için
uluslararası ticaretteki karmaşık yapıyı ve işlem maliyetlerini azaltmak ve aynı
zamanda hükümetlerin kontrol düzeyini daha etkin hale getirmektir.
Ticaretin kolaylaştırılmasını, gümrük kapıları, limanlar gibi ulaşımla ilgili
hizmetlerin ve fiziksel altyapının modernize edilmesi ve özellikle sınırlardaki
etkinlik ve etkililiği artırmayı da kapsayacak şekilde uluslararası ticaret çevresini
geliştirmek amacıyla alınacak önlemlerin toplamı olarak kabul eden yaklaşımlarda
bulunmaktadır.
1.2.
TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASININ AMAÇLARI
Ülkelerin uluslararası rekabet güçlerini artırmaları ve gerekli potansiyele
sahip bütün işletmelerin dış ticarete katılımlarının sağlanması için dış ticaret
işlemlerindeki formalite ve prosedürlerin basitleştirilerek dış ticaret sürecinde daha
etkin
bir
yapının
oluşturulması
gerekmektedir.5
Bu
bağlamda,
ticaretin
kolaylaştırılmasının uluslararası rekabet gücü ve yatırım ortamı için temel
unsurlardan birisi olduğu söylenebilmektedir.6
İthalat ve ihracatla uğraşan ticaret erbabı en az maliyetle ürettikleri ürünlerin,
yine en az maliyetle sınır geçişlerini tamamlamayı amaçlamaktadır. Bu nedenle
üretim maliyetlerine, gümrük işlemleri ya da teknik standartlar gibi farklı maliyet
4
Trade Facilitation, An Introduction to the Basic Concepts and Benefits, UN/ECE,
ECE/TRADE/289, (Erişim) www.unece.org 19 Mayıs 2007
5
C. Kalaycı, Ticareti Kolaylaştırma Çalışmaları ve Etkileri, www.dtm.gov.tr (Erişim)
12 Temmuz 2007 s.1-2
6
Lack Of Electronic Customs System Could Hurt Economy, GFP, http://www.siliconrepublic.com,
(Erişim) 10 Nisan 2007
3
unsurlarının eklenmesinden kaçınmaktadırlar. Kaynakları ve uluslararası ticaret
deneyimleri büyük şirketlere göre daha az olan küçük ve orta ölçekli işletmeler
(KOBİ) için her ülke tarafından talep edilen farklı bilgi ve belgeler ek maliyet
unsurları yaratmakta ve KOBİ’lerin uluslararası ticarette rekabet güçlerini olumsuz
etkilemektedir. Verimsiz ve tekrarlanan sınır işlemleri, dış ticaret açısından olumsuz
etkiler yaratabildiği gibi, başta doğrudan yatırımlar olmak üzere ülkeye gelen
yabancı sermayeyi de bir ölçüde engellemektedir.
Bu bağlamda, ticaretin kolaylaştırılması çalışmalarındaki temel amaç, dış
ticaretteki formalite ve prosedürlerin basitleştirmesi, fiziksel altyapının ve
hizmetlerin geliştirilmesi ve uyumlaştırılması, uygulanan yasa ve düzenlemelerin
uyumlaştırılması ile dış ticaret işlemlerinin daha hızlı ve verimli bir şekilde
tamamlanarak, işlem maliyetlerini azaltmak ve hem hükümetlerin hem de ticaret
erbabının faydalarını en üst düzeye çıkarmaktır.
Ticaretin kolaylaştırılması tanım ve amaçlarına bakıldığında; söz konusu
kavramın basitleştirme, uyumlaştırma ve standardizasyon olmak üzere üç başlık
altında toplanabileceği anlaşılmaktadır.7
- Basitleştirme; formalite, uygulama ve işlemlerdeki bütün gereksiz aşama ve
tekrarlamaların kaldırılması,
- Uyumlaştırma; ulusal prosedürlerin, işlemlerin ve belgelerin uluslararası
sözleşmeler, standartlar ve uygulamalarla uyumlu hale getirilmesi,
7
Trade Facilitation, WTO Negotiations and UNCTAD, Trade Logistic Branch, UNCTAD,
Geneva, 2004
4
- Standardizasyon; prosedürler, uygulamalar ve belgeler için uluslararası alanda
kabul edilmiş formatların geliştirilme sürecidir.
Ancak, yapılan tanımlardan ticaretin kolaylaştırılması çalışmaları ile yalnızca
ithalatçı, ihracatçı ve devletin faydalarının en üst düzeye çıkarılacağı sonucuna
ulaşmak da doğru değildir. İdari engellerden ve eşyaların sınırlardan geçişinden
kaynaklanan maliyetlerin yansıtılmadığı ürünler tüketicilerin eline daha ucuza
ulaşmakta ve toplum refahında da artış görülmektedir.
1.3.
TİCARETİN
KOLAYLAŞTIRILMASI
VE
ULUSLARARASI
KURULUŞLAR
Her ülke tarafından uygulanan birbirinden farklı gümrük prosedürlerinin ve
sınır kontrollerinin uluslararası ticareti engellediği yönündeki düşünce, hem özel
sektör hem de kamu sektörü tarafından çeşitli platformlarda uzun bir süredir dile
getirilmektedir. Bunun bir sonucu olarak da, sınır işlemlerinin basitleştirilmesi ve
uygulamalarının standartlaştırılması uluslararası düzeyde tartışılan bir konu haline
gelmiştir.
Bu süreçte, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki dönemde, dünya ticaretini
belirli standartlara kavuşturmak amacıyla yapılan çalışmaların sonucunda, Gümrük
5
Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT)8, Gümrük İşbirliği Konseyi (GİK) ve
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) oluşturulmuştur.9
GATT müzakereleri sonucunda tarife oranlarında büyük indirimler yapılmış
olmasına karşın, ülkelerin gümrük işlemleri ve belge şartları gibi tarife dışı engellerin
arttığı gözlemlenmektedir. Tarife dışı engellerin ortaya çıkışında, az gelişmiş
ülkelerin, GATT kapsamında yürütülen Uruguay Müzakere Turu ile uygulamaya
konulan süreçlere uyum sağlamakta zorluk çekmeleri ve bu süreçlerin ekonomik
katkılarının kısa vadede ortaya çıkmayacağını düşünmeleri ile söz konusu ülkelerin
bireysel davranışları önemli rol oynamıştır.
Tarife dışı engellerin ticaretin kolaylaştırması çalışmalarında oynadığı rol de
dikkate
alındığında
Uruguay
Müzakere
Turu’nun
ardından
ticaretin
kolaylaştırılmasına yönelik kurumsal çalışmalar ve yapılanmalar hız kazanmıştır Bu
çerçevede, ticaretin kolaylaştırılmasına ilişkin olarak, Birleşmiş Milletler Ticaret ve
Kalkınma Konferansı (UNCTAD), BM/AEK, Ticareti Kolaylaştırma ve Elektronik
İş Merkezi (UN/CEFACT), Dünya Gümrük Örgütü (DGÖ), DTÖ, Dünya Bankası,
OECD, Uluslararası Para Fonu, Uluslararası Denizcilik Örgütü (UDÖ), Uluslararası
Sivil Havacılık Organizasyonu, Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC)10,
Güneydoğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN)11, Asya Kalkınma Bankası, Güney
8
Uluslararası ticaretin yürütülmesinde belirleyici rol oynayan ve 1994 yılında imzalanan Marakeş
Anlaşması ile Dünya Ticaret Örgütü çatısı altında kurumsal bir nitelik kazanan GATT Ekim
1947’de 23 ülke tarafından imzalanmıştır.
9
O Diriöz, Dünya Gümrük Örgütü ve Dünya Ticaret Düzenine Olan Etkileri, Gümrük Dünyası
Dergisi, Sayı 52, Kış, 2007, s.3-4
10
APEC üyesi ülkeler; Avustralya, Brunei, Kanada, Endonezya, Japonya, Malezya, Filipinler, Yeni
Zelanda, Singapur, Güney Kore, Tayland, ABD, Tayvan, Hong Kong, Çin, Meksika, Papua
Yeni Gine, Şili, Peru, Rusya, Vietnam
11
ASEAN üyesi ülkeler; Filipinler,Malezya,Tayland,Endonezya ve Singapur
6
Amerika Ortak Pazarı (MERCOSUR)12 gibi çeşitli bölgesel ve uluslararası kuruluşlar
tarafından çalışmalar yapılmaktadır.
1.3.1 GATT/ DTÖ Bünyesinde Yapılmakta Olan Çalışmalar
Özellikle, 1980’li yılların sonu ve 1990’lı yılların başından itibaren dünyada
yaygın olarak kullanılmaya başlanan, sosyal, siyasal ve kültürel yönleri de bulunan
küreselleşme kavramının ticaretin küreselleşmesi, mali küreselleşme ve üretimin
küreselleşmesi olarak farklı boyutları mevcuttur. Ticaretin küreselleşmesinin,
1947’de kurulan GATT çerçevesinde, gümrük tarifeleri ve kotalarının indirilerek,
uluslararası ticaretin evrensel boyutlarda serbestleştirilmesi çalışmaları ile başladığı
söylenebilir.13
Hükümetler arası kuruluşlar içinde önemli bir yere sahip olan DTÖ ve öncülü
GATT sisteminin temelinde, tarım, tekstil, sanayi ürünleri, hizmetler, kamu alımları,
standartlar, ürün güvenliği, gıda sağlığı ve fikri mülkiyet hakları başta olmak üzere
pek çok alanda uluslararası ticaretin temellerini atan 60 civarında hukuki belge ve
anlaşma yer almaktadır. 14
GATT müzakereleri sonucunda tarifelerin indirilmesi ve kotaların giderek
azaltılmasının ardından, ülkeler tarafından izlenen korumacı politika uygulamaları
farklılaşmaya başlamıştır. Tarife ve kotaların dışında kalan ve ticareti kısıtlayan
fiziki, teknik ve mali nitelikli her türlü kural ya da uygulamaları içeren tarife dışı
12
MERCOSUR üyesi ülkeler; Brezilya, Arjantin, Uruguay, Paraguay, Venezuela
H. Seyidoğlu, Uluslararası İktisat Teori Politika ve Uygulama, 14. baskı, Güzem Yayınları,
İstanbul, 2001, s. 189
14
M. Özcan, DTÖ Doha Kalkınma Müzakerelerini Ne Durdurdu? Tarih Tekerrürden mi
İbarettir?, Uluslararası Ekonomik Sorunlar, Sayı.24, Şubat 2007 s.22-27
13
7
engeller, bu süreçte ülkeler tarafından sıklıkla kullanılmaya başlanmıştır. Tarife dışı
engellere örnek olarak, farklı ürün standartları, ayırımcı kamu alımı politikaları,
kısıtlayıcı fiyatlar ya da dağıtım anlaşmaları, vergilendirme farklılıkları, patent ya da
telif haklarının çıkarılması prosedürlerinin zorlukları gösterilebilir.15
Çok taraflı ticaret müzakerelerinin başarılı sonuçları ile tarife ve kotaların
indirilmesinde katedilen mesafeye paralel olarak, uluslararası ticaretin son yıllarda
hızla arttığı görülmektedir. Artan ticaret hacmi ise, sınırlardan daha fazla eşya
geçmesini dolayısıyla, ulusal idarelerin ellerindeki sınırlı kaynaklarla artan ticaretle
baş etmeye çalışmaları sonucunu doğurmaktadır.
GATT’ın kurumsal bir yapıya kavuşturulmasını sağlayan “Uruguay Round”
müzakereleri sonucunda DTÖ kurulmuş ve söz konusu örgütün en yüksek karar alma
organı olan Bakanlar Konferansı’nın ilki 1996 yılında Singapur'da, ikincisi 1998
yılında Cenevre'de, üçüncüsü 1999 yılında Seattle’da, dördüncüsü 2001 yılında
Doha’da, beşincisi 2003 yılında Cancun’da, altıncısı ise 2005 yılında Hong Kong’da
toplanmıştır.
1996 yılında Singapur’da gerçekleştirilen I. DTÖ Bakanlar Konferansı’nda
yayınlanan
Deklarasyon
ile
DTÖ
müzakereleri
kapsamına
“Ticaretin
Kolaylaştırılması” dahil edilerek, “Mal Ticareti Konseyi” tarafından bu alandaki
mevcut kuralları yorumlamak ve ortaya koymak üzere ticarette aranan belgelerin
basitleştirilmesi hakkında bugüne kadar farklı kuruluşlarca yürütülen çalışmalar
çerçevesinde, üye ülkelerin ticaretin kolaylaştırılmasına yönelik öncelik ve
15
www.ikv.org.tr, (Erişim) 24.07.2007
8
ihtiyaçlarını tespit etmek amacıyla, tanımlayıcı ve analitik bir çalışma yürütülmesine
karar verilmiştir.16 DTÖ’ye göre, ihracat ve ithalat idari prosedürleri, taşıma
formaliteleri, ödemeler, sigorta ve diğer ticaretle ilgili finansal gereklliliker gibi
aktiviteler ticareti kolaylaştırma kapsamı içerisinde yer almaktadır.
2001 yılında gerçekleştirilen Doha Turu Müzakereleri, her bir müzakere
alanında ayrıntılı bir şekilde, GATT/DTÖ tarihinde daha önceki hiçbir turda
görülmemiş sayıda fazla alanda konuyu ele almıştır. Bu alanlar; tarım, hizmetler,
sanayi ürünleri, pamuk, ticaretle bağlantılı fikri mülkiyet hakları, kamu sağlığı,
ticaretin kolaylaştırılması, kurallar (anti damping ve sübvansiyonlar), bölgesel ticaret
anlaşmaları, anlaşmazlıkların halli sistemi, ticaret ve çevre, elektronik ticaret, küçük
ekonomiler, ticaret, borç ve finans, ticaret ve teknoloji transferi, DTÖ anlaşmalarının
uygulanması, teknik yardımlar, En Az Gelişmiş Ülke (EAGÜ)’lerin durumları,
Gelişmekte Olan Ülke (GOÜ) ve EAGÜ’lere yönelik farklı ve lehte muameleler ve
ticaret için yardım olarak sıralanabilmektedir.
Doha müzakerelerinde Singapur konuları olarak bilinen ticaret-yatırım,
ticaret-rekabet,
kamu
alımlarında
şeffaflık
ve
ticaretin
kolaylaştırılması
başlıklarından, rekabet ve yatırımlar tartışmaların merkezini oluşturmuş ve bu
konudaki süreç kesinleşmeden ülkeler kamu alımlarında şeffaflık ile ticaretin
kolaylaştırılması konularını tartışmak istememişlerdir. Doha müzakereleri sonucunda
yayınlanan Deklarasyonun içeriğini oluşturan Çalışma Programı çerçevesinde;
“Singapur
konuları”na
ilişkin
müzakerelerin
V.
Bakanlar
Konferansı
ile
başlatılmasına karar verilmiş ve müzakereleri izlemek üzere “Ticaret Müzakereleri
16
D. Aktekin, Ticaretin Kolaylaştırılması “Gümrük İdarelerinin Rolü”, Gümrük Müsteşarlığı
Uzmanlık Tezi, Ankara, 2003
9
Komitesi” oluşturulmuştur. Müzakerelerin, daha önce başlatılan “İleri Tarım” ve
“Hizmetler Ticareti” müzakereleri de dahil olmak üzere, bir bütün olarak “her
konuda mutabakat sağlanmadıkça hiçbir konuda mutabakat sağlanamayacağı”
kuralına göre, 1 Ocak 2005 tarihine kadar tamamlanması karar altına alınmıştır.
Ticaretin Kolaylaştırılması ile ilgili olarak V. Konferansa kadar geçecek süre
zarfında Mal Ticareti Konseyi GATT 1994'ün transit geçiş serbestisine ilişkin V'inci
maddesi, ithalat ve ihracatla ilgili ücret ve formalitelere ilişkin VIII'inci maddesi ile
ticarete ilişkin düzenlemelerin uygulanması ve yayımlanmasına ilişkin X'uncu
maddesinin ticaretin kolaylaştırılması ile ilgili yönlerini açıklığa kavuşturmak,
geliştirmek ve üyelerin önceliklerini belirlemekle görevlendirilmiştir.17 Söz konusu
maddeler içerisinde gümrükleri ilgilendiren hükümler de yer almaktadır.
Cancun sonrası çalışmalarda ticaretin kolaylaştırılması, diğer “Singapur
konuları”yla kıyaslandığında üzerinde daha kolay uzlaşı sağlanabilecek bir başlık
olarak ortaya çıkmıştır. Nitekim, Temmuz 2004 sonunda yapılan DTÖ Genel Konsey
Toplantısında, konunun ‘tek taahhüt’ kapsamında Doha gündemine dahil edilerek
müzakereye açılması karara bağlanmıştır. Buna göre, ticaretin kolaylaştırılması
alanında müzakerelerin, Doha Müzakere gündemine ilişkin, “Temmuz Paketi” olarak
adlandırılan 01 Ağustos 2004 tarihli Genel Konsey Kararı’nın D ekinde yer alan
esaslar çerçevesinde gerçekleştirilmesine ve Ticaret Müzakereleri Komitesi altında
17
Ticaretin Kolaylaştırılması, DTÖ IV. Bakanlar Konferansı Katar/ Doha (9-14 Kasım 2001)
www.dtm.gov.tr, (Erişim) 23.Haziran 2007
10
oluşturulacak Ticaretin Kolaylaştırılması Müzakere Grubu’nda ele alınmasına karar
verilmiştir.18
Bu konuda müzakerelerin, transit geçişe tabi olanlar da dahil olmak üzere
eşyaların gümrüklerden çekilmesi ve dolaşımının hızlandırılması amacıyla GATT
1994’ün V., VIII. ve X. maddelerinin açıklığa kavuşturulması ve geliştirilmesi
hedefiyle yürütülmesi ve müzakerelerin, bu alanda kapasite artırılmasını teminen
özellikle fiziksel altyapısı eksik olan gelişmekte olan ülkelere teknik yardım ve
desteğin güçlendirilmesi amaçlanmıştır.
Ticaretin
Kolaylaştırılması
Müzakere
Grubu,
15.11.2004
tarihinde
gerçekleştirdiği ilk toplantısında çerçeve metnin D ekinde yer alan hususlar
temelinde çalışma programını belirlemiştir. Müzakere Grubu’nun 22-23 Kasım 2004
tarihlerinde yapılan ikinci toplantısında ise bu alanda faaliyet gösteren uluslararası
örgütlerin sunumları ile genel çerçeve oluşturulmaya çalışılmıştır.
Toplantılarda, üyelerin müzakere sürecinden beklentisi genel olarak şeffaflık,
etkinlik, tutarlılık, öngörülebilirlik ve ayrımcı olmama prensipleri temelinde gümrük
işlemlerinin kısaltılması ve basitleştirilmesi, formalitelerin azaltılması, gümrük harç
ve ücretlerinin makul düzeyde belirlenmesi, ticaretin kolaylaştırılmasına yönelik
ihtiyaç ve öncelikler dikkate alınarak kapasite artırımına yönelik teknik yardım
sağlanması şeklinde ortaya çıkmıştır.
18
Y. Duval, Cost and Benefits of Impementing Trade Facilitation Measures Under Negotiations
at the WTO: an Exploratory Survey, Artnet Working Paper Series, No:3, January, 2006,
s.3
11
Doha Turunu başlatan Bildiri, müzakerelerin 01 Ocak 2005’te bitmesini
öngörmüşse de, müzakerelerde yönlendirici olan ülkelerin, özellikle tarım
konusundaki uyuşmazlıklarını giderememesi üzerine 27 Temmuz 2006’da DTÖ
Genel Konseyinde, Kasım 2001’de Doha’da başlatılan “Doha Kalkınma Turu”
müzakereleri süresiz olarak askıya alınmıştır.
Bununla birlikte aralarında Malezya, Hindistan, Brezilya, Pakistan,
Endonezya ve Küba gibi ülkeler ile G-90 içinde yer alan GOÜ ve EAGÜ’ler, bu
konuda çok taraflı bir anlaşmaya teknik ve idari kapasite yetersizlikleri nedeniyle
temkinli yaklaşmışlar; bu tür bir anlaşmanın uygulanmasından doğacak maliyetin
anlaşmanın yürürlüğe girmesiyle sağlanacak faydadan daha fazla olacağını
savunmuşlardır.
2006 yılında süresiz olarak askıya alınan ve DTÖ bünyesinde yürütülmekte
olan ticaretin kolaylaştırılması müzakereleri, 2007 yılında tekrar başlatılmış olup,
halen de devam etmektedir. Müzakerelerde üye ülkelerce önemli bir aşama
kaydedilmiş olmakla birlikte, özellikle tarım konusunda yürütülen müzakerelerde
üye
ülkeler
tarafından
bir
uzlaşma
sağlanabildiği
takdirde,
ticaretin
kolaylaştırılmasına yönelik çalışmaların hızla tamamlanabileceği düşünülmektedir.
DTÖ bünyesinde GATT’ın V., VIII. ve X. Maddeleri çerçevesinde;
- Bilgilerin yayınlanması ve ulaşılabilirliği,
- Yayınlama ve uygulama arasındaki zaman periyotları,
12
- Yeni veya düzenlenmiş kurallar üzerinde görüşmelerde bulunma ve yorum,
- Ön karar,
- Temyiz prosedürü,
- Ayrımcı olmama ve tarafsızlığı artırmak için diğer önlemler,
- İthalat ve ihracatla ilgili düzenlemeler,
- İthalat ve ihracatla ilgili formaliteler,
- Konsolosluk işlemleri,
- Sınır idareleri işbirliği,
- Eşyanın gümrüklemesi ve serbest bırakılması,
- Tarife sınıflandırılması,
- Transit
konu başlıkları altında üye ülkeler tarafından getirilen önerilerle müzakereler
yürütülmektedir.
1.3.2 Birleşmiş Milletler Bünyesinde Yapılmakta Olan Çalışmalar
Birleşmiş
Milletler
bünyesinde
ticaretin
kolaylaştırılmasına
yönelik
çalışmalar 1960’lı yıllarda başlamıştır. Bu çalışmalar kapsamında, dış ticaret için
13
gerekli olan belge ve bilgilerin basitleştirilmesinin ve standart hale getirilmesinin
yolları araştırılmış ve bu amaçla 1997 yılında kurulan İdari, Ticaret ve Nakliyata
İlişkin Prosedür ve Uygulamaları Kolaylaştırma Merkezi’nin adı, 2000 yılında
Ticareti Kolaylaştırma ve Elektronik İş Merkezi (UN/CEFACT)19 olarak
değiştirilmiştir.
Birleşmiş Milletler bünyesindeki UNCTAD ise ticaretin kolaylaştırılması
çalışmalarına, BM/AEK tarafından verilen karar uyarınca konunun küresel çerçevede
koordinasyon içinde ilerlemesini sağlamak amacıyla 1970’lerde dahil olmuştur.
UNCTAD tarafından yapılan çalışmalar kapsamında bilgisayarlaştırılmış gümrük
işletim sistemi olan ASYCUDA (Bilgisayarlaştırılmış Gümrük İşletim Sistemi)
geliştirilmiştir.20
Son yıllarda ise, BM/AEK tarafından UNeDocs projesi başlatılmıştır. Bu
proje ile halen Elektronik Veri Değişimi (EDI)21 ve ticaret standartlarına dayanan ve
kağıt temelli olan ticari belgelerin elektronik ortamdaki karşılıklarının oluşturulması
ve genel yapı içerisinde elektronik belgelerin ticari firmalar arasındaki alışverişinin
sağlanması da amaçlanmaktadır.
Ticaretin kolaylaştırılması kapsamında basit, şeffaf ve etkin süreçler ve
küresel ticaret için standartlar oluşturmak için çalışmakta olan BM/AEK, bugüne
19
UN/CEFACT üyeliği BM üyesi devletlere, Hükümetler arası organizasyonlara ve BM Ekonomik ve
Sosyal Konseyi tarafından (ECSOC) tanınan hükümet dışı organizasyonlara açıktır.
20
ASYCUDA, İdari, Ticaret ve Nakliyata İlişkin Elektronik Veri Değişimi (EDIFACT) kurallarını ve
uluslararası ticaret prosedürlerinin çoğunu kapsayarak gümrükler ve ticaret erbabı arasında
elektronik veri değişimini sağlamaktadır.
21
EDI sayesinde, gümrük işlemlerinde elektronik doküman kullanılması sağlanarak, kağıt yükü
azaltılmakta, hata denetimi etkin hale getirilmekte, iş ortakları arasında eş zamanlı iletişim
kurulması sağlanmakta, posta ve kurye masrafları azaltılmakta, daha hızlı ve etkin bir yapı
ortaya çıkmaktadır
14
kadar otuzdan fazla Ticareti Kolaylaştırma Tavsiye Kararı yayımlamıştır. Bu
standartların ve tavsiyelerin uygulanması ülkelerin kaynaklarına, kendi özel
durumlarına, ihtiyaçlarına ve önceliklerine göre değişiklik göstermekte olup,
Uluslararası Standart Örgütü (ISO), bu tavsiyelerin bazılarını uluslararası ISO
standardı olarak kabul etmiştir. Bu tavsiyelerden bazıları şu şekilde sıralanmaktadır.
-
Tavsiye No 1: Ticari İşlemler İçin Belge Formatı
-
Tavsiye No 3: ISO Ülke Kodları
-
Tavsiye No 4: Ticaretin Kolaylaştırılması Konusunda Ulusal Düzeydeki
Kuruluşlar
-
Tavsiye No 5: Teslim Şekilleri
-
Tavsiye No 7: Tarih ve Zamanın Rakamsal Olarak Gösterilmesi
-
Tavsiye No 9: Döviz Kurlarının Alfabetik Gösterilmesi
-
Tavsiye No 16: Ticaret ve Taşımacılık İçin Yer Kodları
-
Tavsiye No 17: Ödeme Şekli Kodları
-
Tavsiye No 19: Taşıma Şekli Kodları
-
Tavsiye No 25: Yönetim, Ticaret ve Taşımacılık İçin EDI kullanımı
-
Tavsiye No 31: Elektronik Ticaret Anlaşması
15
-
Tavsiye No 33: Tek Pencere Uygulaması
-
Tavsiye No 34: Tek Pencere Veri Uyumlaştırılması Rehberi (taslak
aşamasında)
-
Tavsiye No 35: Uluslararası Ticari Tek Pencere için Yasal Çerçeve (taslak
aşamasında)
Uluslararası ticarette kullanılan belgeler, her ülkenin kurum ve kuruluşlarının
ve ticaret erbabının ihtiyaçları doğrultusunda çok çeşitli ortamlarda (yazı, daktilo,
bilgisayar…) üretilmektedir. Bu belgeler sadece yüke değil, taşımaya ilişkin belgeleri
de kapsamaktadır. Bu çerçevede, 1 numaralı Tavsiye Kararı, gerek kağıt gerekse
elektronik ortamdaki ticari belgelerin standartlaştırılmasında önemli bir araç olarak
görülmektedir. Söz konusu Tavsiye, belgelerin oluşturulması ve standart hale
getirilmesi konusunda yardımcı olmaktadır.
Ticaretteki bilgi akışı; satış sözleşmesinden başlayarak, eşya hareketini, resmi
kontrolleri ve ödemeyi içermekte olduğundan ve ticari belgelerin de bu bilgi akışında
yegane araçlar olmasından dolayı, ticarete konu eşyaya ilişkin bilginin, eşyalardan
daha hızlı hareket etmesi gereklidir. Bu kapsamda geliştirilen tavsiye kararında yer
alan belge formatındaki kutuların doldurulmasında kullanılacak çeşitli kodlar ise
diğer tavsiyelerde gösterilmiştir.
Yukarıda bahsedilen 1 numaralı Tavsiye Kararı uluslararası ticaret ve
taşımacılıkta kullanılan belgelerin standardizasyonu için uluslararası temel bir bakış
sağlarken, belgede yer alan kutuların doldurulmasında kullanılacak kodlar bilgiyi
16
basitleştirmekte ve standart hale getirmekte ve bu da elektronik belgeler (e-Belge)
için ilk aşamayı oluşturmaktadır. Bu belge formatı sektörel olarak Deniz
Konşimentosu, Bitki Sağlık Sertifikası, Menşe Şahadetnamesi gibi belgelerde, ayrıca
Tek İdari Belge gibi uluslararası standartlardaki belgelerde de uygulanmaktadır.22
BM’nin diğer tavsiye kararlarına bakıldığında; 4 numaralı Tavsiye Kararı
ticaretin kolaylaştırılması için geliştirilen önlem ve araçların uygulanmasında ticaret
erbabı ve devlet arasında danışma mekanizması oluşturmak için bir çerçeve çizerken,
18 numaralı Tavsiye Kararı’nın ise, ticaret işlemlerinin kolaylaştırılmasında devlet
ve iş çevreleri tarafından alınması gereken önlemler hakkında öneriler getirmekte
olduğu görülmektedir. “Tek Pencere” ye ilişkin olarak hazırlanan 33 numaralı
Tavsiye Kararına çalışmanın ilerleyen bölümlerinde ayrıntılı olarak yer verilecektir.
1.3.3 DGÖ Bünyesinde Yürütülmekte Olan Çalışmalar
Resmi olarak 1952 yılında kurulan Gümrük İşbirliği Konseyi’nin 1994
yılında adının değişmesiyle kurulan DGÖ’nün bugün itibariyle, 171 üyesi
bulunmaktadır. DGÖ, gümrük işlemlerinin uyumlaştırılması, tarife, kıymet, menşe,
gümrük
suçları
ve
kaçakçılıkla
mücadele
amacıyla
kontrol
tekniklerinin
geliştirilmesi gibi klasik işlevlerinin yanında; fikri mülkiyet hakları, çevre, insan
sağlığı ve güvenliği, kara para, nesli tükenmekte olan hayvanların korunması,
gümrük bilgi teknolojileri gibi güncel, gelişen ticaret ve teknoloji konularında
çalışmalar gerçekleştirmektedir.
22
T. ERCAN, Ticaretin Kolaylaştırılması Uygulamalarında Kapasite Artırımı, Toplantı Raporu,
18-20 Ekim 2004
17
DGÖ’nün gümrük idarelerinin etkinliğini artırmak amacıyla yürüttüğü
çalışmalarla ticaretin kolaylaştırılmasında çok önemli bir role sahip olduğu
görülmektedir. Bu kapsamda, DGÖ tarafından hazırlanan, “Gümrük İşlemlerinin
Basitleştirilmesi ve Uyumlaştırılmasına İlişkin Sözleşme (Kyoto Sözleşmesi)” ile
“Eşyanın Geçici İthaline İlişkin İstanbul Sözleşmesi” gümrük rejim ve işlemlerinin
basitleştirilmesinde gümrük idarelerinin ellerindeki en temel rehber olarak kabul
edilmektedir. İstanbul Sözleşmesi’nin amacı, uluslararası ticaretin önündeki engelleri
ortadan kaldırmak, ticaret çevrelerinin eşyalarını, getirecekleri her bir ülkenin geçici
ithalata ilişkin ulusal gümrük formalitelerine tabi kılmadan, kolaylıkla bir ülkeden
diğerine hızlı bir şekilde geçirebilmelerini sağlamak olup, bu çalışmada ayrıntısına
yer verilmeyecektir.
Ayrıca, yine DGÖ tarafından, özellikle 11 Eylül’de yaşanan terör olaylarının
ardından, dünya gündeminde önemli bir yer tutmakta olmakta güvenilir ticaret
ortamının sağlanması kapsamında “Küresel Ticareti Güvenli Kılma ve Kolaylaştırma
Standartları Çerçevesi (DGÖ Standartlar Çerçevesi)” hazırlanmıştır.
1.3.3.1 Gümrük İşlemlerinin Basitleştirilmesi ve Uyumlaştırılmasına İlişkin
Sözleşme (Kyoto Sözleşmesi)
18 Mayıs 1973 tarihinde Kyoto’da imzalanan ve yasal prosedürünün
tamamlanmasından sonra 25 Eylül 1975 tarihinde yürürlüğe giren Kyoto Sözleşmesi,
DTÖ’nün GATT 1994 çerçevesindeki amaçları ile tutarlı ve gümrük işlevleri
açısından GATT 1994’ü büyük ölçüde tamamlayıcı bir nitelik sağlamaktadır
18
1975 yılında yürürlüğe giren Sözleşme, 1999 yılında kapsamlı bir
revizyondan geçirilmiştir. Sözleşme, çağdaş gümrük işlemlerinin standartlarını
belirlemenin yanında, basit fakat etkin usullerin uygulanmasını detaylı olarak
düzenlemekte, bağlayıcı ve tavsiye niteliğinde hükümler içermektedir. Revize
Sözleşme, yeni teknolojinin kullanımı, gümrük kontrolünde değişen anlayışların
uygulanması, risk analizleri ve kamu özel sektör kuruluşları ile karşılıklı fayda
esasına dayalı işbirliği oluşumlarını içermektedir.
1973 tarihli Sözleşmeye 61 ülke taraf iken, bu ülkelerin 40 tanesinin 03
Kasım 2005 tarihi itibariyle Revize Kyoto Sözleşmesi’ne taraf olmasıyla söz konusu
sözleşme 03 Şubat 2006 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Şu anda 53 ülke Revize Kyoto
Sözleşmesi’ne taraftır.
Revize Kyoto Sözleşmesi’nin “Giriş” bölümünde; gümrük rejim ve
işlemlerinin öngörülebilir, istikrarlı ve şeffaf bir şekilde uygulanması, gümrük
kanunu, yönetmelikleri, idari yönergeleri gibi yasal çerçeve ile prosedürler, rejim ve
işlemler hakkında ilgili taraflara gerekli bilgilerin sağlanması, risk yönetimi gibi
modern tekniklerin uygulanması, bilgi teknolojisinin azami ölçüde kullanılması,
uluslararası ticarete dahil diğer ulusal kurumlar, diğer yabancı gümrük idareleri ve
ticaret çevreleri ile işbirliği sağlanması, ilgili uluslararası standartların uygulanması
gibi hususlara yer verilmektedir.
Söz konusu Sözleşme’nin Genel Ek 3. bölümünde ise, beyanname kontrolü
gibi gümrükleme prosedürlerinden bahsedilerek, gümrüklerin sadece gerekli
19
belgeleri
talep
etmesi
öngörülürken,
7.
bölümünde
bilgi
teknolojilerinin
kullanılmasının gerekliliğine, 9. bölümünde ise şeffaflığa yer verilmektedir.
1.3.3.2 Küresel Ticareti Güvenli Kılma ve Kolaylaştırma Standartları Çerçevesi
(DGÖ Standartlar Çerçevesi)
Uluslararası arz zincirini güvenli hale getirmek, gümrük idarelerini
güçlendirmek, ticaret hareketlerini engellemeden güvenli bir ortam sağlayabilmek
amacıyla DGÖ Üst Düzey Strateji Grubu tarafından “Küresel Ticareti Güvenli Kılma
ve Kolaylaştırma Standartları Çerçevesi”23 adlı belge hazırlanmıştır. Söz konusu
belge, DGÖ üyelerince yapılması gerekenler için asgari bir düzey oluşturacak şekilde
ilke ve standartlar ortaya koymaktadır. Belgenin amaçları;
-
Kesinlik ve önceden tahmin edilebilirliğin artırılabilmesi için küresel
düzeyde arz zincirinin güvenliğini ve kolaylaştırılmasını sağlayacak
standartlar oluşturma,
-
Yüksek riskli sevkıyatları tespit etme, kapasitelerinin artırılması amacıyla
gümrük idareleri arasındaki işbirliğinin güçlendirilmesi,
-
Güvenli uluslararası ticaret arz zinciri kapsamında eşyaların doğrudan
hareketini artırma,
-
23
Gümrük ve ticaret erbabı arasında işbirliğinin güçlendirme
Framework of Standards to Secure and Facilitate Global Trade, June 2005, www.wcoomd.org
(Erişim) 17 Nisan 2006
20
şeklinde sıralanabilir.
Çerçevenin, hükümetlere, gümrük idarelerine ve ticaret erbabına fayda
sağlayacağı düşünülmektedir. Çerçevedeki standartlara paralel olarak yasal ticaret
kolaylaştırılırken terörizm tehdidine karşı olarak ticaretin güvenli hale gelmesi ve
gümrük idarelerinin modernizasyonu ile gelişimleri sağlanacaktır. Bunun bir sonucu
olarak da, dış ticaret gelirlerinin artması ve ulusal mevzuatın doğru ve yeknesak bir
şekilde
uygulanmasının
sağlanabileceği
ve
doğrudan
yabancı
yatırımların
artabileceği öngörülmektedir.
Gümrük-Gümrük ve Gümrük- Ticaret Erbabı olmak üzere iki sütun üzerine
kurulu olan Çerçeve’nin 1. sütununda yer alan “Entegre Arz Zinciri Yönetimi”nin
1.3.7 ve 1.3.8 sayılı maddelerinde ‘DGÖ Veri Modeli’ ile ‘Tek Pencere’ye yer
almakta olup, bunlara ileriki bölümlerde yer verilecektir.
1.3.4 Uluslararası Denizcilik Örgütü Bünyesinde Yapılmakta Olan Çalışmalar
Deniz taşımacılığının yapısından dolayı ticaretin kolaylaştırılması çalışmaları
bu alanda çok önemli bir paya sahiptir. Uluslararası Denizcilik Örgütü (UDÖ)’nü
kuran Sözleşme, 1948 yılında Cenevre’de kabul edilmiştir. 2007 yılı itibariyle
örgütün 167 üyesi bulunmakta olup, Türkiye örgüte 1958 yılında üye olmuştur.24
Ülkeler birbirinden bağımsız olarak gümrük, göç ve liman idarelerinde farklı
uygulamalar geliştirmektedirler. Gemiler ise, seferleri sırasında farklı ülkelere
uğramak zorunda kalmalarından dolayı, genellikle aynı bilgiyi, farklı ve sayıca çok
24
www.ımo.org, (Erişim) 30.08.2007
21
olan belgeleri doldurarak ülkelere sunmak zorunda kalmaktadırlar. Deniz
taşımacılığında kullanılan çok sayıdaki belgenin yanı sıra bu belgelerin kopyalarına
duyulan ihtiyaç, uğranılan ülkelerdeki tercüme zorunluluğu ve konsolosluk vize
işlemleri gibi diğer gerekliliklere eklenince ek maliyetler ortaya çıkmaktadır.
Bu nedenlerden dolayı, UDÖ bünyesindeki Kolaylaştırma Komitesi,
uluslararası deniz taşımacılığını hızlandırmak için gemilerin geliş, kalkış ve bekleme
esnasındaki formalite ve prosedürleri minimum seviyeye indirmek üzere çalışmalar
yapmaktadır. Bu çalışmalar sonucunda, 1965 yılında “Uluslararası Deniz Trafiğini
Kolaylaştırma Sözleşmesi” kabul edilmiş, ancak muhtelif zamanlarda Sözleşme’de
değişiklikler yapılmıştır.
Söz konusu Sözleşme’nin amacı, deniz trafiğindeki gereksiz gecikmeleri
engellemek, ülkeler tarafından uygulanan formalite ve prosedürlerde mümkün olan
en üst düzeyde uyumlaştırmayı sağlamaktır.
Sözleşme kapsamında, kamu idareleri tarafından talep edilmesi gereken
beyanname sayısı 8’e indirilmektedir. Bu belgelerden 6 tanesi için UDÖ tarafından
standardize edilmiş formlar geliştirilmiş ve söz konusu formların limanlar ve gemiler
arasında aktarımı sırasında EDI formatının kullanılması öngörülmüştür.
1.4
TİCARETİN
KOLAYLAŞTIRILMASI
VE
OTOMASYON
ÇALIŞMALARI
Dış ticaret farklı ülkeler tarafından farklı şekilde uygulanan gümrük
sistemlerinin ve prosedürlerinin, farklı düzenlemelerin ve belgelerin bulunduğu bir
22
yapıya sahiptir. Dış ticaret işlemlerinin basitleştirilmesinin odak noktasını gümrük
prosedürleri oluştursa da bu konuda yapılacak çalışmaların kapsamının ilgili diğer
kamu kurumlarınca yerine getirilen prosedür ve formaliteleri de kapsayacak şekilde
genişletilmesinin çalışmalardan elde edilecek faydayı artıracağı düşünülmektedir.
Gelişen ve değişen dünyada teknolojik yenilikler ve bu yeniliklerin iş
süreçleri üzerindeki etkisi, günlük hayatımızı, iş yaşamımızı ve ticari faaliyetlerimizi
kolaylaştıracak, hızlandıracak ve daha rahat hale getirecek şekilde hemen hemen tüm
yaşam alanlarında görülmektedir. Teknolojik yeniliklere paralel olarak kamu ve özel
sektörün değişime ayak uydurma zorunluluğu, rekabet, daha iyi ve hızlı hizmet, daha
düşük maliyet, daha güvenli işlemler ve rahatlık açılarından önem arz etmektedir.25
Bilgi ve iletişim teknolojileri, işlemlerdeki şeffaflığı artırdığı, tahmin
edilebilirliği sağladığı ve basitleştirmeye yardımcı olduğu için otomasyon
çalışmalarının ticaretin kolaylaştırılmasını teşvik eden önemli araçlardan biri olduğu
söylenebilir. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanılması, eşyanın gümrük
işlemlerini hızlandırmakta, etkin risk yönetimi uygulamalarına imkân vermekte,
gümrük mevzuatının doğru ve yeknesak bir şekilde uygulanması ile ulusal idareler
arasında koordinasyon mekanizmalarının işlerliğini sağlamaktadır.
Bu çerçevede, hem gümrük idareleri hem de dış ticarette rol alan diğer
idareler üzerinde otomasyona geçiş hususunda bir baskı unsuru oluşmuş ve idarelerin
geleneksel yöntemlerle işlem yapmak yerine bilgisayar ve iletişim teknolojilerini
kullanan idareler haline gelmesi zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Ancak, dış ticarette rol
25
http://www.igeme.org.tr (Erişim) 11 Mart 2007
23
alan her kurumun kendi bilişim altyapısını oluşturmasına rağmen, kurumlar arasında
bilginin paylaşılmaması nedeniyle aynı bilgiler sürekli tekrarlanmaktadır.26
Bu kapsamda, dış ticaretle ilgili belge ve bilgilerin elektronik ortamda ve tüm
taraflara hızlı ve aynı formatta taşınabilmesinin ticaretin kolaylaştırılmasındaki
çalışmaların ilk aşamasını oluşturması gerektiği söylenebilir. Bunun için de, öncelikli
olarak standart belge formatı üzerinde anlaşılmalı, daha sonra bu standart formattaki
bilgiler elektronik ortama taşınmalıdır.
Ticaretin kolaylaştırılması çalışmalarının araçlarından birisini oluşturan
otomasyon çalışmaları çerçevesinde geliştirilen e-Ticaretin, kısaca ticaretin
kolaylaştırılması olarak tanımlanması mümkündür. e-Ticaret, ticaretle ilgili bütün
işlemlerin, üretimden pazarlamaya, satıştan reklama, tedarikten sevkıyata, ödemeden
satış sonrası hizmetlere kadar sanal ortamda yapılabilen bütün iş süreçlerinin
elektronik ortamda yapılması, böylece interaktif bir şekilde hız, maliyet düşüşü ve
dolayısıyla rekabet avantajı sağlanabilmesi imkanını teknolojinin yardımıyla elde
etme ve daha etkin ve verimli ticaret yapılabilmesi olarak açıklanabilir.27
İnternet, bilgisayar, telefon, faks, elektronik ödeme ve para transfer
sistemleri, EDI, multimedya teknolojisi gibi araçlar e-Ticaret araçları olarak
kullanılabilmektedir.
Dış ticarette bilgi ve belgelerin elektronik ortama taşınmasına yönelik olarak
yukarıda da bahsedildiği üzere BM bünyesinde bilgisayarlaştırılmış gümrük işletim
26
Dış Ticaret işlemlerinde Kullanılan Bilgi ve Belgelerin Elektronik Ortamda Paylaşılması, Dış
Ticarette e-Belge Projesi, Sürüm 2, 07.04.2003, http:e-belge.gumruk.gov.tr, (Erişim),
28.08.2007
27
http://www.igeme.org.tr (Erişim) 16 Mart 2007
24
sistemi olan ASYCUDA geliştirilmiş ve başlatılan UNeDocs projesi kapsamında da
halen EDI ve ticaret standartlarına dayanan ve kâğıt temelli olan ticari belgelerin
elektronik ortamdaki karşılıklarının oluşturulması ve genel yapı içerisinde elektronik
belgelerin ticari firmalar arasındaki alışverişinin sağlanmasına yönelik çalışmalar da
sürdürülmektedir.
e-Ticaret çalışmalarının bir parçasını oluşturan ve bu çalışmalara paralel
olarak sürdürülen diğer bir çalışmada e-Gümrük çalışmalarıdır. Bu çerçevede,
dünyada uygulanmakta olan ve her ne kadar elektronik ortamda olması gerekmese de
dünyadaki uygulamalara bakıldığında otomasyon çalışmaları ile geliştirilen ve dış
ticarette kullanılan bilgi ve belgelerin tek bir defa tek bir idareye sunulması anlamına
gelen “Tek Pencere”uygulamasından ve ithalat ve ihracata ilişkin bilgilerin aynı web
sayfasında yer alması anlamına gelen “Ortak Portal” uygulamasından bahsedilebilir.
Ancak bu çalışmanın ana amacını “Tek Pencere”uygulaması oluşturduğundan burada
detaylı olarak bu uygulamaya değinilecektir.
1.5
GÜMRÜKLER VE TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASI
Gümrük kavramı; eşyaların, araçların ve insanların sınırlardan geçişi
sırasında yapılan sınır kontrolleri ile hem tüketici ve üreticilerin hem de çevre ve
ülke güvenliğinin korunması, işlemler sırasında alınan vergiler ile de ülke refahına
yapılan katkı nedeniyle önemli bir kavramdır.
Gümrük rejim ve işlemlerinin uluslararası ticaretin ayrılmaz bir parçası
olduğu gerçeğinden hareketle gümrük idareleri ticaretin kolaylaştırılmasına yönelik
25
kural ve standartların saptanması tartışmalarının ve ticaret müzakerelerinin önemli
bir kısmını oluşturmaktadır.
İş çevrelerinin, üretim sürecinde ve üretilen malları tüketicilere ulaştırma
sürecinde modern teknikler geliştirmeye başlamalarının bir sonucu olarak, gümrük
idarelerinin de modernleşerek, hızlı ve öngörülebilir bir süre içinde eşyanın
gümrükten teslimini gerçekleştirmeleri söz konusu sürece uyum sağlamaları için bir
zorunluluk olmuştur. Ancak, eşyaların sınırlardan geçişleri sırasında sadece gümrük
idarelerince talep edilen bilgi ve belgelerin yeterli olmaması bu modernleşme
sürecine diğer idarelerinde dahil olmasını ve işbirliği içinde çalışılmasını gerekli
kılmaktadır. Sınır geçişleri sırasında gümrükte dahil olmak üzere birçok idari birim
tarafından aynı bilgileri içeren belgelerin tekrar tekrar talep edilmesi, işlemlerin
tamamlanma sürecindeki etkinsizliği arttırmaktadır.
Genel olarak, aşırı ticaret prosedürleri ve belgelerin ticaretin önünde bir engel
oluşturduğu kabul edilmektedir. Eşyanın gümrükten çekilmesi ve diğer şartları
karşılaması için gümrük idareleri tarafından fatura, konşimento, eşya listeleri, menşe
belgeleri gibi belgeler talep edilmektedir. Söz konusu belge ve bilgilerin
tamamlanabilmesi için gümrük işlemlerine ortalama 29 ila 30 farklı tarafın dahil
olduğu, 40’dan fazla belgede 200’den fazla verinin talep edildiği tahmin
edilmektedir.28
Gümrük
serbestleştirilmesi
28
tarife
ve
kotalarının
çalışmaları
indirilmesinin
sonucunda,
küreselleşme
paralelinde,
ticaretin
sürecinin
gümrük
J.Roy, Trade Facilitation The WB Experience, WTO Trade Facilitation Symposium, Geneva,
1998
26
idarelerinin “gelir” getirici fonksiyonlarının göreceli önemini azalttığı düşüncesi ön
planda iken, 11 Eylül 2001’de ABD’deki Dünya Ticaret Merkezine gerçekleştirilen
terörist saldırılar sonrasında gümrük idarelerinin ulusal ekonominin, toplumun
sağlığını ve güvenliğini sağlamadaki “koruyucu” rolü ön plana çıkmıştır. 29
Dünyada eşya trafiğinin vazgeçilmez bir unsuru olan gümrüklerin, ticaretin
kolaylaştırılmasındaki rolü, yürüttüğü işlemlerin etkinliği, hızı ve kalitesine bağlı
olarak değişmektedir. Gümrük idarelerinin etkin ve hızlı işlem yapabilmeleri arz
zincirini desteklerken, bürokratik ve yavaş bir yapının varlığı söz konusu zinciri
olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle, uluslararası eşya hareketleri, aynı coğrafyada
çalışan farklı yapıdaki gümrük idareleri arasında daha hızlı işlem yapılan yöne doğru
dengesiz bir dağılım gösterebilmekte, hızlı yöntemler kullanan idarelerin transit gibi
işlemler açısından tercih edildiği görülmektedir.
Son yıllarda artan uluslararası güvenlik kaygılarının giderilmesine yönelik
olarak arz zinciri güvenliği kavramının ortaya çıkması ile bir yandan ticaret
kolaylaştırılırken diğer yandan da güvenlik kontrollerinden de ödün verilmemesi
gerekliliği öne çıkmıştır.
İthalatı ve ihracatı yapılan eşyanın denetiminde görevli diğer kurumlar
arasında işbirliğinin sağlanması da, sınırdan geçen eşyaya müdahalenin en aza
indirilmesi ve böylece eşyanın tesliminin en kısa sürede gerçekleştirilmesinde
gereklilik olarak kabul edilebilmektedir. Bu, eşyalara ilişkin kontrollerde kurumların
29
N. Saygılıoğlu, “11 Eylül ve Gümrükler”, Gümrükte Uzman Görüş, Sayı. 2 Ocak 2003, s.1-3
27
fonksiyonlarının zayıflatılması anlamında değil, fonksiyonların yerine getirilmesi
sürecinin hızlandırılarak, işlemlerin basitleştirilmesi şeklinde yorumlanmalıdır.
Bu çerçevede, gümrük idarelerinin ticaretin kolaylaştırılmasına katkıda
bulunabileceği temel alanlar; 30
-
Aşırı nitelikte ve gereksiz olan formaliteleri ortadan kaldırmak ya da en aza
indirmek,
-
Ticaret akışını ve risk analizlerine dayalı kontrol gereksinimlerini göz önünde
bulundurarak, amacı belli, etkin kullanımı mümkün olan, iyi şekillendirilmiş
işlem ve uygulamalar oluşturmak,
-
Ülke gümrük idareleri, farklı ülke gümrük idareleri, ya da Avrupa Topluluğu
gibi gümrük birliği içerisinde yer alan gümrük idareleri arasında gümrük
kural ve işlemlerini standart kılmak;
-
Her tacire elektronik gümrük beyannamesi ya da veri sunmak; bilgi ve
belgelere elektronik ortamda erişim sağlama imkanı vermek, ortak ve standart
erişim noktaları ve veri tabanları yaratmak, gümrük kuralları, işlemleri ve
uygulamaları hakkındaki bilgileri internet üzerinden ücretsiz sunarak, iletişim
teknolojisinin gelişimini ve yaygınlaştırılmasını sağlamak
şeklinde sıralanabilmektedir.
30
D. Aktekin 2003 s.9
28
Sonuç olarak,
DTÖ bünyesinde 1998 yılında yapılan, ithalatçı ve ihracatçılara, ticaretin
kolaylaştırılması için gerekli temel konuların sorulduğu çalışmada, dış ticaret
işlemlerinde;31
-Aşırı veri ve belge ihtiyacı,
-Otomasyon eksikliği ve bilgi teknolojilerinin yetersiz kullanımı,
-Açık ve belirgin olmayan ithalat ve ihracat gerekleri ve şeffaflık eksikliği,
-Gereksiz prosedürler, özellikle kontrol temelli denetim ve risk değerlendirme
tekniklerinin eksikliği,
-Modernizasyon eksikliği ve gümrük ile diğer kamu kurumları arasında
işbirliğinin yetersiz oluşu gibi konuların gündeme getirildiği görülmektedir.
Gerek ulusal gerekse uluslararası boyutta (DTÖ, DGÖ, BM …) yürütülmekte
olan ticaretin kolaylaştırılması çalışmalarında da bu noktalara ağırlık verildiği
görülebilmektedir.
Ticaretin kolaylaştırılması çalışmaları, uzun dönemli vizyon ve kapasite
oluşturma çabalarını içeren programların, politika ve stratejilerin geliştirilmesini ve
uygulanmasını, uluslararası sözleşmelere, standartlara uyumu ve bunların yanında,
diğer organizasyonların faaliyetlerini takip etmeyi ve yakın işbirliğini gerektirir.
31
Trade Facilitation Handbook for the Greater Mekong Subregion, UN/ESCAP, 2003, s.5
29
11 Eylül sonrası arz zinciri güvenliği gibi daha çok gelişmiş ülkelerce ortaya
atılan yeni argümanlar, eşyanın üretiminden tüketicisine ulaşana kadar tüm verilerin
saptanmasını ve ihracatçı ülkeye sunulmasını öngörmektedir. Bu ise, eşyaya ilişkin
ek bilgi, belge ve kontrol taleplerini doğurmaktadır ki, bu durum ticaretin önünde
başka bir teknik engel olarak ortaya çıkmaktadır.
Ticaretin kolaylaştırılması, çalışmaları öncelikle siyasi irade varlığını,
şeffaflık ve öngörülebilirlik gibi altyapı gerektirmeyen unsurları içermesine rağmen,
kalan büyük bölümü kapasite sorunlarına ilişkindir. Eşyaların ülkeler arası hareketi
sırasında en az evrak ile en hızlı ve güvenilir sevkiyatını sağlayabilmek için
geleneksel gümrük yöntemleri yerine modern gümrük süreçlerinin uygulanması
önem kazanmıştır. Modern gümrük süreçlerinin oluşturulması ise, altyapı
yatırımlarından, organizasyon yapısının değişimine kadar bir gümrük idaresinin tüm
stratejisini, önceliklerini, çalışma yöntemlerini ve personel yapısını değiştirmesini
gerektirecektir.
Ticaretin kolaylaştırılması rekabetin artırılması ve piyasa bütünleşmesi için
itici bir güçtür. Yani, zamanında teslim veya bu çalışmanın konusunu oluşturan “Tek
Pencere”uygulaması gibi modern ticaret ve ulaşım tekniklerinin kullanımı ve
elektronik iş ve küresel arz zincirinin geliştirilmesi, uluslararası ticaret için
uluslararası piyasalarda başarılı rekabette gerekli olan hızı ve şeffaflığı
sağlayabilecektir. 32
32
C. Cosgrove, M. Apostolov “How to Achieve Efficient and Open Collaboration for Trade
Facilitation”, Trade Facilitation, The Challenges for Growth and Development, UN, s.14,
2003
30
İKİNCİ BÖLÜM
TEK PENCERE
İş çevrelerince uygulanan tam zamanlı üretim ve teslimat gibi modern
teknikler, hızlı ve öngörülebilir bir süre içinde eşyanın gümrükten teslimini
gerektirmektedir. Ancak, uluslararası ticarete konu pek çok eşyanın sağlık, güvenlik,
çevre standartlarına tabi olması ve bu standartların farklı yasal düzenlemeler
çerçevesinde yürütülmesi nedeniyle, birçok farklı idare eşyanın gümrükten geçişi
sırasında kontrol ve incelemede bulunmaktadır. Bunlara ek olarak, eşyanın sınır
geçişinde kontrol ile ilgili gümrük ya da diğer idarelerce aranan belge şartları ve bilgi
talepleri çoğu zaman birbirinden farklı olmakla birlikte, bu farklı belgelerle aynı
bilgiler birden fazla defa talep edilmektedir. Uluslararası ticarette çok sayıda belge
gereksiniminin söz konusu olması ve bunun yanında kamu ve özel sektör arasında
belgeleme sistemlerinin uyumu konusunda eksikliklerin bulunması ticarette yüksek
maliyetlere ve gecikmelere yol açmaktadır
Sınır yönetimi sorumluklarını düzenleme konusunda son yıllarda iki gelişim
ön plana çıkmıştır. Bunlardan ilki; Tek İdari Belge olarak adlandırılan ve Avrupa
Birliği
tarafından
kullanılmaktadır)
kullanılan
Menşe
(İsviçre,
Şahadetnamesi,
Norveç
ATA
ve
İzlanda
Karnesi
ve
tarafından
diğer
da
gümrük
gerekliliklerini karşılayan, ancak, gümrük dışı gereklilikleri tam anlamıyla yerine
getirmeyen, eşyanın ülkeye girişi sırasında gümrük idarelerinin ihtiyaçlarını
31
belirleyen bir belge; ikincisi ise bu çalışmanın ana eksenini oluşturan “Tek
Pencere”uygulamasıdır.33
Bu çerçevede, ülkeler ticareti kolaylaştırmaya yönelik olarak gerek ulusal
gerekse uluslararası düzeyde çeşitli çalışmalar yapmakta, işbirliğini artırma yolları
aramaktadır. Ancak, kabul etmek gerekir ki her ülkenin idari yapısının birbirinden
farklı olması sınırlarda görevli idarelerin bağlı olduğu bakanlıkların da çeşitlilik
göstermesine neden olmaktadır. Bu nedenle, uluslararası işbirliğine gidilmeden önce
aşamalı olarak yurtiçi bütünleşmenin sağlanmasının gerekli olduğu düşünülmektedir.
Ancak,
gerek
uluslararası
düzeyde
gerekse
ulusal
düzeyde
işbirliğinde,
sorumlulukların iyi tanımlanmasının gerekmesinin yanında, yurtiçi işbirliğinde üst
düzey bir kamu görevlisinin politik desteğinin bulunması ön koşul olarak kabul
edilmektedir.
Bahsedilen
yurtiçi
bütünleşmeye
örnek
olarak
gösterilebilen
“Tek
Pencere”uygulamasının bu konuda rehber rol oynayabileceği kabul edilmektedir. Bu
uygulamada öncelikle sınırlarda düzenleyici rolü olan kurumların gereklilikleri
tanımlanmalı, kurumlar arasında görev gerekliliklerini karşılaştıracak şekilde
çalışmaların yapılması, gereksiz düzenlemeler ile ülke güvenliğine katkısının
minimum olduğu düşünülen düzenlemelerin belirlenmesi ve sistem üzerinde
anlaşmaya varılması gereklidir. Bu çalışmaların sonucunda politik ortama göre iki
çözüm önerilmektedir.
33
Integrated Border Management, 2005, www.gfptt.org (Erişim) 10 Temmuz 2007
32
Bunlar sırasıyla: 34
1) Kurumların tek bir sınır birimi olarak yeniden organize edilmesi,
2) Tekrarlamaların ve gereksiz uygulamaların azaltılması ile kurumların
sorumluluklarını daha alt gruplara aktaracakları mutabakat zabıtları veya
anlaşmaların imzalanmasıdır.
BM tarafından yapılan ve önceki bölümde de yer verilen, dış ticaret
işlemlerine ortalama 29 ila 30 farklı tarafın dahil olduğu, 40’dan fazla belgede
200’den fazla verinin talep edilmektedir. Bu çalışmanın da gösterdiği gibi sınır
idareleri arasında oluşturulması gereken işbirliği bir taraftan ülkedeki tüm idareler
arasındaki koordinasyonu, diğer taraftan da ithalat ve ihracat makamları arasında
işbirliğini gerektirmektedir.
2.1.
TEK PENCERENİN TANIMI
“Tek Pencere” uygulaması gerek ulusal gerekse uluslararası düzeyde birçok
kurumu ilgilendirdiğinden pek çok tanımı bulunmaktadır.
DGÖ tarafından açıkça ticaretin kolaylaştırılması önlemi olarak ortaya
konulan
‘Tek
Pencere’,
ticaret
erbabına
ve
taşıyıcılara
eşyaların
kabul
edilebilirliğinin tanımlanabilmesi için gerekli bütün verileri standart bir formatta sınır
34
Integrated Border Management, 2005, s.32
33
kontrollerine dahil olan idarelere bir defa ve tek bir portaldan sunmasına olanak
tanıyan bir sistem olarak kabul edilmektedir.35
AB Modernize Gümrük Kodu’nda ise; “Tek Pencere” ekonomik operatörlerin
bilgiyi bir kez vermesi ile işlemlerin basitleştirilmesi yararına aynı zamanda,
Topluluk gümrük bölgesine giren veya topluluk gümrük bölgesinden çıkan eşyaların
tam olarak kontrolünün sağlanması, polis, sınır güvenliği, veterinerlik, çevre gibi
eşya kontrollerine dâhil olan diğer idareler ile gümrük idaresi arasında konu ile ilgili
verilerin korunması hükümlerini de dikkate alarak ekonomik operatörler tarafından
sağlanan bilgilerin paylaşılması olarak tanımlanmaktadır.36
AB Elektronik Gümrük Kararı’nda “Tek Pencere”, ekonomik operatörlere
gümrük dışı bir mevzuat tarafından gerekli olsa bile ithalat ve ihracat için gerekli
bütün bilgilerin sunulmasına imkan tanıyan, bilgilerin ekonomik operatörler ve
gümrük idareleri arasında, gümrük idareleri ve Komisyon arasında, gümrük idareleri
ve diğer idareler arasında sorunsuz akımını sağlayan bir sistem olarak yer
almaktadır.37
2.2.
TEK PENCEREYE İLİŞKİN ALTERNATİF YAKLAŞIMLAR
UN/CEFACT Uluslararası Ticaret Prosedürleri Çalışma Grubu (ITPWG/
TBG15) tarafından yapılan çalışmalarda “Tek Pencere”ile ilgili olarak üç temel
yaklaşım ele alınmıştır. ‘Tek Pencere’, ileri teknolojik altyapı ve iletişim teknolojisi
35
The
36
37
Single Window Concept, The World Customs Organization’s Perspective,
www.wcoomd.org, (Erişim)
R. Şen, E. Öztürk Customs 2007 Tek Pencere, Üst Düzey Stratejik Semineri, Toplantı Raporu,
1-3 Mart 2006
Single Window at Community Level, Working Document: TAXUD/1241/2005 – Rev. 5,
Brussels, 20 Şubat 2006
34
kullanımını ve uygulanmasını gerektirmemekte iken, bilgilerin elektronik ortamda
yer almaları gerekli verilerin tek bir defa sunulmasını sağlayacaktır. Aşağıda
açıklamalarına yer verilen ikinci ve üçüncü sistemlerde elektronik uygulama söz
konusu iken birinci uygulama kağıt tabanlı da olabilmektedir.38
2.2.1 Tek İdare
Elektronik veya kağıt formatında bilgileri alarak bu bilgileri ilgili bütün
idarelere dağıtmaktadır. Arz zincirinde gereksiz engellemeleri önlemek için
kontrolleri koordine etmektedir. İsveç Gümrük İdaresinde karşımıza çıkan bu
uygulamada Gümrük İdaresi,
Uluslararası Vergi İdaresi, İsveç İstatistik Birimi,
İsveç Tarım Birimi ve Ulusal Ticaret Birimi gibi birimlerin görevlerini ilgili idare
adına yerine getirmektedir.
38
Recommendation and Guidelines on Establishing a Single Window, United Nations Centre for
Trade Facilitation and Electronic Business, Recommendation No. 33 Geneva 2005
35
Şekil 1: Tek İdare’nin Yapısı
Ticaret Erbabı
( Ulaşım Dahil)
TEK
Kağıt
İDARE
İdare 3
İdare 4
Kaynak: Recommendation and Guidelines on Establishing a Single Window, United Nations
Centre for Trade Facilitation and Electronic Business, Recommendation No. 33 Geneva 2005 s.8
2.2.2 Tek Otomatik Sistem
Bilgilerin toplanması ve dağıtılmasında ABD’de uygulanmakta olan
sistemde, ticaret erbabı standart verileri bir defa sunduktan sonra veriler sistem
tarafından işlenerek ilgili idarelere dağıtılmaktadır. Verilerin, elektronik olarak
toplanmakta, kullanılmakta ve dağıtılmakta olduğu sistem, kamu otoritesi tarafından
yürütülebileceği gibi özel sektör tarafından da idare edilebilmektedir.
36
Tek Otomatik Sistem’in uygulanmasında çeşitli seçenekler bulunmaktadır. Bunlar
sırasıyla,
1. Verilerin sistem yoluyla işlenebildiği “Bütünleştirilmiş Sistem”
2. Verilerin aracıya işlenmesi gönderildiği “Arayüz Sistemi”
3. İki sistemin kombinasyonu
Şekil 2: Tek Otomatik Sistemin Yapısı (Bütünleştirilmiş)
İdare -1
Bütünleştirilmiş
Ticaret Erbabı
( Ulaşım Dahil)
İdare- 2
TEK
OTOMATİK
SİSTEM
Bütünleştirilmiş
Bütünleştirilmiş
İdare-3
Elektronik
Bütünleştirilmiş
İdare-4
Kaynak: Recommendation and Guidelines on Establishing a Single Window, United Nations
Centre for Trade Facilitation and Electronic Business, Recommendation No. 33 Geneva 2005s.8
37
Şekil 3: Tek Otomatik Sistemin Yapısı (Arayüz)
İdare -1
Arayüz
Ticaret Erbabı
( Ulaşım Dahil)
İdare- 2
TEK
OTOMATİK
SİSTEM
Arayüz
İdare-3
Arayüz
Elektronik
Arayüz
İdare-4
Kaynak: Recommendation and Guidelines on Establishing a Single Window, United Nations
Centre for Trade Facilitation and Electronic Business, Recommendation No. 33 Geneva 2005 s.9
2.2.3 Tek Bilgi İşlem Servisi
Singapur
ve
Maritus’da
kullanılan
bu
sistemde,
ticaret
erbabı,
beyannamelerini işlenmek ve onaylanmak üzere elektronik olarak sunmakta ve
onaylar da yine elektronik olarak kamu idarelerince ticaret erbabının bilgisayarına
iletilmektedir. Bu sistemde, önceden tanımlama ve önceden onaylama gibi bazı
aşamaları içeren veri setinin kullanılmasının daha faydalı olacağı düşünülmektedir.
Bu sistemde, vergiler, harçlar ve ücretler ticaret erbabının banka hesabından
otomatik olarak alınmaktadır.
38
Şekil 4: Tek Bilgi İşlem Servisi
İdare -1
Ticaret Erbabı
( Ulaşım Dahil)
İdare-2
Belge Bilgisi
Elektronik
Ödeme
Doğrulama
TEK
BİLGİ
İŞLEM
SERVİSİ
Bütünleştirilmiş
Bütünleştirilmiş
İdare- 3
İdare- 4
Kaynak: Recommendation and Guidelines on Establishing a Single Window, United Nations
Centre for Trade Facilitation and Electronic Business, Recommendation No. 33 Geneva 2005 s.9
2.3.
TEK PENCERENİN AMACI
“Tek Pencere”uygulaması dış ticaret işlemlerini düzenlemek, kontrol etmek
ve gerekli veri sunumuna ilişkin mevcut karışık ve tekrarlayıcı sistemin üstesinden
gelmek üzere geliştirilmiştir. Başlıca amaç, verilerin bir defa sunulması iken “Tek
Pencere”ile mevcut verilerin mümkün olduğu ölçüde tekrar kullanılması ve mevcut
yaklaşımların ve gerekliliklerin verimli hale getirilmesi planlanmaktadır.39
39
http://www.gfptt.org (Erişim)10 Haziran 2007
39
2.4.
TEK PENCERE VE KURUMSAL YAPI
“Tek Pencere”nin oluşturulmasında ve uygulanmasında lider rolü üstlenecek
olan kurum, ülkelerin politik durumuna, idarelerin organizasyon yapısına ve yasal
düzenlemelere bağlı olarak ülkeden ülkeye değişiklik gösterebilmektedir. Ancak,
gümrük idareleri dış ticaret işlemlerinde ve sınır geçişlerinde ülkelerin dünyaya
açılan ilk kapıları olmaları, gerek eşya kontrolünü gerekse diğer ilgili idareler için
gerekli kontrolleri yapması ve ticaret erbabı ile olan ilişkilerinin uzun bir geçmişe
dayanması nedeniyle “Tek Pencere” çalışmalarında lider idare olarak kabul
edilmektedir. Şu anda dünya çapında 30’un üzerinde “Tek Pencere”uygulaması
mevcuttur.
“Tek Pencere”uygulamasının bulunduğu ülkelere bakıldığı zaman bazılarında
lider rolün kamu sektörü tarafından, bazılarında özel sektör tarafından, bazılarında
ise özel ve kamu sektörü tarafından ortak olarak üstlenildiği görülmektedir. Ancak,
bu görevi üstlenecek olan kurumun güçlü bir organizasyon yapısına, siyasi iradeye,
yeterli finansman ve insan kaynağına, gerek kamu sektörü gerekse özel sektör ile
güçlü bir işbirliğine ve gerekli vizyona sahip olması gereklidir.
Kamu sektörü tarafından finanse edilen “Tek Pencere”uygulamalarına;
Finlandiya, İsveç, ABD; özel sektör tarafından finanse edilen “Tek Pencere”
uygulamalarına; Almanya, Guatemala örnek olarak verilebilmektedir. Kamu ve özel
sektör ortaklığı ile finanse edilen “Tek Pencere”uygulamalarınaise, Çin, Gana,
Japonya, Malezya, Maritus, Senegal ve Singapur örnek olarak gösterilebilir.
40
“Tek Pencere” uygulamaları sadece finansman bakımından ülkeden ülkeye
farklılıklar göstermemektedir. Uygulama düzeylerinde de farklılıkların görülmesi
mümkündür.
Finlandiya, Gana, Guatemala, Maritus ve Senegal’de Tek Pencere’nin
kullanımı zorunlu iken; Çin, Almanya, Japonya, Malezya, İsveç ve ABD’de ‘Tek
Pencere’nin kullanımı isteğe bağlıdır.40
Finlandiya, İsveç ve ABD’de hizmetler ücretsiz iken; Çin, Gana, Guatemala,
Almanya, Japonya, Malezya, Maritus, Senegal ve Singapur’da çeşitli ödemelere
tabidir.41
“Tek Pencere”uygulamasının ön aşaması olarak da kabul edilebilen
Bütünleştirilmiş Sınır Yönetimi, ‘Tek Pencere’nin kurumsal yapılanmasını ortaya
koyması açısından önem taşımaktadır. Söz konusu kavram, eşyaların ve insanların
sınır geçişlerindeki gerekli prosedürleri azaltmaya yönelik olarak sınır geçişlerindeki
işlemleri kolaylaştırmayı, ulusal mevzuattan kaynaklanan gerekliliklerin yerine
getirilmesini ve sınırlardaki güvenliğin sağlanması için sınırlarda yetkili kuruluşların
organizasyonu ile sevk ve idaresini kapsamaktadır. Bu sürecin sonunda ise
uygulamaya örnek olarak “Tek Pencere” gösterilebilmektedir.
Bütünleştirilmiş Sınır Yönetimi kavramı, AB kapsamında, ilki; sınır güvenlik
birimleri, gümrük, bitki ve hayvan sağlığı gibi farklı idareler tarafından yerine
getirilen kontrollerin entegre hale getirilmesi; ikincisi ise, ülke sınırlarının idaresinde
40
41
T. Butterly, “Single Window, To Enhance The Exchange of Information Between Trade and
Government” UN/CEFACT, sunum, www.unece.org (Erişim), 30.08.2007
ibid
41
üye ülkelerin, siyasi ve yasal alanda daha sıkı bir entegrasyonu benimsemesi olmak
üzere iki boyutta ele alınmaktadır.
2.5.
TEK PENCERENİN UYGULANMASI İÇİN GEREKLİ KOŞULLAR
VE UYGULAMA SIRASINDA KARŞILAŞILAN ZORLUKLAR
“Tek Pencere” uygulamasının başarılı olabilmesi için ön koşulun güçlü bir
politik destek olduğu bu çalışmada daha önce vurgulanmıştı, bunun yanında42;
-
İthalat, ihracat ve transit ile ilgili bütün düzenleyici yükümlülüklerin
tamamlanabilmesi için tek bir giriş noktası ile standart hale getirilmiş veri ve
belgelerin sisteme yüklenmesi,
-
Veri değişiminde, uluslararası ticaret işlemlerinde kişisel verilerin
korunması ve güvenlik amaçlarıyla yasal çerçeve tarafından korunması
desteklenen veriler hariç olmak üzere, bütün verilerin paylaşımı,
-
Ticaretle ilgili resmi bilgilerin öğrenilebileceği ve vergi ve diğer
yükümlülüklerin ödenebileceği kolaylıkların eklenmesi,
-
Tek bir veri giriş noktasının, katılımcı resmi otoriteler ile yetkilendirilmiş
firmalara ilgili bilgiye ulaşım imkanı sağlanması,
-
Kontrollerin koordinasyonu ve çeşitli resmi otoritelerin denetlenmeleri
gibi faktörlerinde yerine getirilmesi gereklidir.
42
R. Şen, E. Öztürk 2006 s.34
42
Ayrıca, çeşitli ülke uygulamalarına bakılarak başarı için gerekli olan diğer
faktörler ve uygulamada karşılaşılan zorluklar aşağıdaki gibi özetlenebilir:43
Gerekli faktörler:
- Özel veya kamu sektörü tarafından güçlü bir lider kuruluş,
- Kamu ve özel sektör dahil bütün tarafların işbirliği ve taahhüt altına
girmesi (Finlandiya, Gana, Maritus, Malezya, Senegal, ABD, Singapur)
- Normal iş prosedürleri için komplikasyonlar yaratmayan kullanıcıya dost
bir sistem ( Çin, Malezya, İsveç, Senegal, ABD)
-
Modern teknoloji yatırımları (Guatemala, Malezya)
-
Aşamalı, esnek bir yaklaşım (Almanya, Maritus, Senegal)
-
Yansız, şeffaf ve güvenilir teknik çözümler (Hong Kong)
Karşılaşılan zorluklar:
-
Mevcut iş ve devlet uygulamalarındaki değişiklikler (Gana, Malezya,
Senegal, Singapur, ABD)
- İthalat ve ihracat prosedürlerinde yer alan çeşitli kamu idareleri arasında
işbirliği oluşturulması (Finlandiya, ABD)
43
Case Studies on Implementing a Single Window, United Nations Centre for Trade Facilitation
and Electronic Business June 2006 s.5
43
- Halihazırda kamu ve özel sektör(Guatemala), özellikle küçük ve orta
ölçekli işletmeler tarafından (İsveç) kullanılan teknolojilerin modernize
edilmesi
2.6.
TEK PENCERENİN FAYDALARI
‘Tek Pencere’nin hem ticaret erbabı hem de idareler için ticaretle ilgili
düzenleyici gerekliliklerin tamamlanması için gerekli bilgilerin sağlanması ve
paylaşılması aşamasında, işlemleri basitleştirici ve kolaylaştırıcı bir sistem olduğu
söylenebilir. Dolayısıyla “Tek Pencere” hem hükümete hem de ticaret erbabına
birtakım faydalar sağlamaktadır.44
Bu sistemin kullanılması, resmi kontrollerin etkinlik ve etkililiğinin
geliştirilmesini sağlamakta ve ticarette yer alan her iki taraf için de kaynakların daha
iyi kullanılmasını sağlayarak maliyetleri düşürmektedir.
Ticaret erbabının bütün gerekli belge ve bilgileri tek bir noktadan vermesi ile
bu bilgilerin bütün ilgili idarelere dağıtımı ve daha hızlı tasdik edilmesi için daha
etkili bir sistemin kurulması, hükümetin ticaret erbabı ile olan çalışmalarında ve
iletişiminde daha kolaylaştırıcı ve açık bir yaklaşım sağlayarak mevcut hükümet
sistemi ve işlemler arasında daha iyi birleşime öncülük etmektedir.
“Tek Pencere” tarife oranlarına ve diğer yasal ve idari gerekliliklere ilişkin
güncel bilgi sağlayarak istenmeyen veya amaçlanmayan yanlışlıkların yapılmasını
engellemektedir. İlgili belgelerin ve bilgilerin toplanması ve koordine edilmesini
44
Recomendation 33, 2005, s.35
44
sağlayarak hem işgücü hem de finansal kaynakların etkin kullanılmasını ve idareye
daha önceden idari görevlerde çalıştırılan personelini daha gerekli yerlere
aktarmasına olanak sağlamaktadır. Verilerin sistematik olarak toplanması sayesinde
risk yönetimi ve muhafaza alanlarında daha iyi bir gelişim görülmektedir. Sistem
içerisinde ödeme uygulamaları ile vergi ve harçların daha hızlı ve eksiksiz
toplanması sağlanmaktadır.
Kısaca, ‘Tek Pencere’nin hükümetler için faydaları aşağıdaki gibi
sıralanabilir;
- Kaynakların daha etkili ve etkin dağıtılması,
- Doğru ve artan gelir temini,
- Gelişmiş ticaret uyumu,
- Güvenliğin artırılması,
- Şeffaflığın ve dürüstlüğün artırılması,
Uygulama sayesinde idarenin daha hızlı işlem yapması ile ticaret erbabı da
daha hızlı gümrükleme ve serbest bırakma sonucunda arz zincirinde hızlı hareket
edebilme olanağına sahip olmaktadır.
Ticaret erbabı için faydaları ise aşağıdaki gibi sıralanabilir;
- Gecikmelerin azaltılarak maliyetlerin düşürülmesi,
45
- Daha hızlı gümrükleme ve serbest bırakma,
- Kuralların açıklanması ve tahmin edilebilir başvuru,
- Kaynakların daha etkili ve etkin dağıtılması,
- Şeffaflığın artması.
Dış ticaret işlemlerinde artan şeffaflık ve tahmin edilebilirlik ile hem
kamunun hem de özel sektörün yanlış davranışlarda bulunma sonucu da azaltılmış
olacaktır.
2.7.
ULUSLARARASI KURULUŞLAR TARAFINDAN YÜRÜTÜLEN TEK
PENCERE ÇALIŞMALARI
“Tek Pencere” uygulamasının geliştirilmesi aşamasında hükümetler ve ticaret
erbabı, DTÖ, DGÖ, UDÖ, UNCTAD, BM/AEK gibi uluslararası örgütler ve
hükümetler arası organizasyonlar tarafından geliştirilen standartları ve tavsiye
kararlarını kullanmaları konusunda teşvik edilmektedirler.
2.7.1 DTÖ Tarafından Yürütülen Çalışmalar
Birinci bölümde de yer verildiği üzere DTÖ bünyesinde müzakereleri
yürütülmekte olan ticaretin kolaylaştırılması çalışmaları çerçevesinde,“İthalat ve
ihracatla ilgili formaliteler” başlığı altında üye ülkeler tarafından ‘Tek Pencere’ye
ilişkin öneriler de getirilmektedir.
46
Japonya, Moğolistan, Peru ve Tayvan tarafından sunulan (TN/TF/W/17),
Kore tarafından sunulan (TN/TF/W/18), Peru tarafından sunulan (TN/TF/W/30),
Türkiye tarafından sunulan (TN/TF/W/45) ve Avrupa Toplulukları tarafından
sunulan (TN/TF/W/46) öneriler incelendiği zaman, söz konusu önerilerin temelde
GATT’ın VIII. maddesini açıklığa kavuşturmak üzere ithalat ve ihracatla ilgili
belgelerin tek bir noktadan sunumunun, tek bir portaldan ticaretle ilgili yasal
düzenlemeler ulaşılmasının ve uluslararası standartların kullanımı ile idari yüklerin
azaltılmasının amaçlandığı görülmektedir. Ayrıca, Şili, AT, Kore, Moğolistan ve
Singapur tarafından sunulan (TN/TF/W/100) ve Kore tarafından sunulan
(TN/TF/W/138) öneriler “Tek Pencere” uygulamasının hayata geçirilmesine
ilişkindir.
2.7.2 BM Tarafından Yürütülen Çalışmalar
BM bünyesinde yürütülmekte olan çalışmalar çerçevesinde yayınlanan
tavsiye kararları, “Tek Pencere”çalışmalarının temelinde yer alabilecek uygulamalar
açısından bilgi vermektedir.
Örneğin, UN/CEFACT’ın 33 numaralı tavsiyesine ilişkin olarak hazırlanan
rehber ile “Tek Pencere”sisteminin uygulanması aşamasında hükümetlere ve ticaret
erbabına yardımda bulunmak amaçlanmıştır.
Ayrıca, henüz yayımlanmamış olan taslak aşamasındaki Tek Pencere Veri
Uyumlaştırılması Rehberi (Tavsiye No 34) ve Uluslararası Ticari Tek Pencere için
Yasal Çerçeve (Tavsiye No 35) ile yine dış ticaret taraflarına yardımda bulunmanın
amaçlandığı söylenebilir.
47
2.7.3 DGÖ Tarafından Yürütülen Çalışmalar
Bütünleştirilmiş Sınır Yönetimi uygulamalarının uluslararası arz zincirinde
güvenliği ve kolaylaştırmayı sağlayacağı düşüncesiyle DGÖ tarafından uygulanması
tavsiye edilen standartlar aşağıda yer almaktadır;45
Standart 1; Sınırlarda Veri Gerekliliğinin ve İdarelerin Çokluğu;
-
Gümrük idareleri efektif bir bütünleşme için lider idare konumunda
bulunmalı ve her idarenin görevlerini gözden geçirmelidir,
-
Tek bir sınır birimi yaratılması düşünülmelidir,
-
Sınırlardaki denetim için birkaç idarenin işini yapabilecek elemanlar
eğitilerek, özel durumlarda ve şüphe halinde başlıca sorumlu olan kurumlarla
irtibata geçilmeli, her idarenin rolünü belirleyecek Mutabakat Zabıtları
imzalanmalıdır,
-
İdareler kontrolleri sınırlar yerine iç idarelerde gerçekleştirmelidir,
-
Komşu ülke idareleri ile işbirliği içerisinde bitişik sınır ofisleri arasında
ticaretin hacmine göre çalışma saatleri belirlenmelidir.
45
Integrated Border Management, Permanent Tecnical Committe, 178. Session, March 2007,
www.members.wcoomd.org (Erişim) 19 Nisan 2007
48
Standart 2; Sınır İşlemlerinde Kaynak ve Maliyet Sınırlılığı;
-
İdareler, komşu ülkelerin gümrük ve diğer idarelerinin yan yana
çalışabileceği ortak alanlar yaratmalıdır,
-
Hükümetler komşu ülke gümrük memurlarının kendi yararlarına faaliyet
gösterebilmeleri için yasal temel sağlamalıdırlar,
-
Komşu idareler kazançları paylaşmayı ve harici kontrol araçlarını ortak
kullanmayı düşünmelidirler,
-
Gümrük
idareleri
hareket
edilen
ülkede
yolcu
ve
eşyaların
ön-
gümrüklemesini düşünmelidirler.
Standart 3; Ulusal ve Uluslararası İşbirliği;
-
Sınır idareleri ile merkez arasında ve sınır idarelerinin kendi aralarında
iletişimi kapsayacak şekilde iç hizmetler arasında işbirliği sağlanmalıdır,
-
Gümrük, polis ve sınır idareleri gibi birimleri kapsayacak şekilde
bütünleştirilmiş bilgi teknolojileri sistemleri uygulanmalıdır,
-
Sınır idareleri ortak risk analiz sistemleri, araçlar ve birleşik kontroller
kullanmalıdır,
-
Sınır idareleri sınırın iki tarafındaki ofislerle yerel işbirliği, komşu ülkelerle
ikili ve çok taraflı işbirliği sağlamalıdır.
49
Standart 4; Sınır Prosedürlerinde Uluslararası Standartlar;
-
Gümrük İdareleri DGÖ Veri Modelini uygulamalıdırlar,
-
Gümrük idareleri uluslararası arz zinciri rehberini uygulamalıdırlar,
-
Hükümetler Revize Kyoto Sözleşmesi’ni kabul etmelidirler,
-
Gümrük idareleri DGÖ Standartlar Çerçevesini uygulamalıdırlar,
-
Hükümetler Johannesburg Sözleşmesi’ni kabul etmelidirler,
-
Tek pencere sistemi uygulanmalıdır.
Ek olarak, DGÖ bünyesinde hazırlanan Standartlar Çerçevesi’nin 1.3.8 nolu
maddesinde ‘Tek Pencere’ye yer verilmektedir.
“Hükümetler,
uluslararası
ticaret
verilerinin
doğrudan
transferini kolaylaştırmak ve gerek ulusal gerekse uluslararası düzeyde
riske ilişkin istihbaratın paylaşımını sağlamak amacıyla, gümrük ile
uluslararası ticarette yer alan diğer hükümet kurumları arasında
işbirliğine dayalı düzenlemeler yapmalıdır. Böylelikle, ticaret erbabının
gerekli bilgileri, bir seferde, belirlenmiş tek bir makama, tercihen de
gümrüklere elektronik yoldan sunması mümkün olacaktır. Bu bağlamda,
gümrüklerin, örneğin, fatura ve satın alma emri, ihracat ve ithalat
beyannameleri gibi ticari belgeleri kullanmak suretiyle, küresel arz
50
zinciri içindeki ticari süreçlerle ve bilgi akışlarıyla yakın bir
entegrasyon yolunu araması gerekir.”
2.7.3.1 DGÖ Veri Modeli
DGÖ bünyesinde çalışmaları yürütülen ve üye ülkeler tarafından yakından
takip edilen DGÖ Veri Modeli çalışmalarının, “Tek Pencere” uygulaması
çerçevesinde, idareler arasında veri alışverişinde temel rol oynadığı görülmektedir.
Uluslararası ticarette otomasyona geçmiş gümrük idareleri için, mevzuatların
gerektirdiği doğrultuda sunulan veya sunulması gereken bilgi ve belgeler için
standart ve uyumlaştırılmış veri seti ve standart elektronik mesajların çerçevesini
oluşturan DGÖ Veri Modeli46, oluşturulurken EDIFACT gibi mevcut standartlar ele
alınarak bunlara ihtiyaçlara göre ilaveler yapılmıştır.
DGÖ Veri Modeli oluşturulmasındaki temel amacın, çok veri yerine
minimum veri gerekliliği ile daha iyi veri elde edilmesi ve e-Ticaretin
etkinleştirilerek ticaretin kolaylaştırılması olduğu söylenebilmektedir.
EDIFACT standartlarından CUSCAR ve CUSDEC’in sadece gümrüğün
ithalat ve ihracatına yönelik ihtiyaçlarını karşılaması ve transit, taşıma ve diğer
ihtiyaçlarını karşılamakta yetersiz kalması nedeniyle G-7 ülkeleri tarafından
oluşturulan, Model UN/EDIFACT, BM/AEK, ISO gibi organizasyonların mevcut
politikaları ile uyumlu olarak geliştirilmiştir.
46
Ö. Çalışkan, 2005, s.2
51
G-7 ülkeleri tarafından ithalat ve ihracat beyannameleri oluşturmak için
başlatılmış olan çalışmaların sonucunda, taşıma belgesi ve transit ile ilgili bölümler
Versiyon 2’de Modele dahil edilmiştir. Versiyon 3 kapsamında ise diğer ilgili
idareler Modele dahil edilmeye çalışılmakta olup, bunun sadece komisyoncu veya
taşıyıcı
olarak
algılanmaması
gerekmektedir.
Bankaların
yapmış
oldukları
gönderilerin ve iletilerinde bu kapsamda değerlendirilmesi ve uyum içinde gerekli
yasal düzenlemelerin yapılmasının gerekli olduğu düşünülmektedir.47
Revize Kyoto Sözleşmesi’nde yer alan risk yönetimi, varış öncesi işleme,
denetim
kontrolleri,
gümrük
mevzuatı
ile
uyumlu
sınırlı
bilgi
ihtiyacı,
beyannamelerin ve ek belgelerin elektronik sunumu, uluslararası standartların
kullanımı gibi ifadeler ile stratejisi Revize Kyoto Sözleşmesi’ne göre belirlenen48
model çalışmaları, ülkelerin gelişmişlik düzeyleri birbirinden farklılık gösterdiği için
yavaş ilerlemektedir.
“Tek Pencere” uygulamasının sadece gümrük idarelerine özgü bir çalışma
olmadığı da göz önüne alınınca, ilgili bütün kurum ve kuruluşları da içermesine
yönelik olarak çalışmaları sürdürülen Versiyon 3 kapsamında “Tek Pencere”
uygulamalarını destekleyecek bir veri seti içeriği oluşturulmaya çalışıldığı da kabul
edilmektedir.
DGÖ Veri Modeline, Standartlar Çerçevesi’nin 1.3.7 nolu maddesinde de yer
verilmiştir. Buna göre;
47
T. Ercan, DGÖ Gümrük Veri Modeli Proje Grubu ve Bilgi Yönetimi Alt Komitesi 50. Dönem
Toplantısı, Toplantı Raporu 23-26 Ocak 2006
48
WCO Customs Data Model Project Team, An Introduction; January 2007
52
“Gümrük idarelerinin, ilgili iletişim Teknolojileri sistemlerinin
sistemler arası işletilebilir olması ve açık standartlara dayalı olması
gerekir. Bunun için de, Gümrük idarelerinin, ihracat ve ithalat
işlemlerinin başarıyla gerçekleştirilmesine ilişkin azami sayıda veriyi
tanımlayan DGÖ Gümrük Veri Modelinden yararlanması gerekir. Veri
Modeli, aynı zamanda ilgili Yük ve Eşya beyannameleriyle ilgili olarak
elektronik mesaj formatlarını da tanımlamaktadır.”
DGÖ Veri Modeli’nin aşamaları kısaca aşağıdaki özetlenebilir.49
-
1996-2002 yılları arasında G- 7 girişimi olarak sürmüştür,
-
2002- Versiyon 1
-
2003 – Versiyon 1.1 (güvenlik)
-
2005- Versiyon 2 (taşıma ve transit)
-
2008- Versiyon 3 (diğer hükümet kurumları)
Sürdürülmekte olan ve “Tek Pencere” sisteminin temelini olşruran DGÖ Veri
Modeli’nin faydaları şu şekilde sıralanabilir:
-
Gerekli verilerin değişimi ve bilgi paylaşımı konusunda ortak bir platform
yaratarak, sınırların güvenliğini ve güvenirliliğini sağlamak,
-
Eşya hareketlerinin tarafları arasında işbirliğini artırmak,
49
WCO Customs Data Model Project Team, 2007, 52
53
-
Hızlı dolaşıma katkıda bulunmak,
-
Eşya dolaşımı esnasında gerekli olan bilgilerin miktarını azaltmak,
-
Gümrük idareleri arasındaki işbirliğini daha da artırmak,
-
Uyum maliyetlerini azaltmaktır.
Sonuç olarak, “Tek Pencere” uygulamalarının başlatılması fizibilite
çalışmasını, talep, veri ve diğer bilgi gereksinimlerinin düzeyini ve yapısını, hukuki
konuları, uygulama opsiyonlarını, pilot uygulama potansiyelini ve yapısını,
uygulama maliyetini, gerekli diğer kaynakları (insan, teknik…) potansiyel kazançları
ve riskleri, uygulama ve yönetim stratejisini tespit edebilecek analizleri içeren
kapsamlı bir çalışma gerektirmektedir. Başarılı bir uygulama için, en önemli önkoşul,
hükümet ve ilgili idarelerin politik iradesi ve iş topluluğunun tam desteği ve
katılımıdır. Bilgi değişimi konusunda gizlilik ve güvenliği sağlayan gizlilik yasaları
ve kurallarının hayata geçirilmesi dahil olmak üzere, temel hukuki çerçevenin de
geliştirilmesi gerekmektedir.
54
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ÜLKE UYGULAMALARI
Ülke uygulamalarına bakıldığında mevcut iki “Tek Pencere” sisteminden
bahsedilebilmektedir. Bunlardan ilki gümrük idarelerinin lider rol oynadığı,
prosedürlerin uyumlaştırıldığı, elektronik mesaj ve veri sunumu ile gümrükler ve
diğer idareler arasında bilgilerin paylaşıldığı sistem iken; ikincisi, ticaret erbabı ve iş
çevresinin ilgi alanına odaklanan sistemdir. Bu sistemde de gümrük idareleri yer
almakla beraber, temel olarak limanlar ve benzer hizmetlerin operasyonlarına ilişkin
veri ve prosedürlere odaklanılmıştır. Fakat her iki yaklaşımda da ortak olan verilerin
uyumlaştırılması ve birlikte işlerliktir.50
Şu anda dünyada başta Finlandiya, Almanya, Gana, Guatemala, Hong-Kong,
Japonya, Malezya, Maritus, Senegal, Singapur, İsveç ve ABD olmak üzere 30’a
yakın ülkede “Tek Pencere” sistemi uygulanmaktadır. Bu çalışmada giriş bölümünde
de bahsedildiği üzere İsveç, ABD ve Singapur uygulamaları anlatılarak, AB ve
Türkiye’de sistemi kurmaya yönelik olarak yapılan çalışmalar hakkında bilgi
verilecektir.
Çalışmada incelenen ülke örneklerinden Singapur “Tek Pencere” sistemini
özel sektör kaynakları ile uygulayan bir ülke olmasından, İsveç, AB üyesi olması ve
bağımsız bir sistem uygulamasından, ABD ise dünya ticaretindeki payının
50
Single Window Common Standards And Interoperability Contribution To The Stakeholder
Perspectives, ECE/TRADE/CEFACT/2006/15, 12 May 2006, Economıc Commıssıon For
Europa
55
büyüklüğünden dolayı seçilmiştir. Bazı ülke uygulamaları ise Ek-1’de yer alan
tabloda değerlendirilmiştir.
3.1.
İSVEÇ TEK PENCERE UYGULAMASI
3.1.1 Sistemin Kuruluş ve Tarihçesi
“Sanal Gümrük İdaresi (SGİ- Virtual Customs Office)” olarak bilinen İsveç
Tek Pencere uygulaması, gümrük beyannamelerinin, ithalat ve ihracat lisansları için
başvuruların, stratejik eşyalar için lisans başvurularının elektronik olarak yapılmasına
olanak tanıyan bir sistemdir.51
İsveç’te “Tek Pencere” sistemi, 1988 yılında kurulmuş, ancak uygulama 1989
yılında İsveç Gümrük İdaresi’nin ihracat süreci için “Gümrük Bilgi Sistemi”ni
geliştirmesi ve istatistikleri elektronik olarak İsveç İstatistik Birimine iletmesi ile
başlamıştır.52 “Tek Pencere” süreci, İsveç hükümetinin şeffaflık ve vatandaş ile iş
çevresi arasında karşılıklı etkileşim politikasının bir sonucu olarak ortaya çıkmış,
1988 yılında başlayan bilgisayarlaşma süreci ile gümrük idaresi ve diğer idareler
arasında işbirliği içinde kamu idarelerinin ve ticaret erbabının ihtiyaç ve istekleri
temelinde geliştirilmiştir.
“Tek
Pencere”
uygulaması
başlangıçta
İsveç
Hükümet
fonlarından
karşılanmakta iken, yeni hizmetler tanımlanmaya ve uygulanmaya başlandıkça
51
52
Recomendation 33, 2005, s.35
Case Studies on Implementing a Single Window, 2006 s. 43
56
finansmanları da her hizmet için ayrılan bütçeden yapılmaya başlanmıştır. Ancak,
sistem kapsamında sağlanan bütün hizmetler ücretsiz olarak sunulmaktadır.53
3.1.2 İsveç Tek Pencere Uygulamasının Temel Yapısı
İsveç Tek Pencere” uygulamasının temelini oluşturan Gümrük Bilgi
Sistemi, kamu hizmetleri için büyük ölçekli bir iş sistemidir. Başta ihracat olmak
üzere, sırasıyla transit ve ithalatın da dahil edilmesiyle farklı gümrük prosedürleri,
gelirlerin toplanması, basitleştirilmiş prosedürler ve gümrük tarifesi gibi destekleyici
sistemler farklı zamanlarda sisteme tanıtılarak uygulama geliştirilmiştir.54
Ticaretle ilgili bütün düzenlemeleri içeren sistemde, döviz kurlarındaki, tarife
kodlarındaki
ve
vergi
oranlarındaki
değişiklikler
otomatik
olarak
güncellenebilmektedir. Ticaret erbabına, internet veya kısa mesaj servisi (SMS)
hizmeti ile güncel değişiklikler otomatik olarak bildirilmektedir. Ayrıca, sistem
kapsamında interaktif eğitim kursları düzenlenebildiği gibi her ticaret erbabının
kullanabileceği ve kendi ihtiyaçlarını ve isteklerini bulabileceği bütün bilgi ve
süreçleri kapsayan kişisel sanal gümrük ofisi de kurulabilmektedir. 55
İsveç Gümrük İdaresinde “Tek Pencere”uygulaması için;
53
54
55
-
EDIFACT
-
İnternet
Case Studies on Implementing a Single Window, 2006 s. 43
ibid
S. Ünsal, “İsveç Gümrük İdaresinde Tek Pencere Uygulaması” Toplantı Raporu 9-11 Ocak
2007
57
-
Mobil Çözümlemeler (Mobile Solutions)
şeklinde
farklı
teknolojiler
uygulanmaktadır.
“Tek
Pencere”uygulamalarına
yararlanıcılar, teknoloji, yatırım ve diğer gereklilikler olmadan rahatlıkla
ulaşabilmektedirler.
Elektronik Gümrük Beyannamesi sunulması için İsveç Gümrük Bilgi
Sistemi’nde kullanılan mesajlar UN/EDIFACT, CUSDEC, CUSRES gibi uluslararası
standartlara dayanmaktadır. Veriler EDIFACT ya da XML56 kullanılarak kişinin
seçimine göre sunulmakla beraber, genellikle EDIFACT tercih edilmektedir. Kağıt
temelli beyannamenin de sunulmasının mümkün olduğu sistemde, bilgiler “Gümrük
Bilgi Sistemine” gümrük memuru tarafından girilmektedir. Elektronik olarak ve
kağıt temelli olarak sunulan bütün bilgiler veri ambarlarında saklanmakta ve gümrük
denetimleri ile sonradan kontrol aşamalarında kullanılmaktadır.57
Yıllık
olarak
gümrük
beyannamelerinin
%94’ü
“Tek
Pencere”nin
kullanılması ile gümrüğe sunulmakta ve ilgili idarelere gerekli veriler otomatik
işleme ile gönderilmektedir.58 Ayrıca, “Gümrük Bilgi Sistemi” günde 100.000’den
fazla elektronik mesaja cevap vermektedir.59
Veriler ve orjinal elektronik mesajlar yasal arşivlerde korunmakta, öncelikle
formatın doğruluğunun kontrol edilmesi amacıyla özel kuruma gönderilmektedir.
Daha sonra veriler risk profillerinin, tarife kodlarının ve diğer niteliksel kontrollerin
56
XML, yapısal dökümanların ve verinin tanımlaması için kullanılan bir dildir ve veri değişiminin,
yayımlanmasının ve elektronik işin teknolojik altyapısını göstermektedir.
57
Case Studies on Implementing a Single Window, 2006 s. 43
58
M. Wicktor, Single Window Development and Implementation Experience of Sweeden, 18-20
October 2004
59
Case Studies on Implementing a Single Window, 2006 s. 43
58
otomatik olarak yapıldığı “Gümrük Bilgi Sistemine”, sonra da İsveç Gümrük İdaresi
tarafından diğer kamu idarelerine aktarılmaktadır.60
İsveç “Gümrük Bilgi Sistemi” ve teknik destek için danışma noktaları 7 gün
24 saat esasına göre çalışmakta, tarifelere ya da prosedürlere ilişkin sorular için çağrı
merkezi ise çalışma günlerinde 8:00 ila19:00 saatleri arasında hizmet vermektedir.
3.1.3 İsveç Tek Pencere Uygulamasında Taraflar ve Gümrük İdaresinin
Konumu
İsveç Gümrük İdaresi, sınır geçişleri ile ilgili bütün ulusal ve uluslararası
mevzuatın izlenmesinden sorumlu olması nedeniyle gümrük, ticaret erbabı ve diğer
kamu hizmetleri arasında bir arayüz oluşturmaktadır. Gümrük idaresi tarafından 30
farklı idare adına bilgi (ithalat KDV’si, ticaret istatistikleri, lisansların izlenilmesi,
hayvanlar ve silahlar) toplanılmaktadır.61
Sistemde İsveç Gümrük İdaresi lider konumda olup, sistem içerisindeki diğer
birimler;62 İsveç Tarım İdaresi, Ulusal Ticaret Kurulu, Ulusal Stratejik Ürün
Soruşturma Birimi, Polis, Ulusal Vergi Birimi ve İsveç İstatistik Birimi olarak
sıralanmaktadır.
“Tek Pencere” uygulaması, dış ticaretle ilgilenen taraflara, Ulusal Ticaret
Birimi, İsveç Tarım Birimi ve Ulusal Stratejik Eşya Araştırma Birimi arasında
kurduğu işbirliği ile lisans sağlayabilmektedir. Tarafların İsveç Gümrük İdaresine
60
ibid
M. Wicktor, 2004, s.58
62
Recomendation 33, 2005, s.35
61
59
sunduğu bilginin özel bir prosedürü gerektirmesi durumunda (örneğin lisans
isteniyorsa), bilgi ilgili kamu idaresine aktarılmaktadır. Eğer özel bir prosedür
gerekmiyorsa, alınan beyannameden gerekli bilgiler toplanarak, sorumlu kamu
idaresine aktarılmaktadır. Gümrük beyannamelerinden elde edilen dış ticaret
istatistikleri, elektronik olarak İstatistik Birimine iletilmektedir. İthalat vergi iadeleri
ise İsveç Gümrük İdaresine ödendikten sonra bilgi Ulusal Vergi Birimine
iletilmektedir. İsveç Gümrük İdaresi ile Ulusal Borç Ofisi ve Avrupa Komisyonu
arasında ödenen gümrük vergilerinin teslimi otomatik olarak yapılmaktadır.63
Uygulama kapsamında, avcılar ve ateşli silahlarını beyan etmek isteyen diğer
vatandaşlar internet üzerinden elektronik olarak Gümrük İdaresine beyan
verebilmekte, bu konuya ilişkin süreç Polis İdaresi tarafından tamamlanmaktadır.
İsveç Tarım İdaresi ile Gümrük İdaresi arasında oluşturulan elektronik ihracat
geri ödeme süreci ortaklığındaki amaç, “Tek Pencere” ile müşteri memnuniyetini ve
başvurudan ödemeye kadar olan sürecin tamamen elektronik olarak işlemesini ve iki
idare arasında elektronik iletişim ile 7 gün 24 saat elektronik hükümet uygulamasını
sağlamaktır. İnternet veya EDIFACT aracılığıyla gümrük idaresine sunulan bilgiler,
Tarım
İdaresi
ile
gümrük
arasında
mevcut
olan
bağlantı
sayesinde
paylaşılabilmektedir.64
Elektronik belgelerin imzalanması veya reddedilmesi ve diğer idarelerle bilgi
paylaşımı mevcut yasalar çerçevesinde düzenlenmiştir. Her kamu idaresi, kendisine
sağlanan bilgileri, İsveç gizlilik mevzuatına göre korumaktan sorumludur. Her
63
64
Case Studies on Implementing a Single Window, 2006 s. 43
Single Window, The Challenge Of Seamless Collaboration, 01 March 2006 Innsbruck
60
kullanıcı da, gümrük idaresi tarafından hangi bilgilerin diğer idarelere aktarılacağının
bilincindedir. Bu açıklık sayesinde bilgi sağlayanlar bilgilerin sadece gereklilik
halinde paylaşıldığından emin olabilmektedirler.65
3.1.4 Sistemin Faydaları
İsveç “Tek Pencere”uygulamasının katılımcılara sağladığı yararlar, sorunsuz
süreç, yüksek kalite, düşük hata oranı, bilginin yeniden kullanımı ve kamu
hizmetlerinin daha hızlı tamamlanması olarak ortaya konulmaktadır. Uygulamanın
ticaret erbabına ve hükümete olan faydaları aşağıdaki gibi sıralanabilmektedir:66
Ticaret erbabına faydaları;
-
Elektronik gümrük beyannamesini kullanan bir ticaret erbabı 90 saniye içinde
cevap alabilmektedir.
-
Ticaret erbabının %80’i zamandan, %54’ü paradan tasarruf sağlandığını,
%72’si esnekliklerin, %65’i ise hizmetlerde hızın ve niteliğin arttığını
belirtmiştir.
-
Yararlanıcılar, diğer ilgili kamu idareleri ile işbirliği içinde, İsveç Gümrük
İdaresi tarafından organize edilen eğitimlere katılım sağlayabildikleri gibi
farklı
konuları
kapsayan
“Sanal
Gümrük
Ofisi”ndeki
‘e-Öğrenme’
programlarından da faydalanabilmektedirler.
65
66
Case Studies on Implementing a Single Window, 2006 s. 43
Recommendation 33, 2005, s.35
61
Hükümete faydaları;
-
Gümrük idaresinin maliyetleri azalırken, iç prosedürlerdeki etkinliği artmıştır,
-
Uygulamadan elde edilen kaynaklar, karmaşık ve bilgisayarlaştırılması
mümkün olmayan diğer alanlara aktarılmaktadır,
-
e-Hizmetlerin bütünleşmesi ile elde edilen katma değerde artış olmuştur.67
-
Gümrük idaresi risk yönetimi odaklı olarak çalışmaya başlamış ve bu konuda
diğer idarelerle de ortak çalışmalar yürütülmektedir.68
-
Gümrük gelirleri ‘Tek Pencere’nin uygulanmasının ardından önemli ölçüde
artmıştır.
Sonuç olarak; ticaret erbabı için 90 saniyede serbest bırakmanın
sağlanabildiği, destekleyici belgelere gerek kalmadığı, uluslararası ticaretle ilgili
bütün bilgilerin tek bir arayüze sunulduğu bir ortamın yaratılabildiği; gümrükler için
ise kaynakların yeniden dağıtılabildiği, vergi toplamanın geliştirilebildiği söylenen
“Tek Pencere” sistemi sayesinde; İsveç yetkilileri tarafından ihracat fonlarının geri
ödenmesinde İsveç Gümrüğü’nde doküman kontrolü için harcanan zamanın %50
oranında azaldığı belirtilmektedir. Ayrıca, İsveç Tarım Kurulu tarafından “Tek
Pencere” uygulanması öncesine göre işlem süresi %40 azaltılırken, tüketicilerin
yardım alma sürelerinin yarı yarıya düşürüldüğü belirtilmektedir. Aynı bilginin iki
farklı kamu idaresine sunulmaması ile daha az zaman ve daha az kaynak kullanımı
67
68
M. Wicktor, 2004, s.58
Case Studies on Implementing a Single Window, 2006 s. 43
62
sonucunda uyum maliyetlerinin bireysel operatörlerin ön gerekliliklerine bağlı olarak
%20 ile %50 arasında azaldığı tahmin edilmektedir.69
3.1.5 Yapılması Düşünülenler
Sistemin yerleştirilmesi aşamasında, uygulamada görev alacak olan
personelin eğitimi için temel olarak “eğiticilerin eğitimi” yöntemi kullanılmış olup,
çalışanlar organizasyon yapısındaki görevlerine ve sistemlerin karmaşıklığına bağlı
olarak 16 ila 32 saat arasında eğitime tabi tutulmuşlardır. Küçük ve Ortak Ölçekli
İşletmeleri de sisteme dahil edebilmek için hizmetlerin ücretsiz olması öncelikli
olmuş, pek çok servis elektronik tabanlı ve cep telefonuna dayanan metin mesajlı
hale getirilmiştir. 70
Uygulamanın polis, mahkemeler ve suçla mücadele ile ilgili diğer kamu
idareleri arasında elektronik olarak bir etkileşim sağlayabilecek, muhafaza sürecine
yönelik
hizmetlerin
oluşturulması
ve
AB’de
uygulanması
planlanan
“Yetkilendirilmiş Ekonomik Operatörü (YEO)71” destekleyecek şekilde geliştirilmesi
için çalışmalar sürdürülmektedir.72
Ayrıca, İsveçli yetkililer tarafından, son zamanlarda AB’de gümrük
prosedürleri üzerine yapılan çalışmanın bir bölümünü oluşturan ve ön gerekliliğini
‘Tek Pencere’nin oluşturduğu, eşyaların fiziksel yerini dikkate almaksızın ekonomik
69
70
71
72
Case Studies on Implementing a Single Window, 2006 s. 43
ibid
Gümrük yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde ciddi ihlallerde bulunmayan, ticari ve
gerektiğinde taşımaya ilişkin kayıtlarını düzenli bir şekilde tutma yeterliliğine sahip bulunan,
mali yeterliliğini kanıtlayan ve uygun güvenlik standartlarına sahip ticaret erbabına verilen
bir statüdür. İlgili kişiye, gümrük mevzuatının öngördüğü basitleştirmelerden ve gümrük
kontrolüne ilişkin kolaylaştırmalardan yararlanma imkanı sunulmaktadır.
Case Studies on Implementing a Single Window, 2006 s. 43
63
operatörlerin gümrük idaresi ile iletişim kurmasını sağlayacak “Tek Giriş Noktası”
oluşturmak olduğu dikkate alınınca, bölgesel düzeyde “Tek Pencere”uygulanması
veya “Tek Pencere”uygulanan diğer ülkelerle veri değişimi yapılmak üzere anlaşma
yapılmadan
önce
AB’deki
çalışmaların
nasıl
sonuçlanacağının
beklendiği
belirtilmektedir.73
3.2.
ABD TEK PENCERE UYGULAMASI
3.2.1 Sistemin Kuruluşu ve Tarihçesi
ABD “Tek Pencere” uygulamasının temeli olan “Uluslararası Ticaret Veri
Sistemi –UTVS” 1996 yılında oluşturulmuştur.
UTVS’nin amacı, uluslararası ticaret prosedürlerini araştırarak, gümrüklerin
otomasyonu için tavsiyelerde bulunmak olan “Gelecek Otomasyon Ticaret Çevre
Takımı (Future Automated Commercial Environment Team FACET)” tarafından
tanıtılmıştır. FACET’in tavsiyeleri, ithalat ve ihracat süreçleri için aynı verilerin
kullanılması ve uluslararası ticaret işlemlerinin bütünleşmiş bir şekilde hükümetin
kontrolü altında olmasıdır. FACET’in raporu sonucunda Başkan Yardımcısı
tarafından UTVS Proje Ofisinin oluşturulması için ABD Hazine Birimine görev
verilmiş ve katılımcı devlet kurumları (Participating Government Agencies -PGA’s),
ile ticari endüstri sektörünün yardımları ve işbirliği ile çalışan ofis, kurumlar arası
73
Case Studies on Implementing a Single Window, 2006 s.43
64
Direktörler Kurulu rehberliğinde, gümrükten, katılımcı devlet kurumlarından, Devlet
Kontrol Birimlerinden temsilciler ve danışmanlardan oluşmuştur.74
3.2.2 ABD Tek Pencere Uygulamasının Temel Yapısı
Proje Ofisinin ilk amacı, katılımcı devlet kurumlarının prosedürlerini ve bilgi
gerekliliklerini araştırmak olmuş ve bu amaç soru formları ve araştırmalarla yerine
getirilmiştir. Ofis, çeşitli ticaret kurumları tarafından toplanan verilerin yer aldığı
bütün formları gözden geçirmiş ve yapılan çizelge, ticaret kurumları tarafından
toplanan ve yaklaşık 3000 veri alanını içeren 300’ün üzerindeki formun gereksiz ve
tekrarlayıcı verileri içerdiğini göstermiştir. Bir başka deyişle, çalışma, bilgilerin
%90’ından fazlasının gereksiz olduğunu ortya koymuştur. Bunun sonucunda, analiz
etme ve uyumlaştırma süreci ile UTVS 200’den az veriyi içeren bir “Standart Veri
Seti (SVS) (Standard Data Set -SDS-)” oluşturmuştur.
Ticaret erbabı ve katılımcı kurumlarla yapılan geniş çaplı görüşmeler
sonucunda, Ofis ilk olarak operasyonların kavramlarını, fayda maliyet analizini, veri
modellerini, süreçleri, iş akımlarını, standartları, teknik altyapı ve fonksiyonel
kullanıcı gereksinimlerini içeren “UTVS Proje Raporu” yayımlamıştır.75
Proje Ofisinin çalışmalarının yanında “Otomasyon Ticari Çevresi (OTÇ)
(Automated Commercial Environment -ACE-)” olarak adlandırılan yeni bir gümrük
otomasyon sistemi geliştirilmeye başlanmış olup, başlarda bu iki sistemin birbirine
rakip olduğu anlayışı hakim olsa da sonunda bu iki sistemin birbirinin tamamlayıcısı
74
75
Recommendation 33, 2005, s.35
ibid
65
olduğu fikri ağırlık kazanmış ve UTVS’nin OTÇ’nin bir parçası olduğu kabul
edilmiştir. “Tek Pencere”, OTÇ uygulamasının bir parçası olduğu için uygulamaya
geçme süresi için herhangi bir şey söylemek zordur.
Başlangıç
aşamasında,
sistem
tanımlayıcıları
tarafından
belirlenmiş
bölgelerde eğitimler verilirken, OTÇ’nin yayılma aşamasında, kullanıcıları eğitime
yönelik eğitmenler tercih edilmiştir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, sadece
hükümet çalışanlarının değil, ticaret erbablarının da eğitilmesi gerektiğidir.76
UTVS, OTÇ’nin geliştirilmesi için ayrılan fonlarla finanse edilmiştir.
UTVS’nin hem kurulum maliyetini hem de yıllık olarak devam ettirme maliyetini
OTÇ’den ayırmak zordur.77
UTVS’de veri sunumu elektronik olarak;
-
ANSI xl,
-
EDIFACT ve
-
İnternet tabanlı
portallar olmak üzere çeşitli mesajlar aracılığı ile yapılmaktadır. ABD yasalarında
bilgilerin kimin tarafından sunulacağı özel olarak belirtilmiştir. Veriler ABD
Gümrük Birimine sunulmaktadır. İsveç’teki uygulama gibi bu uygulama da 7 gün 24
saat esasına dayanmaktadır. Bilgilerin gizliliği esası geçerlidir. Kurumlar sadece
76
77
Case Studies on Implementing a Single Window, 2006 s.43
ibid
66
kendi yetki alanlarında olan bilgileri görebildikleri gibi, ticaret erbabı da işlemlerin
izin verdiği bilgilere ulaşabilmektedir.78
3.2.3 ABD Tek Pencere Uygulamasında Taraflar ve Gümrük İdaresinin
Konumu
ABD’de hükümet organları, gümrük müşavirleri, yük komisyoncuları,
taşıyıcı, ithalatçı, ihracatçı gibi ticaret erbabını içeren federal ticaret kurumları olmak
üzere yaklaşık 25 dış ticaret tarafı ‘Tek Pencere’den yararlanmaktadır.
OTÇ, gümrükler ve “Tek Pencere” uygulamasının tarafları için uygulama
aşamasıdır. Uygulama ilk olarak Gümrük, Göç ve Ulaşım Bölümlerinin gereklerinin
yer aldığı sınırlarda taşıma beyannamesi ile başlamış, devamında diğer kurumlar ve
fonksiyonlarda uygulamaya dahil edilmiştir. UTVS, uluslararası ticaret sürecinde
mevcut sistemleri vasıtasıyla işlem yapan kurumlar ile herhangi bir sistemi olmayan
kurumlar arasında bir arayüz oluşturmaktadır. UTVS tarafından veriler işlenmek
üzere sistemi olan kurumlara gönderilmekte ve sonuçlar kurumlar tarafından tekrar
UTVS’ye iletilmektedir. Sistemi olmayan kurumların ise işlemleri UTVS kutuları ile
bütünleştirilmiş ve kurumların gerekliliklerine göre faaliyetleri belirlenmiştir.79
78
79
ibid
ibid
67
3.2.4 Sistemin Faydaları
ABD’de “Tek Pencere”sisteminin uygulanması maliyetleri düşürücü etki
yapmıştır. Kurumların ortak sisteme adapte olmaları ve dış ticaret taraflarının da bu
ortak sistemde yer almalarıyla maliyetler de düşüş gözlemlenmiştir.
“Tek Pencere”sisteminin veriler için bir standart sağlaması ve bu verilerin
ilgili kurumlar arasında şeffaf bir şekilde paylaşılması sisteme olan güveni
artırmıştır.
Ayrıca, ABD’de etkin bir vergi toplama mekanizmasının mevcut olması
nedeniyle sistemin gümrük gelirlerinde çok az bir etkisi olduğu düşünülmektedir.
Ancak, zamanında ve kesin istatistiksel veri elde edilmesi sayesinde ‘Tek
Pencere’nin ülkenin ekonomik durumunu büyük ölçüde etkilediği söylenebilir.80
3.2.5
Yapılması Düşünülenler
ABD “Tek Pencere”uygulamasının uzun dönemdeki amacı, eşyaların serbest
bırakılmasına, vergilerin, ücretlerin ve harçların ödenmesine kadar tüm süreçleri
kapsayacak olan hükümet kurumları için gerekli bütün bilgilerin tek bir elektronik
arayüz ile sağlanmasıdır. Bugün için UTVS’nin lisans ve izin başvuru süreçlerini
kapsamaması planlanmamaktadır.
Sistem sürekli olarak değerlendirilerek, gerek duyuldukça düzenlemeler
yapılacaktır. ABD tarafından Kuzey Amerika’da “Tek Pencere”uygulamasını
80
ibid
68
geliştirmek üzere Kanada ve Meksika ile görüşüldüğü, ayrıca, bu ülkelere kendi “Tek
Pencere”geliştirme çalışmalarına destek verilmesi önerisi iletilmiştir. Uzun dönemde
UTVS’in amacı, hükümetler arasında ve farklı ülke “Tek Pencere”uygulamaları
arasında veri değişimini sağlamaktır.81
3.3.
SİNGAPUR TEK PENCERE UYGULAMASI
3.3.1 Sistemin Kuruluşu ve Tarihçesi
1980’lerin ortasından itibaren Singapur hükümeti, dış ticareti geliştirmek
amacıyla düzenleyici yasal çerçeve içine giren süreçleri modernize etmeye karar
vererek 198982 yılında bazı hükümet organlarının yer aldığı ve bugün TradeNet
olarak adlandırılan, ticaret erbabına, ilgili bütün idarelere ticaret dokümanlarını
elektronik olarak sunma olanağını sağlayan bir sistem geliştirmiştir.
TradeNet’in oluşturulma amaçları; ticaret dokümanlarının maliyetlerini ve
aktarımlarındaki gecikmeleri azaltmak, idarelerin süreçteki etkinliklerini artırmak,
etkinlik ve şeffaflığın bir sonucu olarak da doğrudan yabancı yatırımları ülkeye
çekmek olarak sıralanabilmektedir.
Yenilik getirici bilgi teknolojilerinin kullanımı ile Singapur’daki ticaret
erbablarının, iş maliyetlerini düşüren ve etkinliklerini artıran TradeNet, dünyadaki ilk
“elektronik ticaret belge sistemi” olarak kabul edilmektedir.
81
82
ibid
http://www.customs.gov.sg (Erişim) 27 Temmuz 2007
69
3.3.2
Singapur Tek Pencere Uygulamasının Temel Yapısı
Sistemi geliştirmek üzere 1986 yılında ilgili idarelerden ve özel sektör
temsilcilerinden oluşan bir çalışma grubu oluşturulmuş ve fikir olarak “Tek
Elektronik Pencere (SEW)” uygulaması ortaya çıkmıştır. Grup, bilgi talep eden
idarelerin mevcut yapısını ve süreç gereklerini analiz etmiştir ve sistemi kurmak
üzere CrimsonLogic isimli özel bir birim oluşturulmuştur. Sistemin kuruluşunda
aşamalı bir yaklaşım benimsenmiştir. İlk aşama, kontrol gerektirmeyen ve vergisiz
eşyaların ithalat ve ihracat izin başvurularının elektronik olarak işlenmesi ve
onaylanmasıdır. Kolaylıklar daha sonra genişletilerek, ikinci aşama olarak, kontrole
ve vergiye tabi olan eşyalar sisteme dahil edilmiştir. Sonraki aşamalarda ise Menşe
Şahadetnameleri ile banka işlemleri dahil olmuştur.
TradeNet sistemi, ithalat (gümrüğe tabi, vergiye tabi olmayan, antrepo,
serbest bölge), ihracat (vergiye tabi olmayan) ve Sevkiyat beyannamelerini
kapsamaktadır.
Uygulama kapsamında ticaret beyannamelerinin tamamı “Tek Elektronik
Pencere
(SEW)”
olarak
adlandırılan
sistem
üzerinden
elektronik
olarak
sunulmaktadır. Yılda yapılan 9 milyon ticaret izin başvurusunun, %90’u 10 dakika
içinde sonuçlanmakta, yılda 70.000 Menşe Şahadetnamesi işlem görmektedir. Bilgi
ve belgelerin sunulmasından sonra 10 dakika içinde ticaret erbabı kabul veya ret
70
(niye ret edildiğine ilişkin sebeplerde gösterilmektedir) cevabının verildiği elektronik
bir mesaj almaktadır.
83
CrimsonLogic’in oluşturulması sürecinde, hükümet, ulusal düzeyde altyapı ve
hizmetin sağlanması ve işletilmesinde herhangi bir yük altına girmemiştir. Ticaret
firmaları gibi sistemden yararlananlar sağlanan hizmetler karşılığında ücret ödemekte
ve bu ücretler de, sistemin geliştirilmesi ve bakımı için kullanılmaktadırlar.
Kullanıcılar bir defa kayıt için ücret ödedikten sonra sistemden yararlanmak üzere
aylık ödemeler yapmaktadırlar. Ayrıca, her izin sürecinde de ücret alınmaktadır.
Sistemin kuruluş maliyeti yaklaşık 14,3 milyon ABD doları olmakla beraber
sistemin yıllık olarak işletim maliyeti CrimsonLogic’in özel bir firma olması
dolayısıyla açıklanmamaktadır. TradeNet ile toplanan gelirler sistemin bakımı,
teknolojilerin geliştirilmesi gibi alanlarda kullanılmaktadır.84
Çalışanların eğitimi için uygulama öncesinde temel bilgisayar eğitimlerinin
yanında, İş Süreçleri Yönetimi, Standartların Kabulü, Ticari Belge Alan Bilgisi
olmak üzere üç temel eğitim konuda eğitim verilmektedir. Ayrıca, CrimsonLogic ve
çeşitli yazılım sağlayıcı firmalar tarafından sistemi kullananlara da eğitimler
verilmektedir.
83
84
www.tradenet.gov.sg (Erişim) 14 Şubat 2997
Case Studies on Implementing a Single Window, 2006 s.43
71
3.3.3 Singapur Tek Pencere Uygulamasında Taraflar ve Gümrük İdaresinin
Konumu
CrimsonLogic’in 7 gün 24 saat çağrı merkezi hizmeti sağladığı sistemden,
ticaret topluluğu (ticaret erbabı, taşıyıcı…), Kontrol Birimleri ve Singapur Gümrüğü
yararlanmaktadır. TradeNet Sisteminde yaklaşık 2500 firma ve 8000 kullanıcı işlem
yapmaktadır.
İzin başvurularının elektronik olarak yapılması Singapur Gümrüğü tarafından
zorunlu hale getirilmiş ve gümrük ile sistem sağlayıcılar arasında iki farklı anlaşma
imzalanmıştır. TradeNet üzerinden elektronik sunum hükümet tarafından zorunlu
tutulmuş olup, sunulan belge ve bilgiler sadece yetkili idarelerin kullanımına açık
olacak şekilde sınırlandırılmıştır.
Sistem kapsamında, veriler, ithalatçı, ihracatçı, taşıyıcı ve Singapur
Gümrüğüne kayıtlı kişiler tarafından UN/EDIFACT formatında elektronik olarak
sunulmakla beraber, ticaret erbabı tarafından farklı formatta sunulan veriler firma
tarafından TradeNet gereklerine göre çevrilmektedir.85
3.3.4 Sistemin Faydaları
Singapur hükümet yetkilileri tarafından, TradeNet’in Singapur ticaret
çevresine yılda ortalama 1 milyar ABD doları tasarruf sağladığının tahmin edildiği
ve uygulamadan önce 4 saatten 2 güne kadar değişen onaylama süresinin,
uygulamanın ardından 10 dakika içinde tamamlanabildiği belirtilmektedir. Ayrıca,
85
ibid
72
belgelerin sunumunun “Tek Elektronik Pencere” uygulamasından sonra sadece
çalışma saatleri içinde değil, 24 saat mümkün olabildiği ve uygulamadan önce 35’e
varan belge kopya sayısının, sistemin, farklı idarelerin kontrolü için ayrı belgeler
hazırlanması gerekliliği ortadan kaldırması nedeniyle, uygulamadan sonra 1’e
düştüğü de ifade edilmektedir.
Diğer taraftan, gümrük vergileri önceden çekle toplanırken artık otomasyon
sistemine dahil olan bankalar aracılığıyla toplanmaya başlanmış, sistem aracılığıyla
düzenleyici ve politik değişikliklerin uygulanması hız kazanmış ve ticaret
istatistiklerinin zamanında ve doğru olarak toplanması sağlanmıştır.
3.3.5 Yapılması Düşünülenler
Yakın zamanda TradeNet’in hava kargo ve Deniz İdarelerine sunulan
beyannameleri de kapsayacak şekilde bütün önemli sistemleri kapsayan tek bir giriş
kapısı haline getirilmesi amaçlanmaktadır. CrimsonLogic, Asya Kalkınma Bankası,
Dünya Bankası gibi kuruluşlarla da işbirliği içerisinde çalışmış ve sonuçta TradeNet,
Gana, Maritus, Panama, Suudi Arabistan gibi ülkelerde de kurulmuştur. Sınır ötesi
bağlantılar sayesinde, bazı Asya ve Amerika ülkeleri ile veri paylaşımı
yapılabilmekte olup, bu şekilde başlayan işbirliğinin ileride daha da artırılması
amaçlanmaktadır.86
86
ibid
73
3.4.
AB’DE YAPILMAKTA OLAN TEK PENCERE ÇALIŞMALARI
Birçok ülkede olduğu gibi Avrupa Birliği’nde de, firmaların rekabet
düzeyinin artırılması ve dış ticaret hacminin daha da üst seviyelere çıkartılabilmesi
için sınır işlemlerindeki gecikmelerinin azaltılması, ticarette şeffaflığın ve tahmin
edilebilirliğin artırılması ile maliyetlerin indirilmesine yönelik olarak çalışmalar
yapılmaktadır.
Her üye ülkede dış ticaretten sorumlu farklı idarelerin bulunmasının, farklı
vergi ve ücret uygulamalarının var olmasının ve bu nedenle sınırlarda bekleme
sürelerinin
farklı
olmasının,
ülkelerin
rekabeti
açısından
bir
dezavantaj
oluşturduğunun farkında olan AB’de, Birliğin oluşumundan itibaren ortak politikalar
belirlemeye yönelik çeşitli çalışmalar yapılmış, yapılmaya da devam edilmektedir.
2007 yılı itibariyle 27 üyesi bulunan AB’de genişleme süreci devam etmekte
olup, bu sayının ileri ki yıllarda daha da artması beklenmektedir. Bu nedenle, Birlik
içinde etkin bir politika yürütülmesi ve dış ticaretin artırılabilmesi için bu
çalışmaların önemi daha da artmaktadır.
AB’de gümrükler bağlamında yapılması öngörülen basitleştirme çalışmaları,
e-Gümrük çerçevesinde yürütülmekte ve henüz Birlik düzeyinde uygulanmamakla
birlikte, “Tek Pencere” sistemine ilişkin olarak da ön çalışmalar yapılmaktadır.
Bununla birlikte, e-Devlet ve e-Gümrük çalışmaları Birlik düzeyinde kurulması
planlanan, ‘Tek Pencere’ye ilişkin ön gereklilikleri yerine getirecek çeşitli projeleri
de içermektedir. Bu nedenle, bu çalışmada ‘Tek Pencere’ye ilişkin çalışmalar ortaya
konulurken e-Gümrük çalışmaları temel alınacaktır.
74
3.4.1 AB’deki Otomasyon Çalışmaları
AB’deki
otomasyon
çalışmaları
e-Avrupa,
e-Devlet
ve
e-Gümrük
çerçevesinde yürütülmekte olduğundan, çalışmalar kapsamında “Tek Pencere”
uygulaması ile ilişkili olduğu düşünülen noktalara değinilecektir.
AB’de sınır işlemlerindeki gecikmelerinin azaltılması, ticarette şeffaflığın ve
tahmin edilebilirliğin artırılması kapsamında yapılan çalışmalar çerçevesinde,
21.03.1985 tarih ve 678/85 sayılı Tüzük87 ile eşyanın transit ticareti, gönderileceği
noktaya varışı, mal bildirimlerinin alıcı ülke yetkilileri tarafından kabulü, eşyanın
gönderilmesi öncesinde tabi olduğu formaliteler basitleştirilerek kurala bağlanmıştır.
Eşyaların sınır geçişlerine ilişkin formalitelerin azaltılmasına yönelik olarak
yapılan diğer bir çalışma ise Tek İdari Belge uygulamasıdır. Bu uygulama 1 Ocak
1988 yılında başlamış olup, AB üye ülkeleri ve EFTA üyesi ülkeler tarafından
kullanılmaktadır. TİB, eşyaların yüklenmesinden Topluluk içinde taşınmasına ve son
tüketiciye sunulmasına kadar oluşan tüm aşamalarda kullanılan idari belgelerin
sayısının azaltılarak, sınırlar arası eşya hareketlerinde idari belgeleme işlemlerinin
hızlandırılmasını amaçlamaktadır. Bu amaçla, uluslararası standartlara ve kodlama
sistemlerine ve topluluk standartlarına göre hazırlanan belge, ithalat, ihracat ve
transit işlemlerinde daha önceden kullanılan 70 adet farklı belgenin yerini almıştır.
1988 yılından bugüne kadar yapılan çalışmalar çerçevesinde, Topluluk Gümrük
Kodu’nda yapılan değişiklikler ile özet beyanın ve TİB’in bilgisayarlı veri işleme
87
21.03.1985 tarih ve L 079 sayılı Topluluk Resmi Gazetesi’nde yayımlanmıştır.
75
tekniği yoluyla hazırlanması ve verilerin elektronik olarak değişimine olanak
sağlanmıştır.88
Elektronik gümrük uygulamaları çerçevesinde yapılan diğer bir düzenlemeye
örnek olarak, faturaların EDI aracılığıyla iletilmesi ya da elektronik imza taşıması
halinde elektronik faturaya izin verilebileceğini hüküm altına alan 115/2001 sayılı
AB Direktifi gösterilebilmektedir.
Bununla birlikte, AB Konseyi tarafından, Birliğin dünyanın en rekabetçi ve
bilgi temelli ekonomi haline gelebilmesi için amaçlar ortaya koyan e-Avrupa 2002
Eylem Planı, 19-20 Haziran 2000’de Feira’da onaylanmıştır. Komisyon tarafından
ise 2002 yılında, Konsey tarafından ortaya konulan Lizbon stratejisinin bir parçasını
oluşturan “e-Avrupa 2005: Her Şey İçin Bilgi Toplumu” adlı bir bildiri
yayımlanmıştır.89 Söz konusu çalışmalar, Avrupa düzeyinde oluşturulmaya çalışılan
e-Devlet ve e-Gümrük çalışmalarının temelini oluşturmaktadır.
Komisyon tarafından 2005 yılında, AB’yi çalışmak ve yatırım yapmak için
daha çekici bir alan haline getirmek, yenilik ve bilgi değişimi ile büyümeyi artırmak
ve bu amaçlara ulaşabilmek için vergi ve gümrüklerle ilgili olarak Topluluk
tarafından alınması gereken önlemlerin tanımlandığı “Lizbon Stratejisine Vergi ve
Gümrük Politikalarının Katkısı Hakkındaki Bildiri” önerisi getirilerek Lizbon
stratejini güçlendirilmesi hedeflenmiştir.90
88
Ö. Çalışkan, 2005, s.2
e Europe 2005:An Information Society For All, COM(2002) 263 final,
90
The Contribution Of Taxation And Customs Policies To The Lisbon Strategy, COM(2005) 532
final - Not published in the Official Journal, http://europa.eu (Erişim), 14 Şubat 2007
89
76
Ayrıca, Konsey’in ve Avrupa Parlamentosu’nun “MODINIS Programı
Kararı” çerçevesinde Komisyon’a bütün katılımcıların (üye ülkelerin, tüketici
gruplarının, özel sektörün...) yer alabileceği ‘e-Avrupa Danışma Grubu’ kurma ve
başkanlığını yürütme izni verilmiştir. Söz konusu kararın amacı, farklı sektörler
arasında yürütülmekte olan e-Girişim çalışmalarını gözden geçirmek ve çalışmalarda
karşılaşılan zorluklar ve sağlanan faydalar hususunda taraflara bilgi ve tecrübe
paylaşımı sağlayarak, e-Avrupa 2005 Eylem Planı’nın uygulanmasındaki gelişmeleri
izlemektir.91
Daha önce de bahsedildiği üzere, tüketicilerin sağlık ve güvenliklerini
korumak, nükleer, biyolojik ve kimyasal silahlar ile uyuşturucu madde, sahte sigara
ticaretini önlemek, terörist saldırı ihtimali gibi nedenlerle sınırlarda farklı idareler
tarafından farklı kontrollerin ve bu kontrollere yönelik olarak yine farklı idareler
tarafından farklı yatırımların yapılmaması amacıyla, Topluluk düzeyinde güvenlik
önlemlerini uyumlaştırmak ve sınırlarda bütünleştirilmiş bir yönetim kurulması için
Komisyon tarafından, 24 Nisan 2003 tarihinde “Bütünleştirilmiş Dış Sınırların
Yönetiminde Gümrüklerin Rolü Bildirisi” yayımlanmıştır.92
Söz konusu Bildiri’de, sınırlarda eşyanın güvenliği ile ilgili bütün idarelerin
ortak risk profilleri ile ortak risk analizini kullanması önerilmiş olup, uzun dönemde
ticaret erbabı tarafından gümrüklere sunulan bilgilerin gümrük tarafından
merkezileştirilerek ilgili idarelere gönderilmesi amaçlanmaktadır. Ancak, bu amacın
yerine getirebilmesi için gümrük ile diğer idareler arasında hızlı ve etkin bir aktarım
91
92
eEurope Advisory Group, http://ec.europa.eu, (Erişim) 14.02 2007
The Role Of Customs In The Integrated Management Of External Borders, COM(2003) 452
final - Official Journal C 96 of 21.4.2004, http://europa.eu (Erişim) 14.02.2007
77
mekanizmasının ve nihai bir iletim kanalının oluşturulmasının zorunlu olduğu
düşünülmektedir.
3.4.2 AB’deki e-Gümrük Çalışmaları
Dış ticarette, hem üye ülkelerin gümrük idareleri arasında hem de diğer
idarelerle gümrük idareleri arasında elektronik bilgi değişiminin daha etkili ve etkin
kontrolleri sağlayacağı ve sonuçta daha etkin bir risk analizi ve kaynak dağılımına
yardımcı olacağı düşünülmektedir. Bu bağlamda, gerek Komisyon gerekse Konsey
tarafından çalışmalar yapılmaktadır.
Avrupa Komisyonu Vergilendirme ve Gümrükler Genel Müdürü (DG
TAXUD) Sn.Robert VERRUE tarafından, AB Komisyonunun vizyonunda,
-
e-Gümrük için yasal tabanın oluşturulması ve gümrük
prosedürlerinin daha etkin işlemesi ve basitleştirilmesi amacı ile
gümrük mevzuatının gözden geçirilmesi (Modernize edilmiş
gümrük kodu ile -648/2005)
-
İşlemlerin kağıtsız bir ortamda gerçekleştirilmesini amaçlayan
e-Gümrüğün uygulanması açısından sistemlerin, geri ödemelerin
ve yükümlülüklerin stratejik planlanması,
olmak üzere iki hususun bulunduğu belirtilmektedir.93
93
R. Verrue, “Single Window Commision Perspective”, Konuşma Metni 1-3 Mart 2006 Innsburck
78
e-Gümrük çalışmalarının AB genelinde ilk basamağının, 1997 yılında gümrük
beyannamelerinin elektronik değişimine olanak sağlayan, Yeni Bilgisayarlı Transit
Sistemi (NCTS- New Computerised Transit System) olduğu söylenebilir.94
Topluluk Gümrük Kodunu oluşturan 2913/92 (12 Ekim 1992) sayılı Konsey
Tüzüğü ve söz konusu düzenlemenin uygulama hükümlerini içeren 2454/93 (02
Temmuz 1993) sayılı Komisyon Yönetmeliği, Topluluk Gümrük Mevzuatını
(gümrük kurallarını ve prosedürleri) kapsamakta olup, elektronik gümrük
girişimlerine de yasal dayanak sağlamaktadır. Her iki düzenleme de birkaç defa
revize edilmiştir.
Son olarak, 11 Eylül 2001 tarihinde yaşanan terör olayları sonucunda, artan
emniyet ve güvenlik gereksinimini karşılamak üzere 648/2005 sayılı Avrupa
Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü hazırlanmıştır. Söz konusu Tüzük ile güvenlik ve
emniyet konuları daha ön plana çıkarılmış, konteynerlere ilişkin güvenlik önlemleri
ve gümrük bilgi sistemi, Konteyner Güvenliği Girişimi (KKG)95 sınır geçişlerinin
kontrolü,
AB
çapında
risk
yönetimine
dayanan
kriter
ve
uygulamanın
uyumlaştırılması, gümrük bölgesine giriş ve gümrük bölgesinden çıkıştan önce
gümrüğe bilgi sunma zorunluluğu ve “Yetkilendirilmiş Ekonomik Operatör (YEO)”
gibi düzenlemeler AB mevzuatına dahil edilmiştir. Ayrıca, beyannameye eklenecek
94
95
http://ec.europa.eu (Erişim) 14.02.2007
KGG, 2002 yılı Ocak ayında başlayan KGG programı, ABD Gümrük İdaresi’nin kargo güvenliğine
yönelik çok katmanlı yaklaşımının en önemli parçalarından birini oluşturmaktadır. Genelde
küresel ticareti, özelde de konteyner taşımacılığını uluslararası terör saldırılarına ya da
suiistimallere karşı korumayı amaçlayan uluslararası bir programdır.
79
belgeleri de kapsayacak şekilde, beyanların elektronik olarak yapılması esası
getirilmiştir.96
Yapılan mevzuat çalışmaları ile AB’nin dış sınırlarında güvenliği artırmak ve
ticareti kolaylaştırmak hedeflenmiştir. Bu hedefe paralel olarak, daha etkili ve
modern bir gümrük yaratabilmek amacıyla Avrupa Komisyonu tarafından elektronik
gümrük çalışmaları başlatılmıştır. Bu çalışmalarla, AB genelinde gümrük
prosedürlerinin kağıt ortamından elektronik ortama aktarılmasını amaçlanırken, hem
vatandaşların hem de iş çevrelerinin yarar sağlaması beklenmektedir.97
Topluluk ve üye ülkeler düzeyinde elektronik gümrük için, amaçları ve
sorumlulukları açıklayan, zaman planını içeren “Elektronik Gümrük Kararı” önerisi
Komisyon tarafından 30 Ekim 2005 tarihinde sunulmuştur.98
Yapılan çalışmalar kapsamında, Komisyon tarafından yürütülen ve 01 Ocak
2003 – 31 Aralık 2007 tarihleri arasında uygulanan Customs 200799 programı
çerçevesinde gümrük işlemlerinin elektronik ortama taşınması ve modernize edilmesi
amaçlanmıştır. Söz konusu Program, Avrupa Parlamentosu ve Konsey’in 23.05.2007
tarih ve 624/2007/EC sayılı kararları doğrultusunda 2008 yılından itibaren Customs
2013 adı altında devam edecektir.
96
04 Mayıs 2005 tarihli ve L117 sayılı AB Resmi Gazetesi’nde yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
http://ec.europa.eu (Erişim) 14.02.2007
98
Single Window at Community Level, 2006, s. 33
99
Customs 2007 programı; bilgi teknolojilerinin kullanılması, daha etkin risk yönetimi ve ulusal
gümrük idareleri arasında işbirliğinin artırılması yoluyla kaçakçılıkla etkin mücadele,
işlemlerim maliyetinin azaltılması ile daha iyi bir rekabet ortamı sağlanması, eğitim
faaliyetleri gibi noktalar üzerinde durmaktadır. Söz konusu Program AB Konseyi ve
Parlamentosu tarafından 11 Şubat 2002 tarih ve 253/2003/EC sayılı karar ile onaylanmıştır.
97
80
e-Gümrük çalışmaları kapsamında;
- Ticaret erbabı için elektronik gümrük beyanının zorunlu hale gelmesi (Madde 90
(a) Taslak CC Rev. 4);
- Üye ülkeler için “Tek Pencere” zorunluluğu (Madde 1 Taslak CC Rev. 4);
- Yetkilendirilmiş Ekonomik Operatör için tek basit bir beyanname sistemi
oluşturmak (Madde. 10 and 104 d Taslak CC Rev. 4) öngörülmektedir.
3.4.3 AB’de Tek Pencere Çalışmaları
AB kapsamında çalışmaları devam etmekte olan e-Devlet ve e-Gümrük gibi
elektronik
gümrük
uygulamaları
ile
geliştirilmeye
çalışılan
ve
e-Devlet
uygulamalarında özel bir öneme sahip olan “Tek Pencere” sayesinde, AB genelinde
gümrük işlemlerinde şeffaflığın, kolaylaştırmanın, etkinliğin ve etkililiğin artırılması
ile AB’nin uluslararası ticaretteki rekabet gücünün de yükseltilmesi planlanmaktadır.
Yasal çerçevesi, Eşyaların Sınır Geçişlerinin Harmonizasyonu Uluslararası
Sözleşmesine, Lizbon Stratejisine ve Modernize Gümrük Koduna dayandırılabilecek
olan “Tek Pencere” uygulamasında, Avrupa Komisyonu Vergilendirme ve
Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün proje koordinatörü rolü üstlenmesi ve projenin
öncelikli olarak pilot uygulamalar şeklinde geliştirilmesi ve daha sonra ulusal ve
bölgesel düzeyde uygulanması öngörülmektedir.
Ancak, AB genelinde uygulanması öngörülen “Tek Pencere” sisteminin
temelinde birlikte işlerlik yer almaktadır. Birlikte işlerliğin ise;
81
-
Kurumsal (idari işlemlerin karşılıklı olarak yapılabilmesi)
-
Semantik (her bir birim tarafından kullanılan bilginin ve işlem dilinin karşı
tarafça anlaşılabilmesi)
-
Teknik (e-Gümrük uygulamaları için mutlak ihtiyaç olan bilgi aktarımında
kullanılan bilgisayarların standartlara uyum göstermeleri sayesinde birbiri ile
uyumlu olmaları)
olmak üzere 3 farklı düzeyde ele alınması gerekmektedir. 100
Şu an için AB düzeyinde uygulanması planlanan “Tek Pencere” sisteminde,
Avusturya Gümrükler Genel Müdür Yardımcısı Sn Bettina VOGL-LANG tarafından
da belirtildiği üzere,
-
Uygulamaya geçirilecek “Tek Pencere” çerçevesinde veri alışverişinde yasal
mevzuat eksikliği,
-
Elektronik veri toplama ve iletme sistemlerinin uyumsuzluğu,
-
AB üyesi ülkeler arasındaki güven eksikliği,
-
“Tek Pencere” için bilginin nasıl toplanacağı ve ne şekilde kullanılacağı
hususlarında AB üyesi ülkeler arasında görüş birliğinin olmayışı
gibi sorunlar bulunmaktadır.101
100
R. Verrue,2006 s 78
82
AB düzeyinde uygulanması hedeflenen ‘Avrupa Tek Penceresi’ne ilişkin
olarak yapılan çalışmalara, 05 Aralık 2003 tarihli Konsey Kararı102 ile Konsey’in
Komisyon’a hazırlanması hususunda tavsiyede bulunduğu Çok Yıllı Stratejik Plan
(ÇYSP)’da yer verilmektedir.
Söz konusu Konsey Kararı, Komisyon’un “Gümrük ve Ticaret için Basit ve
Kağıtsız Çevre Bildirisi’ni”103 desteklemekte ve Komisyon’a üye ülkelerle yakın
işbirliği içerisinde, gümrük ve dolaylı vergiler alanında yürütülmekte olan ya da
planlanmış projeler ile uyumlu olacak şekilde, Avrupa elektronik çevresi oluşturmak
amaçlı ÇYSP düzenlemesini önermektedir.
Komisyon ve üye ülkelerin, arz zincirini ve gümrük işlemlerini geliştirmeyi
ve kolaylaştırmayı amaçlayan, birlikte işler, güvenli ve elektronik olarak ulaşılabilir
gümrük sistemleri oluşturmaları gerektiğini belirten104 Çok Yıllı Stratejik Planlar
kazanılan tecrübeler ışığında gerek görüldükçe düzenlenmekte olup, yapılacak her
bir düzenleme Komisyonun ve üye ülkelerin onayına tabidir.105
Söz konusu planlar, e-Gümrük uygulamasının stratejik çerçevesini, bakış
açısını, hedeflerini ve önemli dönüm noktalarını içermekte ve e-Gümrükle ilgili
Topluluk projelerinin efektif olarak planlanmasında, yürütülmesinde, ortak anlaşma
ve uygulama sağlanmasında yakınlaşmayı sağlayacak gerekli bir araç olarak
101
R.ŞEN, Toplantı Raporu, sayfa 33
C 305 sayılı ve 16.12.2003 tarihli Topluluk Resmi Gazetesi’nde yayımlanmıştır.
103
COM (2003) 452 sayılı ve 24.07.2003 tarihli Komisyon Bildirisi
104
“Draft eCustoms Multi-Annual Strategic Plan”, TAXUD/477/2004 - Rev. 4, Working
Document, Brussels 8 June 2005
105
“Electronic Customs Multi-Annual Strategic Plan (MASP Rev 7)”, TAXUD/477/2004 - Rev.
7 ECG, Workiıng Document, s.7, Brussels, 27 September2006
102
83
görülmektedir. ÇYSP’de yapılan 7. düzenlemenin ekinde yer alan, elektronik
gümrük sistemleri ve projeleri içerisinde; Otomasyon İthalat Sistemi (Automated
Import System AIS), Otomasyon İhracat Sistemi (Automated Export System AES),
NCTS ve AB Gümrük Bilgi Portalı ve “Tek Pencere”gibi sistemler yer almaktadır.106
Söz konusu projelerin ön gerekliliklerine ve uygulanma aşamalarına
bakıdığında, bütün projelerin birbirinin tamamlayıcısı olduğu ve “Tek Pencere”
sisteminin uygulanabilmesi için öncelikle diğer projelerin hayata geçirilmesinin
gerekli olduğu görülmektedir.
Söz konusu projelerden; Otomasyon İthalat Sistemi ile Otomasyon İhracat
Sisteminin amacı aynıdır. Şöyle ki, bir üye ülkede başlayan ithalat/ihracat
işlemlerinin aynı bilgilerin tekrar sunulmasını gerektirmeden, diğer bir üye ülkede
tamamlanabilmesini sağlamaktır denilebilir. Sistemlerin temelinde, gümrükler,
ticaret erbabı ve diğer idari birimler arasında farklı aşamalara ilişkin elektronik
mesajların değişimi yer almaktadır. Ancak her iki sistemde farklı aşamalardan
oluşmaktadır.
Otomasyon İthalat Sistemi; İthalat Kontrol Sistemi (güvenlik ve emniyet) ve
Otomasyon İthalat Sistemi (merkezileştirilmiş gümrükleme ve basitleştirmeler)
olmak üzere iki aşamadan oluşmaktadır. İlk aşama ikincisi için ikinci aşama ise “Tek
Pencere”için uygulamaya konulması gereken projelerdir.
106
“Electronic Cusstoms Systems and Projects” Annex 2, TAXUD/477/2004 Rev. 7 ECG,
Brussels, 27 September 2006, s. 37-38
84
Şekil 5: AB’de Tek Pencere Uygulamasının Aşamaları
Entegre Tarife Ortamı
Risk Yönetimi Çerçevesi
İthalat
Transit
İhracat
Otomasyon İthalat
Sistemi (Automated
Import System (AIS)
Yeni Bilgisayarlı Transit
Sistemi (NCTS-TIR)
Otomasyon İhracat
Sistemi (Automated
Export System AES)
Yeni Bilgisayarlı Transit
Sistemi (NCTS)
İthalat Kontrol Sistemi
(ICS)
İhracat Kontrol
Sistemi (ECS)
Yetkili Ekonomik Operatör
(YEO)
Mevcut
2006 ve sonrası
Genel Gümrük Bilgi
Portalı
Tek Elektronik
Ulaşım Noktası
2006-2009
2007-2010
2009 ve sonrası
Kaynak: “Electronic Customs Multi-Annual Strategic Plan (MASP Rev 7)”, TAXUD/477/2004 Rev. 7 ECG, Workiıng Document, s.7, Brussels, 27 September2006
Otomasyon İhracat Sistemi; iki evreli İhracat Kontrol Sistemi ve Otomasyon
İhracat Sistemi (merkezileştirilmiş gümrükleme ve basitleştirmeler) olmak üzere üç
aşamadan oluşmakta ve son aşama “Tek Pencere”için gerekli bir projedir.
85
ÇYSP’de yer verilen diğer bir uygulama ise; AB Gümrük Bilgi Portalıdır.
Amacı, ekonomik operatörlere ithalat ve ihracatla ilgili bilgilere ulaşım imkanı
sağlamaktır. Böyle bir portal eşyanın sınırlar arasındaki hareketindeki kurallara
ilişkin bütün bilgileri ve tarım, çevre ve diğer mevzuatlara ilişkin bilgileri de
içermelidir. Bu proje “Tek Pencere” projesi ile bağlantılıdır.
“Tek Pencere”ile bağlantılı olan diğer bir proje de, ekonomik operatörlerin
kaydı ve tanımlanması sistemi ile ekonomik operatörlerin tek bir kayıt numarasını
AB genelinde gerçekleştirdikleri bütün gümrük işlemleri için bu kayıt numarasının
kullanılmasıdır.
19.12.2006 tarihli L 360 sayılı AB Resmi Gazetesi’nde yayımlanan ve
648/2005 sayılı Konsey Tüzüğü’nün Uygulama Hükümlerini içeren 1875/2006 sayılı
Yönetmeliğe göre, riske dayalı gümrük denetimlerini destekleyecek ve 2007’nin
başlarından itibaren kullanılmaya başlanan ortak risk yönetimi sisteminin
bilgisayarlaştırılmasının 2009 yılında tamamlanması; artan güvenlik gereksinimleri
ile gümrük gereklerine uyumlu ticaret erbabına sağlanan kolaylıklar arasında denge
kuracak olan YEO hükümlerinin 01.01.2008 tarihinden itibaren yürürlüğe girmesi
öngörülmektedir.
AB’de yapılan çalışmalar çerçevesinde, gerektiğinde sertifika ve lisans gibi
belgelerin bir ülkeden diğerine aktarılabileceği şekilde her üye ülkede birbiri ile
bağlantılı olan “Tek Pencere”uygulamasının geliştirilmesi de öngörülmektedir.
86
Tablo 1: AB’de ‘Tek Pencere’nin Uygulanması İçin Öngörülen Tarihler
Göreli tarihler
T0
+ 12 ay
Tahmini tarihler
31 Aralık 2006
31 Aralık 2007
Yapılacaklar
Katılım sağlayacak tarafların tanımlanması
Katılım sağlayacak taraflar için koordinasyon
mekanizması oluşturulması
+ 24 ay
31 Aralık 2008
Tek pencerenin oluşturulması için rehber
+ 66 ay
30 Haziran 2012
Yaşam döngüsünün geliştirilmesi
+ 72 ay
1 Ocak 2012
Üye ülkelerde ilk uygulamanın başlaması
+ 84 ay
1 Ocak 2013
Bütün üye ülkelerde tam uygulama
Kaynak: “Electronic Customs Systems and Projects” Annex 2, TAXUD/477/2004 Rev. 7 ECG,
Brussels, 27 September 2006, s. 37-38
Yukarıdaki
tablodan
da
görülebileceği
üzere
2012
yılında
henüz
uygulamanın, mevcut olmadığı üye ülkelerde “Tek Pencere”ye ilişkin ilk
uygulamaların başlaması ve 2013 yılı itibariyle de bütün üye ülkelerde tam
uygulamanın başlaması öngörülmektedir.
Modernize Gümrük Kodu’nun yürürlüğe girmesi ile birlikte ticaret ve
gümrüklerde kağıtsız ve basit bir ortam oluşturmayı başarmak için bütün taraflar
tarafından yerine getirilmesi gerekli eylemleri ve bu eylemler için öngörülen son
tarihleri belirleyen, “2005/609 sayılı Karar”107 ile elektronik risk yönetimi sistemine
dayanan daha iyi gümrük kontrolü ile gümrüklemenin daha etkili olacağı, idari
yüklerin azaltılacağı, ticaretin kolaylaşacağı, uluslararası ticaretin ve tüketicinin
güvenliğinin artacağı beklenmektedir.
Üye
ülkeler
tarafından
otomasyona
dayanan
gümrük
sistemlerinin
geliştirilmesi için bu güne kadar önemli miktarlarda yatırım yapılmıştır. Ancak
sistemler arasındaki farklılıklar ve birlikte işlerliğin olmaması nedeniyle bilgi
107
Com (2005) 609 Final sayılı ve 30.11.2005 tarihli Komisyon Bildirisi
87
değişimi yapılması mümkün olmamaktadır. Bu nedenle, sistemler arasında bilgi
teknolojilerine dayanan arayüzler oluşturmak bir gereklilik haline gelmiştir.
2005/609 sayılı karar teklifi ile üye ülkeler, “Tek Pencere” ve ‘Tek Durak’
gibi birlikte işler gümrük sistemleri geliştirmek üzere kendilerini taahhüt altına
sokmuşlardır. Söz konusu karar teklifi, Topluluk boyunca gümrük idarelerinin diğer
gümrük idareleri ve Topluluk’un içine ve dışına eşya hareketine taraf olan diğer
idareler arasında veri değiştirebileceği birlikte işler gümrük sistemlerinin eş zamanlı
olarak geliştirilmesine izin vermektedir.
Birlikte işler gümrük sistemleri yerine merkezileştirilmiş gümrük sisteminin
yukarıda belirtilen amaçları daha iyi karşılayabileceği düşünülebilir ancak,
merkezileştirilmiş
gümrük
sistemi
daha
büyük
operasyonel
değişiklikler
gerektirmektedir. Ayrıca, uygulamaya geçirilmesi ve ticaret erbabı için beklenen
faydaları sağlaması da birlikte işler gümrük sistemlerinin oluşturulmasına göre daha
uzun yıllar alabileceği gibi, operasyonel sorumlukların üye ülkelerden Komisyona
aktarılması subsidiarite ve oranlılık ilkelerine de ters düşebilmektedir.108
Söz konusu karar teklifinde yer alan 2005/047 (COD) sayılı öneri ile getirilen
düzenlemeye bakıldığında; gümrük beyannamelerinin, elektronik sertifikaların,
tamamlayıcı belgelerin ve diğer bilgilerin değişimi için Komisyon ve üye ülkelerin
güvenli, bütünleşmiş, birlikte işler ve ulaşılabilir elektronik gümrük sistemleri
kuracakları
(Madde
1),
bu
sistemlerin
ithalat
ve
ihracat
prosedürlerini
kolaylaştıracağı, gümrükleme zamanını iyileştireceği ve idari maliyetleri azaltacağı,
108
Com (2005) 609 Final sayılı ve 30.11.2005 tarihli Komisyon Bildirisi s.5
88
Topluluk vergi ve ücretlerinin doğru toplanmasını sağlayacağı, ihracatçı ve ithalatçı
ülkeler arasında sorunsuz veri akışını sağlayacağı, sisteme girilen verilerin tekrar
kullanılmasına izin vereceği (Madde 2) hüküm altına alındığı görülmektedir.
Bu amaçları başarmak için de, uluslararası kabul edilmiş veri modelleri ve
mesaj formatları temelinde bilgi değişimlerinin uyumlaştırılması, etkinlik ve
etkililiği optimize edecek şekilde gümrük işlemlerinin yeniden yapılandırılması,
basitleştirilmesi ve uygunluk maliyetlerinin azaltılması öngörülmüştür.
Ayrıca, elektronik gümrük sistemleri aracılığı ile üye ülkelerin gümrük
idareleri arasında ve gümrük idareleri ile ekonomik operatörler, Komisyon ve
eşyanın uluslararası hareketine dahil olan idareler arasında veri değişimi
amaçlanmaktadır. (Madde 3)
Söz konusu Karar henüz Resmi Gazete’de yayımlanmamıştır, ancak
yapılması öngörülenler Kararın Resmi Gazete’de yayımlanmasını takiben üç, beş ve
altı yıl olmak üzere bir zaman planına bağlanmış ve üye ülkelerin Komisyon ile
işbirliği içinde planlanan sistemleri oluşturması öngörülmüştür. Buna göre; birlikte
işler gümrükleme sistemleri, ekonomik operatörlerin kaydı için birlikte işler sistem
ve ortak gümrük bilgi portallarının üç yıl içinde; ekonomik operatörler ve gümrük
idareleri arasında; gümrük idareleri ve Komisyon arasında; gümrük idareleri ve diğer
idareler arasında sorunsuz bilgi akışını sağlayacak ve ekonomik operatörlere gümrük
mevzuatı dışındaki bir mevzuat gerektirse bile ithalat ve ihracat için gerekli bütün
bilgilerin sunulabileceği “Tek Pencere”sisteminin ise beş yıl içinde oluşturulması
öngörülmüştür.
89
Ayrıca, yine aynı Karar ile elektronik gümrük hizmetlerinin ve ‘Tek
Pencere’nin koordinasyonunun Topluluk düzeyinde yürütülmesi görevi Komisyon’a
verilmiş (Madde 6/d) olmakla beraber, elektronik gümrük hizmetlerinin ve “Tek
Pencere”nin ulusal düzeyde uygulanması ve ilerletilmesinin üye ülkelerin görevi
olduğu (Madde 7/e) belirtilmiştir.
Türkiye gibi AB’ye aday ülke statüsünde olan ülkeler için önemli olan
düzenlemeye ise Madde 14’de yer verilmiştir. Buna göre; Komisyon’un, Topluluk’a
katılması öngörülen ülkeler ile aday ülkelere, önceki maddelerde öngörülen
hizmetlerin ve sistemlerin hazırlanması ve geliştirilmesine ilişkin bilgi vereceği, bu
aşamalara katılımına izin vereceği belirtilmektedir.
3.4.4 AB’de Tek Pencere’nin Faydaları
Avrupa Birliği bütününde uygulanması öngörülen ‘Tek Pencere’nin Birlik
içerisindeki bütün idareler arasında daha iyi işbirliği kurarak, ticaret erbabının bilgiye
daha kolay ulaşımını sağlaması beklenmektedir. Ticaret erbablarının bilgiye kolay
ulaşması da hem zamandan tasarruf sağlayacak hem de işlem maliyetlerini
düşürecektir.
Daha önceki ülke uygulamalarında da ortaya konulduğu gibi “Tek
Pencere”ile dış ticarette rol alan idarelere bilginin bir kez sunumu, gümrüklerdeki
90
işlemlerin daha hızlı gerçekleşmesine neden olacak ve ülkeler arasındaki uyumun
artmasına katkı sağlayacaktır.109
Ayrıca, “Tek Pencere”uygulamasının, firmalar üzerindeki idari yükleri
azaltarak, etkinliği geliştirebileceği ve bilgilerin daha nitelikli ve elektronik olarak
ulaşılabilir olması nedeniyle gümrük idarelerinin daha iyi risk temelli kontrol
yapabilmelerine imkan tanıyabileceği ve güvenlik endişelerine daha iyi cevap
verebileceği düşünülmektedir.110
Avrupa Birliği bütününde ‘Tek Pencere’nin henüz uygulamaya geçmemiş
olması sistem sayesinde elde edilecek yararların belirlenmesini engellemektedir.
Dolayısıyla, sistemin uygulamaya geçmesi ile Avrupa Birliği’nin ‘Tek Pencere’den
sağlayacağı faydalar somut olarak ortaya çıkacaktır.
Sonuç olarak, “Tek Pencere” uygulaması ülkenin içinde bulunduğu koşullara
göre
farklılık
gösterse
bile
ülkeler
tarafından
sisteme
olumlu
görüşler
bildirilmektedir. Uygulamadan elde edilen fayda ve gelirlerin genellikle kurulum ve
işletme maliyetlerinden daha yüksek olduğu görülmektedir. Ayrıca, uygulamanın
kurulum maliyeti finanse eden tarafa göre değişiklik göstermekle birlikte, kamu
sektörü tarafından finanse edilen durumlarda genellikle ülke çapındaki ticaretin
geliştirilmesi politikalarının maliyetinin bir parçasını oluşturmaktadır.
AB genelinde “Tek Pencere”uygulamasına bakıldığında, Birlik düzeyinde bir
uygulamanın mevcut olmadığı, ancak çeşitli üye ülkelerde sistemin kurulduğu ya da
109
110
Single Window at Community Level, 2006, s. 33
The EU’s Strategic Plans, www.itaide.org, (Erişim) 14.02.2007
91
bu yönde çalışmaların yapılmakta olduğu ve sistemler arasında birlikte işlerliğin
sağlanabilmesi için de çalışmaların yapıldığı görülmektedir. BM/AEK Başkan Yrd.
Tom Butterly tarafından, Singapur gibi ülkelere bakıldığında Avrupa’nın “Tek
Pencere”kullanımlarında Asya’nın gerisinde kaldığı, İrlanda gibi yeterliliği olan
ülkelerin bu uygulamaya başlamak için hızlanmaları gerektiği vurgulanmıştır.111
111
Lack Of Electronic Customs System Could Hurt Economy, http://www.siliconrepublic.com
(Erişim) 29.01.2007
92
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TÜRKİYE’DE TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASI VE TEK PENCERE
ÇALIŞMALARI
Son yıllarda dünyada yaşanan teknolojik gelişmelerin paralelinde dünya
ticaret hacminde görülen artışların bir sonucu olarak, gümrük idarelerinin
işlevlerinde ve rollerinde önemli değişiklikler meydana gelmiştir. Bu bağlamda,
sınırlarda ilk karşılaşılan kontrol birimlerinden birisi olan gümrük idarelerinin
altyapılarının iyileştirilmesi ve kapasitelerinin artırılması ve diğer idarelerle
işbirliğinin geliştirilmesi ticaretin kolaylaştırılması çalışmalarında öncelikli hale
gelmiştir.
Türk Gümrük İdaresi ise, dünyada yaşanan gelişmeleri yakından takip
etmekte olup, gerek tarifelerin indirilmesi gerekse teknolojik gelişmelerin etkisiyle
hızla küreselleşen ve serbestleşen ticari ilişkilerin belirleyici olduğu ekonomik
yapıda, gümrük işlemleri nedeniyle bekleme süresinden kaynaklanan maliyetleri
azaltmak ve gümrük işlemlerinde fiziksel muayeneyi asgari düzeye indirebilmek
amacıyla, altyapısını güçlendirirken, elektronik gümrük uygulamalarını geliştirmeye
yönelik çalışmalar yapmaktadır.
4.1.
TÜRKİYE’DE GÜMRÜK İŞLEMLERİ VE İLGİLİ İDARELER
Türkiye’deki ticaretin kolaylaştırılması çalışmalarının ortaya konulabilmesi
için öncelikle mevcut durumun tanımlanması gerekmektedir. Bu bağlamda,
93
Türkiye’de dış ticaret işlemlerinde kullanılan beyannamelerin sunum şekli önemli
bir göstergeyi oluşturmaktadır.
Tablo 2: Dış Ticaret İşlemlerinde Kullanılan Toplam Beyanname Sayısı ve Sunum
Şekli
İthalat
2007 Ocak2006
Haziran
Toplam Beyanname
Sayısı
Elektronik
Beyanname Sayısı
Elektronik Olarak
Sunulan Bey. Toplam
İçindeki Payı (%)
Kaynak: Mor Projesi112
İhracat
2007 Ocak2006
Haziran
Toplam
2007 Ocak2006
Haziran
7.215.628
3.821.533
6.602.176
2.664.557
13.817.804
6.486.090
5.513.305
3.812.509
5.578.989
2.657.096
11.092.294
6.469.605
76,4
99,8
84,5
99,7
80,3
99,7
Türkiye’de 2006 yılında 7.215.628 adedi ithalatta, 6.602.176 adedi ihracatta
olmak üzere toplam 13.817.804 adet beyanname sunulmuştur. Söz konusu
beyannamelerin ithalatta %76.4’ü, ihracatta % 84.5’i ve toplamda ise % 80.3’ü
elektronik ortamda verilmiştir. Bu oranların, 2007 yılının ilk yarısı itibariyle,
sırasıyla %99.8, %99.7 ve %99.7’ye yükseldiği görülmektedir. Bu durum,
beyannamelerin sunulması konusunda elektronik ortamdan yararlanmanın hızla
arttığı sonucunu ortaya koymaktadır. Gümrük İdaresi’nde teknolojik olanaklardan
yararlanılması konusunda büyük adımlar atılmış olmasına karşın, ticaretin
kolaylaştırılması çerçevesinde istenilen yolun alınabilmesi için bu durumun diğer
tüm idarelere yayılması gerekmektedir. Bu noktada, dış ticaret işlemlerinde diğer
idarelerin oynadıkları roller önem kazanmaktadır.
112
Customs 2007 Programı çerçevesinde AB Komisyonu tarafından yürütülen bir Proje olan MOR
Projesi’ne (Sonuçların Değerlendirilmesi Projesi, Measurement of Results –MOR-) Türkiye
2002 yılında katılmıştır. Amaç, gümrüklerin uygulama performanslarının ölçülerek, AB
genel ortalamasının bulunması, her bir ülkenin yapı içerisinde hangi aşamada ve hangi
performansta olduğunu belirlenmesi olan Proje kapsamında, Türkiye tarafından Komisyon’a
iletilen verilerden tablo yazar tarafından düzenlenmiştir.
94
Bir eşyanın gümrük işlemlerinin tamamlanabilmesi amacıyla beyannameye
eklenmesi
gereken
belgeler
Gümrük
Yönetmeliği’nin
112.
maddesinde
düzenlenmiştir. GY’nin 112. maddesi; “bir gümrük rejimine tabi tutulmak istenilen
eşya bu rejime uygun şekilde yetkili gümrük idaresine beyan edilir” hükmüne
amirdir. Doğrudan eşya sahibi veya temsilcisi tarafından yapılabilecek olan beyan
GY’nin 113. maddesine göre; “yazılı, sözlü, bilgisayar işleme tekniği yolu veya eşya
sahibinin bu eşyayı bir gümrük rejimine tabi tutma isteğini ifade ettiği herhangi bir
tasarruf yolu ile” yapılabilmektedir.
Gümrük beyannamesinde doldurulması gereken bölüm olan 44 nolu kutuda
yer alan “ek bilgi, sunulan belgeler, ön izinler” eşyanın çeşidine ve tabi tutulacağı
gümrük rejimine göre değişiklik göstermekle birlikte, GY madde 119’da
beyannameye eklenmesi gereken belgelere yer verilmiştir. Buna göre söz konusu
belgeler;
- Eşyanın serbest dolaşıma girişinde; teslim şekline göre navlun faturası
ve/veya sigorta poliçesi,
- Transit ve antrepo rejimlerinde; taşıma belgeleri,
- Eşyanın laboratuar tahliline veya ekspertize tabi tutulması durumunda; buna
ilişkin raporlar,
- İhracat, transit ve antrepo rejimleri dışında kalan rejimlerde; Kıymet
Bildirim Formu,
95
- Eşyanın tercihli tarife uygulamasından yararlanması halinde; gerekli
belgeler,
- Eşyanın ilgili gümrük rejimine tabi tutulabilmesi için bir izin veya bir belge
arandığı hallerde, söz konusu izin veya belge
şeklinde sıralanabilir.
Diğer taraftan, ithalat ve ihracata ilişkin yasal düzenlemeler incelendiğinde,
ilgili tebliğler gereğince, ithalatından veya ihracatından önce uygunluk yazısı
alınması gereken eşyalar ile bunların Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonları (G.T.İ.P)
ve hangi kurumlardan belge alınması gerektiği hususlarının düzenlendiği
görülmektedir. Söz konusu tebliğlerden bazılarına aşağıda yer verilmiştir. Buna göre;
2007/1 sayılı “TSE Uygunluk Değerlendirmesine Tabi Ürünlere İlişkin
Tebliğ”in 1. maddesinde yer alan listelerde belirtilen Serbest Dolaşıma Giriş
Rejimi’ne tabi tutulacak ürünlerin, ilgili standartlarına veya mevzuatına veya teknik
belgesine temel gerekler (asgari sağlık, emniyet ve çevrenin korunması, tüketicinin
doğru bilgilendirilmesi) yönlerinden uygun olmasının zorunlu olduğu, 2. maddesinde
ise, ürünlerin ithalatında değerlendirmenin Türk Standartları Enstitüsü (TSE)
tarafından yapılacağı, 4. maddesinde de TSE tarafından yapılan değerlendirmenin
olumlu sonuçlanması halinde, ithalatçıya, gümrüklere ibraz edilmek üzere,
“Uygunluk Belgesi” verileceği belirtilmektedir.
2007/2
sayılı
“İthalatta
Kontrolü
Dış
Ticarette
Standardizasyon
Denetmenleri Tarafından Yapılan Tarım Ürünlerine İlişkin Tebliğ”in; 1.
96
maddesinde yer alan ekli listedeki eşyaların ithalatında, ilgili standartlara ticari kalite
yönünden
uygunluğunun
kontrolünün
Dış
Ticaret
Müsteşarlığı
Bölge
Müdürlükleri bünyesindeki Dış Ticarette Standardizasyon Denetmenleri
tarafından yapılacağı, 3.maddesinde ise alınan “Kontrol Belgesi”nin gümrüklere
ibraz edileceği belirtilmektedir.
2007/3 sayılı “Radyoaktif Maddeler ile Bunların Kullanıldığı Cihazların
İthaline İlişkin Tebliğ”in; 1. maddesinde G.T.İ.P ve tanımları belirtilen eşyaların
gümrük beyannamelerinin tescilinde, gümrük idarelerince, Türkiye Atom Enerjisi
Kurumu'nun uygunluk yazısının arandığı ve söz konusu yazının bir örneğinin
gümrük beyannamesine eklenmesi gerektiği belirtilmektedir.
2007/6 sayılı “İthalinde Garanti Belgesi Aranacak Maddelere İlişkin
Tebliğ”in; 1. maddesinde G.T.İ.P ve tanımları belirtilen eşyaların gümrük
beyannamelerinin tescilinde, Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca (Tüketicinin ve
Rekabetin Korunması Genel Müdürlüğü) onaylanacak garanti belgesinin gümrük
idarelerince arandığı ve söz konusu belgenin bir örneğinin gümrük beyannamesine
eklenmesi gerektiği belirtilmektedir.
2007/7 sayılı “Karayolu Taşıt Araçlarının İthaline İlişkin Tebliğ”in; 1.
maddesinde G.T.İ.P ve tanımları belirtilen araçların proforma faturalarının ithalden
önce Sanayi ve Ticaret Bakanlığı veya yetki verdiği kurum veya kuruluşça vize
edileceği, gümrüğün denetimi altındaki yerlere getirilen söz konusu araçların ise adı
geçen Bakanlıkça veya yetki verdiği kurum veya kuruluşça yapılan kontrollerine
istinaden düzenlenen uygunluk yazısının gümrük beyannamelerinin tescilinde
97
gümrük idarelerince arandığı ve söz konusu yazının bir örneğinin gümrük
beyannamesine eklenmesi gerektiği belirtilmektedir.
2007/8 sayılı “Sivil Hava Taşıtlarında Kullanılmaya Mahsus Maddelerin
İthaline İlişkin Tebliğ”in; 1. maddesinde Tebliğ’in ek 1’inde G.T.İ.P’leri belirtilen
sivil hava taşıtlarında kullanılmaya mahsus eşyalar ile Tebliğ’in ek 2’sinde ve İthalat
Rejimi Kararı Eki (VI) Sayılı Liste’de yer alan eşyaların sivil hava taşıtlarında
kullanılmak kaydıyla ithal edilmesi halinde gümrük beyannamelerinin tescilinde,
Ulaştırma Bakanlığı’nın (Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü) uygunluk yazısının
gümrük idarelerince arandığı ve söz konusu yazının bir örneğinin gümrük
beyannamesine eklenmesi gerektiği belirtilmektedir.
2007/ 11 sayılı “Bazı Patlayıcı Maddeler, Ateşli Silahlar, Bıçaklar ve
Benzeri Aletlerin İthaline İlişkin Tebliğ” in; 1. maddesinde; Tebliğ kapsamında
gümrük tarife istatistik pozisyonları ve tanımı belirtilen eşyaların gümrük
beyannamelerinin tescilinde gümrük idarelerince İçişleri Bakanlığı'nın (Emniyet
Genel Müdürlüğü) genel güvenlik ve asayiş yönünden uygunluk yazısının arandığı,
söz konusu yazının bir örneğinin gümrük beyannamesine eklenmesi gerektiği
belirtilmektedir.
2007/12 sayılı “Solvent ve Bazı Petrol Ürünlerinin İthaline İlişkin
Tebliğ”in 1. maddesinde; Tebliğ kapsamında G.T.İ.P. ve tanımları belirtilen
eşyalardan, birim ambalaj ağırlığı net 25 kg'dan veya 25 litre’den daha fazla olan
eşyaların gümrük beyannamelerinin tescilinde, gümrük idarelerince Enerji Piyasası
98
Düzenleme Kurumu’nun (EPDK) uygunluk yazısının arandığı ve söz konusu
yazının bir örneğinin gümrük beyannamesine eklenmesi gerektiği belirtilmektedir.
2007/13 sayılı “İşçi Sağlığın ve İş Güvenliğini Etkileyen Bazı Maddelerin
İthaline İlişkin Tebliğ”in; 1. maddesinde G.T.İ.P. ve tanımları belirtilen eşyaların
gümrük beyannamelerinin tescilinde, gümrük idarelerince, Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığı (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Merkezi) tarafından düzenlenecek
belgenin arandığı ve söz konusu belgenin bir örneğinin gümrük beyannamesine
eklenmesi gerektiği belirtilmektedir.
2007/16 sayılı “Gübre İthaline İlişkin Tebliğ”in; 1. maddesinde G.T.İ.P. ve
tanımları belirtilen eşyaların gümrük beyannamelerinin tescilinde, gümrük
idarelerince, Tarım ve Köy işleri Bakanlığı'nın uygunluk yazısının arandığı, söz
konusu yazının bir örneğinin gümrük beyannamesine eklenmesi gerektiği
belirtilmektedir.
2007/20 “Dış Ticarette Standardizasyon Tebliği”nin eki listelerde yer alan
maddelerin ithalatında, söz konusu maddelerin insan sağlığı ve güvenliği yönünden
uygunluğu için “Kontrol Belgesi”nin alınması gerektiği ve ilgili gümrük idaresine
ibraz edilmesi gerektiği belirtilmektedir.
2003 tarih ve 25333 sayılı (3. Mükerrer) Resmi Gazete’de yayımlanan “Dış
Ticarette Teknik Düzenlemeler ve Standardizasyon Yönetmeliği”nin ekinde (Söz
konusu ekte yapılan değişiklik 28.12.2006 tarih ve 26390 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanmıştır.) yer alan ve G.T.İ.P.’leri belirtilen yaş meyve ve sebze, bakliyat,
bitkisel yağlar, pamuk ile kuru ve kurutulmuş meyvelerden oluşan 70 standart
99
kapsamı tarımsal ürünün ihracatta zorunlu standart denetimine tabi olduğu ve
ihracatları sırasında “Dış Ticarette Standardizasyon Denetmenleri Grup
Başkanlığı”ndan alınan “Kontrol Belgesi”nin gümrüklere ibraz edilmesinin
zorunlu olduğu belirtilmektedir.
Ek 2’de yer alan belge listesinden ve yukarıda yer verilen Tebliğlerden de
görülebileceği üzere, Türkiye’de ithalat ve ihracat işlemlerinde, eşyanın türüne göre
yaklaşık 150’den fazla belge talep edilmektedir. Eşyanın türüne ve tabi olduğu
rejime göre talep edilen belgeler incelendiğinde, Ulaştırma Bakanlığı’nın, Orman
Bakanlığı’nın, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın, Milli Savunma Bakanlığı’nın,
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın, İçişleri Bakanlığı’nın, Kültür ve Turizm
Bakanlığı’nın,
Maliye
Bakanlığı’nın,
Merkez
Bankası’nın,
Dış
Ticaret
Müsteşarlığı’nın, TSE’nin, TOBB’un ve bunlar gibi pek çok idarenin dış ticaret
işlemlerine taraf olduğu anlaşılmaktadır.
Dış ticaret işlemlerine çok sayıda idarenin taraf olması da bir yandan
Türkiye’nin dış piyasalardaki rekabet gücünü olumsuz etkilerken, diğer yandan da
kaynakların verimli kullanılamaması sonucunu doğurmaktadır. Türkiye’nin dış
ticaret hacmini daha da artırabilmek ve sınırlarda daha etkin bir yönetimin
kurulabilmesi amacıyla Türk Gümrük İdaresi tarafından ticaretin kolaylaştırılması
çalışmaları takip edilmesi gereken bir konu olarak görülmektedir.
100
4.2.
TÜRK GÜMRÜK İDARESİ VE TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASI
ÇALIŞMALARI
2000 yılında %41.4 olan, 2006 yılında %56,2’ye yükselen ve 2010 yılında ise
%59,5’e ulaşması beklenen dışa açıklık oranının (dış ticaret hacmi / GSYİH) bu
seyri, dış ticaretin Türkiye ekonomisi açısından ne kadar önemli olduğunu ortaya
koymaktadır.
Tablo 3: Türkiye’nin Dış Ticaret Göstergeleri (milyar ABD doları)
İhracat
İthalat
Dış Ticaret Hacmi
Dışa Açıklık Oranı (%)
2000
27,8
54,5
82,3
41,4
2001
31,3
41,4
72,7
50,2
2002
36,1
51,6
87,6
47,8
2003
47,3
69,3
116,6
48,6
2004
63,2
97,5
160,7
53,4
2005
73,5
116,8
190,3
52,6
2006
85,5
139,6
225,1
56,2
2007*
95,1
150,7
245,8
53,9
2008**
112,4
168,4
2009**
124,2
184,1
2010**
137,5
202,1
*: Haziran ayı sonu itibariyle yıllık
**: Beklenti DPT Orta Vadeli Plan
280,8
308,3
339,6
58,2
58,5
59,5
Kaynak: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ve Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı
Sınırlarda yaşanan gereksiz beklemelerin hem ticaret erbabına hem de ülke
ekonomisine getirdiği yüksek maliyetlerin farkında olan ve bunları en aza
indirebilmek amacıyla yapılan çalışmaları yakından izleyen Türk Gümrük İdaresi,
ülke çapında yürütülen çalışmaların paralelinde ve 1 Ocak 1996 yılı itibariyle AB ile
gümrük birliğini oluşturmuş olmanın etkisi (1/95 Sayılı Ortaklık Konseyi Kararı –
101
OKK)113 ile DGÖ ve DTÖ’ye üye ülkelerin gümrük idarelerinin modernizasyonu
için çaba göstermelerini öngören tavsiye kararları çerçevesinde, gümrük
işlemlerinde otomasyon uygulamasına başlamış ve gümrüklerde modernizasyon
çalışmalarına hız vermiştir.
Bu
çalışmalar
kapsamında,
GİMOP
Projesini
(Gümrük
İdaresinin
Modernizasyonu Projesi) hazırlamıştır. Projenin hayata geçirilebilmesi için 1995
yılında Dünya Bankası ile yapılan ikraz anlaşmasıyla temin edilen 45 milyon $'lık
kredi ile Fransa'dan satın alınan SOFIX Gümrük Otomasyon Sisteminin Türk
versiyonu BİLGE adı altında hazırlanmıştır. 23.06.1998 tarihinde Atatürk Hava
Limanı'nda BİLGE sistemin uygulamasına geçilmiş ve bir program dahilinde diğer
gümrük idarelerine de yaygınlaştırılmıştır.
Oluşturulan sistem, gerçek zamanlı olarak çalışmaktadır. Diğer bir deyişle,
BİLGE sisteminde bilgisayar üzerinde işlem hangi anda yapılıyorsa, gümrüklerdeki
işlem de o anda yapılmaktadır. Yükümlüden başlayan süreçte girilen bir veri,
gümrük işlemlerinin bütün süreçlerinde kullanılmakta, böylece her işlem yapanın
tekrar veri girmesi gibi zaman kaybettirici bir süreç yaşanmamaktadır. Gümrüklü
sahaya eşyaların gelişi ile ithalatçı ve ihracatçılar beyanlarını hızlı bir
şekilde gümrük idaresine verebilmekte, gümrük beyannameleri, gümrük idaresinin
bilgisayarlarına yeniden veri girişi yapılmadan EDI sistemi ile aktarılmakta ve
vergiler sistem tarafından hesaplandıktan sonra rahatlıkla kontrol edilebilmektedir.
Sonuç olarak, daha gerçekçi dış ticaret istatistikleri elde edilmesinin yanında
113
13.02.1995 tarih ve L35 sayılı Topluluk Resmi Gazetesi’nde yayımlanmıştır.
102
işlemler basitleştirilmiş, hem gümrük kapılarında işlemleri takip eden gümrük
komisyoncularının sayıları hem de gümrüklerdeki iş yükü azalmıştır.
Sistem çerçevesinde, bir ithalatçı malını herhangi bir ülkeden getirip bir
depoya koyduktan sonra, evinden veya işyerinden kendisine verilen şifre aracılığıyla
gümrük ile bağlantıya geçerek beyannamesini tescil ettirmekte, malın hangi risk
unsurlarını taşıdığını, fiziki muayenesinin yapılıp yapılmadığını daha önceden
belirlenen profillerine göre öğrenebilmekte, hesaplanan gümrük vergilerini hangi
bankaya aktarabileceğini bilmekte, dolayısıyla ithal ettiği malı için gümrüğe
uğramasına gerek kalmamaktadır. Yani dış ticaret elemanı gümrüğe gelmeden tüm
işlemlerini bilgisayar ortamında yapabilmektedir.114 Gümrük müşavirleri açısından
ofislerinde oturarak beyannamede gerekli verileri sunma uygulaması 1999 yılında
başlamıştır. 2007 yılı itibariyle Türkiye Gümrük Bölgesinde 103 Gümrük İdaresinde
EDI uygulamasına geçilmiş bulunmaktadır.
Ayrıca, Türk Gümrük İdaresi tarafından hem ulusal hem de uluslararası
düzeyde ilgili idarelerle yapılan işbirliği çalışmaları çerçevesinde ticaretin
kolaylaştırılmasına yönelik olarak önemli adımlar atılmıştır. Örneğin;
Ulaştırma hizmetlerinin tek elden ve mahalinde yürütülmesi amacıyla
Ulaştırma Bakanlığı ile Gümrük Müsteşarlığı arasında 25.07.2006 tarihinde
imzalanan Protokol gereğince 01.09.2006 tarihi itibariyle Ulaştırma Bakanlığı
tarafından yürütülen hizmetlerin Gümrük Müsteşarlığına devredilmesine yönelik
çalışma yapılmıştır.
114
O. Diriöz, 2007 s.6
103
26.01.2005 tarihinde Türkiye ile Gürcistan arasında imzalanan Mutabakat
Zaptı’nın 4. maddesi uyarınca Türközü ve Vale Sınır Kapısında çalışma saatleri
uyumlaştırılmıştır.
Sınır ülke gümrük idareleri arasında harici kontrol araçlarının ortak
kullanılmasına yönelik olarak 16.12.2004 tarihinde Gümrük Müsteşarlığı ile
Bulgaristan Gümrük İdaresi arasında imzalanan Toplantı Tutanağı ile Kapıkule’de
yer alan X-Ray cihazından geçen araçların işaretlenerek, söz konusu araçların
Kapitan Andreevo Sınır Kapısı’nda tekrar kontrolden geçmesini engelleyecek şekilde
işbirliği üzerinde anlaşmaya varılmıştır.
4.3.
ULUSLARARASI
ALANDA
YÜRÜTÜLEN
ÇALIŞMALAR
VE
TÜRKİYE
4.3.1 DTÖ ve BM Bünyesinde Yürütülen Çalışmalar
Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın koordinasyonunda ilgili kamu idarelerinin de
katılımı ile DTÖ bünyesinde yürütülmekte olan ticaretin kolaylaştırılması
müzakereleri Gümrük Müsteşarlığı tarafından da yakından takip edilmektedir.
Türkiye ile AT arasındaki OKK kapsamındaki yükümlülükler çerçevesinde
Gümrük Müsteşarlığı tarafından yürütülen çalışmaların sonucunda gümrük
mevzuatının ve uygulamalarının çok büyük bir bölümü AB’nin mevzuatı ile uyumlu
hale getirilmiştir. Söz konusu uygulamaların hem GATT 1994’ün V., VIII. ve X.
maddelerinde belirtilen ilkelerle hem de DGÖ Revize Kyoto Sözleşmesi ile
paralellik arz ettiği söylenebilir.
104
Türkiye’de gümrük işlemlerinde kullanılan tek idari belge BM’nin 1
numaralı Tavsiye Kararı’ndaki formata uymaktadır.
Türk Gümrük İdaresi tarafından BM/CEFACT başkanlığında yürütülen
Elektronik Veri Değişimi çalışmaları yakından takip edilmiş ve şu anda çalışmaları
halen sürmekte olan Dış Ticarette e-Belge projesi ile de her kurumun, dış ticaret
işlemleri sırasında düzenlediği belgeyi XML standardında bilgi olarak kabul etmesi,
bu bilgiyi kendi veri tabanına yazarak bilginin işlenmiş halini XML olarak depolayıp
kullanması ve diğer kurum ve kuruluşların erişimine açacak bir yazılım ve donanım
altyapısını kurması amaçlanmaktadır.
4.3.2
DGÖ Kapsamındaki Çalışmalar
DGÖ tarafından ticaretin kolaylaştırılması araçlarından birisi olarak
geliştirilen ve ilk bölümde yer verilen Kyoto Sözleşmesi’ne Türkiye 27 Eylül 1994
tarihinde (4035 sayılı Kanun) taraf olmuştur. Sözleşmenin A.1, A.2, A.3, B.1, E.3 ve
F.5 sayılı Eklerine ihtirazi kayıtlar ile katılınması ise, Bakanlar Kurulu tarafından
23.01.1995 tarihinde kararlaştırılmıştır. Sözleşme ve Ekleri 22.04.1995 tarih ve
22266 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
1999 yılında gözden geçirilen Sözleşme, Değişiklik Protokolü, Ana Metin, bir
Genel Ek ve 10 adet Özel Ek’ten oluşmakta olup, Türkiye’nin Değişiklik
Protokolüne Katılmasının Uygun Bulunduğuna Dair 5426 sayılı Kanun 28 Ekim
2005 tarihinde TBMM tarafından kabul edilmiş olup, 06.11.2005 tarihli ve 25985
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. “Gümrük Rejimlerinin
Basitleştirilmesi ve Uyumlaştırılmasına İlişkin Sözleşme” Ana Metin, Değişiklik
105
Protokolü ve Genel Ek 31.03.2006 tarihli, 26125 sayılı Resmi Gazete'de 2006/10160
sayılı Bakanlar Kurulu Kararı eki olarak yayımlanmıştır.
Söz konusu Sözleşme’nin, Türkiye’de yürürlüğe girmesi ile birlikte gümrük
formalitelerinin basitleştirilmesi ve gümrük kontrollerinin standart hale getirilmesi
sonucunda, dış ticaret işlemlerinin hızlandırılması ve kolaylaştırılmasında önemli
adımların atılmıştır. Türk Gümrük İdaresi’nin Sözleşme’de belirtilen tavsiyelere
uyum için bir takım çalışmalar daha yapmasının gerekli olduğu düşünülmektedir.
DGÖ bünyesinde hazırlanan Standartlar Çerçevesine ise Türkiye Haziran
2005 tarihinde gerçekleştirilen DGÖ Gümrük İşbirliği Konseyi’nde taraf olmuş olup,
bu konuda yapılan çalışmalar Gümrük Müsteşarlığı tarafından takip edilmektedir.
4.3.3
Uluslararası Denizcilik Örgütü Bünyesindeki Çalışmalar
Uluslararası Denizcilik Örgütü tarafından hazırlanan “Uluslararası Deniz
Trafiğini Kolaylaştırma Sözleşmesi”ne Türkiye henüz taraf değildir, ancak deniz
taşımacılığında limanlara ve terminallere giriş ve çıkış işlemlerinde kullanılan
belgelerin standart ve basit hale getirilmesinin limanlardaki hizmet kalitesinin
artırılması ve yasal ticaretin kolaylaştırılması hususlarında faydalı olacağı
düşünülmektedir. Denizcilik Müsteşarlığı koordinatörlüğünde Gümrük Müsteşarlığı
tarafından da söz konusu Sözleşme ve değişiklik önerileri ulusal mevzuat açısından
değerlendirilmektedir.
106
4.3.4 AB’de Yürütülen Çalışmalar
Türkiye, AT tarafından 1 Ocak 1988’den itibaren uygulamaya konulan TİB’i,
Gümrük Birliği’ne geçiş ile birlikte 1 Ocak 1996’dan itibaren kullanmaya
başlamıştır.115
Diğer taraftan, 28.07.2003 tarihli ve 25182 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanan “Ortak Transit Yönetmeliği”de AB’de uygulanmakta olan NCTS ile
uyumlu hükümler içermektedir. Söz konusu yönetmelikte, yetkili makamların
yönetmelikte tanımlanan bilgi değişimi için bilgi teknolojisi ve bilgisayar ağlarını
kullanacakları, transit beyannamesinin gümrük idarelerinde bulunan veri giriş
salonlarındaki terminaller aracılığıyla yerel alan ağı, elektronik veri değişimi veya
internet aracılığıyla geniş alan ağı kullanılarak doldurulacağı gibi hükümler yer
almaktadır.
Ayrıca, Topluluk Gümrük Kodu’nu içeren 2913/92 sayılı Konsey Tüzüğü’nü
değiştiren ve 04 Mayıs 2005 tarihli ve L117 sayılı AB Resmi Gazetesi’nde
yayımlanarak yürürlüğe giren 648/2005 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey
Tüzüğü’nde yer alan hükümlerin mevzuatımıza aktarılmasına ilişkin olarak gerekli
çalışmalar Gümrük Müsteşarlığı tarafından 2005 yılı itibariyle tamamlanmış olup,
henüz TBMM’ye sevk edilmemiştir.
115
29.12.1995 tarihli ve 22508 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 1615 sayılı
Gümrük Kanunu’nun Uygulanmasına Dair Gümrük Yönetmeliği’nin Bazı Maddelerinin
Değiştirilmesi ve Bu Yönetmeliğe Bazı Maddelerin ve 64,65 ve 66 numaralı Eklerin İlave
Edilmesine İlişkin Yönetmelik ile TİB’in (Yönetmelikte Tek Tip Gümrük Beyannamesi
olarak geçiyor.) kullanımına ilişkin esaslar düzenlenmiş; doldurulmasında Yönetmeliğin 65
numaralı ekinde yer alan Kullanma Talimatının esas alınacağı belirtilmiştir.
107
Diğer taraftan, AB ile tam üyelik müzakerelerine devam etmekte olan
Türkiye tarafından yakından takip edilen çalışmalar kapsamında Türkiye’nin
Topluluk Programlarına Katılımına Dair Çerçeve Anlaşması 01.09.2002 tarih ve
24863 sayılı Resmi Gazete’de; Topluluk Programlarından Customs 2007 Programına
katılım sağlandığına dair Mutabakat Zaptı ise 04 Temmuz 2003 tarih ve 25158 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Anılan program kapsamında,
2003 yılından itibaren Gümrük Müsteşarlığı tarafından program bünyesindeki
faaliyetlere katılım sağlamıştır.
Avrupa Parlamentosu ve Konsey’in 23.05.2007 tarih ve 624/2007/EC sayılı
kararları doğrultusunda 2008 yılından itibaren Customs 2013 adı altında devam
edecek olan programa, Türkiye’nin katılımı sürecektir.
4.4.
TÜRKİYE’DEKİ E-DEVLET VE TEK PENCERE ÇALIŞMALARI
“Tek Pencere” uygulamasına yönelik çalışmalar, Türkiye’de e-Devlet ve eGümrük çalışmaları paralelinde yürütüldüğü için bu çalışmada, Türkiye’de devlet
kurumları arasında işbirliği içinde yürütülen e-Devlet çalışmaları hakkında da bilgi
verilecektir.
Türkiye’de, DTM’nın koordinasyonunda 1998 yılında başlatılan girişimlerle
Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu (ETKK) kurulmuştur. Ancak, söz konusu
Kurul’un görevini tamamlamış olduğu düşünülerek, hem Başbakanlığın e-Türkiye,
hem de AB’nin "e-Avrupa"116 girişimi esas alınarak, Kurul çalışmalarında yeniden
116
23-24 Mart 2000 tarihlerinde Lizbon’da e-Avrupa girişimi, AB üyesi ülkeler e-Avrupa Eylem
Planı’nı kabul ederek, Avrupa’nın gelecek on yılda ‘dünyadaki en rekabetçi ve dinamik bilgi
108
yapılanmaya gidilmiş, e-Türkiye projesi altındaki e-Ticaret Çalışma Grubunun
faaliyetlerinin eş zamanlı olarak yürütülebilmesi amacıyla yeniden e-Ticaret Kurulu
(ETK) oluşturulmuştur. e-Ticaret Çalışma Grubu, Devlet Planlama Teşkilatı
Müsteşarlığı Bilgi Toplumu Dairesi Başkanlığı koordinatörlüğünde yürütülen eDönüşüm Türkiye Projesi117 çerçevesinde yeniden yapılandırılarak, 3 adet uygulama
grubu ile çalışmalarını sürdürmeye başlamıştır.118
Söz konusu uygulama grupları, gönüllülük ve karşılıklı uyum esasına dayalı
olarak çalışmalarını yürüterek, kağıt bazlı ticari belge sisteminin yol açtığı yüksek
maliyetin giderilmesi, risklerin ve işlem süresinin kısaltılmasına katkıda bulunacak
somut çıktılar üretebilmesi ve Türkiye'de ulusal standart geliştirilmesine yönelik
olarak çalışmalarda bulunmuştur.119
04.12.2003 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 2003/48 sayılı Başbakanlık
Genelgesi kapsamında, sorumlu kuruluşların, yürütülecek eylemlerin ve buna ilişkin
takvimin yer aldığı e-Dönüşüm Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı (KDEP)
uygulamaya konulmuştur. KDEP’de sorumlu kuruluş olarak belirlenen Gümrük
Müsteşarlığı’nın koordinatörlüğünde; Maliye Bakanlığı (Gelir İdaresi Bşk.), Sağlık
Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, Tarım ve Köy işleri Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret
Bakanlığı, Çevre ve Orman Bakanlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı, Türkiye İstatistik
tabanlı ekonomisi’ haline gelmesi hedefini ortaya koymuştur. Şubat 2001 tarihinde ise
Avrupa Komisyonu, AB’ye üye ülkelere bu Eylem Planı’nın oluşturulmasında katkıda
bulunmaları için davette bulunmuş ve eylem planı e-Avrupa adını almıştır, bu çerçevede
Kasım 2001 tarihinde Türkiye’de e-Türkiye Girişimi’ni başlatmıştır.
117
58. Hükümet tarafından hazırlanan Acil Eylem Planı'nda e-Dönüşüm Türkiye Projesi'ne yer
verilmiş, 27 Şubat 2003 tarihinde yayımlanan 2003/12 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile eDönüşüm Türkiye Projesi'nin amaçları, kurumsal yapısı ve uygulama esasları belirlenmiştir.
118
Dış Ticaret işlemlerinde Kullanılan Bilgi ve Belgelerin Elektronik Ortamda Paylaşılması,
2003, s.23
119
İbid
109
Kurumu, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Türk Standartları Enstitüsü, Türkiye
Odalar ve Borsalar Birliği, Türkiye İhracatçılar Meclisi, Türkiye Bankalar Birliği,
İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Uludağ İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği, Orta
Anadolu İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği, Bursa Gümrük Müşavirleri Derneği,
Uluslararası Nakliyeciler Derneği, Türkiye Bilişim Vakfı, TÜBİTAK Ulusal
Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü’nün ilgili kuruluş olarak belirlenmesiyle
dış ticarette kullanılan belgelerin elektronik ortama taşınması ve paylaşılması
çalışmaları, “Dış Ticarette e-Belge Uygulama Grubu” tarafından yürütülerek,
KDEP’de yer alan 25 ve 72 no'lu eylemlerde e-Belge uygulamalarına ilişkin hukuki
ve teknik çalışmalar yapılmış ve yapılmaya devam edilmektedir.
Dış Ticarette e-Belge Uygulama Grubu’nun Hedefleri;
-
Dış ticaret işlemlerinin, iş süreçlerine taraf olan kurumlarca standart “eBelge”ler kullanılarak elektronik ortamda gerçekleştirilmesinin sağlanması,
etkin, hızlı, verimli ve güvenilir bir e-İş altyapısına kavuşturulması,
-
Dış ticaretle ilgili tüm tarafların, dış ticaretle ilgili tüm gereksinimlerini
yerine getirebilmeleri için bilgilerin tek bir gövdeye sunulabilmesine olanak
tanıyan ‘Tek Pencere Ortamı’nın oluşturulması,
-
Elektronik ortamda iş yapmanın gerektirdiği yasal düzenleme ve mevzuat
değişiklikleri için somut dayanaklar oluşturularak öneriler geliştirilmesi
olarak sayılabilmektedir.
110
11.07.2006 tarihli ve 2006/38 sayılı Yüksek Planlama Kurulu Kararı’yla
onaylanan Bilgi Toplumu Stratejisi ve ek’i Eylem Planı 28.07.2006 tarihli ve 26242
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Söz konusu stratejinin amacı ise, e-İş / e-Ticaretin geliştirilerek kolay ve
güvenli bir şekilde erişilebilir ticari bilgi sisteminin kurulması, elektronik ortamda
“Tek Pencere”yaklaşımı ile bilgi ve belgelerin üretilmesi, paylaşılması, ticari
işlemlerin yürütülmesi, küçük ve orta ölçekli işletmelerde e-İş / e-Ticaretin
yaygınlaştırılması için gerekli kalıcı işbirliği zeminini sağlamak üzere politika
üretmek ve projeler önermektir.
e-Dönüşüm Türkiye Eylem Planının önemli konularından birisini e-Devlet
oluşturmaktadır. e-Devlet ile kamu kurumlarının firmalara ve bireylere yönelik
hizmetlerinin uygun maliyet ve erişim imkanları ile ağ üzerine taşınarak hizmet
niteliğinin ve hızının artırılması, bürokratik işlem ve maliyetlerin azaltılması temel
hedef olarak belirlenmiştir. Başlatılan faaliyetler sonucunda, Dış Ticarette e-Belge
Projesi’nin katkısıyla, dış ticaret işlemlerine etkinlik, hız ve tasarruf kazandırılması
amaçlanmaktadır. Belge sayısının azaltılması, elektronik ortamda ilgili kurumlara
erişim sağlanması ve belgelerin internet üzerinden işlenmesi gibi uygulamaların hem
ihracat ve ithalatçılara, hem de taşımacılık ve bankacılık kesimine önemli kolaylıklar
sağlayacağı, bu yolla hayata geçirilecek elektronik hizmet anlayışı ve platformundan
yurt dışına ihracı yapılacak Türk mamullerinin katma değerinin artırılabileceği
düşünülmektedir.120
120
ibid 109
111
Bu bağlamda, EDI uygulaması konusunda tecrübeye sahip olan ve dünyadaki
elektronik
dönüşüm
çalışmalarını
yakından
takip
etmekte
olan
Gümrük
Müsteşarlığı’nın yol göstericiliği ve eşgüdümü ile elektronik ortama dış ticarette
kullanılan belgelere oranla daha kolay taşınabilecek olan Gemlik Gümrük ve Bursa
Serbest Bölge İdareleri’nde kullanılan ve elektronik ortama aktarılması öncelikli olan
16 adet belge belirlenerek, bu belgeler ile sınırlı tutulmuş bir proje geliştirilmesi
hedeflenmiştir. Söz konusu belgeler ve Projenin geliştirilmesi ve yürütülmesinde
görev alan taraflar ve rolleri Ek-3 ve Ek-4’te yer almaktadır. Proje ile “Dış Ticaret eBelge”lerde kullanılan veri alanları için Türkiye çapında geliştirilecek standartların
kullanılmasıyla ortak bir dilin oluşturulmasının sağlanması ve hem ulusal hem de
uluslararası kurumlar ile elektronik veri değişiminin sağlanabilmesi amaçlanmıştır.
Bu sayede, dış ticaret uygulamalarında kullanılan belgelerin sadeleştirilip sayısının
azaltılması hedeflenmiştir.
Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) tarafından örnek uygulama yazılımının
bedelsiz olarak yapılabileceği teklifi değerlendirilerek, Gümrük Müsteşarlığı ve TİM
arasında bir protokol imzalanmıştır. TİM tarafından İcra Kurulu’na e-Belge projesi
sunumu yapılmasının ardından 5 no'lu İcra Kurulu Kararı alınmıştır. Ayrıca, e-Belge
uygulamasının diğer ülke ve uluslararası uygulamalarla uyumu ve dolaşımının
sağlanması için BM nezdinde girişimlerde bulunulmuş, proje kapsamında yer alan
kurum/kuruluşlara TİM tarafından örnek uygulama ile ilgili eğitim verilmiştir.121
Devlet Bakanı Sayın Kürşad TÜZMEN tarafından 04.01.2006 tarihinde
Gemlik Gümrük Müdürlüğünde örnek uygulama pilot projesi başlatılarak, altyapıları
121
Dış Ticarette e- Belge Uygulama Koordinatörlüğü, 23.01.2007, http:e-belge.gumruk.gov.tr,
(Erişim) 28.08.2007
112
hazır olan Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB)
ve İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri (İTKİB) ile
- A.TR Dolaşım Belgesi (TOBB)
- EUR.1 Dolaşım Belgesi (TOBB)
- İthalat Lisansı (TİM-İTKİB)
- Gözetim Belgesi (DTM)
- Kotaya Tabi Eşyalarda İthalat Lisansı (DTM)
- Garanti Belgesi (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı)
kapsamında örnek bir uygulama yapılmıştır.
Şekil 6: Örnek Uygulama
1. Ticaret Erbabı yapacağı işlemle ilgili istenecek
belgeler ve bilgileri elektronik ortamda
bilgisayar sistemine girer ve Web Servisler
aracılığı ile ilgili kurumdan izin alır,
2. Ticaret erbabı, dış ticaret işlemlerinde aranılan
izinleri ilgili kurumdan elektronik ortamda
tamamladıktan sonra elektronik ortamda
gümrük beyannamesini hazırlar,
3. Gümrük ilgili belgenin referans numarası ile
tek pencereden kontrol yapar,
4. Elektronik ortamda ithalat/ihracat
gerçeklesmis olur.
5. İlgili tüm kurumlar kapatma ve teyit
islemlerini tek pencereden gerçekleştirir.
Kaynak: “Dış Ticarette e- Belge Uygulama Koordinatörlüğü”, 23.01.2007
113
Ayrıca, Gümrük Müsteşarlığı tarafından yapılan e-Gümrük çalışmaları
kapsamında; Gümrük Müsteşarlığı ile Gelirler Genel Müdürlüğü arasında kurulan
bir network aracılığıyla KDV iadelerine ilişkin ihracat teyit işlemlerinin elektronik
olarak gerçekleştirilebileceği e-Teyit; ihracatçı birliklerine gitmeden elektronik
kayıdın yapılabileceği e-Birlik; mükellefin gümrük vergilerini elektronik yoldan
ödemesini sağlamak üzere Gümrük Müsteşarlığı ile 19 banka arasında imzalanan
protokol ile e-Ödeme uygulamaları hayata geçirilmiştir.
Şekil 7: Türkiye’de e-Gümrük Çalışmaları
Kaynak: “Dış Ticarette e- Belge Uygulama Koordinatörlüğü”, 23.01.2007
114
Ancak, gerek e-Belge çalışmalarında gerekse ‘Tek Pencere’ye yönelik olarak
yapılan çalışmalarda dikkat edilmesi gereken nokta, kişisel verilerin idareler arasında
aktarımı sırasında gizlilik esasıdır. Bu çerçevede, Türkiye’de kişisel verilerin gizliliği
ve otomatik işlenmesine yönelik olarak gerekli mevzuat çalışmalarının hızla
tamamlanması gerektiği düşünülmektedir. “Kişisel Verilerin Otomatik İşleme Tabi
Tutulması Karşısında Bireylerin Korunması”na ilişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi
28 Ocak 1981 tarihinde Konsey üyesi diğer devletlerle birlikte Türkiye tarafından da
imzalanmış olup, henüz yürürlüğe girmemiştir. Bu kapsamda, Sözleşme’nin iç
hukukumuza uyumlaştırılması ile ilgili yasal düzenlemeler çerçevesinde hazırlanan
“Kişisel Verilerin Korunması Hakkında Kanun” taslağı 09.11.2005 tarihinde
Başbakanlığa sevk edilmiş olup, henüz onaylanmamıştır. Bu kapsamda yapılması
gereken diğer bir yasal düzenleme olan elektronik imza uygulamasına ilişkin
“Elektronik İmza Kanunu” ise 23.01.2004 tarih ve 25355 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
03.08.2005 tarih ve 25895 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
giren “Dahilde İşleme Rejimine İlişkin İşlemlerin Bilgisayar Veri İşleme Tekniği
Yoluyla Yapılmasına Dair Tebliğ”in 17. maddesi uyarınca 01.01.2006 tarihinden
itibaren Dahilde İşleme İzin Belgesi başvurularının bilgisayar üzerinden yapılması
zorunlu hale getirilmiştir.
29.05.2007 tarihinde Sanayi Bakanlığı, TSE ve Gümrük Müsteşarlığı arasında
imzalanan Protokol ile Garanti Belgelerinin kağıt ortamında aranmamasına yönelik
bir çalışma başlatılmıştır.
115
Sonuç olarak, Türkiye’de yürütülmekte olan ticaretin kolaylaştırılması
.alışmaları ile bürokrasinin azaltılması, uygulamalarda şeffaflığın sağlanması, ticaret
erbabının devlete olan güvenin artırılması, zaman ve işgücü tasarrufu ile birlikte
maliyetlerdeki azalışın bir sonucu olarak dünya ile entegrasyonun artırılması, Türk
girişimcilerin
uluslararası
rekabet
gücünün
artırılması
ile
ihracatta
artış
sağlanmasının amaçlandığı söylenebilir.
116
BEŞİNCİ BÖLÜM
TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASI VE TEK PENCERENİN EKONOMİK
BOYUTU
Ticaretin kolaylaştırılmasının fayda ve yararlarının ölçülmesine ilişkin
yapılan çalışmaların kesin olmayan verilere dayanması ve uygulanacak metodolojide
fikir birliğine varılamaması, söz konusu sonuçların çok güvenilir olmadığı sonucunu
doğurabilmektedir. Ancak, ticaretin kolaylaştırılmasından elde edilecek küçük bir
yararın bile, küresel ekonomideki arz zincirinde yarattığı etkiler nedeniyle, dünya
ticaretinde ve refahında önemli bir etkisinin olması konunun önemini arttırmaktadır.
Bu çalışmada, ‘Tek Pencere’nin ticaretin kolaylaştırılması kapsamında ele
alınması dolayısıyla söz konusu uygulamaların fayda ve maliyetleri ayrı ayrı ele
alınacaktır.
5.1.
TİCARETİN
KOLAYLAŞTIRILMASI
VE
TEK
PENCERENİN
FAYDALARI
Etkin olmayan sınır prosedürlerinin hem hükümetler, hem iş alemi hem de
tüketici üzerinde etkileri nedeniyle ekonominin tümü üzerinde olumsuz bir etkiye
sahip olduğu söylenebilir. Yavaş ve maliyetli sınır prosedürleri iş çevresinin
uluslararası arz zincirinin dışında kalma olasılığını artırarak gerekli iş fırsatlarının
kaybedilmesine neden olabileceği gibi sınırlardaki işlem maliyetleri nedeniyle
eşyaların fiyatlarındaki bir artış dolayısıyla tüketicileri de etkileyebilmektedir.
117
Ticaretin “gizli maliyeti” olarak kabul edilen etkin olmayan sınır
prosedürlerinin doğrudan (prosedürlere uyum, ilgili idarelere bilgi ve belgelerin
sunumu, ticaretle ilgili hizmetlerin ücretleri) ve dolaylı maliyet (prosedürlerden
kaynaklanan gecikmeler, yetersiz hizmet, fırsatların kaçırılması, düzenlemelerin
tahmin edilememesi) olmak üzere iki bileşenden oluştuğu kabul edilmekte ve ticari
işlem maliyetlerinin, eşyanın kıymetinin %2-15’ini oluşturduğu tahmin edilmektedir.
Ayrıca, etkin olmayan sınır prosedürlerinde gelir kaybının Gayri Safi Yurtiçi
Hasıla’nın %5’inden fazla olduğu da tahmin edilmektedir.122
Uruguay Müzakereleri sonucunda sanayi ürünlerinde ticaret ağırlıklı ortalama
tarife oranları gelişmiş ülkelerde %3.9, gelişmekte olan ülkelerde ise %12.3 düzeyine
düşürülmüştür.123 Ancak, tarife indirimlerine göre daha etkin bir ticaret aracı olduğu
düşünülen ticaretin kolaylaştırılması, hem rekabet ortamı hem de pazara giriş
konularında dikkat çekici bir etkiye sahiptir. Araştırmaların gösterdiği üzere, pek çok
ülkede
etkili
gümrük
prosedürlerinden
elde
edilen
refah
kazancı
tarife
indirimlerinden daha fazladır.124 Örneğin, Uruguay Müzakereleri sonucunda
ortalama tarife indirimleri toplam ticaret hacminin %2’si kadar gelir artışı yaratırken,
ticaretin kolaylaştırılmasından elde edilen kazanç, aynı veriler ele alındığında, %2 ile
% 3 arasında değişmektedir. 125
122
OECD Policy Brief, 2005, s.2
A. Kleitz, “Cost and Benefits of Trade Facilitation”, OECD, www.unece.org, (Erişim)
20.06.2007
124
OECD Policy Brief, 2005, s.2
125
Trade Facilitation: Gathering Solutions For Once- Hidden Barriers, Consultations With EU
And International Business Federations On Doha Development Agenda Trade
Facilitation Negotiations, Brussels, 25 April 2002, http://europa.eu.int/comm/trade, (Erişim)
30.08.2007
123
118
Her işlem için kuralların gerektiği gibi açıklanmaması ticaret işlemlerindeki
tahmin edilebilirliği azaltmakta ve bu da yasaların ve düzenlemelerin uygulanması
aşamasında her çalışan tarafından kendisine göre bir yorumlamayı beraberinde
getirmektedir. Özellikle, uluslararası ticarette yer alan bireyler gümrük kıymeti ve
sınıflandırılmasında yorumlama farklılıklarından kaynaklanan kayıplarla karşı
karşıya gelmekte ve bu da tarife oranlarını etkilediği için ticari işlemlerin karlılığını
etkilemektedir. Uluslararası standartlara göre uyumlaştırılmış ve basitleştirilmiş
kuralların tahmin edilebilirliği en üst düzeye çıkarması ile ticaret erbabının, özellikle
yatırımcıların ülkelere olan ilgisinin artacağı söylenebilir.126 Basit ve etkin ticaret
prosedürleri, ülkelerin yatırım ortamını geliştirmekte ve uluslararası piyasalardaki
rekabet düzeyini artırmaktadır.
Ticaretin kolaylaştırılması çalışmaları, etkili sınır kontrolleri ile daha fazla
eşyanın sınırlarda işlem görmesi ve kaçakçılıkla etkin mücadele sonucunda gelirlerin
artırılmasını sağlayarak, hükümetlerin kazançlı çıkmasına; daha hızlı eşya teslimi ile
firmaların rekabet düzeyini artırarak, iş çevresinin kazançlı çıkmasına ve sınır
gecikmelerindeki maliyetin tüketiciye yansımasına engel olarak, tüketicilerin
kazançlı çıkmasına neden olmaktadır.
Ticaretin kolaylaştırılmasından elde edilen faydalar, ticari işlem maliyetinden
elde edilen tasarrufa eşit olarak ifade edilebilmektedir. Ancak zorunlu maliyetlerin
varlığı, toplam işlem maliyetlerinin tamamen ortadan kaldırılmasını engellemekte ve
126
Trade Facilitation, G/C/W/236, 24 October 2005, www.wto.org (Erişim), 14.03.2007
119
böylece ticaretin kolaylaştırılmasının faydalarının işlem maliyetleri toplamından
düşük olmasına neden olmaktadır.127
Sınır geçişlerinde hızlı prosedürler yatırımcıların da ilgisini çekerek ülkeye
olan yatırımları artırabilmektedir. Ticaret serbestisinin getirdiği vergilerde indirime
rağmen, sınır prosedürlerindeki etkinlik alanında gerçekleştirilen reformlar gümrük
vergilerinden elde edilen gelirlerde artışa neden olmaktadır.128
Ticaretin kolaylaştırılması önlemleri, küresel ticarette yer alan firmalar için
fabrikada üretim aşamasından başlayarak, nakliye giderlerini, gümrükleme
maliyetlerini, ticari hizmet ücretlerini ve diğer maliyetleri de içerecek şekilde son
noktaya kadar ki ticaretle ilgili işlem maliyetlerini azaltmayı amaçlamaktadır.
OECD’nin 2002 yılındaki çalışmasında, ticari işlem maliyetlerinin, etkinliğe ve iş
çevrelerindeki dürüstlüğe, idareye, eşyaların türüne, işin büyüklüğüne ve çeşidine
göre değişiklikler gösterdiği129; 2003 yılındaki bir çalışmasında ise pek çok
gelişmekte olan ülkenin karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu, sağlık ve phyto
sağlık gibi ek sınır prosedürlerine tabi olan tarım, ormancılık, tahta ürünleri ile balık
ve yiyecek gibi ürünlerde ticari işlem maliyetlerinin daha yüksek olduğu tespit
edilmiştir.130
Ticari işlem maliyetlerindeki azalışların gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin
ticaretlerinde yaratacağı olumlu etki nedeniyle, her iki tarafın birlikte kazançlı
127
A. Kleitz, s.118
OECD Policy Brief, 2005, s.2
129
Quantitative Assessment of the Benefits of Trade Facilitation, OECD, TD/TC/WP(2003) 31
FINAL, 2003, pg.6
130
J. S. Wilson, “Trade Facilitation and Economic Development”, The World Bank, World Trade
Brief, 2005,www.worldbank.org (Erişim) 30.08.2007
128
120
çıkacakları kabul edilmekle beraber, gelişmekte olan ülkelerde kazancın daha fazla
olacağı tahmin edilmektedir.131
5.2.
TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASININ FAYDALARINA İLİŞKİN
NİCELİKSEL ÇALIŞMALAR
Ticaretin kolaylaştırılmasına yönelik ekonometrik model bazlı yaklaşımlar,
ticaretin kolaylaştırılmasının çok daha detaylı incelenmesine katkı sağlamaktadır. Bu
konudaki model bazlı yaklaşımlar iki ana eksende ele alınmaktadır. Bunlardan ilki
Çekim Modelleri (Gravity Model), diğeri ise Hesaplanabilir Genel Denge Modeli
(Computable General Equilibrium) olarak ortaya çıkmıştır.
Yapılan ekonometrik senaryo analizleri sonucunda, çeşitli varsayımlar
geliştirilerek, ticaretin kolaylaştırılması ile işlem maliyetlerinin dünyada yaratacağı
gelir artışı tahmin edilmeye çalışılmıştır.
Bu bağlamda, çalışmalarda kullanılan ve senaryo analizlerine temel olan
işlem maliyetlerinin farklılaştırılması şu şekilde yapılmıştır:132
131
132
-
Ülkeler arası farklılıklar
-
Sektör farklılıkları
-
Firma farklılıkları
OECD Policy Brief, 2005, s.2
Quantitative Assessment of the Benefits of Trade Facilitation, 2003, s.120
121
1- Ülkeler arası farklılıklar: Ticari işlem maliyetlerinin farklılaşmasına
yönelik bakış açılarından bir tanesi ülkeler arası farklılıklara dayanmaktadır. Söz
konusu farklılıklar temel olarak, hükümetlerin, ticaretin kolaylaştırılmasına yönelik
sürdürdükleri çalışmalardan etkilenen gümrük işlemlerinin kalite farklılıklarıyla
yakından ilişkilidir. Yapılan çalışmalar, ticaretin kolaylaştırılmasına yönelik
çalışmaların artmasının işlem maliyetlerindeki azalmayı beraberinde getirdiğini
göstermektedir. Ülke karşılaştırmalarına yönelik çalışmalar, ülkeler için güvenilir ve
karşılaştırılabilir verilerin elde edilememesinden dolayı anket çalışmaları gibi farklı
yöntemlerle elde edilmektedir. Örneğin, Wilson, Mann, Outsiki, üç tanesi anket
yöntemi ile elde edilen, toplam dört temel bileşenden oluşan bir “sınır kalitesi
göstergesi (indicator of border quality)” tanımlayarak ülkeler arası karşılaştırma
yapmışlardır.
Sonuç olarak, ülke karşılaştırmalarına yönelik çalışmalarda, ülkelerin gelir
düzeyinin işlem maliyetleri üzerinde belirleyici olduğu görülmüştür. Kişi başına
yüksek gelir düzeyi ve kamu kaynaklarının yeterliliği ülkeler arasında gümrük
işlemlerinin kalitesindeki farklılıkları önemli ölçüde açıklamakta ve yüksek gelir
düzeyine
sahip
ülkelerde
“sınır
kalitesi
göstergesi”nin
yüksek
olduğu
gözlemlenmektedir. Buna ek olarak, dolaylı işlem maliyetlerini temsil ettiği
düşünülen sınırlarda bekleme süresinin ise ülkelerin gelir düzeyi ile ters ilişkili
olduğu görülmüştür.
2- Sektör farklılıkları: Eşyaların çeşidine göre işlem maliyetleri farklılık
göstermektedir. Örneğin, tarım ürünleri gibi kolay bozulabilir malların sınırda
beklemeye uygun olmaması işlem maliyetlerinin artmasına neden olmaktadır.
122
Ayrıca, tarım, yiyecek, balık ve orman ürünleri gibi diğer ürünlerin bir takım sağlık
ve phyto-sağlık gibi ek sınır prosedürlerine tabi olmaları nedeniyle farklı işlem
maliyetlerinin ortaya çıkması mümkündür.
3- Firma farklılıkları: İşlem maliyetleri dış ticareti gerçekleştiren firmaların
özelliklerine göre de değişim gösterebilmektedir. Örneğin, daha az sınır işlemi
gerçekleştiren küçük firmaların yeterli sayıda uzmanlaşmış elemana sahip
olmamaları ve yetersiz sermaye yapıları gibi dezavantajlarından dolayı daha yüksek
işlem maliyetleri ile karşı karşıya kaldıkları görülmektedir. Ancak, bu konuda
yapılan birtakım çalışmalar firma büyüklüğünün değil, dış ticaretin firmaların
faaliyetleri içindeki payının kıstas olarak kabul edilmesi gerektiğini öne sürmektedir.
Tablo 4: Ekonometrik Senaryo Analizleri
Toplam
İşlem
Maliyetlerinde
Dünya
Ticaretinin %1’i Oranında
Düşüş
Ülkeler Arasında İşlem
Maliyetlerinin Farklılığı
Tarım ve Gıda Ürünlerinde
Daha
Yüksek
İşlem
Maliyetleri
Küçük ve Orta Ölçekli
İşletmelerde Daha Yüksek
İşlem Maliyetleri
Temel
Senary
o
Ülke
Farklıklarına
Dayalı Senaryo
Ülke ve Sektör
Farklıklarına
Dayalı Senaryo
Ülke, Sektör ve
Firma Farklıklarına
Dayalı Senaryo
Var
Var
Var
Var
Yok
Var
Var
Var
Yok
Yok
Var
Var
Yok
Yok
Yok
Var
Kaynak: Quantitative Assessment of the Benefits of Trade Facilitation, OECD, 2003,s. 20
Yukarıda ortaya konulan işlem maliyetleri farklılaştırmaları dikkate alınarak,
senaryo analizlerindeki varsayımlar 4 No’lu tabloda sıralanmaktadır.
123
Temel senaryoda, işlem maliyetlerinde ülkeler, sektörler veya firmalar
arasında herhangi bir farklılık gözetilmemekte ve sadece toplam işlem maliyetlerinde
dünya ticaretinin %1’i oranında düşüş varsayılmaktadır. Diğer senaryolarda ise ilk
varsayıma ek olarak diğer farklılıklarda sırasıyla analize dahil edilmektedir. Örneğin,
ikinci senaryoda, temel senaryoya ek olarak ülke farklılıkları dikkate alınırken,
üçüncü ve dördüncü senaryolarda sırasıyla sektör ve firma farklılıkları da analizlere
dahil edilmiştir.
Tablo 5: Senaryo Analizinin Sonuçları (milyar ABD doları)
Dünya
Çapında
Gelir
Kazancı
Doğrudan Maliyetlerdeki
Düşüş ile
Dolaylı Maliyetlerdeki
Düşüş ile
OECD Üyesi Ülkeler (%)
OECD
Üyesi
Olmayan
Ülkeler (%)
Temel Senaryo
Ülke Farklıklarına
Dayalı Senaryo
Ülke ve Sektör
Farklıklarına
Dayalı Senaryo
Ülke, Sektör ve
Firma Farklıklarına
Dayalı Senaryo
38.4
41.8
42.2
43.2
6.0
7.7
8.1
8.2
32.4
34.1
34.1
35.0
%69
%37
%37
%35
%31
%63
%63
%65
Kaynak: Quantitative Assessment of the Benefits of Trade Facilitation, OECD, 2003,s.21
Yapılan modelden elde edilen sonuçlara göre, sadece ülke farklılıklarına
dayalı senaryo dahilinde ticari işlem maliyetlerinde dünya ticaretinin %1’i oranında
bir düşüş görülmesi durumunda, tüm dünyada 41.8 milyar dolarlık bir kazanç elde
edileceği görülmektedir. Söz konusu tutar, sektör farklılıklarının dahil edilmesiyle
42.2 milyar dolara, firma farklılıklarının da dahil edilmesiyle 43.2 milyar dolara
yükselmektedir. Senaryolarda, ortalama olarak toplam kazancın %18.9’luk
bölümünün doğrudan maliyetlerdeki düşüşten, kalan %81.1’lik bölümün ise dolaylı
maliyetlerdeki düşüşten kaynaklandığı görülmektedir.
124
Tablo 6: Senaryo Analizinin Sonuçları (GSYİH’nın yüzdesi)
Temel Senaryo
Dünya
Çapında
Gelir
Kazancı
Doğrudan Maliyetlerdeki
Düşüş ile
Dolaylı Maliyetlerdeki
Düşüş ile
OECD Üyesi Ülkeler (%)
OECD
Üyesi
Olmayan
Ülkeler (%)
Ülke
Farklıklarına
Dayalı Senaryo
Ülke ve Sektör
Farklıklarına
Dayalı Senaryo
Ülke, Sektör ve
Firma Farklıklarına
Dayalı Senaryo
%0.13
%0.15
%0.15
%0.15
%0.02
%0.03
%0.03
%0.03
%0.11
%0.12
%0.12
%0.12
%0.12
%0.07
%0.07
%0.07
%0.20
%0.44
%0.44
%0.47
Kaynak: Quantitative Assessment of the Benefits of Trade Facilitation, OECD, 2003,s.22
Yapılan bu ekonometrik çalışma, ticari işlem maliyetlerindeki gerilemeden
dolayı gelir atışının hangi ülke gruplarında ortaya çıkacağına ilişkin de önemli
bilgiler sunmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde, sınır işlemlerinin etkinlikten uzak
olması nedeniyle, ticaretin kolaylaştırılması vasıtasıyla işlem maliyetlerindeki düşüş
sonucundaki gelir artışları bu gruptaki ülkelerde yüksek olmaktadır.
Tablo 6’dan da görüldüğü gibi, dünyadaki ticari işlem maliyetlerindeki
gerilemeden dolayı gelir atışının yaklaşık üçte ikilik bölümü OECD üyesi olmayan
ülkelerde ortaya çıkmaktadır. OECD üyesi olmayan ülkelerdeki gelir artışının
GSYİH’larına oranının da OECD üyesi ülkelerinkinden daha yüksek olduğu
görülmektedir.
125
Grafik 1: Ticaretin Kolaylaştırılmasından Elde Edilecek Kazancın Kaynakları (%)
Limanların Etkinliği;
28%
Bilgi Teknolojilerini;
41%
Düzenlemelerin
Uyumu; 22%
Gümrükler; 9%
Kaynak: J. S. Wilson, “Trade Facilitation and Economic Development”, The World Bank, World
Trade Brief, 2005,s. 47
Ticaretin kolaylaştırılmasının ekonomik kazançlarına yönelik yapılan diğer
bir çalışmada, limanların etkinliği, gümrükler, düzenlemelerin şeffaflığı ve bilgi
teknolojilerini kapsayan alanlarda reform yapılması durumunda, 377 milyar dolarlık
bir kazanç elde edileceği tahmin edilmiştir. Bu tutar aynı zamanda, dünya ticaret
hacmini %9.7 oranında artması anlamına gelmektedir. Çalışmada, toplam kazancın
%41’lik
(154
milyar
dolar)
bölümünün,
bilgi
teknolojileri
gibi
altyapı
hizmetlerinden, %28’lik (107 milyar dolar) bölümünün, limanların etkinliği, %22’lik
(83 milyar dolar) bölümünün, düzenleyici işlemlerin uyumu ve %9’luk (33 milyar
dolar) bölümünün, gümrük çevrelerinin modernize edilmesinden ortaya çıkacağı
tahmin edilmektedir.133
Hummel tarafından 2001 yılında yapılan bir çalışmaya göre, eşyaların
hareketi sırasında sağlanan her bir günlük kazancın tarife oranlarındaki % 0,8’lik bir
indirime eşit olduğu ve 4 günlük bekleme süresinin birçok eşyanın (mamül ürünler
133
J.S. Wilson, C.L.Mann, T. Otsuki, “Assessing The Potential Benefit Of Trade Facilitation: A
Global Perspective”, World Bank Policy Research Working Paper 3224, February 2004
126
için) gümrük vergilerine eşit bir maliyeti olduğu sonucuna varılmıştır.134 Söz konusu
çalışmalar, sınır prosedürlerinin etkinliğinin artırılması ile eşyaların sınır geçişlerinin
hızlandırılmasının önemini ortaya koymaktadır.
Avustralya Dış İlişkiler ve Ticaret Bölümü’nün yaptığı çalışmaya göre, kağıt
temelli gümrük yönetiminden kağıtsız ortama geçiş sonucunda önemli maliyet
kazançlarının ortaya çıkabileceği görülmüştür. Örneğin, deniz yoluyla kömür
ticaretinde ticarete konu olan malın değerinin %1,5’i kadar, havayoluyla yapılan taze
kuşkonmaz ticaretinde ise %15’lik bir tasarruf elde edildiği görülmektedir.135
5.3.
TEK PENCERENİN ETKİLERİ
“Tek Pencere” uygulamasının ithalat veya ihracat aşamasında aynı belgelerin
ve bilgilerin ilgili devlet kurumlarına ayrı ayrı verilmesi yerine belge ve bilgilerde
basitleştirme ve uyumlaştırmaya gidilerek, bir defa sunuma olanak vermesi ile
kullanılan belge ve imza sayısının azaltılmasının yanında, sınırlarda gerekli
işlemlerin bitirilme süresinin kısaltılmasına da olanak sağlayacağı, çalışmanın önceki
bölümlerinde belirtilmişti. Bu kapsamda, “Tek Pencere”nin belge sayısı, imza sayısı
ve sınırda geçen süre için değerlendirilmesi yapılacaktır.
134
D. Hummels, “Time as a Trade Barrier” ,Purdue University, July 2001, No: 17GTAP Working
Paper
135
Quantitative Assessment of the Benefits of Trade Facilitation, 2003, s.111
127
Grafik 2: ‘Tek Pencere’nin Belge Sayısı, İmza Sayısı ve Sınırda Geçen Süre İçin
Değerlendirilmesi
30
25
25
20
20
20
15
13
9
9
10
5
5
6
4
6
5
10
9
6 6
6
3
3
2
Kaynak:
3
1
2
3
1
0
Belge Sayısı
(ihracat)
Belge Sayısı
(İthalat)
Singapur
Süre (ihracat)
İsveç
Süre (ithalat)
T ürkiye
İmza Sayısı
(İhracat)
İmza Sayısı
(İthalat)
A.B.D
www.doingbusiness.org
Grafik 2’de bu çalışmada yer alan ülke örnekleri için “Tek Pencere”nin olası
faydalarının görülmesi beklenen üç alanda, ithalat ve ihracat için ayrı ayrı
değerlendirilmesi yapılmıştır. Söz konusu üç alanda, Türkiye dışındaki ülkelerde
ithalat ve ihracat için benzer sonuçlar elde edilirken, Türkiye’de farklılıklar dikkati
çekmektedir. Örneğin, Türkiye’de ihracatta daha az belge sayısı, imza sayısı ve süre
gerekirken, ithalatta daha çok belge, imza ve daha uzun süre karşımıza çıkmaktadır.
128
Çalışmada seçilen ve “Tek Pencere”nin uygulandığı ülkelerde ithalat ve
ihracat için gerekli belge sayılarının Türkiye’ye kıyasla daha düşük olduğu
görülmektedir. Örneğin, ithalat açısından, Singapur’da 6, İsveç’te 3, ABD’de 5 belge
gerekirken Türkiye’de bu sayı 13’tür. Benzer şekilde, imza sayısı da Singapur’da 2,
İsveç’te 1, ABD’de 3 iken Türkiye’de 20’dir. Bu durum Türkiye’deki bürokratik
aşamaların çok uzun olduğunu ortaya koymaktadır. Gerekli belge ve imza sayılarının
Türkiye’de yüksek olması gümrükte geçirilen sürenin de uzun olması sonucunu
doğurmaktadır. İthalat işlemleri, Singapur’da 3, İsveç’te 6, ABD’de 9 gün alırken, bu
süre Türkiye’de 25 güne kadar çıkmaktadır.
Yapılan çalışmalar yukarıda da bahsedilen gümrük ve idari süreçlerin
gelişmekte olan ülkeler açısından en önemli tarife dışı engeller olduklarını
göstermektedir.
Robert Wilson’un 2007 yılında yaptığı çalışmada, “Çekim Modeli”
kullanılarak belge sayısı, imza sayısı ve sınırlarda bekleme süresinin %10 azalması
sonucunda dış ticaret hacminin sırasıyla %11.1, %9.9 ve %6.3 artacağı tahmin
edilmiştir. Bu çalışmada, ülkelerin belge veya imza sayılarının azaltmalarının ne
anlama geldiği sorusu üzerine yoğunlaşılarak, farklı gümrük veya yönetim
süreçlerinin dış ticaret üzerine etkileri tahmin edilmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak,
yukarıda bahsedilen tarife dışı engelleri azaltacak gümrük süreçlerinin takip
edilmesinin, dış ticaret akımlarını olumlu etkilediği istatistiksel olarak ortaya
konmuştur. Ayrıca, bu süreçlerden en yüksek kazancın sağlanabilmesi için tüm
129
ticaret ortakları tarafından uygulanması gerektiği ve düşük gelir düzeyine sahip
ülkelerin daha fazla çaba sarf etmelerinin zorunda olduğu ortaya konmuştur.136
5.4.
TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASININ MALİYETLERİ
Genel olarak, kısa dönemde, ticaretin kolaylaştırılması önlemlerinin
tanıtılması ve uygulanmaya başlanması için geçen sürede hükümetler için başlangıç
maliyetinin olacağı bilinmekte olup, bu önlemlerin sonucunda işlem etkinliğinin ve
şeffaflığın artması, bürokrasinin veya tekrarlamaların ortadan kaldırılması, idari
kaynakların daha etkin kullanılması ve ekonomik olarak dağıtılması ile hükümet
harcamalarının azalacağı tahmin edilmektedir.
Ayrıca,
uygulamaya
konulması
düşünülen
ticaretin
kolaylaştırılması
önlemlerinin başlangıç maliyetleri, ülkelerin mevcut durumlarına, altyapı ve bilgi
teknolojileri düzeyine, çalışanlarının niteliklerine ve yasal çerçeveye göre değişiklik
gösterecek, bazı önlemlerin başlangıç maliyetleri çok yüksek düzeylerde olurken
bazıları önemsenmeyecek kadar düşük düzeyde olabilecektir. Bu önlemler, öncelikli
olarak küçük ve orta ölçekli işletmeler başta olmak üzere ticaret erbabının yararına
olacağı için başlangıç maliyetleri ilgili hizmetlerden alınacak ücretler ile
yararlanıcılara yansıtılabilecektir.137
136
“Examining the Trade Effect of Certain Customs and Administrative Procedures”, OECD,
Working Paper 42, TD/TC/WP(2006)18/FINAL, 2006
137
Y.Duval, 2006, s.11
130
5.5. TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASININ MALİYETLERİNE İLİŞKİN
NİCELİKSEL ÇALIŞMALAR
Ticaretin kolaylaştırılmasına yönelik güvenilir verilere ulaşılması zor
olduğundan bu konuyla ilgili uzmanlar arasında yapılan anket çalışmalarına dayanan
analizler, ticaretin kolaylaştırılmasının maliyetlerinin incelenmesinde önemli yararlar
sağlamaktadır. Yann Duval tarafından, DTÖ bünyesinde müzakereleri sürmekte olan
ticaretin kolaylaştırılması önlemlerinden 12 tanesi 2006 yılında yapılan çalışmada ele
alınmış olup, çalışma temel olarak üç ana bölüm üzerine kurulmuştur. Birinci
bölümde, ankete katılanlara, hükümetlerin söz konusu önlemleri almaları durumunda
ortaya çıkabilecek maliyetler sorusu yöneltilmiştir. Bunun sonucunda, maliyetlerin
şu bileşenlerden oluştuğu ortaya konulmuştur.138
138
-
Düzenleyici maliyetler
-
Kurumsal maliyetler
-
İnsan kaynaklarının eğitimi maliyeti
-
Ekipman ve altyapı maliyeti
-
Politik maliyetler
-
Operasyonel maliyetler
ibid 130
131
Çalışmanın ikinci bölümünde ise, ankete katılan uzmanlardan, bu önlemlerin
“1” en yüksek “5” ise en düşük olmak üzere atfedilen önceliklerine göre
numaralandırılması; üçüncü bölümünde ise, uzmanlardan 12 önlemi ardışık olarak
uygulanmak üzere üç gruba ayırmaları istenmiştir.
Çok Yüksek
Grafik 3: Ticaretin Kolaylaştırılması ve Maliyetler
4,5
2,0
4,0
3,5
1,5
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,5
0,0
O
nl
in
eY
ay
ın
TU
M
N
U
TK
K
Ö
n
K
ar
ar
Te
m
yi
Te
z
V
k
ar
Pe
ış
n
ce
Ö
nc
re
es
iG
Ri
üm
sk
.
Y
ön
So
et
nr
im
da
i
n
K
on
Te
ro
m
l
in
at
M
H
ek
ız
.
lı
Ta
şım
a
U
yu
m
Çok Düşük
1,0
Kurulum Maliyetleri
Operasyon Maliyetleri
Uzun Vadeli Kazançlar
EAGÜ'lerde Uygulama Süresi (yıl) sağ
Kaynak: Y.Duval, “Cost and Benefits of Implementing Trade Facilitation Measures Under
Negotiations at the WTO: an Exploratory Survey”, Artnet Working Paper Series No:3, January
2006, s.13
Grafik 3’ten de görüldüğü üzere, her bir ticaretin kolaylaştırılması önleminde
kurulum maliyetleri, operasyonel maliyetler, uzun vadeli kazançlar ve en az gelişmiş
ülkelerdeki uygulama süreleri değişiklik göstermektedir. Ancak, tüm önlemlerde
uzun vadeli kazançlar kurulum maliyetleri ve operasyonel maliyetlerin üzerinde
gerçekleşmektedir. Ayrıca, “on-line yayın”, “Tek Ulusal Merkezi Nokta”, “Ulusal
Ticaretin Kolaylaştırılması Komitesi Kurulması” uygulamaları hariç, tüm önlemlerde
kurulum maliyetleri operasyonel maliyetlerin üzerinde gerçekleşmektedir. Söz
132
konusu 12 önlem içinde “Tek Pencere” en yüksek kurulum ve operasyonel maliyete
sahiptir. Buna ek olarak, yaklaşık dört yıl ile “Tek Pencere”nin uygulama süresi de
en uzun süre olarak dikkati çekmektedir. “Tek Pencere” gerek kurulum ve
operasyonel maliyetlerinin yüksek olmasına gerekse uygulama süresinin uzun
olmasına karşın uzun vadede en yüksek kazanç sağlayacak önlem olarak dikkat
çekmektedir. “Risk Yönetimi” de kurulum ve operasyonel maliyetler ve uygulama
süresi “Tek Pencere”den düşük olmasına karşın, uzun dönemde ‘Tek Pencere’ye
yakın kazanç sağlamaktadır.
Grafik 4: Ticaretin Kolaylaştırılması Önlemleri ve Maliyet Kalemleri
4
3,5
3
2,5
2
1,5
Düzenleyici
Kurumsal
İ.K. Eğitimi
Ekipman
Politik
Operasyonel
Düzenleyici
Kurumsal
İ.K. Eğitimi
Ekipman
Politik
Operasyonel
Düzenleyici
Kurumsal
İ.K. Eğitimi
Ekipman
Politik
Operasyonel
Düzenleyici
Kurumsal
İ.K. Eğitimi
Ekipman
Politik
Operasyonel
Düzenleyici
Kurumsal
İ.K. Eğitimi
Ekipman
Politik
Operasyonel
Düzenleyici
Kurumsal
İ.K. Eğitimi
Ekipman
Politik
Operasyonel
Düzenleyici
Kurumsal
İ.K. Eğitimi
Ekipman
Politik
Operasyonel
Düzenleyici
Kurumsal
İ.K. Eğitimi
Ekipman
Politik
Operasyonel
Düzenleyici
Kurumsal
İ.K. Eğitimi
Ekipman
Politik
Operasyonel
Düzenleyici
Kurumsal
İ.K. Eğitimi
Ekipman
Politik
Operasyonel
Düzenleyici
Kurumsal
İ.K. Eğitimi
Ekipman
Politik
Operasyonel
Düzenleyici
Kurumsal
İ.K. Eğitimi
Ekipman
Politik
Operasyonel
1
Q1:Uyum
Q2: Online Q3:TUMN
Yayın
Kurulması
Q4: UTKK
Q5: Ön
Q6: Temyiz
Q7: Tek
Q8: Varış
Q9: Risk
Q10:
Q11:
Q12: Hızlı
Kurulması
Karar
P rosedürü
P encere'nin
Öncesi
Yönetimi
Sonradan
Teminat
Taşıma
Kontrol
Mektubu
Kurulması Gümrükleme
Kaynak: Y.Duval, “Cost and Benefits of Implementing Trade Facilitation Measures Under
Negotiations at the WTO: an Exploratory Survey”, Artnet Working Paper Series No:3, January
2006, s.15
133
Grafik 4’te söz konusu uygulamaların, çalışmada daha önce bahsedilen
maliyet sınıflandırmalarına göre analizi yapılmaktadır. Sonuç olarak, söz konusu
önlemlerde politik maliyetin yüksek oluşu dikkat çekmektedir. 12 önlemin 10’unda
temel maliyet unsurlarından bir tanesini politik maliyetler oluşturmaktadır. Daha
önce de değinildiği gibi “Tek Pencere” en maliyetli uygulama olarak görülmektedir.
“Tek Pencere”de temel maliyet unsurları ekipman ve politik maliyetler olarak
belirlenmiştir. En düşük maliyet unsuru ise operasyonel maliyetlerdir.
Ticaretin kolaylaştırılması önlemlerinin önceliklerinin belirlenmesine yönelik
yapılan değerlendirmelerde, “uyum”un en öncelikli olarak ele alınması gereken
uygulama olduğu ortaya çıkmıştır. “hızlı taşıma” ve “Uzman Şirketlerin” ise en son
uygulanması önerilmiştir. “Tek Pencere”ise dokuzuncu sırada yer almıştır.139
Ticaretin kolaylaştırılmasına yönelik önlemlerin yüksek kuruluş ve
operasyonel maliyetlere sahip olmasından dolayı belirli bir sıralama dahilinde
yürütülmesi önem kazanmaktadır. Birbirlerini destekleyici sonuçlar doğuracak ve
ortak maliyetleri içeren önlemlerin varlığı da 12 önlemin belirli gruplara ayrılarak
incelenmesi gerekliliğini doğurmaktadır. Bu bağlamda, üç gruba ayrılarak sıralaması
belirlenmeye çalışan önlemlerden “Uyum”, “Tek Ulusal Merkezi Nokta” ve “Ulusal
Ticaretin Kolaylaştırılması Komitesi Kurulması” uygulamalarının ilk sırada
uygulanacak grup içinde yer alması hususunda bir görüş birliği oluşmuştur. Diğer
taraftan, “Tek Pencere” uygulamasının ikinci veya üçüncü grupta yer alması
konusunda değişik görüşler ortaya atılmıştır.
139
ibid 130
134
5.6.
TEK PENCERENİN KURULUM MALİYETİ140
Finlandiya’da; 1991 yılında kurulmaya başlayan sistemin 2002 yılına kadar,
işletim maliyetlerini de kapsayacak şekilde yaklaşık maliyetinin 1,22 milyon ABD
doları olduğu tahmin edilmekle birlikte, yatırım ve işletim maliyetini birbirinden
ayırmanın mümkün olmadığı belirtilmektedir.
Almanya’da; 1982 yılında kurulan sistemin yaklaşık maliyetinin1,24 milyon
ABD doları olduğu tahmin edilmekte ve sistemden elde edilen gelirin işlem
maliyetinden fazla olduğu ve gelirlerin sistemi geliştirmek üzere kullanıldığı
belirtilmektedir.
Gana’da; 2000 yılında kurulmaya başlayan sistemin kurulum maliyetinin 6
milyon ABD doları olduğu tahmin edilmekte ve sistemden elde edilen gelirlerin yine
sistemin geliştirilmesi için kullanıldığı belirtilmektedir.
Guatemala’da; 1986 yılında kurulmaya başlanan sistemin toplam kurulum
maliyetinin yaklaşık 871,000 ABD doları ve yıllık işletim maliyetinin 1,2 milyon
ABD doları olduğu tahmin edilmekte ve sistemden elde edilen gelirlerin yine
sistemin geliştirilmesi için kullanıldığı belirtilmektedir.
Malezya’da; 2002 yılında kurulan sistemin kurulum maliyetinin yaklaşık 3,49
milyon ABD doları olduğu tahmin edilmekte ve elde edilen gelirlerin işlem maliyeti
için harcandığı belirtilmektedir.
140
“Case Studies on Implementing a Single Window” belgesinden yazar tarafından düzenlenmiştir.
135
Senegal’de; 1996 yılında kurulmaya başlayan sistemin 2 milyon ABD
dolarından fazla olduğu ve yıllık işletim maliyetinin 800,000 ABD doları olduğu
tahmin edilmektedir.
Singapur’da; 1989 yılında kurulan sistemin yaklaşık maliyetinin 14,3 milyon
ABD doları olduğu ve sistemden elde edilen gelirin yine sistemin geliştirilmesi için
kullanıldığı belirtilmektedir.
Diğer taraftan, uygulama çerçevesinde uluslararası standartların kabul
edilmesi ile zaman ve işgücünden kazanım gibi faydaların yanında bilgisayar
kurulumu, mevcut düzenlemelerin gözden geçirilmesi, elemanların eğitimi, uzman
alımı gibi maliyetleri de ortaya çıkabilecektir. Fakat yeni sistemler yerleştikçe, bu ek
maliyetlerin giderek düşeceği ve belli bir süre sonra minimum seviyede sabit
kalacağı tahmin edilmektedir.141 Yukarıdaki ülke örneklerinden de görülebileceği
diğer
ticaretin
kolaylaştırılması
uygulamalarına
benzer
olarak
“Tek
Pencere”uygulamasının fayda ve maliyetleri tahmin boyutunda kalmaktadır.
Sonuç olarak, Ticaretin kolaylaştırılması önlemleri, bilgi teknolojileri
altyapısının geliştirilmesi, yeni eleman alınması ve personelin eğitilmesi, yasal
düzenlemelerde birtakım değişikliklerin yapılması, idareler arasında işbirliğinin
artırılması gibi altyapı ve hizmet maliyeti, insan kaynakları maliyeti, düzenleyici
maliyet ve bazı ücret ve harçların alınmasından vazgeçilmesi nedeniyle gelirlerdeki
azalışın getireceği maliyetleri kapsamaktadır. Ancak, uzun dönemde dünya ticaretine
141
“Simplification of Trade Documentation Using International Standards”, UNCTAD,
Technical Note 13, www.unece.org.tr (Erişim) 15.07.2007
136
yaptığı olumlu etki, söz konusu çalışmaların devam etmesinin ekonomik açıdan
olumlu katkılar sağlayacağını göstermektedir.
Ticaretin kolaylaştırılması çalışmaları içerisinde “Tek Pencere” yüksek
kurulum ve ekipman maliyetlerine sahip olmasına rağmen uzun dönemde diğer
uygulamalara göre yüksek kazanç sağlamaktadır.
137
SONUÇ
Bu
çalışmada,
hızla
değişen
ve
küreselleşen
dünyada
teknolojik
gelişmelerinde paralelinde dış ticaret hacmini ve uluslararası rekabet düzeyini
artırabilmek için sınır prosedürlerindeki etkinliğin artırılmasının temel gereklilik
olduğunun farkında olan ülkeler tarafından gerek ulusal gerekse uluslararası düzeyde
yapılan çalışmalar hakkında bilgi verilmiştir.
Bahsedildiği üzere, bu çalışmalar hükümet düzenlemeleri ve kontrolleri,
finans, ulaşım, bilgi ve iletişim teknolojileri gibi çok farklı alanları da kapsayan
ticaretin kolaylaştırılması başlığı altında yürütülmektedir.
Ticaretin kolaylaştırılması başlığı altında yer verilen çalışmaların temel
amaçlarının dış ticaret ve sınır işlemlerinin basitleştirilerek ülkelerin rekabet
düzeyinin artırılması, devlet gelirlerinin yükseltilmesi ve ülkeye yabancı yatırımların
çekilmesi olduğu görülmektedir.
Ticaretin kolaylaştırılması, rekabetin artırılması ve piyasa bütünleşmesi için
itici bir güçtür. Bir başka deyişle, zamanında teslim veya bu çalışmanın konusunu
oluşturan ‘Tek Pencere’ uygulaması gibi modern ticaret ve ulaşım tekniklerinin
kullanımı, elektronik iş ve küresel arz zincirinin geliştirilmesi uluslararası
piyasalarda başarılı rekabette gerekli olan hızı ve şeffaflığı sağlayabilecektir. Ayrıca,
aynı bilgilerin birden fazla sunulmasının engellenmesi ile hem maddi hem
yorumlama hatalarının önüne geçilmiş olacak, hem de işlem maliyetlerinde azalış
sağlanabilecektir.
xv
Ancak, yapılan çalışmalardan anlaşıldığı üzere, özellikle, ithalat ve ihracat
aşamasında hükümetler açısından, ülke güvenliği ve ekonomik nedenlerden dolayı
birtakım bilgi ve belgelerin istenmesinin yanında gerek gümrükler gerekse diğer idari
birimler tarafından kontrollerin yapılması zorunluluğu nedeniyle ticaretin “gizli
maliyeti” olarak kabul edilen ticari işlem maliyetlerinin tamamen ortadan
kaldırılması mümkün değildir.
Ticaretin kolaylaştırılması önlemlerinin, işlem maliyetlerini ne ölçüde
indireceği ülkelerin mevcut durumlarına ve yasal düzenlemelerine bağlı olarak
değişiklik göstermektedir. Ancak, maliyetler ile önlemlerin uzun dönemde dünya
ticaretinde sağladığı olumlu etki karşılaştırıldığında söz konusu çalışmaların devam
etmesinin ekonomik açıdan faydalı olacağı sonucu ortaya çıkmaktadır. Örneğin,
limanların etkinliği, gümrükler, düzenlemelerin şeffaflığı ve bilgi teknolojilerini
kapsayan alanlarda yapılan reformlarla dünya ticaret hacminin %9,7 oranında
artması ile 377 milyar dolarlık bir kazanç elde edileceği tahmin edilmektedir.
Ticaretin kolaylaştırılması çalışmaları içerisinde yer verilen ‘Tek Pencere’
uygulamasının başlatılması fizibilite çalışmasını, talep, veri ve diğer bilgi
gereksinimlerinin düzeyini ve yapısını, hukuki konuları, pilot uygulama potansiyelini
ve yapısını, uygulama maliyetini, gerekli diğer kaynakları ve riskleri, uygulama ve
yönetim stratejisini tespit edebilecek analizleri içeren kapsamlı bir çalışma
gerektirmektedir. Başarılı bir uygulama için, en önemli ön koşul, hükümet ve ilgili
idarelerin politik iradesi ve iş topluluğunun tam desteği ve katılımıdır. Bilgi değişimi
konusunda gizlilik ve güvenliği sağlayan gizlilik yasaları ve kurallarının hayata
xvi
geçirilmesi dahil olmak üzere, temel hukuki çerçevenin de geliştirilmesi diğer gerekli
koşullar olarak sıralanabilmektedir.
Sınır işlemlerindeki etkinliğin artırılabilmesi için bir çözüm önerisi olarak
ortaya konulabilen ‘Tek Pencere’ uygulaması yüksek kurulum ve ekipman
maliyetlerine sahip olmasına rağmen, uzun dönemde diğer uygulamalara göre yüksek
kazanç sağlanmasının öngörülmesi nedeniyle dış ticaret için faydalı bir faktör olarak
kabul edilebilmektedir. Yapılan çalışmalarda eşyaların sınırlardaki 4 günlük bekleme
süresinin birçok eşyanın gümrük vergilerine eşit bir maliyeti olduğu; belge sayısı,
imza sayısı ve bekleme süresinin %10 azalması ile dış ticaret hacminin sırasıyla
%11.1, %9.9 ve %6.3 artacağı tahmin edilmiştir. Bu çalışmada yer verilen ülke
örnekleri incelendiği zaman ithalat ve ihracat için gerekli belge ve imza sayıları ile
sınırda bekleme süresinin Türkiye’de en fazla olduğu görülmektedir.
Türkiye’de dış ticarette istenilen belgelere bakıldığında, bu belgelerin
çeşidinin 150’den fazla olduğu ve eşyanın türüne göre Orman Bakanlığı, Maliye
Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı, TOBB, İhracatçı Birlikleri gibi
farklı idarelerin dış ticarete taraf olduğu anlaşılmaktadır. Talep edilen belgelerin
idareler tarafından verilme süresi ise bir günden birkaç aya kadar değişiklik
gösterebilmektedir. Bu nedenle, sınır geçişlerindeki etkinliğin artırılabilmesi ve
zaman kaybının en aza indirilebilmesi için Türkiye tarafından da uluslararası
platformda yürütülen çalışmaların yakından takip edilmesi ve yürütülen çalışmaların
hızlandırılması gerektiği düşünülmektedir.
xvii
Bu çerçevede, Türkiye’de yürütülen e- Belge çalışmaları kapsamında 2006
yılında Gemlik Gümrük ve Bursa Serbest Bölge İdareleri’nde başlayan pilot
uygulamanın altyapısı hazır olan diğer ilgili kurumlarında sisteme dahil olması ile
genişletilmesinin faydalı olacağı düşünülmektedir.
Ancak, Türkiye’de ‘Tek Pencere’ uygulamasının etkin bir şekilde
yapılabilmesi için öncelikli olarak farklı idareler arasındaki yasal düzenlemelerin
uyumlaştırılmasının gerekliliğinin yanında, her idare tarafından geliştirilen farklı
teknolojik altyapılarında birlikte işler hale getirilmesi gereklidir.
Bütün bu çalışmaların yanında, verilerin korunması için gerekli yasal
düzenlemelerin hızla tamamlanması, yasal olarak yürürlükte bulunmasına rağmen
henüz geniş bir alanda uygulaması bulunmayan elektronik imza uygulamasının
yaygınlaştırılması da ‘Tek Pencere’ uygulamasının etkinliği için gerekli unsurlar
olarak kabul edilebilir.
Uluslararası platformdaki gelişmeleri yakından takip etmekte olan Gümrük
Müsteşarlığı’nın alt yapısı elektronik bilgi ve belge değişimine hazır olmakla birlikte,
ülke çapında uygulamanın hayata geçirilebilmesi için diğer idarelerinde gerekli
altyapıyı tamamlaması gerekmektedir. AB’de de çalışmaları yürütülmekte olan ‘Tek
Pencere’ uygulamasının 2013’de bütün üye ülkelerde uygulamaya geçirilmesinin de
öngörüldüğü dikkate alınınca söz konusu çalışmaların Gümrük Müsteşarlığı
liderliğinde ivedilikle yerine getirilmesinin sınırlarda bekleme sürelerini azaltarak
etkinliği artıracağı ve ticaret hacminde yaratacağı etki ile Türkiye’nin refahını
artıracağı düşünülmektedir.
xviii
KAYNAKÇA
Kitap ve Makaleler
Cosgrove,C., Apostolov, M., (2003) “How to Achieve Efficient and Open
Collaboration for Trade Facilitation”, Trade Facilitation, The Challenges
for Growth and Development, UN
Diriöz, O. (2007) “Dünya Gümrük Örgütü ve Dünya Ticaret Düzenine Olan
Etkileri”, Gümrük Dünyası Dergisi, Sayı 52, Kış, s.3-4
Duval, Y. (2006) “Cost and Benefits of Impementing Trade Facilitation
Measures Under Negotiations at the WTO: an Exploratory Survey”,
Artnet Working Paper Series, No:3, January
Hummels, D., (2001) “Time as a Trade Barrier”, GTAP Working Paper No: 17
Purdue University
Kalaycı, C. “Ticareti Kolaylaştırma Çalışmaları ve Etkileri”, Karadeniz Teknik
Üniversitesi
Kleitz, A. (2002) “Cost and Benefits of Trade Facilitation”
Özcan, M. (2007) “DTÖ Doha Kalkınma Müzakerelerini Ne Durdurdu? Tarih
Tekerrürden mi İbarettir?” Uluslararası Ekonomik Sorunlar, Sayı.24,
Şubat s.22-27
Saygılıoğlu, N. (2003) “11 Eylül ve Gümrükler”, Gümrükte Uzman Görüş, Sayı 2,
s.1-3
Seyidoğlu, H., (2001) “Uluslararası İktisat Teori Politika ve Uygulama”, 14.
baskı, Güzem Yayınları, İstanbul, s. 189
xix
Wilson J.S., Mann C.L., Otsuki T., (2004) “Assessing The Potential Benefit Of
Trade Facilitation: A Global Perspective”, World Bank Policy Research
Working Paper 3224
Wilson J. S., (2005) “Trade Facilitation and Economic Development” The World
Bank, World Trade Brief
“Trade Facilitation Handbook for the Greater Mekong Subregion”, (2003)
UN/ESCAP
Uzmanlık Tezleri
Aktekin, D. (2003) “Ticaretin Kolaylaştırılması ‘Gümrük İdarelerinin Rolü’”,
Gümrük Müsteşarlığı Uzmanlık Tezi, Ankara
Çalışkan, Ö. (2005) “Tek İdari Belge Reformu ve Varış Öncesi – Kalkış Öncesi
Beyanlar”, Gümrük Müsteşarlığı Uzmanlık Tezi, Ankara
Toplantı Raporları
Ercan, T. “Ticaretin Kolaylaştırılması Uygulamalarında Kapasite Artırımı”
Toplantı Raporu, 18-20 Ekim 2004
Ercan, T., “DGÖ Gümrük Veri Modeli Proje Grubu ve Bilgi Yönetimi Alt
Komitesi 50. Dönem Toplantısı”, Toplantı Raporu 23-26 Ocak 2006
Şen, R., Öztürk, E., “Customs 2007 Tek Pencere, Üst Düzey Stratejik Semineri”,
Toplantı Raporu, 1-3 Mart 2006
xx
Ünsal S. S., “İsveç Gümrük İdaresinde Tek Pencere Uygulaması” Toplantı
Raporu 9-11 Ocak 2007
Sunumlar
Butterly, T. “Single Window, To Enhance The Exchange of Information
Between Trade and Government” UN/CEFACT
“Dış Ticarette e- Belge Uygulama Koordinatörlüğü”, 23.01.2007
Roy, J. (1998) “Trade Facilitation The WB Experience” WTO Trade Facilitation
Symposium, Geneva
Wicktor, M. (2004) “Single Window Development and Implementation
Experience of Sweeden”
Diğer Belgeler
“Case Studies on Implementing a Single Window”, (2006), United Nations Centre
for Trade Facilitation and Electronic Business
Dış Ticaret işlemlerinde Kullanılan Bilgi ve Belgelerin Elektronik Ortamda
Paylaşılması”, Dış Ticarette e-Belge Projesi, Sürüm 2, 07.04.2003,
“DPT Orta Vadeli Plan (2008-2010)”,Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı
“Draft eCustoms Multi-Annual Strategic Plan”, TAXUD/477/2004 - Rev. 4,
Working Document, Brussels 8 June 2005
“eEurope Advisory Group” Avrupa Birliği
xxi
“Electronic
Customs
Multi-Annual
Strategic
Plan
(MASP
Rev
7)”,
TAXUD/477/2004 - Rev. 7 ECG, Workiıng Document, s.7, Brussels, 27
September2006
“Electronic Cusstoms Systems and Projects” Annex 2, TAXUD/477/2004 Rev. 7
ECG, Brussels, 27 September 2006, s. 37-38
“Framework of Standards to Secure and Facilitate Global Trade”, June
2005,Dünya Gümrük Örgütü
“Integrated Border Management”, Permanent Technical Committe, 178. Session,
March 2007
“Integrated Border Management”, (2005), The Global Facilitation Partnership for
Transportation and Trade
“Lack Of Electronic Customs System
http://www.siliconrepublic.com (Erişim)
Could
Hurt
Economy”
“Recommendation and Guidelines on Establishing a Single Window”(2005),
United Nations Centre for Trade Facilitation and Electronic Business,
Recommendation No. 33, Geneva
“Quantitative Assessment of the Benefits of Trade Facilitation”, (2003) OECD,
TD/TC/WP(2003) 31 FINAL
“Simplification of Trade Documentation Using International Standards”,
UNCTAD, Technical Note 13
“Single Window at Community Level”, Working Document: TAXUD/1241/2005
– Rev. 5, Brussels, 20 Şubat 2006
xxii
“Single Window Common Standards And Interoperability Contribution To The
Stakeholder Perspectives”, ECE/TRADE/CEFACT/2006/15, 12 May 2006,
Economıc Commıssıon For Europa
“The Cost and Benefits of Trade Facilitation”(2005), OECD Policy Brief October
“The EU’s Strategic Plans”, Information Technology for Adoption and Intelligent
Desing for e-Government
“The
Single
Window
Concept,
The
World
Customs
Organization’s
Perspective”, Dünya Gümrük Örgütü
“Ticaretin Kolaylaştırılması” DTÖ IV. Bakanlar Konferansı Katar/ Doha (9-14
Kasım 2001)
“Trade Facilitation, An Introduction to the Basic Concepts and Benefits”,
UN/ECE, ECE/TRADE/289
“Trade Facilitation, WTO Negotiations and UNCTAD”(2004), Trade Logistic
Branch, UNCTAD, Geneva
“Trade Facilitation: Gathering Solutions For Once- Hidden Barriers,
Consultations With EU And International Business Federations On Doha
Development Agenda Trade Facilitation Negotiations”, (2002), Brussels
“Trade Facilitation”, G/C/W/236, 24 October 2005, Dünya Ticaret Örgütü
Verrue,R: “Single Window Commision Perspective”, Konuşma Metni 1-3 Mart
2006 Innsburck
“WCO Customs Data Model Project Team, An Introduction”, January 2007,
Dünya Gümrük Örgütü
xxiii
Komisyon Belgeleri
COM(2002) 263 final, “e Europe 2005:An Information Society For All”
COM(2003) 452 final “The Role Of Customs In The Integrated Management Of
External Borders”
COM(2005) 532 final, “The Contribution Of Taxation And Customs Policies To
The Lisbon Strategy”
Internet Siteleri
Avrupa Birliği
http://europa.eu.int
Avrupa Ekonomik Komisyonu
www.unece.org.tr
Devlet Planlama Teşkilatı
www.dpt.gov.tr
Dış Ticaret Müsteşarlığı
www.dtm.gov.tr
Dünya Bankası
www.worldbank.org
www.doingbusiness.org
Dünya Gümrük Örgütü
www.wcoomd.org
http://members.wcoomd.org
xxiv
Dünya Ticaret Örgütü
www.wto.org
Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Teşkilatı
http://www.oecd.org
Gümrük Müsteşarlığı
www.gumruk.gov.tr
http://e-belge.gumruk.gov.tr
Information Technology for Adoption and Intelligent Desing for e-Government
www.itaide.org
İhracatı Geliştirme Merkezi
www.igeme.gov.tr
İktisadi ve Kalkınma Vakfı
www.ikv.org.tr
The Global Facilitation Partnership for Transportation and Trade (GFP)
http://www.gfptt.org
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
www.tcmb.gov.tr
Uluslararası Denizcilik Örgütü
www.imo.org
Diğer
http://www.sitpro.org.uk/policy/singwin/intexamples.html
http://www.customs.gov.sg
xxv
Resmi Gazeteler
AB Resmi Gazeteleri
21.03.1985 tarih ve L 079 sayılı Topluluk Resmi Gazetesi
13.02.1995 tarih ve L35 sayılı Topluluk Resmi Gazetesi
16.12.2003 tarih ve C 305 sayılı Topluluk Resmi Gazetesi
21.4.2004 tarih ve C 96 sayılı Topluluk Resmi Gazetesi
04.05.2005 tarih ve L117 sayılı Topluluk Resmi Gazetesi
19.12.2006 tarih ve L 360 sayılı Topluluk Resmi Gazetesi
T.C. Resmi Gazeteleri
22.04.1995 tarih ve 22266 sayılı Resmi Gazete
01.09.2002 tarih ve 24863 sayılı Resmi Gazete
04.07.2003 tarih ve 25158 sayılı Resmi Gazete
28.07.2003 tarih ve 25182 sayılı Resmi Gazete
23.01.2004 tarih ve 25355 sayılı Resmi Gazete
03.08.2005 tarih ve 25895 sayılı Resmi Gazete
06.11.2005 tarih ve 25985 sayılı Resmi Gazete
31.03.2006 tarih ve 26125 sayılı Resmi Gazete
28.07.2006 tarih ve 26242 sayılı Resmi Gazete
xxvi
Ek-1:Uygulanmakta veya Geliştirilmekte Olan Uluslararası Tek Pencere Örneklerine Genel Bir Bakış
Ülke
Avustralya
Sistem
TradeGate,
ImportNet ve
ExportNet
Kanada
Elektronik Serbest
Bırakma
Çek
Cumhuriyeti
Konu
Gümrükleme, Yakın
zamanda bağlantılı
olan diğer birimlere
de genişletilecek
Gümrükleme
Uluslararası Ticaret ve Dış İlişkiler,
Yiyecek Denetleme Birimi, Kanada
Doğal kaynaklar Birimi, Ulaşım
Endüstrisi
Sadece gümrükleme, Gümrük, Vergi, İstatistik, Veterinerlik
henüz diğer birimlerle ve Tarım, Bitki ve yiyecek maddeleri,
bağlantısı yok
Endüstri ve Ticaret
Şirketlerin Vergi
Vergi, Gümrük, İstatistik, Emeklilik
Raporlaması
Sigortası Firmaları, Ticaret Birlikleri,
İşçi Birlikleri
Finlandiya
TYVI
Finlandiya
Port@Net
Deniz Trafik Bilgisi
Kore
KT Net
Mauritius
TradeNet
Hollanda
Bağlantı Olan Birimler
İstatistik, Karantina ve Denetleme,
Vergi, İzin alınan İdareler
Durum
Uygulanıyor
Tanımlama Maliyeti
İşletme Maliyeti
35 milyon Avustralya Doları olarak tahmin
ediliyor. Kullanıcılardan işlem başına ücret
alınıyor.
Uygulanıyor
Ölçüm yapılmamıştır
Geliştiriliyor.
Her işlem başına
ücret
Uygulanıyor
İhmal edilebilir
düzeyde
Deniz Birimi, Gümrük
Uygulanıyor
1 Milyon Euro
Civarında
Gümrükleme, ithalat
ve ihracat izinleri,
LCs, Döviz Değişim
Makbuzları, Sigorta,
Yükleme Faturaları
Singapur sistemine
dayanan Tek Pencere
Tam olarak bağlantıları söylemek zor,
ancak sistem hükümet içi bağlantılarla
ve direk yurtdışı bağlantılarla iyi
geliştirilmiş gibi gözüküyor.
Uygulanıyor
Liman İdaresi, Kargo İdare Şirketi,
Ticaret ve Endüstri Odaları, Gümrük ve
Maliye, Serbest Liman İdaresi,
Bankalar, Ulusal Ulaşım İdaresi
Uygulanıyor
Araç, yazılım ve
eleman
Havaalanında Hava
Gümrüklemesi
Hükümet İdareleri, Gümrük, Askeriye,
Polis, Sağlık Denetimi, Havacılık
Bölümü, Ulaşım Bölümü, Ev Planlama
ve Çevre, Sağlık Koruma ve
Veterinerlik, Genel Denetim, Canlı
Hayvan Stokları ve Et Denetimi, Bitki
Uygulanıyor
Bilinmiyor, fakat
yazılım yerel olarak
gümrük çalışanları
tarafından üretilmiştir.
İşlem başına ücret
alınıyor, ancak
müşteriler tarafından
değil idareler
tarafından ödeniyor.
İletişim, bakım ve
eleman. Kayıt ve
Yazılım için bir
defalık bir maliyet
var, sonrasında işlem
başına ücret alınıyor.
Her mesaj yaklaşık
0.05 – 0.07 Euro
Arasında
xxvii
Koruma, Mali İstihbarat ve Araştırma
Yeni Zelanda
Uygulanıyor
Nijerya
Çalışma
aşamasında
Geliştiriliyor
Uygulanıyor
Norveç
Peru
AltInn
Gümrük Portalı
Singapur
TradeNet,
CrimsonLogic.
tarafından
geliştiriliyor
Uluslararası ticaret
gümrükleme
İsveç
Stairway ve Sanal
Gümrük Ofisi
Tayland
Tek Durak
ABD
ITDS
Elektronik
Beyanname, henüz
tam olarak Tek
Pencere Değil
Deniz Trafiği
Gümrükleme
Bütün uluslararası
ticaret
Gümrük Bilgisi
online
İstatistik, Vergi, Kayıt Merkezi
Bağlantı Yok, Sistem kamuya üç alanda
veri sağlamaktadır: 1. Kamu, gümrük
çalışanı ve ticaret erbabı için gümrük
bilgisi
2. Sahipsiz veya yasak malların
ihalesine ilişkin bilgi
3. Eşyaların temin edilmesi ve gümrük
hizmetleri ile ilgili bilgi
35 Hükümet Birimi ve Bölümü
Uygulanıyor
Gümrük, Tarım Birimi, Ticaret Birimi
ve
Geliştiriliyor
Liman İdaresi, Gümrük
Uygulanıyor
Geliştiriliyor
Yaklaşık 100 Hükümet Birimi,
Uluslararası ticarete dâhil olan bürolar
ve ofisler. Üç gruba ayrılabilir: 1.İhracat
kontrol birimleri; 2. Veri toplama ve
istatistik birimleri; 3. yalnızca istatistik
birimleri
Değerlendirmeye
Uygun bir olay
bulunmamaktadır
İş çevrelerine ücretsiz
Yaklaşık 558,000 dolar
İş çevrelerine ücretsiz
1987’de 27 milyon
Singapur Doları
Sabit maliyet 1500
Singapur Doları ve
yıllık bakım maliyeti
1200 Singapur Doları
civarında, Her
işlemde 6.50
Singapur Doları.
Firmalara sadece
bağlantı maliyeti var,
diğer şeyler ücretsiz
Geliştirme, yayma ve işler hale getirme
dahil,bütün programın 256 Milyon ABD dolar
maliyeti olduğu tahmin edilmektedir. Bakım
ücretlerinin olacağı ve müşterilerin bağlantı
ücretlerine ve yazılım maliyetlerine maruz
kalacağı beklenmektedir.
KAYNAK: http://www.sitpro.org.uk/policy/singwin/intexamples.html
xxviii
Ek-2: Türkiye’de Dış Ticarette İstenilen Belgeler
xxix
xxx
xxxi
xxxii
Ek-3: Gemlik Gümrük ve Bursa Serbest Bölge İdareleri’nde İşlem Gören Belgeler
Kaynak: http://e-belge.gumruk.gov.tr
xxxiii
Ek-4: e-Belge Projesi’nde Yer Alan Taraflar ve Sorumlulukları
xxxiv
Kaynak: Dış Ticaret işlemlerinde Kullanılan Bilgi ve Belgelerin Elektronik Ortamda
Paylaşılması, 2003
xxxv
ÖZET
Uluslararası ticarette farklı idareler tarafından aynı bilgileri içeren çok sayıda
bilgi talep edilmektedir. Bu durum ise karışıklığa neden olmakta ve ticaret erbabı ile
hükümetlere yük getirmektedir. Son yıllarda yapılan çalışmalar, gümrük ve idari
prosedürlerin ticari işlem maliyetleri ve ticaret akımları üzerinde önemli etkileri
olduğunu göstermiştir.
Etkin olmayan gümrük prosedürlerinin ekonomik büyümede, eşyaların
fiyatlarında ve doğrudan yabancı yatırımlarda etkisinin olacağının farkında olan
hükümetler tarafından e-Gümrük, kağıtsız ticaret ve tek pencere gibi önlemler
geliştirilmeye çalışılmaktadır. Bu önlemler ‘ticaretin kolaylaştırılması’ kavramı
altında incelenebilmektedir.
Hükümetlere ve ticaret erbabına herhangi bir yük getirmeden ticaretle ilgili
bilgilerin etkili hızlı ve güvenilir bir şekilde iletilebilmesini amaçlayan ticaretin
kolaylaştırılması son yıllarda hükümetlerin önemli gündem maddesidir.
Bu çerçevede, ‘Tek Pencere’ ticaretin kolaylaştırması önlemlerinin bir
bileşeni olarak düşünülebilir. Ticaret erbabına ve taşıyıcılara eşyaların kabul
edilebilirliğinin tamamlanabilmesi için gerekli bütün verileri standart bir formatta,
elektronik veya kağıt tabanlı olarak, sınır kontrollerine dahil olan idarelere bir defa
ve tek bir portaldan sunmasına ve bütün ithalat, ihracat ve transitle ilgili düzenleyici
gereklilikleri tamamlamasına olanak tanıyan bir sistem olarak tanımlanmaktadır.
Bu çalışmada ‘Tek Pencere’ ticaretin kolaylaştırılması kapsamında ele
alınmış ve ülke uygulamalarından örnekler verilmiştir. Daha sonraki bölümde,
Türkiye ve Türk Gümrük İdaresi’nde yürütülmekte olan ticaretin kolaylaştırılması ve
‘Tek Pencere’ çalışmalarına yer verilmiştir. Son olarak, söz konusu çalışmaların
fayda ve maliyetleri üzerinde durulmuştur.
xxxvi
ABSTRACT
In international trade, many documents, contained same information, are
requested by different authorities. This situation causes complexity and huge burden on
governments and traders. Recent researches show that customs and administrative
procedures have important effects on trade flows and trade transactions costs.
As the aware of the inefficient customs and administrative procedures have an
impact on economic growth, prices of the goods and foreign direct investments, the
governments have tried to develop some measures such as e-customs, paperless trade
and single window. These measures can be discussed under the scope of “trade
facilitation”.
Nowadays, trade facilitation is an important agenda for the governments which
aims efficient, rapid and secure exchange of trade related information without any
burden on governments and traders. Simplification and harmonization of procedures and
the use of international standards are the main elements of this concept.
In this context, “Single Window” can be given as a compenent of the trade
facilitation measures. ‘Single Window’ can be defined as a facility that allows parties
involved in trade and transport to lodge standardized information in the form of
electronic messages and paper documents with a single entry point to fulfill all import,
export, and transit-related regulatory requirements.
In this study, ‘Single Window’ is defined within the framework of trade
facilitation and some examples of ‘Single Window’ implementation are given. In the
following section, study of Turkey and Turkish Customs Administration regarding trade
facilitation and ‘Single Window’ are discussed. Lastly, the benefits and costs of the trade
facilitation and ‘Single Window’ are examined.
xxxvii