şəki, qəbələ, oğuz, qax, zaqatala, balakən

Transkript

şəki, qəbələ, oğuz, qax, zaqatala, balakən
АЗђРБАJ†АН МИЛЛИ ЕЛМЛђР АКАДЕМИJАСЫ
ФОЛКЛОР ИНСТИТУТУ
АЗЯРБАЙЪАН ФОЛКЛОРУ
АНТОЛОЭИЙАСЫ
ХЫЫЫ ъилд
ШЯКИ, ГЯБЯЛЯ, ОЬУЗ,
ГАХ, ЗАГАТАЛА, БАЛАКЯН,
ФОЛКЛОРУ
БАКЫ – 2005
Азярбаjъан Милли Елмляр Академиjасы
Фолклор Институту Елми Шурасынын
гярары иля чап олунур
Тяртибчиляр:
ф.е.д., проф. ИСРАФИЛ АББАСЛЫ
ф.е.н. ОРУЪ ЯЛИЙЕВ
ф.е.н. МЯТАНЯТ АБДУЛЛАЙЕВА
Елми редактор: ф.е.д. ЩЦСЕЙН ИСМАЙЫЛОВ
Ряйчиляр:
ф.е.н. ТЯЩМАСИБ ФЯРЗЯЛИЙЕВ
ф.е.н. РАМИЛ ЯЛИЙЕВ
Няшриня мясул:
ф.е.н. ЯЗИЗ ЯЛЯКБЯРЛИ
Азярбаj‡ан фолклору антоло…иjасы, XIII китаб, (Шяки, Гябяля,
Оьуз, Гах, Загатала, Балакян фолклору), Бакы, “Сяда“ няшриjjаты,
2005.
АзЃрбаj‡ан Милли Елмляр Академийасы Фолклор Институтунун нЃшр
етдирдиjи “АзЃрбаj‡ан фолклору антоло…иjасы“ серийасындан чап олунан
бу дЃфЃки ‡илддЃ АзЃрбаj‡анын фолклор материаллары иля зянэин олан
Гябяля, Оьуз, Шяки, Гах, Загатала, Балакян бюлэяляринин фолклор ин‡илЃри
топланмышдыр.
ISBN-586874-138-2
©“СЃда“ нЃшриjjаты, 2005
2
ЧОХ†ИЛДЛИ "АЗђРБАJ†АН ФОЛКЛОРУ
АНТОЛО„ИJАСЫ"НЫН (АФА) НђШР ОЛУНМУШ
КИТАБЛАРЫ
1. АФА, I. Нахчыван фолклору, тЃртиб едЃнлЃр: ТЃЋмасиб ФЃрзЃлиjев, МЃЋЃррЃм Гасымлы, елми редактору вЃ “Юн с‰з“цн мцЃллифи
Исрафил Аббасов, рЃjчилЃр: ВЃли ђлиjев, БЃЋлул Абдулла, Бакы, “СабаЋ“ нЃшриjjаты, 1994.
2. АФА, II. Ираг-Тцркман фолклору, тЃртибчилЃр: филоло…иjа елмлЃри доктору, профессор ГЃзЃнфЃр Пашаjев, доктор ђбдцллЃтиф
БЃндЃро‹лу, редактору филоло…иjа елмлЃри доктору, профессор Jашар Гараjев, рЃjчилЃр: филоло…иjа елмлЃри доктору, профессор Азад
НЃбиjев, филоло…иjа елмлЃри доктору, профессор Исрафил Аббаслы,
Бакы, “А‹рыда‹“ няшриййаты, 1999.
3. АФА, III. „‰jчЃ фолклору, топлаjыб тЃртиб едЃни, Ќцсеjн Исмаjылов, редактору филоло…иjа елмлЃри доктору, профессор Jашар
Гараjев, рЃjчилЃр: фиолло…иjа елмлЃри доктору, профессор Гара Намазов, филоло…иjа елмлЃри намизЃди Ору‡ ђлиjев, Бакы, “СЃда“
нЃшриjjаты, 2000.
4. АФА, IV. ШЃки фолклору, тЃртиб едЃнлЃр: филоло…иjа елмлЃри
намизЃди Ору‡ ђлиjев, ЌикмЃт ђбдцлЋЃлимов, Рамазан Гафаров, Вагиф Аслан елми редактору вЃ “Юн с‰з“цн мцЃллифи филоло…иjа елмлЃри доктору, профессор Jашар Гараjев, рЃjчилЃр: филоло…иjа
елмлЃри намизЃди Ќцсейн Исмаjылов, сЃнЃтшцнаслыг намизЃди Фаиг
ЧЃлЃби, Бакы, “СЃда“ нЃшриjjаты, 2000.
5. АФА, V. Гараба‹ фолклору, топлаjанлар: Исрафил Аббаслы,
ТЃЋмасиб ФЃрзЃлиjев, НЃ‡Ѓф Назим (Гулиjев), тЃртиб едЃни вЃ
“Юн с‰з“цн мцЃллифи филоло…иjа елмлЃри доктору, профессор Исрафил
Аббаслы, редакторлары: филоло…иjа елмлЃри доктору, профессор Jашар Гараjев, филоло…иjа елмлЃри намизЃди, досент Ќцсеjн Исмаjылов, рЃjчилЃр: филоло…иjа елмлЃри доктору БЃЋлул Абдулла, филоло…иjа елмлЃри намизЃди Ору‡ ђлиjев, “Бакы“, “СЃда“ нЃшриjjаты,
2001.
6. АФА, VI. ШЃки фолклору, тЃртиб едЃни: ЌикмЃт ђбдцлЋЃлимов, елми редактору филоло…иjа елмлЃри доктору, профессор Jашар
Гараjев, “Юн с‰з“цн мцЃллифи сянятшцнаsлыг намизяди Fаиг Чя-
3
ляби, рЃjчи филоло…иjа елмлЃри намизЃди Ќцсейн Исмаjылов. Бакы,
“СЃда“ нЃшриjjаты, 2002.
7. АФА, VII. Гарагоjунлу фолклору, тЃртиб едЃнлЃр: филоло…иjа
елмлЃри намизЃди Ќцсейн Исмаjылов, Гурбан Сцлеjманов, елми
редактору филоло…иjа елмлЃри доктору, профессор Гара Намазов,
рЃjчилЃр, филоло…иjа елмлЃри доктору Исрафил Аббаслы, филоло…иjа
елмлЃри намизЃди Ору‡ ђлиjев. Бакы, “СЃда“ нЃшриjjаты, 2002.
8. АФА, VIII. Аьбаба фолклору, топлайыб тяртиб едянляр: филолоэийа елмляри намизяди Щцсейн Исмайылов, Таъир Гурбанов, редактору филолоэийа елмляри доктору, профессор Исрафил Аббаслы,
ряйчи филолоэийа елмляри намизяди Язиз Ялякбярли, Бакы, “Сяда”
няшриййаты, 2003.
9. АФА, IX. Эянъябасар фолклору, тяртиб едянляр: филолоэийа
елмляри намизяди Щцсейн Исмайылов, Разийя Гулийева, редактору
филолоэийа елмляри доктору, профессор Исрафил Аббаслы, ряйчиляр
филолоэийа елмляри намизяди Сярхан Хавяри, Аьаверди Хялил, Бакы,
“Сяда” няшриййаты, 2004.
10. АФА, X. Иряван фолклору, топлайыб тяртиб едянляр: филолоэийа елмляри намизяди Щцсейн Исмайылов, филолоэийа елмляри намизяди Язиз Ялякбярли, редактору проф. Исрафил Аббасов, ряйчиляр:
АМЕА-нын мцхбир цзвц Теймур Бцнйадов, проф. Гара Намазов.
11. АФА, XI. Ширван фолклору, топлайыб тяртиб едянляр: филолоэийа елмляри доктору Щцсейн Исмайылов, филолоэийа елмляри доктору Сейфяддин Гянийев, редактору филолоэийа елмляри доктору
Щцсейн Исмайылов, ряйчиляр: филолоэийа елмляри Оруъ Ялийев, Аьаверди Хялил.
12. АФА, XII. Зянэязур фолклору, топлайыъылар ф.е.д. Вяли Нябиоьлу, ф.е.н. Мухтар Казымоьлу, ф.е.н. Яфзяляддин Ясэяр; тяртиб
едянляр: Яфзяляддин Ясэяр, Мухтар Казымоьлу; редактору филолоэийа елмляри доктору Щцсейн Исмайылов; ряйчиляр: ф.е.н. Тящмасиб Фярзялийев, ф.е.н. Оруъ Ялийев.
4
ЮН СЮЗ
Азярбайъан фолклорунун ващид атласыны йаратмаг цчцн фолклор юрняклярини реэионлар цзря топламаг иши ардыъыл олараг давам етдирилир.
Шяки-Загатала бюлэясиндян (Шяки, Гах, Загатала, Балакян, Оьуз, Гябяля районлары) топланмыш бу рянэарянэ нцмуняляр бу сащядя атылан
нювбяти аддымдыр.
Мцхтялиф бюлэялярдян, о ъцмлядян Шяки-Загатала реэионундан топланмыш юрнякляр Азярбайъан фолклорунун тяркиб щиссяси олмагла йанашы, цмумтцрк вя цмумдцнйа фолклорунун да тяркиб щиссясидир.
Башга сюзля, юрнякляр бир зярря, бир дамла гядяр дя олса, щям цмумазярбайъан, щям цмумтцрк, щям дя цмумдцнйа фолклор хязинясиня юз тющфясини верир. Она эюря дя реэионлардан топланмыш бу юрняклярин антолоэийаларын сящифяляриндя йер алмасына, эениш охуъу кцтлясинин нязяриня чатдырылмасына, тядгигатчыларын арашдырма обйектиня
чеврилмясиня ещтийаъ дуйулмагдадыр.
Сон дюврдя Шяки-Загатала реэиону цзря бир сыра тядбирляр - 1983-ъц
ил ийунун 11-дя Шякидя илк дяфя олараг Эцлцш байрамы, 1993-ъц ил октйабрын 19-22-дя Азярбайъан фолклорунун топланмасы, няшри вя
тядгиги проблемляри иля баьлы реэионал фолклор мцшавиряси, 2005-ъи ил
майын 16-да Баш Лайысгылы Молла Ъума иля баьлы елми конфранс
кечирилмишдир.
2004-ъц илдя «Азярбайъан фолклорунун реэионал хцсусиййятляри
(Шяки-Загатала фолклор нцмуняляри ясасында)» мювзусунда намизядлик диссертасийасы мцдафия олунмушдур. Диссертасийада Шяки-Загатала
реэионундан топланмыш фолклор юрнякляри тядгигата ъялб олунмуш вя
бу юрняклярин спесифик ъящятляри мцгайисяли шякилдя арашдырылмышдыр.
Бюйцк Гафгаз сыра даьлар силсилясинин ъянуб-гярб щиссясиндя йерляшян Шяки-Загатала реэиону шималдан Даьыстан Мухтар Республикасы,
гярбдян Эцръцстан Республикасы, шяргдян Эирдманчай дяряси, ъянубдан ися Алазан-Яйричай чюкяклийи иля сярщяддир.
Реэион яразисинин Алазан, Мазымчай, Балакянчай, Талачай, Кишчай, Яйричай, Эцрмцкчай, Гашгачай, Аьчай, Ялиъан вя с. кими ясас
чайлары вардыр.
Реэион зянэин битки юртцйцня малик олдуьундан щятта бу, юзцнц
кянд, оба адларында да эюстярир: Эюйям, Зоьалбиня, Язэилли (Загатала),
Алмалы, Фындыглы (Гах), Йемишянли, Сюйцдлц (Оьуз), Шабалыд (Шяки) вя с.
5
Реэионун милли етник тяркиби чох зянэиндир. Шяки-Загатала зонасында Азярбайъан тцркляри иля йанашы, аварлар, сахурлар, инэилойлар,
эцръцляр, удиляр, йящудиляр, лязэиляр йашайыр.
Чох мараглы фактдыр ки, милли етниклярин компакт йашадыьы бу яразидя гядим тцрк адят-янянялярини милли азлыглар да юз фолклор нцмуняляриндя горуйуб сахламышлар. Реэиондан топланмыш юрняклярдя бу
юзцнц габарыг шякилдя эюстярир. Мясялян, аварларын, сахурларын, инэилойларын вя башгаларынын сюйлядийи, юзцнцнкцляшдирдийи демяк олар ки,
щяр бир юрняйин гядим тцрк гялибляшмиш варианты мювъуддур (Бах:
«Шяки-Загатала бюлэясиндя йашайан милли азлыгларын (лязэи, авар, инэилой, яряшди вя с.) той адятляриндя спесифик ъящятляр», «Ортаг Тцрк Кечмишиндян Ортаг Тцрк Эяляъяйиня» Фолклор Конфрансынын материаллары,
Бакы, 2004, сящ.254-255).
Шяки-Загатала реэионунун ъоьрафи ареалы, фауна, флорасы, мяишяти,
щяйат тярзи, милли адят-яняняляри, колоритли дил факторлары (сюзлярин интонасийасы, спесифик лцьят ващидляри – нцбэар (инэилой), нцбэяр (уди), нубар
(лязэи), нцйбяр, нцбар (Азярбайъан дилиндя); Азярбайъан дилиндя шивя
фяргляри мювъуд олдуьу кими етниклярин дя дил фяргляри мювъуддур. Беля
ки, бир кяндин данышыьы о бири кяндин данышыьындан неъя фярглянирся, бир
удинин, бир лязэинин, диэяр миллятлярин дили бир-бириндян еляъя фярглянир.
Мясялян: Гябяля районунун Ниъ удиляри ишыьа ишыь дейирлярся, Оьуз
удиляри хаш дейир. Гыза Ниъ удиляри хцйяр, Оьуз удиляри ися хиняр дейир вя
с.) спесифик мязмун вя сцжет фяргляри йарадыр. Мясялян, мювсцм вя мярасимлярдя, хцсусиля дя той вя дяфндя, истяр эедишатында, сцфря мядяниййятиндя, мцхтялиф айинлярин кечирилмясиндя спесифик мягамлар («Диш тойу»
(удилярдя), «Тути нуэбари» (инэилойларда), «имяъиляр» (аварларда) вя с.)
вардыр. Лакин бцтцн бунлара бахмайараг, щяр бир юрнякдя тцрк яняняси
йашайыр. Чцнки милли азлыглар азярбайъанлыларла о гядяр гайнайыбгарышмышдыр ки, щятта гядим тцрк сюзляри беля онларын лексиконуна дахил
олмушдур. Милли азлыглары гятиййян азярбайъанлылардан айыра билмярик.
Чцнки мярщум тарих елмляри доктору Гямяршащ Ъавадовун тябиринъя
десяк, «Азярбайъанда мяскунлашан бу халглара сюзцн ясл мянасында
тарихи абидя эюзц иля бахмаг вя онларын йашадыьы ареалы тарихи-лингвистик
горуг елан етмяк лазымдыр».
Шяки-Загатала реэиону тарихи кешмякешляри олан бир яразидир. Бу
реэионун яразиси тарихян тез-тез йаделлилярин ишьалына мяруз галмышдыр.
Сялъуг-Оьузларынын башчылыьы иля тцрк тайфалары (онларын тяркибиндя
гыпчаглар, монголлар, татарлар вя с. варды) бу яразийя басгын етмишдиляр ки, бу да юзцнц йер, йурд адларында (Гыпчаг кянди (Гах райо-
6
нунда), Шамлы кянди (Гябяля районунда), Гахмуьал кянди (Гах
районунда), Буъаг кянди (Оьуз районунда) вя с.) вя реэиондан топланмыш юрняклярдя дя юзцнц эюстярмякдядир. (Бах: Е.Нурийев. «Азярбайъан ССР Шяки-Загатала зонасынын топонимийасы», «Елм», Бакы,
2001, сящ: 34, 37, 39-40) Мясялян:
Шаряйин боз даьлары,
Бцрцдц тоз даьлары.
Ялини вер ялимя
Кечяк тез бу даьлары вя с.
Беляликля, реэион яразисиндя йаранмыш фолклор юрнякляринин щансы дюврдя, щансы шяраитдя мейдана эялмясини юрняклярин сцжетиндян вя тарихиархеоложи мянбялярдян тяхминян мцяййянляшдирмяк мцмкцндцр.
Беля ки, реэиона аид тарихи абидяляр орада баш вермиш тарихи просеслярин эцзэцсцдцр. Тарихин ган йаддашы олан бу абидялярля баьлы йаранан фолклор юрнякляри дя онларын мяншяйиндян хябяр верир. «Минаряляр даьы», «Комрад», «Дамбатан», «Гызыл гайа» вя с. бу кими
нцмуняляр реэионун тарихи, иътимаи-сийаси щяйат тярзини якс етдирир.
Реэион яразиси щям дя Оьузларын йашадыьы бир мякандыр. Буну
няинки абидяляр, щятта 1950-ъи иллярдя археолог Салещ Газыйев тяряфиндян апарылмыш археоложи газынтылар нятиъясиндя ялдя олунан мадди мядяниййят нцмуняляри бир даща тясдиг едир.
Гябяля кянд харабалыьында, Оьуз районунун Гарабалдыр, Халхал,
Синъан, Кяримли кяндляри яразисиндя дюрдкцнъ формада 1,2 м-дян
3,1-мя чатан гябирляр ашкара чыхарылмышдыр. Бу яразидя мювъуд олмуш
5 курган (2-си инсанларын сящви уъбатындан мящв едилмишдир. Цчц
щал-щазырда сахланылыр. Китабын сонундакы шякилляря бах.), гядим гала
йерляри - Эавур гала, Сурхай хан галасы (Оьуз районунун Филфилли
кяндиндя), Гябяля кянд харабалыьы вя с. реэион яразисинин тарихинин
тяхминян ВЫЫ ясря, щятта лап гядимляря эедиб чыхдыьыны эюстярир.
Нящайят, Шяки-Загатала реэиону зянэин сюз билиъиляринин мяканыдыр.
Азярбайъан фолклору инъилярини синясиндя эяздирян бу билиъиляримизин бязиси дцнйасыны дяйишся дя, бязиси сюйлядикляри бу инъилярин тезликля
няшри эерчяклийинин ъанлы шащидляри олмаг истяйирляр (Синяси сюзлц-совлу
сюйляйиъиляримизин бир гисминин фотосу топлуда юз яксинит тапмышдыр).
Бу реэионда йашайыб-йаратмыш ел сяняткарларынын (Ашыг Ъащанэир
Дальын, Ашыг Валещ, Ашыг Сираъ, Ашыг Рамазан, Мухахлы Ашыг Яли вя
с.) йарадыъылыьындан нцмуняляр топлуда юз яксини тапмышдыр. Бу нцмунялярин топланмасында бюйцк иш эюрмцш Фолклор Институтунун ел-
7
ми ишчиси щал-щазырда дцнйасыны дяйишмиш Шяки Зона Елми Мяркязинин
(ШЗЕМ) Азад Озанын адыны йад етмямяк мцмкцн дейилдир.
Юрняклярин топланмасында вя бу китабын ярсяйя эялмясиндя Шяки
Зона Елми Мяркязинин ямякдашларынын фяалиййяти бюйцкдцр. Материалларын чох щиссяси 1990-1991-ъи иллярдя топланыб тягдим олунмушдур.
Щятта ШЗЕМ-дя индийядяк топланмыш фолклор юрнякляри вя бунлара
уйьун олараг експонатлар ясасында Фолклор музейи йарадылмышдыр.
Башда ШЗЕМ-ин директору Эеолоэийа – минеролоэийа елмляри доктору, профессор Зякяриййя Ялизадя олмагла, директор мцавини Сянятшцнаслыг намизяди Нярэиз Ясэярзадя, «Фолклоршцнаслыг вя ел сянятляри»
лабораторийасынын мцдири филолоэийа елмляри намизяди Улдуз Мцршцдова, Мяркязин баш елми ишчиси, педагожи елмляр намизяди Яли Сцлеймановун, Мяркязин мярщум ямякдашы Сейид Ялясэяровун вя Севинъ
Гядированын хидмятляри данылмаздыр.
Топлунун ярсяйя эялмясиндя биринъи нювбядя филолоэийа елмляри доктору, профессор Исрафил Аббаслынын ямяйи бюйцкдцр. О, топлунун бцтцн
материалларыны нязяр сцзэяъиндян кечирмиш, лайигли тювсийялярини вермишдир.
Топлунун ярсяйя эялмясиндя бир сыра имканлардан истифадя етдийимиз Оьуз район Иъра рящбярлийиня, шяхсян Фируз мцяллимя вя Илщамя
ханыма, Йашар, Мцбариз вя Яляддин (Балакян районунун Газма
кянди) гардашларымыза, Оьуз вя Гябяля районларынын Тарих-дийаршцнаслыг музейляринин директорлары Аризя ханыма вя Халис мцяллимя,
Мирзябяйли кяндиндян Тофиг мцяллимя, Гцдрят мцяллимя, Вяндам
кяндиндян Гядим ямийя, Рузи ямийя, Загатала районундан шяхсян
Гящряман мцяллимя, Мящяммяд Шабаноьлуна, топлунун сонунда
верилмиш хяритянин тяртиб олунмасында дяйярли мяслящятлярини вермиш
Ъоьрафийа елмляри доктору, профессор Еййубалы мцяллимя, Ялйазмалар
Институтунун китабханачысы Умханым ханыма, ялйазмаларын транслитерасийасында бюйцк ролу олан Ялйазмалар Институтун елми ишчиси Шялаля
ханыма вя онларын симасында Институтун бцтцн ямякдашларына, Тарих,
Етнографийа, Ъоьрафийа Институтларынын вя Бакы Дювлят Университетинин
китабхана вя архив ямякдашларына, шяхсян филолоэийа факцлтясинин
мцяллими Сямайя ханыма вя АМЕА Ъоьрафийа Институтунун елми
ишчиси Зющря ханыма милли азлыгларын дилиндя олан нцмунялярин тяръцмяси иля баьлы эюстярдийи кюмяклийя эюря Сона, Елмира, Ращиля, Нязакят, Нярминя ханымлара, юз дярин миннятдарлыьымызы билдиририк.
Китабда жанрлар цзря верилян нцмунялярин мянбяйини эюстярмяк
мягсяди иля хцсуси кодлашдырма системиндян истифадя олунмушдур.
Щяр бир нцмунянин сонунда мютяризя ичярисиндя онун мянбяйини
8
эюстярян код ишаряляри верилир. Мютяризя ичярисиндя верилян кодда бюйцк
«С» щярфи «сюйляйиъи» сюзцнцн илк щярфидир, ондан сонракы рягям
щямин сюйляйиъинин цмуми сюйляйиъиляр сийащысында нечянъи олдуьуну
эюстярир, бюйцк «Т» щярфи «топлайыъы» сюзцнцн илк щярфидир, ондан
сонракы рягям щямин топлайыъынын цмуми топлайыъылар сийащысында
нечянъи олдуьунуну эюстярир, бюйцк «Я» щярфи «ядябиййат» сюзцнцн
илк щярфидир, ондан сонракы рягям щямин ядябиййатын цмуми ядябиййат сийащысында нечянъи олдуьунуну эюстярир, кичик «с» щярфи «сящифя»
сюзцнцн илк щярфидир, ондан сонракы рягям щямин ядябиййатын сящифясини эюстярир, мясялян:
Фолклор нцмунясиндян сонра верилян (С.1, Т.1) коду ашаьыдакы
мянаны ифадя едир: С.1 - бу нцмуня сюйляйиъиляр сийащысындакы 1 нюмряли сюйляйиъинин, йяни Балакян районунун Гасбиня кянд сакини Адил
Гымрыйевин дилиндян, Т.1 - топлайыъылар сийащысындакы 1 нюмряли топлайыъы, йяни Загатала районунун Мухах кянд сакини Абидят Ямирова
тяряфиндян гялямя алынмышдыр.
Фолклор нцмунясиндян сонра верилян (Я.1, с.1) коду ашаьыдакы
мянаны ифадя едир: Я.1 - бу нцмуня ядябиййат сийащысындакы 1 нюмряли ядябиййатдан, йяни «Абдулла Падарлы. Сечилмиш шерляр (топлайаны
вя тяртиб едяни Язизя Ъяфярзадя), «Эянълик», Бакы, 1979» китабындан,
с.1 – 1-ъи сящифядян алынмышдыр.
Фолклор нцмунясиндян сонра верилян (Т.1) коду ашаьыдакы мянаны ифадя едир: бу нцмунянин сюйляйиъиси мялум дейил вя топлайыъылар
сийащысындакы 1 нюмряли топлайыъы, йяни Загатала районунун Мухах
кянд сакини Абидят Ямирова тяряфиндян гялямя алынмышдыр.
Улдуз ишаряси иля эюстярилмиш сюзлярин изащы гейдляр вя шярщляр бюлмясиндя верилмишдир.
Топлунун сонунда мятндахили диалект вя яряб-фарс мяншяли сюзлярин лцьяти, мятндахили ишлянян бязи мягамларын изащ вя шярщляри, мифоложи вя фолклор образлары, яшйа вя предмет адлары, спесифик той адятляри,
спесифик эейим вя бязяк яшйаларынын, мащны вя рягслярин адлары верилмишдир. Реэиону якс етдирян фотошякилляр вя хяритя топлуйа хцсуси зянэинлик верир.
Бизъя, бу топлу Шяки-Загатала реэионунун тарихи инкишафы, халгын
милли адят-яняняляри щаггында там тясяввцр йарадаъагдыр.
МЯТАНЯТ ЙАГУБ ГЫЗЫ АБДУЛЛАЙЕВА
Фолклор Институтунун бюйцк елми ишчиси,
филолоэийа елмляри намизяди
9
МИФОЛОЖИ МЯТНЛЯР
Аллащ инсаннары йаратаннан сонра пейьямбярлярдян бирини гюндярий
дирилих суйунун далынъах ки, эятирип версин инсаннара.
Пейьямбяр гайыданбаш йолда йатий ки, динъини алсын. Бу вах ики гарьа эялип дирилих суйу олан бардаьы йыхып о судан ичий. Она гюря дя гарьалар 300 ил йешийи. Ама бу су инсаннара чатмадийи цчцн оннар аз
йешийи (С.206, Т.12).
***
Габахлар инсаннарын бойу он метряймиш. Юзц дя мин ил йешийирмишляр. Би гун щоларын фикриня аллащлых дцший. Аллащ да щолары кичялтип
бизим гунумуза салий, юмцрлярини дя годялдий (С.206, Т.12).
***
Би тайфа вармыш. Щонун баччысынын ушаьы йохиймиш. Чох гурбаннан,
нязир-нийаздан сора щонун бир оьлу олий. Ушах дюрд-беш йешиня чатий,
ама йеримийи. Тайфа баччысы фикирряший: «Бя мян юляннян сора шикясд
оьлума ким бахъах?»
Би гунусу що тайфанын цсдцня душманнар щцъум елийи. Щамысы кишиляри юлдцрий, арват-ушахлары йесир елийип апарийляр. Интасы шикясд ушаьы
апармийляр ки, гурт-гуш йисин.
Би гурт ушаьы йувасына апарий. Башдийи ушаьы бюйцтмаьа. Нечя иллярдян сора ушаьын айахлары ачилий. Юзц дя бююйцб еля пящливан олий ки,
ад-саны щяр йеря йейилий.
Дцшманнар щонун сораьыны ешидип эялийляр юлдурмаьа. Ама оьлан
щоларын щамсыны гырий. Сора да эедип тайфасыны кутарий (С.206, Т.12).
***
Бир киши ойа чыхый. Би кейик эюрий. Исдийи вурсун, би дя эюрий ки,
кейик би арвада чюйрцлдц, аъыхлы-аъыхлы бахды, сора да йох олду.
Киши горхий, даа ойа эетмийи (С.206, Т.12).
***
Дийилляр ки, Йернян Эюй бир-бирийнян чох йахынмыш.
Эцннярин би эцнцсц бир арвад чюряк биширирмиш. Бу вахд ушаьын
бурну ахыр. Исдийи ки, чюрящнян ушаьын бурнуну силсин.
Эюйдян бир йайлых дцшцр. Арвадын йайлыьа щайфы эялир. Чюрякдян бир
аз гопардып ушаьын бурнуну силир. У вахд эюй гязяплянир, йердян чохчох узаглашыр (С.206, Т.12).
***
Би киши сяфяря чыхмали олий. Щонун арвады щямейля олий. Щабу киши гоз аьаъыннан бешиэ дцзялдий. Арвадына тапшырий ки, оьлуму щабу бешиэдя йатдий.
10
Эялнин ушаьы юлц олий. Кишинин горхусннан эялин ушаьи йеширий. Бешиэдя
даш гойуф йырьалийи. Киши эяляндя исдийи ушаьа бахсын, эялин дийи ки, йатыпды,
уйатма. Киши бир аз эюздийи, сабру тцкяний. Ахырсы цзцнц ачыф бахый, икси дя
мат галий. Эялин мат олий ки, бир гуннух ушах: «Ня анам вар, ня атам.
Йаранмишям дашдан мян» - дийя-дийя охуйи (С.206, Т.12).
***
Бир эялин эидий Араздан су долдурмаьа. Бир дя горий судан бир ъаван оьлан башы чыхып бахий. Бир гун щеля, беш гун беля. Эялин горхудан щиш кяся щиш ня димийи. Эюрийляр эялин эцннян-эцня ярийи. Ахырсы
балдызы гылыьына эирип юрэяний, гардашына дийи.
Киши тцфянэи эютцрцп арвады эцдий.
Эюрий арвады чейя чатан кими оьланын башы судан чыхды. Тцфянэнян щону
вурий. Бир дя горий бцтцн Араз гана бялянди. Эюбякдян йухары адам, ашаьы
балых олан бир юлц гюгя галхыб суйа дцшдц, йох олду. Кишини що саат титрятмя
тутий. Бир-ики гун йешийяннян сора киши юлий (С.206, Т.12).
***
Бир кянтдя чох юлц юлиймиш. Адамлар бир кишини дурьузийляр гобурсанныхда. Дийиляр, биз сяннян сорушанда ки, юлц бастырмаьа йер вармы?
Дийярсян, йох. Бялкям щонда юлян азалар.
Киши разылаший. Ъамаат эялип соруший:
- Юлц басдырмаьа йер вармы?
Киши бир йеря, бир гогя бахий. Дийи:
- Нийя йохду? Аллащ бюйцк, алты эен. Ня гядяр истясавуз йер вар.
Що сюз Аллащын хошуна эялий. Даща що кятдя юлц аз олий (С.206, Т.12).
***
Дцнйада ня ки, йел, кцляк вар, щамсы Йел бабанын ялиндяди. Хырман
совруланда ъамащат Йел бабаны кюмяйя чаьырий. Йел баба да эялий хырманы совурий. Дян галий адамлара, саманы Йел баба юз алтына апарий
(С.206, Т.12).
***
Би кишинин чох гюзял гызы олий. Гыз би оьланы исдийирмиш. Анъах атасы
зорнан щону истямядыьы адама верий. Гыз Аллаща йалварий ки, юзцнц
гюгляря галдырсын. Оьлан да истядиьи гызы горсун. Анъах гора билмийи.
Аллаща йалварий ки, юзцнц йеня гюгляря галдырсын. Щеляъя гыз гцняшя,
оьлан айа дюний. Эеъяляр оьлан, эцндцзляр гыз ишых салып бир-бирини
ахтарийляр (С.206, Т.12).
11
ИНАМ ВЯ ЕТИГАДЛАР
АНДЛАР
Ъяннятин гапылары щаггы (С.206, Т.12).
Чяршянбя бава щаггы (С.144, Т.30).
Щаъы Нюрцз бава щаггы (С.186, Т.30).
Исди тяндир щаггы (С.144, Т.30).
Исди зиндан щаггы (С.144, Т.30).
Кюсюй щаггы (С.144, Т.30).
Мящяммяд Яфянди щаггы (С.102, Т.30).
Нюрцз бабанын эюру щаггы (С.186, Т.30).
Гуранын йарпаглары щаггы (С.206, Т.12).
Оъаьын ичиндя гябрим олсун (С.3, Т.12).
«Сары пир» щаггы (С.136, Т.32).
Сяня бахан цзцм янсяйя дюнсцн (С.3, Т.12).
«Солтан Шыхямир» щаггы (С.136, Т.32).
Шейх бава щаггы (С.102, Т.30).
Ун - урват щаггы (С.107, Т.12).
Йедди гурбан кясиб, йедди ич дойдуруб,йедди пиря сыьыныб тапдыьым
баламын ъаны щаггы (С.206, Т.12).
Йел бава щаггы (С.144, Т.30).
ИНАНЪЛАР
Адна эцнц баш йумах олмаз, бедбахчылыг олар (С.28, Т.30).
Адна эцнц бу йаннан що йана сиъим (ип, кяндир) гуруллар. Бириси
щонун цсдцйнян Щяъъя эедир. Кимин йолу йахшыдыръа, йолу ахыраъан
эедя билир. Кимин йолу пис, баьлыдырса, йарыда йыхылып юлцр (С.25, Т.30).
Аьаъ бар эятирмяйяндя онун ортасындан мисдян мисмар вурар, йа
да кы гурбан ганы сцртялляр (С.69, Т.30).
Арылар эюйц гара булудлар бцрцйян заман юз йуваларында дурмайыб,
бал топламаьа эедирся, демяли, йаьыш йаьмайаъаг. Яэяр ала – торандан
пятякдян чыхмайыб ичяридя вызылдайырса, онда йаьыш йаьаъаг (Я.5,
с.37).
12
Айаггабылары сойунанда цзцсдя дцшся, йа да бир-биринин цсдцня
дцшся, сяян сюзцвц данышыллар (С.69, Т.30).
Балакян - Загатала бюлэяснидя бир гадын йазда барама гурдунун
тохумундан чыхмасы цчцн гурдун тохумдан чыхма яряфясиндя тохуму
эютцрцб буьда вя чюряк гырынтылары иля гарышдырараг балаъа бир торбайа
тюкцр аьзыны сапла баьлайырды. Тохум чыхаъаьы вахт гадын сапы ачыр,
торбаны юз дизиня баьлайырды. Торба тясадцфян сап гырылыб ашаьы дцшяня
гядяр гадынын дизиня баьлы галарды (Я.5, с.105).
Балакяндя эюйярчин овланмаз, чцнки бу , бир бяланын, бядбяхтлийин
башланьыъы щесаб олунур (Я.5, с.101).
Барама шахы гойулан эцн еви сцпцрмцрдцляр ки, бар-бярякят дя
сцпцрцлцб эедяр. Чюлдян евя щеч ня эятирмирдиляр ки, евя, ипякгурдуна
бяла, хястялик эяляр (Я.5, с.50).
Барама цчцн шах гойуландан сонра гурд шаха чыхмырдыса, гайьанаг
биширирдиляр. Чцнки йумурта хейир-бярякят эятирирди (Я.5, с.51).
Бириси тутдуьу щалы йазыьы эялип бурахса, щал щонун йедди архадюняниня дяйип долашмаз (С.206, Т.12).
Бириси грип тутанда саьлам адам дейир: «Цсдцм уннуду» (С.69, Т.30).
Ъамаат арасында гыз - эялинляр мещрибан йашамыш аилядян эцлбянэи
эятирмяйи йахшы яламят щесаб едирляр (Я.5, с.65).
Ъума эцнц палтар йумаздар (С.145, Т.30).
Ъума эцнц палтар йуйан адам саьламлыьыны итирир (С.69, Т.30).
Ъума эцнц эеъя вахды сабун яритмяздяр (С.173, Т.30).
Чай ичяндя чайын хатасынын бирси чайын цзцндя дурса, гонах эяляъяк, унтасы чайын хатасыннан бирси чайын дибиндя дурса, гонах эяляъяк,
галаъаг (С.69, Т.30).
Чайын хатасы узундуса, узун, арых; балаъа, кюкдцся кюк гонах
эяляъяк (С.69, Т.30).
13
Чякилян сцд дишдярини нюйцт шцшяляриня тюкяллярмиш (С.71, Т.30).
Чуряк йимаьа отуранда эяряк «бисмиллащиррящманиррящим» дийясян.
Чцнки чинляр дя сяннян олийляр. «Бисмиллащ» дейяндя щолар дуруп
эедийляр (С.206, Т.12).
Дузу бу дцнйада даьытсан, о дцнйада гозцвнан йыьмалы оларсан
(С.206, Т.12).
Янъир аьаъы - узун заман йаьыш йаьсайды (Катех кяндиндя), гадынлардан бири янъир аьаъына гырмызы парча баьлайараг «мян баьладым, сян
дя баьла йаьышы» - дейир. Анъаг яксиня, узун мцддят гураглыг оланда
ися йеня гадынлардан бири янъир аьаъына ьой ясэи (парча) баьлайарды
(Я.5, с.94).
Яря эетмямиш гызлар, адятян кямяр тахмырдылар. Яря эедян щяр бир
гызын кямяри олмалы иди. Кямяр гызлар цчцн тякъя бязяк васитяси дейилди.
Кямяри эялин эедян вахт эялинин белиня баьлайырдылар. Кямяри оьлан ушаьы
баьламалы иди. Кямярдя сещрли бир эцъцн олдуьуна щамы инанырды.
Бу кямярляр эцмцш сиккялярля бязядилир, гиймятли дашларла вя
нахышларла, ишлямялярля зинятляндирилирди. Кямярин цзяриня мина гаты,
йахуд гызыл суйу чякилирди. Гызыл яшйаларын ичярисиндя башга шейляр
олмайа да биляр. Лакин эцмцш кямяр вя эцмцш цзцк мцтляг олмалы
иди. Чцнки эцмцшцн шяр рущлары говдуьуна, инсаны пис гядяр – гисмятдян горудуьуна инанмышлар. Бу сябябдяндир ки, дцймячядя, синябянддя, кямярдя ясас бязяк васитяси эцмцшдцр (Я.5, с.65-66).
Эеъ йерийян, эеъ дил ачан ушаглары (Балакян районунун Катех кяндиндя даьдаьанын ортасында тябии шякилдя ири бир йарыг ямяля эялмишдир)
аьаъын ортасындакы йарыгдан кечирир вя ниййят едирляр (Я.5, с.104).
Эеъя вахды гайчы ишлятмах, мящля сцпцрмах, йеря гайнар су
тюкмах, палтары адамын цсдцндя тикмах олмаз (С.206, Т.12).
Эялин кючяндя бармаьыны бала батырыб гапынын цст чярчивясиня
сцртярмиш. Бунунла евин ичиндя, яри евиндя мещрибан мцнасибят, ширин
цнсиййят йаранмасыны тямин едярляр. Сонра ися балы оьлан ушаьына
йедирярмишляр. Бу йолла эялиня аиля щяйатынын ширинлийини арзулайар, бал
кими юмцр, ширин ювлад диляйярляр (Я.5, с.37).
14
Щядик биширирлярмиш. Катех кяндиндя щядийин ичярисиня ирибуйнузлу
щейванын гурудулмуш дилини, алт чяняси иля бирликдя щядийя салардылар ки,
ушаг тез дил ачсын, диши тез чыхсын (Я.5, с.104).
Халча тохунан заман би адам юлцрся, тохунан халчайа би аь дцймя
тикиллярки, эеня юлян олмасын. Дцймяни ахырынъы нахышын цсдцня тикилляр.
Халча тохунуф йеря сяриляндя дя щабу дцймя халчанын цсдцндя
галар (С.186, Т.30).
Хамыр йоьуранда тулланарса, гонах эяляр (С.159, Т.30).
Илк дяфя нцбар йийяндя дийилляр:
- Дишимин, башымын аьрысы мяян исдямийянляря эетсин (С.159, Т.30).
Инсан язалары щаггында инанъ:
Башын ады-савабы- дювлятди.
Гашын ады-гялями-гцдрятди.
Эюзцн ады-нури-Мящяммят.
Гулахларын ады- Сюйцддц ъяннят,
Бурунун ады-ийси-ъяннят,
Дилин ады-кялмейи-шящадят,
Яллярин ады дястямази –сцннят,
Айахларын ады турабы Адям,
Вцъудун нясиби- гисмят (С.149, Т.30).
Ики - цч дяфя салават чюйцрцф дцйцнлянмиш сапы дилин алытына гойуллар. Ниййятин йериня йетишсяйди, дцйцн ачыларды, йох яэяням йериня йетмяздися, дцйцн ачылмазмыш (С.152, Т.30).
Ипякгурду бяслянян йердя - чардаьын диряйиндя дешикли даш асардылар.
Инанардылар ки, бу дешикли даш ипякгурдуну пис эюздян, хата - баладан
горуйаъаг.
Бу даша «барамадашы» да дейирдиляр. Бязян эцмхананын гаршысында
ев щейванынын кяллясини, йахуд юн диряйя нал вурурдулар. Аь соьан да
асырдылар (Я.5, с.105).
Ипякгурдлары тязя чыханда онларын бир щиссяси «гырылды», бящаныси иля
айырыб эюзя эялмямяк цчцн башга эизли бир йердя бахыр, йемляйирдиляр
вя щямин гурдлардан алынан бараманы сатырдылар. Бу пула гойун алыб
гурбан кясирдиляр (Я.5, с.50).
15
Ийняни сапсыз гойанда ийня дийир: мяни лцт гойаны лцт олсун (С.71,
Т.30).
Каьызы хырдалама, боръумуз чох олар (С.159, Т.30).
Касанын ичиня сц тюкцп ийня атаралар. Ийня суйун ортасында дайанарса, ниййят йериня йетирмиш, йох дайанмырдырса, йериня йетмязмиш
(С.152, Т.30).
Кял буйнузу инсанлары пис эюздян горуйан васитячи олур (Я.5, с.94).
Кючяриляр даьа кючяндя, би дя гызылэцлляр ачанда йаьыш йаьыр
(С.109, Т.30).
Кюрпя дцнйайа эяляндя гапынын ашаьысына шиш гойуллар ки, пис эюзляря шиш батсын (С.98, Т.30).
Киши папаьыны башува гойсан, кечаллашарсан (С.71, Т.30).
Кцмханада киминся эюзц галдыьыны щисс едяндя бяд нязяри кцмханадан говмаг цчцн моллайа дуа йаздырырдылар.
Кцмханада гурдлар хястялянсяйди; а) йанар гырмызы кюзц эютцрцр,
бир-бир су иля долу ъама атыр, щяр кюзц тулладыгъа сон эцнлярдя
кцмханайа эялянлярин адларыны чякир, яэяр киминся ады чякиляндя кюз
ашаьы, ъамын дибиня енирдися, демяк, гурдлара мящз щямин адамын
эюзц дяймишди. Онда щямин кюзц эютцрцб язир, кцля дюндярир вя йола
сяпирдиляр (Я.5, с.50).
Кцмханайа эирян шяхс гызыл яшйа, йахуд саат эятиря билмязди. Яьяр
гызыл яшйа олан кимся кцмханайа эирибся, бу, Аллащын бяласы щесаб
олунурду (Я.5, с.49).
Габаьына бош габнан чыхсалар, йолдан гайыт (С.206, Т.12).
Гардашы олан баъы эцн батаннан сора баш йумаз (С.69, Т.30).
Гашых йеря дцшся, арват гонаьы, йаба, пычах дцшся, киши гонаьы, чай
гашыьы дцшся ушах эялъяк (С.69, Т.30).
16
Гайчыны аьзы ачых гоймах олмаз, дцшманувун аьзы ачылар, дийилляр
(С.69, Т.30).
Газан аьзыцсдя дурса, арват киши арасында дава олар- дийилляр (С.183,
Т.30).
Горхуп эеъя йатмыйана атын тцкцнц йандырып тцшдцсцнц верилляр
(С.213, Т.30).
Горхуну эютцрмах цчцн ярсини суйа салып ушаьы сяксяндирсян, щонда
горхусу чыхар (С.150, Т.30).
Гырхы чыхмамыш ушах евдя тяк галса, ъин эялиб щону юз ушаьыйнан
дяэишяр (С.206, Т.12).
Гиймятли яшйасы, малы оьурланмыш шяхс еля, обайа сораг салыр ки,
апарылмыш шей эятирилсин, йохса «гадах чахарам!». Яэяр оъахда «гадах
чалынса, бу аилянин башына бядбяхтлик эяляъяк. Аьаъа мых вурур. О
инаныр ки, оьрунун рущу о аьаъа мыхланыб вя тезликля онун бядяни дя
щямин ъязаны чякяъяк (Я.5, с.50).
Гурд бясляняркян эеъя вахты евдян од вермяк, гоншу щяйятиндян
ялдя су сящянэи иля кечиб эетмяк эцнащ сайылырды; беля едяндя щямин ев
сащибинин йа мал- гарасы, йа да ипякгурдлары зяряр чякмяли иди (Я.5, с.50).
Лаля вя сары рянэли чичякляр дя ипякгурду цчцн «бяла эятирян»
яламят щесаб едилирди (Я.5, с.50).
Нящряни натямиз, мурдар йердя сахламаг, нящрянин цстцндян
кечмяк олмазды. Йахшы йаь чыхардан нящряни пис эюздян, няпякдян
горумаг цчцн цстцндян даьдаьан чюпц асардылар (Я.5, с.69).
Нявяни тязя Айа эюстяриб дейярдиляр:
Тязя ай, сяндян айаг истярям,
Дямирдян дайаг истярям.
Эцняшдян майаг истярям.
Кюрпя дя эцннян-эцня бюйцйцб, айа-эцня дюнярди (Т.43).
О дцнйада бир аьаъ вар, щонун щяр йарпаьы бу дцнйадакы бир адамды. Йарпах дцшяндя що йарпаьын йяяси юлцр (С.206, Т.12).
17
Оъаьа тцпцрмяк эцнащ сайылырды (Я.5, с.63).
Оъаьын мурдар су иля сюндцрцлмяси бяд яламят щесаб олунурду
(Я.5, с.63).
Оъахдан эеъя вахты исди кцл тулламаздар, эуйа ъин, шейтаннарын
айаьы йанар, сяя хятяр тохунар (С.89, Т.30).
Оьузда йаьыш йаьдырмаг цчцн гурбаьа юлдцрцр, йаьышы кясмяк цчцн
ися ики аьаъы хачвари йаьышын алтына гойуллар (С.89, Т.30).
Лейлятцл-гядр
Оруъ айында Аллащ-Таала ян чох севдийи пейьямбяр Мящяммядя
бцтцн аьаълары сяъдя етдирир. О эеъяйя “Лейлятцл-гядр“ дейирляр. Щямин
эеъя бцтцн аьаъларын будаглары йеря дяйир. Она эюря дя инди дя бярк
туфан олуб аьаълары кцляк сындырыб тюкяндя дейирляр ки, ким Аллащдан ня
истяся, йериня йетирилир.
Улдуз эюйдян аханда дейирляр ки, инсан цряйиндяки арзусуну
бяркдян чашмайыб дейя бился, арзусу йериня йетир (С.168; Т.22).
Юлц басдырылан эцн палтар йумаздар (С.145, Т.30).
Юлцнц тяк гоймаздар, йохса шейтан эялип иманыны апарар, о
дцнйадан имансыз эедяр (С.69, Т.30).
Ювларда гырмызы исдовут асанда эюз дяймяз (С.206, Т.12).
Юйцн гапысыны ахшам ачых гойалларки, юйя бярякят эялсин (С.71, Т.30).
Палаз тохуйуб гуртаранда ону щанадан айыранда, эцъц аьаъы
дейилян бир аьаъ вар, ону бир няфяр ат минян кими миниб сцрцйя-сцрцйя
кцчяйя чыхыр. Онун габаьына арвад вя йа гыз чыхса йадда тутдуьу
щамиля гадынын гызы, киши вя йа оьлан чыхса, оьлу олаъаг (С.23, Т.12).
Сач кясиляндя сачы гапынын кцнъ - буъаьына дцртцллярки, йяясинин башы аьрымасын (С.69, Т.30).
Саь гулаьын сяс елийяндя йахшылыьыннан, сол гулаьын сяс елийяндя
писдийиннян (саь йанаьын алышанда йахшылыьыннан, сол йанаьын алышанда
писдийиннян) данышыллар (С.69, Т.30).
18
Сармашых чичяк ачанда нейбятди (С.71, Т.30).
Сюкцлмцш палтары яйиндя тикяндя беля дейирляр ки, (Тцлц кяндиндя) о
кясин палтарына ийня батырылырса, онун рущу, бяхти баьланар (Я.5). Оьуз
вариантында шяря дцшяр-дейирляр, она эюря дя бяладан узаг олмаг цчцн
палтары тикилян кяс эяряк «аьзында шап тутсун» (С.71, Т.30).
Сцпцрэяни дик гойалларки кярахатдых олмасын (С.159, Т.30).
Шяр вахды парча кясмяздяр (С.159, Т.30).
Таьда хийаррар тюкмийяндя чяршянбя эцнц сящяр щеч кимнян
данышмийясян, эедийсян чайлаьа, бир ведра гуму долдурасан, эеня щеч
кимнян данышмыйыб эялийсян дирриэя, хийар таьларынын цсдцня гуму
хышмайнан тюкцйсян, хийар тюкцъах (С.206, Т.12).
Тезя ушах дцнйайа эяляндя набялят (йад адам) эяляндя ушаьы онун
цсдцня апарырылларки, ушах чилляйя дцшмясин (С.98, Т.30).
Тязя доьулан ушах гырха дцшмясин, бедназара эялмясин дийяня гапынын аьзына шиш гойуллар, балаъа гыфыл асыллар (С.170, Т.30).
Тязя евя кючяндя бурада илк дяфя оъаг йандырмаг цчцн оду обада йахшы,
мещрибан варлы бир евдян эютцрмяйя чалышырдылар. Инанардыларки, беля евдян, беля
оъагдан эютцрцлян од йени евя хошбяхтлик эятиряъяк (Я.5, с.63).
Тойуьун гуйруьуну йийяндя адам цш эцн эюзял олур (С.71, Т.30).
Ушаглар йазда бянювшя вя сарыэцл топламаьа эедяндя «Аь даш, гара
даш, мяня бир йолдаш» дейя охуйа-охуйа ахтардыгларыны тапаъагларына
инанырдылар (Я.5, с.89).
Узанмыш адамын цстцндян кечмяйи бу эцн дя пис щал щесаб едирляр.
Эцман едирляр ки, йатмыш адамын цстцндян кечмяк она хястялик вя
щалсызлыг эятирир. Щятта ушаглар айаьыны узадараг отурмуш бир адамын
айаьынын цзяриндян кечярлярся, щямин адамы эери кечиртдирирляр ки,
хятяр тохунмасын (Я.5, с.91-92).
Узах йеря эедянин далынъах юй сцпцрмяздяр, що адама зяряр
тохунар (С.69, Т.30).
19
Йасдыьын цсдцня айах бассан, йийясинин башы аьрыйар (С.206, Т.12).
Йениъя йеримяйя, дил ачмаьа башлайан ушагларын палтарларынын чийниня даьдаьан аьаъындан бир парча тикилир, йахуд биляйиня ипля баьланыр
ки, бу да ушаьы пис эюздян горуйурду. Даьдаьан олмаса, ону щейва
аьаъы явяз едирди. Инсанлар инанырдылар ки, щейва аьаъы инсан бядяниня
дахил олан мцхтялиф рущлары бядяндян чыхарыб говур вя инсан яввялки
щалына гайыдыр, саьламлыьына говушур (Я.5, с.93).
Йазда биринъи дяфя сел эяляндя ким щонун суйуннан ичся, бцтцн
хясдяликляри саьалар (С.206, Т.12).
Йимящ йейяндя ялдян йеря чюрящ дцшяндя дийиллярки, сюйцнъцсян,
що тикяни йе (ахшам дцшяндя що тикяни йимяздяр) (С.71, Т.30).
Защы эялин гырха дцшмясин дийяня гапынын башына гыфыл вуруллар ки,
пис ниййятди адамларын дили гыфыл кими баьлансын (С.98, Т.30).
Загаталада яввялляр гураглыг якиня-бичиня зяряр веряндя даьдакы Халаъы эюлцня эедяр, эюля чатана йахын кцрклярини чыхарыб тярс эейярдиляр.
Гоъалар эюлцн гыраьында намаз гылар, эятирдикляри гурбанлыг щейваны кясиб
йейярдиляр. Инанырдылар ки, бунунла Аллащы рящмя эятиряр, тябият гцввяляриня
овсунла (кцркцн астарыны эеймякля) тясир едя билярляр (Я.5, с.59).
Загаталада вя Катехдя йаьышын йаьмасы цчцн кцркц тярсиня эейяряк
дуа едяр, «садаьа» верярдиляр (Я.5, с.59).
Зоьал аьаъынын йанына эедяндя тямиз оласан эяряк, щонун пир кими
щюрмятини сахлайасан эяряк, «бисмиллащ» илийясян, йохса зийаны дяйяр
(С.7, Т.30).
ЙУХУЙОЗМАЛАР
Адамы дяртди эюрмяк нисэилди (С.74, Т.30).
Аь судан кечмяк йахшылыгды (С.74, Т.30).
Аьлыйан эюрмяк зийанныхды (С.140, Т.30).
Аьаъа чыхан адам эюрсян, щонун (кимики йухуда эюрмцсян) бахды
лап йахшы олар (С.140, Т.30).
Алманы щамиля арват эюрся, гызы олъещ (С.1440 Т.30).
Ат – уъалыхды (С.206, Т.12).
Барама эюрсян, бярякятди (С.179, Т.30).
20
Базара эетмяк хейир иш тутмагды (С.179, Т.30).
Буланных су писди. Що тайфадан кимся що суйа ял вурса, щолардан
бири вяфат ейляйяр (С.140, Т.30).
Булах, яэяням щамиля арват эюрся, оьлу олъещ (С.186, Т.30).
Ъамуш писди, язрайылды (С.74, Т.30).
Чиммящ, хястялищди (С.71, Т.30).
Чий ят –чий сюздц (С.145, Т.30).
Дана аланын ишляри йахшы эедяр (С.159, Т.30).
Дявя - йахшы шейди (С.74, Т.30).
Дяйирман эюрдцкдя инсанын бяхти ачылар (С.159, Т.30).
Дуру су айдынныхды, що евдя йетишян ушаг варса, щонун бахды ачылар,
талещи йахшы олар, що суда ялини-цзцнц йуса, що да йахшыды (С.140,
Т.30).
Дуру су- цсдцннян кечмах, ня арзун варса дцзялъещ (С.150, Т.30).
Дуз-эюз йашыды (С.140, Т.30).
Фындых, йумурта сясди (С.179, Т.30).
Щейва - що адамын гощум-гардашларындан кимся сарылых хясдялийиня
тутулаъах (С.140, Т.30).
Илан дцшманды (С.98, Т.30).
Илан яждащады (С.170, Т.30).
Илан йолду (С.171, Т.30).
Илан зийаратды (С.89, Т.30).
Ит – гоъалыхды (С.206, Т.12).
Ит тутса – дцшманды (С.179, Т.30).
Гойун писди, гырьынды (С.69, Т.30).
Гоз сясди, аьаъы мейвяли ьюрмяк, чохлу ушаьын олъещ (С.145, Т.30).
Оъах, од йанмасы-ишыхды, бярякятди (С.140, Т.30).
Од, йаньын, йумурта эюряндя гурда бахан юй йяяси бол мящсул
олаъаьына инанырды (С.179, Т.30).
Одда йанмах- тящлцкяди (С.179, Т.30).
Юлцйнян эюрцшцп- юпцшмяк бедбахчылыхды (С.71, Т.30).
Олц (пис юлц), бедбахтчылыгды (С.71, Т.30).
Ювцн йанмасы писди (С.140, Т.30).
Палаз - йол эетмякди (С.28, Т.30).
Палчыьа дцшмяк - писди, горхулуду (С.173, Т.30).
Палтар эеймяк, даррыхды (С.71, Т.30).
Папах- щамиля арват эейся, оьлу олъещ (С.206, Т.12).
Пянъярядян кечиб гайытсов, анан юляъяк (С.206, Т.12).
Пул, гоз- сясди (С.145, Т.30).
21
Сач- узун йол, сачы кясмящ йолу гысалтмахды (С.71, Т.30).
Судан кечмящ бадбахчылыгды (С.159, Т.30).
Сурфа боллухду (С.140, Т.30).
Шякяр – айдынныхды (С.140, Т.30).
Ширин шейляр йахшыды (С.74, Т.30).
Тяндир- габурду (С.206, Т.12).
Тойда ойнамах писди – йасды (С.152, Т.30).
Тут - гар йаьмахды (С.152, Т.30).
Учан эюрся- бахды йахшы олар (С.140, Т.30).
Учмах-юмрц узатмахды (С.206, Т.120).
Цзцк-нишан тахмахды (С.179, Т.30).
Йашыл баь- йахшыды (С.179, Т.30).
Йайлых- айрылыхды (С.145, Т.30).
Йайлых- йахшыды (С.150, Т.30).
Йыьнах- йасды (С.202, Т.30).
Йухуда мящляни супурмах писди (С.140, Т.30).
Йухуда пис юлц эюряндя соьан, кюмцр, би лохма да чюряк дала
бахмайыб атыллар ки, бедбахлых олмасын (С.71, Т.30).
Йухуда йумурта гейбятди, кимся сянин щаггында данышыр (С.140, Т.30).
БЕДНАЗАР
Мящяммяд Ялейщцссяламдан бир ифритя гарынын хошу эялмирмиш. Що
хейлах фикирряшир, эеъяни эцнцзя, даьы арана гатып бир бедназара дийир:
- Мяям Мящяммяд пейьямбярдян хошум эялмир. Она нязяр еля.
Бедназарын да эюзц даша дяйсяйди, даш парча-парча олармыш.
Эцннярин би эцнцсц пейьямбяр мечитдя вяз елийяндя бедназар
щона дикялип бахыр, нязяр кясилир. Що сащат пейьямбяри цшцтмя тутур,
дува охуйа-охуйа дал-далы эедир, дивара дирянир. Що вахдан пейьямбярдя цшцтмя галыр.
Сорадан пейьямбярин дал-далы чякилдийи йери юмцррцк сахламаг
цчцн дивара йер дцзялдилляр.
Що вахдан мечитдярдя «мещраб» тикиллярки, яфяндиляр, моллалар
юздярини пейьямбяря охшатмах цчцн щора сюйкянсинняр (Т.43).
***
Бириси цзцм исдийирмиш. Аьаъа-зада да чыха билмирмиш.
Цзцмя бахыр, бахыр. Биддян йадына дцшцр: «Ахы, мян буну баъарырам. Щи! - илийян кими би салхым цзцм дцшцр цсдцня.
22
Эюзя бах ща!
О бириси бахыр, бахыр, эюзц дашы парчалайыр.
Бириси дя дийирки, эюзя бах ей, дашы парчалайыр. Пай, атоннан! Эюз
олармыш.
Бу сюзц ешидян кими кишинин эюзц чыхып дцшцр ойъуна (С.109, Т.30).
***
Эцннярин би эцнцсц атын белиндя кечирдим. Гайим киши дийян би
дяня бедназар варды. Эюзц даш дялярди. Мяни эюрцп диди ки, бах, ясил
лязэи беля олар, ща!
Бу сюзц дийян кими атын башыннан хяндяйя дцшдцм (С.158, Т.30).
АЛГЫШЛАР
Аьыр йатыф, йцнэцл дураннардан оласан (С.28, Т.30).
Баьдадда хурма йийясян (С.136, Т.32).
Бир гойуб, мин эютцрясян (С.136, Т.32).
Бойун узансын, кцряйин еннянсин (С.140, Т.30).
Ъяннят хяляти эийясян (С.136, Т.32).
Ъяннят гапылары цзцня ачыг олсун (С.107, Т.12).
Чыраьын баша кими йансын (С.107, Т.12).
Чюряйинин дузу олсун (С.140, Т.30).
Елядийин йахшылыглар габаьува эялсин (С.23, Т.12).
Язиййятиня Аллащ ъаваб йазсын (С.203, Т.4).
Эцнцн йаьлы олсун (С.75, Т.12).
Эцляр цзнян, дадлы сюзнян уьрашасан (С.135, Т.12).
Щамысы сяни эюряси олсун (С.140, Т.30).
Хейря ъаланасан (С.135, Т.12).
Истядийин адама чюряк вериб, сцфря ачасан (С.208, Т.12).
Ишув гулейли олсун (С.206, Т.12).
Киши олуб кишиляря гошулсун (С.135, Т.12).
Одана нур чилянсин (С.135, Т.12).
Оьлан дцшмян тохмаьыды, дядяляри, няняляри иля бирэя алгыш йийяси
олсун (С.135, Т.12).
Пис эцнцн беля боллугда кечсин (С.23, Т.12).
Саь ъаныннан хейир эюрясян (С.75, Т.12).
Сары Пир саа кюмяй олсун (С.194, Т.33).
Сяни эюрцм гощум - гардаша эцвянясян (С.76, Т.12).
Сяни эюрцм йедди оьулла бир сурфуйа ял узадасан (С.77, Т.30).
Ширниси йейилсин (С.135, Т.12).
23
Йа рябби, гоншуну абаданных еляэинян, юляндя сорушуллар ки, атан,
анан кимди, йахын гошу (С.77, Т.30).
Йашын йцзц щахласын (С.203, Т.12).
ГАРЬЫШЛАР
Адын йедди йеря гойулсун (С.135, Т.12).
Аьзын бузласын (С.135, Т.12).
Аьзын гулаьынын дибиня эетсин (С.159, Т.30).
Аьзына памбыг гойулсун (С.159, Т.30).
Адув йошцнсцн (С.137, Т.12).
Адун дяфдярдян силинсин (С.107, Т.12).
Ал дуваьын гарайа бойансын (С.137, Т.12).
Аллащ лайуьуву версин (С.67, Т.30).
Аллащын бармаглары йохуйдуки, эюзува сохсун, эюзун чыхсын (С.107, Т.12).
Ата минян итя дюнсцн (С.69, Т.30).
Атдан дцшясян, атын бцдрясин, ийарын дюнсцн (С.137, Т.12).
Бай олмуйасан (С.107, Т.12).
Башын бюйцсцн (С.195, Т.30).
Башуу босдан чяпяриня гойум, босдана эюз дяймясин (С.195, Т.30).
Биняси батсын (С.137, Т.12).
Бинясиндя сейир-сейир ъинъар яссин (С.137, Т.12).
Бойнун буруг галсын (С.107, Т.12).
Бойуву йеря сохум, чайдан о тяряфдя (С.195, Т.30).
Боьазына боьма чыхсын (С.107, Т.12).
Боьазына хора чыхсын (С.137, Т.12).
Буржунуннан буданасан (С.10, Т.30).
Бюйува Вархийан гамышы юлчцм (С.206, Т.12).
Бюйцря - бюйцря галасан (С.107, Т.12).
Ъаныннан йанасан (С.137, Т.12).
Ъийяруа ярсин даьы чякилсин (С.208, Т.12).
Чархын чюйрцлсцн (С.24, Т.12).
Чатдыйыб юлясян (С.24, Т.12).
Чяняя чцйц дцшсцн (С.195, Т.30).
Далаьын шишсин (С.107, Т.12).
Доггазын баьлы галсын (С.136, Т.12).
Дяли олуб чюлляря дцшясян (С.123, Т.12).
Дяфдяруу далыма атым (С.195, Т.30).
Ялин су бардаьында, дилин чюрякдя галсын (С.67, Т.30).
24
Ялляруа памбых гойум (С.137, Т.12).
Яркяк гоз оласан (С.195, Т.30).
Эедяр - эялмязя эедясян (С.137, Т.12).
Эюбяляк юмрц йашайасан (С.107, Т.12).
Эюзцн гапыда галсын, эялянин олмасын (С.77, Т.30).
Эюзуа гара су эялсин (С.107, Т.12).
Эюй яскийя бцкцм (С.195, Т.30).
Эюйдян яллярув цзцлсцн, йердян айагларын, дашын цстя галасан
(С.137, Т.12).
Эюрцм сяни ялдя, айахда галасан (С.75, Т.12).
Щеч кясин эялмийяъяйи юлцмцн олсун (С.24, Т.12).
Хашгалам йийясян (С.137, Т.12).
Хынан ъцйцд олсун, боьчан баьлы (С.136, Т.12).
Кор оласан яззизлярини эюрмяк цчцн, кар оласан исдяклиляринин сясини
ешитмяк цчцн, тамарзу галасан (С.77, Т.30).
Кор, топал оласан (С.107, Т.12).
Кцмян гаралсын (С.195, Т.30).
Кцндян кцт дцшсцн (С.195, Т.30).
Кюкццз кялянсин (С.195, Т.30).
Гайалара суванасан (С.137, Т.12).
Ганына бяляниб эялясян (С.137, Т.12).
Гапыдан эирип пянъярядян чыхасан (С.67, Т.30).
Гапын гаралсын (С.67, Т.30).
Гапыны юзэяляр ачыб юртсцн (С.75, Т.12).
Гапынын цсдя йуйуласан (С.136, Т.12).
Гара пярдяляр асылсын (С.137, Т.12).
Гара торпаьын алытына эедясян (С.137, Т.12).
Гарайа батасан (С.137, Т.12).
Гайалара сувашасан (С.137, Т.12).
Гулаьына йуйуъу бармаьы эирсин (С.107, Т.12).
Гурд кими аъ оласан (С.135 Т.12).
Гырынтыйа дцшясян (С.137, Т.12).
Гышда йорьансыз, йайда айрансыз галасан (С.137, Т.12).
Гяриняси батсын (С.137, Т.12).
Гяляминдя эедясян (С.137, Т.12).
Малын миряс галсын (С.69, Т.30).
Маьарын йанмасын, хончан гурулмасын (С.208, Т.12).
Мяни выран ялин, голун гурусун (С.208, Т.12).
Мяня елийяни Аллащ вурсун, мяня елийясиня дя Аллащ чатсын, мяни
25
вурасыны да Аллащ вурсун (С.179, Т.30).
Ня юлясян, ня дирилясян, ня досд кюмяйя эялсин, ня дцшмян илийуу
вурсун. Юмрцн олдухъа зцлцм чякясян (С.179, Т.30).
Од олуб тцстцн яршя чыхсын (С.123, Т.12).
Одун, оъаьын гаралсын (С.103, Т.30).
Юлцмцн ит юлцмц олсун (С.23, Т.12).
Юляндя дилин «лаилащаиллаллащ» тутмасын (С.24, Т.5).
Юпэан бишсин (С.159, Т.30).
Пилтя-пилтя оласан (С.69, Т.30).
Саща той маьары гайрылмасын (С.186, Т.30).
Саралыб мума дюнясян (С.200, Т.48).
Сачын биляэцня баьлансын (С.209, Т.12).
Саь ъанын сайил олсун (С.136, Т.12).
Сцмцйцн сынсын (С.107, Т.12).
Сяни итирим, бош отурум (С.195, Т.30).
Сяни эюрцм бяй отурмайасан (С.208, Т.10).
Сяни эюрцм эцвянмяйясян (С.136, Т.32).
Сяни юлдцрянин кюсювц гаралсын (С.48, Т.43).
Сясин яршя эялсин (С.135, Т.12).
Сяян щеч эора саь баш апарма (С.159, Т.30).
Сяян црейин мяям црейимнян су ишсин (С.159, Т.30).
Сяян эюбяйин партдасын (С.159, Т.30).
Шахуу бязяйим (С.69, Т.30).
Шахын гара бязянсин (С.69, Т.30).
Шиклцн шярдя галсын (С.159, Т.30).
Шилпим оласан (С.135, Т.12).
Торпах гойум башына (С.75, Т.12).
Тяпоннан вуруласан (С.114, Т.30).
Умаъын даьылыф аша гисмят олмасын (С.69, Т.30).
Урух-туруьун гырылсын (С.69, Т.30).
Цзуа гара торпах гойум (С.137, Т.12).
Цстцнц ушаг батырмасын (С.136, Т.12).
Йа ряббим, ким мяним язиййятими итирипся, щуна чякдийим язиййят
щунун габаьына эялсин, пис илямишям, пис эялсин, йахшы илямишям,
йахшы, юлмясин юлмяйя ня варки? (С.77, Т.30)
Йанын йердя, эюзцн гапыда галсын (С.123, Т.12).
Йедди гызнан бир дярядя гал (С.159, Т.30).
Йедди молла эялинъя мейидин йердя галсын (С.136, Т.12).
Йедийин ириня дюнсцн (С.136, Т.12).
26
Йер палтары оласан (С.136, Т.12).
Йердя йерин йансын, эюйдя эюйцн (С.136, Т.12).
Йурдун гангаллыг олсун (С.24, Т.12).
Йурдун тиканлы олсун (С.23, Т.12).
Йурдунда ъинъар-эандалаш битсин (С.23, Т.12).
Затын кясилсин (С.107, Т.12).
ЪЕЙРАНЫН ОВЧУЙА ГАРЬЫШЫ
Атдын дяйди эюзцня,
Ган тюкцлдц топуьуна, дизиня.
Гайытды бахды баласынын цзцня.
Эял, ай овчу, эялян йолун бурулсун.
Мяни вуран ялин, голун гурусун!
Гяссаб олуб марал яти сатмайасан!
Гяссаб олуб бу дцнйада ъисмъя артмайасан! (С.69, Т.30)
27
МЮВСЦМ ВЯ МЯРАСИМ НЯЬМЯЛЯРИ
ЯМЯК НЯЬМЯЛЯРИ
(ЩОЛАВАР ВЯ САЙАЧЫ СЮЗЛЯРИ)
Гара кял, илин бары,
Де дярдин билим бары.
Мяни маьмун елямя,
Ачылсын дилим бары (Т.43).
Гойун вар, кяря эязяр,
Гойун вар, бяря эязяр.
Эидиб даьлары эязяр
Эялиб ювляри бязяр (Т.43).
Ди байрама ня галды,
Бир яллиъя эцн галды.
Ялли эцну эял бир сай
Гурбанных гойун галды (С.76, Т.12).
Гоша гулах гойунум,
Сцдц булах гойунум.
Яти, сцтц вермясян
Щардан алах, гойунум (Т.43).
ИМЯЪИ НЯЬМЯЛЯРИ
Чай дашы, чайлах дашы,
Чайлаьын хырда дашы.
Эетмишдим имяъийя... (Я.5. с.30)
Ипим, ипим, ип олсун,
Ипим тярлан гуш олсун.
Щцрц гыздар ичиндя
Дивляр иляъин олсун (С.59, Т.30).
Ай десяня, десяня,
Сойуб лимон йесяня.
Мян бир ъцт щайла дейим
Сян бирини десяня (Я.5, с.30).
28
Ай дейярям, дейярям,
Сойуб лимон йейярям.
Сян бир ъцт щайла десян
Мян бешини дейярям (Я.5, с.30).
...Ай назик бядян,
Айры галдым сяндян.
Де, нядян? Нядян? .. (Я.5, с.30)
НЕЩРЯ НЯЬМЯСИ
Нещрям ол, нещрям ол, нещрям ол.
Тез ол, тез ол, тез ол.
Евимя гонах эялифди, эялифди.
Ашы йаван галыфды.
Ат башынъа йаь ол, йаь ол,
Эюз йашынъа айран ол, айран ол.
Чалха, чалха, йаь олсун,
Эялнин цзц аь олсун.
Эялин эялди салланды,
Бяй эяляндя алланды.
Диммя, диммя дилбаьа,
Диняннян олмаз аьа.
Дилин дярдин ялаъы,
Диллян бир аз, ай баъы.
Тагятимиз цзцлдц,
Динян додаг бцзцлдц,
Динян додаглар эцлсцн
Дярд - гямимиз цзцлсцн (С.113, Т.43).
ДОЬУМ МЯРАСИМИ ИЛЯ БАЬЛЫ НЯЬМЯ
Бу мярасимдя 4-5 няфяр иштирак едир. Ушаьы тутанлардан бири охуйур,
о бириляр хорла «лаилащя илляллащ» дейирляр.
Щаъылар щаъа эедяр,
Ящд едяр, эеъя эедяр.
Бир йумурта ичиндя
Гырх - ялли ъцъя эедяр.
Лаилащя - илляллащ, лаилащя - илляллащ.
29
Щаъыларын щамыйнан,
Ширинляр ясайнан,
Дюрд мянсябди, дюрд мягам
Щяр мягамда бир имам.
Лаилащя - илляллащ, лаилаща - илляллащ.
Кябянин дюрд тяряфи,
Гара юртцкдц тамам.
Лайла дейиб дцшдцк йола,
Йолда щалым неъя ола
Нур иля гябрим дола.
Лаилащя - илляллащ, лаилащя - илляллащ.
Мящяммяд анадан олду,
Нур эюйдян дцшдц долду.
Йцз мин кафяр диня эялди.
Лаилащя - илляллащ, лаилащя - илляллащ.
Мящяммяд анадан дцшдц
Щури гызларла эюрцшдц.
Йцз мин китаб яля кечди.
Лаилащя - илляллащ, лаилащя – илляллащ.
Яршдян бир гапы ачылды,
Йахшы иля йаман сечилди.
Дцнйайа нур сачылды.
Мящяммяд олан эеъя.
Мюминя хялят бичилди.
Лаилащя - илляллащ, лаилащя – илляллащ (С.23, Т.12).
ЙАЬЫШ ЙАЬДЫРМАГ МЯГСЯДИЛЯ
КЕЧИРИЛЯН МЯРАСИМ
Лаилащ эязмяк
Йай фясли эялип щяр тяряф йанып гуруйан вахтды адамларымыз мцхтялиф
айинляр иъра едярдиляр. Садаьа, нязир-нийаз пайланар, сулу, сцдлц яришдя биширярдиляр (Щяр евдян бир шей, ун, сцд, дуз вя с. эятирмякля). Беля вахтларда кяндин оьланлары «Лаилащ» эязярдиляр. Ойун беля тяшкил олунарды.
14-18 йашлы оьланлар бир гуъах эяндалаш (талалылар она янэили дейирляр) гырыб эятирирдиляр. Сонра эяндалашын йоьун щиссясини бир йердя мющ-
30
кям баьлайырлар. Оьланлардан бири цст палтарыны сойунуб щямин баьламанын ичиня эирир. Галан оьланлар да ону евбяев эяздириб хорла уъадан
охуйардылар:
Ла – илащя – иллаллащ,
Йаьыш йаьсын, йа аллащ.
Боллуг олсун, йа аллащ.
Адамлар бу сяси узагдан ешидяр вя йекя бир габда, сящянэдя, ъцрдякдя (сахсыдан су габыдыр), су щазырлайыб эюзляйярдиляр. Дясдя эялип гапыйа
чатанда суйу эяндалашын ичиндяки оьланын цстцня яндяриб дейялляр:
- Аман, йа аллащ! Бах, беля йаьыш йаьсын, боллуг олсун! Сора да
имканына эюря конфетдян, калетдян (печенйе) вя с. ширниййатдан пай
верярдиляр (Т.12).
ГОДУ-ГОДУ
Шякидя году-году ойунуну йаьышлы эцнлярдя ойнайырлар. Беля щесаб
едилир ки, году-году эязяндя йаьыш кясилир.
Адятян, бу ойуну узун сцрян йаьышлар йаьанда ойнайырлар. Ушаглар мцгявва дцзялдиб, ону ялляриндя эяздиря-эяздиря мцхтялиф евляря эедирляр.
Ушаглар году-году эязяндя ашаьыдакы няьмяляри авазла охуйурлар:
Булут эет - эцн эял,
Булут эет - эцн эял.
Кечял гызы евдя гой,
Назлы гызы эютцр, эял.
Году-году дурсана,
Чюмчяни долдурсана.
Годуйа дуруб бахсана,
Годуну йола салсана.
Году батды палчыьа,
Гармаладым, чыхартдым.
Гызыл гайа ичиндян
Гырмызы эцн чыхартдым.
Ев сащиби ушагларын габаьына тез чыхмырдыса, беля бир няьмя охуйардылар:
Верянин оьлу олсун,
Вермяйянин гызы олсун.
Ады Фатма, гашлары чатма,
О да чатдасын юлсцн.
Ев сащибляри ушагларын габаьына чыхыб онларын чюмчясиня гянддян,
йумуртадан, ширнидян, дцйцдян бир шей гойардылар. Беляликля ушаглар
31
гапы-гапы эязярди.
Яэяр ушагларын габаьына чыхыб, онлара пай вермяйян олардыса ушаглар:
Гара чятир,
Гапыда йатыр.
Ял вурмайын
Шыллаг атыр
- няьмясини охуйуб башга гапыйа эедярдиляр. Нящайят, ушаглар йыьдыглары пайлары бир евя эятирярдиляр. Ев сащибяси ушаглар фярящлянсин дейя онларын эятирдикляри пайларын цстцня евдян дя ня ися ялавя едиб,
ушаглар цчцн бир йемяк щазырлайыб онлары севиндирярдиляр. Бязян дя
йыьдыглары пайлары бюлцб, щяр ушаг юз евиня эедярди. Году - годудан
сонра эцн чыхан вахтлар да олуб. Эцнцн чыхмасы эяляъяк году-году
ойнамаьа мараьы артырарды (С.118, Т.47).
ЙАЗЫН ЭЯЛИШИ ИЛЯ БАЬЛЫ ИНАНЪЛАР, ДЕЙИМЛЯР
Биринъи чяршянбядя щава-щавайа янир. Йяни щавалар исдиляшир.
Икинъи чяршянбядя щава суйа янир. Йяни суйу исдиляшдирир, чайларын
бузу ярийир, сулар артыр, чай вя эюлляр даща буз баьламыр.
Цчцнъц чяршянбядя щава йеря янир. Торпаьы исидир, торпаьын ъанына исди
кечир, даща доммур. Що вахдан даьларда, мархалларда гар учгуну башлайыр.
Ясасян, цчцнъц чяршянбядя сямяни гойуларды.
Дюрдцнъц чяршянбядя - щава аьаъа янир. Аьаълар, отлар эюйярир
(С.195, Т.30).
ЧИЛЛЯЛЯР
Биринъи – бюйцк чилля-декабрын 22-дян февралын 1-ня гядяр – 40 эцн
давам едир.
Балаъа чилля – 20 эцн давам едир. Чилля – бечя – 10 эцн – февралын
20- дян мартын 2-дяк давам едир.
Мартын 2-дян 7-дяк – Хора вечя – (икинъи чяршянбя) давам едир.
Бярдяъцз (цчцнъц чяршянбя) - мартын 12-дяк -5 эцн давам едир.
............. (дюрдцнъц чяршянбя) 3 эцн давам едир (С.1950, Т.30).
***
Кичик чилля бюйцк чилляйя дейир:
- Сяян юмрцн мяндя олсайды, инсанлары баъа йухары дырмашдырардым,
атдара гулун туллатдырардым (С.195, Т.30).
32
***
Дийилляр ки, ярик, шафдалы чичяклийяндя, эеъя-эцнцз бярабярляшир
(С.195, Т.30).
***
Би эцнцсц зоьал чичяклийяндя шейтан эялип щоон дибиндя йатыф,
йухулуйуф галыр. Августун ахыры, сентйабрын яввяли айылыф эюрцркц
щамысы мейвяляр дяйиф кутарыф, зоьал да йаваш-йаваш гызарыр.
Эуйа зоьалы йийиф кутаръах, инсаннара галмыйъах.
Зоьал тез чичяклийир дийяня щейля билирки тез чатыр (С.195, Т.30).
***
Апрел-май айларында гызылэцлляр ачан вах, сифдя йаз йаьышы йаьанда шимшяк чахар, гузугарны битяр. Ушахлар да гузугарныны йыьаллармыш. Охуйаохуйа:
- Гузугарны, домбалан, чых!
Домбалмасан, гызар, чых! дийя - дийя охуйарлармыш (С.195, Т.30).
ОРУЪЛУГ БАЙРАМЫ
Биздя, ясасян ики дини байрам кечирилир. Оруълугла Гурбан байрамы.
Бунларын арасында 70 гун вахт вар. Яввял Оруълуг байрамы эялий.
Байрама 30 гун галмыш оруълух айы башдийир. Адамлар 30 гцн - щяр гцн
оруъ тутий. Щямин айда щамы бир-бириня чуряк пайлийи. Йяни бир ювдя 30
чурек биширилир, 30 ювя пайланий. Байрамын яввял гцнц ушахлар гощумгошуну эязип йумурта йыьыйляр. Сонра охуйилляр:
Щясярям, щцсярям,
Йумурта вермийяндян кцсярям.
Йумурта веряня оьлан олсун,
Вермийяня гыз олсун,
Ады да Фатма олсун,
Гашдары чатма олсун.
Бахты да гара олсун.
Юв сащиби чыхыб ушахлара йумурта верий. Ахшам аналар ушахлары йыьан йумурталары соьан габыьы тюкцлмцш суда биширир, олур гырмызы. Сящяриси бцтцн ушахлар, ъаваннар башдийирляр байрам эязмаьа. Бцтцн гощум-гоншуйа эидиб байрамы тябрик едир, явязиндя чай-чюряк йийилляр.
Щямин гун бцтцн ювляр аш биширир.
Дийилляр ки, оруълуг башдийан гун ъяннятин гапылары ачылий. Юлянлярин
33
рущлары байрам гцнц ювляриня гайытый. 70 гцн сонра Гурбан байрамы
эялий. Байрам гцнц гцн чыхмамышдян гурбан (гойун вя йа мал, цч
иллик мал да 7 гурбан пайы олур) кясилий. Ян азы 7 ювя пайланий. Гурбанных мал ювцн 15 йишдян йухары бцтцн цзвляринин адына кясиля биляр
(С.206, Т.12).
Оруъа бир эцн галмыш мцддят «ярапа» («яряфя») эцнц адланыр. Щамы
байрам сцфряси щазырлайыр. Эцнортадан сонра мясъидя эедилир, юлцляр
йад едилир, «гулпу чыхарылыр».
Оруъ башлайан эцндян оруъ тутанлар, оруъу ачыб намаза «тялбещ намазы» на мясъидя эедирляр. Гурандан айяляр охунур. Нясищятли сющбятляр апарылыр, «зикр чалыныр». Сонра щяр кяс ялиндя, ъибиндя эятирдийи
ширниййаты пайлайыр, даьылыб евя эедир. Евдя гадынлар, ушаглар оруъ тутан
ата – бабаларына «щюрмят етмяйя» - она оруъ ачаъаг вахтда севдийи
йемяйи, мейвя вя чярязи щазырламаьа, хош ряфтар етмяйя чалышырдылар.
Бунунла оруъ тутана эюстярилян ещтирам сайясиндя юзцня дя «саваб»
чатаъаьына инанылыр.
Оруъ гуртаран эцнцн ертяси «оруъ байрамы» даща щайлы-кцйлц, даща
севинъли олурду. Щяр кяс бир-бирини тябрик едир: «Байрамын мцбаряк» дейир,
«мцбаряк байрамын олсун» ъавабыны алыр. Байрам намазындан сонра
сакинляр кяндя чыхыр, доьмалары, гоншулары тябрик едир, байрамлашмаьа азы
йедди евя эедирляр. Щяр евдя сящярдян ширниййат вя лязиз йемяклярля
бязялдилмиш сцфря щазыр олур. Тяамлардан дадыб, «оруъун гябул олсун»
дейиб, дуа едиб башга евя кечярляр. Щятта дярди-сяри оланлар да бу байрамда никбин, эцмращ эюрцнцрляр (Я.5, с.26).
ГУРБАН БАЙРАМЫ
1920-ъи илдя доьулмуш, Катех кянд сакини Ясяб Кярим оьлу Кяримовун
вердийи мялумата эюря гурбан байрамындан яввялки эеъя «йыьнаг» олурду.
Щяря юз евиндян баъардыьыны эятириб бир евдя сящяря гядяр дамбурла чалыб
охуйар, Йунус Ямрянин «илащиляр» индян дейярдиляр. Йыьнаг эеъяси йатаны
отурдуьу дюшяйя галын сапла тикирдиляр, цз-эюзцнц кюмцрля гаралайырдылар. Бу
сябябдян щамы чалышырды ки, йатмасын. Мцрэцляйяни ися «ъязаландырараг» эеъя
гоншунун «алма лиэниси»ндян азы бир пуд алма эятирмяйя эюндярирдиляр.
Яввялляр чох эюзял алма оларды вя алманы сахламаг цчцн алтына вя цстцня
«чады» дюшянян талвар: алма чардаьы дцзялдярдиляр.
Яксяр щалларда «йыьнаг» лар тяк-тяк обаларда, бязян ися бир нечя
оба бир йердя тяшкил олунурду вя сцбщядяк давам едирди. Байрам
намазындан сонра гурбан кясилирди вя инди дя белядир. Адятян 3-ъц
гурбан эюрян мал кясиляр вя яти 7 йеря бюлцнярди. Мюминлийи вя дин-
34
дарлыьы иля сечилян Балакян, Загатала ъамааты эедиб мешядя гурбан
кясярдиляр (Я.5, с.25).
(Оьузда гурбан байрамында гара гоч кясилярмиш –(С.195; Т.30).
МЮВЛУД МЯРАСИМИ
Балакян, Загатала, Гах бюлэясиндя дини мярасимлярдян хцсуси
юзяллийи иля сечиляни мювлуд мяълисляридир.
Балакян, Загатала яразисиндя еля бир аиля, еля бир нясил олмаз ки,
мювлуд мяълиси кечирмямиш олсун.
Йунис Имрядян “Илащиляр“ охунур. Сонра мювлуд дуасы охунур.
Мяълис иштиракчыларына шярбят эятирилир. Шярбяти сцд вя шякярля, йахуд
балла, бязян ади суйа шякяр гатмагла щазырлайырлар. Инарырлар ки, ичилян шярбят
ъяннятдяки аби-кювсяр кими, зям-зям суйу кими мцгяддясдир. Дуадан
сонра ев сащиби ял йумаг цчцн су эятирир, сцфря ачыр, щалва иля чай, сонра ися
йемяк эятирир. Бу бюлэянин севимли йемяйи олан чыьыртма, габаглы-лобйалы
аш (плов), йахуд кянарлары нахышла ешилян хянэял биширилир. Бурада йейилибичилянляр Аллащ йолунда верилян садаьа щесаб олунур (Я.5, с.25).
ТОЙ АДЯТ - ЯНЯНЯЛЯРИ, НЯЬМЯЛЯРИ
Гыз бяйянмяйя эедян оьлан гызэилин юйцнцн йанында битян гоз
аьаъына чыхыф гыза эюз гойармыш (С.170, Т.30).
***
Сифдядян атасы, анасы, гызын юзц дя йахшыъа танынан юйляря «эюрцъц»
эедярмиш. «Эюрцъц» гыза тапшырых верярямиш. Табахдакы суйу йеря
даьытмыйыф афтафайа тюкя бился, щоннан юй арвады чыхармыш. «Эюрцъц»
гызын тярбийяси иля дя марахланарды. Щеля щабуна эюря дя «Кярзяйиня
бах, безини ал, анасына бах, гызыны - дийирдиляр» (С.10, Т.30).
***
Гыз юйцннян эялян «эюрцъц» оьлан юйцня гыз юйцндя эюрдцйцнц сюйлцйцр.
Хейлах сора гыза елчи эедилляр. Сифдя разы олмурлар. Одуки гапынын аьзыны йаьыр
елийилляр. Оьлан юйцннян гыз юйц габах – габаьа дуруф дийишилляр.
Оьлан ювц:
Дямирчи дямир иля,
Ишдийир кюмцр иля,
Биз сиздян гыз исдырых,
Аллащын ямри иля,
Салам мелейк, саллыъа.
35
Гыз ювц
Дямирчи дямир иля,
Ишдийир кюмцр иля.
Биз сизя гыз вермирик,
Аллащын ямри иля,
Салам мялейк, саллыъа.
Оьлан ювц:
Ямир дайыны эятирах,
Юй йанына отурах,
Сизи боръа батырах,
Ямиси гызы, верин гызы.
Шямси гызы, верин гызы.
Гыз ювц:
Ща йери, щамам йери,
Сян бойда саман йери,
Гызылэцл хырманыннан,
Тап мешин харя.
Гыз ювц:
Сулар сявухду, няняъан,
Щамамлар чохду, няняъан,
Щамама эетмах исдирам,
Башмаьым йохду, няняъан.
Оьлан ювц:
Нянюв саьа гурбан олсун,
Ня йалварийсян нянювя,
Оьлан эидипди базара,
Башмах алып гюндяръах,
Йенэяйя верип эюндяръах.
Алма алмаьа эялмишых.
Оьлан адамыйых,
Апармаьа эялмышых (С.206, Т.12).
***
Щабу вах, гызы вермясяляр, гачырдардылар.
Тойларда охунан «Гыз гачыртма», бурада йериня душур.
36
Оьлан юйцйнян гыз юйцнцн адамлары ики дясдя айрылыр. Оьлан адамлары
«Йаллы» йа охшуйан щярякятдярнян ойнуйа-ойнуйа охуйуллар.
- А гуда, гуда, ъан гуда,
Ъаным, ъийярим гуда.
Елчин вар олсун, гуда.
Назпярийя эялмишям,
Гызпярийя эялмишям.
Що гызы биздян ейлямя,
Туманы диздян ейлямя.
Щабуннан сора цш дяфя гыз юйцня эялилляр.
Сифдя:
Оьлан адамы:
-Ъан-ъан, баъы,
Оьлан адамы:
-Що гызы биздян ейлямя,
Туманы диздян ейлямя.
Гыз адамы:
-Ширин ъан, баъы.
Гыз адамы:
-Ямиси, гардашы юйдя йохду.
Оьлан адамы:
Що гызы биздян ейлямя,
Туманы диздян ейлямя.
Оьлан адамы:
-Ъящяннямя вер, эора вер.
Ит кцтцннян пайлы гуда.
Гыз адамы:
Атасы, анасы юйдя йохду.
Цчцнъц дяфя:
Оьлан адамы:
-Ъан-ъан, баъы.
Оьлан адамы:
Ъящяннямя вер, эора вер,
Айрана вер, шора вер.
Оьлан юйцнцнадамлары дала гайыдыр.
Гыз адамы:
-Ширин ъан, баъы.
Оьлан адамы:
Що гызы биздян ейлямя,
Туманы диздян ейлямя.
Икинъи дяфя:
Оьлан адамы:
-Ъан- ъан, баъы.
Гыз адамы:
-Ширин ъан, баъы.
Гыз адамы:
Биздян сизя гыз йохду (С.96, Т.30).
***
Щабу вахт оьлан юйцннян гыз юйц адамлары арасында дава-далаш
башдыйыр. Гызы зорнан гачырдыллар.
Разылых оланда тойа щазырлых оларды.
37
Дашалда гыз тойу олмазды. Аьызда лили чалынарды. Табах чалыф ойнуйырдылар. Дашалда Кор дяряйя йирмийя йахын атды мянзил армудуна гядяр
чапбалыйдылар (С.38, Т.30).
Гумлахда «Йсдян ашырма» ойнуйурдулар. Кишиляр арват палтарыны
эийиф ойнуйурдулар.
«Туруллайы»ны гармоннан ойнуйардылар. Щабу ойуну арватдар ойнуйардылар. Ял чала-чала йухарыйа атыла-атыла ойнуйардылар. Наьара, зурнайнан
«Дашбулаьы, гозаьаъы» щавасыны да ойнуйардылар (С.195, Т.30).
Даьлара гар йаьыфды,
Йумул, бянюйшям, йумул.
Даьлара эцн чыхыфды,
Ачыл, бянюйшям, ачыл (С.114, Т.30).
***
Щабу мащныны охуйанда бядяни ясдиря-ясдиря айаьа галхардылар.
Сифдя «хынайахды» оларды. «Хынайахды»да суфра салынарды. Отуран
адамларын габаьына мис сини, шцмшат гашыхлар гойардылар...
Гызын ялиня хына йахардылар. Мащны охуйардылар:
Йаруву севясян он дюрд йешиннян,
Эюздцйясян оннан саща йар олсун.
Отуруф - дуранда гядруу билсин.
Алчахдан данышыф, алчахдан эцлсцн (С.10, Т.30).
***
Хынайахдынын ахырында палтар кясилярди. Гыза хончада парча, палтар,
ишлянмямиш ийня, сап, гайчы вя айры тикиш шейляри эятирилярди.
Гызы эялин кючмяйя щазырлайардылар. Варры айлядя яйниня ганооздан
бафдалы туман, зяхарадан кюйняк эийдирярдиляр. Кюйняйин йахасында
гызыл дцймяляр оларды. Кюйняйин цсдцннян лабада эийдирярдиляр. Щонун
да дцймяляри гызыл оларды. Башына тцл салынарды. Тцлцн габаьында гызыл
гармахлар оларды. Гызын сачдары тцлцн ичиндя эюрцнмязди. Цзцня дя дувах салынарды. Дуваьын цсдцндя гызыл пилякляр олунарды. Айаьында бурнудик башмах оларды. Кючянятян эярдящдян чыхмазды.
Касыф айлядя кюйняк, цсдян дя чяпэян эейдирярдиляр. Башына гырмызы, ян чох соьаны ипяк йайлых, цсдцннян дя соьаны кяляьай салынарды.
Гыз тойунун сящярси гызын эялин кючмяси, оьлан тойу башланырмыш. Гызы
апармаьа кяъавя, касыф тойудуса, араба эялярмиш. Шяки- Загатала реэионунда эялини зурнайнан, наьарайнан апарырмышлар (С.10, Т.30).
***
38
Тойда мащнылар охуйардылар. «Щаъы Няби гызы», «Ай Марал ханым»
мащнылары да щабу мащныларданды.
Щаъы Няби гызы
- Щаъняби гызы, эцл султаны,
Гашдарын эюсдяр, алым мян сяян.
- Гашдарым эюрцф нейнирсян, мяян,
Ъиблярдя гялям эюрмцйцфсян?
- Щаъняби гызы, эцл султаны,
Сачыны эюсдяр, алым мян сяни.
- Сачымы эюрцф нейнирсян мяни?
Талада сцнбцл эюрмцйцфсянми? (С.136, Т.32)
«Ай Марал» ханым
Ат эялир апармаьа,
Ай Марал ханым.
Тоздары гопармаьа
Ай лилай-лилай.
Йыьылын, гощум-гардаш,
Ай Марал ханым.
Гоймайын апармаьа,
Ай лилай-лилай.
О эялян лейди, атды,
Ай марал ханым?
Ата минмяк муратды,
Ай лилай, лилай.
О эцня гурбан олум,
Ай Марал ханым,
Гардаш мурада чатды.
Ай лилай, лилай.
О ат Гырат дюйцлмц,
Ай Марал ханым?
Башда щират дюйцлмц,
Ай лилай-лилай?
Севян севяня чатмаг,
Ай Марал ханым.
Бюйцк мурат дюйцлмц,
Ай лилай, лилай.
Гоншумуздан гыз эедир,
Ай Марал ханым.
Гызыл эедир, гыз эедир,
Ай лилай, лилай.
Мин тцмян версяляр дя
Ай Марал ханым
Йеня дя уъуз эедир,
Ай лилай, лилай.
Ат эялир апармаьа,
Ай Марал ханым.
Атлары отармаьа,
Ай лилай, лилай
Ачын дарвазалары,
Ай Марал ханым,
Эялини апармаьа.
Ай лилай, лилай.
Ат эялир апармаьа,
Ай Марал ханым.
Налыны гопармаьа
Ай лилай, лилай
Оьлан баъысы щаны,
Ай Марал ханым?
Ойнасын йаны–йаны,
Ай лилай-лилай.
39
Эялини бязямишик,
Ай Марал ханым.
Эялсин апарсын ону,
Ай лилай-лилай.
Баъув бойува гурбан
Ай Марал ханым,
Олум бойува гурбан,
Ай лилай, лилай (С.142, Т.12).
ОЬУЗ ТОЙЛАРЫ
Тойлар пайызда оларды. Башдых олмуйуф. Аталар юз араларында ъаванларын талейини щялл едирдиляр. Сора разылыьа эялирдиляр. Разылыхдан сора
тойа щазыррых оларды. Ня чатышмырдыса, юз араларында данышып бюлцшярдиляр.
Сора Аллащ мцбаряк елийян дийирдиляр.
Нишан дябдябяли олмазды. Эялиня эедярдиляр. Эялинин ъещизини фармаша йыьардылар.
Эялинин цзцнц гырмызы кялайаьы иля юртярдиляр. Башына чутгу вурар
(торба кими; сачы ичярисиня кечирярдиляр), мязяр тахардылар. Гырчынны
туман эейдирярдиляр.
Той гызсыз оларды. Гызын тойдан хябяри олмазмыш. Той дюйцлцп
гуртарандан сора сабащысы эялни эятирярдиляр (С.190, Т.30).
***
...Оьлан тойунда шах бязянярди. Фындыхдан тутмуш гырговула гядяр.
Шахын лап башына гырговулу гойуб оьланын габаьына гойардылар.
Оьлан тойунда Эюмрц, Мусаханы, Пящливани щавалары ойнанармыш.
Бяйин оьурранмасы олармыш. Бяйин папаьы оьурранармыш Гызын, оьланын
атасы, анасы разылыьа эяляннян сора ширинчай олурмуш (С.198, Т.30).
БАЛАКЯН РАЙОНУНУН ГАЗМА КЯНД ТОЙУ
Оьланнан гыз эюрцшцб сющбятдярини кечирдилляр, бир-бирийнян дедихляри
дцз эяляндя щана цзмаьа (индики нишан) эедирляр. Сюз эютурмаьа.
Юйдя усдол дцзялиф оьлан юйцннян он адам эалыф сюз кясифляр. Сцт
пулу олуп.
Гыз юйц неъя исдийипся, о ъцр олуп. Щяр юйя уйьун.
Гыз юйцндя гыз адамлары ъорап эютцрцф эялиллярмиш.
Тойух юлдцрцф эетмя дийиллярмш. Бу да гыз тойуна щазыррыхда олурмуш.
Соракы эцн дя той чалынармыш.
Оьлан юйц гыз юйцня гызы апармаьа эяляндя йол пулу, мал вярирдиляр. Гызы бязядирдиляр. Бязянмиш фургунну атдар оларды.
Атын гуйруьуну дцйярдиляр, йящярряйярдиляр, бязяйярдиляр. Цсдцня дя
готазды щяйбя гойардылар. Би гочах оьлан (оьланын саьдиши) ата минярди.
Атын йящяриня дя гырмызы кялаьайы баьлайардылар. Оьлан аты сцрцп гыз юйц-
40
нцн ичиня эирмялийди. Нятяяр горхардылар. Щяйля эялирдики ат.
Ат гача-гача эялирди, кювцрцрдц. Бир гырмызы йайлых да гыз юйцнцн
адамлары баьлайырдылар ата. Ат эялян вахт гызы бязяйирдиляр. От рянэиндя,
йашыл палтар, соьаны рянэли кялаьай, йа дя бязякли эцлбянэи юртярдиляр.
Гызыл кямяр тахар, мумасан (синябянд) асардылар. Билярзик тахар,
баша дцймячя (сачлар дцймячянин ичиня гойуларды), белбаьы цсдцннян
дя дюшдцк баьлайырдылар. Дюшдцйцн ятяйиндя дцймяси оларды.
Бязи кятдярдя хынайахды олуп, бязиляриндя ися олмуйуп.
Гызын йанында йанчылар (йенэяляр) оларды.
Ана гызыны юрэядип йола саларды: Щцндцрцн алтыннан, алчаьын цсдцннян, сюз
эютцрянин, йер отуранын. Башы ашаьы. Эетдийин йердя отур, щяйатывы пузма.
Йанчыларын биринин ялиндя Балакян щалвасы, о бирисиндя лампа оларды.
Лампаны йеря гойуп эяилни цч дяфя фыррадардылар. Сора бир чюряк
эялярди. Чюряйи (саъда бишян лавашы) эялиннян гайнана бюлярдиляр.
Щявля сюз варыйдыки, ким чюряйи чох эютцрся, щонун сюзц ютэям олар.
Чюряк бюлцняндян сора бюлмядя (нялбякидя) бал эялярди.
Сифдя гайнана балы эялинин аьзына, сора эялин гайнананын аьзына
сцртярдики, дили ширин олсун.
Файтунда, атын башына соьаны, гырмызы рянэли кялаьайы баьлыйып эялини
апараллармыш.
Оьлан юйцня эялилляр. Эялин щямин эцн гонах галыр. Сабащысы эцн той
эцнортайаъан олур. Гойун, тойух пай верилляр. Йерли ойуннар, лязэи щавасы
цстцндя ойнуйуллармыш. Наьара- зурна тойу олур. Тямбур чаларадылар.
(Наьара зурнадан яввял). Щайлалар (Балакян мащнылары) охуйардылар. Савах
(цз дуваьы олан эцнц, гыз цзя чыхан эцнц) гыз юйц байда ашы апарардылар.
Йенэяляр, гыздар ойнуйардылар (С.179, 171, 32, Т.30).
ЩАЙЛАЛАР
(Балакяня мяхсус няьмяляр, тянбурла охунур)
(С.15, Т.30)
Ата вуран йцйянди, аман, аман.
Ай, хырда-хырда дийянди, лиляйи-лиляйи,
Галсын, ах, йадымызда, аман, аман,
Ах, Яряби диндирянди, лиляйи-лиляйи.
Яллярини йаьла сян, ащ, лиляйи,
Аь синяляри даьла сян, ащ, лиляйи,
Гулаьымыз сясдяди
Цряйимизи цзмяэинян.
Йазылар йазмаэинян ,
Артезйан газмаэинян.
41
Щяр машына минмирям,
Динмирям, диндирмирям.
Бир эцн сяни эюрмцйяндя
Валлащ, дийя билмирям.
Аь цзцндя халсанмы,
Эюрцрям, йа хансанмы.
Нийя димирсян охуэинян
Мян юлцм, лалсанмы?
Дцшмянин эюз йашы вар,
Чяйлаьын аь дашы вар.
Мян юлцм, айып елямийин,
Щяр шейин оз йашы вар.
Аь йейлыьы йцйцрям,
Хырда- хырда дийирям.
Ай баъым, баша дцшэинян
Балакян щавасы дийирям.
Пилляляри эюздцйах,
Дост, арабир сюз дийах.
Чох да эюррям наз елийир,
Эял, щялялик эюздцйах.
Ай аман, ъан аман.
Ъан сяня гурбан аман.
Балакян щавасы дийирям.
Галдыр, що газан гапаьы,
Аьзында вар дуваьы.
Бцтцн миллятя дярмянди
Бу Балакян торпаьы.
Йортдан, йувадан кюшмцрям,
Юзцмя дост сешмирям.
Балакян адыны чякдим
Щяля Газманы димирям.
Йаьыш олуп йаьмышам,
Достдарыма бахмышам.
Сыганы ашыхъан билип
Балакяндя галмышам.
Дамбурумун беш бяндиня,
Ширин-ширин гяндиня.
Мян юзцм гузу кясярям
Газманын бу кяндиня.
Гой, ъящряни мян яйирим,
Що йаннара чейирим.
Дийирсиз ки, охуэинян
Щансы щавада дийим?
Голумда олан дяриди,
Дашда Гуран бащриди.
Бизим Газма торпаьы,
Щяр ъцр дярдя дярмянди.
Баьлы гыфыл ашдымы,
Ашдымы, далашдымы.
Мяним сизя охудуьум
Ай бала, сизя хошдуму?!
Машына миммялийям,
Ачыг эюзнян эюрмялийям.
Щяр ашых билдийин дийир
Баъардыьымы димялийям.
Артезйан газдырэинян,
О тяряфя йаздырэинян.
Сян аллащ, аман, аман,
Китаба йаздырэинян.
Йазылар йазырсанмы,
Сюзцмц данырсанмы.
Салма сюзцмц гяриблийя
Сян мяня гулах асырсанмы?
42
Арабада охдуму,
Бурда йолдашлар йохдуму.
Чалырам, охуйурам
Бу щесапда йохдуму?
Ялдя олан саздары,
Цстцндя готаздары.
Рянэиндян, ващ, нур дамыр
Ай дярмян, Балакянин гыздары!
Ялякдя ун ялийирдим,
Сашдарывы теллийирдим.
Сян мяни дюня-дюня баьышда,
О вахт щюкцм елийирдим.
Ай досдарым, йаза эялсин,
Ойнасын, дцзя эялсин.
Эюзял эюрмах исдийян
Валлащ, Балакяня эялсин.
Гызылэцлц дярмялиди,
Чямяня сярмялиди.
Мян баша дцшя билмирям
Сифдя сюзц ким демялиди?
Щяр машына миммирям,
Мян йаланнан димирям.
Сюзцн дцзцнц данышмышам
Биллащ, йалан димирям,
Бизим баьлар баь олсун,
Ачылсын йейлаь олсун.
Мян щеш баха билмядим,
Сянин ъибин долу олсун.
Дамбур телини бурах,
Ъярэя гуруф отурах.
Щинди вер бизя иъазя
Балакян щавасы дийах.
Ялдя олан саздары, ай Лейли,
Цсдцндя готаздары, ай Лейли,
Нийя охшар эюрцкцр, ай Лейли,
Балакянин гыздары, ай Лейли?
Эюз цстцндя гаш дюймц?
Цзцк цсдя даш дюймц?
Эедах башга йерляря, а гардаш,
Балакян гыздары ишыхлы дюймц?
Чюлдя сиз, бурда бичин,
Щяр щесапдан кечин,
Мяним щабу дидийими
Сиз щесапдан кечин.
Досдун йадында галмаз,
Сюз дидийим йалан олмаз.
Бу дидийим сюздярдя
Щеш бир вахд йалан олмаз.
Йаман дцшдцм кцляйя, ай Лейли,
Салам вердим мяляйя, ай Лейли,
Эялсин ъан Балакяня, ай Лейли,
Эцзял эюрмах исдийян, ай Лейли,
Эялсин ъан Балакяня, ай Лейли!
Ат эялир сяки-сяки,
Ай дярмян, щяйятдя
Бичдийим ляки,
Биз сющбятя башдырых,
Дурун, ай гардаш, евя чяки.
Артезйан газыалаъаг, ай Лейли,
Мяктуплар йазылаъах, ай Лейли.
Сян Аллащ, аман Аллащ,
Щамысы йазылаъаг, ай Лейли.
Эюздян чыхан йашдымы,
Ай гарадымы, гашдымы,
Мян сяннян сорушурам,
Сянин цчцн хошдуму?
43
Ханчала тахдымы гыны,
Сюзцнц дидими, щаны.
Чох чалып, чох охумушам
Верирсызмы щалаллыьы?
Ожаьа гойдум сажы,
Йидим бал, олду ажы,
Сян Аллащ, щаллаыьын,
Верин дийирям, бизим.
Ъящряни яйирирям,
Буйана чюйцрцрям.
Щавамы мян дяйишдим
Инъимийин, чюйцрцрям.
Аь цзцмдя халсансанмы,
Ял- айахдан лалсанмы.
Мян сяня сюз димишям,
Мян юлцм, дилдян лалсанмы?
Ялими йаьлайырам,
Синяляр даьлыйырам.
Гурбан олум, юлцрям,
Щялялик сахлайырам.
Ял-айаьын ясдими,
Отун кюкцн кясдими.
Ойун щавасы чалдым
Ай Аллащ, бясдими?
Баьларын бары варды,
Щейвасы, нары варды.
Нясряддин йахшы билярди
Сян Аллащ, нечя оьлу варды.
Гара олсун, гаш олсун,
Чяйлах долу даш олсун.
Мяним ъан бу гардашым
Ай аман, эюзцня ишых долсун.
Байах сюздярими димишям,
Щяр обайа эетмишям.
Дидийими бир ганэинян
Дидийиви, гурбан олум, ай бала,
Мян сяни ешитмишям.
Аь алманы аласы,
Сирр сюздяря галасы.
Аллащ сяни сахласын,
Яляддин Нясряддин баласы.
Даьлары ай ашасы,
Досдумун ай пешяси.
Валлащ, ващ, дярмянди,
Балакянин мешяси.
Юйцнц йапбаь олар,
Щяр шейи тапбаь олар.
Гыш айында эетсян, ай баъым,
Валлащ, йем тапбаь олар.
Бизим баьын баьларыды,
Щяр йерин даьларыды.
Сизляр йахшы динмийин,
Ай, бу Балакянин даьларыды.
Досдумун чох йашы вар,
Гарасы вар, гашы вар.
Бу бизим ъан даьларда,
Ай дярмян, йашамьа имкан вар.
Яляйи ялийипди,
Сюзцнц ъцмлялийипди.
Бизим даьларын шабалыды
Щинди тязя чичяклийипди.
Баьчаларда бар олар,
Щейва олар, нар олар.
Валлащ, аж галан инсан
О даьда дайаныф доланар.
44
Бцтцн аж галан инсаннар,
Балакян даьында доланар.
Эялин, беля отураьын.
Щяр йердя мян бичярдим,
Йорт- йувадан кючярдим.
О анамын саьлыьында
Зящяр олса, мян ичярдим.
Дюрт туфары гураьын,
Щалга гуруф отураьын.
Хейли чалыф, мян охудум
ТЯНБУР МАЩНЫЛАРЫ (С.82, Т.30).
Дамбур мащнысы дийах,
Лампаны алышдырын,
Ай дили, дили.
Шцшяни йарашдырын,
Ай дили, дили.
Що эюрцкян папахды,
Дцнйа йашыл йарпахды.
Чалышмахдан ня чыхар?
Ахырымыз торпахды.
Щафтафам аха галды,
Кюйняйим йаха галды.
Бу дцканын гыздары
Щейдяря баха галды.
Йарым мяннян кцсцпдц,
Ай дили, дили.
Сиз Аллащ, барышдырын,
Ай дили, дили
ГЯБЯЛЯ ТОЙЛАРЫ
Гыз тойу олмазыды. Гызы оьлан юйцня щазыррайардылар. Яйниня чящрайы
назик эцллц ипяк палтар эейдиряр, цзцня гырмыызы кялаьайы юртярдиляр. Сора
наьара-зурнайнан гызы дцшцрдярдиляр. Оьлан юйцня эятирярдиляр.
Гайнана эялинин айаьы алтына гырмызы кялаьайы ачар, эялин дя о кялаьайынын цсдцннян кечиб эедярди.
Эялинин айаьы алтына мяъмяйи, бир афтафа, би дя бошгап гойуллар.
Эялин мяъмяйидян кечмяли, бошгабы гырмалы, суйу да даьытмалыдыр.
Мяъмяйи мисдян оларды.
Сора ипяйин цсдцннян кечярдиляр. Сора эярдяйя эялярдиляр. Эялин
отурмамышдан яввял онун йериндя гуъаьында оьлан ушаьы олан би дяня
ъаван эялин отуздурардыларки, эялинин оьлу олсун.
Диздайаьы олур. Гайнана эялиня дейир: эамыш, иняк, оьлуму да сяя
верирям. Бу сюздян сора эялин отурур.
Оьлан юйц гыз юйцннян мис габ, бир дя мисмар исдийир. Мисмары
юйцн диварына вуруллар. Мис габы чала-чала эялилляр… (С.98, Т.30)
«Яйнимя щава рянэиндя эюй палтар (фясля эюря), айаьыма эюй дуфлу,
башыма да щава рянэиндя ипяк шал юртдцляр.
Мяни йола салан вахды анам нясйят еляди: Бала, бюйцйц бюйцк, кичийи кичик кими таны. Сяян сясин йахшы эялсин.
45
Оьлан юйцня чатанда айаьымын атда су гойдулар. Бошгап гойдулар.
Бошгабы сындырдым. Суйу да даьытдым, айдынных олсун дийяня. Мяни чыхартдылар ейвана. Цзячыхдыда да щяря бир щядиййя иля эялмишди- сабун,
пул вя с. (С.7, Т.30).
Нявянин тойунда нянянин тябрики:
Нишан юрпяйи башында, ай мцбаряк!
Сцрмя гялям гашында, ай мцбаряк!
Эюзял тана гулахда, ай мцбаряк!
Гызыл цзцк бармахда, ай мцбаряк!
Ялван бойа дырнахда, ай мцбаряк! (С.7, Т.30)
Нянянин арзусу:
-Нянян гурбан гамятивя, бойува,
Ай усдалар, бир щава чалын, балам эирсин ойуна.
Гоъа няня бу нявянин тойуна
Гол галдырып сцзя– сцзя ойнасын (С.7, Т.30).
Кешмишдя гыз тойу айры оларды, оьлан тойу айры.
Кишиляр дуруп мязя гайырардылар. Бир-биринин чийниня айахларыны гойуп
йаллы эедярдиляр. Сора бир гоъа киши нещря чалхалайарды. Бир дя бахырдынки,
башыны гашыйа-гашыйа бити башыннан чыхарып нещрянин цсдцня туллуйуп
юлдцрярди.
Эялин тярифи
Узун кцчя йолун олсун,
Лцля бармах голун олсун.
Щяман оьлан йарын олсун.
Эялин хош эялдин, эялдин,
Башына дюндцйцм, хош эялдин!
Бяй оъаьына, хош эялдин!
Баъалары палчыхлыды,
Яббякляри гылчыхлыды.
Эялин анасы аъыхлыды.
Башына дюнцм, хош эялдин!
Бизим елляря хош эялдин! (С.64, Т.30)
Гырмызы палтар, эюй дулфлу, аь кялаьайы, гырмызысыны да цсдцня салардылар. Эялин юйдян чыханда анасы нясищят елийир:
- Ата юйцндяки, хасиййятдяруу бу палазын алтына гойуп эедярсян
ща! Лалдиммяз.
Оьлан юйцндя тящняни гойардылар. Эялини цсдцндя отурдардылар.
46
Эялини цзя чыхарданда юртцйц эютцрцп верярдиляр гайнананын ялиня.
Эялинин аьзына йамшах вурардылар... (С.174, Т.30)
Гызы яввялъядян сынаьа чякярдиляр. Би ведря суйу гойардылар
габаьынаки, афтабайа тюксцн. Тюкя билмясяйди, демяли, пинти гызды.
Биздя аты бязяйярдиляр… (С.10, Т.30)
Эялин цчцн йер дцзялдирляр.
Дюрд рянэ- гырмызы, аь, йашыл, мави рянэлярдян истифадя олунурду
(сары рянэдян истифадя олунмазды. Айрылыг рямзи кими баша дцшцлцр) Бу
рянэляр кялайаьынын цстцндя оларды. Гызын башына ъутгу баьланарды.
Гырагларында гызыл оларды. Сачы онун ичярисиня гойардылар. Сонра йеня
дюрд рянэдян ибарят бир парча салынарды. Йеня дя цстцндян бир парча
(исти щавада назик, сойуг щавада мяхмяр парча) салынарды.
Айаьына башмаг эейдирирдиляр. Араба иля апарардылар. Гызы оьлан
евиня эятирярдиляр. Цч эцн, цч эеъя той оларды. Эялинин башына гянд,
дцйц сяпярдилярки, боллуг олсун... (С.174, Т.30).
Гядим тойларда «ваьзалы» явязиня «эялин атданды» мцсигиси оларды.
Аз да олса фярги вар.
Эялин дейяр, дур атдан,
Баъымсан, дур атдан.
Ал кямярин, вур атдан.
Гядим тойларда дирядюймя, яртурма эетмяк ойнамах варды.
Тойлар ики эцн чякярди. Мязяли ойунлар оларды.
Ат чапмах, мушдулухлар алмах, ютцшмяк оларды.
Атын бойнуна рянэли кялаьайылар баьлайырдылар. Эялин атда оларды.
Эялини щяндики кими бязямирдилярки. Эялинин цзцнц аь юртцкнян
юртярдиляр. Эялинин белиня эцмцш кямяр баьлайардылар.
Бяйи тярифляйярдиляр.
Хон дцзялдярдиляр. Хонун ичярисиндя палтар, мейвалар, гырговул вя
с. Гойардылар. Ялли дяня бошгаб гойардыларки, эялин сындырсын. Бошгабдан кечирярдиляр. Бир газан бишмиш йемяк гойардылар, эялинин айаьынын
алтдакы, эялинин айаьы сайалы олсун.
Чохлу хон эятирярдиляр.
Тойда чохлу щавалар оларды.
«Щавары», «Баьдадур», «Пящливани» «Даьлы», «Бюйцрткяни», «Даш
булаьы, гоз аьаъы», «Янзяли», «Туруллайы» (гаршы-гаршыйа щай-щуй елийяелийя, няся дийя- дийя тулланардылар, наьара чальысыйнан) (С.189, Т.30).
Гызнан оьланы эюрцшдцряннян сора бялэя верярдиляр. Сора гыз тойуна
щазырлых эедярди. Гапалы шякилдя.
Йаллы эедярдиляр. Табахда, меъбайыда чалырдылар. Аьызда лили чалырдылар.
47
Гыз тойуннан цш эцн сора оьлан тойу оларды.
Гызы арабайнан, атнан апарылларды.
Оьлан юйцндя ики- цш эцн той оларды. Мцхтялиф ойун щавалары оларды.
Зурна, дуббяк чалардылар. Йашды кишиляр «Саат баьы, мащут чуха, эял
юлдцрмя мяни, ай гара эюз» мащнысына асда-асда ойнуйардылар.
Аты, арабаны бязийярдиляр.
Эялинин белини баьламаг адяти олмуйуп (С.134, Т.30).
ГАХ РАЙОНУНУН ИЛИСУ КЯНД ТОЙУ
Той яряфясиндя нишанлы гызы онун гощумлары, йахын адамлары, достлары гонаг чаьырардылар.
Той эцнц эялин эятирмяйя эедяня кими кяндин иэид ъаванлары ат
миниб эедярдиляр гыз евиня. Эялини ата миндирярдиляр, атлылар атларыны чапыб эедярдиляр оьлан евиня мушдулуьа. Ким биринъи чатыб эялинин эялишини хябяр верярдися, она пай верярдиляр.
Той эцнцндян сонракы эцн бяйин адамлары (йанчылар) айыг, сярвахт олмалыдырлар. Бяйи оьурлайа билярляр. Она эюря дя йанчылар бяйин йериндян
эетмясиня, чаьрылмасына йол вермяздиляр. Она эюря дя йанчылар бяйин йериндян эетмясини, чаьрылмасына йол вермирдиляр. Ишди, бяй оьурланарса, ону
йанчылар пул вериб алардылар. Тойун икинъи эцнц «газах даьылды» олармыш.
Йяни той йекунлашдырылармыш. Бунун цчцн гоч кясилир, сцрщц биширилярмиш.
Бу хяръи дя йанчлыар чякярлярмиш. Бяс йанчылар бу хяръи щарадан ялдя едирлярмиш? Онун мянбяляри чохдур. Биринъи, тойун сящяри эцнц бяйи тябрик етмяк цчцн эялянляр хончадакы сирнини эютцрцб явязиндя пул вермялидирляр.
Икинъи, йанчылар онларын кюмякчиляри ушаг оьурлайардылар. Ушаьы той
щяйятиндя гычындан, бядяниндян (хята олмайасы шякилдя) асардылар.
Ушаг гышгырар, аьлайар. Онун щарайына эялян атасы, анасы, бабасы эяляр,
пул вериб ушаьы алардылар.
Той щяйятиня ким эялярся, ону стола дявят едиб ширни, бир стякан
чахыр веряр, ондан пул тяляб едярдиляр.
Бяйи эюрмяк цчцн хяръсиз иряли сохулмаг, гапыны сындырмаг (адятян, бяй отагда олур) тяшяббцсляри дя олармыш. Йанчылар, онларын кюмякчиляри кяндирдян кямянд атар, онлары эери чякяр, ондан ганун-гайда иля бяйля эюрцшмяйи тяляб едярдиляр, йяни хяръляри вер, бяйля эюрцш.
Бцтцн бунлары тойда шян ящвали–рущиййя йаратмаг, тойу шянляндирмяк
мягсяди иля едярдиляр. «Газах даьылды» эцнц (тойун сонракы эцнц) биширилян хямир хюряйи (сцрщц) щамыйа чатар, щамы ондан йейяр, сонра евляриня даьылардылар.
48
Цч-дюрд эцндян сонра бяйин гощумлары бир-бир бяйля эялини гонаг чаьырырдылар. Бундан ялавя олараг эялин атасы, сонра ися онлары бяйин валидейни
гонаг чаьырардыки, буна да айагачды дейирляр (С.129, Т.12).
ОЬУЗ ТОЙЛАРЫ
Бизим тойлары шянляндирян «Зорхана» дийилян эцляш 5 саат ярзиндя кечирилирди. Рящим дайы, Ялфяддин, Дашаьылда Исмайыл дайы варыйды ки, бу
адамлар ян мяшщур эцляшчи идиляр. Тойларымызда «Зопу-зопу» ойнайырдылар. «Газах Кярям» щавасына ойнайардылар. Бу щава «Йаныг Кярям»я
охшайырды. Йейин ойунду. Гыз юйцндя хынайахды оларды. Шянби эцнц. Щямин эеъя оьлан юйцндя дя оьлан тойу оларды. Чай гутулары оларды. Щямин
гутулары дынгылдадып гыздары ойнадардылар. Сящяр яртя зурначы зурнасыны
пярэярлийир саат 5-я кими. Саат 5-дя той кясилир, эедилляр эялини эятмяйя.
Эялин щазырланыр. Йашыл (от рянэи) палтар, цзцня дя гырмызы кялаьайы юртцлярди. Эялини атдандырырлар. Эялини эятирярдиляр. Башына ноьул, ширни тюкярдиляр. Бяйи апарардылар баъысынын юйцня гойардылар. Бурада гонаглыг оларды.
Дялляк эятирярдиляр. Дялляк бяйи щазырлайарды. Сонра апарардылар эялинин
йанына. (Тойда шах бязямяк оларды. Шахын цсдцня алма, армуд, ляпя, ширни
асардылар. Шахын башына да тойух асардылар. Дири тойух. Шахы ъамащатын
габаьыннан апарардылар. Щамы хапашдыйырды що шахы.)
Тойун сонунда тойуьу эцлля иля вурардылар. О дягигя тойуьу шахын
цсдцннян эютцрцп биширярдиляр.
Шахы тойун сонунда бяйнян эялин сюкярди).
Тойун сящяриси эцнц цзячыхдыда ъамащаты йыьыллар юйя. Эялинин
цзцннян дуваьы анъах оьлан юзц эютцрцр. Оьлана да гыз юйцннян бир
дюря (булуд) аш эялир. Саь дишнян сол дишя дя хонча гойуллар; ял йайлыьы,
дясмал, ъораб вя с. (С.88, Т.30).
***
Яр юйцня эялин кючян гызын ады беднам оланда щонун сачыны кясиф
биляйиня баьлайар, башына гатых сцртяр, юзцнц дя ешшяйя тярс миндириф
атасы юйцня гайтарардылар. "Сачын биляэцня баьлансын» мясяли дя
бурадан галыб (С.206, Т.12).
***
Гыза той елямирдиляр. Еляъя «Хырда» елийирдиляр.
«Хырда»да гыза ъещиз эятирярдиляр. Гыза гонахлыг верярдиляр.
Гызы эялин кючцряндя цзцня гырмызы кялаьайы салардылар. Сора апарардылар.
Оьлан юйцндя бир мисмар верярдиляр гызаки, эялдийи юйдя барыйа
49
чалсын. Дийярдилярки, сян бу юйдя бу мисмар кими бярк отур.
Тойда нанайлар охунарды. Йаллы эедярдиляр. Чыртых чала- чала охуйупойнуйардылар.
Нанай мащнысы
Гайа башында тяндир,
Даданмамыш кяклийи,
Щой-щой, щоп-щоп ъан.
Щой-щой, щоп-щоп ъан.
Одун эятир, эял йандыр.
Ал гойнуна дадандыр,
Щой-щой, щоп-щоп ъан.
Щой-щой, щоп- щоп ъан.
Эялини юкцз арабасыйнан эятирярдиляр. Палаз салардылар.
Эялин эяляндя ялляриндя баьлама юйцн башына чыхардырлар. Ордан
башдыйарлар алма атмаьа эялиня. Эялинин эялиши уьурру олсун.
Беля яйлянъяли ойуннар оларды. Эялинин башына конфет тюкярдиляр.
Чюряйи (йуханы) верярдиляр ялиня. Чюряйи эялинин о чийниня, бу чийниня
туллайардылар.
Йяни бярякятди, варры олсун. Сонра ися чюряйи тякняйя гойуп йийярдиляр.
Эялин бир эцн габах эялярди. Оьлан тойу ики- цч эцн оларды.
Эялин тярифи оларды.
Эялин тярифи
Эялин хош эялдин, хош эялдин.
Анам хош эялдин, хош эялдин,
Дядяня вердик бир дана,
Дядяннян алдых бир сона.
Дядян галып йана-йана,
Эялин хош эялдин хош эялдин.
Эялин дейяр, йохду гардашым,
Гарры даьлары неъя ашым,
Ширин дя сянин гардашын,
Эялин хош эялдин, хош эялдин.
Эялин дейяр, йохду бибим,
Мян бу йуну неъя дидим,
Вязифя дя сянин бибин,
Эялин хош эялдин, хош эялдин.
Эялин дейяр, йохду анан,
Бурнуннан алдулар танан.
Гайнанан да сянин анан,
Эялин хош эялдин, хош эялдин.
Бяй тярифи дя оларды. Ким би дяня юкцз кясяр, бу ъамащата гонахлыг верярся, бяйи о адам тярифляйярди.
Гызы цзя чыхарданда отурдурдулар дцз юйцн ортасында. Хамыр тящнясини аьзы ашаьы чюрцрдцляр, алтына да су гойурдулар. Тящняни гойуп
эялини дя отурдардылар онун цсдцндя. Эялярди бу эялин тезя эялинин
аьзына йамшах верярди (С.174, Т.30).
***
О вахды той оланда габахъадан, бир щяфдя габах оьлан юйц тойа
50
щазыррашарды.
Той цч эцн оларды.
Биринъи эцн гара зцрна, наьара (ханяндя олмурду) чалырдылар.
Икинъи эцн чалыб -охуйардылар.
Цчцнъц эцн эедип эялини эятирирдиляр. Эялини эятиряннян сора той
даьыларды.
Аь ъорабын аьына,
Мяни исдийян эялсин
Эцл тикярям баьына.
Халхалын эцл баьына.
Беля дейип охуйардылар.
Тойда отураннарын отуз-алтмыш адамыны чаьырардыларки, дур сяни юйя дюйрана чаьырырам (пул вермяйя).
Аш биширилярди. Ашы йийип пул веряллярди. Кимин няйя имканы чатсайды,
верярди.
Эялин эятирмяздян бяй дурарды.
Бойнуна парча салардылар.
Алнына да пул йапышдыралларды.
Маьарын бязяйиня фикир вермяздиляр.
Гышда маьарын ортасында оъах йандырыларды. Цсдцня чатма (аьашдан)
саъ гойалларды. Цсдцня дя кцл тюкяллярди. Онун цсдцня дя мал башы
(сцмцк) гойалларды. Сцмцйя нюйцт тюкя – тюкя, тойу оннан ишыхландырардылар. Сонра оъахлар йандырыларды.
Бизим тойларда йаллы олмазмыш. «Щавары», «Тала» вя башга щавалар олур.
Орталыьа халча салынып эцляш оларды.
Йайлыьы йеря салып эютцрмяк оларды аьызнан.
Гонахлых оларды. Аьсаггаллар оларды. Субайлар олмазды. Гырхдан
йухары йашы оланнар йыьышарды. Бяй эялярди. Бяйя цзя чыхды оларды.
Улара аш верярдиляр (С.46, Т.30).
Гыз тойунда охунан няьмяляр
Ня дурмусан синавардан йухары,
Саа дяйсин синаварын бухары,
Аьзында гянфит, ъцбцндя сухары,
Ай ъан алан ъанын олайдым, ай гыз,
Йатанда йорьанын олайдым, ай гыз (С.10, Т.30).
«Йаллы» эедяркян охунан няьмя:
Ярик аьаъы,
Ярин аьаъы.
Яркиназ баъы,
51
Бизя эялясин (С.96, Т.30).
ТОЙЛАРДА ИФА ОЛУНАН
ХАЛГ МАЩНЫ ВЯ ОЙУНЛАРЫ
САЛАМЯЛИ ТАЛИЪО
Саламяли чаьыраг, саламяли, саламяли,
Гатар-гатар ойнуйаг, талимали, талиъо.
Гатар- гатар гызлардан, саламяли, саламяли,
Щамы бирдян ойнуйаг, саламяли, талиъо.
Ай баъы, щардан дийах, саламяли, саламяли,
Баьчадан, баьдан дийах, талимали, талиъо.
Йавашъадан отуруб, саламяли, саламяли,
Алаэюз йардан дийах, талимали, талиъо.
Мащныны дедим щяриф, саламяли, саламяли,
Дюндяриф гяриф- гяриф, саламяли , саламяли.
Цряйини билейдим, саламяли, саламяли.
Ъийяр, баьрыны дялиф, талимали, талиъо.
Ирейщан якдим дцзя, саламяли, саламяли,
Ъцъяриф чыхды цзя , талимали талиъо.
Ирейщан бойлу йарым, саламяли, саламяли,
Нийя эялмирсян бизя, талимали, талиъо.
Эялинляр эедир ишя, саламяли, саламяли,
Марал эедир енишя, талимали, талиъо.
Йасдыьында эцл олум, саламяли, саламяли,
Йорьанында бянювшя, талимали, талиъо
Су да сират дюйцлмц, саламяли, саламяли,
Гыш да щират дюйцлмц, талимали , талиъо.
Севян севяни алмах, саламяли, саламяли,
Бюйцк мурат дюйцлмц, талимали , талиъо (С.136, Т.32).
ШАХИ БОЙНУ ВАР, ШАХ ЭЯРЕЙ
Суйа салдым гашыьы,
Диндирмяйин ашыьы, шахы бойну вар, шах эярей.
Ай Аллащ щара эетди,
Кюнлцмцн йарашыьы, шахы бойну вар, шах эярей.
52
Шахы бойну вар, шах эярей,
Гара эюзц вар, гаш эярей,
Ширин дили вар, сяс эярей (С.136, Т.32).
САЛАМАЛЕЙКЛЯР
Тойларда охунур. Беш адам бир тяряфдя, беш адам да онлара гаршы
тяряфдя дайаныб дейиширляр.
Ханымбаланын щямйерлиси Эцлмя иля дейишмяси:
САЛАМАЛЕЙК, САЛАМАЛЕЙК,
ТАЛИ, МАЛИ, ТАЛИЪО
Алма версян, сайарам,
Саламалейк, саламалейк.
Ипяк версян, бойарам,
Тали, мали, талиъо.
Мащны димаьа галша,
Саламалейк, саламалейк.
Сяни дала гойарам,
Тали, мали, талиъо.
Саламалейк, саламалейк.
Мян кечдим баш отаьа,
Тали, мали, талиъо.
Аьаъ башында гарьа,
Саламалейк, саламалейк.
Аьзында вар габырьа,
Тали, мали, талиъо.
Сянин кими шейляри
Саламалейк, саламалейк.
Йолла, мяни буйруьа,
Тали, мали, талиъо.
Отагда лампа йанар,
Саламалейк, саламалейк.
Усдол цсдя дайанар.
Тали, мали, талиъо.
Оху, бцлбцлцм, охц,
Саламалейк, саламалейк.
Бялкя йарым ойанар,
Тали, мали, талиъо.
Оху бцлбцлцм, оху,
Саламалейк, саламалейк.
Ипякдян йайлыг тоху,
Тали, мали, талиъо.
Мяннян мащны димаьа,
Саламалейк, саламалейк,
Бакыда мяктяб оху,
Тали, мали, талиъо.
Гойуну гатдым йатаьа,
Мащны десам йанарсан,
Саламалейк, саламалейк.
Демясям дя йанарсан,
Тали, мали, талиъо.
Сяндя усталыг олса
Саламалейк, саламалейк.
Бу сюзляри ганарсан,
Тали, мали талиъо.
Мащны десям, олар йцз,
Эюрдцм йарым йатыбды,
Саламалейк, саламалейк.
Гыймадым ойатмаьа
Тали, мали, талиъо.
53
Саламалейк, саламалейк.
Голуна мяръаны дцз.
Тали, мали талиъо.
Ешгинля севян йарын
Саламалейк, саламалейк,
Дцнйа малындан язиз,
Тали, мали, талиъо.
Тали, мали, талиъо.
Саламалейк, талиъан,
Дали, мали далиъо.
- Айрылмарых, эцл-эцл,
- Барышмарых, эцл-эцл.
-Аша тюкян сярбят олса,
-Биз ичмарых, эцл-эцл.
Мащныйнан дейим сяни,
Саламалейк, саламалейк.
Аманат дейим сяни,
Тали, мали, талиъо.
Саламалейк, саламалейк.
Эял дост, ийнийим сяни.
Сян мяни билярсянми,
Диндирсям, билярсянми,
Йазыб каьыз эюндярсям,
Охуйа билярсянми?(С.91, Т.12)
БАЛАКЯН РАЙОНУНУН КАТЕХ КЯНД ТОЙЛАРЫ
Яввялъя гыз истяйян оьлан анасына бу барядя сюз ачарды. Сонра евиня
елчиляр эетмяк цчцн няслин-тохумун аьсаггалы-сюзцютяни хябярдар едиляр,
гыз евиня эедилярди. Разылыг олса, гыз цчцн ашаьыдакылар тяляб олунарды:
1. Бир ядяд «тават» кямяр;
2. Эцмцш билярзик;
3. Дцймячя;
4. Мумасан;
5. Бафта;
6. Дарайы дизлик;
7. Кялаьайы, йахуд эцлбянэи;
8. Ики ядяд хаса чит кюйняк;
9. Дюшлцк баьы;
10. Бир ядяд эцмцш цзцк
Гыз евинин тяляб етдикляри алынандан сонра той эцнц мцяййянляшир
вя тойа щазырлыг башлайырды.
Той эцнц имкана бахыб, азы бир файтон олмагла (беш - алты файтон да ола
билярди), хцсусян бязядилмиш атла гыз евиня эедирдиляр. Бяйин йахынларындан
олан атлы атыны гыз евинин пилляканларына чыхарар, отаьын гяншяриняъян йеридярди. Атлынын ялиндя ири бир шиш кабаб, шишя тахылмыш чюряк оларды. Гыз евиндя
ушаглар щясрятля эюзляйярдиляр бу атлыны. Пилляканлар цсдцндя атлы йящяриня
йайлыг баьланар, йалныз бундан сонра бяй евиндян эялян атлы пилляканлардан
ендирилярди. Валидейнляри – анасы, баъылары, халалары, бибиляри, гоншулар, диэяр
54
йахынлары иля эюрцшяндян сонра эялини файтона миндиряр, оьлан евиня апарардылар. Файтону олмайан йерлярдян эялини ат белиндя, бязи йерлярдя ися кял
арабаларында эятирярдиляр. Ийирминъи йцзиллийин отузунъу илляринядяк эялин
эяляндя оьлан евиня эиришдя дуруп хянъярля доггазы кясирдиляр, оьлан евиндян бир няфяр ялиндя мяъмяйи, сини иля эялирди. Гыз евиндян хянъярля
эялян, оьлан евинин дарвазасына хянъярля вуран шяхс хянъяри мяъмяйи,
синийя вурур. Бязи сини дешилирди. Бундан сонра дарваза ачылыр, гыз евиндян
эялян хянъярли шяхс ольан евиндян юз пайыны истяйирди. Онун пайы яввялъядян тутулуб сахланылан тойуглар олмалы иди. Яэяр пайы олмаса иди, эялян
йениъя тара чыхмыш тойугларын бир нечясини тцфянэля вуруп салар, щалаллашыб
эедярди (Я.5, С.32).
***
Катехли Ясяд дайы мараглы бир адяти хатырлайыр: Той оланда оьлан
евиндян гыз евиня эялянлярин гаршысына бир лянэяря ашла чыхардылар. Оьлан евиндян бир няфяр иряли чыхыб ялини вурмадан бу ашы йемяли иди. Бир
няфяр дя яввял аш йейянин гаршысына чыхмалы, ону чийниня галдырыб атмалаы иди. Бу щадися Сумайыл кяндиндя баш веририди.
«Цз дуваьы» тойун цчцнъц эцнцдцр. Щямин эцн эялин еви гощумларла таныш олур, онларла бирэя щяйятдя той хончасы гойулан йеря йахын
отуруб онун йени олан мякана, шяраитя тамаша едир.
«Той хончасы»на щяр ъцр лязиз хюрякляр, бойанмыш йумурталар,
мцхтялиф ширниляр, ортасына ися цтцлмцш, ичи чыхарылмыш, бцтюв шякилдя
биширилмиш хоруз «айаг цстя» гойуларды. Сцфрядя хончайа йахын бяйин
достлары ялляриндя чубугла отурардылар. Юзцня эцвянян эянълярдян бири
дамбурун, йахуд зурнанын мцшайияти иля ойнайа-ойнайа бир эюз
гырпымында хончадан бир шей эютцрцб йейя билян шяхс алгышланыр, она
ещтирам эюстярилирди (Я.5, с.33).
БЮЛЭЯЙЯ МЯХСУС МАРАГЛЫ БИР АДЯТ
Ипякгурду «цчдян дуранда» (цч йашына чатанда) онларын бир щиссясини
эютцрцб ъцрбяъцр ширниййат вя мейвя иля бярабяр нишанлы гызын евиня
йоллайардылар. Щямин ипякгурдларыны нишанлы гыз йалныз юзц цчцн йемляйиб бюйцдцрдц. Щасиля эятирдийи барама сатышындан алынан пулу йалныз
нишанлы гызын юзцня верирдиляр. О да юзцня ъещиз цчцн эяряк олан
шейляри алырды (Я.5, С.51).
***
Дийиллярки, гыз яря эедяннян сора да ата юйцндя эюзц олур. Одуки,
гыз атасы юйцня эяляндя гардашдары дийирки, гызын эюзц юйдя галыбыды
55
дийяня дуз дашы да аьлыйырки, мяни дя юзц иля апаръытды (С.98, Т.30).
ЗАГАТАЛА РАЙОНУНУН ТАЛА КЯНД ТОЙЛАРЫ
Тойа гядяр гыз бяйяммя оларды. 18 оьлан, 18 няфяр дя гыз оларды.
Тяк ола билмязди. Ъцт олмалыдыр. Габах-габаьа дайанардылар. Бир-бириляриня бахардылар. Беля сюйляйилляр ки, бу гыздардан биринин ады Сяням
иди. Онун габаьындакы оьланын ады ися Мящяммяд иди.
Сянямя ешг (ашиг) олду. Олар бир-бирилярини севдиляр.
Оьланын досдары Сянямдян сорушур ки, той иламах цчцн, хейир иш
цчцн наьара-зурна исдырсан, дяф-сцмсцмц?
Гадын тойуду бу.
Сяням дийир:
– Дяф-сцмсц исдырых.
Чюлдя дцддякнян наьара чалыллар.
Мящяммяд охуйур:
–Судан эялян Сяням гыз,
Ай дили, дили.
Сяни севян мяням гыз,
Ай дили, дили.
Сяни севянняр чохду,
Ай дили, дили.
Ъяфа чякян мяням гыз,
Ай дили, дили
Щинди Мящяммяд Сянями тябрикляйир, хош хябярляр дийир, зящмятини чякир. Гырахдан баханлар Сянямин эюзяллийиня эюря ону гапаздамаьа чалышыллар.
Гыз да разы олур. Никах илийилляр. Мящяммяд Сянямя дийир:
–Мян сяня ешг олдум, сюйцндцм.
Сяням дя Мящяммядя дийир:
–Мян дя сяни севдим. Амин.
Никахы кясилляр. Никахда щиндики кими ямоьлу, дайоьлу, башгасы
олмур. Юздяри никахларыны кясдирилляр.
Гыз тойу олур. Гыз тойунда гыза ачых гырмызы эцллц палтар эийдирилляр
(Щайаты эцллц, чичякли олсун). Башына алафа (тцл кими олур) юртцлляр.
Сянями файтуннан эятирилляр Мящяммядин щяйятиня. Чцнки ат да, файтун да мурадды. Она эюря дя эялини файтуннан эятирилляр. Сяням гыз Мящяммядин щяйятиндя файтуннан дцшяндя Мящяммяд щонун бармаьына
эцмцш цзцьц кечирдир. Сора чюряйи бала батырыб Сянямин аьзына, Сяням дя
Мящямядин аьзына сцртцр (Дилляри ширин олсун). Башына ширни, ян чохсу да
56
дцйц тюкцлляр (Бу гызын щайаты ширин, бярякятди олсун).
Сора чюряк эятирирляр. Чюряйи Мящяммятнян Сянямин арасында бюлцлляр. Чюряйи бюляндя бири узун, бири эцдяк олмамалыдыр. Ейни олмалыдыр
(Онларын сюздяри, црягляри бир олсун. Буннарын щяйатдары да йахшы олсун).
Тойлары шянляндирмяк цчцн мащны охуйуллар, дийишилляр. Мящяммяд
айаьыны Сянямин айаьынын йанына, Сяням дя юз айаьыны Мящяммядин
айаьынын йанына гойур. Сора да дийишилляр. Сяням гыз дийир:
–Ай Мящяммяд, сян мянимсян, Мящяммяд, сян мянимсян.
Цряйимсян, ъийяримсян, шякяримсян. Щайатымыз, неъя ки, ширин олсун,
ъан дийип, ъан ешидяк. Щинди Мящяммяд дийир:
–Ай Сяням гыз, сяни севдим,
Црейим архайын олду.
Щайатым хошбахт олду...
Эюзяллыьимыз эетмийаъах.
Щеш бир адам бизя
Эюз елямийаъах.
Ширин мунъух (йяни эюз мунъуьу)
алъах белимиздя.
Кцчяйя чыханда, ай Мящяммяд,
ай Сяням гыз,
Башгасы баханда
эюз дяймийаъах...
Мящяммяднян Сяням гыза.
Сяням гыз дийир:
–Ай Мящяммяд, ъанымсан, бцлбцлцмсян.
Сяням гыз бир дя дийир ки, мян Мящяммяд адлы оьланы севирям.
Сяням гыз газанды. Олар разылашдылар.
Сора тойа щазырлых башланды. Той наьара-сцмсцйнян, тампурнан оларды.
Оьлан тойунда лязэи щавасы (лязэинка) оларды. Йеря паднус гойардылар.
Паднусун ичиндян гыраьа чыхмаг олмазды. Еля ордаъа ойнуйурдулар.
«Щава» ойуну – архейин киши ойуну иди. Йаваш-йаваш ойнуйурдулар.
Сяням гызы файтуннан дцшцрдяндя Мящяммядин папаьыны оьрамаг
исдийилляр. Папаьы оьруйа билсейдиляр, гайтармах цчцн пул, йа да гоч
верярдиляр. Бяй юзцнц йыьшдырмалыйдыки папаьы оьурранмасын. Бяйи эиздядярдирляр (Мяним Мящсятля ювлянмяйим дя марахлы олуп. Мяним
бир сюзцмя эюря: Аллащ сяннян разы галсын, -сюзляриня эюря Мящсят
мяня эялди)... (С.82, Т.30)
***
Дийиллярки, Ъарда Мурад Щасил дийян адам олуп. Щонун да би дяня
57
эюзял гызы олуп. Самавар гайнатанда ъамащатын эюзц щонда олупду.
Щамы щона щейран иди. Мурат Щасил дя тойда олур. Мурат Щасил башдыйыр
тойда ойнамаьа. Бир оьлан да Мурат Щасилин гызына ешг (ашиг) олур.
Оьлана дийиллярки, бу киши що гызын атасыды. Оьлан да ойуна эирир. Гызын
атасыйнан цз-цзя ойнуйур. Ойнуйа-ойнуйа дийир:
–Йухары башда Галаду,
Алты Закаталаду,
Мурат Щасилин гызы
Ня йумруъа баладу.
Бу сюзц димахнан Мурат Щасил дийир:
–Гызымы вердим мяннян ойнийан щабу оьлана. 50 йердян эялян
елчиляря вермямишдим гызымы.
Верди Мурат Щасил гызыны щабу оьлана. Бизим Тала кяндиндя дийиллярки бир дяня дя гыз варыйды. Щамы щона щейран галмышды. Эюрянняр
щона сюз гошуп дийирди:
Самавары гайнатан,
Ялдя чайник ойнатан.
Оф, сяня гурбан олум
Гаш атда эюз ойнатан (С.82, Т.30).
БАЛАКЯН ТОЙЛАРЫ
Гызы бяйяняннян сора елчи эедилярди. Яйяр гыз еви гызы вермяк исдямирдися, гапы аьзындакы айаггабыларын цсдцня соьан гойардылар. Йяни бош
йеря эялмисиз. Лап ювдя верярик десяляр дя чюля чыханда мялум олур.
Разылых оланда ися елчиляря чай гойуларды. Чай гоймах йары разылых
иди. Анъах елчиляр дя шярт кясиллярки, щяринизи ешитмяйинъя сайы ичмиъийищ. Разылых оланнан сора чайлар ичилирди.
Гыз тойу оларды. Сора оьлан тойуна щазыррых эедярди. Файтуннан эялини эятирярдиляр. Даь йериннян атнан эялярди. Эялиннян бирликдя атбашы
чякян, тойух вуран, кюмякчиляр, 10-12 няфяр бяй евинин габаьында
дурардылар. Дийярдиляр ки, эятирин. Малы эятирярдиляр. Малын гулаьыны кясярдиляр ки, бу мал эялининди. Тойух вуруп эятирярдиляр. Тойух вураннар (юлдцрянняр) 5-6 няфяр оларды. Йа тойуьу вуруп эялиня эятирярдиляр,
йа да тойуьун мцгабилиндя пул верярдиляр. Данышыг кутараннан сора
эялини бяйин щяйятиня бурахардылар. Эялинин саь, сол йенэяси олурду.
Саь, сол йенэя эялиннян бир йердя сабащсы эцнц эялин цзя чыханнан
сора эедярдиляр. Бир няфяр дя сандых сащиби дя олмалы иди. Она да пул
верярдиляр. Оьлан тойу башланырды. Бяй чыхарылмалы иди. Саь вя сол диш-
58
нян. Бир дя щалва эцдян (хонча тутан). Бюйцк аьаъдан шах бязяйярдиляр. Шаха мейвяляр, ширниляр, йумурталар вя с. кечирярдиляр. Бу шахдан
кимся няся оьуррамах исдийир. Хонча горуйан шахы горуйур ки, щеш ким
щеш ня оьуррамасын. Ахырда бяйнян эялин сюкярди. Той кутаранда бяй
щалва газанынын габаьында отурур. Щамы эялип эялиннян ойнайыр. Бяй
дя ойнуйаннара бу щалвадан верярди. Онлар да явязиндя пул верярдиляр.
Эялин эяляндя бяй эялиня балнан чюряк верярди. Эялинин айаьынын
алтына бошгаб гойардылар. Бошгабын гырылмасыны бу ъцр йозурдулар ки,
эялинин бц ювдя сюзц юткям олсун.
Оьлан тойунда цч ъцр ойун оларды.
1. Тяк-тяк ойун
2. Силкялямя (Айах силкяляйян). Бу ойуна йейин щава да дейилляр.
3. Ъцт ойун – Йа гыз-оьлан, йа гыз-гыз, йа да оьлан-оьлан гаршы-гаршыйа
ойнуйардылар. Сора той йекунлашдырыларды. Тойда бяйин оьурранмасы оларды.
Бяй оьураннмасын дийя дамда, чардахда эизлядярдиляр (С.51, Т.30).
ЗАГАТАЛА ТОЙЛАРЫ
У вахтлар биздя гызы имсяъилярдя бяйянирдиляр. Оьлан евя эялиб атаанасына дийярди ки, мян у гызы исдирам.
Эелинин цзц эюрцнмязди. Гырмызы палтар эийдирярдиляр. Башына гырмызы
кялаьай цртярдиляр. Эялини дя файтуннан апарардылар (хцсуси файтунчу варыйдыки тойлара у эидярди. Ювя эятиряндя эялинин башында гайнана чюряк
бюлцр, бала батырыб онун аьзына гойур ки, дили ширин олсун (С.80, Т.30).
ДЯФН МЯРАСИМИ,
ОХШАМАЛАР, АЬЫЛАР, ШИВЯНЛЯР
Юлян цчцн 1, 2, 3, 7, 40, 52 вя ил верилир. Бу реэионда юлянин ялли икинъи
эцнцндя дя йас сащиби ещсан верир. Щямин эцн мейитин яти сцмцйцндян
айрылыр, о, язиййят чякир. Одур ки, Гуран охутдуруб ещсан верирляр ки, юлц
язиййят чякмясин. Юлц ятрафында аьы сюйляниб аьлашма гурулур. Аьлаш
битдикдян сонра мейити басдырмаьа апарырлар (С.195, Т.30).
***
Дяфндян яввял мейит басдыралаъаг йер чубугла, гамышла юлчцлцб газылыр. «Бойува Вархийан гамышы юлчцм» гарьышы мящз бурадан мейдана
эялмишдир.
Мейит басдырмаьа апарыларкян щасы мейит бош олурдуса, унун гябриня хялвят даш салардиларки далынъа адам апармасын.
59
Балакян вя Загатала районларында беля адят вар. Юлц йериндя зикр
чалыныр. 70 мин зикр чалынып юлцйя баьышданыр. 70 киши тяряфиндян щцндцр
сясля «лаилащяиллаллащ» - дейя охунур.
Бир ъцмя ахшамы 1 , 3, 52 оларды.
52-нин дуасыны 7 дяфя охуйалларды. Сцддц йимяк биширяллярди.
Мейит басдырылмаьа апарыланда щансы мейит бяркимирдися, бош олурдуса, унун гябриня хялвят даш салардылар ки, далынъах адам апармасын
(С.79, Т.30).
***
Дяфндя юлцнц о дягигя басдырырлар.
Юлцнц йаш мягамына эюря рянэли парчайа бцрцйярдиляр. Гоъаны
гара, ъаваны грмызы, орта йашлыны йашыл парчайа бцрцйярдиляр.
Юлцйя дя ъавандыса гызылы, йашыл, соьаны рянэли палтар эейдирярдиляр
(С.79, Т.30).
***
Цч адна оларды. 52 олмазды. Дяфндя юлц сащибиня цч эцн йемяк
эятирярмишляр. Аьылар сюйлянилир. Юлцнц Шах цстцндя апараллармыш. Шахын
цстцнц дя бязяйирлярмиш. Она эюря беля гарьыш да йараныб: «Шахуу
бязийим» (С.103, Т.30).
АЬЫ - ЛАЙЛАЛАР
Аралых йоллу
Яйни дарайы донну,
Дизиняъян чякмяли,
Дизиннян йухары дцймяли,
Юзц Короьл няряли (С.152, Т.30).
***
Яббящ сяндя, дуз сяндя,
Аь юрпяйин ясяндя.
Балам йадыма дцшцр
Хачмазды гыз кючяндя (С.57, Т.39).
***
Йар ешийиндя йасдыьым дашыйды,
Алтым гар, цсдцм йаьышыйды.
Ай мяним язиздярим, доьмаларым,
Эцнцм щорда эюзял, щям дя хошуйду (С.60, Т.30).
***
Аралых йолуна,
60
Яйнинин дарайы донуна,
Эет-эет йолун олсун.
Сарайдан юйцн олсун.
Мяднядя, Мяккядя йерин олсун.
Щцрц, Пяри гыздары йолдашын олсун.
Лай-лай, балам, ай лай-лай,
Эялин балам, ай лай-лай (С.152, Т.30).
***
Юзцн чох аьлыйыф дойдун,
Саралыф эцл кими солдун.
Балалары йетим гойдун,
Анам лай-лай, анам лай-лай.
Чох оддара йанан лай-лай (С.44, Т.30).
***
Фяляк салды сяни дярдя,
Эялиф юлдцн гяриф елдя
Бизи гойдун йаман эцндя
Анам лай-лай, анам, лай-лай,
Чох оддара йанан, лай-лай (С.44, Т.30).
***
Йейлахларда ай габахлы,
Бахчаларда эцл йанахлы,
Марал бахышды,
Эелин олмамыш
Той хынасыны гурт апармыш
Оьуз эюзяли,
Эелин балам, ай лай-лай,
Аь отаьы аьлар галмыш,
Тахдына гушдар гоммуш.
Саа кимляр гарьамыш,
Елун хына тутмасын,
Чюйцр эцня тутмасын,
Эелин балам, ай лай-лай (С.10, Т.30).
***
Далымын даьы,
Дярдимин ортаьы,
Цряйимин йаьы,
Башымын таъы,
Тящнямин чюряйи,
61
Дамымын диряйи,
Мящлямин бязяйи,
Йарамын давасы,
Гялбимин юзц,
Цряйимин сюзц,
Йанан цряйимин сярин суйу,
Ашыф- дашан гялбимин
Тясэинини итирмишям.
Башыма йыьыланнар,
Дярдимя ортах оланнар,
Дярдимя йананнар.
Лай-лай, балам, а лайлай,
Эелин балам, а лайлай (С.10, Т.30).
***
Бала бала дюнярмиш,
Балнан йаьа дюнярмиш,
Бала демякдян ай бала,
Бирдяням мяним,
Баьрым гана дюнярмиш (С.37, Т.30).
***
Бура нийя эялмишям,
Дийя-эцля эялмишям,
Сянин мейидуу мян
Мейидимя гатыб, ай бала,
Аьламаьа эялмишям (С.37, Т.30).
***
Эцл якдим битсин дийип,
Гуруйуп битсин дийип,
Нийя сяян юйрятдиляр, ъан бала,
Ахырын итсин дийип.
Лай-лай, балам, а лай-лай,
Ъейран балам, а лай-лай (С.179, Т.30).
***
Ъан бала, о да йанды, йел ясди,
Мяним балам бу ишыхлы дцнйаны гойуп,
Ахрятдя ватан салмаьа
Мяним балам тялясди.
Лай-лай, балам, а лай-лай (С.179, Т.30).
***
62
Гарьайа гуш демяням,
Учмаса гуш димяням.
Тай - тушун эялся, сянсиз гапыйа
Дцшмяся, дцш, димяням (С.179, Т.30).
***
Йайлыьын бцрцшмясин,
Эюздя, суйа дцшмясин.
Бцйня, сорайа, балам,
Эяляр, дийип йолуну эюздямя,
Эяляр, дийип цряйимя дцшмясин (С.179, Т.30).
***
Арын вар арханада,
Барын вар барханада.
Тикдийиндя отурмайан
Баласыны бюйцдцп,
Далыннан бахып
Гуваланмайан,
Няйин вар эорханада? (С.179, Т.30)
ЮЛЦ ЙУЙАНДА ОХУНАН НЯЬМЯ
(5-6 няфярдян бири охуйур, щамы «лаилащяиллаллащ» дейир)
Лаилащя елиб дцшдцм йола,
Йолда щалым неъя ола?
Иманынла гябрим дола,
Лаилащяиллаллащ.
Гара юртцкдц тамам.
Щаъыларын щамыйла,
Шейхин дя ялщямийля
Лаилащя эялмишям,
Иллаллаща эялмишям.
Ачын ъяннят гапыларын,
Бир диляйя эялмишям.
Даьларыйла, дашларыйла,
Гурдларыйла, гушларыйла,
Щямсадиг йолдашларыйла,
Лаилащяиллаллащ.
Лаилащяиллаллащ (С.23, Т.12).
Лаилащя дийяр даьлар, дашлар,
Иллаллащ дийяр гардашлар.
Сяъдяйя еняр аьаълар,
Лаилащяиллаллащ.
Дюрд мянсябди, дюрд мягам,
Щяр мягамда бир имам.
Кябянин дюрд тяряфи
63
АЬЫЛАР
Ай баъы, ейля сабыр,
Дцнйада эюрдцм габыр.
Ащ чякиб, аьламахдан
Галмады мяндя абыр (С.47, Т.12).
Ашыьам йол ачылар,
Эцн чыхар йол ачылар.
Гябрим гой йол аьзына
Севэилим йола чыхар (С.55, Т.37).
Ай да кечяр, аьлама,
Ил дя кечяр, аьлама.
Фяляк баьлар гапыны
Бир эцн ачар, аьлама (С.169 , Т.29).
Аь алма алланынъащ,
Будахдан салланынъащ.
Мян сяннян ял цзмярям
Гябиря салланынъащ (С.47, Т.12).
Аман- аман, аьларам,
Щалым йаман, аьларам.
Ялимдян накам эетмиш
Гардаш, дейиб аьларам (С.133, Т.12).
Аь дявя дцздя вармы,
Ахтар эюр, дцздя вармы.
Итирмишям гардашы
Биздя йох, сиздя вармы? (С.93, Т.50)
Арпа бичдим, дярд олду,
Ширрим хана ярз олду.
Язизляр итирмишям
Юлцм мяня дярд олду (С.136, Т.12)
Аь читин золаьыйам,
Чюллярин бу лаьыйам.
Ана, дяймя хятримя
Цч илин гонаьыйам (С.47, Т.12).
Атамын тахды гара,
Бойнума йыхды гара.
Мян нийя йаранмышам
Бу гядяр бахды гара? (С.136, Т.12)
Аьаъда йашыл йарпаг,
Саралды, дцшдц йарпаг.
Баш алтына даш гойуб
Тюкдцляр гара торпаг (С.160, Т.12).
Атамын аты гара,
Миниб эедяйдим Ъара.
Йараммамыш олайдым
Ай, беля бяхти гара (С.47, Т.12).
Базарда атлаз аьлар,
Ийняси батмаз аьлар.
Тякъя анасы юлян
Эеъяси йатмаз аьлар (С.133, Т.12).
Ашигям йаса эялир,
Йоллары баса эялир.
Саьлыьында эялмяйян
Юляндя йаша эялир (С.47, Т.12).
Баъылар баъысыйам,
Ширинляр аъысыйам.
Щарда беля юлян вар
Мян онун баъысыйам (С.160, Т.28).
Ашыг щараны эязир,
Оочу бяряни эязир.
Ъан бурда, ъясяд бурда,
Фикрин щараны эязир? (С.47, Т.12)
Баьда битян кялямляр,
Рянэли-рянэли гялямляр.
Истякли йары юлян
Юлмяся дя вярямляр (С.169, Т.29).
64
Бир гуш учду кцлякдян,
Голум сынды билякдян.
Айрылыб эедян анам
Щалаллыг вер, црякдян (С.47, Т.12).
Габур дибиндя отур,
Салам веряндя эютцр.
Юляндя саь тяряфдян
Нярдийаннан сян эютцр (С.47, Т.12).
Боз атын нийя эетди,
Ня дедим нийя эетди.
Юйдян бир арха эедяр
Икиси нийя эетди (С.47, Т.12).
Ганых гыраьындайам,
Лямпя чыраьындайам.
Итирмишям йарымы
Онун сораьындайам (С.108, Т.16).
Бу дяря узун дяря,
Мян дя юлдцм мин кяря,
Сянсиз дура билмярям
Апар мяни дя гября (С.169, Т.29).
Гара гаш алтдады,
Назбалыш баш алтдады.
Сизи нисэил гоймаздым
Яллярим даш алтдады (С.169, Т.29).
Булаг башы гарады,
Даван дашы гарады.
Бу мяним гара бахдым
Биня башдан гарады (С.47, Т.12).
Гардаш мяни йандырды,
Кечянняри гандырды.
Шярбят билиб дуз верди
Цряйими йандырды (С.160, Т.28).
Булаг башында бадам,
Бу щяйатда мян йадам.
Ойнайырам, эцлцрям
Еля билирсиз шадам (С.169, Т.29).
Бцлбцлцн баьры сары,
Бахчасы, баьы сары.
Сянин хырда кцлфятин
Аьлайыр зары-зары (С.169, Т.29).
Габырым газылыбды,
Дашлара йазылыбды.
Башыма эялясиляр
Дашыма йазылыбды (С.45, Т.20).
Габрым Ганых дейилми,
Су буланых дейилми.
Дярд ялиндян юлмяйим
Сизя йаных дейилми? (С.169, Т.29)
Гардашын гялям гашы,
Отуз икиди йашы.
Ахтарыб щардан тапым
Сянин кими гардашы? (С.160, Т.28)
Гардашын гара дашы,
Йандырыр даьы дашы.
Итирмшям, тапбырам
Шцмал бойлу гардашы (С.160, Т.28).
Гах башында гала вар,
Гахда карвансара вар.
Мяним ъаван ъанымда
Саьалмайан йара вар (С.47, Т.12).
Гябирстан бир кянд олду,
Нядянся еркян долду.
Виран галсын бураны
Щяр ким эялди, бянд олду(С.160, Т.28)
Даьларда гар сяси вар,
65
Чюлдя марал сяси вар.
Атын ифъил налланыр
Сяндя сяфяр сяси вар (С.23, Т.12).
Гала балалар йыхар.
Дярдимизи данышсам
Йцз мин галалар йыхар (С.204, Т.12).
Даща сизя эялмярям,
Лап эял деся, эялмярям.
Вураннар еля вурду
Щеч юзцмя эялмярям (С.169, Т.29)
Дярдим дярйада галды,
Ишим фярйада галды.
Юлмяйимя йанмырам
Овладым йада галды (С.47, Т.12).
Даьда чискин олурму,
Думан чискин дурму.
Аьла эюзцм, чох аьла.
Бундан пис эцн олурму?(С.47, Т.12)
Дярйа Ганых дейилми,
Су буланых дейилми,
Бах, бу дярддян мян юлсям,
Сяня йаных дейилми? (С.47, Т.12)
Даьлардан йыьдым аь даш,
Ъибим долу гарандаш.
Итирди баъы сяни
Анан юлсцн, ай гардаш (С.160, Т.28).
Дярйада дярдим галды,
Язрайыл ъаным алды.
Ъаным алмах дярт дейил
Йарым юзэяйя галды (С.45, Т.12).
Даьнан йенишимди,
Чархнан дюнцшцмцдц,
Эялдим сизи эюрмяйя
Бялкя сон эюрцшцмдц (С.174, Т.30).
Дур эедяк Бешбулаьа,
Суйу сярхош булаьа.
Сян дяртди, мян йаралы
Тюкяк ган-йаш булаьа (С.160, Т.28)
Даьлар дцзя дюняйди,
Улдуз йеря еняйди.
Баламы фяляк алды
Дцнйада бир дяняйди (С.174, Т.30).
Дярйада наха балых,
Цсдц эюй, алты Ганых.
Сябр един, ай гызлар
Щамыда вар бу йаных (С.160, Т.28).
Дедим сана, аз аьла,
Эедян олдун, аз аьла.
Мяннян кечян эцнлярин
Бир каьыза йаз, аьла (Я.5, С.27).
Елями, дяли гойун,
Башыма дяли ойун.
Мян гардаш итирмишям
Адымы дяли гойун (С.136, Т.12).
Дярдли-дярдли аьлама,
Цряйими даьлама.
Дярдим онсуз да чохду
Дярди дярдя баьлама (С.169, Т.29).
Елями, ил дцйцнц,
Илмяси ил дцйцнц.
Дярдимин чохлуьуннан
Унутдум билдийими (С.136, Т.12).
Дярдим галалар йыхар,
Йад ет ъаван чаьымы,
66
Сындырма будаьымы.
Гоч буйнуза чатыбды.
Йол цсдя гябрим газы
Щей, бу йарын ялляри
Дост эюрсцн торпаьымы (С.169, Т.29) Гызыл гана батыпды (С.93, Т.12).
Йарымадым йара мян,
Вахтсыз эейдим гара мян.
Ъяфа чякдим, ъан цздцм
Чыхмадым кянара мян (С.23, Т.12).
Мящляйя су дцшцбдц,
Лимонлар бцрцшцбдц.
Гардаш, сянин дярдиннян
Баъын хястя дцшцбдц (С.47, Т.12).
Йаьыш йаьыр, сяси вар,
Йаьдыгъа щявяси вар.
Ъаван юлян баламын
Торпагда да сяси вар (С.169, Т.29).
Мящлядя от битибди,
Отун кюкц итибди.
Мян анамдан айрылан
Бу эцн дюрд ай битибди (С.47, Т.12).
Йетимям, атам йохду,
Гярибям, вятян йохду.
Дцшмцшям гяриб йеря
Сясимя йетян йохду (С.47, Т.12).
Мяээяйя эедян щаъы,
Башында гойан таъы.
Дцнйада гярип шейди
Гардаш олмайан баъы (С.47, Т.12).
Йолда йесир аьлыйыр,
Эцлдян дясдя баьлыйыр.
Достум айрылып эетди
Цряйим ган аьлыйыр (С.45, Т.20).
Од исти, алям исти,
Одундан алыб исти.
Айаьымдан од тутду
Башымдан чыхды тцстц (С.23, Т.12).
Кабабам ганым йанды,
Чеврилдим, йаным йанды.
Ъан евимдя ъийярим
Аьзымда дилим йанды (С.23, Т.12).
Палыдын тири мяням,
Йер алтда чцрцмяням.
Эялсинляр зийарата
Гызларын пири мяням (С.47, Т.12).
Мян ашыг, эяздим, эялдим,
Отуну яздим, эялдим.
Сянин гябрини эюрцб
Ялими цздцм, эялдим (Я.5, С.28).
Чатанатан аьларам,
Йатанатан аьларам.
Торпаьын торпаьыма
Гатанатан аьларам (С.169, Т.29).
Мячитдя йатан оьлан,
Кюйняйи кятан оьлан,
Нишанлын ялдян эедир,
Бихябяр йатан оьлан (С.45, Т.20).
Мящлядя гоч йатыбды,
Чайда сулар даьылмаз,
Хам су ичян саь олмаз.
Бала дярди чякянняр
Юмрц бойу саьалмаз (С.160, Т.28).
Чичяйим ачмайайды,
67
Ачылыб сачмайайды.
Эюзляримдян ахан йаш
Бир гара даш олайды (С.160, Т.28).
Хязялтяк тюкцлмцшям.
Той палтары истядим
Кяфяня бцкцлмцшям (С.133, Т.44).
Сары армуд дяйибди,
Баш будахдан яйибди.
Ай мяним язиз достум,
Эцлля щара дяйибди? (С.47, Т.12)
Саьа гардаш аьласын,
Гурулу бардаш аьласын.
Мян аьлыйа билмирям
Саьа даь-даш аьласын (С.160, Т.28).
Саьа сары йарашыр,
Эур сачларын сармашыр.
Беля юлян кясляря
Аьламах лап йарашыр (С.160, Т.28).
Эедирям йолум Ширяк,
Сцрякди дямир диряк.
Нейнирям эен дцнйаны
Сынрыбды ъаван цряк (С.47, Т.12).
Су ашаьы лил эедяр,
Истяклимя дил эедяр.
Гардашымын далынъа
Дястя-дястя ел эедяр (С.93, Т.50).
Эедян, йолун щарады,
Ъцт кюйнякдя йарады.
Бахма мяним дилимя
Цряйимдя йарады (С.47, Т.12).
Суйа эетмя, сусаллар,
Су йолунда пусаллар.
Сянин ипяк сачыннан
Щейкяля баь кясялляр (С.23, Т.12).
Эеъя узун, ай батмаз,
Дярд ящли эеъя йатмаз.
Мян тяки бяхти гара
Аллащ бир дя йаратмаз (С.107, Т.12).
Сян мяни аьлар гойдун,
Синямя даьлар гойдун.
Бцкдцн мяним бойнуму
Эюзцмц аьлар гойдун (С.169, Т.29)
Эюз йашым бир-бир дцшцр,
Ахараг бир-бир дцшцр.
Гоша кечирян эцнляр
Йадыма бир-бир дцшцр (С.169, Т.29).
Тикиши билян ишляр,
Аь ъорабы нахышлар.
Сюйлясям, аьлайарсан
Башыма эялян ишляр (С.160, Т.28).
Эюзлярим гаш атдады,
Йасдыьым баш атдады.
Доьру дийя билмирям
Бармаьым даш атдады (С.169, Т.29).
Ханъал цсдя аь мащи,
Мян чякирям бу ащи.
Мян ки, йаныб тюкцллям
Йол вермя сян, илащи (С.136, Т.12).
Хясдяйям, бцкцлмцшям,
Эюйдя улдуз парады,
Тамам ъаным йарады.
Эеъя ваьйада эюрдцм
Мяним бахдым гарады (С.45, Т.20).
Эюйдя учан губа газ,
68
Дярдим чох, дярманым аз.
Мян юлмцшцн дярдини
Худа дейился билмяз (С.47, Т.12).
Эюрцнян гара даьлар,
Ятяйи думан даьлар.
Мян дярдими сюйлясям
Ешидянляр ган аьлар (С.47, Т.12).
Эцнц чох йаман олар (С.200, Т.48).
Язизим гяриб эетди,
Арзусун гяриб эетди.
Яввял аман вермяди
Гюнчясин гяриб эетди (С.108, Т.16).
Язизим даь башыды,
Даь цшдц, даь башыды.
Даьда бир той тутулду
Шабашы эюз йашыды (С.45, Т.20).
Эял мяни диндирмяйин,
Гямлийям, диндирмяйин.
Щяр йандан йаралыйам
Язизим хана эяряк,
Од вериб, йандырмайын (С.136, Т.32) Гурум аь хана эяряк.
Мян дярдими демяйя
Эялинляр эедяр баьа,
Бир хялвятхана эяряк (С.136, Т.32).
Сачы дяйяр йарпаьа.
Эялинлярдя адятди
Язизим кяфянлянди,
Эедяр, эиряр торпаьа (С.23, Т.12).
Юмицр ахыр кяфянлянди.
Йеня дя оф демяздим
Юлцрям, цсдцмя эял,
Мяни йад кяфянляди (С.136, Т.32).
Йанырам, тцсдцмя эял.
Бялкя эюря билмядим
Язрайыл ъаным алыр,
Гябримин цсдцня эял (С.160, Т.28). Дярдим дярйайа галыр.
Алма ъаным, язрайыл,
Яззим аралара,
Балалар йетим галыр (С.160, Т.28).
Дярман гой йаралара.
Фяляк дя гяним олуб
Яймя, мяним таьымы,
Биз бяхти гаралара (С.47, Т.12).
Сындырма, будаьымы.
Йол цсдя басдыр мяни
Яззим баьры гара,
Йар эюрсцн торпаьымы (С.160, Т.28).
Бир гуш, вар баьры йара.
Лалядян эюзял эцл йох
Яляк долу барама,
Онун да баьры гара (С.45, Т.20).
Йахшы писи арама
Анам чыраьы тутсун
Язиз баъым, йаз, аьла,
Баъым бахсын йарама (С.133, Т.12)
Пайыз аьла, йаз аьла.
Бир-бир дейим дярдими
Гялбимя даш баьларам
Сян каьыза йаз, аьла (С.108, Т.16). Язизим йаш баьларам,
Ай гардаш, сяндян ютрц
Язизим аман олар,
Йуйарам, йаш баьларам.(С.136, Т.32)
Совурса саман олар.
Гардашсыз баъыларын
69
МЯЗАР ЦСТЯ ДЕЙИШМЯ
Йар ешгийнян мян эязирям мязары
Дийиллярки би эялинин яри юлцбмцш. Яри юлян эялин гябирсанныьа
эялир. Гябирсанныхда дяртди - дяртди эязяркян щабу эялини чохдан
сювян би оьлан щабу эялинин йанна эялиф дийир:
Оьлан:
Гаралар эийинмисян
Йасдады башын.
Гцдрятдян чякилип
Гарады гашын.
Юлян атандымы, йохса гардашын,
Ащу эюздцм, ня эязирсян мязары?
Эялин:
Гаралар эиймишям
Йасдады башым.
Гцдрятдян чякилип
Гарады гашым.
Юлян атам дюйлц, йа да гардышым.
Йар ешгийнян мян эязирям мязары.
Оьлан:
Ня мцддятди, сян щабура эялдийин,
Аьлайыбан чешми - йашын силдийин,
Ня мцддятди сяян йарын юлдцйц,
Ащу эюздцм, ня эязирсян мязары?
Эялин:
Думан эялиф даьларыны бцрцмцш,
Чисэин эялиф аьыр еля йеримиш.
Йедди илди мяям йарым юлдцйц,
Йар ешгийнян мян эязирям мязары.
Оьлан:
Думан эялиф даьларыны бцрцмцш,
Чисэин эялиф аьыр еля йеримиш.
Йедди илдя сяян йарын чцрцмцш,
Ащу эюздцм, ня эязирсян мязары?
(С.167, Т.30)
70
БАЙАТЫЛАР
А гыз, адын Мирвари,
Эял башымын сярдары.
Сяни дийип эялмишям
Баьда эиздян, дяр нары (Т.43).
Ай гыз, адын Зяргялям,
Гаша чякмисян гялям.
Гашын мяни чалыпды
Эеъя гоймур динъялям (Т.43).
А гыз, адын Эцлъащан,
Ялимдяди эцл йахан.
Мяни атып эетмя, эял
Ня дийяр, йаннан бахан (Т.43).
Ай гыз, адын Щцрцдц,
Ъаным дяртдян чцрцдц.
Сяни атып эетмядим
Ня юляси йериди (Т.43).
А сцсяним, сцнбцлцм,
Тяр чичяйим, тяр эцлцм.
Сян ол мяним севэилим
Щям севиним, щям эцлцм (Т.43).
Ай гыз, адын Эцлара,
Ял узатдым чинара.
Эцлярми, данышармы
Дцнйада бяхди гара?
(С.47, Т.12)
Адынды сянин Пцсдя,
Гоша нарын дюш цсдя.
Мина эярдян, инъя бел
Салмысан мяни хясдя (Т.43).
Ай гыз, адын Эцлдясдя,
Дярдиннян дцшдцм хясдя.
Ол дярдимин дярманы
Ялаъым йох щеш кясдя
(С.134, Т.30).
Ай ады Фатма эялин,
Гашдары чатма эялин.
Гайнанан хясдялянип
Ахшамнан йатма, эялин
(Т.43).
Ай гыз, адын Эцлъащан,
Ялимдяди эцл йахан.
Мяни атып эетмя, эял
Ня дийяр йаннан бахан (Т.43).
Ай баъы, эедяк баьа,
Эцллц - чичякли баьа.
Цряйим гуту дейил
Ачып эюсдярим саьа
(С.200, Т.48).
Ай доьду, батмадымы,
Севян йар йатмадымы.
Сяни йарадан Аллащ
Мяни йаратмадымы?
(С..204, Т.12)
Ай биляндяр, биляндяр,
Цзцнц мяня дюндяр.
Эял тутушаг ял-яля
Апар мяни, эцлцн дяр (Т.48).
Ай доьуб щара эедир,
Доьдугъа щара эедир.
Атанын писи олмаз
Де, фикрин щара эедир?
(С.47, Т.12)
71
Ай ишыхлы эеъяди,
Килим дейил, кечяди.
Мяним йашым он сяккиз
Сянин йашын нечяди?
(С.107, Т.12)
Щеч бир оьлан тапмадым
Биръя мяни аласы (С.47, Т.12).
Ай эялин, тезя эялин,
Ялиндя кузя эялин.
Гядямлярин мцбаряк
Хош эялдин, бизя, эялин (Т.43).
Ай йанында щаля вар,
От цстцндя жаля вар.
Йара дяйип долашма
Эюзцндя пийаля вар (Т.43).
Айахгабы алтдады,
Йаь вурмадым, чатдады.
Мян йарыма сюз атдым
Йарым кирпик гатдады (Т.43).
Ай оьлан, ашиг оьлан,
Юйя йарашых оьлан.
Сюзц эерчяк, юзц йох
Иши долашых оьлан (Т.43).
Айаьында гара мяс,
Гара мяси йеря бас.
Ай мяни севян йарым
Елчилярин щаны бяс?
(С.133, Т.44)
Ай сары санъах оьлан,
Гыздан утанъах, оьлан.
Анам хябяр тутунъах
Гошулах, гачах, оьлан
(Т.43).
Айнада айы эюрдцм,
Гашында йайы эюрдцм.
Йцз эюзялин ичиндя
Юзцмя тайы эюрдцм (Т.43).
Ай сачы бурма эялин,
Узахда дурма, эялин.
Гайнанан сяня гурбан
Араны вурма, эялин (Т.43).
Айнадан ишых дцшдц,
Юйя йарашых дцшдц.
Юмцр кешди, эцн кешди
Цзя гырышых дцшдц (Т.43).
Ай улдуза алланар,
Ишых йеря салланар.
Гыз-эялинляр тойлара
Эедяндя сыьалланар (Т.43).
Айрылыг да бир дивар,
Щясрят адлы бир ди вар.
Сян йохсан, дцнйам да йох
Бирди щечлик, бирди вар
(С.42, Т.40).
Ай цзцн ала дюндц,
Дошабын бала дюндц.
Щяр биримиз бир чичяк
Севэимиз бала дюндц (Т.43).
Айым, улдузум, ай гыз,
Эеъям, эцндцзцм, ай гыз.
Эялэинян гардашыма
Олум балдызын, ай гыз (С.47, Т.12).
Ай эюзцмцн гарасы,
Гузу ъейран баласы.
72
Ала эюздяр сцзцлдц,
Нечя додах бцзцлдц.
Мяни йардан едянляр
Юлцп, итди, цзцлдц (Т.43).
Армудам, гахла мяни,
Гохлайып сахла мяни.
Йарым эялинъя юлсям
Сандыхда сахла мяни (С.47, Т.12).
Алдым, атдым щавайа,
Дцшдц диванханайа.
Яэяр мяни севирсян
Эедяк кябинханайа (С.47, Т.12).
Армуду якдим дцзя,
Эеъя дюндц, эцндцзя.
Цряйими вермишям
Гялям гаш, ала эюзя (Т.43).
Армуду якмя дцзя,
Щяр эеъя эялмя бизя.
Гялбимя од салмысан
Биддян эялярик эюзя (Т.43).
Алма дилим-дилимди,
Ютмя дил-дил, дин щинди.
Мяни йардан елийян
Зящяр, аъы дилимди (Т.43).
Алмайам, сойма мяни,
Габыхсыз гойма мяни.
Анамын бир гызыйам
Ъавабсыз гойма мяни (Т.49).
Архалыьын зил гара,
Инди дцшмцшям дара.
Дцнйада эцн эюрмядим
Мян йазых бахды гара
(С.108, Т.16).
Алмалар зядялиди,
Севэилим щядялиди.
Севэилимя сюз олмаз
Мяннян ютрц дялиди (Т.43).
Атанын вар-дюйляти,
Динэилдядяр юйряти.
Гапыда тохмах кими
Баша дяйяр минняти (Т.43).
Алчах даьдан даь олмаз,
Баьында ъалах олмаз.
Мярд кишинин ювлады
Юляр, цзя аь олмаз (Т.43).
Атлы эялди, атландым,
Йашлы эялди, гатландым.
Щамысы йалан сюздц
Йар эялди, урватландым (Т.43).
Алчах даьдан даь олмаз,
Шилэирликдя баь олмаз.
Йад йердян гыз севянин
Цряйиндя йаь олмаз (Т.43).
Атын айаьы сякир,
Башында гара кякил.
Гыз атданып эедяндя
Пейьямбяр олсун вякил
(С.107, Т.12).
Ана гызын гыз даьы,
Гыз ананын будаьы.
Гыз гошулуп эидяндя
Чыхар ана ъыздаьы (Т.43).
Атын гуланы эялди,
Далда галаны эялди.
Гярибсийян кюнлцмцн
Дярди аланы эялди (Т.43).
Атына, ъан атына,
73
Яйнинин халатына.
Гызыл йящяр йарашыр
Йарын кящяр атына (С.47, Т.12).
Чыхды йола бядайах (Т.43).
Аьаълар бцрцм-бцрцм,
Яй бцдаьы, мян дярим.
Йарын эюзц йолдады
Щона совгат эюндярим (Т.43).
Ахшамлар сящярийля,
Боз атын йящярийля.
Гардашым иткин дцшцб
Чаьырдым байатийля (С.47, Т.12).
Аьаълар топа-топа,
Гар йаьыр лопа-лопа.
Кимин дярди оларды
Севян севяни тапа (С.123, Т.15).
Ашигям яждащаны,
Иланы, яждащаны,
Доймаз ширин лябиндян
Ашигин аъ дящаны (С.182, Т.30).
Аьаъын буръу мяням,
Ачылмаз буръу мяням.
Щяр эцн сянинля олсам
Эцлярям, инъимяням (С.160, Т.48).
Ашыьам, ай гыз мяни,
Йыхылсам, дурьуз мяни.
Щара беля эедирсян
Йад йердя гойуб мяни?
(С.47, Т.12)
Аьлайарам, сызларам,
Сызлайар щяр эцн йарам.
Юз хошунла эялмясян
Эяряк юзцм йалварам (Т.43).
Аь дцйцнцн ашыйам,
Ъорабын нахышыйам.
Гызлар, сизин дясдядя
Мян дясдянин башыйам
(С.47, Т.12).
Бала баба баласы,
Бала даьын лаласы.
Балайа гурбан олсун
Щям атасы, анасы (Т.43).
Балакянин даьына,
Чюйрцлцф бах саьува.
Бир-ики мащны дийах
Балакян ойлаьына (С.1, Т.12).
Аь чити гара басма,
Айаьын йеря басма.
Щяря бир сюз деся дя
Щеч кяся гулаг асма
(С.47, Т.12).
Балдырьандан бал олмаз,
Гойма халдан хал олмаз.
Хамыр йийян эюзялин
Дили чыхар, лал олмаз (Т.43).
Аьашда алма галды,
Газанда долма галды.
Бядсцля гисмят олдум
Ай, илим галмагалды (Т.43).
Бахчада доланмышам,
Ъан-башдан суланмышам.
Бахчада оьлан эюрцб
Чяпярдян бойланмышам (Т.43).
Бахчасыз, барсыз адам,
Аьаъа вердим дайах,
Сынды дайах, ня сайах.
Эитдим йарым эюрмяйя
74
Щейвасыз, нарсыз адам.
Галайсыз мися бянзяр
Дцнйада арсыз адам (С.157, Т.44).
Йарым, сянин дярдиннян
Эюйдян учуп эялирям
(С.136, Т.32).
Баш эялин йашмагдады,
Айаьы башмагдады.
Эязяйян арвадларын
Мейили гачмагдады (Т.43).
Бойну бцкцк бянюйшя,
Сярилип дцзя, дюшя.
Дярип йара эюндярдим
Ятиррянсин щямейшя (Т.43).
Башында аь шалы вар,
Аь шала охшары вар.
Юзц авар баласы
Муьала охшары вар (С.47, Т.12).
Бошамысан арвады,
Эидип тутмусан йады.
Давады ахшам, сабащ.
Аьзыннан эетмир дады (Т.43).
Баъа бойу тцсдцдц,
Оъах юйдян исдиди.
Эялин эюзял олса да
Гайнанасы пис диди (Т.43).
Бу баьда йошан битяр,
Алтында кяклик итяр.
Мян йара ня дедим ки,
Аь цзцндя дурду тяр
(С.47, Т.12).
Баьча барсыз оланын,
Щейва, нарсыз оланын.
Фяляк версин лайьыны
Ещтибарсыз оланын (С.47, Т.12).
Бу гала Ъар галады,
Алты Загаталады.
Йар дярдини чякмякдян
Ъаван юмрцм гарады
(С.47, Т.12).
Баьча-баьлар солмады,
Эцлцн дярдим, галмады.
Бцлбцл йанды, йахылды
Эцлляр йада салмады (Т.43).
Бу даьларын яйриси,
Гара гойун дяриси.
Йцз иллярля йашасын
Загатала пяриси (С.47, Т.12).
Бизим йерин даьлары,
Эюзялди йаз чаьлары.
Сачым гара галайды
Олмайа аьармаьы (Т.43).
Бу даьы мян ашарам,
Булуд эюрсям, чашарам.
Мян бир гайнар газанам
Ял вурмайын дашарам
(С.23, Т.12).
Бир ев гурдум галалы,
Ювц халча-ханалы.
Оф, сяня гурбан олум,
Цскцк аьыз Талалы (С.194, Т.33).
Бичин бичип эялирям,
Аь су ичип эялирям.
Бу дяфи чалан эялсин,
Чалыб ойнуйан эялсин.
75
Бизнян мащны димяйя
Бярабяр билян эялсин
(С.107, Т.15).
Аллаща пис эялмясин
Ня гансыз халхды булар
(С.108, Т.16).
Бу гайа Гызыл гайа,
Йоллары щазыр гайа.
Сцрцляр кечян заман
Сайыны йазыр гайа (С.21, Т.40).
Булудум, ай булудум,
Сяни неъя унудум.
Мян сяннян су истядим
Сян вердин удум-удум
(Т.43).
Бу йолу издийирям,
Тцфянэи дцздцйцрям.
Итирмишям о йары
Йолуну эюздцйцрям
(С.47, Т.12).
Буьдасы эцрэаняди.
Йар севдим бир даняди.
Олмушам йар дялиси
Дейирляр диваняди (С.47, Т.12).
Бу мащны щянэ илянди,
Кялмяси бянд илянди.
Демяйин, ешгя дцшцб
Сющбятим дярд илянди
(С.47, Т.12).
Бцлбцл гонубду баьа,
Баь да сюйляди маьа.
Бир сюзцм вар дейяси
Кимля йоллуйум саьа
(С.160, Т.28).
Бу тяпя дашлы тяпя,
Сяндян ким ашды тяпя.
Овчуйа хябяр йетир
Маралын гачды, тяпя (Т.49).
Бцлбцл эцлсцз ютмязмиш,
Эцл тикансыз битмязмиш.
Яли йардан цзцлянин
Яли ишя йетмязмиш (С.62, Т.44).
Булах суйу дурулсун,
Бакыйа тел вурулсун.
Мяни айры саланын
Балалары гырылсын!
(С.47, Т.12)
Бцлбцлцм цзя чыхар,
Щямишя дцзя чыхар.
Мащны димяйя галса
Дейярям, йцзя чыхар (С.47, Т.12).
Булах цстя буланнам,
Су дашыйыб, суланнам.
Булахда оьлан эюрсям
Йарым билиб, тулланнам (Т.43).
Бычаьын сапы тасма,
Тасмадан бойун асма.
Сян мяним йарымсанса
Щяр сюзя гулах асма
(С.108, Т.16).
Булахда сары сулар,
Су эялип нова долар.
Ъардан ашаьы Тала,
Ортада Загатала.
76
Балам дярдя дцшцбдц
Худа, сяннян би чара
(С.160, Т.28).
Гардашсыз баъыларын
Олмуйуп йарашыьы (Т.43).
Чайлар ахар, лилляняр,
Баь-баьчалар эцлляняр.
Кюрпямизя ъан гурбан
Эюряк ня вахд дилляняр? (Т.43)
Ъардан лимон алмышам,
Ону чайа салмышам.
Эюзял, эюйчяк баъыма
Шанлы мяктуб йазмышам
(С.47, Т.12).
Чайлахда даш олайдым,
Аьаъда гуш олайдым.
Йува гуруб гойнунда
Сяня йолдаш олайдым (Т.43).
Ъимъилимдян чай олмаз,
Йаз эитмяся йай олмаз.
Тай тайыны тапарса
Юмцр-эцнц зай олмаз (Т.43).
Чешмя йолу сулуду,
Су да суйун гулуду.
Мящяббятин йоллары
Чешмялярин йолуду (Т.43).
Ъяннят йолу долама,
Ъяннят ахтар, говлама,
Ъяннят йарын гойнунда
Хябяр эюндяр, анама (Т.43).
Чешмя суйу сяринди,
Сярин йери дяринди.
Судан ичян гызларын
Щяряси би эялинди (Т.43).
Ъорабын аьына бах,
Дястяля, баьына бах.
Мян йадына дцшяндя
Йагублу даьына бах
(С.60, Т.30).
Чох эюрмцшям, эцлян дя,
Аьлайан да, эцлян дя.
Мянимчцн дцнйа эцлцр
Назлы йарым эцляндя
(С.192, Т.43).
Чай гыраьы тохмаъар,
Йел ясяр, буръун ачар.
Йарым буховлу эетди
Щарай, мяня бир ачар
(С.47, Т.12).
Чыхайдым щцндцр даьа,
Бахайдым Аллащ, саьа.
Балам эяляси билсям
Гоч кясярдим садаьа
(С.160 Т.28).
Чай дашды, дашы эялди,
Дцз эетди, нашы эялди.
Гоншудан аш эялинъя
Эюзцмцн йашы эялди (Т.43).
Чыхдым даьлар дюшцня,
Бахдым юйляр тушуна.
Сарыъа дюшдцк олуф
Сарылайдым дюшцня (С.22, Т.30).
Чайа салдым гашыьы,
Олдум елляр ашыьы.
Чыхдым чинар башына,
Бахдым юйляр тушуна.
77
Орда бир оьлан сювдцм
Охшар ъяннят гушуна
(С.119, Т.47).
Йарнан йолда эюрцшдцм,
Юрпяк чякмишди цзя (Т.43).
Дахчада дуз галмады,
Булахда буз галмады.
Бу йыхылмыш Мухахда
Маьаэ бир гыз галмады
(С.206, Т.12).
Чяпяр басдым уъуннан,
Йайлых эютдцм хуръуннан.
Бир ъцт юпцш исдядим
Гоншумузун гызыннан
(С.157, Т.44).
Даш цсдцня даш гойдум,
Балыш цсдя баш гойдум.
Щу эцнняр щарда галды
Эюздяримдя йаш гойдум (Т.43).
Чяпяри щюрмямишям,
Ня деся, эцлмямишям.
Мяня бир йар сечдиляр
Юмрцмдя эюрмямишям
(С.47, Т.12).
Дашаьылын гыздары,
Динэядамах юздяри.
Мцшдярини голайар
Йола бахар эюздяри (Т.43).
Дамбурун тели назик,
Голунда вар билярзик.
Бу эцн бир гыз эюрмцшям
Бели бойнундан назик
(Я.5, С.28).
Дашаьылын дашдары,
Чатахлашып башдары.
Аьзы ширин сющбятдя
Бялли дейил йашдары (Т.43).
Даь башында дарваза,
Ял баьладым намаза.
Сян ки, мяни алмырдын
Нийя салдын аьыза? (С.47, Т.12)
Дамбурун тели узун,
Шанталар дцзцм-дцзцм.
Бир бу йана бахсана
Ай мяним ала эюзлцм
(С.47, Т.12).
Даьа-даша щай дцшяр,
Ъейран-ъцйцр щцркцшяр.
Йардан кам аланмасам
Цряйимя хал дцшяр
(С.134, Т.30).
Дамын дамын цстяди,
Йар додаьы пцстяди.
Юпцш алмаг истядим
О да мяннян истяди (Т.43).
Даьда марал дурупду,
Буйнузууну бурупду.
Бахдымын габаьында
Гафгаз даьы дурупду
(С.47, Т.12).
Даьда марал тяк отлар,
Эащ сяксяняр, эащ отлар.
Данышыр хымыр-хымыр,
Юкцздян гаймаг умур.
Юзц ъяннят баьында
Юзэясиня эюз йумур (Т.43).
Дарыны якдим дцзя,
Барыны верди бизя.
78
Сянсиз йарам саьалмаз
Эял йарама сяп отлар
(С.23, Т.12).
Бир эюзяли севмишям
Йоллары узахдады (Т.43).
Даьлар башы гаралсын,
Гараланда гар алсын.
Йар эязмяйян бахчаны
Гаралсын, гара галсын (Т.43).
Даьда маралым чохду,
Сябрц-гярарым чохду.
Бостаны долу дюйцп
Таьда йаралым чохду
(С.133, Т.44).
Даьлар даьлара галды,
Оту сарала галды.
Абдумеъидин даьы
Йеня марала галды (С.92, Т.12).
Даьда пайыз оланда,
Сары чичяк соланда.
Йара нишан эюндярин
Он беш йаша доланда (Т.49).
Даьларда гойун олар,
Тойларда ойун олар.
Дярд чякмя, язиз гардаш,
Эяляндя тойун олар (С.47, Т.12).
Даьда сяни эюрмцшям,
Еля бил ки, юлмцшям.
Нийя мяня димирсян,
Мян ки, сяни эюрмцшям
(С.47, Т.12).
Даьларда бир маралды,
Марал яти щалалды.
Тахсырым варса юлдцр
Ганым сяня щалалды (С.47, Т.12).
Даьдан атдым бир гайа,
Сцрцндцм айдан-айа.
Ъаван юмрцм зай эедир
Эцнляри сайа-сайа
(С.47, Т.12).
Даьларда, мешялярдя,
Шам йанды шцшялярдя.
Щамы ана гойнунда
Мян галдым кцчялярдя
(С.123, Т.15).
Даьдан даьа эязярям,
Гушлара дил йазарам.
Бир гуш мяни алдатды
Она дярман йазарам
(С.47, Т.12).
Даьларын дашы дашды,
Дашанда даьдан ашды.
Фяляйин кцт гылынъы
Гойма, бизя йолдашды (Т.43).
Даьысдан даь йериди,
Эцръцсдан баь йериди.
Йашасын Пашан кянди
Гыздарын чаь йериди (С.47, Т.12).
Димя, сюзц тярсиня,
Мина эярдян, тяр синя.
Даьдан ендим дяряйя,
Синям дюндц кцряйя.
Дярядя йар эюрмцшям
Од салыбды цряйя (Т.43).
Даьдаьанын даьдады,
Йарпаьы будахдады.
79
Севэи танры пайыды
Йозма ону тярсиня
(С.134, Т.30).
Эцл цсдя бцлбцл олмаз (Т.43).
Дярбянд йолу исдиди,
Баьчалары щисдиди.
Эялин эедяк йайлаьа
Йайлах йолун цсдцдц (Т.43).
Доланар айлар эялин,
Эяриляр, йайлар, эялин.
Сиррини йахшы сахла
Ачсан йайылар, эялин (Т.43).
Дярбянт цсдц барыды,
Ял чатмаз, йухарыды.
Фикир чякмя, ай оьлан,
Мейлим сяня сарыды (С.47, Т.12).
Дцнйа юзц бцтцндц,
Щу да юлцм-итимди.
Йахшылары эедипди
Галан йетим-йцтцмдц
(С.122, Т.43).
Дярд чохду, ача билмяз,
Сойугду су, ичя билмяз.
Црякдя йара чохду
Щяр йердя ача билмяз
(С.55, Т.37).
Дявя бахды налбяндя,
Цзц дюндц Дярбяндя.
Дцз сюз дейя билмирик
Десяк, гоймаздар кяндя
(Т.43).
Дярдими даьа дийим,
Йарпаьа, баьа дийим.
Бащар хязан олупду
Сапа, саплаьа дийим (Т.43).
Дявя йолу лещмяди,
Йцкц гойдум, чякмяди.
Дявяси юлмцш яряб
Бели яйри тяккяди (Т.43).
Дяриси тумаъдады,
Алдыьы гумашдады,
Гоншуда аш бишибди
Няфиси о ашдады (Т.43).
Дяйирман дашды эяряк,
Йар гара гашды эяряк.
Нейнирям гоъа йары
Йар он беш йашды эяряк
(С.62, Т.44).
Дярйа суйу лал олар,
Чайда галмагал олар.
Ахар эедяр дянизя
Дайанар, бищал олар (Т.43).
Дямир идим, яйилдим,
Дцймялянип, дцйцлдцм.
Щу вяфасыз дцнйада
Ня севиндим, ня эцлдцм (Т.43).
Дярйада Наха балых,
Алты су, цсдц Ганых.
Йолдаш тяк сяндя дейил
Мяндя дя вар о йаных
(С.160, Т.28).
Дяря даьа сямтдиди,
Йаны чайа, бянтдиди.
Думаны башдан ашып
Дян йохса, сцнбцл олмаз,
Йаз олмаса эцл олмаз.
Эцлляр вахсыз соланда
80
Елин дя лаляси вар,
Гялбиндя наляси вар.
Эедирсян, ъавана эет
Гоъанын бяласы вар
(Т.49).
Щу да мян тяк дяртдиди (Т.43).
Дяря дюшц йасдыды,
Ити бычах пасдыды.
Эюздя юзцн няпякдян
Дил бяд, айах пастыды (Т.43).
Еля аьламаг олмаз,
Синя даьламаг олмаз.
Ящдя вяфасыз йара
Цряк баьламаг олмаз (Т.49).
Дярядя галды инъим,
Ойулду гямдян ичим.
Йардан айран истядим
Йердя галды сярниъим
(Т.43).
Елями хал-хал олду,
Эцл дярдим, хал-хал олду.
Эцлц эцлдян сечинъя
Цряйим хал-хал олду (Т.43).
Дярядя дашым галды,
Йувада гушум галды.
Айры эязип доландым
Эюзцмдя йашым галды (Т.43).
Ешидин, гощум-гардаш,
Щяр эцндя тюкцрям йаш.
Хиффят чякян баъынын
Дярдини билмир гардаш? (С.55, Т.37)
Дяряйям, дцз олайдым,
Диллярдя сюз олайдым.
Нишаннымын йанында
Бяхдявяр гыз олайдым (Т.43).
Ешшякдян ат олармы,
Чулу гат-гат олармы.
Гялби хайын оланын
Юйц абат олармы? (Т.43)
Дясмал йусан, ачылмаз,
Сачаглары сачылмаз.
Мяним бу сыных кюнлцм
Тар чалсан да ачылмаз
(С.47, Т.12).
Язизийям дярмансыз,
Йарам сыздар, дярмансыз.
Тябибя де: эялмясин
Йар саьалдар, дярмансыз (Т.43).
Дящрячидян дящря ал,
Бящря верип, бящря ал.
Щяр дулуса инанма
Нещрячидян нещря ал (Т.43).
Язизийям що йанды,
Що алышды, о йанды.
Йардан ютрц эюйнядим
Мян алышдым, о йанды (Т.43).
Язизийям эюй няди,
Тцтяк няди, ней няди.
Дцнйа залым дцнйады
Ялясэяри нейняди? (Т.43)
Евляри йахын йарым,
Бойуна бахым йарым.
Эюздярин эюз эютцрмцр
Щейкяли тахын, йарым
(С.153, Т.43).
81
Язизийям айымсан,
Улдузумсан, айымсан.
Салма мяни эюзцмдян
Сян ки мяним пайымсан (Т.49).
Язизийям дяймя, дин,
Шад кюнлцмц яймя, дин.
Сяннян ютрц баь салдым
Эцл бутасын яймядин (Т.43).
Язизийям асдана,
Анам гоймаз босдана.
Кюнцл каьыз, дил гялям
Йазсам, сыьмаз дасдана (Т.43).
Язизийям зара мян,
Дцшдцм йайда гара мян.
Эятирин даьдан гары
Щону верим йара, мян (Т.43).
Язизийям баь баны,
Эцл бахчанын баьбаны.
Эцлц ъалах еля сян
Щоннан эюзял баь щаны? (Т.43)
Язизийям зяр кямяр,
Зяри йыьан дярд ямяр.
Зяри йыьыб горусан
Архасыйнан шяр эяляр (Т.43).
Язизийям баь щаны,
Бцлбцл щаны, баь щаны.
Бцлбцлц учурданы
Ган гуссун, чыхсын ъаны (Т.43).
Язизийям Зяринэцл,
Зяр цстцня сярин эцл.
Эцлц шещли дяр, ийня
Йохса солар, сярин эцл (Т.43).
Язизийям бянд олмаз,
Эялин эяляр, бянд олмаз.
Нявя ширинди балдан
Она бянзяр гянд олмаз (Т.43).
Язизийям илмяляр,
Бцлбцл аьлар, эцл мяляр.
Кюнлцмя йар дцшцпдц
Кюйняк алтда дцймяляр (Т.43).
Язизийям даьда гар,
Даьын эцъц голда вар.
Чох эцвянмя варына
Фяляк вурар, даьыдар (Т.43).
Язизийям инъиди,
Инъи мяръан, инъи дцрр.
Йаман юйлад, бяд гоншу
Гощум-гардаш инъиди (Т.43).
Язизийям дцзям мян,
Ямялимя дцзям мян.
Исдярямки инъини.
Зяриф сапа дцзям мян (Т.43).
Язизийям дцзяндя,
Кирпищ мяндя, эюз сяндя.
Йар йарын атып эедяр
Бир-бириннян кцсяндя (Т.43).
Язизийям инъя даь,
Дяряляри нимчя даь.
Йайлах йердя йар севдим
Гашдары гялямчя, даь (Т.43).
Язизийям инъяляр,
Ай кечяр, ил инъяляр.
Йар йарына йетишся
Црякляри динъяляр (Т.43).
82
Язизийям йара ди,
Щяр даша, дивара ди.
Диварын ня хябяри
Ня дийирсян йара ди (Т.43).
Язизийям мярдана,
Сюзц даныш мярдана.
Горхахдан иэит олмаз
Иэит эяряк мярдана (С.85, Т.43).
Язизийям йарама,
Мялщям ол, эял, йарама.
Йарым мяннян кцсцпдц
Дуз сяпилип йарама (Т.43).
Язизийям Нарэиля,
Нары дяр эиля-эиля.
Цряйимин эюзцдц
О дярдийин щяр эиля (Т.43).
Язизийям йары гар,
Йары кцляк, йары гар.
Бащар эюзц йашдыды
Йаьар йаьыш, йары гар (Т.43).
Язизийям нядянди,
Дцнйа эялди - эедянди.
Юлцм щакдан олса да
Айры дцшян бядянди (Т.43).
Язизийям йем иши,
Босдан, гарпыз, йемиши.
Сящяр дуруп ахдардым
Босданымын йемишин (Т.43).
Язизийям ойан эцл,
Ойан бахъа, бу йан эцл.
Тез ачылыб, тез солдун
Мяни маьмын гойан эцл
(С.174, Т.43).
Язизийям ким олду,
Мяя нясиб ким олду.
Ешгя дцшян илк эцннян
Щяр бир дярдим мин олду (Т.43).
Язизийям сары дян,
Йары кцляш, йары дян.
Фяляк, сяня нейнядик
Гырдын бизи дянбядям (Т.43).
Язизийям мешяди,
Кол диби бянюйшяди,
Йар мяндян цз дюндярип
Кюнлцм сыных шцшяди (С.11, Т.43).
Язизийям сцнбцлцм,
Сянсян мяним юз эцлцм.
Йашадырсан мяни сян
Сянсиз ютмяз би эцнцм (Т.43).
Язизийям мян сянсиз,
Китаб, дяфтяр, гялямсиз.
Яъял эялди, юлмядим
Сян юлдцрдцн яъялсиз (Т.43).
Язизийям мярд Алы,
Намярди гов, мярд алы.
Намярт мярдя нейлийяр
Мярддян гачар дал-далы (Т.43).
Язизийям цздя эяз,
Цздя долан, цздя эяз.
Эюзцм цзя баханда
Ейляйипди цздя эяз (Т.43).
Язизийям цряк цз,
Цркяк бахыш, цркяк цз.
Мян сяня ъан демишям
Димядимки цряк цз (Т.43).
83
Язизийям шам дама,
Йанарам дама-дама.
Пярваняйям, гоймарам
Шам ярийя, шам дама (Т.43).
Язизийям эцл цзцм,
Дярмядим, галды цзцм.
Дейилмямиш сюзцм вар
Йолларда галды эюзцм (Т.43).
Язизийям ща эцннян,
Що щясрятдян, щу эцннян.
Гапын баьлы галайды
Гызы верян щу эцннян (Т.43).
Язизийям эцл, янбяр,
Эцлляр цстя су яндяр.
Махбяр дюшяк, эцл йасдых
Мяня цзцнц чюндяр (Т.43).
Язизийям щеля йаз,
Ели долан, щеля йаз.
Йад ел сяни диннямяз
Ня йазырсан щеля йаз (Т.43).
Язизийям эцлбута,
Эцл цстцндя эцл бута.
Мяни апар юзцннян
Ялимннян тута-тута (Т.43).
Язизийям Щялимя,
Адын йатыр дилимя.
Инъя белин инъяси
Йарашыхды белимя (Т.43).
Язизийям эцлдя мян,
Бцлбцл дя мян, эцл дя мян.
Додаьын эцл йарпаьы
Йарпаг олум эцндя мян (Т.43).
Язизийям ъаным цз,
Ъаным дярип, ъаным цз.
Ахы, сяня ъан дидим
Демядимки ъаным цз (Т.43).
Язизийям эцл-эцля,
Бцлбцл эцля, эцл-эцля.
Сал голуну бойнума
Ъалаг олсун эцл-эцля (Т.43).
Язизийям эцл бичин,
Аьларам ичин-ичин.
Цч эцндц йарым эедян
Аьларам щонун цчцн (Т.43).
Язизийям эцндя мян,
Хамыр сянсян, кцндя мян,
Кюч севэилим, эял бизя,
Нийя эялим эцндя мян? (Т.43)
Язизийям эцл йана,
Бцлбцл гала, эцл йана.
Бцлбцл иля эцл эялсин
Гоша дурсун йан-йана (Т.43).
Язизийям Яр даьы,
Аьла, долдур чардаьы.
Бащар гурах эялипди,
Цсдя яндяр бардаьы (Т.43).
Язизийям, бяйдашы,
Аьыр олар бяй дашы.
Ъаван илян юмцр сцр
Гоъа илян йи ашы (Т.43).
Язизийям эцл йана,
Эцл ачыла, эцл йана.
Эцлц шахта вуранда
Бцлбцл аьлар, эцл йана (Т.43).
84
Язизим аьлар, эязяр,
Дяряляр, даьлар эязяр.
Йар йардан айры дцшся
Гялбини даьлар эязяр (Т.43).
Язизийям, даьлыйам,
Синям дяфдяр, даьлыйам.
Анам, баъым эяляйди
Дярдим она аьлыйам (Т.43).
Язизим бал додахда,
Гатдым она гаймах да.
Даданлар доймаз оннан
Дады галар дамахда (С.134, Т.30).
Язизийям, дилимля,
Гарпызы кяс, дилимля.
Йарым инъийян эцндян
Дцшмян олдум дилимля (С.192, Т.43)
Язизим башда галды,
Ов атдым, гашда галды.
Мян севдим, о, севмяди
Эюзлярим йашда галды (Т.43).
Язизийям, илмяляр,
Нахыш салар, илмяляр.
Вяфасыз йар йарына
Ган уддурар, ил мяляр (Т.43).
Язизим баьа эялсин,
Йол верин, баьа эялсин.
Ач зцлфцнц, тюк цзя
Бойнума баьла, эялсин (Т.43).
Язизим айран олмаз,
Йаь олмаз, айран олмаз.
Йары юзцм севмишям
Щону айыран олмаз (Т.43).
Язизим биздя галды,
Карваны дцздя галды.
Йарым эетди, эялмяди
Кабабы кюздя галды (Т.43).
Язизим анар, аьлар,
Йар йара йанар, аьлар.
Гярип йеря дцшся йар
Эцннярин санар аьлар (Т.43).
Язизим бцлбцлям мян,
Эцл цзцня, эцлцм мян.
Мяни атыб эетмисян
Гоймадынкы эцлям мян
(С.85, Т.43)
Язизим Ала гапы,
Быъаьын ала сапы.
Сяни мяндян ейляйян
Дилянсин гапы-гапы (С.41, Т.40).
Язизим гала- гала,
Гыз гарыйыр гала-гала.
Дцшмян юйцмц йыхды
Йанымда гала-гала (Т.43).
Язизим аран дады,
Сирр сюзцм арандады.
Мян севдим, сян севмядин
Айыбым щарамдады? (Т.43)
Язизим ахар эедяр,
Илдырым чахар, эедяр.
Бу дцнйайа эялянляр
Бяйянмяз, чыхар эедяр (Т.43).
Язизим гара бахдым,
Аь бахдым, гарабахдым.
Гцзейдя лаля дярдим
Эцнейдя гара бахдым
85
(С.153, Т.43)
Язизим гара гашдан,
Гар йаьыпды обашдан.
Щамыдан кцсмящ олмаз
Иллащ гощум-гардашдан (Т.43).
Язизим дилдя эязяр,
Хош кялам дилдя эязяр.
Кюнцл севян эюзяли
Эюз арар, дил дя эязяр
(С.134, Т.30).
Язизим гарлы эяряк,
Даьлар да гарлы эяряк.
Юзц пис оьлан дейил
Вяфасы вармы эюряк? (Т.49)
Язизим диндир мяни,
Файтуна миндир, мяни.
Файтунум йолда сынып
Йарыма эюндяр мяни (Т.43).
Язизим гашда мяням,
Цзцндя гаш да мяням.
Йарым ова чыхыпды
Ахтарса гуш да мяням (Т.43).
Язизим долан баьы,
Дола гола голбаьы.
Гялп дидийин шцшяди
Сынса нейняр йамаьы? (Т.43)
Язизим готур гозум,
Будаьы чятир, гозум.
Йаьлы гозун йимишям
Эялян ил эятир, гозум (Т.43).
Язизим дцздя гала,
Дцз ола, дцздя гала.
Мяни йардан елийян
Йар- дейя, дцздя гала (Т.43).
Язизим гумрал гузу,
Цс - башы хал-хал гузу.
Кюрпялярдян кюрпяди
Чатышмайыр буйнузу (Т.43).
Язизим дцчар олдум,
Йар бели гуъар олдум.
Щайыф, ъаван чаьымда
Кцля дюндцм, хар олдум
(С.11, Т.43).
Язизим гяриб юллям,
Йохду мяканым, юллям.
Елляр дя гяриф аьлар
Эцн кечяр, гяриб юллям
(С.63, Т.30)
Язизим дян-дян олду,
Эцл якдим, дян-дян олду.
Илляр илян севишдик
Айрылых бирдян олду (Т.43).
Язизим дяря мяндян,
Даь сяндян, дяря мяндян.
Йар йара ъан-ъан деся
Йол мяндян, бяря мяндян (Т.43).
Язизим ел гардашы,
Гардаш севмяз гардашы.
Шейтаны одда йансын
Гырды гардаш гардашы (Т.43).
Язизим далда йери,
Далда эяз, далда йери.
Ики кюнцл бир олса
Тапарлар даьда йери (Т.43).
Язизим даьда мяням,
Даь чякян даь да мяням.
Думан бцрцйцп даьы
Щону даьыдан мяням (Т.43).
86
Йар йарын гонаьыды.
Кюнлцмя лаля дцшцб
О йарын йанаьыды (С.85, Т.43).
Язизим елляр айрысы,
Эцлляр, бцлбцлляр айрысы.
Бир эцн дюзя билмирдим
Олдум илляр айрысы (Т.43).
Язизим йаз эяляйди,
Эюлляря газ эяляйди.
Севэилим бу сюзлярдян
Гайыдып тез эяляйди
(С.47, Т.12).
Язизим ел-обадан,
Кябядян, Кярбяладан.
Щифз етсин сяни Танры
Бцтцн дяртдян, бяладан
(С.134, Т.30).
Язизим йана эяллям,
Дярдя дярмана эяллям.
Юзцн олсан тябибим
Дириллям, ъана эяллям (Т.43).
Язизим зяр нядянди,
Зяр эялянди, эедянди.
Зяри кимляр йыьыпса
Щону да тярк едянди (Т.43).
Язизим йанар дярдим,
Йандыхъа йанар дярдим.
Эцл бахчадан эцл дярдим
Галана йанар дярдим (Т.43).
Язизим инъимярям,
Дцрр сянсян, инъи мяням.
Чякиб дилим чыхарсан
Уф - дейиб инъямярям (С.85, Т.43).
Язизим йар ашыхды,
Йар йолу сармашыхды.
Юй нейняр пянъяряни
Йарын юзц ишыхды (Т.43).
Язизим инъя-инъя,
Ай даьлар инъя-инъя.
Эюзцм йолда галыпды
Йарым юйя эялинъя (Т.43).
Язизим йар баьына,
Нишан тах бармаьына.
Мян эцл олум, сян йарпаг
Бцкцлцм йарпаьына (Т.43).
Язизим инъя-инъя,
Эцл бутадан дяр инъя.
Цряйим тел-тел олду
Эцлц хардан дяринъя (Т.43).
Досдары унуданлар
Юмрцмдя шад олмасын
(С.153, Т.43).
Язизим йар инъиди,
Щамыдан биринъиди.
Мян щона ня дидимки
Хош сюзцмнян инъиди (Т.43).
Язизим йар эяляндя,
Сюйцняндя, эцляндя.
Махбяр дюшящ, эцл йасдых
Эцл тюкцля, эцляндя (Т.43).
Язизим йаз чаьыды,
Язизим йар, а баьлар,
Язизим йад олмасын,
Аьзында дад олмасын.
87
Йар эяляр, йара баьлар.
Йары вяфасыз олан
Цряйи йара баьлар (Т.43).
Бир узун сачды даьлар (Т.43).
Язизим молла Аси,
Щоду мечид молласы.
Юзэяйя юйцт верир
Мечитдя олур аси (Т.43).
Язизим йар, а мяни,
Сызладыр йара мяни.
Ъаным йарын хясдяси
Йар эяля, йара мяни (Т.43).
Язизим нар аьаъы,
Баша эийялляр таъы.
Оьланын ня эцнащы
Гыз бахмаса гыйьаъы (Т.43).
Язизим йара баьлар,
Юзэяси гара баьлар.
Кябинсиз яря эедян
Цряйи йара баьлар (Т.43).
Язизим нарын алма,
Йетишип нарын алма.
Нарын йардан йар олмаз
Тялясип нарын алма (Т.43).
Язизим йара мяни,
Сызладыр йара мяни.
Пцнщан дярдим ганан йох
Тябибсиз йара мяни (Т.43).
Язизим нейнир мяни,
Мейчиляр нейнир мяни.
Эедин о, йара дейин,
Юлцрям, нейнир мяни?
(С.174, Т.43)
Язизим йарам азды,
Овчу чох, марал азды,
Аьлама, анам, баъым,
Юлмярям йарам азды
(С.182, Т.30)
Язизим няр диваны,
Йаманды няр диваны.
Кюнлцм галхмаг истяйир
Сыныхды нярдиваны (Т.43).
Язизим йаря эялдим,
Алышдым наря эялдим.
Алышмаьым бир йана
Чякилдим даря, эялдим
(С.182, Т.30)
Язизим охламаздым,
Эцл дяриб, гохламаздым.
Билсяйдим вяфасызсан,
Атардым, сахламаздым (Т.43).
Язизим Сина даьлар,
Сирр вар, синя даьлар.
Сирри вермя юзэяйя
Гой галсын синя даьлар (Т.43).
Язизим йол салардым,
Карванын бол салардым.
Еля вахдым олурду
Бойнуна гол салардым
(С.182, Т.30)
Язизим кюшдц даьлар,
Чынгыллы, дюшдц даьлар.
Мяни маша даьламаз
Язизим су таваьы,
Су тюкцм, йу таваьы.
88
Щеля зящлями тюкцф
Тошунун гашгабаьы (С.69, Т.30).
Йар йары диндирмяся
Инан, гялби дашданды (Т.43).
Язизим Сыных гала,
Сыныхды, сыных гала.
Сяни кимляр сындырып
Йашды эюз, сыных гала (Т.43).
Язизим чырах алма,
Гошудан ирах алма.
Эюзялди гошу гызы
Йаддара сорах салма (Т.43).
Язизим тахда олар,
Гыш эяляр, шахда олар.
Фикрини ъям еля дур
Эюзялляр бахда олар (Т.43).
Язизим шахтасына,
Йаз эяля, шахта сына.
Йар да дюзяр йарынын
Гышына, шахдасына (Т.43).
Язизим тезя эялин,
Оьула мязя эялин.
Дилини йахшы сахла
Зящмятин бизя, эялин (Т.43).
Язизим ширин олсун,
Нары дяр, ширин олсун.
Гялб-гялбя гошуланда
Дилляри ширин олсун (С.84, Т.43).
Язизим Торпахгала,
Йер гала, торпах гала.
Юзцн итип-батсан да
Щямишя торпах гала (Т.43).
Язизим шярдян кечмяз,
Шяр няди, зярдян ичмяз.
Гыз эюлц гызан заман
Йахшыны щярдян сечмяз (Т.43).
Язизим финъан галды,
Яридим, бир ъан галды.
Финъаны апарма, эял
Эюзцм далынъан галды (Т.43).
Язизим щача даьлар,
Сиррини ача даьлар.
Синям кими сяня дя
Ким чякип щача даьлар? (Т.43)
Язизим цзц гара,
Гаранын цзц гара.
Эедирям йар йанына
Ялибош, цзц гара (Т.49).
Язизим цзцм галды,
Дярмядим, эюзцм галды.
Сян мянимсян, мян сянин
Црякдя сюзцм галды (Т.43).
Язизим ъан аланды,
Ъан верип, ъан аланды.
Мяня сюз верян эюзял
Эюр кимляря ъаланды? (Т.43)
Язизим ъана эялдим,
Дярдиннян ъана эялдим.
Гулпу сынып финъанын
Сяня финъана эялдим (Т.43).
Язизим чай дашданды,
Дашмаьы що башданды.
Язизим ъярэя даьлар,
Дяряси кюлэя даьлар.
89
Суйуну сцз, вер бизя
Эюзляйир юлкя, даьлар (Т.43).
Язизим язян йердя,
Баьларда эязян йердя.
Еля йадыма дцшдц
Айрылых цзян йердя (С.47, Т.12).
Язизим эиряр баьа,
Дяйяр башы йарпаьа.
Мян сяннян айры дцшсям
Неъя гойуллам торпаьа
(С.47, Т.12)
Язизим Яр даьына,
Йар эяляр йайлаьына.
Юзцм юзцня гурбан
Сора да йейлаьына (Т.43).
Язизим эцл баьыннан,
Эцлцн дяр йарпаьыннан.
Додаьын эцл йарпаьы
Йар юпсцн додаьыннан (Т.43).
Язизим, алма мяни,
Севдайа салма мяни.
Сяннян ев тикян олмаз
Йазыьам, алма мяни (Т.43).
Язизим эцл, а баьлар,
Эцл аьлар, эцлян аьлар.
Бцлбцл эюзц ган йашды
Юмрцнц эцля баьлар (Т.43).
Язизим, галынъа бах,
Бар вермяз, галынъа бах.
Виран галса йахшыды
Дцшмана галынъа бах (С.47, Т.12).
Язизим эцллц маса,
Батыбды хардан йаса.
Йаса эялян аьламаз
Црякдян одланмаса (Т.43).
Язизим, даьда йаьы,
Дай нейняйир дайаьы.
Юмцр кечяр, эцн кечяр
Щагдан умар дайаьы (Т.43).
Язизим эцлян дямляр,
Ойнайып - эцлян дямляр.
Инди эцлянляр эцлсцн
Эетди мян эцлян дямляр
(Т.43).
Язизим, щавах бахым,
Цзцня щавах бахым?
Ай гыз, бир сюйля эюрцм,
Мян сяя щавах бахым?
(С.57, Т.30)
Язизим эцндя эяллям,
Айахда эцндя эяллям.
Йары юзцм севмишям
Эедярям, эцндя эяллям (Т.43).
Язизим, эцл дян-дянди,
Севэилим эцл бядянди.
Севэиси од, аловду
Тцсдц билмям нядянди? (Т.43)
Язизим эязя-эязя,
Кюрпяни эятир бизя.
Чийниня даш тик, эятир
Кюрпя эялмясин эюзя (Т.43).
Язизиням дцз дя вар,
Дяря дя вар, дцз дя вар.
90
Ай лцм-лцм удан яйри,
Би димирсян, дцз дя вар (Т.43).
Язизиням зящярди,
Зящирмардан бетярди.
Язабын, дярдин мяня
Юлцмдян дя бетярди
(С.134, Т.30)
Йол кечяр Эцлазардан.
Арзум буду хар олсун
Гуртарсын эцл азардан
(С.119, Т.47).
Язизиням эюзялди,
Кюнцл севян эюзялди.
Сян гялбини аш мяня
Сюйляйим иш дцзялди (С.134, Т.30).
Язизиням йада сян,
Сал ашигин йада сян.
Етмязми кюнлцм гцбар
Бир эцн бахсан йада сян
(С.192, Т.43)
Язизиням, ганады,
Йарам йеня ганады.
Гызылэцл баьчасында
Сцздц байгуш ганады
(С.192, Т.43).
Язизиням йаратмаз,
Надан оьул йаратмаз.
Фаьыр, щардан билясян
Севян цряк йар атмаз
(С.192, Т.43)
Язизим дцъар олдум,
Йар бели гуъар олдум.
Щейиф ъаван чаьымда
Кцля дюндцм, хар олдум
(Т.43).
Язизиням о тайя чяк,
Бу тайдан о тайа чяк.
Ат зцлфцн, мян йапышым
Мяни дя о тайя чяк
(С.119, Т.47).
Язизим Вархийана,
Йол эедир Вархийана.
Синями даьлыйанын
Су эелен архы йана (С.28, Т.30).
Язизиням сал йана,
Дара зцлфцн сал йана.
Ящсян сюйля, саь ол де
Мяни йада салсана (С.134, Т.30).
Язрайылды ъан алан,
Ъаным бевяфа галан.
Ай дцшмян, ъанын йансын
Гардашы итэин салан (С.47, Т.12).
Язизиням сюз олду,
Сющбят олду, сюз олду.
Йар йайлыьы дцшмцшдц
Эютцрмядим, сюз олду
(С.47, Т.12).
Язэили язмямиш ол,
Кюнлцмц эязмямиш ол.
Юзцм эялдин, юзцн эет
Ъанымы цзмямиш ол (Т.43).
Язизим мязя эяллям,
Эейинип, тезя эяллям.
Язизиням эцл азардан,
91
Щяр эцн тязя эейинсям
Бяднязяр эюзя эяллям (Т.43).
Олдум щунун хястяси.
Бцлбцл эцля ашыхды
Алямя дцшцб сяси (Т.43).
Ялим дивара дяйди,
Эюзц хумара дяйди.
«Чор» дийяндя, «ъан» дидим
Ня дидим, йара дяйди (Т.43).
Ятирри эцл йарпаьы,
Йарпаьында эцл йаьы.
Йарым баьа эиряндя
Ятирряняр эцл баьы (Т.43).
Ялим ялимдя дейил,
Ялим белимдя дейил.
Мян чыхыбан эялярдим
Мяним ялимдя дейил
(С.47, Т.12).
Файтунда юзц вармы,
Дийяси сюзц вармы.
Голунда гызыл саат
Ялиндя сазы вармы?
(С.204, Т.12)
Яля батар тикянляр,
Сюзля цряк сюкянляр.
Юзлярийля эяздиряр
Ийня, санъаг, тикянляр
(Т.43).
Фындыьы йыьдым габа,
Ону гойдум долаба.
Кимин йары олмаса
Юйц галар хараба (Т.43).
Ярдябцл щаша мяни,
Дюндярип даша мяни.
Истямирдин, олмаздын
Эял эедяк, боша мяни
(С.182, Т.30).
Фялякляр мяни сынар,
Улдузлар мяни гынар.
Йар мяни севип – сечип
Йаддар алышар, йанар (Т.43).
Эедирдим Балакяня,
Расд эялдим эцл якяня.
Мяним горхум нядянди
Юмрцм беля тцкяня
(С.206, Т.12).
Ярдябцл щярдя-щцрдя,
Тцк цсдя йашыл пярдя.
Гызын ала эюздяри
Мяни дя салып дярдя
(С.182, Т.30).
Ясэяр эедир атыйла,
Атыйла, Гыратыйла.
Гардаш йада дцшяндя
Чаьырдым байатыйла
(С.47, Т.12).
Эедирям ямял ейляр,
Ялляри эял-эял ейляр.
О эюзляр ки, сяндя вар
Горхурам янэял ейляр
(С.47, Т.12).
Ятирри эцл дясдяси,
Эедирям Пярвизана,
92
Айах гой нярдивана.
Йар гядрини йар биляр
Ня биляр щяр дивана
(С.133, Т.44).
Гисмятляр пайлананда
Пайыма дцшдц, нейним?
(С.47, Т.12)
Эцл якдим, кюлэялянди,
Лячякляри зярдянди.
Эялдим йары эюрмядим
Башыма гар ялянди (Т.43).
Эедирям, йолум буду,
Ян бюйцк зцлцм буду.
Йар юлцб, йара эялмяк
Яъялсиз юлцм буду (С.55, Т.37).
Эедирям, язиз Аллащ,
Охудум гулфуаллащ.
Тягсирими билмирям
Эцнащым няди Аллащ? (С.62, Т.37)
Эцлбянэим щяшди-щцшдц,
Бир уъу суйа дцшдц.
Щайыф мяним бу юмрцм
Гядир билмязя дцшдц
(С.62, Т.44).
Эетмя-эетмя юлцрям,
Сян эедирсян, билирям.
Сян булуд ол, мян йаьыш
Йаьа-йаьа эялирям
(С.160, Т.28).
Эцлзанда зоьал сары,
Зоьал чичяйи сары.
Йары эюрмяк исдяйян
Эетсин булаьы сары
(С.1, Т.12).
Эеъяляр йатан йеря,
Эцн эедяр батан йеря.
Синями нишан гойдум
Йар охун атан йеря
(С.119, Т.47).
Эцлзанда эюй ары,
Зоьал чичяйи сары.
Сярин су исдийянняр
Эетсин булаьа сары (С.1, Т.12).
Эцллцк кянди Гахдады,
Гах хейли узахдады,
Мяни йарсыз билмяйин
Йарым вар, ирахдады
(С.194, Т.33).
Эеъянин гаранлыьы,
Эеъя кечдим Ганыьы.
Юлцнъя йаддан чыхмаз
Севян йарын йаныьы
(С.108, Т.16).
Эилянарам, эиляйям,
Щеля билмя лаляйям.
Юзцм чиркин олсам да
Юз йарыма эяряйям (Т.43).
Эцлляр ачып, баьдады,
Шамамалар таьдады.
Баьдан эцлцм кючцпдц
Бцлбцл эюзц даьдады (Т.43).
Эцл эцля дцшдц, нейним,
Эцл суйа дцшдц, нейним.
Эцлляр дцймя-дцймяди,
Шещдян бойнун яймяди.
93
Бахчасындан эцл дярдим
Йар хятримя дяймяди (Т.43).
Эцл йасдыьын цстцндя
Ъяримяси юпцшдц (Т.43).
Эцлляр дцймяйя дцшдц,
Ялим эцля илишди.
Сян эцллярин эюзцсян
Эюзцм эюзя вярдишди (Т.43).
Эцн дцшдц бизим баьа,
Гар эялди сизин даьа.
Сян гапыдан эирян эцн
Ъаным веррям садаьа (Т.43).
Эцлляр солубду баьдан,
Гохусу йох, узахдан.
Баьбан, белин гырылсын
Нийя бахдын гырахдан? (Т.43)
Эцн батар кюндяляни,
Ким биляр що биляни.
Шейтана ня эялипди
Диндиря щяр юляни (Т.43).
Эцлляри цзцм, бала,
Йахова дцзцм, бала,
Дашалда би той ейля
Дойунъах сцзцм, бала (С.28, Т.30)
Эцн галхыр синя-синя,
Даьларын синясиня.
Алямя сыьмаз гызым
Сыьыб йар синясиня (С.209, Т.12).
Эцлц баьдан дярсяня,
Пянъяряйя сярсяня.
Мяни эюрмяк исдясян
Загаталайа эялсяня (С.47, Т.12).
Эцн доьду, даь далыннан,
Тяри тюкдц алыннан.
Эюзц йашды йар эюрдцм
Айры эязир йарыннан (Т.43).
Эцлц дярдим будахдан,
Ятри эялди узахдан.
Аллащ эцлц сахласын
Долу, гардан, сазахдан (Т.43).
Эцн олупду эцнорта,
Йцк цсдяди йумурта.
Умудум тяк сяняди
Гардаш, мяни унутма (С.47, Т.12)
Эцлц якдим гялямя,
Гялямя ял елямя.
Сирр сюзц йахшы сахла
Ъар елямя алямя (Т.43).
Эцл, эцлцм, эцлляр эцлсцн,
Эцл, эцлцм, елляр эцлсцн.
Оху бцлбцлцм, оху
Дилини дилляр билсин (Т.43).
Эцняш олуп йанайдым,
Гаранныьы данайдым.
Дцнйайа ишых сачып
Дювр едип доланайдым (Т.43).
Эюз цстцндя гара сач,
Юмцр йолу доланбаъ.
Бир дярдин мин дярманы
Юлцмя йохду ялаъ (Т.43).
Эцля шещдян дян дцшдц,
Бцлбцл йанды, ютцшдц.
Эюзцн аханда эюрдцм,
Ода йаханда эюрдцм.
94
Дцнян мяя що тойда
Оьрун баханда эюрдцм (С.57, Т.30)
Эюзялди, ща эюзялди,
Бцтцн ишляр дцзялди.
Эцлля йанашы гойсан
Йеня йарын эюзялди (С.47, Т.12).
Гызмады, халг галды аъ.
Халг гядрини билян Шащ
Гой эейинсин зярдян таъ
(Т.43).
Эюйдя булуд гарады,
Йар зцлфнц дарады.
Ачдым кюнцл дяфдярин
Эюрдцм, пара-парады
(С.153, Т.43).
Эюзялдя вяфа эяряк,
Чякмяйя сяфа эяряк.
Эюзялляр наз-наз олар
Назына ъяфа эяряк (С.85, Т.43).
Эюйдя булуд олайдым,
Бошалайдым, долайдым.
Йарым гонах эяляндя
Йанында мян галайдым
(Т.43).
Эюзяли сеч эюзялдян,
Щалыны бил язялдян.
Эюзяли тякликдя сев
Севмясян, чыхар ялдян (Т.43).
Эюй кол идим, дашдандым,
Ичилмяйя башдандым.
Щеля билдим мяляйям,
Бяйянян йох, йашдандым (Т.43).
Эюйдя булут, йары йаз,
Йары булут, йары йаз.
Гурбан олдуьум, Аллащ
Севян йары йара йаз
(С.47, Т.12).
Эюй тяпя гары нейняр,
Дярдяъяр нары нейняр.
Йары эюзял оланнар
Тязядян йары нейняр? (Т.43)
Эюйдя улдуз аьламаз,
Саьлам дишдяр лахламаз.
Йахшы йарын йахшысы
Йарнан кцсц сахламаз (Т.43).
Эюй цзц даш сахламаз,
Щяр йетян эцл гохламаз.
Дишин саьлам оларса
Ял дяйяндя лахламаз (Т.43).
Эюй цзцндя бядир ай,
Юмрцм эедир гойма зай.
Ъин Исламын ъанына
Щясрят галан ъаным, вай
(С.160, Т.28).
Эюйдя улдуз йцз, эяряк,
Юз нишанлым гыз эяряк.
Хялвят отах, би дя мян
Икимиз йалгыз эяряк (Т.43).
Эюйдя улдуз неъясян,
Айдан - айа учасан.
Гяриб йердяки баъым
Йахшысанмы, неъясян?
(С.108, Т.16)
Эюй цзцндя эюйдян саъ,
Эюйдя улдуз парады,
Ачсам цзцм гарады.
95
Оьул, оьул оларса
Эялинляр някарады? (Т.43)
(С.47, Т.12).
Эюйдян учан эюй газым,
Ялимдя тавар, газым.
Цнваны мян билмирям
Мян мяктуф неъя йазым?
(С.47, Т.12)
Эюйдя улдуз парлады,
Гышын эцнц гарлады.
Йар-йардан айрылса да
Йарын гялби йарлады (Т.43).
Эюйдя Эцняш фырланар,
Алтында оъаг йанар.
Йер эцняшин баласы
Бала баша доланар (Т.43).
Эюйярчиням, эюйдяйям,
Ня газ, ня дя юрдяйям.
Дярдим даьлардан аьыр
Уъа билмям, йердяйям
(С.47, Т.12)
Эюйдяки яйрибылан,
Эедиб даьларда долан.
Йарымы бура эяти
Гядяминя мян гурбан
(С.47, Т.12)
Эюлдяки дуру сусан,
Сян аллащын гулусан.
Кюнлцнц кимляр алып
Мяннян айры дурурсан
(С.47, Т.12).
Эюйдян булут асылды,
Дярдим дярдя гатылды.
Эюзцм йетим галанда
Йурдум йада сатылды (Т.43).
Эял баъы, мащны дийах,
Лимону сойуп йийах.
Икимиз бир парчадан
Щямишя бир кюйняк эейах
(С.47, Т.12).
Эюйдян йеря нур янди,
Йар севяня эцвянди.
Йар мяннян кцсцп эедип
Билмирям щеч нядянди?
(С.47, Т.12)
Эял бура мащны дийах,
Лимону сойуб йийах.
Бизя щамысы бирди
Сизя щансындан дийах?
(С.47, Т.12)
Эюйдян учан лачынлар,
Дярйа, дянэиз кечилляр.
Мяня йарымдан хябяр
Йетирин эюйярчинняр
(С.47, Т.12).
Эял гызлар, мащны гошах,
Мащны охуйах, ъошах.
Эюзял оьлан ойнасын
Ойнасын, биз дя бахах
(С.107, Т.12).
Эюйдян учан эюй ары,
Зоьал чичяйи сары.
Йедди гат йеря эирсин
Сюзцннян дюнян йары
Эялин эялди, йеллянди,
Гайнанайа диллянди.
96
Гайнанын башына
Гайнар газан ялянди (Т.43).
Севян йар дийя-дийя (С.47, Т.12).
Щиърана дцшдц йолум,
Йаьыдыр саьым, солум.
Вятяннян айры дцшдцм
Гандалланыпды голум (С.47, Т.12).
Эялин эялди, хан эялди,
Сачыны гырхан эялди.
Бир ялиндя дяйяняк
Евляри йыхан эялди (Т.43).
Що даь, щу даь арасы,
Тутдум ъейран баласы.
Бала ъейран гачыпды
Ахыр эюзцм горасы (Т.43).
Эялин эялян атданар,
Кекли дала гатданар.
Эялин юйцн эцлцдц
Эюз эютцрмяз, одданар (Т.43).
Эялип эюря щямдямим,
Уча эедя дярд-гямим.
Эязяк ъяннят баьыны
Гоймуйа мян дярд ямим (Т.43).
Щу гала, сярин гала,
Сулары сярин гала.
Юпцш версин йар йара
Гой цряк сярин гала (Т.43).
Щу даьлар, гямли даьлар,
Дяряси нямли даьлар.
Дярядя аслан йатып
Дцшмяни дямли даьлар (Т.43).
Эялирдим о гырахнан,
Эцлц бичдим, орахнан.
Итирмишям йарымы
Эязирям мян сорахнан (Т.43).
Эями эялир, йанда дур,
Гыш йетишип, эцндя дур.
Эюздя эцлцм, эялярям
Хялвят йердя, тиндя дур (Т.43).
Щу даьларын маралы,
Ойчу, эет эяз аралы.
Тцфянэин сынсын, ойчу,
Мяни гойдун йаралы (Т.43).
Эятирмишям эялини,
Дарайыбды телини.
Ъан гайнана-гайнана
Йахшы сахла дилини (Т.43).
Щалва бишипди гоздан,
Гянди эялип Товуздан.
Абыр-щяйа сахла сян
Арват, ушах, щу гыздан (Т.43).
Щу даьын башы дашды,
Дибинин дашы йашды.
Дашды йолдан кечяндя
Эюзцмя йар саташды (Т.43).
Щу нявя бал даданды,
Адамы алдаданды.
Юй долусу тойу вар
Сюздяри бал даданды (Т.43).
Щейва- нар йийя-йийя,
Баьча, бар дийя-дийя.
Еля ъанын ъыхаъах
Щу халы халдан эюзял,
Дювлятдян, малдан эюзял.
Цсдц нахыш-нахышды
Алы да алдан эюзял (Т.43).
97
(С.57, Т.30).
Щу чайлар диммяз галар,
Буздары сыммаз, галар.
Йахшылары йер удар
Йериндя гаммаз галар (Т.43).
Халча эюзял халыйнан,
Мцшдяриси далыйнан.
Халыны бяйяммишям
Нахышынын алыйнан (Т.43).
Щцндцр даьдан гар эюндяр,
Баьдан цзцб нар эюндяр.
Йа дярдимя ортаь ол,
Йа дярманын вар, эюндяр
(С.47, Т.12)
Ханчал алтында бычах,
Марал ахдаран гочах.
Мяннян башга йар севсян
Баьрыва батсын бычах
(С.47, Т.12).
Щцндцр юйцн ишыьы,
Диндирмийин ашыьы.
Эедипди, эялясиди
Кюнлцмцн йарашыьы (С.47, Т.12).
Хачмазда бащар олду,
Чюряйимиз аз олду.
Эцл дидиляр, аьладын
Цряйим даь - даь олду
(С.57, Т.30).
Щяйятдя арыхана,
Ары йыьылды шана.
Йарым эетди ясэяря
Галдым мян йана-йана
(С.47, Т.12).
Хязанэцлям, будама,
Халларым дама-дама.
Пайызда эцл ачарам
Хош эялярям адама (Т.43).
Щяйятдя гоша чинар,
Гоша йанашы чинар.
Йар щяйятя эиряндя
Йарпаьы дюшя чинар (С.47, Т.12).
Ийня санъдым дивара,
Елчи эюндярдим йара.
Елчийя йохду завал
Юзцм елчийям йара!
(С.47, Т.12)
Щяр будахда эцлцм вар,
Сюз демяйя дилим вар.
Эизлятмя, эял ачыг де
Цряйиндя кимин вар? (Т.49)
Щяфдя кечди, ай олду,
Йаз ютцшдц, йай олду.
Эюзлямишям, эялмядин
Эюзцм йашы чай олду (Т.43).
Ийнянин сары сапы,
Эюрцнцр сизин гапы.
Мяни йардан айыран
Дилянсин гапы-гапы! (С.47, Т.12)
Ийнядян санъах олмаз,
Оьлан утанъах олмаз.
Ай гыз, мяни санъма сян
Бир беля санъмах олмаз (Т.43).
Халхалын эюй мешяси,
Эцлцйдц бянюйшяси.
Кюнцлсцз эедян гызын
Аьламахды пешяси
98
Ики даьын арасы,
Даьда марал баласы.
Биъъя сянми галмышдын
Мяни дярдя саласы? (С.47, Т.12)
Ипяк алдым, без олду,
Шякяр алдым, дуз олду.
Бир кяря щамама эирдим
Балтакясмяз буз олду
(С.8, Т.6).
Икимиз эедяк тойа,
Донуну гара бойа.
Сян мяня бах, мян сяня
Бялкям эюзцмцз дойа
(С.40, Т.39).
Ирейщан якилипди,
Йарпаьы тюкцлцпдц.
Язиз гардашын шякли
Айнада чякилипди (С.47, Т.12).
Ил эяляр санийядя,
Саатда, санийядя.
Йашамах гянимятди
Йашасан санийя дя (Т.43).
Ирейщан яксян, битяр,
Йада ъан версян, итяр.
Ъан версян гардаша вер
Йаман эцнуза йетяр
(С.107, Т.12)
Илана бах, илана,
Чайлар эялир булана.
Оьлан, сяня эялмярям
Анд ичмишям Гурана (С.93, Т.50).
Исдяканы мяня вер,
Долдурубан йеня вер.
Яэяр ъяннят исдясян
Гызы исдийяня вер
(С.107, Т.12).
Илисуда гала вар,
Гахда карвансара вар.
Сизин Сарыбаш бойда
Бизим Товлатала вар (С.31, Т.50).
Исдяканы яля вер,
Долдурубан силя вер.
Ял йанар яля вермя
Бюлмясийнян беля вер
(С.47, Т.12).
Илляр эюйдя ойнады,
Газан кими гайнады.
Йаряб, сян чат имдада
Йаьы ганнан доймады (Т.43).
Инъил дяйиб дярилди,
Нимчяляря сярилди.
Сона эюрдцм эюллярдя
Синяляри эярилди (Т.43).
Исдяканым бир дястди,
Дяси дя мяня бясди.
Юмцр эюдяк, вахт узун
Йол эетмяйя тялясди (Т.43).
Исдяканын аь олсун,
Ичи долу йаь олсун.
Мащны чох, эеъя гыса
Ешидянляр саь олсун
Инъилим, ай инъилим,
Сянсян мяним севэилим.
Эцлцнц эизлятмисян
Де, йерини мян билим (Т.43).
99
(С.107, Т.12).
Кеклими йана ейля,
Тара бир йана ейля.
Мян сяня эялясийям
Иши бир йана ейля (С.40, Т.39).
Иситмя тутду мяни,
Тутду, гурутду мяни.
Ай мяним язиз досдум,
Ня тез унутдун мяни
(С.47, Т.12).
Ишдян хябяр олмадан,
Олма адам алдадан.
Кишисянся цзя де
Сюз данышма, далдадан (Т.43).
Кабаб йанса кюз аьла,
Дил алышса сюз аьла.
Мян йадына дцшяндя
Бу даьлары эяз, аьла
(С.153, Т.12).
Котана бах, котана,
Котан маъы тутана.
Мин бир лянят йарашыр
Вятянини сатана (Т.49).
Кцр дашды, даьлар ашды,
Даь да даьа йанашды.
Ара вуран олмаса
Ъями халглар гардашды (Т.43).
Кюзбарах эюздя гара,
Эюз гара эюздя гара.
Эюзлямящдян йорулдум
Галмады эюздя гара (С.47, Т.12).
Каьыз йаздым гарадан,
Гялями зярхарадан.
Йарын ъери-ъещизи
Мяни гойду парадан (Т.43).
Кюйняйин тасма-тасма,
Щяр йанда гызыл асма.
Щяря бир гийбят гырыр
Олара гулах асма (С.47, Т.12).
Каьызым, ал каьызым,
Дилин йох, лал каьызым.
Эет йарымын йанына
Щал-хябяр, ал каьызым
(С.107, Т.12).
Каьызын аьына бах,
Чюйцрцб саьына бах.
Мян йадына дцшяндя
Илису даьына бах (С.108, Т.16).
Кюйняк тик, аьына бах,
Сядяф дцз, саьына бах.
Йар йадына дцшяндя
Загатала даьына бах (С.123, Т.15).
Кющня газан гарасы,
Исди щансы, гар щансы.
Газан диби кющнялиф
Тапылмайыр чарасы (Т.43).
Каьызын аьына бах,
Чюйцрцф саьына бах.
Йар йадува дцшяндя
Оьузун даьына бах (С.60, Т.30).
Кяклийям, гондум даша,
Даш дяйсин гаммаз баша.
Юйцндя йох урвалых
Эюзц дцшцп даш-гаша (Т.43).
100
Газ эяляр, эюйдян эедяр,
Эюзялляр тойдан эедяр.
Йарым ишди йар олса
Тез эяляр, юйдян эедяр (Т.43).
Гайнар самавар дашар,
Щцндцр даьлары ашар.
Досдарын гайдасыды
Эащ кцсяр, эащ барышар (С.47, Т.12).
Газан гайнар дашмазмы,
Йар йара дарышмазмы.
Гурбан олдуьум Аллащ,
Кцсцлц барышмазмы? (С.47, Т.12)
Гала башы - бцръ олар,
Пилляси бцрцнъ олар.
Мян далашсам, инъимя
Сян далашсан эцъ олар (Т.43).
Газанда ашым галды,
Будагда гушум галды,
Елчилярим гайыдыб
Эюзцм дя йашлы галды (Т.43).
Гала диби галанды,
Йары дярдя саланды.
Ким деся йардан дойдум
Башдан-баша йаланды (Т.43).
Газанда бишмиш эярящ,
Ичиндя кишмиш эярящ.
Дибиндя аш газмаьы
Щу да сярилмиш эярящ (Т.43).
Галдым одун ичиндя,
Од да одун ичиндя.
Эюзцм эюзя дяйяндя
Йандым одун ичиндя (Т.43).
Газанда гаймаг олмаз,
Гаймахдан доймах олмаз.
Ана еля ширинди
Анадан доймах олмаз (С.47, Т.12).
Ганым гара зил кими,
Цзцн гызылэцл кими.
Мян сяня щясрят галдым
Бянювшяйля эцл кими (С.47, Т.12).
Гайа даьа далдады,
Башы галмагалдады.
Даь учулуб, тюкцлцб
Йаман бярбад щалдады (Т.43).
Гаймаг йедим гайада,
Пендир галыб майада.
Гаймаг додахлы йарым
Салар мяни о, йада (Т.43).
Ганых дашар, Кцр дашар,
Суйу даща эур ашар.
Мян дярдими данышсам,
Кафир она аьлашар (С.177, Т.44).
Ганыьын гыраглары,
Гызылдан гармаглары.
Шещ дцшмцш эцля бянзяр
Йарымын йанахлары (С.47, Т.12).
Гайнана гарыйыбды,
Белини сарыйыбды.
Эюрян щансы гайнана
Эялиннян йарыйыбды (Т.43).
Гапгара гашын сянин,
Йашылды башын сянин.
Талада савух салан
Албалы цзцн сянин (С.4, Т.12).
101
Гара гойун даьдады,
Йейлах йери саьдады.
Сцт-гаймаьын димирям
Дялямяси йаь дады (Т.43).
Гар йаьыр щирсди-щирсди,
Эцн чыхар олар исди.
Залымын гылынъыннан
Гярибин ащы писди (С.47, Т.12).
Гара гызын гарасы,
Юзц ъейран баласы.
Йар дярдиннян хястяди
Саьалмайыр йарасы (Т.43).
Гар эяляр йаьыш илян,
Гар галар, гар гыш илян
Дцнйайа ким эялибди?
Щяр дуа, алгыш илян (Т.43).
Гара дюнцб аь олмаз,
Улдуздан чираг олмаз.
Дярди - бяла совушуб
Бизлярдян узаг олмаз (Т.43).
Гара ат гашды эетди,
Диндидян ашды эетди.
Мушдулух бизя дцшцр
Бяйляр барышды эетди (С.47, Т.12).
Гара ата минсяня,
Аты йорьа сцрсяня.
Баъын сяни эюзляйир
Язиз гардаш, эялсяня (С.47, Т.12).
Гара атымы налларам,
Кан дибиня баьларам.
Юзцм севян олмаса
Юкцррцйцф аьларам (С.144, Т.30)
Гара йазы йазмышам,
Йолу-ризи азмышам.
Йарым эетди, эялмяди
Эюздян гора сызмышам (Т.43).
Гара кишмиш олейдим,
Ашы бишмиш олейдим.
Мян дя бяхдявяр олуп
Йада дцшмцш олейдим (Т.43).
Гара оьлан, гаш оьлан,
Эюзляри сярхош оьлан.
Сяня чох миннятим вар
Нярдийаннан дцш, оьлан(С.169, Т.29)
Гара атын гулаьы,
Самур чайын булаьы.
Кючцб щара эедирсян
Йалгыз юйцн чыраьы? (С.157, Т.44)
Гара атын йелини,
Сцрдцр Муьан елини.
Гурбан олум гардаша
Эятирибди эялини (С.153, Т.12).
Гара сачы щюрмяздяр,
Мяни сяня вермяздяр.
Эял икимиз ъцт эязяк
Гаранлыгды эюрмяздяр
(С.209, Т.12).
Гара гашын гарасы,
Эюз охшар ай парасы.
Аьлымы башдан алып
Тапылмайыр чарасы (Т.43).
Гара цз халы нейляр,
Мал йемяз малы нейляр.
Юмрц йцз ил дя олса
Щамбал щамбалы нейляр?
102
(Т.43)
(С.108, Т.16).
Гара эцнцн гарасы,
Ачылайды, парасы.
Хянъяр кясся саьалар
Саьалмаз дил йарасы (Т.43).
Гарангушум гашдады,
Охумаьа башлады.
Елм, билик ахтарсан
Йашда дейил, башдады (Т.43).
Гарабалдыр мешяси,
Эцлдянди бянювшяси.
Йад йеря эедян гызын
Аьламахды пешяси
(С.47, Т.12).
Гаратойуг гарасы,
Учду, галды баласы.
Юмцр бойу саьалмаз
Йарын вуран йарасы (Т.43).
Гардаш гойун кимиди,
Сана эюр нечя минди.
Сорушмах айыб дейил
Севдийин гыз киминди?
(С.95, Т.50)
Гарадолаг кяндин башы,
Эимэяйя йыьарлар дашы.
Байрамлардан байрама
Сцзялляр гозлу ашы
(С.31, Т.50).
Гардаш гойуна эедяр,
Бахар бойуна эедяр.
Ялиндя шимшяк дцдцк
Бяйляр тойуна эедяр
(С.95, Т.50).
Гарайа гара бахма,
Тцл алтдан йара бахма.
Йар йара йарашанда
Ъяннятди гара дахма (Т.43).
Гардашым Ъар галада,
Эюзляйян вар Талада.
Эюзлямякдян йорулдум
Хабары йох щала да
(С.107, Т.12).
Гарангуш бала бясляр,
Даьын далыннан сясляр.
Зорнан верилян гыздар
Аллащдан юлцм исдяр!
(С.108, Т.16)
Гарангуш щава ейляр,
Щцндцрдя йува ейляр.
Дярд билян баъы олса
Дярдимя дава ейляр
(С.108, Т.16).
Гардашым Галадады,
Юз йурду Таладады.
Исмарышла эялмяди
Щеч билмирям щардады
(С.95, Т.50).
Гарангуш щавадады,
Ял чатмаз йувадады.
Бир ялим Аллащ йолу
Бир ялим дувадады
Гардашын гара гашы,
Ийирми бирди йашы.
Ахдарым щардан тапым
Она бир тай йолдашы?
103
(С.108, Т.16)
Гардашын гара аты,
Аьзында салаваты.
Бяйя охшуйан гардаш
Аллащын аманаты (С.107, Т.12).
Гармону гатдамышам,
Нар кими чатдамышам.
Эялиня хялят верин
Йолунда од дадмышам (Т.43).
Гатыны гатдамысан,
Нар кими чатдамысан.
Щак гапысы баьлыды
Цсдцннян аддамысан (Т.43).
Гах башында Галады,
Бура Загаталады.
Гала дцзцннян бяри
Эюзял-эюйчяк Талады (С.47, Т.12)
Гарпызы якдим дцзя,
Дцзляри эязя-эязя.
Хясдя олсам, саьаллам
Гайыдып эялсян бизя (Т.43).
Гарпызы пычагладым,
Йанларын сачагладым.
Йарым йада дцшяндя
Йасдыьы гуъагладым
(С.63, Т.43).
Гахдан алдым алифа,
Уълары дюрд тяряфя.
Гуш олубан учайдым
Атам олан тяряфя (С.47, Т.12).
Гаршымда чырах йаныр,
Бахдыгъа ирах йаныр.
Бу шяраб ня шярабды
Ичдикъя цряк йаныр
(С.107, Т.12).
Гашлары чатма оьлан,
Аты ойнатма, оьлан.
Яэяр мяни севирсян
Эеъяляр йатма, оьлан (С.47, Т.12)
Гарышгалар гайнады,
Йел даьытды, гоймады.
Йар йолунда ъан вердим
Додаг бцздц, саймады
(Т.43).
Гарьыдалы гардады,
Сары тели щардады?
Эялин яря дул эялип
Эцнц ащу-зардады (Т.43).
Гашларын вар гялямнян,
Эюзлярим доймур сяннян.
Айрылмарыг дейирдин
Ня тез айрылдын мяннян(С.136, Т.32)
Гашларын гара дюймц,
Эюзлярин ала дюймц.
Мян севян эюзял оьлан
Ня уфдан бала дюймц? (С.136, Т.32)
Гарьыдалы сачаьы,
Йарпаьында бычаьы.
Сачаьыны гайнат, ич
Тез саьалдар начаьы (Т.43).
Гашларын шцмшад кими,
Ня дурупсан йад кими.
Сян йад кими баханда
Цряк йаныр од кими (С.47, Т.12).
Гашларын яймяляри,
104
Палтарын яймяляри.
Яйниндя ипяк кюйняк
Мян онун дцймяляри(С.160, Т.28)
Гойун эязяр гузуйнан,
Айаьынын тозуйнан.
Гайнана юйцт веряр
Эялин ойнар назыйнан (Т.43).
Гашы чатма эюзялим,
Йалгыз йатма, эюзялим.
Йалгыз йатсан, горхарсан
Назы сатма, эюзялим (Т.43).
Гойун эялди Гахлара,
Йайылды йайлахлара.
Баъысы гурбан олсун
Саз чалан бармахлара
(С.31, Т.17).
Гашын каман олубду,
Щалын йаман олубду.
Гаш-габаг йерля эедир
Даьда думан олубду (Т.43).
Гымыр – Базар кянд йолу,
Эцл-чичякди йол долу.
Гыз бурда, оьлан бурда,
Нейнирям Чобанколу?(С.132, Т.12)
Гойун эялир гузуйнан,
Айаьынын тозуйнан.
Гардаш бизя йад олду
Йад гызынын сюзцйнян
(С.93, Т.50).
Гоз аьаъы колдады,
Щабу оьлан йолдады.
Сирейин йола салмышам
Бу эцн эюзцм йолдады
(С.144, Т.30)
Гойун эяляр, дуз исдяр,
Аран даьдан буз исдяр.
Ана, сяня мушдулух
Кичик гардаш гыз исдяр
(С.93, Т.50).
Гоз цстя гоз дайанмаз,
Йар йарыннан дойанмаз.
Сяс салырам даь – даша
Бяхтим йатыр, ойанмаз
(С.144, Т.30)
Гойуну гузу ямди,
Гоймайын йели нямди.
Йайлаьа щай дцшцпдц
Чобанын юзц дямди (Т.43).
Гойма, маралы гойма,
Овчу, маралы гойма.
Сян ки гачып кутардын
Мяни йаралы гойма
(С.47, Т.12).
Голум дцшдц билякдян,
Унум кечмяз ялякдян.
Мянимки беля эялиб
Чярхи дюнмцш фялякдян (Т.43).
Голунда саатдымы?
Зянъири полатдымы?
Ялиндяки аь йайлых
Йар верян совгатдымы?
(С.47, Т.12)
Гойун олуб мялярям,
Гурд олубан уларам.
Сян эяздийин йоллары
Дузлаг едип йаларам (Т.43).
105
Гоншу гоншуйа бахды,
Щасар чякди, ъаланды.
Гыз вериб, гыз алдылар
Эюрцн, неъя хошбахды (Т.43).
Гашы дашдан гоймады.
Яйил, цзцндян юпцм,
Бялкя фяляк гоймады (Т.43).
Гызыл цзцк тахмазсан,
Сян гызыла бахмазсан.
Щансы чайын суйусан
Бир тяпядя ахмазсан (Т.49).
Гурбан щеля эялиня,
Ялими верип ялимя.
Хасиййяти дяйишип
Бал ялянип дилиня (Т.43).
Гур-гур учар йувасына,
Лейсан йаьар щавасына.
Балам сырколу балады
Гурбанам баласына (С.28, Т.30).
Гызыл цзцк тахмарам,
Йад оьлана бахмарам.
Мяни йандырсалар да
Севэилими атмарам (Т.49).
Гызыл цзцк, тяк бармах,
Башыма батды гармах.
Щяр иэидин иши дейил
Досдуьу баша вурмах (С.47, Т.12).
Гуру аьаъ эюйярмяз,
Будаьын йеря яймяз.
Йцз иллярнян эюздясян
Барыны сяня вермяз (Т.43).
Гызыл эцл инъя-инъя,
Дярилипди щиндиъя.
Мян сяни унутмарам.
Та гябиря эединъя (Т.43).
Гыз гызыла дюнцпдц,
Эюйдян йеря янипди.
Гоншусу намярт чыхып
Мцшдяриси дюнцбдц (Т.43).
Гызыл эцлцн сарысы,
Эетди ялдян йарысы.
Лячяйиня шещ дцшцб
Цздя галып сарысы (Т.43).
Гызыл эцлям, баьлама,
Цряйими даьлама.
Ана, эетдим йар эиля
Далымъан эял, аьлама (Т.43).
Гыз эюзц гызмыш олар,
Йол эедяр, азмыш олар,
Щалвачыйнан зурначы,
Китабын йазмыш олар (Т.43).
Гызыл цзцк гашланды,
Бармаглара тушланды.
Йары эюндяр, тез эялсин
Юмцр кечди, йашланды (Т.43).
Гызылэцлляр гюнчяди,
Лячякляри нимчяди.
Дярин, апарын йара
Гашлары гялямчяди (Т.43).
Гызыл цзцк лахлалды,
Йара вердим, сахлады.
Йар мяни алдадыбды
Демя, цзцк сахтады (Т.43).
Гызылэцлляр дян-дянди,
Гызыл цзцк оймады,
106
Эюз йашдары шещдянди.
Алма, бир ан ъанымы
Щу ан да юмцрдянди (Т.43).
Гянтдяри дяня-дяня.
Сяндян мяня йар олмаз
Йалвардым дюня-дюня (Т.43).
Гызылэцлц будама,
Су ахар дама-дама.
Су дирилик чешмяси
Су вермя, щяр адама (Т.43).
Гярибин юз даьлары,
Алыпды тоз даьлары.
Эедярям, йеня эяллям
Эязярям боз даьлары (С.182, Т.30).
Гызылэцлц дяр инъя,
Эюзля эцлцм, дяринъя.
Гызылэцл йасдыьымыз
Йатах галах, юлцнъя (Т.43).
Гярибям, гяриб гушам,
Йувам йох, щарда дцшям.
Йурд цсдцндя йувасыз
Эюрцн, неъя байгушам (С.47, Т.12)
Гызылэцлц дярярям,
Эцлдян чялянэ, щюрярям.
Сян эет ширин йухуйа,
Мян ишими эюрярям (Т.43).
Гярянфилим йанды эял,
Хыш кюкя дайанды, эял.
Эеъя эялип, эеъя эет
Йатаннар ойанды, эял (Т.43).
Гызылэцлцм аь, сары,
Ешги бюляйдим йары.
Мян одуна йананда
Сян дя йанайдын, бары (Т.43).
Гярянфилям аь, сары,
Мян дя бащарын бары.
Баьбан пахыл олмаса
Баь нейнийяр щасары? (Т.43)
Гызылэцлям, дясдяйям,
Дярилмямиш пцсдяйям.
Эедин щу йара дийин
Эялип эюрсцн хясдяйям (Т.43).
Гырмызы йасдыг цзц,
Кимя тапшырдын бизи.
Ащ тутсун, шащмар вурсун
Сяни сахлайан гызы (С.23, Т.12).
Лаля дцзя якилди,
Думан даьа сяпилди.
Думан, чякил даьлардан
Йар бялкя гонах эялди (Т.43)
Лаляйям, эцля бяндям,
Башында теля бяндям.
Сян мяни атып эетдин
Мян сяня щяля бяндям (Т.43).
Гырх гыз эюрдцм Зяйямдя,
Эцл будаьын яйяндя.
Дедим бизя эялсяня
Шамамалар дяйяндя (С.47, Т.12).
Лампа йанды, щислянди,
Йетимчя гыз пислянди.
Аналы гыз бюйцдц
Щамыдан чох истянди (Т.43).
Гянт гоймушам гятдяня,
Лампа цсдя шцшясян,
107
Сынып йеря дцшясян.
Яйяр мяня эялмясян
Ялдян-яля дцшясян
(С.107, Т.15).
Мащныны дедим таза,
Ширин-ширин аваза.
Язиз досд отурупду
Дярдимя дярман йаза
(С.169, Т.29).
Лимону дилим-дилим,
Охусана, бцлбцлцм.
Нийя мяня йад олдун
Ала эюздц севэилим?
(С.47, Т.12)
Мащныны йолдаш башлар,
Аь цзляр, гялям гашлар.
Эял бура, мащны дийах
Гулах асын, йолдашлар
(С.169, Т.29).
Машын эялир Мухахдан,
Йар эялир охумахдан.
Гуруду бу бармахлар
Она мяктуб йазмахдан
(С.47, Т.12).
Мащнынын усдасыйам,
Бир эцлцн дястясийям.
Эюзял, сянин дярдиннян
Иллярин хясдясийям (С.47, Т.12).
Машын эялир йан верир,
Дяймя, йарам ган верир.
Ъябщядяки шящидляр
Вятян цчцн ъан верир
(С.47, Т.12).
Мечидин буъаьында,
Шам йанар оъаьында.
Баш гойуп ъан веряйдим
Йарымын гуъаьында (С.47, Т.12).
Мащны дидим щавадан,
Бцлбцл учду йувадан.
Щяр эцндя бир пилякян
Кюнлцм дцшцр щавадан
(С.169, Т.29).
Мащны мащны ейлярям,
Цч мащны боръ ейлярям.
Мяълисин хятри цчцн
Ъаным гурбан ейлярям
(С.107, Т.12).
Мечитин щяррямяси,
Ичиндя нар дяняси.
Севдийин о гыз эялир
Билмирям ня веряси?
(С.123, Т.15)
Мящлядя арыхана,
Ары йыьылан шана.
Йарын бойну охшуйур
Би дясдя ирейщана
(С.136, Т.32).
Мащны мащнынын башы,
Мащны билмяйян нашы.
Мащны еля бир шейди
Гяриб йерин йолдашы
(С.107, Т.12).
Мящлядя отун тайа,
Кюлэяси дцшдц чайа.
Мяним баъым охшуйур
Сойулмуш йумуртайа
(С.47, Т.12).
108
Мящлядя тийан олар,
Тийаны йуйан олар.
Чох бизя эялиб-эетмя
Анама дийян олар
(С.47, Т.12).
Ъябир дюйлц, гябирди.
Дярдя галса юлярдик
Аллащ верян сябирди
(С.47, Т.12).
Мящлямиздя вар ярик,
Икимиз она шярик.
Узагдакы, а гардаш,
Биз ня вахт эюрцшярик?
(С.47, Т.12)
Мящлядя чинар ящтаъ,
Йаьыш булуда мющтаъ.
Дилин гурусун дцшман
Гойдун севяня мющтаъ
(С.204, Т.12).
Мяктубун аьа дюнсцн,
Ярисин йаьа дюнсцн,
Эялирсянся юзцн эял
Цряйим даьа дюнсцн (Т.43).
Мящлядя ширин нарды,
Ойаннан эялян йарды.
Эялин эюзял эялинди
Кюйняйи бир аз дарды
(С.47, Т.12).
Мяктубун аьына бах,
Чюйцрцб саьына бах.
Мян йадына дцшяндя
Щингазур даьына бах
(С.142, Т.12).
Мящлядя щасар, бары,
Цсдя дцзмцшям нары.
Дюрд йаным гаровулду,
Эюря билмирям йары (С.47, Т.12).
Мян ашиг ай улдузу,
Кюнцл севир бир гызы.
Фялякдян арзум буду
Бизя йетиря рузу (Т.43).
Мящлядя ъальа баьы,
Дибиндя йашыл халы.
Цсдцндя намаз гылан
Муса, пейьямбяр, Яли
(С.47, Т.12)
Мящлядя эцл анбары,
Эцл битмяз эцл анбары.
Мяним еля атам вар
Дцнйалар барабары (С.47, Т.12).
Мян ашиг ахар эедяр,
Дос цряк йахар эедяр.
Дцшмян цзц чцрцсцн
Айаьа бахар эедяр (Т.43).
Мян ашиг ирисини,
Севип сеч, бирисини.
Мяня ъаваны эяряк
Нейнирям ирисини (Т.43).
Мящлядяки албалы,
Дибиня салдым халы.
Сярчя кими пыртлайыр
Биргадир Мяммядвалы
(С.160, Т.28).
Мян ашиг йар ойнуна,
Долдурдун нар гойнуна.
Мящлядяки Ъябирди,
109
Мян михяйям, сян дя эцл
Дола мяни бойнуна (Т.43).
Щу дцнйа би ъяннятди
Йарын гойну биринъи (Т.43).
Мян ашиг йарашаны,
Ширинди гара шаны.
Ширин ъаным истяся
Верярям йара ъаны (Т.43).
Мян ашигям инъядян,
Инъя сцнбцл, инъя дян.
Инсан кобудлуьундан
Аьаъ сынар инъядян (Т.43).
Мян ашиг Лейли даьы,
Нейнярям Лейли даьы.
Эеъя-эцндцз йадымнан
Чыхмайыр Лейли даьы (Т.43).
Мян ашигям йад яли,
Йа диваня, йа дяли.
Гябрим од тутуп йанар
Сяня дяйся йад яли (С.182, Т.30).
Мян ашиг Тала шаны,
Айыр тюк, талашаны.
Йекя-йекя данышып
Гопартма талашаны (Т.43).
Мян ашигям камансыз,
Кюнцл сыздар, камансыз.
Ешк одуна йанмыйан
Эора эедяр, имансыз (Т.43).
Мян ашиг тян олмасы,
Бюлцнцб тян алмасы.
Ширин аъы дадса да
Йеня вятян алмасы (Т.43).
Мян ашигям сарысын,
Йар йарамы сарысын.
Йаддар йара сарымаз,
Анама ди, сарысын (Т.43).
Мян ашиг чайдан гала,
Чай даша, чайдан гала.
Аллаща рявадымы
Мярд юля, надан гала (Т.43).
Мян ашиг, бяляд аьлар,
Дярдимя бяляд аьлар.
Билмям, эцнащым няди
Йар мяни беля даьлар (С.192, Т.43)
Мян ашигям сынанам,
Шцшядяням, сынанам.
Мян ки, яшйа дюйлцйям
Бяркдя, бошда сынанам (Т.43).
Мян ашигям хал-хала,
Эюндяр эедим Халхала.
Цзцня бир хал гойдур
Гой йарашсын хал хала (Т.43).
Мян ашигям аьына,
Ширин демя аьына.
Намярдя бойун яймя
Гара дейяр аьына (Т.43)
Мян ашигям чайдады,
Чайник дямли, чай дады.
Чайы еля дямляки
Щунда олсун чай дады (Т.43).
Мян ашигям бир инъи,
Ня даныш, ня дя инъи.
Мян ашигям шцмшада,
Аьзы эятирмяз дада.
110
Лякясиз бир адымы
Вермярям мин пис ада (Т.43).
Цряк йалан эютцрмяз
Мейданды доьру сюзя (С.85, Т.43).
Мян ашигям эюз ялляр,
Дурна эюздц эюзялляр.
Гара тели ай цзя
Дясдя-дясдя дцзялляр (Т.43).
Мян ашыг йар ашыьы,
Йар йарын йарашыьы.
Йарым эедиб индиъя
Юйцн йох йарашыьы (Т.43).
Мян ашигям яр гыза,
Кюнцл вермя щяр гыза.
Ахдар, долан дцнйаны
Кюнлцнц вер тяр гыза (Т.43).
Мян ашыг кюлэялянди,
Ай доьду, кюлэялянди.
Йарымы эюндяр, эялсин
Хяйалым кюлэялянди (Т.43).
Мян ашигям, йазмарам,
Динярям арам - арам.
Йалан сюзц данышсам
Олсун чюряйим щарам (Т.43).
Мян ашыг мярданяди,
Дишляри дцрданяди.
Вяфалы йар дайанар,
Гачаны диваняди (Т.43).
Мян ашигям, йайына,
Сяндя гашын йайына.
Горхурам мцжэан чалам
Цзцндян эюз йайына (С.182, Т.30).
Мян ашыг нейнян эяляр,
Ялифи бейнян эяляр.
Щабу заманын гыздары
Зурнасыз тойнан эяляр (Т.43).
Мян ашиьам, наз олар,
Гышын ахры йаз олар.
Ики кюнцл бир олса
Той-байрамы саз олар (Т.43).
Мян ашыг ала бяндям,
Йашыла, ала бяндям.
Диндирмяйин, гямлийям
Аь цздя хала бяндям (Т.43).
Мян ашыг пара-пара,
Ялим дяйди дивара.
Ата, ана, нейляйим?
Сатдын мяни динара (Т.43).
Мян ашыг севэи синя,
Бахмарам юзэясиня.
Юмцрлцк ярсиз галар
Эюз йуман севэисиня (Т.43).
Мян ашыг алы нейняр,
Йар севян халы нейняр.
Гашы гялямчя олан
Айда щилалы нейняр? (Т.43)
Мян ашыг су йериди,
Йайлагды, су йериди.
Мян йарымла барышдым
Йад алтдан су йериди (Т.43).
Мян ашыг доьру сюзя,
Ъан гурбан доьру сюзя.
Мян ашыг чямянликдя,
Эюрцшдцк чямянликдя.
111
Ящдя вяфа гылмадын
Тез солду чямянлик дя (С.192, Т.43).
Щабуну эюрянняр дийир
Эюр ня эялир ел гызы (С.114, Т.30).
Мян ашыг шякяр ъаным,
Щяр дярди чякяр ъаным.
Ъаван баъы итирдим
Цряйя чюкяр ъаным (Т.43).
Мян бцлбцля дюняйдим,
Эцл цсдцня гонайдым.
Дилин неъя ширинди
Цряйини биляйдим
(С.47, Т.12).
Мян ашыг, Малыхлыды,
Атлары алыхлыды.
Яйил, цзцннян юпцм
Цряйим йаныхлыды (Т.43).
Мян эедирям Мазыма,
Ялдя чалан сазыма.
Аллащдан арзум буду
Сян дцшяйдин йадыма
(С.47, Т.12).
Мян ашых Галабяндям,
Галайа галабяндям.
Дярт билян, щал анлыйан
Бир ящлищала бяндям (Т.43).
Мян эедирям ойана,
Бу дцнйадан дойсана.
Бу дцнйа щарам олсун
Сяни ялдян гойана
(С.107, Т.12).
Мян ашых доьру сюзя,
Ъан гурбан доьру сюзя,
Цряк йалан эютцрмяз
Мейданды доьру сюзя (Т.43).
Мян эцлям, щям бцлбцлям,
Бцлбцл дили билмяням.
Йар, сян эцл, мян дя эцлцм
Сян эцлмясян, эцлмяням
(С.123, Т.15).
Мян ашых дяря синя,
Су ахар дярясиня.
Эцн дцшя гцзейляря
Аха су дярясиня (Т.43).
Мян ашых йадда галмаз,
Сюз итяр, йадда галмаз.
Йаманлых йаман шейди
Йахшылых йадда галмаз (Т.43).
Мяним адым Салатын,
Ардынъа сцр, сал атын.
Цзцм цзя мющдаъды
Мяни цздя, ал сатын (Т.43).
Мяним йолум кяндяди,
Йахшы ня вар кянтдяди.
Мяним кюнлцм сяндяди
Сянин кюнлцн кимдяди?
(С.107, Т.12)
Мян ашых пцнщан эязяр,
Ъанымда ъанан эязяр.
Вяфасыза ъан десян
Салланар, йан-йан эязяр (Т.43).
Мян ашыьам ел гызы,
Щейля эялир ел гызы.
Мяня ана исдярям,
112
Ана йана исдярям.
Анайнан данышмаьа
Хялбятхана исдярям
(С.76, Т.12).
Зцлфц дцэцн олайды.
Сянля кечян эцнлярим
Бир дя бу эцн олайды
(С.47, Т.12).
Мязяр баьы чилякя,
Цсдцня дцшдц лякя.
Йарашыьа дцшмяйир
Сян олмайан мярякя
(С.200, Т.48).
Од гяти, оъах гала,
Щюрмят еля саггала.
Сян бир эюзял мяшугя
Гисмят олдун чаггала
(С.47, Т.12).
Мязяр бичим гырмызы,
Ким севир кимин гызы.
Еля хошума эялир
Ящмяд дайынын гызы
(С.108, Т.16).
Од салмышам галйана,
Тцстц галхыр щяр йана.
Мяни сяндян едяни,
Олсун дяли-дивана (Т.43).
Ода пярваня дцшяр,
Атяшим ъана дцшяр.
Сещирри бахышымдан
Цряйим гана дцшяр (С.153, Т.43).
Нахыш вурун газана,
Хябяр верин озана.
Озан щяля эялмийип
Лянят ара пузана (Т.43).
Одур анбардар Алы,
Пис дейил онун щалы.
Горх боьазында галар
Ъамащатын бу малы
(С.80, Т.12).
Ня демишям мян сяня,
Лянят йолдан дюняня.
Сяня охшар кимим вар
Дцрданясян, дцрданя (Т.43).
О йандан атлы эялир,
Атлы - щейбатлы эялир.
Айаьында гара мяс
Гызыл саатлы эялир (С.107, Т.12).
О тайда дуран оьлан,
Быьыны буран, оьлан.
Эял апар, мяни сизя
Севэиси олан, оьлан
(С.133, Т.44).
Ойандан эялян вармы,
Бир хябяр билян вармы.
Аь цздц, гара гашды
Йарымы эюрян вармы?
(С.107, Т.12)
Ойанды ъан, ойанды,
Пянъярядян бойланды.
Гардаш тикян зал отах
Эцн - ишыьа бойанды
(С.107, Т.12).
О эцн бу эцн олайды,
113
Ойчи, маралы гойма,
Гашды, маралы гойма.
Ата, говма анамы
Бизи йаралы гойма!
(С.47, Т.12)
Додах тярпят, дил эютцр.
Мащны билян дейилям
Эял йахамдан ял эютцр
(С.47, Т.12).
Оъахда чяр олайдым,
Илхыда няр олайдым.
Кюнцл севян эюзялин
Цзцндя тяр олайдым (Т.43).
От йыьылыб, дястяди.
Ъаным йардан хястяди.
Ъан дейяндя чор диди
Юляндя ъан истяди (Т.43).
Оъаьа асдым саъы,
Бал йедим, олдум аъы.
Мян сяни исдямирям
Эял олах гардаш – баъы
(С.47, Т.12).
Отахда сазым галды,
Цсдя готазым галды.
Ясэяр эедян ъан бала
Бойунда эюзцм галды
(С.47, Т.12).
Оьузда илан олмаз,
Дярдими билян олмаз.
Юзцм дейиб аьларам
Эюз йашым силян олмаз
(С.41, Т.40).
Отуйа, ай отуйа,
Тцтцн тюкдцм гутуйа.
Мяним йарым охшуйыр
Бир гуту чайотуйа
(С.47, Т.12).
Отурмушдум даш цсдя,
Йарпаг дцшдц баш цсдя.
Йарым деди мяктуб йаз
Мян дя дедим, баш цсдя (Т.49).
Ох атмышам мярдана,
Ох дяймяди, щеч йана.
Вяфасыздан йар севдим
Олдум дяли-дивана (Т.43).
Оьузун йолу даьды,
Щарасы сулу баьды.
Сяня баьлы юзцм оллам
Ня гядяр ъаным саьды
(С.41, Т.40).
Юзцнц эюзля башдан,
Гяфил атылан дашдан.
Йаман эюздян, няпякдян,
Бир дя гощум-гардашдан (Т.43).
Охуйур язан балам,
Эейинип бязян, балам.
Бойува анан гурбан
Аьрыйа дюзян, балам
(С.47, Т.12).
Юйлярим даь дибиндя,
Пянъяря баь тининдя.
Гызыл цзцк олайдым
Бармаьувун бириндя
(С.200, Т.48).
Оъах гала, кцл эютцр,
Папросум ишдя галды,
114
Тцстцсц дюшдя галды,
Иштащамы позубду
Йемяйим тешдя галды (Т.43).
Гыш эедип йаз йазанда.
Мян ня чаря еляйим
Худам беля йазанда?
(С.47, Т.12)
Пахлавалар тешдямя,
Цсдц йайлыг, ишдямя.
Сцпцрэяйя яр дидин
Апар сахла, щцшдямя (Т.43).
Сазын зили зиллямя,
Дярдим чохду, эюллямя.
Дцнйа ениш – йохушду
Сян дя газыб беллямя (Т.43).
Пийалалар йа долар,
Йа бошалар, йа долар.
Йахшы эцнцн достлары
Йаман эцндя йад олар
(С.23, Т.12).
Сазын ичи чюмчяди,
Цсдя бязяк гюнчяди.
Телим телиня бянзяр
Чаланда гялбимъяди (Т.43).
Почта баьлама салдым,
Эюзц йол цсдя галдым.
Йедди айдан сора мян
Оьлумдан мяктуб алдым
(С.80, Т.12).
Самавар йана-йана,
Буьланыр йана-йана.
Данышырыг каьызнан
Дил галыр йана-йана
(С.47, Т.12).
Пянъярямиз йан-йана,
Бцрцнцпдц думана.
Думан, чяни говлуйун
Бахым сизин сейвана
(Т.43).
Самовар гуран эялсин,
Бурьусун буран эялсин.
Мяннян мащны димяйя
Бярабяр дуран эялсин
(С.47, Т.12).
Пянъярямиз миллиди,
Юйцмцз зибиллиди.
Сиз Аллащ, гойун эялсин
Йары ширин диллиди
(С.47, Т.12).
Сандых цсдя эязярям,
Сандыьа эцл дцзярям.
Атамын бир гызыйам
Уфдан-уфдан эязярям
(С.47, Т.12).
Пянъяряни ачма, йар,
Йар йолундан гачма, йар.
Йар эяляндя гапына
Дилдян зящяр сачма, йар (Т.43).
Санъаьы санъма дюшя,
Юзцнц салма ишя.
Аллащ бяла йолласын
Ара вуран кешишя (Т.43).
Сазандарам сазымда,
Сармашыьы сахлама,
115
Сахламысан гохлама.
Юмцр эюдяк, эцн эюдяк
Пис йахшыны йохлама (Т.43).
Саьда сыфыр олайдым,
Солдакыны алайдым.
Ян ширин арзум буду
Эюйляря уъалайдым (Т.43).
Сары кюйняк гатлыды,
Йе хюряйи датлыды.
Гардаша той тутмаьа
Баъылар муратлыды
(С.107, Т.12).
Саьсаьан сары олмаз,
Гоъалар, гары олмаз.
Сечип соналайанын
Гейрятли йары олмаз (Т.43).
Сары кюйняк ел тафда,
Йудум, сярдим отахда.
Сящярдян бир йел ясди
Эцл галмады бутахда
(С.123, Т.15).
Севэилим гыз эярякди,
Севмяйя эюз эярякди.
Юрдякдян тураъ олмаз
Юрдяйя газ эярякди
(С.85, Т.43).
Сары симляр саздады,
Эцлцн фясли йаздады.
Эюзяллярин эюзяли
Йар йанында наздады
(Т.43).
Севэилимя сюз олар,
Щяр ня деся, дцз олар.
Гайнана, сян ешитмя
Сян ешитсян йцз олар (Т.43).
Сейванымыз йан-йана,
Долан, гайыт бу йана.
Щеля эялип, щеля эет
Гойма, йатан ойана
(Т.43).
Сары соьан сойулду,
Тямиз габа гойулду.
Йарым тезя гыз алып
Баьрым башы ойулду
(Т.43).
Сары тцтцн бцкцмц,
Сюйля, кюнлцндякини.
Мяним кюнлцм ня билсин
Сянин кюнлцндякини?
(С.177, Т.44)
Сиррими атдым ода,
Од тутду, йанды щу да.
Вурьун кюнцл йананда
Исинмяди щу ода (Т.43).
Стол цстц синимз,
Бирди бизим динимиз.
Айрылыб айры дцшсяк
Няди бизим эцнцмцз?
(С.47, Т.12)
Сарыбашда анам вар,
Мяндян она салам вар.
Йаряб, анам дейирми
Гцрбятликдя балам вар?
(С.76, Т.12)
Су ахды, баьа дцшдц,
116
Айах басдым, сцрцшдц.
Йарым эетди, эялмяди
Эялян йолу енишди (Т.43).
Севдийимя пешманам
Юзэясини севян йар (С.108, Т.16).
Сулар бурула галды,
Лили дурула галды.
Эюзлямякдян йорулдум
Эюзцм йорула галды (Т.43).
Су иланы олайдым,
Долчалара долайдым.
Гарагашды гызларын
Нишаннысы олайдым
(С.107, Т.12).
Сусамышам, су йохду,
Су чохду, верян йохду.
Дцшмцшям гяриб кяндя
Гядрими билян йохду (С.1, Т.12).
Су эялди лилляндирди,
Щяр йери эюлляндирди.
Мян пешиман дейилдим
Дярд мяни дилляндирди
(С.133, Т.44).
Сцдцн цзц пярдяди,
Дашып, йарсы йердяди.
Би эюзял гыз севмишям
Щу да эидип, ярдяди (Т.43).
Су эялир ахмаг иля,
Гайалар йыхмаг иля.
Эюзялдян эюзмц дойар
Узагдан бахмаг иля?
(С.47, Т.12)
Сцмбцлц сяр хырмана,
Зцлфц дара, сал йана.
Гой, цзцннян йар юпсцн
Галмасын йана-йана (Т.43).
Су эялир эилдир-эилдир,
О эялян йарымэилди.
Мян йарымы таныдым
Бизим ящдимиз бирди
(С.107, Т.12).
Су эяляр, йаннан эедяр,
Юмцр, эцн ъаннан эедяр.
Баьдан эется ня варки,
Эедян баьбаннан эедяр (Т.43).
Сцнбцлляр чин-чин олду,
Йай эялди, бичин олду.
Сян мяни атып эетдин
Билмирям нейчин олду? (Т.43)
Сцращиляр баш-баша,
Гялям чякилип гаша.
Бир еля ниййятим вар
Йаряб, эялярми баша?
(С.47, Т.12)
Су эяляр, ашар эедяр,
Ахдыхъа шар-шар едяр.
Щяйат ширин, эцн эюдяк
Бир юмцр йашар, эедяр (Т.43).
Сынаварым гайнады,
Йар йарыннан доймады.
Ортайа шейтан дцшцп
Няням эялди, гоймады (Т.43).
Суйа эедян сяням йар,
Сяни севян мяням йар.
Сырьа тахдым гулаьа,
117
Суйа ендим булаьа.
Демя, сырьа сахтады
Атдым, эетди узаьа (Т.43).
Сяняк суйу сяринди,
Дяниз диби дяринди.
Севмядийин гызларын
Щяр бири бир эялинди (Т.43).
Сых будахлы мешяляр,
Йашыл йарпах инъиляр.
Буз булаьы сяпсярин
Эялян ичяр, динъяляр (Т.43).
Сярэи йарым олайды,
Хуръун пайын олайды.
Няр иэидлярдян бири
Мяним йарым олайды (Т.43).
Сюзляр сюзц эятиряр,
Сюзляр хябяр эятиряр.
Сюзя сащиб олмасан
Сяня бяла эятиряр (С.134, Т.30).
Сясим сяся йовушар,
Цнцм даьлардан ашар.
Юйдя сясин эяляндя
Чюлдя дилин долашар
(С.47, Т.12).
Сян бир эцлсян солмуйан,
Бир гуйусан долмуйан.
Сян еля бир ъавансан
Бярабяри олмайан (С.47, Т.12).
Ширяйин о цзцндя,
Гойун отлар дцзцндя.
Гоша халлар эюрмцшям
Йарымын аь цзцндя
(С.47, Т.12).
Сян эцлцм, бцлбцлцмсян,
Данышан хош дилимсян.
Сяндян башга йарым йох
Сян мяним севэилимсян (Т.43).
Сянсян мяним эцлэязим,
Севимлисян язизим.
Сян эцллярдян эюзялсян
Гойма, башга эцл эязим (Т.43).
Сянэяр булаьы сярин,
Суйуннан ичмяйя эялин.
Йанында сыраланмыш
Даьлара эязмяйя эялин
(С.31, Т.17).
Талада атлар иди,
Эюй чямян отлар иди.
Мяним баьрым кечяди
Даш олса чатлар иди
(С.23, Т.12).
Тамбур чала билмирям,
Ялдян сала билмирям.
Валлащ, ай гыз, эюзялсян
Эюздян сала билмирям
(С.107, Т.12).
Тампурун беш бяндиня,
Гыз эедибди кяндиня.
О худа кюмяк олсун
Икимизин дярдиня (С.47, Т.12).
Сяняйи алдым, ана,
Суйа йолландым, ана.
Бу вирана галмышда
Мян сусуз галдым, ана
(С.47, Т.12).
Тампурун тели узун,
118
Шанталар дцзцм-дцзцм.
Бир биз йана бахсана
Ай мяним алаэюзлцм
(С.194, Т.33).
Торбада саз олейдим,
Йорьада газ олейдим.
Бяхди ачых, эцнц аь
Кечялъя гыз олайдым (Т.43).
Тампурун назик сапы,
Мящлянин щцндцр тапы.
Еля йадыма дцшцп
Гардашын ширин эапы (С.68, Т.12).
Тарыны вер кюклцйцм,
Теллярини йохлуйум.
Гардаш, шяклини эюндяр
Йадиэаръцн сахлыйым (С.47, Т.12).
Тезя тяр бянюйшяни,
Шещли дяр бянюйшяни.
Эюзц йолда галан вар
Тез эюндяр, бянюйшяни (Т.43).
Телляри бурма оьлан,
Узахда дурма, оьлан.
Цряйим йаралыды
Эял щону гырма, оьлан (Т.43).
Тохда, цряйим тохда,
Ня йатмысан отахда.
Бир кядярли йел эялиб
Эцл гоймады бутахда (С.62, Т.44)
Тсахурлу бир ад имиш,
Гадалар бегзад имиш.
Щавадан ютмя, тсахур
Ня эюйчяк гызлар имиш (С.55, Т.37)
Тумай гатых, Дардоггаз,
Эюл ичиня дцшдц газ.
Аман Аллащ, ъан Аллащ,
Севяни севяня йаз (С.194, Т.33)
Тут аьаъы тут кими,
Тут да битяр от кими.
Ширин- шякяр дады вар
Йейян олар од кими (Т.43).
Тикмя йайлыг ишдядим,
Цстцнц няхышдядим.
Йарым мяндян кцсяндя
Алт додаьын дишдядим (Т.43).
Тцтцнц йыьдым лайдан,
Йарым эюзялди айдан.
Йарыма кюйняк бичдим
Тафдасы вар щумайдан (С.47, Т.12)
Тикмя тикдим олмады,
Суйа салдым, солмады.
Елчи, дилин гурусун
Мян дейян йар олмады (Т.43).
Той башланан бу эцндц,
Таныш олан беш эцндц.
Досдар варса шад олсун
Дцшмянляря дцйцндц (С.47, Т.12)
119
Тцтяйим гарьыданды,
Наляси аьрыданды.
Мяним кими щонун да
Цряйи дярд уданды (Т.43).
Тысбаьа бойдан гыса,
От йийяр буса-буса.
Чанаьыннан чыхыпды
Бяйяммир, батып йаса (Т.43).
Унутмарам дейирдин
Етибарын будуму? (С.47, Т.12)
Тяк галыб евдя киши,
Аьрыйыр онун диши.
Йазыг арвадларын
Гуртармыр щеч вахт иши (С.80, Т.12)
Усдол цсдя самовар,
Паднос ичиндя ня вар.
Гара кекил, гумрал эюз
Еля йар олса, ня вар? (С.47, Т.12)
Тяпяйям даьа бяндям,
Мешяйям, баьа бяндям.
Хясдяни мян нейлярям
Бир ъаны саьа бяндям (Т.43).
Усдол цсдя фанарам,
Од вурсалар, йанарам.
Сян ордан гаш-эюз еля,
Мян арифям ганарам (С.47, Т.12)
Усдол цсдц ваз няди,
Йаздыьын каьыз няди.
Яэяр мяни севирсян
Йанындакы гыз няди? (С.47, Т.12)
Тярим бянюйшядянди,
Дцнйа эялди, эедянди.
Эял говушах, бир олах
Айрылых де, нядянди? (Т.43)
Усдул цсдя баьлама,
Мян эедирям аьлама.
Эедирям, эяляъяйям
Юзэяйя бел баьлама (С.47, Т.12).
Тярлан эялиб бу баьа,
Гонуб уъа будаьа.
Юлц олсам, дириллям
Дяйся додаг-додаьа (Т.49).
Узун сачын гарасы,
Гатда, галсын парасы.
Йар бойнуна сал, дола
Йохду бунун чарасы (Т.43).
Узун чинар, сал чинар,
Эет аранда гал, чинар.
Йарын юйя эяляндя
Цсдя кюлэя сал, чинар (С.47, Т.12).
Усдол цсдя цзцм вар,
Цзцм, сяндя эюзцм вар.
Ня чох дцнйада эюзял
Биръя сяндя эюзцм вар
(С.47, Т.12)
Цзцйцн гашы йанды,
Дяйирман дашы йанды.
Пулум йох нишан верим
Гялбимин башы йанды (Т.49).
Улдуз йеря янибди,
Бяхд улдузум сюнцпдц.
Бяхдим йатып, ойаммаз
Цзгойлу дюнцпдц (Т.43).
Цзцмдя вар сарылыг,
Ня йаманды айрылыг.
Юзцндян эял сян инъи
Эюр ня эцня галырыг (Т.49).
Уруз йолу будуму,
Архы долу судуму.
Йад эюрдц деди мяни,
Дярд ойду, йеди мяни.
Вяфасыза сирр вердим
120
Йайлыьы кирри гардаш,
Гямли, фикирри гардаш.
Сяня бяйлик йарашыр
Дур эял, фикирри гардаш
(С.47, Т.12)
Алямя деди мяни (Т.49).
Йада ачма йаханы,
Гой йадын чыхсын ъаны.
Йаддан сяня йар олмаз
Йарын кими йар щаны? (Т.43)
Йайлыьы кирри досдум,
Бейни фикирри досдум.
Ня саралып солупсан
Уфдан кякилли досдум?
(С.177, Т.44)
Йаз башы босдан чыхар,
Ширин сюз досдан чыхар.
Кюнлцм йас ичиндяди
Йар эялся йасдан чыхар
(С.55, Т.37)
Йайа дюндцм, йайландым,
Ох атана пайландым.
Ешкин аьлым апарды
Дяли олдум, зайландым (Т.43).
Йайлыьым щяшди - щцшдц,
Бир уъу суйа дцшдц.
Щайыф, бу ъаван ъаным
Ъаванкян кцйя дцшдц (С.47, Т.12)
Йанаьында хал гара,
Йары чякипди дара.
Дяртди кюнцл ган аьлар
Баьлар ъаннан хар-хара (Т.43).
Йайлах йолу асдана,
Эирмя, эцлцм, босдана.
Кюнлцм дярдя дцшцпдц
Йазсан, сыьмаз дасдана (Т.43).
Йайлых алдым аллыды,
Цсдц гара халлыды,
Нейнямишям йара мян
Юйдя гийлц-галлыды? (Т.43)
Йайлыьа бахма, йарым,
Су олуб, ахма, йарым.
Юзэя йардан йар олмаз
Далдадан бахма йарым (Т.43).
Йайлыьы алма йарым,
Ал йеря салма, йарым.
Йайлых да айрылыхды
Бойнума салма, йарым (Т.43).
121
Йандым, йандым, кюз олсун,
Кцлц эюзцня долсун.
Сары пирин дуасы
Ъанына гяним олсун (С.194, Т.33).
Йандым-йандым кцл олдум,
Су алтында лил олдум.
Даьлардан аьыр ъаным
Хязялдян йцнэцл олдум
(С.55, Т.37)
Йар да йарын эцлцдц,
Эцлцдц, бцлбцлцдц.
Йары йардан елийян
Йарын аъы дилиди (Т.43).
Йар эялди бу дийара,
Кюнлцмя етди чара.
Эюзял бир гыз эюрмцшям
Ай ъамаллы, эюз гара (Т.49).
Йараландым йанымдан,
Гушлар дюйдц гапымдан.
Еля бир дярдя дцшдцм
Безар олдум ъанымдан (Т.43).
Йаралыйам йар сяннян,
Гушлар доймур, гар сяннян.
Билмирям ня иш олду
Безар олду йар сяннян(С.47, Т.12)
Йарым эедян ил олду,
Гуру бахча эцл олду.
Алямя бир ил олса
Маьа йедди ил олду (С.107, Т.12).
Йер газанын пахыры,
Оьлан, гайтар нахыры.
Мян сяни исдямирям
Буду, сюзцн ахыры (С.47, Т.12).
Йолда изим галыпды,
Эюйдя эюзцм галыпды.
Эюздярин чалды мяни
Эетмя, сюзцм галыпды (Т.43).
Йорулупду, иши вар,
Ял дяймяйин, иши вар.
Мяни севян оьланын
Ики гызыл диши вар (С.62, Т.44).
Йорьаны гатдамышам,
Ох кими атдамышам.
Ай мцшдяри, дяр апар
Нар кими партдамышам (Т.43).
Йарын эюзц бадамы,
Ашых чалсын щавамы.
Тойа эирип ойнайым
Йарым алсын гадамы (Т.43).
Йасдых цсдц йасдыды,
Ити бычах пасдыды.
Дцшмяня бел баьлама
Цряйи гисаслыды (Т.43).
Йатыпсан ойан, даьлар,
Ал йашыл бойан, даьлар.
Бура зцлмятханады
Неъяди о йан, даьлар?(С.47, Т.12)
Йахшы олар йаз чаьы,
Эялинлярин голчаьы.
Йаман эцня галайды
Адамларын алчаьы (Т.43).
Йорьаны йыьдым йцкя,
Йатмайып бцкя-бцкя.
Баъымы йола салдым
Эюз йашы тюкя-тюкя (Т.43).
Йумуртадан йун олмаз,
Даш цйцтсян ун олмаз.
Цсдя эцнц эялянин
Юмцр эцнц эцн олмаз (Т.43).
Йумуртадан йун олмаз,
Сындырсан каса долмаз.
Юзэя данасы эцдсян
Чатысы ялдя галмаз (Т.43).
Йумуртанын сарысы,
Ишдим галды йарысы.
Бир эеъя гонах сахла
Инсаф динин йарсы (С.47, Т.12).
Йаш эюзляря долмасын,
Гызылэцлляр солмасын.
Щяр заман арзум буду
Мцщарибя олмасын (С.47, Т.12).
122
Йурд йох, Таладан савай,
Эцл йох, лаладан савай.
Анам неъя язизди
Кюрпя баладан савай (С.51, Т.30).
Салланыр сцзя-сцзя.
Эеъя кечди эялмяди
Умуд галды эцнцзя (Т.49).
Зцлфцнц бянд ейлярям,
Фал ачыб, рямд ейлярям.
Йарымла барышмарам
Дилими гянд ейлярям
(С.153, Т.43).
Йцк цсдцндя туъу вар,
Туъунун гырх уъу вар.
Гыз вякили вермяся
Оьланын ня эцъц вар? (С.107, Т.12)
Йцк цстя эцллц халча,
Ким галдыра, ким ача.
О йара гурбан олум
Диндиря, кюнлцм ача (Т.43).
Загаталанын дцзц,
Эяздим Бакы, Тифлиси.
Юлцм Аллащ ишиди
Унутмайын, сиз бизи (С.47, Т.12).
Зоьаллар алланыпды,
Ал эейип алланыпды.
Йар эюрян кимдян кцсцп
Цз-эюзц алланыпды (Т.43).
Зяр цстцндя зяряндаз,
Гыш эедиб, эялипди йаз.
Эюзлямишям, эялмядин
Кясди мяни тярс айаз (Т.43).
Зяри алсан зярэярдян,
Йохла, галма сярэярдян.
Эюзяллярин тянбяли
Йатар, чыхмаз кюлэядян (Т.43).
Зяринъя бах, зяринъя,
Йарын гялби ня инъя.
Сахламышам зяринъя
Йарым бизя эялинъя (Т.43).
Зцлфцн тюкцлцф цзя,
123
МЦЯЛЛИФЛИ БАЙАТЫЛАР
Мурадова Щафизат (Т.12; 30)
Аман, аман, ай аман,
Айрылых олуп йаман.
Сян ящдиннян дюнмя, эял
Сяня галып бир эцман.
Чайлар дашыб олуб сел,
Тойуна йыьышып ел.
Сян щарада галмысан
Мяръан эюзлцм, Гарател?
Ашыг эяляр саз иля,
Юрдяк иля, газ иля.
Тойун мцбаряк олсун
Бяйяндийин гыз иля.
Чалхалайырам нящря,
Тахчада дурур дящря.
Чох эюрмяйя исдирам
Севимли нявям Зющря.
Базарда алма сатсын,
Даим кюмяйя чатсын.
Щеч ким йягин исдямяз
Бир эцн дя хясдя йатсын.
Дахылда вар мин манат,
О да сизя аманат.
Юлкяляр арасында
Олмасын щеч хайанат.
Базардан алдым таъы,
Бахма мана гыйгаъы,
Сян щамыдан иэидсян
Гящряман мана баъы.
Даьлардан енян айы,
Билдинми гойун сайы?
Юмрцн чох узун олсун
Чобан Ямруллащ дайы.
Базардан алдым таъы,
Ня алдым олду аъы.
Сян щамыдан гяшянэсян
Бизим Ирадя баъы.
Делийя олмасын ар,
Цряйими тутма дар.
Щяр дцнйайа эеленин
Щамысында юлцм вар.
Барыйа гойдум бир даш,
Цсдцня йаздым йаддаш.
Щамыдан чох йарашыр
Бюйцк баъыйа гардаш.
Дейилляр ки, даьлыды,
Юзц лап аьыллыды.
Гардашын кобут сюзц
Баъы цчцн йаьлыды.
Баьчалар эцлнян долсун,
Цряклярдя рущ олсун.
Арзуларым буду ки,
Дцнйамызда сцлщ олсун.
Дцз сюзц юзцм деди,
Севинъ йашлар эюзцмдеди.
Щяря йцз ил йашамаса
Эцнащ онун юзцндеди.
124
Ялимя алдым гашыхды,
Сцфряйя йарашыхды.
Дюрд баъынын гардашы
Эюзляримя ишыхды.
Гар цсдцндя вар изи.
Балаларын тойунда
Ойнадарсан сян бизи.
Эялирям яся-яся,
Ким бу дярдими бился.
Гардашыма йахшы бах
Язиз эялин Минася.
Ялимя алдым низя,
Гардашым эедиб бизя.
Бу мяним мащныларым
Йадиэар галсын сизя.
Щеч бир кяся уймайын,
Пис ишя гошулмайын.
Инсаф един, балалар,
Мяни йашды гоймайын.
Ялиня гялям алан,
Ай мяни дярдя салан.
Мящяббят эерчякдися
Олмасын бунда йалан.
Щеч кяся сюз атмарам,
Ара-бяря гатмарам.
Юзэяйя дярд эяляндя
Эеъяляри йатмарам.
Ясди даьлар кцляйи,
Узаг еля кяляйи.
Аллащ, сян гябул ейля
Севяннярин диляйи.
Щцндцр даьлар ашэинян,
Даьа мащны гошэинян.
Сяни гонаг едилляр
Сахла аты, дцшэинян.
Эедирдим тювшя-тювшя,
Бирдян чыхдым щювцшя.
Дарыхырам сянинчцн
Язиз балдыз Бянюйшя.
Щямишя чыплахды ат,
Тута билдим нащайат.
Мащнылар щявяскары
Мурадова Щафизат.
Эцлц дярмишям эеня,
Баьышлайырам сяня.
Айрылых йаман шейди
Гисмят олсун дцшмяня.
Кюйняйи эейдим, дармы,
Ону эейян де, йармы.
Ня гядяр чалышсам да
Гядрими билян вармы?
Эюз йетирдим чятриня,
Гызылэцлцн ятриня.
Ай гыз, сяни сахладым
Ушахларын хятриня.
Галдырдым пердя,
Мян дя бу йердя.
Щечкяс дцшмесин,
Мян дцшян дердя.
Гызылэцлц дярярсян,
Дярип йара верярсян.
Эюйдя учан дурна, газ,
Ганадында тампур, саз.
Щяр дяфдярин башында
Мян бахдыгараны йаз.
Эязмишям чюлц, дцзц,
125
Ай мяним язиз эцлцм,
Ахшам бизя эялярсян.
Гощумлар да шад олар.
Суваэили су басды,
Сел бу йоллары кясди.
Ящсян, бу адамлара
Селин габаьын кясди.
Магазиндян аь алдым,
Алдым, сумкама салдым.
Хясдя идим, юлцрдцм
Сяни эюрдцм, саьалдым.
Сюзцмдя йохду йалан,
Мян данышдым, сян инан.
Щамы эедиб тяк галыб
Йазыхды ата-анан.
Мян арзума чатырам,
Йасдыьа баш атырам.
Ахшаматан ишлядим
Йорулмушам, йатырам.
Сян эязирсян щяр йаны,
Йох имиш пулун саны.
Ай гыз, сян хош эялмисян.
Сянин нишаннын щаны?
Мян юзцм Щафизатам,
Ъандан да бир бабатам.
Чыхыб эедиб Билаллар
Бунунчцн наращатам.
Сящяр тездян ойандым,
Щамыны ойах сандым.
Демяйин, мащны йохду
Йорулмушам, дайандым.
Мящлядя тойух эязир,
Дцшмяннян дуйух эязир.
Чохданды эюрмямишям
Бюйцк гардашым Нязир.
Тцтцн чякян йаланчы,
Оннан бетярди йанчы.
Щамысыннан оьруйыр
Доймурсанмы чанахчы?
Ня тез бюйцдц балам,
Дярд унудулду тамам.
Тойунун вахды ютцр
Йохму хябярин Имам?
Тюк хюряйя сумахды,
Сарымсах да, сумахды,
Мяни ъаван йашадан
Мащныды, охумагды.
Юйдя ращат йатмадым,
Щеч кяся сюз атмадым.
Йахшылыьа чалышдым
Явязини тапмадым.
Тярязи эялиб миля,
Бурда ишляниб щийля.
Доьрусуну дийяндя
Аьзына вурар шилля.
Црякдя арзулар чох,
Хясдяйям, тящярим йох.
Йарым чох узагдады
Миммяйя кящярим йох.
Юйдя ращат йатмадым,
Щеч кяся сюз атмадым.
Щамыйа гардаш дидим
Ясил гардаш тапмадым.
Сизя эялсям ад олар,
Эялмясям дя йад олар.
Эялиш-эедиш чох олса
126
Варлылар чох мал алар,
Йохсуллар дердя салар.
Вахты чатыб юляндя
Малы да мирас галар.
20 йанвар щадисяляри иля баьлы байатылар
Аналар дюйдц дизляр,
Црякми буна дюзяр?
Дцшмяня нифрят иля
Йумулду шящид эюзляр.
Бу илки йанвар айы.
Кцчялярдя ганлы из,
Аналарса дюйцр диз.
Бу илки дящшят эцнц
Унутмарыг щеч вахт биз.
Дцшмян яли бир алят,
Зор ишлятди ъинайят.
Бизим динъ ящалийя
Ейлядиляр хяйанат.
Унудулмаз бу анлар,
Бу эцнащсыз гурбанлар.
Бир дя дцнйаны эюрмяз
Юлцп эедян ъаваннар.
Щасар чякди щяр йаны,
Гырды инсан – инсаны.
Эюзц йашлы гойдулар
Бизим Азярбайъаны.
Црякляри даьлады,
Синя долу аьлады.
Эцнащымыз ня иди
Бизи йаса баьлады?
Инсанлар батып гана,
Щамы галып йана-йана.
Балалары шящидди
Дюзярми йазых ана?
Вер аьыллы меслащат,
Эял горхусуз йеря чат.
Танк алтында язилди
Бу эцнащсыз ъамащат.
Инсанларын йох сайы,
Ешидилмир щарайы.
Ганлы базара дюндц
Ашыг Сяням (Я.3; 5)
Цстя эялян гара йаз.
Ай гарашалвар оьлан,
Цзцндя хал вар, оьлан.
Анам сяня гыз вермяз
Эял, она йалвар, оьлан.
Ай гыз, мяним пайымсан,
Эюй цзцндя айымсан.
Мян сяни чох истярям
Йахшы мяним тайымсан.
Ай гыз, адын Сялминаз,
Каьыз верим, отур йаз.
Ай гыз, чыхма чякиля,
Ипяк кюйняк сюкцля.
Икимизин тойу вар
127
Бахмагнан эюзмц дойар
Сяндя олан шякиля?
Онун да йийяси вар.
Алма тяк сойдун мяни,
Йемямиш дойдун мяни.
Няди эцнащым мяним
Йандырыб ойдун мяни?
Ай доьду батан йердя,
Ъан-ъана гатан йердя.
Доста йадиэар вердим
Йахындан ютян йердя.
Архалыьы бичярляр,
Гыраьындан тикярляр.
Мян сяндян сорушурам
Тцкц няйля сечярляр?
Ай доьду бядир, Аллащ,
Бу сюзляр нядир, Аллащ.
Ъавана ъаван йазан
Цстяки гадир Аллащ!
Архалыьын алдымы,
Гыраглары шалдымы.
Гоншудакы о йарын
Додаглары балдымы?
Ай доьду, гадир Аллащ,
Севдамыз няди, Аллащ.
Мураз цсдя галанын
Муразын йетир, Аллащ!
Атылар топ гошуна,
Вурулар мярд башына.
Ня инсафсыз забитди
Бахмайыр эюз йашына?
Ай доьубду бизляря,
Гулаг верин сюзляря.
Бу ъаным гурбан олсун
Йалгыз галан гызлара.
Ашаьыдан су долдурур,
Йухарыдан буландырыр.
О йанда бир эялин вар
Валлащ, мяни йандырыр.
Ай мяним нечя йарам,
Сызылдар эеъя йарам.
Сян билмя, аллащ билир
Мян сяня неъя йарам.
Ашигям Эцляндама,
Шещ гонуб эцл яндама.
Бир тафта кюйняк олам
Йапышам эцл яндама.
Ай Сяням, галх айаьа,
Су долдур, галх айаьа.
Илляр хястяси ъаным
Йар эялди, галх айаьа!
Ашыглара, сазлара,
Тамбурда готазлара.
Бу ъаным гурбан олсун
Эялинляря, гызлара.
Аь алманы атайдым,
Атыб ялдя тутайдым.
Ай гыз, никащлын олуб
Биръя юмцр йатайдым.
Ай эедиб батан йердя,
Ъан-ъана гатан йердя.
Аь цзцндян юпяйдим
Сармашыб йатан йердя.
Айаьында мяси вар,
Гойнунда мямяси вар.
Ял салыб инъитмяйин
128
Бармаьы цзцк йарым,
Голу билярзик йарым.
Яйил цзцндян юпцм
Додаьы назик йарым.
Аь алманы соймазсан,
Халг сюзцня уймазсан.
Чох етигад ейлярям
Сюзцм йердя гоймазсан.
Бармаьында бир цзцк,
Саь голунда билярзик.
Мян она гурбан олум
Бойнумдан бели назик.
Аь папаг эейян молла,
Дайан, сюз дейян, молла.
Арзуманын олмасын
Кябиним кясян молла!
Бармаьындан чыхды ган,
Мян анд ичдим, сян инан.
Эялиб йадыма дцшдц
Сянинля кечян заман.
Аьаъ башында габаг,
Йарпаьы табаг-табаг.
Сизин кими шейлярин
Аьзына бир шапалаг.
Бахдым ираг эюрцкцр,
Чюлдя чыраг эюрцкцр.
О достумун кюйняйи
Золаг-золаг эюрцкцр.
Аьаъ башында гарьа,
Аьзым долу говурьа.
Сизин кимин шейляри
Йолда мана буйурьа.
Баьа су дцшдц, нейним,
Тяняк су ичди, нейним.
Аллащ пай пайлайанда
Мяня бу дцшдц, нейним?
Аьаъ йанды кюз олду,
Яйри кюсюй дцз олду,
Язиз йара, дейясян
Дяйян биръя сюз олду.
Баьда баьбанын оллам,
Сахла баьбанын оллам.
Яэяр кюнлцн истяся
Эялиб гурбанын оллам.
Аьаъдакы хурмалар,
Гыз, йаханда дцймяляр.
Гыз, цстцндя ган олар
Гаш-эюзцн аз сцрмяля.
Биз щара, бура щара,
Бизи салдылар тора.
Бизи тора саланы
Имансыз эетсин эора.
Бир ъцт гуш вар эцл цстя,
Бир ъцт эюз вар йол цстя.
Аллащ, мяни юлдцрмя,
Тойум вардыр ил цстя.
Аьаъдан кясдим будаг,
Йеря дцшцнъя тутаг.
Бундан бизя йар олмаз
Эял, тязядян йар тутаг.
Базардан алдым гуту,
Ичиндя кякликоту.
Дизин цстя баш гойум
Чимдиклямя, дцз оту.
Боз ат миндим, боз олду,
129
Йорьа сцрдцм, тоз олду.
Гыз, йайлыьын дцшмцшдц
Мян эютцрдцм, сюз олду.
Чох да баща демярям,
Йцз манатды гыйматы.
Бу файтон бизим олсун,
Топлары гызыл олсун.
Биз аласы гызларын
Юмцрц узун олсун.
Боз атын бойламасын,
Чяк башын ойнамасын.
Эялирсян сящярдян эял
Цряйим ойнамасын.
Бу эеъя зийан эеъя,
Йар бойун яйян эеъя.
Ъясяддя ъанмы галар
Ял-яля дяйян эеъя?
Бостанда йемиш олар,
Йемямиш дяймиш олар.
Оьланы дярдя салан
Гыз дейян юлмцш олар.
Бу эеъя ня эеъяди,
Ай цлкярдян уъады.
Шейх олуб бир биляйдим
Йарын щалы неъяди?
Бу дашдан ашмаг олмаз,
Каьыздан башмаг олмаз.
Кцсцлц йар ютцрдцм
Даща барышмаг олмаз.
Бу эеъя той олаъаг,
Гыз-эялин ойанаъаг.
Илан вурмуш анасы
Гызыны гоймайаъаг.
Бу дяря, узун дяря,
Йазылубды дяфтяря.
Бурда ишим дцзялмир
Мян эедирям ясэяря.
Бу эцн байрам елярик,
Баьда сейран елярик.
Йар байрама эялмяся
Байрамы тярк елярик.
Бу йолдан ишляйяйдим,
Хянъяр эцмцшляйяйдим.
Ешг иля йары севиб
Цзцндян дишляйяйдим.
Булахда беш йаха вар,
Эцмцшдян афтафа вар.
Марал гызын башында
Ипякдян алафа вар.
Бухары гурум олду,
Йандыгъа гурум олду.
Йолдашларын ичиндя
О гыза зцлцм олду.
Бу йолдан йол айрылар,
Зцлмцндян тел айрылар.
Намярдля йолдаш олан
Мярддян дя тез айрылар.
Бу йолдан ханым эедяр,
Ардынъа ъаным эедяр.
Бир йердя йараландым
Мин йердян ганым эедяр.
Бухары пис олармыш,
Йандыгъа щис олармыш.
Юзэя дярдляря шцкцр
Бу йолун ики гаты,
Сяллим бурахдым аты.
130
Йар дярди пис олармыш.
Дама буьда сяпярляр,
Чыхма, бойун эюрярляр.
Сянин сцмбцл сачындан
Щейкяля баь щюрярляр.
Буьдалар кюклц няди,
Йар севдим бир дяняди.
Олмушам йар дялиси
Дейирляр диваняди.
Даьдан-даьа эязярям,
Гушлара дил йазарам.
Бир гуш мяни алдатды
Даща гушдан безарам.
Бцзмя кюйняй бцзцлсцн,
Инъя белин цзцлсцн.
Сифтя эедян эеъяси
Йардан ялин цзцлсцн!
Даьлар башы долама,
Бяйляр эедир салама.
Йар юзц бостанчыды
Мяндян истяр шамама.
Ъар йолуна эялясян,
Ясэяр палтары эейясян.
Каьыз йазыб йолларам
Гум кяндиня эялясян.
Даьларда, мешялярдя,
Шам йанар шцшялярдя.
Сян эирдин йар гойнуна
Мян галдым эушялярдя.
Ъара эедян бир йолду,
Бири саь, бири солду.
Ики синян арасы
Дамаьа эедян йолду.
Даьларын булаьына,
Кюйняйин зоьалына.
Мямялярин аьзыма
Цзцн дя ки, бир йана.
Ъара эедян йардылар,
Гызыл эцлц дярдиляр.
Вар олсун бу ел-оба
Йары йара вердиляр.
Дивардан тамбур асдым,
Ай мяним язиз достум.
Щяр ня дедин, сян дедин
Мян ня дедим, сян кцсдцн?
Диллян тамбурум, диллян,
Бязярям сяни эцлнян.
Ясмяр йарым, эюз сцзмя
Дилляндир мяни, диллян.
Чай дашы, чайлаг дашы,
Едяк тамбур савашы.
Гайната гузу кяссин
Эялин биширсин ашы.
Чыхдым щцндцр чинара,
Хябяр йолладым Ъара.
Мяндян чох салам олсун
Севдийим язиз йара.
Достум, башына эяляр,
Сцрмя гашына эяляр.
Бир нечя щайла десям
Сянин хошуна эяляр.
Чюлдя тутдум бир ъейран,
Мян сяня олдум щейран.
Яйил цзцннян юпцм
Щцрцнцн гызы Мярйям.
131
Дярйада гызыл балыг,
Цстц эюй, алты Ганыг.
Чох истядим, эялмядин
Ъаныма гойдун йаныг.
Тамбурун беш телиня,
Ач голларын сармашым
Сянин инъя белиня.
Эедирям, йол цстяйям,
Бцлбцлям, эцл цстяйям.
Язрайыл, алма ъаным
Нишанлы, той цстяйям.
Дярйалар цзя-цзя,
Цзцбян чыхдым дцзя.
Бир Аллащ кюмяк олсун
Бу бизим икимизя.
Эетдим эюрдцм Ганыьы,
Сулары буланыьы.
Юлсям дя йаддан чыхмаз
Язиз йарын йаныьы.
Язизийям баш баьлар,
Башын йуйар, йаш баьлар.
Йарындан айры дцшян
Цряйиня даш баьлар.
Эял отуруб чай ичяк,
Эюй гыласдан дон эейяк.
Илгар цстя дурмаьа
Гуран эяти, анд ичяк.
Язизим щара эялсин,
Зцлфцнц дара эялсин.
Мянсиз байрам елясян
Байрамын гара эялсин.
Эялди эюлцн заманы,
Ай ъанымын ъананы.
Биръя эюрмяк истярям
Узагдакы ъаваны.
Язизим эцл цзяня,
Эцн дцшдц Эцлцзяня.
Сянями эюрмяк истясян
Эялэинян Эцлцзяня.
Эялиня бах, эялиня,
Сармашайдым белиня.
О гызын инъя бели
Щачаг дцшяр ялимя?
Щайла щайланын башы,
Щайла билмяйян нашы.
Щайла билмяк йахшыды
Гяриб йерин йолдашы.
Ял вурарам гашыьа,
Сюз дейярям ашыьа.
Мян сяни алаъаьам
Евимя йарашыьа.
Ял йайлыьы ачылмаз,
Сачаглары сачылмаз.
Бу мяним сюнмцш эюйлцм
Йар эюрмяся ачылмаз.
Щайлайа эирдим баьа,
Гызыл эцлц дярмаьа.
Гызыл эцл дя бящаня
Севян йары эюрмаьа.
Ялимдяки сазымды,
Сазым мяня лазымды.
Эцлцм олмайан йерляр
Мяня няйя лазымды?
Щцндцр даьларын дцзц,
Ъанына ал бу сюзц.
Ялиня ъан, ялиня,
132
Гяриб ъаны йандырыр
Ъаванюлмцшцн гызы.
Мян эялиб сатын алам.
Гашларын гараданды,
Щаг бизи йараданды.
Гурбан олдуьум Аллащ
Бу севда щараданды?
Исдякяня сал шякяр,
Истамбул орду тюкяр.
Йар йадыма дцшяндя
Цряк йаныб ган тюкяр.
Гойун- гузу гарышды,
Ъаван ъаным алышды.
Сян Шякидя, мян бурда
Бу неъя исмарышды?
Гамыш таладан азар,
Йар эюрцб аьылым азар.
Мян бир эюзял севмишям
Ачмамыш эцля бянзяр.
Горугда гойун-гузу,
Гойуна вердим дузу.
Дювлятя сусамайын
Иэидя верин гызы.
Гар йаьыр кцряк-кцряк,
Дамлары диряк-диряк.
Гоншуда бир гыз эюрдцм
Юпмяйя цряк эяряк.
Гушларын ъцря-ъцря,
Учар эедяр щцндцря.
Гыз, мянимля достлух ет
Дцшмянляр щцря-щцря.
Гара атын йалманы,
Эюйя атдым алманы.
Ойнатмагчын истярям
Гойнундакы алманы.
Гызыл кямяр тахарсан,
Юз ъанына бахарсан.
Бир азъа сябир ейля
О зцлцмдян чыхарсан.
Мешядя дад шан эялин,
Гуршаьы гуршан эялин.
Ярин хорйадды сянин
Эял ондан бошан, эялин!
Гара газан асайдым,
Алта чырпы басайдым.
Сюзцндян дюнян гызы
Сачларындан асайдым.
Гарадаьын башына,
Гурбан олум гашына.
Гырмызы дюшлцк олуб
Сарылайдым дюшцня.
Мян эялярям Аьдашдан,
Сян кирпикдян, мян гашдан
Ня атам йох, ня анам
Йаранмышам аь дашдан.
Гарьы тяк ойдун мяни,
Соьан тяк сойдун мяни.
Ня кюлэядя бяслядин
Ня эцня гойдун мяни?
Мясиня, ъан мясиня,
Аь голун дцймясиня.
Бу ъаным гурбан олсун
Баламын кирвясиня.
Гашлары гялям-гялям,
Пулум йох, сяни алам.
Сяни эцръц апарсын
133
Падноса ял вурулду,
Ъарда мизан гурулду.
Йарым ютцб эедяндя
Тифлися тел вурулду.
Мящлядя битяр сюйцд,
Йарпаьы эюмэюй сюйцд.
Кичикъя бир йар севдим
Худам, сян юзцн бюйцт!
Палутун йери мяням,
Торпагда чцрцмяням.
Эялсинляр зийарятя
Гызларын пири мяням.
Намаз гылдым сцннятя,
Адам салдым миннятя.
Атаны илан вурсун,
Анан эетсин ъяннятя.
Папирос чякмяэинян,
Гутуну яймяэинян.
Ай достум, эял йахына
Йандырыб тюкмяэинян.
Нахырда аь иняйим,
Аьылда саь иняйим.
Кюмцрдян гара йанды
Каьыздан аь цряйим.
Папрусу йандырарсан,
Асанъа гандырарсан.
Ай инъя белли йарым
Ня мяни йандырарсан?!
О гыза бах, о гыза,
Чяпярдян бахыр бизя.
Гызы мяня вермясяз
Ахирят олмаз сизя.
Папрусу чякяр достум,
Додаьы шякяр достум.
Сян папрусу чякяндя
Мян сяня нюкяр достум.
Самавар долуб дашар,
О эцл кимя йарашар.
О эцл бизим олмаса
Тамам даь-даш аьлашар.
Отурмушдум бинядя,
Тамбур чалдым синядя.
Цч илдян бир эюрсям дя
Унутмарам эеня дя.
Охуйан Сянямдими,
Эюзляриндя нямдими.
Эюрянлярдян хябяр ал
Яввялки Сянямдими?
Сарайда тцтцн дцзян,
Гялямгаш, эюзляр сцзян.
Эюзцм сяня дцшдцбдц
Кюйняйи чохлу дцзян.
Оъаьа газан асым,
Алтына одун басым.
Мян бурда щайла дейим
Сиз ордан гулаг асын.
Сейрана эедян олса,
Гызыл эцл эюрян олса.
Йазыб каьыз эюндяррям
Достума, эедян олса.
Оьлан, отур даш цстя,
Йумру папаг баш цстя.
Оьлан дейяр: бир юпцш
Гызлар дейяр: баш цстя!
Сейряъин о цзцндя,
134
Ъейран отлар дцзцндя.
Гоша халлар эюрмцшям
Йарымын аь цзцндя.
Биръя эеъя йатайдым
Севдиъийим гыз илян.
Тамбур саз олду, нейним,
Юрдяк газ олду, нейним.
Мян бир азара дцшдцм
Сябяб гыз олду, нейним?
Су эялир бяндяр-бяндяр,
Даьлардан гары яндяр!
Дярмансыз дярдя дцшдцм
Ал дярманы, тез эюндяр!
Тамбур чалан тяк бармаг,
Кямярин гызыл гармаг.
Оьлан, сяня ейибди
Мяни севиб, ону алмаг.
Су эялир галха-галха,
О гызын ады Залха.
Бу эцн бир йар севмишям
Гардашдан горха-горха.
Тамбур чалан эялиня,
Хына йахыб телиня.
Ел гурбан, улус гурбан
Сянин дадлы дилиня.
Суйа эедян сары гыз,
Сары кюйняк, сары гыз.
Эюзляри шащ алмасы
Юзц дцнйа малы гыз.
Тамбур чалыр симиня
Дцшмцшям щявясиня.
Бир нечя щайла дейим
Йарымын щявясиня.
Тамбуру ас дивардан,
Хябяр вер ясмяр йардан.
Танрыма йалвармышам
Сяни гуртарсын дардан.
Сян мяним овум, ай гыз,
Чахмаьым, говум, ай гыз.
Йолдашыма эялсяня
Гурбанын олум, ай гыз.
Сяням ели чаьырыр,
Сийащ тели чаьырыр.
Синям цстя язрайыл
Дилим йары чаьырыр.
Тамбуру далдан цзцм,
Теллярин дцзцм, дцзцм
Яйил цзцндян юпцм
Сян мяним гумрал эюзцм.
Сящяр эетдим дцкяня,
Саташдым эцл якяня.
Мяним горхум ондады
Йарсыз юмрцм тцкяня.
Тамбурун голу узун,
Голуна мяръан дцзцм.
Йарым вар, узагдады
Мян буна неъя дюзцм?
Талайа йол салайдым,
Хырманы бол салайдым.
Мян истяйян эюзялин
Гойнуна ял салайдым.
Тамбурун дили мяним,
Дилим бцлбцлдц мяним.
Йарымдан айрылалы
Тамбур илян, саз илян,
Юрдяк илян, газ илян.
135
Щяр эцнцм илди мяним.
Тцфянэ олуб атайдым,
Бир мянзиля чатайдым.
Дюшцн цстя баш гойуб
Ширин йуху йатайдым.
Тамбурун йедди бянди,
Базардан алдым гянди.
Кор олайды эюзлярим
Эюрдцм, цряйим йанды.
Тюкярям ган-йашыны,
Гаралдыр гыз гашыны.
Билмирям ки, щардады
Эюзцмцзцн ишыьы?
Тамбурун сапы узун,
Чантайлар дцзцм-дцзцм.
Яйил цзцндян юпцм
Сян мяним гумрал эюзцм.
Тяняк якдим, баь олсун,
Баь артырдым, даь олсун.
Бир нечя щайла дедим
Ешидянляр саь олсун.
Тамбурун тели лалды,
Базардан алдым, балды.
Гызлара гурбан олум
Эялинляр айры малды.
Хянъярими баьларам,
Дцшмянляри даьларам.
Йадыма йар дцшяндя
Тифил кими аьларам.
Тамбурун тели мяням,
Ширванын йели мяням.
Эиряйдим гыз гойнуна
Ъяннятин эцлц мяням.
Тамбурун цзц тахта,
Икимиз бир отахда.
Мян ня чаря еляйим
Аллащ вермяйян бахта!
Хянъярин баьы тасма,
Тасмадан гойун асма.
Дцшмян дили чох олар
Щяр диля гулаг асма!
Цстцндяки айа бах,
Бу евдяки тойа бах.
Тойда йарым ойнайыр
Щалал олсун, бойа бах!
Тахт цстцндя йатмышам,
Ялимдя шам тутмушам.
Йадыма йар дцшцбдц
Дцнйаны унутмушам.
Йазы йаза билмирям,
Гара поза билмирям.
Вятян орда, мян бурда
Айры дюзя билмирям.
Тулланыб эирдим баьа,
Башым дяйди йарпаьа.
Горха-горха эедирдим
Эюзцм саташды саьа.
Йар кюйняйи биздяди,
Дцймяляри дцздяди.
Эетдим йары эюрмяйя
Дедиляр: Тифлисдяди.
Тутдум баьы шярикя,
Дишлядим, олду лякя.
Неъя йаман олурмуш
Йар олмайан мярякя.
Йарым алдатды мяни,
136
Гцрбятя атды мяни.
Ана, йаздыьын каьыз
Йаман аьлатды мяни.
Шам кими йана-йана?
Йол узуну эедирям,
Билмирям ня едирям.
Ай гыз, сянин дярдиннян
Баш эютцрцб эедирям.
Йарым, цзцндя зярдя,
Дцшмцшям мян бу дярдя.
Валлащ, дюзя билмирям
Йарым олмайан йердя.
Йолдашым, щайла дийяк,
Сойуб эярмяйин йийяк.
Бизя щамысы бирди
Сяня щансыны дейяк?
Йарымын ады Мирзя,
Эюндярмишям Тифлися.
Совгатын истямирям
Саьлыьы эялсин бизя.
Йолумуз гаратикян,
Кимди папирос чякян.
Гара гашлы олмусан
Мяни йандырыб тюкян!
Йарымын зцлфц гара,
Аь цздя зцлфц гара.
Щяр ким мана еляся
Тапшыррам зцлфцгара.
Зярня йолун дцз эюрдцм,
Бир гямзяли гыз эюрдцм.
Сачлары цч йцз манат
Щяля мян уъуз эюрдцм.
Йаьыш йаьар Ширвана,
Эцн доьар щяр бир йана.
О дейилми, йар эялир
ЩАЙЛАЛАР (Я.5, С.80-87)
Ай Аллащ, дейяним йох,
Ал йашыл эейяним йох.
Беш ил сянэярдя галсам
Эялмяди, дейяним йох.
Ай ана, оьлун эялир,
Эюзлярин айдын олсун.
Апар, йайлыьы апар,
Уъунда михяк тапар.
Мяндян йахшы йар тапсан,
Эял мяни нюкяр апар.
Ай дейярям, дейярям
Сойуб лимон йейярям.
Сян бир ъцт щайла десян,
Мян бешини дейярям.
Ашигям, Лейли, ащды,
Лейли демяк эцнащды.
О даьдан чыхан думан,
О да, мян чякян ащды.
Ай десяня, десяня,
Сойуб лимон йесяня.
Мян бир ъцт щайла дейим,
Сян бирин десяня.
Ай доьду, айдын олсун,
Доьдугъа айдын олсун
Аьаъ башында адам,
Мян бу обада йадам.
Еля, данышыб эцлдцм
Дцшмянляр билсин шадам.
137
Аьаъы мян ойарам,
Габыьыны сойарам.
Сянин кими оьланы
Мян йалгызмы гойарам?
Ганыхда балыг чохду,
Тутуб веряним йохду.
Мян чох щайла билирям
Гиймят веряним йохду.
Базардан алдым гянди,
Тамбурун йедди бянди.
Эюрцнся эюрмяйяйдин,
Эюрцб цряйим йанды.
Ганыьын о цзцндя,
Аты сцрдцм дцзцндя.
Мян йарымы танырым
Гоша хал вар цзцндя.
Балакянин мешяси,
Эюзялди бянювшясин.
Кюнцлсцз эедян гызын
Аьламагды пешяси.
Гара атын гулаьы,
Чит кюйняйин золаьы.
Эедибди, эяляр йягин
Ики кцзцн чыраьы.
Баьча баьа баьлыды,
Щейва нара баьлыды,
Охудуьум бу мащны
Бир гардаша баьлыды.
Гашларын гаш-гаш цсдя,
Хош эялдин, ъан-баш цсдя.
Йыхылсын дцшмян еви
Галмасын даш-даш цсдя.
Бу эеъя уйумамышам,
Йаш йеря гоймамышам.
Сян мяндян дойубсанса
Мян сяндян доймамышам.
Гоншуда той олаъаг,
Гыз-эялин ойнайаъаг.
Ъаны йанмыш анасы
Гызы тойа гоймайаъаг.
Бахчада бар йахшыды,
Щейвадан нар йахшыды.
Севмяйя эялин эюйчяк,
Щамыдан йар йахшыды.
Дамбур чалан беш бармах,
Беши дя гызыл бапрмах.
Щяр гызын иши дюйцл
Йазыны баша вермах.
Гал гызлар, мащны дийах
Лимону сойуб йийах.
Бизя щамысы бирди
Сизя щансыны дийах.
Дамбур чалдым синядян,
Мян эялирдим бинядян.
Гоймадылар юлцнъя
Кючцрдцляр дцнйадан.
Ганых дашанда биляр,
Су говушанда биляр.
Дост достун гядрини
Айры дцшяндя биляр.
Дамбурун беш бяндиня,
Дост эедибди кяндиня.
Бу ъаным гурбан олсун
Йарымын эцл рянэиня.
138
Мана баъы нейнясин,
Дярди кимя сюйлясин.
Гаралары вурдулар
Аллащ рящмят ейлясин.
Дамбуру чала- чала,
Ъаныма од сала.
Ощ! Сана гурбан олум,
Эюздяри эюйчяк бала.
Машын эялир Мухахдан,
Йаз эялир охумахдан
Баш бармаьым аьрыды
Йара мяктуб йазмахдан.
Даь башында гуш дурмаз,
Йаз эяляндя, гыш дурмаз.
Хырда-хырда де эялсин,
Мяним дилим динъ дурмаз.
Миндирдиляр машына,
Апардылар гошуна.
Чюряйи гызартмаьа
Кюз гайырын башына.
Даьдаьан аьаълары,
Бар эятирмяз башлары.
Оьланы йолдан ейляр
Гызын гялям гашлары.
Мухах башы Чардахлар,
Су долдуран бардахлар.
Бир-бир йадыма дцшцр
О эиди кечян вахтлар.
Мян ашигям, эялмишям,
Йуйуб йайлыг сярмишям.
Эялдим бура шадлыьа
Аьламаьа эялмишям.
Даьларбашы ала гар,
Ала чолпа, ала гар.
Чох гарлар йаьмышды
Йаьмамышды беля гар.
Даьын башына дашы,
Эеъя биширдим ашы.
Кцндяни йастылайыб
Сцртяъяйям хаш-хашы.
Мян юзцм Тцлцдяням,
Сюзцмц йеридяням.
Мяня ики десяляр
Мян бешини дейярям.
Даьыстанын коллары,
Бурма-бурма йоллары.
Сиз эялясин билсейдим,
Сцпцрярдим йоллары.
Мящлядя гоъа балы,
Йохду ъанымын щалы.
Анасы бир шей дюйцл
Гызы вар, дцнйа малы.
Дярйада ялямим вар,
Гызылдан гялямим вар.
Йахындан эюрцшсяйдик
Узагдан саламым вар.
О гызын аь салы вар,
Аь шала охшары вар.
Юзц авар баласы
Муьала охшары вар.
Мазымын о цзцндя,
Ат ойнатдым дцзцндя.
Бир ъцт мурад демишдим
О да галды эюзцндя.
Самовар дуран йердя,
139
Бурьусу буран йердя.
Ят эедиб, сцмцк галды
Гыз сяни эюрян йердя.
Дцшмян дя кясди йолу.
Тцтцнц йыьдым лайдан,
Гардаш эялир о тайдан.
Гардашсыз баъыларын
Эцнц кечир ащ - вайнан.
Су алтында лил олдум,
Йана-йана кцл олдум.
Дост-танышын ичиндя
Бяхти гара кцл олдум.
Узунбойлу ниэарым,
Йанды баьрым, чыраьым.
Узунбой ялдян эетди
Щарай, пярвярдиэарым.
Суда миндим эямийя,
Кишмиши йейя-йейя.
Ъаван юмрцм чцрцдц
Севян йар дейя-дейя.
Чангалдакы кяндиря,
Моталдакы пендиря,
Чюраьы биширмаьа,
Од салырам тяндиря.
Суйа эедяк икимиз,
Эцлбянэидян йцкцмцз.
Махмыр дюшяк, эцл йастыг
Сойун йатаг икимиз.
Сярин гарлы даьларым,
Йоллары эцл баьларым.
Сяннян кечян эцнляри
Йада салыб аьларым.
Чаьырдым Сяням дейиб,
Щай верди мяням дейиб.
Йахын отур йаныма
Сян мяним Сонам дейиб.
Щавада лачын аьлар,
Эюйдя эюйярчин аьлар.
Сян йадыма дцшяндя
Башымда лачын аьлар.
Якмисян эцнябахан,
Ялляря хына йахан.
Тала йолу кянд олду,
Бостан якдим, щянд олду,
Йарымы эюздамахдан
Эюздярим ганнан долду.
Таланын йасды йолу,
Эялиб су башды йолу.
Эедирдим дост эюрмаьа
Дурса эцлян олсун
Нейнирям йеря бахан.
ТАЛА МАЩНЫЛАРЫ (Я.13, с.144-146)
Эцлц бянювшя дюэц.
Вцсала ня дейярям,
Ай Оруъ, арабаны,
Айрылыг пешя дюэц.
Аста чал балабаны.
Щамынын баласы эялди,
Ъар галанын ямири,
Бяс мяним балам щаны…
Дямирчи, дюй дямири.
Дост, белями кечяъяк
Бу мешя мешя дюэц,
140
Икимизин юмцрц?!
Ялдян сала билмирям.
Валлащ, эюйчяксян, машу,
Эюздян сала билмирям.
Язизлярим, галасыз,
Шящяр олмаз галасыз.
Инди биз эедяр олдуг,
Сиз саламат галасыз…
Йухары мящлям эетди,
Ялимдян дящрям эетди,
Эюй машу, эюйчяк машу,
Хойундан зящлям эетди.
Мящляйя салдым эаба,
Моллалар эейян яба.
Сяня ъанымыз гурбан,
Ай бизим Шейх баба.
Йцзцэцмцн гашысан,
Ня йумуру машусан.
Мян дейяни демядин,
Ъар чайлаьын дашысан.
Тамбур чала билмирям,
141
ЛАЙЛАЛАР, НАЗЛАМАЛАР
Домшалы, ай домшалы,
Ичи долу йаь- шаны.
Йаь олмасын, бал олсун,
Баламын ъаны саь олсун
(С.120, Т.30)
Балама бцлбцл демярям,
бцлбцлцн эюзц кор олар.
Лайлай, балам, лайлай,
Ширин балама лайлай
(С.136, Т.32)
Гыз гызыл йумрусу,
Йеря дцшяр парылдар.
Оьлан тязяк гырыьы
Гапыда дурар хырылдар (С.90, Т.30).
Балам йатар бешикдя,
Бцлбцл охур ешикдя.
Балам йахшы йухласын,
Мян дурмушам кешикдя,
Лайлай, балам, а лайлай.
Кюрпя балама лайлай
(С.136, Т.32)
Лайлай дедим адына,
Яли йетишсин дадына,
Лайлай чалдым адына,
Пейьямбяр чатсын дадына
(С.90, Т.30)
Гызыл цзцк лахласын,
Анан ону сахласын.
Дюрд баъйыа бир гардаш,
Сяни Аллащ сахласын.
Лайлай, щяйатым, лайлай.
Голум, ганатым лайлай
(С.136, Т.32)
Сцд диви, гаймах диви,
Гурбанды саьа биви.
Аь айы, гонур айы,
Гурбанды саьа дайы.
Чайда, дяниздя эями,
Гурбанды саьа ями.
Ъар, Гала, Мухах Тала,
Гурбанды саьа хала (С.206, Т.12).
Лайлай дидим учаьув,
Даим йансын уъаьув.
Аллащдан арзум буду,
Кор галмасын уъаьув(С.206, Т.12)
Балам, юмрцн чох олсун,
Кюнлцн, эюзцн тох олсун.
Сяня лайла дейярям
Дцшмянлярин йох олсун.
Лайлай бешийим, лайлай.
Евим, ешийим лайлай
(С.136, Т.32)
Бу даьдан думан ашар,
Дцзцндя ъейран йашар.
Эюрян кюрпя, эцл балам,
Ня вахт эязяр, дил ачар? (Т.43)
Лайла дедим, йел олду,
Цряйим тел-тел олду.
Балам эетди йухуйа
Йасдыьына эцл долду (Т.43).
Балама сцнбцл демярям,
бойнун яйри тутар,
Балама эцл демярям, эцлцн
юмрц аз олар.
142
УШАГ ФОЛКЛОРУ
ДЦЗЭЦЛЯР
Чятяня гоз, чятяня гоз,
Бириси фындых, бирси гоз.
Сцрдцм Охуд йолуна,
Охуд йолу дашдыды.
Йарын эюзц йашдыды.
Маралларын цркцтдцм,
Гулаьыны гырпытдым
Щаъдан эялян щаъылар,
Йаман дили аъылар,
Щаг гапысы килитди,
Ичиндя эцл йайлыьым ититди
(С.59; Т.30).
Ъятяня гоз, ъятяня гоз,
Бирси кяк, бирси гоз.
Миндим гозун бойнуна,
Чыхдым Тяркяш йолуна.
Тяркяш йолу дярбядяр,
Ичиндя меймун эязяр.
Меймуннары цлкцтдцм,
Гулахларын гырпытдым.
...Щясян бяйин няйи вар,
Чаггыр-чуггур чайы вар.
Эюйя чыхан аты вар,
Эюй мунъухлу аты вар
(С.69; Т.30).
Библи гоз, библи гоз,
Няням верди ики гоз.
Миндим гозун бойнуна,
Чыхдым Тяркяш йолуна.
Тяркяш йолу дярбядяр,
Ичиндя меймун эязяр.
Меймунун балалары
Гулахларын гырпытды.
Даьдан эялян щаъылар,
Йаман дили аъылар,
Вурду голум сындырды,
Голум газанда гайнар,
Оьлах буъахда ойнар.
Оьлах дейил, гямишди,
Беш бармаэы эцмцшдц.
Эцмцшц вердим татя,
Тат мяня гянят верди,
Гянятдяндим учмаьа
Щаг гапысы ачмаьа
(С.28; Т.30).
Сини гоз, сини гоз,
Бирси йящяр, бирси боз.
Миндим бозун бойнуна.
Сцрдцм Яряб йолуна.
Яряб йолу дярбядяр,
Ичиндя меймун эязяр,
Меймуннары щцлкцтдцм,
Гулахларын гырпыздым
Даьда эязян хоъалар,
Вурду голум сындырды.
Голум газанда гайнады,
Йанында оьлах ойнады.
Оьлаьы вурдум йеря,
Йер мяя дары верди.
Дарыны вердим гуша,
Гуш мяя ганат верди.
Ганатдандым учмаьа,
Щаг гапысын ачмаьа,
Щаг гапысы килитди.
Ичиндя эцл йайлыьым ититди
(С.102; Т.30).
143
Дамда баъа,
Бойу чинардан уъа.
Дамда баъа, дамда уъа,
Дамда баъа, щамыдан гоъа.
Дама-дама кюйняйим,
Готаз- готаз салланар,
Кюрпя балам алланар.
Баъадан тцстц чыхды,
Оъахдан исти чыхды,
Исти мяня эярякди,
Донум биъъя чярякди.
Чяряйи вер аршына,
Дола чити башуа.
Читдян би дон бичмишям,
Цсдцндя анд ичмишям.
Анда инаммадылар.
Одума йаммадылар.
Сясим эялди цъадан,
Уъалых йерин олсун.
Дейяк, эцлящ, ойнуйах,
Газан кими гайныйах
(С.113; Т.43).
Беш бармаэы эцмцшдц.
Эцмцшц вердим гуша,
Гуш мяня ганат верди.
Ганатдандым учмаьа,
Щаг гапысын ачмаьа.
Щаг гапысы килитди.
Эял, оху бизим дили.
Бизим дил ала-бахта,
Йувасы дар отахда (С.54; Т.43).
Цсцдцм, ай, цшцдцм,
Даьдан алма дцшцрдцм.
Алмалары йедиляр,
Мяня зулум ейлядилр.
Дярд ялиндян безарам,
Дярин гуйу газарам.
Дярин гуйу, беш кечи,
Щаны онун юркеъи?
Юркеъ гайа башында,
«Щай» ейлядим, эялмяди,
Чцйцд вердим, йемяди.
Чцйцд газанда гайнар,
Гямбяр буъагда ойнар.
Гямбяр эетди одуна,
Гарэы батды будуна.
Гарьы дейли, гамышды,
Беш бармаьы эцмцшдц.
Эцмцшц вердим тата,
Тат мяня дары верди.
Дарыны вердим гуша,
Гуш мяня ганад верди.
Гандландым учмаьа,
Щаг гапысын ачмаьа.
Кяламы охумаьа (С.113; Т.30).
Чятяня гоз, чятяня гоз,
Бири йящяр, бири боз
Миндим бозун бойнуна,
Сцрдцм Хал-хал йолуна.
Хал-хал йолу дашдыды,
Йарын эюзц йашдыды.
Меймуннары щцркцтдцм,
Гулаьыны гырпытдым,
Щагдан эялян щаъылар
Йаман дили аъылар,
Гол-ганадым сындырды.
Мяни ода йандырды.
Голум газанда гайнар,
Кюрпям гуъахда ойнар.
Гямбяр эетди одуна,
Гарэы батды будуна,
Гарэы дейил, гамышды,
Голбаьым голда галды,
Теллярим далда галды.
Телими йайа- йайа,
Эеъяляр бахдым Айа
Ай мяни айдынлады,
144
Эеъя мяни гынады.
Йер доланды башыма,
Хябяр вер йолдашыма.
Эирдим йарын баьына,
Кечдим шолу - саьына.
Эцлц цзцб дяряндя,
Юз йарыма веряндя,
Гардаш чыхды гаршыма.
Няляр эялди башыма?
Гардаш цряк парасы,
Дярдляримин дявасы,
Гардаш мяня щайанды,
О, гейдимя галанды
(С.113; Т.43).
О галды дцзя-дцзя (С.56; Т.1).
Касып-кусуп, шил, топал,
Варлыйа олмушду мал.
Ил узуну ишлядик,
Сцпцрярдик, силярдик.
Сощугларды ялимиз,
Язилярди белимиз.
Ня гарнымыз дойарды,
Ня бизи адам сайарды.
Бяйляр, ханлар, щаъылар,
О дилляри аъылар,
Боръ алтында ишлярдик.
Щамылы гана йетярдик
Азад ола билмядик.
Хырмандакы дянимиз,
Гырхылмамыш йунумуз
Бяй яллярдян аларды,
Бизя хязан галарды.
Кечян эцнляр эялмясин,
Бир дя эюзцм эюрмясин.
Йаманды кечян заман
Няляр чякдик, ай аман
(С.119; Т.47)
Баъадан бахан пярялян эюз,
Бири кяк, бири боз.
Миндим бозун бойнуна,
Чыхдым Мухах йолуна.
Михах йолу дярбядяр,
Ичиндя меймин эязяр.
... Щагг гапысы ачыхды,
Ичи долу палчыхды.
Дамдан- дама тоз эедяр,
Ичиндя бир гыз эедяр.
Дартдым инъисин цздцм,
САНАМАЛАР
Эцннярин би эцнцсц бир ушах аьлыйа-аьлыйа юйя эялир. Анасына дийир:
- Ана, мяним атам кимди?
Ушаьын анасы ъаваб верир:
- Ялы, Вяли, Пирвяли,
Икси уннан иряли,
Памбых сатан, без сатан,
Рящмятдик сяян атан,
Бирси дя донбалыф йатан
(С.195; Т.30).
Ъим-ъиъим, юлкям сыъым,
Даьар далы, далыма сары,
Дярман йолу бурдан ухары
(С.195; Т.30).
Ялиф яббяэ, бей пендир,
Щабу ахдарды,
Ялиф, бей, тей, сей, ъим, щей, ра, зал,
Йумала эетсин йцк атда
(С.195; Т.30)
145
Щабу тапды,
Щабу биширди,
Щабу йиди,
Бябяйя щеш ня галмады
(С.69; Т.30).
Щянифя ъиъи Щейраналы,
Гашыхлары оьруйуф Байрамалы,
Ъим-ъиъим, юлкям сыъым,
Даьар далы, далыма сары,
Дяярман йолу щабурдан йухары
(С.69; Т.30).
Баш бармах- йемах йийах,
Башала бармах-ня йийах?
Узун щаъы-Аллащ веряннян йийах,
Гыл тураъы- Аллащ вермяся,
Хырдаъа баъы- Оьурруйуф йийах
(С.159; Т.30).
Гыз иши, ев-ешик иши, палтар тикиши,
Кющня йамах, балдурамах, йун
дарамах,
Сары сарайы цфцрцр,
Габы-гаъаьы кцфцрцр,
Лобйасы нят, шорбасы нят,
Лобйалы аш,
Би тяндир лаваш (С.205; Т.30).
Пара яббяйин парасы,
Лянбяки доьрамасы,
Алты щясир, цстц килим,
Йат йетим, тярлийинъян.
(Алты щясир, цстц килим,
Йухла йетим, дойунъах)
(С.69; Т.30).
Бири-биря,
Икиси- ийня,
Цчц-цтц,
Дюрдц- дюшяк,
Беши-бешик,
Алтысы-айаг,
Йеддиси-дайаг,
Сяккизи- сярчя,
Доггузу-доггаз,
Ону- ораг,
Онбири-дараг.
Щясян бяйин
Евини йараг.
-Бяс Щясян бяй нейлясин?
-Саггыз алыб чийнясин
(С.65; Т.43).
Ушаьын няняйя нясищяти:
Ишин, эцъцн йохду, няня,
Щабу эцн щана тохума, няня.
Щана тохусан, чилк олар,
Мяни сахласан, мцлк олар
(С.144; Т.30).
ЪЫРНАТМАЛАР, ДОЛАМАЛАР, АТМАЪАЛАР
Адын няди?
Гасым
Хяндякдян асым.
Вур чатдасын (С.195; Т.30).
(С.195; Т.30)
Нуру, Нуру, ай Нуру,
Айраны дуру, йаьы йумру
(С.195; Т.30)
- Адын няди?
Мцлайим.
Сярт олуф наьайрасысан?
- Щаллей Мяммят,
Саллей Исэяндяр,
Наьара Нуру,
146
Олса бир аз йаь
Кейфим олар чаь
(С.47; Т.12).
Кос Камал (С.195; Т.30).
Дизиндя йамах,
Бир каса гаймах,
Йешин олду он беш- ялувя кечянин тут бойнун еш.
Йешин олду отуз- чатана би томпуз.
Йешин олду гырх- ъамащата гой би ных.
Йешин олду ялли- ъамащата олъусан бялли.
Йешин олду атмыш- щяр бир хейир- шяря чатмыш.
Йешин олду йетмиш- щяр йердя юзцня дост тутуф, юй тикмиш.
Йешин олду сяйсян- юзцн цчцн вяр ещсан.
Йешин олду дохсан- щеш бир хейир- шярдя йохсан.
Йешин олду йцз- щабу ишыхлы дцнйадан ялуву цз (С.199; Т.30).
ДОЛАМАЛАР (С.195; Т.30)
- Деэинян, ары!
- Ары.
- Анбара сары.
-Деэинян, няня!
-Няня.
-Аьзува бишмиш эяня.
- Деэинян, баъы!
- Баъы.
- Лобйа маъы.
-Деэинян, хала!
-Хала.
-Тяндири гала,
Аш биширим, чюмчяни йала.
- Деэинян, ями!
- Ями.
- Дялляк ями.
-Деэинян, гулах!
-Гулах.
-Бир щеля бурах,
Бир беля бурах.
-Деэинян, ъамыш!
-Ъамыш.
-Бойува гамыш.
-Деэинян, тап-тапыш!
-Тап-тапыш.
-Галх, гулаьыннан йапыш.
-Деэинян, наьыл!
-Наьыл.
-Щяр кяс юйцня даьыл!
-Деэинян, сора!
-Сора.
-Соьан доьра!
147
АТМАЪАЛАР (Т.43)
Армуд аланда Армудалы дайы, алмайанда Муртузалы дайы.
Баба йахшы, бурну пис?!
Евиндя эюрцм, евимдя эюрмя.
Ханы эюр, Ханящмяди эюр.
Ня ятмянэя адамсан (йунэул хасиййят)
Сян нясян ки, оьул- гызын ня олсун?!
ТЯМСИЛЛЯР
Сары пишик (Т.43)
Сары пишик саралды,
Кюрпяъяди, маралды.
Чох тямизди бу пишик,
Цз йуйанда эюрмцшцк.
Йумаьы йумалады,
Сиъан билиб говлады.
Узун гуйруг салланды,
Йумаг цчтя тулланды.
Щамы бахды алданды,
Еля билди асланды.
Хорул- хорул йатарды.
Сичан эирся анбара.
Митилини атарды.
Гарьалар (Т.43)
Гарьа гонду аьаъа,
Охуду бир балаъа.
Гарр, гарр!- дейиб
баьырды,
Эюйдян гары чаьырды.
Чюлляр гара бойанды,
Гарща- гарлар дайанды.
Аъ галдылар гарэалар,
Дадмады гардан нащар.
Билсяйдиляр аъ галар,
Салмаздылар гарща- гарр.
Пишик (Т.43)
Бир пишийим вар иди,
Иш йери анбар иди.
Ишя эедиб эялярди,
Отаьы дамдар иди.
Йастыэа баш атарды.
УШАГ ОЙУНЛАРЫ
КЮМБЯ-КЮМБЯ ОЙУНУ (С.206; Т.12)
Ушаглар палаз цстцндя дювря вуруб диз цстя отурурлар. Сонра яллярини
иряли узадыб овуъларыны, эащ да ялляринин архасыны йеря гойа-гойа дейилляр:
Кюмбя-кюмбя,
Гоз кюмбя
Эащ беля, эащ да беля,..
Эумбулуб?!..
«Эумбулуб» сюзц йцксякдян дейилир, дярщал щамы бир-биринин аьзына
бахарды. Щеч кяс додагларыны аралайыб эюстярмямяли, йяни эцлмямяли иди.
148
Дюзя билмяйиб эцлян ъяримялянмяли иди. Ахы, «ъумбулуб» сюзцнцн
тяляффцзцндя додаглар ирялийя эялир, кип бирляшир, эулмяли вязиййят йараныр.
Ъяримя олунан ойунчу орталыгда белини яйиб эюзлярини йумур. О бири
ойунчулар ися онун белини йавашъа дюйяъляйир вя хорла охуйурлар:
Дюэялляр, дюэялляр,
Чувалда ун галмады.
Архын суйуну бюэялляр.
Елчилярин ялиндян
Дакгада дуз галмады.
Обада гыз галмады.
Цстдяки ял киминди? Ушаглар яллярини дюйцлян ушаьын белиндя сахлыйыллар. Дцзэцн ъаваб веряня эядяр ушаьын белиндя сахлыйыллар. Дцзэцн
ъаваб веряня гядяр ушаг дюйцлцр. Ъаваб дцз оланда усаг айаьа дурур,
ойун йенидян башланыр.
ЦЗЦК-ЦЗЦК ОЙУНУ (С.119; Т.47)
Шякидя той мяълисляриндя ян чох дябдя олан ойцнлардан бири цзцкцзцк ойунуйдй. Ойунун гайдасы беляди: 9 дяня мисдян, йа да эцмцшдян гайрылмыш хусуси финъанлар дцзцлцрдц бир синийя. Бир няфяр ашаьы
гойулмуш финъанлардан биринин ичиня цзцйц гойуб, синини ойун цчцн
отуран адамларын гаваьына эятирярди. Ойун иштиракчысы сини эяздирянин
цзцня диггятля бахар, юзцнц еля эюстярярди ки, эуйа о бунунла цзцйцн
щансы финъанын алтында олдуьуну билир. Сонра финъанлардан бирини галдырарды. Цзцк чыхмийяндя щамы эцлцшярди.
Галдырылмыш бош финъан йеня аьзы ашаьы синийя гойулуб о бири ойунчуларын габаьына тутуларды. Щавы люйцндя ойун давам етдирилярди. Ким
цзцйц тапардыса, о шяхс ойунун галиби сайыларды. Яввялъядян гойулан
шяртя ясасян галиб эялян ойунда иштирак едяннярдян данышылан сайда пул
ударды. Бязян дя эяляъяк дювриййянин пулунун ня гядяр олаъаьы
барядя юз тяклифини верярди. Беля щаллар да олурду ки, удузан адамлар
мяълися пайламаг цчцн щалва алырдылар.
МЯРЯ-ГУЙУДИБИ ОЙУНУ (С.67; Т.30)
Алты чала газыллар. Цч-цч, габах-габаьа. Щяр чалайа беш дяня даш
гойуллар. Ортадакына алты даш гойуллар. Щабу гуйу – ана гуйу олур.
Ойунда ики няфяр олур. Щоларын цч чаладан савайы чаласы да олур. Щабу
чала мяря олур. Ойун башданыр. Сифдяки ойунчу бы чаладан дашдары
эютцрцп що бирси чалалара пайлыйыр. Сора що бирси ойунчу щабу иши би дя
елийир. Ойунчулардан бирси дашдары чалалара пайлыйанда, яэяням ахырынъы
дашы ъцтдяширся, ойуну що удур, дашдары юз мярясиня гойур.
Ойун щябля кечир. Ян чох даш йыэан адам ойуну удур.
ШОРТАЬАЪ (С.152; Т.30)
149
Ойунда дюрд няфяр иштирак едир. Ортада шортаьаъа балаъа йер дцялиляр.
Щону дик гойуллар. Аьаъын башы йумру олур. Икси бир тяряфдя, икси ися що
бирси тяряфдя олур. Ойун башдыйан кими щамсы бирдян шортаьаъы вуруп
айрыъа газылмыш мяряйя юз аьаъыны гойур. Вура билмийяни ишдядилляр.
Ойуну удан шортаьаъы вуранды.
ЪОРАБАЛТЫ ОЙУНУ (С.25; Т.30)
Ъораплары дцздяшдирип алтына цзцк гойуллар. Сора:
Йа бундады, йа щонда,
Щалва – щалыш
Гаратикан колунда – дийя-дийя цзцйц тапыллар.
ТОПГАЛАХ ОЙУНУ (С.195; Т.30)
Йазда мал - гаранын тцкц тюкцляндя ушахлар тюкцлян тцкц йыьыф
ичиня даш гойуф балаъа топ дцзялдирдиляр.
Ойунда доггуз няфяр олур. Дюрт- дюрт пайланыллар. Доггузуннан
бирси дюш (нейтрал) олур. Щабу адам йухарыда ола билир.
Ойунун шярти-Йухары щисся ясас олурду. Йухарыда дайнан бир ойунчу топу атыр, ялиндя галах (аьаъдан гайрылмыш ойун аляти) олан що бирси
ойунчу топу ашаьыйа атыр, йухарыда дуран ойунчулар ашаьыда мянзиля
гачышыллар. Мянзил сифдядян дийилян йердя гойуларды.
Щяр ики дясдя цчцн ейни иди . Интасы би няфяр ойунчудан савайы.
Топу йухары атанда щону дала гайтармах цчцн.
Ашаьыда дуран дясдянин ойунчулары топу дала гайтармалыдылар. Сора
йухарыда дуран би ойунчу топу дала гайтарыр.
Яэяням ашаьыда дясдянин ойунчуларыннан бирси йухары дясдянин
ойунчуларыннан бирсини вура бился, щобирсиляр удузуллар. Йухары дясдянин йериня кечилляр.
Ойун эеня олур. Ойунун ахрында халлары сайыллар.
Щасы дясдянин ойунчулары йухарда чох олурса, щолар ойуну удуллар.
ГАЛАГУРМА (С.118; Т.47)
Галагурма гоз, йахуд фындыгла да олур. Икы - цч ушаг, щяряси 1, 2 дяня
гозу йердя сыра иля дцзцрляр. Гозларын дцзцлдцйц йердян 4-5 м узаглыгда
сярщяд мцяййянляшдирилир. Ушаглар щямин сярщяддян йердя гурулан гозлары
гала (нисбятян бюйцк гоз) иля вурмаьа чалышырлар. Биринъи ушаг галаны
гозлара доьру атыр. Яйяр йердя дцзцлян гоза гала дяйиб, ону сырадан
чыхарыбса, ушаг щямин гозу эютцрцб эюзляйир. Сонра щямин гайда иля икинъи,
цчцнъц ушаглар да йердя дцзцлян гозлары галалары иля вурурлар. Щяр цч ушаг
сярщяддян гоз атдыгдан сонра галалар сыра иля дцзцлян гозларын якс тяряфиня
150
кечмиш олур. Инди йердя галан гозлары, яввялкинин якс истигамятиндя,
галаларын дурдуьу йердян вуруллар. Бу шяртля ки, сыра иля дцзцлян гозлардан
кимин галасы узагда олса, о яввялъя йердяки гозлары вурур. Бу гайда иля,
йердяки гозлар гуртарырса йенидян, щяря 2 дяня йеря гоз вурур, ойун
йенидян щямин гайда иля давам етдирилир. Яэяр йердя гурулан гозлары щяр
ики тяряфдян вурдугдан сонра йердя вурулмамыш гоз галарса, галан гозлары
йеня вурмаьа башлайырлар. Ойун эюстярилян гайда иля давам едир.
ЙУВАЛАМА (С.118; Т.47)
Ушаглар маили вязиййятдя бир тахта гойур, йахуд маилли бир йер сечиб,
тахтанын йухары тяряфиндян бир-бир гозу бурахырлар. Гоз йумаланыб
мцяййян бир йердя дайаныр. Ушаглар гозу нювбя иля бурахырлар. Йумаланан гоз йердя эет-эедя чохалыр. Щансы ушаьын йумаладыьы гоз йердяки
гозлардан бириня тохунарса, о ушаг йердяки гозлары эютцрцр. Ойун йенидян башланылыр, яввялки гайда иля давам едир.
АШЫГ ГОЗ ОЙУНУ (С.118; Т.47)
Ики, цч ушаг щяряси йеря 1, йа 2 гозу сыра иля дцзцрляр.Ушаглар йеря
дцзцлян гозлардан 2-3 м мясафядя, ашыг-бяй дейиб ашыгларыны учурдуллар. Кимин ашыьы йердяки гозлардан узагдадырса, о ушаг яввялъя йердя
гурулан гозлары ашыхла вурур.
Ашых-бяй дейиб, ашыьы учанда яйяр ашых бяй отурарса, о ушаг йердян
бир гоз эютцрцб, о бири ушаглар щяля ашыхларыны учмамыш йердя галан
гозлары ашыхла вурур, яйяр онун ашыьы гоза дяйиб сайа цзц цстя дцшцрся,
вурдуьу гозу эютцрцб, сонра галан гозлары вурур. Яйяр ашых учмады,
щеч биринин ашыьы бяй отурмайыбса, ашыьы узагда олан ушаг, ашыхла йердяки гозлары вурур. Онун ашыьы гозлара дяймяйибся ики, цч ушаг гозлары
ашыхла вурур. Яйяр йердя гоз галыбса, онда ушаглар якс тяряфдян йердяки гозлары вурур. Йеня кимин ашыьы йердя гурулан гозлардан лап узагда
оларса, о ушагда башланылыр. Яйяр йердя гоз галмайыбса, онда йенидян
йеря гоз гойулуб, ойун яввялки гайда иля давам етдирилир.
Ашыьы биринъи дяфя учан ушаг еля мясафядя дурур ки, ондан цстдя
ашыг учан йердяки гозлары вура билмясин. Яйяр йердяки гозлара чох йахын йердя ашыьы учан олса, ондан цстдя ашых учан йердяки гозлары вура
биляр, гозлары апарар.
(Ашыьын сайа цзцня-щяккар; о бири цзцня-чоггар дейилир)
ДЯЩНЯЛИ ОЙУНУ (С.118; Т.47)
Бу ойунда шярт щцндцрлцкдян атлана билмякди.
151
Кор тяйин олунур. Кор йарым яйилмиш щалда дайаныр. Ойунчулар онун
цстцндян атланыр. Ушаглар корун цстцндян атылыб кечяндя яллярини корун
далына сюйкяйиб, онун цстцндян атланырлар. Ушагларын щамысы корун цстцндян атланыб кечяндян сонра кор дурушуну бир гядяр щцндцрляшдирир.
1 дяфя кечяндя щамы-яввялиди дящняли
2. «
»
-Икинъидя щеч дяймяз.
3. «
»
-Цчдя зирянэ кечярляр.
4. «
»
-Дюрддя гылынъ яйярляр.
5. «
»
-Бешдя Ханбабанын атын минярляр.
6. «
»
-Атын гычы сынытды.
7. «
»
-Апардылар щякимя.
8. «
»
-Щяким деди ня веъимя-сюзлярини тякрар едирляр.
Кор дурушуну тядриъян йедди дяфя щцндцрляндирирляр. Корун щцндцрлцйц артдыгъа цстцндян атланмаг да чятинляшир. Ким корун цстцндян
кечя билмяйиб, галса о ушаг кор олур. Кор дяйишилир. Ойун йеня щямин
гайда иля йенидян башланылыр.
ЧЮРТМЯК- ЧЮРТМЯК ОЙУНУ (С.118; Т.47)
Ушагларын щяр бири юзцня уйьун, бойларына, ъанларына уйьун бир дяйяняк
тапыр, йумрух бойда бир дяня чюртмяк йонурлар. Кор тяйин олунур. Галан
ойунчуларын щяр бири, бир-бириндян 2 м аралыда йалах газыб, дяйянякляринин
уъуну щямин йалаьа гойуб, кору эюзляйирляр. Кор бир гядяр аралыдан,
ялиндки дяйяняйи иля чюртмяйи вура-вура эятириб ойунчулара йахынлашыр.
Яйяр кор чюртмяйи ойунчуларын щяр щансы биринин газдыьы йалаьына сала
бился, онда кор дяйишилир. Она эюря дя кор чюртмяйи йахынлашдырдыгда, о бири
ойунчулар чюртмяйи вура-вура эятириб, щяр щансы бириня йахынлашыр. Бу вахт
чюртмяйи вуруб узахлашдырмасалар, онда чюртмяк кимин йалаьына дцшся, о
адам кор олур. Яйяр чюртмяйи вуран ойунчудан габаг кор юз аьаъыны онун
йалаьына гойарса, йеня кор дяйишилир. Яйяр кор чюртмяйи эятириб, йалахда
олан дяйяняйя тохундурса, онда йеня кор дяйишилир. Кор чюртмяйи
йалахлара гойулан дяйянякляря тохундурмагла, йахуд бош йалаьа юз
аьаъыны гоймагла корлугдан азад олур.
152
ЙАНЫЛТМАЪ
Оъаг, мян сяни гыьылъымландырмадым,
Сяни гыьылъымландыран гыьылъымландырды.
Сян гыьылъымланмасайдын да
Мян сяни гыьылъымландыраъайдым (С.76; Т.12).
Гырх эцн гызын, йцз гырх эцн гызын (С.76; Т.12).
Баь башга, баьча башга (С.76; Т.12).
Ай ъцмя ахшамы, эял ъцмя ахшамы ахшамлашах. Сян ъумя ахшамы
эялсян дя мян ахшамлашаъаьам. Сян ахшамлашмасан да мян ахшамлашаъаьам (С.76; Т.12).
Ай сарымсах гардаш, эял сарымсахлашах. Сян сарымсахлашмасан да
мян сарымсахлашаъаьам, сарымсахлашмасан да (Т.43).
Гах аддадым, чох йедим,
Чох аддадым, гах йедим (С.76; Т.12).
Кющня кирпи кюрпя кирпини кющня кяркийнян кяркикляйирди. Кюрпя
кирпи кющня кирпийя деди:
- Ай кющня кирпи, сян мяям кими кюрпя кирпини кющня кяркийнян
нийя кяркиляйирсян?
Кющня кирпи кюрпя кирпийя беля диди:
-Мян кющня кирпи сян кюрпя кирпини кющня кяркийнян кяркиляйирямки, сян мяни инъидирсян (Т.43).
153
ТАПМАЪАЛАР
Аьзы ачых Сайямят,
Ичи гызыл гийамат,
Йаш вурарам, гуру чыхар,
Сяй-йало Мящяммяд (С.59; Т.30).
(Тяндир)
Бири аьды, бири гара,
Аьа тапылар чара,
Гарайа тапылмаз чара (Т.43).
(Алт вя цст дцнйа)
Щюйуш гойурам, гуру чыхыр (С.101; Т.30). (Чюряк)
Боьазы гырмызы,
Башы боз.
Щямейшя эязяр шишгоз (С.101; Т.30).
(Щинд тойуьунун хорузу)
Юзц габах бойдады,
Гарны табах бойдады,
Хялбятъя йийиф-ичяр
Ял дяйся юзцн чякяр (Т.43).
(Тысбаьа)
Юзц дялик-дяликди,
Щяр бир юйя эярякди (Т.43)
(Ашсцзян)
Сары-сары саралар,
Теллярини йар алар.
Биъъя эцн що олмаса,
Рянэим саралыр, солар (Т.43).
(Тахыл)
Сахлайарсан, гоъалар,
Юлдцрярсян, уъалар (Т.43).
(Тохмаъар; барама гурду цчцн
йарпагларындан истифадя олунан тут аьаълары)
Цсдц тумар-тумарды,
Ичи габар-габарды.
Сцрфада ял-ял эязяр,
Де щоннан щарда варды? (Т.43)
(Нар)
Беш-беш
Он беш
(Ъаванных)
Икидя буъах,
Цшдя щеч (Т.43).
(Юлцм)
154
Йайда донур, гышда ачылыр (С.205; Т.30).
(Няфяс)
Би юй тикдим, диряксиз,
Ичиня гуш гойдум, цряксиз (С.152; Т.30).
(Гябир; юлц, ъаны йох)
Йящяри гылдан, гушгуну гызылдан (С.152; Т.30). (Атын йящяри)
Гойунун аббасы гядяр щарасы олур? (С.152; Т.30)
(Бюйряк)
Беш башы вар, дюрд ъаны,
Йцз бармаьы, он айаьы (С.12; Т.43).
(Ъяназядяки мейит)
Суйа эиряр, эилляняр,
Судан чыхар, дилляняр (С.12; Т.43).
(Зянъир)
Ня дашы вар, ня тахдасы,
Ня зяри вар, ня бафдасы.
Чайлар цсдя кюрпц салар,
Сцтунлары судан олар (С.78; Т.43).
(Буз)
Эеъя одданыр, эцнцз гатданыр (С.152; Т.30).
(Ишыг)
Анаханым атданды,
Гол- ганады гатданды (С.78; Т.43).
(Кялям)
Щабу мешя, эцл мешям,
Алты тяр бянюйшяли,
Би кишинин мин оьлу,
Щамысы да би пешяли (С.78; Т.43).
(Бал арысы)
Ики фанар, эцнцз йанар, эеъя сюняр (С.78; Т.43).
(Эюз)
Цч щеъалы бир сюзц, юзцнцн вар мин эюзц (С.78; Т.43). (Ашсцзян)
Анам, атам вар мяним,
Суда хатам вар мяним.
Дюрд анадан олмушам,
Он ики атам вар мяним (Т.43).
(Буз)
Фий, фий, фийинбаз,
Ики кясяйян ойунбаз,
Йувайа эиряр чыхмаз,
Молла, эял, дуа йаз (С.128; Т.30).
(Ачар, гыфыл)
Що нядики, ики башы вар, сяккиз айаьы? (С.61; Т.30)
баласы)
155
(Бир иняк, бир
Ляк-лякди, ня соьан дюйлц, ня сарымсах (Т.21).
(Таванын тирляри)
Тыс-тыс тысылдыйыр, тысбаьа дюйлц,
Гур-гур гурулдуйур, гурбаьа дюйлц.
Башында дагга, ялиндя лянэяр,
Пящливан дюйлц (Т.21).
(Самовар)
Даьда даггылдар, суда шаббылдар (Т.21).
(Балта)
Ичи махбяр, чюлц зяр,
Аьаъ илян дюйялляр,
Хюрящлярдя йийялляр (Т.43).
(Шабалыд)
Узун-узун улама,
Уъуна гыл долама.
Эедяр Шяки баьына,
Эяляр бизя салама (С.28; Т.30).
(Охлов)
Йол цсдя йоьун абай (С.70; Т.30).
(Тяндир)
Кифдя йийиф быьларымы йаьларам,
Гара атымы гайа дибиня баьларам (С.195; Т.30).
(Хянъяр)
Ай гоч, щардан эялирсян,
Ганны гайа дибиннян.
Ганын нийя гуруйуп?
Аллащ беля буйуруп (С.64; Т.30).
Сарыды саман дюйцл,
Йазылыды Гуран дюйцл (С.64; Т.30).
(Гызыл)
(Гойунун гуйруьу)
Ща эедир Зейнал ханым,
Щу эедир Зейнал ханым.
Щес йорулмур Зейнал ханым (С.64; Т.30).
(Су)
Йумруду, алма дейил,
Ишыхлыды, лампа дейил.
Бяс няди? (Т.49)
(Эцняш)
Йупйумруъа цзц вар,
156
Йцз яллиъя эюзц вар,
Аьзы йухары бахар.
Алтындан йаьыш йаьар (Т.49).
(Яляк)
Бизим дамда бир киши вар,
Тяпясиндя 3 диши вар (Т.49).
(Йаба)
Ики гычы вар чарпазы,
Сыхсам, парчалар атласы (Т.49).
(Гайчы)
Биздя бир киши вар,
Кюндялян йатышы вар (Т.49).
(Сандыг)
Бахсан онун цзцня,
Эюрцнярсян юзцня (Т.49).
(Эцзэц)
Гара гушу гуйруьуннан асаллар,
Яля алыб дцз газана басаллар (Т.49).
(Чюмчя)
Эащ йцйцрдцм о тяпийя,
Эащ йцйцрдцм бу тяпийя.
Айаьым дцшдц кцпяйя (Т.49).
(Чякмя)
Балаъыйам, сарыйам,
Демяйинки, дарыйам.
Сизя чюряк олурам
Зямилярин барыйам (Т.49).
(Буьда)
Баьда сцрцняр, эязяр,
Аз-аз эюрцняр, эязяр.
Охшайыр бир йумаьа
Горхурам ял вурмаьа (Т.49).
(Кирпи)
О нядики, дярйа кими буламмаз,
О нядики, дцнйа онсуз доламмаз (Т.49).
(Хейирхахлыг)
Инъя белли ханымды,
Ня ъийярим, ъанымды.
Зяриф нахышлар тюкяр,
157
Ял дяйяндя сюкцляр (Т.43).
Кцрцм-кцрцм кцрцняр,
Бцрцм-бцрцм бцрцняр.
Эюз дяйярся цзцня
Ярим - ярим яриняр (Т.43).
(Щюрцмчяк вя тору)
(Гар)
Алтдан сары эейиняр, цстдян кцркя бцрцняр.
Ханым кими назданар, ятирряниф салланар (Т.43).
(Щейва)
Эеъя - эцнцз судады,
Судан алыр о дады.
Эюрян щасы хюрякди,
Онда йохду су дады (Т.43).
(Балыг кабабы).
Эюздяри гайнар, щавада ойнар.
Аьлар, ща аьлар, алышар, йанар (Т.43).
(Илдырым)
Телдян инъя уъу вар, щонда елин эцъц вар (Т.43).
(Сцнбул)
Гушлардан щансы гушду, илдя би йумурта йумуртдуйур? Йумуртасы
гар цсдя галар, ъцъя чыхан кими анасы юляр? (С.75; Т.12)
(Ъавабы?)
Эюйдя иняк-даналар,
Ямъяйиннян бал дамар.
Сцдц санки чешмяди,
Дана сцддян ишмяди (Т.43).
Гара кечи алданды,
Мямяляри балданды,
Эедип чыхды аьаъа
Гойма юляр, салланды (Т.43).
(Инъил)
(Гара цзцм)
О няди ки, йцздц онун бармаьы,
Сяккиз айах цсдя дурмаьы,
Чох яъябди, беш эедиб, дюрд гайытмаьы (С.209; Т.12).
(Ъяназя, табут)
Баьдан эялдим алмайла,
Гапыны ачдым, ичяри эирдим.
Пайладым 62 адама (С.133; Т.44).
(Салам)
158
Ай анасы гара, оьлу гырмызы гыз (Т.8).
Телляри вар, сазы йохду,
(Печ)
Дишляри вар, аьзы йохду (Т.8).
(Гарьыдалы)
О няди ки, парылтысы вар,
Ишыьы йох, эцн чыханда йох олур.
Эцн батанда чох олур (Т.8).
(Улдузлар)
Дюрд лап,
Бир тап.
Яйри хийар
Ханбаба (С.123; Т.15).
(Дявя)
Гянддян ширинди,
Зящярдян аъы.
Ай дайы, ай дайы,
Папаьын аьаъда галды (С.136; Т.32).
(Гоз)
Нар дяняси,
Нур дяняси,
Йер цзцнцн
Бир дяняси (С.136; Т.32).
(Гуран)
Тохудум, щюрдцм,
Бцрцндцм йатдым.
Бир эцн юзцмц
Юзцм ойатдым (С.76; Т.12).
(Ипякгурду)
О нядики, истиси вар, тцстцсц йох (С.76; Т.12).
(Електирк печи)
Сящяр чыхыр, ахшам эирир (С.76; Т.12).
(Тойуг)
Ичи йаней гийамат,
Йаш тюкдцм, гуру чыхды,
Мящяммядя салават (С.206; Т.12).
(Тяндир)
Аэаъдан дцшдц даш кими,
Ичи сцттц аш кими (С.68; Т.12).
(Гоз)
159
Бир балаъа мил дашы,
Щярляйир даьы – дашы (С.168; Т.22).
(Гоз)
Ъанлы чяпяр, йахына эедярсян, сяни чякяр,
Цстцня бахарсан, пишик пейини.
Йимяйя няди? Дады ляззятли, гянд- шякяр (С.168; Т.22).
(Бюйурткян)
Мяним бир кяндирим вар,
Ща йыьырам, йыьылмыр (С.176; Т.12).
(Йол)
Аь дявя алъах эедяр,
Голунда голчах эедр.
Аь дявянин эюздяри,
Йеря дяйяр диздяри (С.195; Т.30).
(Чяйирткя)
Бабам мяннян бар исдяр,
Щайва гойуп, нар исдяр.
Чалынмамыш гатыхдан
Чалханмамыш йаь истяр (С.195; Т.30).
(Ъавабы: ?)
Ня-ня вар?
Нардан ширин ня вар?
Ял тутмаз, бучах кясмяз
Ондан ширин ня вар? (С.100; Т.25)
(Йуху)
Зяр анасы вар бунун,
Зярдян либасы вар бунун.
Хянъярийнян кясин, кясин
Йеня няфяси вар бунун (С.100; Т.25).
(Шафталы чярдяйи)
Тапмаъа – баьлама
Атам мяним атамды,
Мян атамын гызыйам.
Атам мяним оьлумду,
Бяс мян кимин гызыйам?
Ъавабы: Атаны ъяза мягсядиля зирзямидя аъ-сусуз сахлайыллар ки,
юлсцн. Бу атанын да йеэаня гызы вармыш. Бу гыз ярдя имиш. Кюрпя
ушаьы варыймыш. Ана кюрпясини сцтнян бясляйирди.
160
Гызы атасынын йанына анъах алт палтарында бурахыллар. Она эюря атасына йимяк апара билмир. Гыз чох фикирряшир, ахырсы ушаьыны башга йимяклярнян сахлайыр, дюшцндяки сцдц атасына верип, ону 40 эцн сахлайыр. Буну щеш кяс билмир. Ата юлмцр, саь галыр.
Мяккямя эялир, юз щак-сабыны чцрцтмяйя башдыйыр. Сорушуллар:
–Бу киши нийя юлмцйцп? Биз бу гызы атасынын йанына алт палтарында
бурахмышдых ки, щеч ня апара билмясин. Бяс нятяяр олуп ки, бу киши
юлмцйцп?
Гыз:
–Атамы бурахын, мян щабу щадисяни данышарам.
Мяккямя дийир:
–Динян, сора бурахах.
Гыз дийир:
–Йох, бурахын, дийим.
Атасыны бурахыллар. Онда бу тапмаъа-баьламаны сюйлцйцр. Бу иш дя
бурда битир (С.88; Т.30).
АЧМАЪАЛАР
Ики дост олур. Бириси дабах (йяни эюн ашыламаьнан), що бириси ися
дяллящликнян мяшьул олур. Би эцнцсц дялляк дабаьын йанна эялиф
эюрурки, суйун ичиндя ялляшир. Щоннан сорушур:
9-у цчя вура билмямисян?
Дабах ъаваф верир: 9-у цчя вурмаьына вурмушам, 32-йя чатмамышам (С.145; Т.30).
АЧМАСЫ: 9 ай ишлямишям, би шей артыра билмямишям, щяля дя
чайда эюн йуйурам.
***
Цч йолдаш идик, йол эедирдик. Бир алма аьаъы эюрдцк. Аьаъда цч
алма варды. Щярямиз бирини цздцк. Йердя нечяси галды?
АЧМАСЫ – икиси галды. Она эюря дя алма цзянин ады Щярямизди
(С.65; Т.43).
***
Намаз, намаз, ай намаз,
Ят мечит, су гывла,
Щяр ийид щону аннамаз.
АЧМАСЫ: Би намаз гыланы балина удур. Намаз вахды ичяри бахыр , щяр
йан ятди, чюля бахыр ки, щяр йан суду. Щона эюря дя щабу сюздяри сюйлцйцр.
Бу тапмаъа-баьламанын ъавабы намаз гылан адамды (С.180; Т.30).
161
ГЫФЫЛБЯНДЛЯР
Що нядики, кюрпя йийяр баласын?
Що нядики, атар, эедяр данасын?
Що нядики чякяр дилин бяласын?
Що нядики, гойар, эедяр обасын?
Що нядики, эеъядян аьлар йасын?
Инсанлара вай хябярин йетиряр!
АЧМАСЫ:
Що пишикди, кюрпя йийяр баласын,
Що довшанды, атар эедяр данасын,
Гырговулду, чякяр дилин бяласын,
Що бцлбцлдц, гойар эедяр обасын,
Що гур-гурду, чюпдян гурар йувасын.
Що байгушду, эеъядян аьлар йасын,
Инсанлара вай хябярин йетиряр (Т.43).
***
О няйди, эюйдян йеря салланды?
О няйди, щяр ня вердим алланды?
О няйди, дырнаьыннан налланды?
Ъяннятин ачарын ким верди, эетди?
АЧМАСЫ
О, йаьышыйды, эюйдян йеря салланды.
О, ушаьыйды, щяр ня вердин, алланды.
О, Дюлдюлцйдц, дирнаьыннан налланды.
О, Ъянаби- Ъябрейилди, он ики имама ачары верди дя, эетди (С.64; Т.30).
***
О нядики, мяляр, кечяр?
О нядики, эяляр, кечяр?
О нядики, дяляр, кечяр?
Йарасы чох, ганы азды.
АЧМАСЫ
О эцлляди, мяляр, кечяр.
О омцрдц, эяляр, кечяр,
162
О сюздц ки, дяляр, кечяр,
Йарасы чох, ганы азды (Т.38).
***
Що нядики, дарахнан дарана?
Що нядики, йайда эетмяз арана?
Що нядики, усдасы йох, мыхы йох?
Ял чатмыйан гцдрятдян йарана.
АЧМАСЫ
Що йунду, дарахнан дарана.
Що гойунду, йайда эетмяз арана.
Йернян эюйдц усдасы йох, мыхы йох.
Ял чатмыйан гудрятдян йаранып (Т.43).
163
ЯФСАНЯ ВЯ РЯВАЙЯТЛЯР
ДЮВЛЯТ ЭЯЛМЯЙЯН ГАПЫ ОЛМАЗ,
ГЯДРИНИ БИЛЯН ОЛСА
Чох-чох гядим заманларда касыб чобан варыйды. Що варлы-дюйлятди бир
аьанын гойуннарыны даьда, дашда отарарды. Аьанын оьлу, ушаьы йохуйду.
Интасы вар-дюйляти башыннан ашырды. Дийиллярки що вахдар Аллащ йердяймиш.
Кимин ня шикайяти варыйдыса, исдяйини сюзсцз йериня йетирярмиш. Чобан бир
гарны аъ, бир гарны тох динмяз-сюйлямяз аьанын гойуннарыны отарарды.
Гойуннары эцдян, бяслийян чобан, йийян, кефлянян аьайды. Эцннярин би
эцнцсц неъя олурса аьа чобаны дюйцр. Чобан аьанын йаныннан гачыр.
Ялаъсыз галан чобан арвадына дийир:
-Арват, кисяни силкяля, бялкя дибиндя бир аз ун галып.
Арват кисяни силкялийип уну йоьурур. Ики кцндя олур. Сыных саъда
йапыр. Саъын би тяряфи сыныьыйды дийяня йапылмыш хямирин йарсы кцля
дюнцр. Бишмиш пара чюряйи голтуьуна вуран чобан арвадына дийир:
-Мян що гиблейи-алямин йанына эедирям. Саламат ол.
Арват дийир:
-А киши, аьлун олсун. Аьлуу башуа топ ейля. Аллащ сяни йанына бурахмаз.
Киши даш атыб башыны тутду. Ики айаьыны бир башмаьа диряди. Эедирям,
вяссалам.
Чобан йол кечяннян, таныш-билишлярдян соруша-соруша Аллащын йанына
чатып дийир:
- Гиблейи-алям, щяр шей саа яйанды. Ишдийян мян, дишдийян аьа. Щеля
ейляки аьа ишдясин, нюкяр дишдясин.
Аллащ дийир:
- Эет, архайын ол. Сянин аьавын аьлыны башыннан алыъам. Йийип-ичип
щонун дюйлятиннян кефини чякярсян.
Чобан кефи кюк, дамаьы чаь юйя эялир. Эеъя йатыр. Цзуза хейирри
сабащлар ачылсын. Сабащ ачылыр. Аьа эеждяннян чобанын йанына эялир.
Щоннан цзцр исдийир. “Мяни баьышдайасан, эяряк. Сяня бир ишим дцшцп.
Эяряк йох димяйясян. Мян йухуда бизи йарадан що бюйцк Аллащы Гиблейи-алями эюрмцшям. Що маа дидики сян Щяъъя эетмясян, щамсы
вар-дюйлятини саа щарам едип, юзцу да ъящяннямя васил едяъям.
- Аманын эцнцдц. Щабу мал-дюйлят щамсы сяян ихдийарындады, мян
эитдим.
Аьа що эедян олду. Чобан аьанын щамсы вар-дюйлятини дяйяр-дяймязиня сатды, йеди. Бир диши гойну галмышды. Щону да нечя дяфя базара
164
апармышды, ахсахыйды дийяня алан олмамышды.
Эцнняр кечди. Гойун гузулады. Ща вахса аьа щяъдян гайытды.
Чобан гойуну саьып сцдцнц гатых еляди. Кцркцн алтына гойуп аьаны
эюрмяйя эедяндя арват диди:
- А киши, эитмя, аьанын йанында цзцгара олъусан. Щамы чобана
тамаша елийирди. Чобанын цс-башы ъылым-ъындыр, йыртых кцрк яйниндя йола
дцзялди. Арвады да далынъан.
Чобанын арвады буса-буса эедип аьанын гапысы далында дайаныр. Чобан аьайа салам верип, щал-ящвал тутаннан сора аьа чобаннан гойуннарын щалыны сорушур. Чобан йаланнан аьайа гойуннарын гайадан учдуьуну, гурт апардыьыны, учгуна дцшцп юлдцйцнц дийип кцркцн алтындакы
ичи гатыхнан долу допуну чаьардып аьанын габаьына гойуп дийир:
-Биъъя баш гойун галып. Що да тезя гузулуйуп. Щабу допудакы
гатыьы да сяя нцбаррых эятирмишям.
Аьанын бярк аъыьы тутур. Ичи гатыхнан долу допуну чобанын цсдцня
толаздыйыр. Допунун аьзы ачылып чобанын цз-эюзцнц гатыхнан булуйур.
Чобан гачып гапыдан чыханда арвадыйнан расдашыр. Арвады дийир:
-А киши, саа димядим, эетмя! Аьанын йанында цзцгара олъусан!
Чобан щалыны позмуйуп дийир:
-Ай арват, эюрмцрсян, цзц аь эялирям!
Що эцннян бяри эеня дя чобан даьда-дашда хахын гойуннарыны
отарыр. Эюряннярдян киминин йазыьы эялир, кимси дийир:
-Дюйлят эялмийян гапы олмаз, гядрини билян олса (Т.43).
ДАШ
Гядим заманнарда бир варры киши варыйды. Що що гядяр хясисийдики
щоннан бир шей алмах олмурду. Щамы аълыхдан гырылырды. Хясис киши сцд
эюлцндя цзцрдц. Що габахдан галан чюрящ гырыхларыны да касыплара
гыймырды. Щамы щона йалварып йахарып чюряк исдийирди. Що дейирди:
-Динуздан, имануздан мяя версяз дя сизя чюрящ верян дюйлцйям.
Зулум яршя чыхмышды. Адамлар аълыхдан гырылырды. Оьуррух, адам юлдцрмящ дцнйаны башына эютцрмцшдц. Хясисинся даш баьры дашыйды. Щамы
бир аьыздан Аллаща дува елийип йалварырдыки “йарябб, сян щабу хясиси даша дюндяр“. Аллащ хахын сясини ешидир. Чапарах хясиси даша дюндярир. Що
вахдан инсаннар щоннан щайыф чыхмах цчцн дашы кясир, гала диварлара
гойур. Хясисин вар-дюйляти дя дашдарын ичиндя галыр. Щинди дя инсаннар
хясисин вар-дюйлятини дашдарын арасындан тапанда сюйцнцр (Т.43).
ДАМБАТАН
165
Би молланын арвады юлцр. Юляндя вяси елийирки юйляняндя маа охшуйан гызнан юйлян. Арват юлцр. Бир ил кечир. Молла щяр йаны эязип долашыр.
Эюзц гызына саташыр. Щона бахып эюрцркц арвадына охшуйур. Гызына юйлянмящ исдяйини дийир. Гыз да щабуна дюзя билмийип Аллащ-Таалайа йалварырки йа мяни гуш еля, йа даки дамымызы йеря батыр.
Йер йарылып юйляри йеря батыр. Юйцн йериндя дя гургура охшуйан эюл
ямяля эялир (С.50;Т.43).
***
Кяндин ортасында Гара мящлядя бир-биринин йахынлыьында ики булаг
вар. Ики дяня Дамбатан булаьы.
Дийилдийиня эюря ики ортах варды. Бир дяфя ехнахаш вахды щоларын
биринин оьлу, о бирисинин гызы олур. Щоларын кябини эюйдя кясилибмиш. Бу
ортахлар арасында гощумлуг йараныр. Бу вах оьлан евиндя бир ъадуэяр
гары ев йийясиня дийир ки, сизин эялнииз касып айлядянди, що сизя щеч бир
хошбахлых эятирмийъящ. Эедин бир варлы айлядян гыз алын.
О вахд ъадуэярин сюзцня чох инаныллар. Башга гапыйа эедилляр. Бу
да гыз евиня бир бедбахчылых эятирир. Гыза даща чох.
Хясдялянип йорьан-дюшяйя дцшцр. Мя’лум олур ки, оьлан евиндя
башга гызнан тойду.
Удилярдя беля адят вар ки, гыз эялян эцнц гызы оьлана тапшырмыллар.
Бяй кирвяэилдя галыр. Сабащсы эцнц, эялини бяйя тапшыран эцнц гыз
евиндя башга щал варды.
Гыз битяяр йасдыьа дирянди, цзцнц эюйя тцтцп:
-Мяям ня вязйятя дцшдцйцм сяя яйанды. Мяям ъанымы ал. Ама
бир шяртнян. Щямин оьланын йашадыьы йери дя булаьа дюндяр.
Дийиллярки, цряйи тямиз адамларын арзусу чин олур.
Гызын аьзындан сюз чыхар-чыхмаз гызнан оьланын йашадыьы евин алты
лярзяйя эялир. Ики гуйу ямяля эялир. Ичяриси суйнан долур.
Дийиллярки, щямин булагларын суйу накам гызын эюз йашларыды (С.143,
155; Т.19).
ГЫЗЫЛ ГАЙА
Гядим заманларда Гарабулах кяндиндя бир касып киши йашыйырды.
Касыбын вур-тут би гызыл юкцзц варыйды. Кяндин варры, дюйлятди дин
хадими би эцнцсц касыбы йанына чаьырып дийир:
-Мяя сабащдан даш дашыйъысан. Щеля дашки що дашдан бизим чайлахда олмасын.
Касып анд-аман елийирки мян би баш юкцзнян щабу иши эюря билмяням.
166
-Ишди дашымасан дяриви боьазындан чаьардыъам - дийя горхузур.
Касып ялаъсыз галып разылых верир. Дашын щансы карханада олдуьуну
сорушанда варры щона зулум верир. Касып тяк юкцзнян юзцнц арабайа
гошуп аьлыйа-аьлыйа даьлара йолланыр. Гаф даьына чатанда би кишийя рас
дцшцр. Киши щоннан сорушур:
-А фаьыр, нийя аьлыйырсан?
Касып башына эялян ящвалатдары данышыр. Киши щуна дийир:
-Мян Хызыр Ялейщцссяламам. Сяня кюмяк елийъям. Интасы щабуну
би кяс билмямялиди. Щабу ишдян сора касып дашы дашыйып кутарыр. Варры
Гызыл Гайанын дибиндя бир мечит тикир. Сора да касыпдан сорушурки сяндя
щабу фярасят, щабу эцъ, мятанят щарданды?
Касып тутдуьу ишдян ибаралыхнан дийир:
-Мяня Хызыр Ялейщцссялам кюмяк еляди. Дашы да щабу гайадан
гызыл юкцзнян дашымышам. Щабу вах илдырым чахды, эюй эурулдады.
Туфан башлады. Бир ярясят гопдуки, эял эюрясян. Що вахдан щу гайанын
ады гызыл юкцзцн адыйнан “Гызыл гайа“ галып (Т.43).
МЯЛЯКЛЯР ЩАГГЫНДА
Дийиллярки би оьлан, би гыз мялейкяси варыймыш. Щабу гыз мялейкяси
яря эетмящ исдийирмиш. Оьлан юйлянмящ исдямир. Оьлан чох дийир, гыз
аз ешидир. Ахырсы дийир:
-Би шяртим вар. Щеш вах аьлмазсан.
Гыз разы олмур. Щолар юйлянилляр. Щоларын ики оьлу олур. Оьланнарын
сифдяси юлцр. Ана аьламах исдийир. Яринин сюздяри йадына дцшцр. Тез
сакитдяшир, юзцнц яля алыр.
Арадан хейлах кечир. Икинъи оьлу юлцр. Ана щабу дяфя юзцнц сахлыйа
билмийиф аьлыйыр. Щонда яри дийир:
-Мян сяя димямишдимки аьлама.
Ана битяяр сакитдяшир. Щабуннан хейлах кечир.
Би эцнцсц арват-киши йолнан эедиллярмиш. Киши дийир:
-Сифдя бюйцк оьлуу чаьыр, сяя су версин.
Ана оьлуну чаьырыр. Оьлу анасына су верип дийир:
-Мян щабурда ъяннятя дцшмцшям.
Эеня йол эедилляр. Ананын цряйи йаныр. Киши дийир:
-Щабу дяфя балъа оьлуу чаьыр.
Ана балаъа оьлуну чаьырыр. Балаъа оьлунун сяси дяриннян эялир.
Анасына дийир:
-Мян сел, суйун ичиндяйям. Мяни щабу эцня салан сян олдун.
Киши дийир:
167
-Мян сяя димямишдимки аьлама. Сяя щабу эцнцйчцн димишям даа
(С.69; Т.30).
ДЯМИРЧИНИН АГИБЯТИ
Ялибала 10 йашында икян атадан, анадан йетим галыр. Йашадыглары шящярдя йахын гощумлары олмадыьына эюря атасынын досту ону юз щимайясиня эютцрцр. Ялибала ев ишляриня кюмяк едирди. Дцкана уста цчцн
эцнорта йемяйи апармаг, су долдурмаг, маллары нахыра сцрмяк, маллар
цчцн от эятирмяк, мящлядя тямизлик ишляри эюрмяк она бахырды. Ялибалайа иш эюрмяк сарыдан щеч ня демирдиляр. О щяр иши вахтында сялигя иля
йериня йетирирди.
Ялибала щяйят-баъада еля сялигя-сащман йаратмышды ки, евя эялибэедянин щамысы ону тярифляйирди: йахшы ушагды, цзц йолады, сялигялиди, иш
баъаранды.
Ялибала ев ишлярини гуртарандан сонра ханымдан иъазя алыб, дямирчиханайа эедярди. Уста ня дцзялтся онунла марагланар, юйрянмяк истяйярди.
Ялибала 13-14 йашына чатанда артыг дямирчиханада сярбяст ишляйирди.
Чох вахт уста она мцхтялиф шейляр гайырмаьы да тапшырарды. Ялибала артыг
дямирчилийин бцтцн сирляриня йийялянмишди. Ону шящярдя щамы таныйарды.
Ялибала газандыьы пулу щяр ахшам апарыб устанын габаьына гойурду.
Уста да пулун бир щиссясини Ялибалайа верярди. Ялибала бир сящяр юз
евиндян дуруб устасыэиля эяляр, уста иля сящяр йемяйи йейиб сонра
дцкана эедярди. Ахшам йеня устаэиля эялиб щям пул веряр, щям дя
онларда йейиб-ичиб сонра юз евиня эедирди.
Бир эцн Ялибала ишдян евя эялир. Йемякдян сонра уста Ялибаланы
сахлайыр, вясиййят едиб, дцканы Ялибалайа баьышлайыр. Ялибала артыг устасына пул вермир. Евиня ня лазымдырса щамысыны алыр. Ялибала мящля-баъасыны, евини сащмана салыр, аз-чох ещтийат пулу да топлайыр.
Усданын арвады ону юз ювлады кими истяйирди. Бир эцн ахшам
йемяйиндян сонра арвад сцфряйя чай веря-веря сющбятя башлайыр:
-Ай Ялибала, оьул, артын сянин ев-ешик олан вахтын ютцр. Нийя тярпянмирсян? Биз артыг гоъалмышыг. Сянин тойуну эюрмяк арзусундайыг. Ахы
биз сяни юзцмцзя ювлад самышыг.
Ялибала утаныр, гызарыр, башыны йеря дикиб, бир гядярдян сонра чайыны
ичиб, щеч бир ъаваб вермядян евиня эедир.
Ялибаланын достларындан бири ондан разылыг ъавабыны алыб, устасына
чатдырыр ки, онлар кими мяслящят билсяляр мян она наразы олмарам.
Ялибаланын еви шащын евиня йахын йердя иди. Шащын ейванындан Ялибаланын мящляси ачыг эюрцнцрдц.
168
Ялибаланын тойундан бир гядяр сонра Шащ Ялибаланын мящлясиндя
эюзял бир гадын эюрцр. Шащ бу эюзяли яля кечирмяк цчцн чох васитяляря
ял атыр. Гарылар эюндярир ки, о эюзяли яля кечирсин. Эялин юзцнц еля
апарыр ки, эялян гарылар ъцрят едиб она бир сюз дейя билмирляр. Шащ
тядбири дяйишмяли олур.
Бир эцн Шащ Ялибаланы йанына чаьырыб дейир:
-Сяня бир щяфтя вахт верирям. Бир щяфтяйя гядяр 40 мин мисмар
дцзялиб эятирярсян. Бир щяфтяйя кими бу иши тамамламасан, бойнуну
вурдураъаьам.
О эцндян Ялибала дцканын габаьында отурур. Сифариш эютцрмцр. Шащын бу щярякяти щагда дцшцнцр.
Ахшам Ялибала евя гайыданда эялин ондан сорушур ки, сян Шащын дедиклярини дцзялтдинми? Вахт тамам олана гядяр тамамлайа билярсянми?
Ялибала ъаваб верир ки, дцзяляр, Аллащ кяримди. Вахт тамам олан эцнц сящяр тездян Ялибаланын гапысы дюйцлцр. Ялибала йухудан айылыб юзюзцня дейир ки, йягин Шащын адамлары эялиб, мяни апараъаглар.
Ялибала эедиб мящля гапысыны ачыр. Эюрцр ки, доьрудан да Шащын
адамларыды. Шащын адамлары гапы ачылан кими Ялибалайа дейирляр, тез ол,
эет дцканыны ач, 40 дяня мисмар щазырла. Шащ юлцб, табут дцзялтдирмяк
лазымды. Ялибала Шащын адамларына Аллаща тявяккцл, дцзялдярям дейир.
Дцкана эедиб мисмары верир. Гайыдыб эялир евя. Эялин хябяр алыр ки, ня
олду, Шащын тапшырдыьы шейляри вердин?
Ялибала ящвалаты башдан айаьа кими эялиня данышыб дейир: Мян Аллаща
сыьындым. Щямишя Аллаща тявяккцл дедим. 40 мин мисмары 40 мисмар
ейляйян Аллащды. Она пянащ эятирян нацмид галмаз (С.118; Т.47)
ЙОЛЧУНУН ГОНАГ ГАЛМАСЫ
Гядим заманнарда бир киши сяфяря чыхыр. Аз эедир, дцз эедир, ахшам
алаторанлыьында бир кяндя чатыр. Йорьун-йорьун йолчу кяндин кянарында
олан тяк юйцн гапысыны дюйцр. Гапыны бир арват ачыр. Йолчу дийир:
-Мяни бейъя танры гонаьы елийин.
Арват дийир:
-Танрыйа да гурбан олум, гонаьына да.
Гонаг юйя эирир. Йийип-ичяннян сонра сорушур:
-Сянин няйин вар, няйин йохду?
-Щеч няйим йохду, -дейир арват.
-Ярин вар?
-Йох.
-Ушаьын вар?
169
-Йох.
-Малын вар?
-Йох...
Киши ахырсы дийир:
-Щабулар бир йана, пишийин вар?
-Що да йохду.
Киши дийир: -Щонда мян эитдим, щабу юйдя гала билмярям.
Арват дийир:
-Олмаз, галмалысан. Эеъянин щабу вахдында щара эидирсян?
Киши дийир:
-Сянинки итя атмаьа би дашын йохду, мян щабу юйдя эеъяляйя
билмярям.
Арват дийир:
-Нийя эеъялийя билмязсян?
Киши дийир:
Она эюря ки, бейъя щабу юйя Аллащын йолладыьы бяла йа сяя, йа да
мяя тохунаъах (С.36; Т.43)
ПАЛАН ИЧИ ЧЫХАРЫР
Гядим заманларда бир палан тикян уста вар имиш.
О, палан тикмякдя мащир уста иди. Она эюря дя онун пулу башдан
ашырды. Щям дя чох хясис иди. Газандыьы пуллары дишинин дибини совуруб
йыьмышды. Бир эцн о, йыьдыьы пуллары арвадындан хялвяти кющня паланын
ичиня тикир. Эцнляр кечир. Бир касыб киши ялимйандыда паланчынын гапысына
эялир. Паланчы евдя йох иди. Арвад чох рящимдил адам иди. Касыба йазыьы
эялиб кющня паланлардан бирини касыба тязя паланын гиймятиня сатыр.
Касыб киши кющня паланы эютцрцб эедяндян сонра паланчы эялир. Эюрцр
ки, кющня паланларын ичиндя пул тикдийи палан йоха чыхыб. Арваддан сорушур ки, бурада бир кющня палан вар иди, ону щара гоймусан. Арвад
горхусундан анд-аман еляйир ки, мян палан, филан эюрмямишям. Паланчы щирсиндян арвады о гядяр дюйцр ки, «ня йемисян, туршулу сыйыг».
Паланчы ъями кющня паланлары сюкцб, ичини чыхарыб баханда ким ися
ону бяркдян чаьырыр. Паланчы палан сюкмякля башы гарышмышды. Арвад
чаьыранын габаьына эедир. Гайыдыб паланчыйа дейир:
-Сяни бярк чаьыран вар.
Паланчы арвада дейир:
-Эет де ки, ялиндя бярк иши вар.
Арвад паланчынын дедийи сюзляри чаьырана дейир:
-Ялиндя бярк иши вар!
170
Чаьыран сорушур:
-Ахы онун ня бярк иши ола биляр?
Арвад дейир:
-Ня оласыды? Кющня палан ичи чыхарыр (Т.43)
ИП ЯЙИРЯН ГАДЫН
Дейирляр дцнйа биня саландан гадынлар кишиляри алдадыблар.
Адятян киши чюл ишляри иля мяшьул оларды. Ахшам евя эяляндя арвад
ялиндяки ип йумаьыны тялясик бухарынын баъасындан чардаьа атырмыш. Киши
арвадынын беля зящмяткеш, евъанлы олмасыны эюрцб ону даща да чох
севярмиш. Илляр, айлар бир-бирини явяз едир. Бир эцн арвад хястялянир.
Вахт тамам олур. Арвад ъаныны тапшырыр. Киши арвадына аьламагдан
ялдян дцшцр. Она щамы тясялли верир. Киши дейир:
-Мян ону чардахдакы ип йумаглары иля аьламаг истяйирям.
Арвадын йеддиси чыхандан сонра киши дейир: “Чардаьа чыхым эюрцм ип
йумагларыны сичанлар кясмяйиб ки?“...
Киши чардаьа чыханда ня эюрся йахшыды? Ъями бир дяня йумаг вар.
О эцннян кишинин эюз йашлары гуруйуб. Юз-юзцня дейинир: “Бу
тцнбятцн гызы юлцнъя мяни алдадыбмыш“ (Т.43)
КЦЛЯК ЯСДИРЯЙДИН
Гядим заманнарда пейьямбярляр мцяййян вахда Аллащдан Аллащлыьыны онлара тапшырмаьы исдийилляр. Аллащ да онларын бир сюзцнц ики елямир.
Бир дяфя пейьямбярлярдян бири Аллащдан аллащлыг тяляб елийир ки, бир
иллийя аллащлыьы мяня вер. Гой цммятлярим аълыгдан гырылмасын.
Аллащ да юз аллащлыьыны етибар еляйиб она верир, гырагдан тамаша
елийир. Пейьямбяр инсаннара гейрят, гцввят, аьыл вериб, тахыл, тярявяз,
босдан, щяр шей якдирир. Аллащын кюмяклийи иля щяр шей бол мящсул
верди. Тахылы да йыьыб-йыьышдымаг олмурду. Щамынын учмаьа ганады
йохуйду. Щяр йердя еля боллуг йаранмышды ки, эял эюрясян. Тахылы ун
елийиб биринъи мящсулун чюряйини йедикдя зящяр кими аъы олду. Щамы
аълыхдан язаб-язиййят чякирди. Пейьямбяр Аллаща дуа елийип йалварырки,
бу ня сиррди?
Бу гядяр бол мящсул йетишдирмяйим ящля яйанды. Инди чюряк аъы,
зящяр кимиди, цммятлярим аъындангырылыр. Аллащ тяряфиндян нида эялир:
«Йа пейьямбяр, мян сяни юзцмдян ягилли, камаллы, гейрятли билдим.
Аллащлыьымы сяня вердим. Сян тахыл чичяйя доланда кцляк ясдирмисянми?»
171
Пейьямбяр дейир:
-Хейр, гиблейи-алям. Еля она эюрядики тахыл аъыды.
Иш тамам пейьямбярин башыны гатмышды. Кцляк мясяляси тамам
йаддан чыхмышды.
О вахтдан Аллащ щеч кяся юз Аллащлыьыны вермийипки, щяря билдийи
кими Аллащлых еляся дцнйанын алты цстцня чевриляр (Т.43)
БЯРЯКЯТИНИ ЧЯК
Пейьямбярлярдян бири Аллащдан аллащлыг тяляб еляйир ки, инсанлар арасында щагг-ядалят йаратсын. Аллащ да юз аллащлыьыны она верип кянардан
пейьямбяря тамаша едирмиш. Бу вахт ики няфяр дяйирмана дян эятирир
цйцтмяйя. Даьарын сащиби дяни донлуьа тюкцб чюля чыханда чувалын
сащиби даьар сащибинин дянини оьурлайыб чувала долдуранда пейьямбяр
истяди ки, дяйирманын дашыны онун цстцня атыб чувал сащибини юлдцрсцн.
О саат рябби-тяала язмишан ялини габаьа вериб дашы сахлайыр. Дейир:
-Беля аллащлыг елямяк олмаз. Аллащ тямкинли падшащды. Она тялясмяк,
дарыхмаг лазым эялмир. Эет, йериндя яйляш. Чувалын бярякятини чяк, даьара
вер. Даьарын кичик олмасына бахма. Онун бярякяти касыба бяс еляр.
Дейиляня эюря о пейьямбяр щяля дя аллащлыг иддиасы елямяйиб (Т.43)
ЮЗЦНДЯН БЕТЯРИНИ ЭЮРМЯМИСЯН
Бири варыйды, бири йохуйду. Бир ата, бир оьул варыйды. Оьул щямишя
дяйирмана эедяр, дяни тезликля цйцдцб эялярди. Атасы она дейярди:
-Оьул, ня тез эялдин дяйирмандан.
Демя, оьлан ъанлы, ъцссяли, голу гцввятли имиш. Юзцня эцманы эялдийиня эюря дяйирманын дашына ялинин дабаныны вериб дайандырыр, цйцнян кимин дяни ися донлугдан чыхартдырыб юз дянини тюкярмиш. Оьул юзюзцня дейярмиш “кимин ня щаггы вар мяня эюзцн цстя гашын вар дейя?“ Атасы дейир:
-Ай оьул, бир вахт эяляр, сяндян дя голу эцълц эяляр, онда нейлярсян?
Оьул атасына мящял гоймазды. Эцнлярин бир эцнцндя оьлан йеня
дяйирмана йолланды. Атасы палтарыны дяйишиб дяйирмана йолланды. Дяйирмана чатанда оьлу дянин йарысыны цйцдцб ун елямишди. Атасы дяйирмана
эирян кими щарай гопарыб дейир:
-Бу саат дяни чыхар донлугдан! Нювбя мянимди!
Оьлан о саат саь ялинин дабаныны дяйирманын дашына вериб дайандырды
вя деди:
-Ня дейирсян, нювбя мянимди, мян дя дяними цйцдцрям.
172
Атасы йавашъадан деди:
-Дяни донлухдан чыхарт.
Оьлан атасынын ким олдуьуну билмяйиб, сакитъя дяни цйцдяндя атасы
бир бармаьы иля дашы дайандырды. Оьланын эюзляри бяряля галды. Юз-юзцня
деди: «Демяли, атам дейян голузорлу бу имиш.» О саат оьлан дяни
донлугдан чыхарыб кянарда дайанды. Атасы тезликля дяни донлуьа тюкцб
цйцтдц. Евя йолланды. Атасы евя эялиб палтарыны дяйишди. цз-эюзцнц
сялигяйя салыб, динмяз-сюйлямяз бухарынын йанында йасдыьа
дирсяклянди. Оьлу эеъдян-эеъ дяни цйцдцб евя эяляндя атасы деди:
-Ай оьул, ня йаман эеъ эялдин дяйирмандан?
Оьлу деди:
-Сян дейян голузорлу эялиб чыхмышды дяйирмана. Мян дяйирманын
дашыны ялимин дабаны иля дайандырдыьым щалда о, бир бармаьы иля дайандырды, беля адама кимин эцъц чатар? Мян дя дянин йарысыны цйцтмцшдцм. Эюрдцм ки, бу иш о ишдян дейил. Тезликля юз дяними донлугдан
чыхарыб, онун дянини цйцтмяйя башладым. Сонра да юз дяними цйцдцб
эялдим. Мян дя щямишя онун кими едирдим. Амма бу залым оьлу дяйирманын дашыны биръя бармаьы иля дайандырды. Демя, сян дейян
голузорлу буймуш (Т.43).
ЭЯРАЗ
Кечмишдя Эяраз бир кят олуф. Щабу кяндин ъамащаты оьуррухнан,
йол кясмящнян мяшьул олубмуш. Юздяри дя тяркисалатыйдылар. Щона
эюря дя Аллащ-Таала щолара вар-дюйляти вермирди. Щоларын айляси
тярбийясиз, ана-баъы танымырды. Щона эюря айры кянтдян що кяндя эялипэедян олмазды. Юйцт-нясйят ешитмяздиляр.
Би эцнцсц що кяндя бир аьыллы, башбилян дярвиш эялир. Кят ъамащаты
щонун башына йыьышыр. Що дийир:
-Мян сизин ъамащата сещирри дуа охуйъам, сиз «амин» дийин.
Дярвиш охудухъа щамы «амин» дийир. Дуаны охуйуп: Аллащ-Таала
сизя бяла эюндярсин - дийип йох олур. Що эцнцсц туфан-нифрин гопур. Кят
ъамащаты сел-суйа батыр. Що вахдан що дярвишин ким олдуьуну щеш ким
билмир. Эюрдцм дийян йохду (Т.43).
АТ ЙИЙЯР, АМА ЭЮЙШЯМЯЗ
Бюйцк гардашын ады Алы олур, кичийининки Нясир. Булар бир ат алыллар.
Аты алыб эятирилляр.
Гыш олур. Тюляйя баьлыйыллар. Тезя олан минищди. Тез-тез бу балаъа
173
гардаш эедип бахыр. Гардашына эялип дийир:
-Гардаш, ахы ат хясдялянипди.
Дийир:
-Ня билирсян?
Дийир:
-Эюйшямир.
Бу да дурур эялир. Эеъя йарыды. Щара эетсинняр? Нейнясинняр? Ахырсы би гошу Идрис киши вармыш, чаьырыллар. Идрис киши эялип дийирки, валлащ, бу
сойухлуйупду, буну минип чапбах лазымды чохлу тярлийинъян. Няся бу
аты эеъя вахды минип кянт ичи йухары, кянт ичи ашаьы сцрцлляр. Ат гантяря батыр. Эятрип баьлыйыллар. Бу балаъа гардаш эяня отурур бунун
йанында, ялиндя чырах. Ат эюйшямирки, эюйшямир. Няся, сабащ ачылыр,
эедилляр аты олан бир кишинин йанынаки, эял, бах, бизим бу ат эюйшямир
ахы, хясдялянипди.
Бу киши дийир:
-А бала, ат эюйшцйян шей дюйцл, ат йийяр, интасы эюйшямяз.
Буннан сора баша дцшцллярки ат эюйшямяз (С.46; Т.30)
СЦЛЕЙМАН ПЕЙЬЯМБЯРЛЯ ГУШЛАР
Сцлейман пейьямбяр гушларын дилини билирмиш.
Эялип гушлара хяръ (верэи) гойурлар. Юрдяйя, газа, о бирси гушдара,
ня билим, няйя, няйя.
Бирябитдяня чатанда дийирки, мян балаъайам, хяръим юзимя баб
олсун.
Дийир:
-Унда сяни азад илядим. Эет, балаъа би шейсян. Ама би тапшырыьым
вар. Эет аьашдардан би чюп эятир, йа яйри олмасын, йа дцз.
Дцнйа пейда оланнан щяля дя ахдарыр, тапа билмир (Т.43).
СЦЛЕЙМАН ПЕЙЬЯМБЯРЛЯ ГУЗЬУН
Сцлейман пейьямбяр бир эеъя щяйятя чыхып гыраьа бахып эюрцрки
щава чох гаралып, сойух дцшцп, сулу гар йаьыр.
Йайын исди вахды олмаьына бахмайараг гар йаьмасы пейьямбярин
мараьына сябяб олур. Эюздийирки эюрящ щабу ишин ахры няйнян кутаръах?! Сулу гар гара чюйрилир. Щяйят-баъа аь гара бцрцнцр. Гар бярк
йаьыр. Дайанмадан йаьан гар дамын ятяйиня чатанда дайаныр. Исди, зяиф
кцляк ясмяйя башдыйыр. Гар йаваш-йаваш ярийип суйа чюйрцлцр. Исди, зяиф
174
ясян кцляк йери-йатаьы гурудуп сифдяки щала эятирир.
Сцлейман пейьямбяр гушдарын, щейваннарын, балыхларын, ъцъцлярин
дилини билирмиш. Эеждяннян инсаннары, гушдары вя щейваннары чаьырып
щолардан сорушурки бейъя ня щадися олуп?
Щеч кяс щабу суала ъавап веря билмир. Щолар дийилляр:
-Бизим щеч шейдян хябяримиз йохду.
Яляъи кясилян пйьямбяр сорушур:
-Эюрцн, щабу меълися эялмяйян адам, щейван, гуш вармы?
Вязир, вякилляр ахдарыллар. Эюрцлляр, бир аьаъын дибиндя йухуйа
эетмиш гузьун вар. Щону йухудан ойадып Сцлейман пейьямбярин
щцзуруна эятирилляр. Пейьямбяр гузьуннан суал елийир.
-Бейъя нолуп, дийя билярсянми?
Гузьун дил ачыб дийир:
-Пейьямбяр саь олсун, аъыьыыз тутмаса, дийярям.
Пейьямбяр тах-таъына анд ичирки, сяя тохуммарам. Сцлейман пейьямбяр тах-таъына анд ичяннян сора щеш бир кяся аъыьы тутуп ону юлдцрмязмиш. Сора гузьун башына эялян ящвалаты пейьямбяря олдуьу кими
данышыр:
-Мян нечя эцнцйдцки аъыйдым. Эеъя йухуламышдым. Сящяр айыланда эюрдцмкц башымын йюнц щабу йанады. Дцз учуп эялдим. Эюрдцм
бир аьаъын алтында ъанавар бир щейваны парчалайып. Аъыйдым дийяня що
гядяр йидимки юзцмц щавайа галдыра билмядим. Що аьаъын дибиндяъя
йатдым. Эеъянин бир алями щава гаралды. Сойух дцшдц. Сулу гар
йаьмаьа башлады. Гар тез-тез йаьырды. Щамы йухудайды. Интасы ойаьыйдым. Гар йаьа-йаьа цсдцмц юртдц. Хейлах гар цсдцмц юртдц. Айахларымы дябяртдимки гарын алтында галып боьулмуйум. Гар эеъя дя
йаьырды. Щабу вах димдийими гардан чюля узатдым. Исди, зяиф кцляк
ясмяйя башдады. Гары йаваш-йаваш яритди. Кцлящ йери, йатаьы гурудуп
сифдяки щала салды. Сящяр ачыланда йер, эюй эяня дя що йер, эюй иди.
Сцлейман пейьямбярин гузьуна бахшейиши щабу олду:
-Сяни щямейшя сярвахд оласан.
Що вахдан гузьун щарада ъямдяк олса, щоннан хябяр тутур (С.130; Т.43)
БЕЛЯ ДЯ ГАЛМАЗ
Бири варыйды, бири йохуйду. Бир ъцтчц варыйды. Ъцтъцнцн юкцзцнцн
бир тайы гышда эютцрцм дцшцп юлмцшдц. Ъцтчц чох касыбыйды дийяня
базардан би няфяр гул алып эятирир. Гулу галан юкцздяря тайлашдырып ъцтя
гошур, торпаьы шумлуйур. Щабу вах бир дцнйаэюрмцш, мцдрцк, пирани
гоъа эялир. Салам верип сорушур:
-Щабу йазыьын эцнащы нядики, щону гошуп ялдян салырсан?
175
Ъцтчц дийир:
-Юкцз алмаьа пулум чатмады, щонун йериня гул алдым. Сяя ня?
Мян юз пулуму гошурам.
Гоъа тямкинля дийир:
-Ач бурах, щабу йазыьы. Щонун йериня ал бу пуллары. Эет базардан
юкцз ал, гош ъцтя. Ъцтчц гулу бойундуругдан ачып дийир:
-Щара исдийирсян, эедя билярсян.
Бир нечя вах гул дилянчилик елийир, Сора кяндин нахырына эедип мал отарыр.
Би эцнцсц мцдрцк гоъа азад елядийи гула рас дцшцр. Щоннан сорушур:
-Неъясян, кефин, ящвалын? Даща ращатсанмы?
Гул щона беля дийир:
-Беля дя галмаз.
Мцдрик, дцнйаэюрмцш гоъа дидийи сюзя пешман олур. Юз-юзцня дийир:
“Сирейин бойундуруьун алтыннан ачдырып бурахмышам, эяня дя нашцкцрдц?“
Бир нечя вахдан сора мямлякятин газысы юлцр. Що вах ядалят вардыса
да, зялалят дя варыйды. Бир адам эедяндя, йа юляндя йенисини сечмяк
цчцн гуш учурдардылар. Щабу дюня дя беля олду. Газы сечмяк цчцн
щамы йыьылмышды. Дюйлят гушу кимин башына гонсайды, що адам ким
олсейди иш башына гойардылар. Щамы да разы галарды.
Дюйлят гушуну учурдулар. Нахырчы гул да щордайды. Дюйлят гушу сямада дюря вуруп нахырчы гулун башына гонду. Щону газы тя’йин елядиляр.
Бир эцнцсц дцнйаэюрмцш мцдрцк гоъа газыны эюрмяйя эедир. Щамы
газыйа разылыьыны билдирирди. Сирейин бойундуруьун алтыннан ачдырып
бурахдырдыьы гул, щабу эцн газы вязифясиндя дурдуьуна эюря дцнйаэюрмцш мцдрцк гоъа фяхр елийир.
Газы мцдрцк дцнйаэюрмцш гоъаны эюрцп гябул едип вя дийир:
-Мяня эюря гуллуг?
Мцдрцк дцнйаэюрмцш гоъа щонун неъя йашамасыннан марахландыхда дийир:
-Беля дя галмаз. Щабу фани дцнйайа етибар йохду.
Гоъа кор-пешман юйя гайыдыр. Би нечя вахдан сора юлкянин паччащы
юлцр. Ама йыьышып паччащ тяйин олунан дцзя эялир. Эеня дюлят гушу
учурурлар. Гуш эяня дя гулун (газынын) башына гонур. Гул паччащ тахтында яйляшиб ядалятли ганунлар верир, ящалинин эцнц-эцзяраны йахшылашмаьа башлайыр.
Бир нечя вахдан сора мцдрик дцнйаэюрмцш гоъа юз досдуну эюрмяйя эедир. Щону гызыл тахд цсдцндя эюрцп сюйцнцр. Щал-ящвал тутур.
Паччащ дийир:
-Беля дя галмаз. Фани дцнйады. Етибар йохду.
Мцдрик, дцнйаэюрмцш гоъа юз-юзцня дейинир: “Ишя бах, сирейин
176
щабуну бойундуруьун алтындан ачдырмышам, дидийи сюзя бах...“ Гоъа
кор-пешман юйя гайыдыр. Бир нечя илдян сора мцдрик, дцнйаэюрмцш
гоъа эяня юз досдуну эюрмяйя эидир. Щону сарайа бурахмыллар. Дийилляр, сянин досдун паччащ юлцп.
Мцдрик, дцнйаэюрмцш гоъа паччащын габрунун йерини юйрянир.
Габурустанныьа эидир. Габурун башында дайаныр, сещирри дува охуйур.
Габрун баш тяряфиндян бир гапы ачылыр. Ичяри эиряндя ня эюрся йахшыды?
Досду ялиндя тясбещ, ъяннятдя отуруп, щури мялякляр дя щонун хидмятиндя дайаныпды.
Дцнйаэюрмцш, мцдрик гоъа достунун кеф-ящвалыны сорушанда досду
дийир: -Шцкцр Аллаща, сяя димядим, беля галмаз? Фани дцнйайа етибар
йохду.
Мцдрик дцнйаэюрмцш, нурани гоъа юйя тялясяндя досту дийир:
-Эетмя, щабура эяляня даща гайытды йохду. Гайыдарсан, пешман
оларсан. Що, досдунун сюзцня бахмайып, юйляриня сары йолланды.
Чюлдя ня габурстанных, ня дя би кят, шящяр варыйды. Юзц дя бярк
аъмышды. Ъибиндя бир нечя хырда пул сиккяляри вар иди. Пулу щара апардыса ишя кечиря билмяди. Чох эязип доландыгдан сонра достунун сюзцнц
йадына салды. Щабура эялян дала гайытмыр. Гайыдан да фани дцнйада
пешман олур.
Що, Аллаща дува охуйуб сорушду:
-Йа рябб, щабу ня сиррди, мяни аэащ еля. Аллащ тяряфиндян ъавап эялирки йа гулум, сян достун иля сющбят едяндя фани дунйада мин ил кечир.
Мцдрик, дцнйаэюрмцш, нурани гоъа Аллаща дува елийип йалварырки,
мян щабуннан беля фани дцнйада йашамах исдямирям. Мяни щагг
дцнйасына гябул еля. Що саат Аллащ-Таала Щязрят Язрайылы эюндярип
дийир: “Эет, що мцдрик, дйнйаэюрмцш, нурани гоъанын ъаныны ал. Галса,
эцнащ ишдядя биляр“(Т.43)
ФИТВА
Гядим заманнарда би мюмин киши йашайырды. Що, щара эетсяйди
исдякли атыйнан эедярди. Ат да щонун гуллуьундайды.
Би эцнцсц неъя олурса, атын дялилийи тутур. Мюмин киши наьайрырса ат
щона ял вермяйир. Ялдян-дилдян дцшян киши анд ичир ки, “щабу анд
щаггы, сяни тутсам, белиннян йеря дцшян дейилям“. Ахырсы, мюмин киши
аты тутур. Миниб истядийи йюня эидир. Киши су башына чыхмах исдийир. Анд
ичмишди дийяня, атын белиндян дцшя билмир.
Кянди-кясяйи яляк-вяляк илийир, щонун дярдиня ялаъ илийян тапылмырки, тапылмыр. Узах кянддя баш яфянди йашыйырмыш. Атыны чапыб що
кяндя эидир. Яфяндини тапыр. Башына эяляни яфяндийя наьыл елийир. Щона
177
йалварыр, илан дили чаьардыр. Мяни щабу бяладан кутар - дийир.
Яфянди мюмин кишидян истядийи гядяр пул алып дийир:
-Эедящ аьаъын йанна, аьаъа чых, сонра йеря дцш.
Мюмин киши яфянди дийян кими елийир. Сора яфянди кишидян сорушур:
-Сян щардан дцшдцн йеря?
-Аьашдан.
-Щяйинди атыны мин, сцр эет евиня. Щабу да сяян фитван (Т.43).
ГАРЫН ГАРДАШДАН ГАБАЬАДЫ
Гядим заманнарда бир гары вар иди. Онун ян истякли йеэаня гардашы
вар иди. Гарынын гардашы гяфлятян юлцр. Гары баш-эюзцнц йолуб дийир:
-Гардашымы дяфн-кяфн елямяйя гоймарам. О, мянимля галмалыды.
Гары бир йана олур, йас йериня эялянляр бир йана.
Бу вахт дцнйаэюрмцш бир мцдрик гоъа дейир ки, “гары иля мейити бир
отаьа гойун, чюряк тякнясини дя тавандан асын, гапыны да гыфыллайын.
Сонрасы илян ишиниз олмасын“.
Гары гямдян ня йемир, ня ичмир. Гары бир нечя эцн аъ галыр. Гапы
чюлдян гыфыллы, чюля чыхмаьа имканы йохду. Аълыг ону эцндян-эцня
ялдян салырды. Яли чюряк тякнясиня чатмырды. Отагда да кятил йох иди ки,
гары айаьынын алтына гойуб тякнядян бир тикя чюряк алыб йесин. Бу вахт
гары гардашынын мейитини айаьы алтына чякиб цстцня чыхыб тякнядян
чюряйи алыб йейир.
Бу вахт гарыйа дейирляр: “Ня цчцн гардашыны айаг алтына алыб чюряк
йедин?“
Гары дейир: “Гарын гардашдан габаьады“(Т.43)
МАРАЛ-ГЫЗ
Щабу Дашалда Усуб бава дийян би дяня пир адамын эюччяк би гызы
вармыш. Щяр ахшам що намаз вахды сяняэи эютрцф суйа эидяр, эеъ дя
гайыдармыш. Атасы щону бусур. Эююрки щабу гыз сяняэи гойуф карван
йолуйнан эидир. Щабу гызы юлдцрмах исдийяндя гыз йоха чыхыр. Юйя
эялиб гызы юйдя эююр. Гыздан щарда олмасыны сорушур.
Гыз: “що ойларын йарасин сарийирям - дийиб йоха чыхыр. Атасы гызыны
тапбыр. Що гыз да марала чюйрцлцф эюздян итир (С.110;Т.30).
ЧАТДАМЫШ ГАЙА
Дашалда даьларда йешийян би кишинин арвады вармыш. Эеъяляр кишси
178
йухуйа эедян кими гайайа цз тутурмуш. Кишси щону тутуб сорушанда
арвады данышмыр. Кишини щабу гайайа эятирир. Арват щабу гайадакы
маралларын йанна эедяр, щолары саьыф цзцннян мучар, саьдыьы сцтя
кякотуйнан майа вурар, пендир дцзялдиб юйя эятирярди.
Киши щабулары эюрцб фикиррянир:
Интасы ня хейри?
Гайа маралларын айах сясиннян йерилир. Киши гобуйа дцшцр. Що арват
да марала чюйрцлцф йоха чыхыр.
Щинди щора Чатдамыш гайа дийилляр (С.48; Т.43).
МИНАРЯЛЯР ДАЬЫ
Бир гызнан бир оьлан бир-бирлярини исдийилляр. Гызы айрысы да севир.
Щона эюря дя рягиб оьлан щабу иши позмах исдийир. Що оьлан беля
дийирки, эял, що Минаряляр даьыннан ов овлуйах.
Оьлан даьа чыхыр. Интасы дцшя билмир. Бир гоъа оьланын нишаннысыны даьын
йанна апарыр. Гызын сясини ешидян оьлан йаваш-йаваш даьдан дцшцр.
Дцшмян эюрцрки, эеня щеш ня елийя билмяди, оьлана дийирки, чюйрцл
що гайанын кяллясиня бах!
Оьлан даьа бахыб: “Мян щабурдан нятяяр саь-саламат дцшмцшям?“
- дийиб цряйи партдыйыб юлцр (С.48; Т.43)
КОМРАТ
У вах Гябялядя Щязрят Яли дава еляйяндя щордан бир арват алыр.
Юйлянир. Ешидирки щардаса гырьынды. Чыхып эедир. Ора эедяндя арват да
щамиляймиш. Арвадына билярзик верип дийир:
-Гызымыз олса адыны Фатма гойарсан, оьлумуз олса Мурат. Бу
билярзийи дя голуна баьлыйарсан.
Гадынын оьлу олур. Адыны Мурат гойуллар. Мурат тез-тез бююйцрдц.
Щязрят Яли йедди илдян сора тязядян бура эялир. Мурат йекя ушах
олубмуш. Щязрят Яли атнан эялирмиш. Эяляндя эюрцркц бир дясдя ушах
чилинэ-аьаъ ойнуйур. Бири булара ад гойур. Щязрят Яли она дийирки нийя
беля илийирсян?
Оьлан дийирки, ушаглар сюзцмя бахмыллар.
Щязрят Яли Мурада дийир:
-Горхмурсан?
Мурат дийир:
-Щеш би шейдян горхмурам. Тяк Аллащдан горхурам.
Дийир:
179
-Бя нийя тяк Аллащдан горхурсан?
Дийир:
-Аллащ мяя бяла веряр.
Дийир:
-Мяннян горхмурсан?
Дийир:
-Йох.
Дийир:
-Бу бойда адамнан горхмурсан?
Дийир:
-Йох!
Дийир:
-Мяям сол айаьымын цсдцндя йата билярсян аьзы ашаьы?
Дийир:
-Сол айаьын цсдцндя йата билмярям. Сол айаьын гцввяси аз олур.
Мян сяян саь айаьывын цсдцндя йатарам.
-А бала, адын няди сянин?
-Мурат.
Мурат Щязрят Ялинин саь айаьынын цсдцндя аьзы ашаьы йатыр.
Щязрят Яли -Ко Мурат! - дийип ону атыр. Мурат эедип даьын тяпясиня
батыр. Ушаьын дцшдцйц йер чухур галыр.
Арват эюздцйцр, оьлу эялмир.
Щязрят Яли арватдан сорушур:
-Ноолупду?
Арват дийир:
-Мурат эялмийип.
Щязрят Яли дийир:
-Эяляр.
Щязрят Яли щинди билирки даьа атдыьы юз оьлуйду. Беля фикирряшяфикирряшя сабащ ачылыр.
Щязрят Яли ящвалаты арвадына данышып, дийир:
-Сюзцмя бахмады дийяня мян дя ону щора атдым.
Щязрят Яли ъамащата дийирки бу эцннян бура зийаратды. Ушаьы
олмуйаннар, гырха дцшянняр бу зийарата эялсин.
Инди дя бура аьыр зийаратды. Адына да Комрат дийилляр (С.7; Т.30)
ФЯЩРЯТ АРХЫ
Мухас кяндиндя Фящрят адды бир пящливан вармыш. Фящрят Дярянълярдя (Дящняляр) бир дяйирман дцзялдир. Дийиллярки, Эюбцрдян Ъалуда
180
гядяр йекя бир арх газыб. Щабу архын би уъуну дяярмана апарыб.
Фящрят щабу архы газмахнан мухасдылары азардан кутарыф. Кяндин
ъамащаты гара су ичмящдян азара тутулурмуш. Фящрят дя щабу архнан аь
су эятриб ъамащаты щабу азардан кутарыфб
Дийллярки, Фящрят би гызы исдийирмиш. Що архы газып кутаран кими щабу
гызнан юйлянмящ исдийир. Интасы арада эязян факгур-кцп гарысы Фящрятин
юлдц хябярини гыза чатдырыр. Гыз юзцнц юлдцрцр.
Гайадан бейгафыл дцшян даш да Фящрятин башына дцшцр, що да юлцр.
Що вахдан щабу арха “Фящрят архы“ дийилляр (С.199; Т.30)
АМАН ЕВИ
Дийллярки, Филфиллидя гышын шахдалы эцнцйдц. Нифрин эюз ашмаьа гоймурду. Щябля чятин вахды бир атды гара бата-бата эедирди. Атдынын
гуъаьында балаъа оьлан ушаьы да варды. Сойух щяр икисини ялдян салмышды. Ушах даа сойуьа дюзя билмирди. Ахырсы щолар йол цстцндяки юйя
чатдылар. Ата йер тапдыьына хейлах сюйцндц, бир аз юзцня эялди. Що юйдя ушаьы юз кцркцня бцрцйцб гуъаьында йатыздырды. Интасы ня аман исдийиб эирдикляри щабу юй, ня дя кцркцн исдиси ушаьы кутармады. Ушах донуб юлдц. Що юйя що вахдан щабу эцнядяк “Аман юйц“ дийилляр (Т.3)
ЯЛИЪАН ЧАЙЫ
Кешмиш заманнарда Варданны (индики Кяримли) кяндиндя касыб би
айля вармыш. Яр-арват эеъя-эцнцз щона-буна нюкярчилищ елийиб доланырмыш. Зцрйят сарыдан тамарзыймышлар. Ахырсы бир оьланнары олур. Ушаьын
адыны Яли гойуллар. Ди эял ки, щабу йазых айля бедбахд олур. Эцннярин
би эцнцсц Яли анасыйнан чайын гыраьына чырпы йыьмаьа чыхыр. Щабу вах
бярк лейсан йаьыр. Бейгафыл эялян сел Ялини апарыр. Ана чай йухары гача-гача шивян гопардыр: “Яли, ъан бала“- дийя-дийя дизиня-башына дюйцр.
Щейляки, оьлуну селин ялиннян ала билмийъяйини эюряннян сора юзцнц
чайа атыр. Оьлуйнан би йердя юлцр. Що вахдан щабу чайа “Ялиъан“
дийилляр (Т.46).
ХОРУЗ РЯВАЙЯТИ
Теймур Лянэ Гябяляни аландан сора Ниъи дя тутур. Адамларын йарсы
гачыр, йарсы да гамышдыьа эирир. Кишиляр арват-ушаьын кешийини чякилляр.
181
Эеъя вахды кишиляр кятдян тахыл, дана-дуна, тойух, ъцъя эятриф йийилляр.
Щолар щамсыны кясип йийилляр, хорузу кясмийип сахлыйыллар. Билмиллярки, бу хоруз щоларын башына ойун ачаъах.
Теймур Лянэ щямин гамышдыьын йанындан кечяндя бир хоруз
банныйыр. О да дийир ки, адам олмуйан йердя хоруз баннамаз.
Дюйцш башдыйыр. Щяр ики тяряфдян юлян-итян олур.
Дийилляр ки, Теймур Лянэ бу дюйцшдя айаьындан мющкям йараланыр.
Теймурун адамлары юз йаралыларыны, аьыр йаралы олан Теймуру да
саьалдыллар, ама о, тайдахман галыр.
Бу рявайятя эюря эуйа Теймур бурда ахсах олур.
Тяпядя оланлар да юз адамларыны басдырыллар. Бура зийарят йери олур.
Щеч кяс билмир ки, бу зийарят йери неъя йаранып?! Бу тяпядя юлянляр бир
няс хорузун уъбатындан юлцпляр.
Бура Тойухгыран, Хорузгыран да дийилляр (С.105; Т30).
МЯММЯДАМАН ДАЬЫ
Рявайятя эюря Мяммядзаман адлы бириси эюзял бир гызы севирмиш.
Бу издиваъа гызын ата-анасы разы дейилди.
Мяммядзаман юз севэилисини эютцрцб гачыр. Щям юзцнц, щям дя
севэилисини горумаг цчцн Мяммядзаман даьына пянащ апарыр. Бу
даьда эизляня билирляр. Щямин вахтдан бу даь Мяммядзаман – Мяммядаман даьы адланыр. Чцнки бу даь онлара аман верир, онлары горуйур.
Илляр кечдикъя Мяммядзаман дяйишиб Мяммядаман адланыб
(С.103; Т.30).
КАР ДАШ
Халхал кяндиндян йухарыда бюйцк бир даш вар. Адына Кар даш
дийиллярди. Оа тезя гошулан ъаван ушахлар бу дашы эюрцп дийиллярки, бу
ня йекя дашды. О бирсиляр дийирки, бу даша Кар даш дийилляр. Щинди ахшам
гайыданда эюрярсян. Щинди тялясирик, эедирик.
Ахшам гайыданда буна дийиллярки, сян эет щу дашын далында дур, биз
сяни чаьыръейищ. Сян ешитмиъисян. Щу да эедип дурур що дашын далында.
Ща эюздцйцр, эюрцркц буну чаьыран олмур. Йарым сащат оларды, бир
сащат оларды, даа кечир бу йана. Кечяндя эюрцркц, щамы чыхып эедипди.
Мешялик йер. Горхур. Чыьыра-чыьыра щуларын далынъа гачыр.
Щу даша щунунчун Кар даш дийилляр, адамлары беляъя алдатдыьына
эюря (С.46; Т. 30).
182
АЬУЛУГ
Гядим заманнарда, биз дцнйада олмуйанда, би чобан йашыйырды. Чобанын о гядяр гойун-гузусу варыйдыки, сайы-щесабы билинмирди. Йаделлиляр
ел-обаны, кянди-кясяйи сойуп талан едир, йандырып, йернян йексан едирдиляр.
Гыш вахдыйды. Эеня дя йаделлиляр еля-обайа, кяндя-кясяйя басгын едип,
мал-гараны апармах исдядиляр. Щабу ящвалаты ешидян чобан гар йаьмасына
бахмайараг, даьлара юз сцрцлярийнян цз тутур. Аз эедилляр, чох эедилляр,
билмилляр ня гядяр йол эедилляр. Бир йашыл мешялийя расд эялилляр.
Гойуннара, юзляриня сыьынаъаг йери дцзялдилляр. Гышын оьлан чаьында гойунгузуйа от-яляф щарданды? Бир аздан сора гойун-гузу гырылыр. Чобаны
аьламах тутур. Сяси дяряляри-тяпяляри бцрцйцр. Кят ящалиси чобанын сясиня
йыьылыр. Що, гойуннары эюсдярип, бир байаты охуйур:
Язизим аьлар гойун,
Аъ галар, аьлар гойун.
Йем билип йидирмишям
Йеминдя аьу вар, гойун.
О вахдан чобан о йерин адыны “Аьулуг“ гойур. Щинди ися що кяндин
йалныз ады галып. Щабу кят йери Оьуз районунун Хал-хал кяндинин
башында йерляшибмиш. Сорадан кят ъамащаты щораны бяйяммийип йыьышып
мяслящяддяшир. Щамы топлухнан щиндики “Топ“кяндиня кючцлляр.
Кяндин адыны да Топ гойуллар. Чобан да щабу зярярвериъи аьаъын адыны
“аьу“ аьаъы - (йя’ни йолка) гойур (С.189; Т.43).
ЯР ДАЬЫ
Бу даь Оьуз районунун Йагублу кянди йанында йерляшир. Бу даьда
бир даш вар, йерли ящали о дашы зийарят едир. Бя’зи адамлар “Яли даьы“ да
дейирляр бу даьа. Гядим заманларда бурада яфсаняви гящряман йашайырмыш, Онун адына “Яр“ дейирмишляр. О, юз халгыны, елини йаделлилярдян
горуйармыш. Она “Няр“ киши дя дейярдиляр. О, Аллаща инанан мюмин
бяндя имиш. Ибадятя “Яр“ даьына эедирмиш. Орада йасты дашын цстцндя
ибадят едиб гайыдармыш. Яр ибадят едяндя бядяни йумшалыб мума
дюнярмиш. Дава заманы ися она ня гылынъ, ня дя ох батарды. Гылынъ она
дяйяндя ики пара олуб ъинэилтийля йеря дцшярмиш. Ох дяйяндя уъу
яйилиб коьайа дюнярмиш. Яр иля бир кяс давада вуруша билмязмиш.
Бир эцн бир шейтан ъилдли инсан пейда олур. Ярин бцтцн сирляриня
бяляд олуб, дцшмяня хябяр верир, о, ибадятя эедяндя дцшмян хялвяти
онун башынын цстцнц алыр. Шейтан ися бунун башыны гатыр. Дцшмянляр
183
Ярин бойнуну архадан гылынъла еля вурур ки, Ярин бойнуну цзян
гылынъын аьзы ибадят елядийи даша дяйиб ики пара олур.
Инди о вахтлардан чох ясрляр кечиб. Яфсаняви гящряман Яринин улу рущу,
дейирляр, йашайыр. Ярин улу рущунун йадына дцшмянин, шейтанын щийляси
дцшяндя думан галхыр. Бу думан да эюз йашына дюнцб торпаьа инъи кими
сяпялянир. Ата -бабалар дейярдиляр ки, эцняшли эцндя щавада булуд
олмайанда Яр даьындан бир парча булуд галхан кими йаьыш эюзлянилир. О
саат от бичян отуну, хырман дюйян хырманыны, палтар йуйан палтарыны йыьыб
гураг йерляря гойардылар. Елин дилиндя инди дя беля бир байаты эязир:
Язизийям, “Яр“ даьы,
Эятир, долдур чардаьы.
Йаз гураглыг эяляндя
Цстя яндяр бардаьы (С.26; Т.43).
ЙЕРСИЗ ЭЯЛДИ, ЙЕРЛИ ГАЧ
Чох-чох гядим заманларда инсанлар бир-бири иля дост-мещрибан йашайырдылар. Севинъини, кядярини, газанъыны, варыны бир-бири иля бюлцшярдиляр.
Кимин няйя ещтийаъы олса, олан олмайана ял тутарды. О вахт ня пул, ня
дя зийнят шейляри варды.
Бу дюврдя бир мащир баьбан йашайырды. О, дцнйаны ъяннятя дюндярмяк цчцн Эцлцстани-Ирям баьына охшар баь салмышды. Баьда илбойу
эцл-эцлц, бцлбцл-бцлбцлц чаьырармыш. Йцз йашында гоъа мейвясиндян
дадса, он беш йашында новъаван олармыш. Баьда щяр ъцр мейвя
тапыларды: “Гуш илийи, ъан дярманы“. О вахт инсанлар пахыллыг няди
билмязмиш. Тамащкарлыг щеч кясин аьлына эялмязди. Щамы бир дилдя
данышар, бир-бирини баша дцшярдиляр. Эцнляр, айлар беля ютцб кечярди.
Эцнлярин бир эцнцндя баьбанын гапысына щараданса бир дилянчи эялиб
чыхыр. Дилянчинин ня палтары, ня дя айаггабысы варды. Бир щясир, бир Мяммяднясир иди. Ялиндя итдян горунмаг цчцн яйри-цйрц аьаъдан ял аьаъы
тутмуш, чийниня йетмиш йердян йамаьы олан торба асмышды.
Баьбан дилянчини эюрян кими она йазыьы эялди, црякдян щалына
йанды. Диляничини евя дявят еляди. Гарныны дойурду, чимиздирди, арвадынын кюйняйиндян кечириб эейиндирди. Оьуллуьа эютцрдц. Деди:
-Бундан беля дилянчилийин дашыны ат. Баьдакы эцлляря, чичякляря,
аьаълара хидмят еля. Гой эцнцн эцлляр, чичякляр кими эюзял, ятирли, тяравятли олсун.
Баьбан бир нечя илдян сонра баьын ян сяфалы йериндя алты дярйадан
ням чякян, башы булуда дяйян йарлы-йарашыглы бир имарят тикдирди. Шащлар
тамашасына эялирмиш. Сонра да дилянчини эюзялляр эюзяли олан
184
мяляксима гызла евляндирир. Илляр кечир. Дилянчи оьул-ушаг сащиби олур.
Баьбан гоъалыб ялдян дцшцр. Она эцллярин, чичяклярин тясири дя кюмяк
етмир. Юз гарысы иля баьын бир кцнъцндяки комасына чякилиб йашайыр.
Эцнлярин бир эцнц дилянчи баьбаны йанына чаьырыб дейир:
-Сабащдан бу команы атмаг лазымдыр. Яэяр сюкцб атмасан, башыны
бядяниндян айыраъаьам! Юзцн бил!
Баьбан аьлайа-аьлайа дейир:
-Ахы няйя эюря? Сяня чюряк вериб, адам елядийимя эюря?
Дилянчи:
-Мяним алты дярйадан ням чякян, баш булуда дяйян, тамашасына шащлар
эялян бинамы йарашыгдан салыр, -дейиб баьбаны баьдан говур, комасыны
йерля-йексан еляйир: “Эет бурадан! Юзцня лайиг йер тап! Сянин йерин бура
дейил! Бура мяним йеримди! Ата-бабам бурада кюк салыб!“
Баьбанын эюзцнцн йашы даь чайына гарышыб селя дюнцр. Баьа тюкцлцр.
Баьы сел, су эютцрцр. Ня дилянчидян, ня эцллц-чичякли баьдан, ня дя алты
дярйадан ням чякян, башы булуда дяйян, тамашасына шащлар эялян имарятдян ясяр-яламят галыр. Ешидян, билянляр бураны “Гарабаь“ адландырыр.
Баьбан бир кцнъя чякилиб дейинир: “Йерсиз эялди, йерли гач“. Бу сюз
баьбанын дилиндян чыхан кими бир гуш олуб дцнйайа йайылыр (С.33; Т.43).
ЛОЬМАНЫН СЫНАЬЫНЫН АГИБЯТИ
Бир лоьман юз гардашыйнан йашайырмыш. Гардашы чюрящ тящнясинин
йерини билирмиш. Щордан чюряйи эютрцб йийирмиш. Эцннярин би эцнцсц
лоьман гардашыны сынаьа чякир. Арвадына дийирки, чюряк тящнясинин
гапысыны баьла. Що да баьлыйыр. Гардашы чюрящ тящнясини ахдарыр. Щора
вурнухур, бура вурнухур, тапбырки, тапбыр. Эедиб ун тайыны тапыр. Уннан
башдыйыр йемяйя. Йищайи, ун эялиб баьырсаьында олур даш. Гардашы юлцр.
Лоьман дийирки, щонун юлцмцня байыс мяням. Гой, щабуну йарым
эюрцм щабу нядян юлцбдц. Йарыб эюрцркц, баьырсаьын би йери сцмцк
олуб. Що сцмцйц эютрцб дямирчийя пычах гайыртдырыр.
Сора босдана эедир. Босданчы щона гарпыз верир. Що гарпызы щабу
сцмцклц пычахнан кясиб пычаьы йеря батырыб йатыр. Дуруб эюрцркц, пычах
вар, сцмцк йохду. Щонда дийир:
-Ай мяям лоьман башым, яэяням гардашыма гарпыз версяйдим,
сцмцк ярийярди, що да юлмязди (С.195; Т.30).
ЩЯР КЯТДЯ ЮЙЦН ОЛСУН
Би киши юлцр. Юляндя оьлуна вяси елийирки, оьлум, чалыш щяр кятдя
185
Гумлахда, Халхалда, Байанда, щяр йердя би юйцн олсун. Оьул атасыны
басдыраннан сора юз-юзцня фикирряшир: «Башдыйым юй тикмяйя».
Гумлахдан башдыйыр юй тикмяйя. Халхалда, Гумлахда, Тайыфлыда юй
тикир. Эюрцркц, даа пулу-парасы галмыйып юй тикмяйя. Эедир би башбилянин йанна. Атасынын елядийи вясини щабу башбиляня сюйлцйцр. Башбилян
дийирки, ай оьул, атан дийибки, щяр кятдя би досдун олсунки, щоралара
эедяндя зулум чякмийясян. Башбилянин сюзц щонун аьлына батыр. Щяр
кятдя би дос тапыр.
Що эцннян ишдяри гайдасында эедир (С.195; Т.30).
ТЯКЛИК ЙАМАН ДЯРДДИ
Ики гардаш вармыш. Щоннарын беш дявяси вармыш. Щабу дявяляри юз
араларында бюлмящ исдийилляр, интасы беш дявяни нятяяр бюлсцнняр?
Ахырсы чюп тутуллар. Бюйцк гардаша бир, балаъа гардаша дюрт дявя
дцшцр. Бюйцк гардаш йол цсдцндя олур. Щоду, бюйцк гардаш юзцнцн бир
дявясини дя балаъа гардаша верирки, йцклярини апарсын. Балаъа гардаш
йола чыхыр. Сифдя юз дявялярини, сора гардашынын дявясини йцклцйцркц,
щона чох да аьыррых дцшмясин.
Йолда дявяляри йемлийяндя сифдя гардашынын дявясини йемлийир.
Мянзил башына чатан кими дя сифдя гардашынын дявясинин йцклярини
бошалдыр. Интасы эюрцркц, гардашынын дявяси эцн-эцннян арыхлыйыр. Щабу
щонун фикрини елийир. Балаъа гардаш дала гайыдыр. Гардашынын юйц щонун
юйцнцн йанында олур. Щоду, гардашынын дявясини вериб юз юйляриня
эетмяк исдийяндя гардашы сорушур:
-Дявя нийя арыхлыйыб?
Балаъа гардаш Аллащ-Таалайа дийир:
-Би дяня сян шащидсян ки, мян щабу дявяйя неъя гуллух елямишям.
Бирдян гейбдян Аллащ-Тааланын сяси эялир:
-Що сянин дявяни сифдя, сора юз дявялярини йемлийиб, сифдя юз
дявялярини йцклцйцб, сора сяян дявяви йцклцйцрдц. Сифдя сяян
дявявин йцкцнц бошалдыб, сора юз дявясинин йцкцнц бошалдыбды. Щонда
бюйцк гардаш дийир:
-Бяс щабунун дярди няди?
Щабу вах дявя дил ачыб дийир:
-Тящликдян. Що дявяляр йатанда бир-бириня сюйкянирди. Мн тяк галырдым.
Тящлик йаман дяртди (С.195; Т.30).
КЯСИЛМИШ ЧЮРЯЙИ БИРЛЯШДИРМЯЩ ОЛМАЗ
186
Гядим заманнар алимляр, мцяллимляр, усдалар, сяняткарлар юз билдиклярини халха чатдырмаьы юзляриня боръ билипляр. Бир усда варыймыш. Усданын
цч шяйирди олур. Усда юз шяйиддярини эютцрцп сяфяря чыхыр. Аз эедилляр, дцз
эедилляр, дцзцн йарсында бир тянща кома эюрцлляр. Ахшамчаьыйды. Щолар
кома йяясиня гонаь олуллар. Кома йяясинин беш йетими варыйды. Айля що
гядяр касыпыйдыки, йимяйя би тикя чюрякляри йохуйду. Би инящляри варыйды.
Айля щабу иняйин сцдцйнян доланырды. Йетимли арват гонахлары эцляр цзнян
гаршылады. Гонахлары тезя инящ сцдцня гонах етди. Гонахлар тезя инящ
сцдцнц ичип юй йяясиня разылых етдиляр. Бейъя щорда галдылар. Йатып йухуйа
эетдиляр. Эеъянин бир йарысы усда шяйирдляри ойадып дийир:
-Дурун, иняйин башыны кясин! Шяйирдляр кюмякляшип иняйин башыны
кясилляр.
Усда шяйирддяря дийир:
--Эялин, гачах.
Що йетимли арвадын юйцннян гача-гача эеждяннян би йеря чатыллар.
Щабурда тезя юй тикмящ цчцн бинюря йери газмаг цчцн даш тюкцп виъ
чякмишдиляр. Усда шяйирдляря дийир:
-Чапарах бинюрянин йерини газып дашнан долдурун. Шяйирддяр бинюря
йерини газып дашнан долдуруллар.
Усда дийир:
-Щинди эялин, шящяря эедящ.
Аъ-сусуз шящяря чатан шяйирдляр эюрцллярки, файтончу бир ящили дюйцр.
Шяйирдляр усдайа дийилляр:
-Эя щабу ящили файтончунун ялиннян алах.
Усда дийир:
-Гой дюйсцн, щайфыны алсын.
Шяйирддяр устанын сюзцннян пис олуллар. “Ай усда, сяя сцд верянин
иняйини бизя кясдирдин, динмядик. Йяясини танымадыьын йердя бизя
бинюря газдырып даш тющдцрдцн, динмядик. Щинди дя биз дейянин тярсиня
эедирсян. Сяннян бизя усда олмаз“.
Усда ня гядяр еляся дя, шяйирдляр айрылыб эедилляр. Усда дийир:
-Гойун, ахырынъы дяфя сизя би сюз дейим. Айрылсаныз пешман оларсыз.
Эеъя сиз ширин йухуда оланда язрайил йетимли арвадын ъаныны алмаьа
эялмишди. Язрайылла разылашып арвадын йериня иняйи щона гурбан вердик.
Арват юлсяйди, ушахлар аъыннан юля билярди. Бинюря йериндя цч кцп гызыл
варыйды. Щинди сещрли дуа охуйаъам, сящяр що гызыллары йетимли арват
тапъах. Щабу файтончуну дюйян ящил киши файтончунун аьасы олуп. Бу
вахт що файтончуну ишлядип газанъыны вермийип. Файтончуйа що гядяр
зулум елийипки, эял эюрясян. Щинди онун вар-дюляти ялиндян чыхып касыб
дцшцп. Файтончунун пулуну вермяйя пулу чатмыйып. Файтончу да
187
пулунун йериня щону дюйцр.
Шяйирддяр усданын беля сещирбаз, аьыллы олмасына эюря щоннан цзцр
исдийилляр. Усда дийир:
-Кясилмиш чюряйи бирляшдирмящ олмаз. Сиз дя юз чюряйизи юз ялизля
кясдииз (Т.43).
ХОРУЗ БАРЫНЫ УЧУРУБ
Кешмишдя би бянна варыйды. У вах лайыхлы усдалар азыйды. Эцннярин
би эцнц бир тамащкир гапы-гапы эязип дийярмиш “мян бары усдасыйам,
бары гайырырам, тайым-бярабярим йохду“.
Щамы ону дювряйя алыр. Бирси габаьа дуруп чох эопчу усданы апарып
бары гайыртдырыр, усда барыны илан яйриси гайырыр. Юй йяяси барынын яйрисини
тезядян гайырыр. Усда эяня юз билдийини елийир. Бары кутаранда аз галырки
йыхылсын. Усда барыйа далыны сюйкцйцркц бары учмасын. Юй йяясиннян
пулуну исдийир. Юй йяяси дийир:
-Эедяк юйя, чайдан, чюрящдян йи, ич. Би щоур динъиви ал, пулуву ал, эет.
Тамащ усданы цсдялийир. Сюз вахдына чякяр, дийилляр. Эцн эцнортайды. Усда сурфанын гыраьында отуруп тутдуьу ишдян лоьа-лоьа данышырды.
Бирдян сары хоруз баннамаьа тезя гайрылмыш барынын цсдцня чыхыр,
ганатдарыны йаннарына чырпып банныйыр. Хорузун ганатдарыны зярбиннян
бары учуп даьылыр, йернян бир олур. Юй йяяси учулмуш барыны усдайа
эюсдярип дийир: -Щябля дя бары гайыраллар?
Юй йяяси усданын пулуну вермир. Усда газынын йанна шикайятя эедип дийир:
-Юй йяясиннян алдыьым пулун йарсыны сяя веръям, щабу иши мяям
хейримя йаз.
Газы иши усданын хейриня йазыр. Юй йяяси анд-аман елийирки, усда
барыны яйри гайырып, бары да учуп даьылып, йернян бир олуп. Газы дийир:
-Барыны кимин хорузу учурдуп?
Юй йяяси дийир:
-Мяним.
Газы дийир:
Щабу ишдя усданын ня эцнащы вар? Кишинин пулун вер.
Юй йяяси усданын пулуну верип юйя йолланыр. Щирсиннян билмир,
нейнясин. Хорузу тахсыркар билип дийир:
-Сян вахсыз-вядясиз банннамасайдын, бары ушмазды. Що, щабуну
дийип хорузун башыны кясир. Що вахдан щабу вахда кими вахсыз
банныйан хорузун башыны кясялляр (Т.43).
ЦЧ ЙЕТИМ ГАРДАШ
188
Кешмишдя би якинчинин цч оьлу варыйды. Оьланнар бюйцйцп ярсяйя
чатмышдылар. Би эцнцсц аталары юз юмрцнц юйладларына тапшырып дцнйадан
кючцр щагг дцнйасына.
Гардашдар башсыз галып юздяриня гардашын бирисини башчы сечмяк
исдийилляр. Щолар мяслящят билиллярки, бизя йол эюсдярян башчы, бюйцк
олсун.
Бюйцк гардаш дийир:
-Мяннян сизя башчы олмаз.
Щолар дийилляр:
-Биз сянин щяр ямриня табе оларых. Одуки, бизя йол эюсдярян башчы ол.
Бюйцк гардаш дийир:
-Щонда сабащдан бизим гара кяли даббаьа сатах.
Гардашдар эеждяннян гара кяли ипдян ачып даббаьын йанна апаранда
бюйцк гардаш дийир:
-Гойун, кял бейъя биздя галсын. Сабащ апарып даббаьа сатарсыз.
Гардашдар гара кяли гайтарып юз йериня баьлыйыллар.
Би эцнсц бюйцк гардаш дийир:
Щиндики, беля олду, бизим щабу кющня юйцмцзц учурдах. Гардашдар
бел, кцлцнэ эютцрцп юйц даьытмаьа щазырлашыллар. Щолар юйцн бир нечя
кярпиъини гопаранда бюйцк гардаш дийир:
-Гойун, бейъя гонах галсын. Сабащдан юйц учурарсыз.
Цчцнъц эцн бюйцк гардаш дийир:
Эеждяннян дярйаздары эютцрцп тезя баш чыхардан щякарат йерини
кюкдян бичярсиз.
Гардашлар эеждяннян дярйаздарыны чийинняриня алып тахыл зямисиня йолланыллар. Якини би нечя сов бичяня кими бюйцк гардаш щоларын башдары цсдцнц кясдирир. Ямр елийирки, бейъя бясдир! Бюйцк гардаш гардашлара дийир:
Щинди билдимки, мяннян сизя бюйцк башъы, йол эюсдярян олар. Биз бирбиримизи ешидя билярик. Що эцннян гардашдар досдух илядиляр, йидиляр, юмцр
сцрдцляр. Щоончун аталар дийипляр: “Эцъ досдухда, биррикдяди“ (Т.43).
ЩАГЛЫ СЮЗ
Кечмишдя ики гоншу йашыйырмыш. Щоннардан бирси хейирхащ, бирси шяр,
писниййят адам иди. Хейирхащ гоншу касыблыхнан доланырды. Писниййят
гоншу щону инъидирди. Эащ мал-гарасыны, эащ да тойух-ъцъясини оьурруйар, щона гара йахарды.
Би эцнцсц хейирхащ гоншу хясдялянир. Писниййят гоншудан савайы
щамы щона баш чякмяйя эялмишди. Тезликнян саьалыр. Эцннярин би эц-
189
нцсц писниййят гоншу хясдялянир. Хейирхащ гоншу щона кюмяйя эедир.
Бир щяфдя ичиндя щону дирилдир. Писниййят гоншу: Мян ки, хясдя оланда
сяян йанна эялмямишдим. Сян нийя эялдин? Цсдялик дя мяян
саьалтдын.
-Мян сяя баш чякмясяйдим, дай щонда олардым сяя тай!..
Бейгафыл писниййят гоншу юлцр. Щамы дийирки, пис гоншуну дярт йох,
хейирхащ гоншунун щаглы сюзц юлдцрдц (Т.43).
ЭЦНАЩКАР АДАМ
Гядим заманнарда бир залым адам йашыйырмыш. О, 99 адам
юлдцряндян сонра юз эцнащларыны бойнуна алыб дейир:
-Эюр мян нейлямишям?
Эедиб бу ящвалаты дцнйаэюрмцш бир мцдрик гоъайа данышыр. Мцдрик
гоъа она дейир: “Эет дюрд йол айрыъында бостан як. Бостан мящсулундан йолдан кечянляря, цряйи йанана, йетимя, йесиря пайла. Бялкя сянин
эцнащыны Аллащ баьышлайа.
О, йол айрыъында бостан якиб мящсулундан йолдан кечянляря, цряйи
йанана, йетимя, йесиря пайлайыр.
Эцнлярин бир эцнц бостанчы эюрцркц, йолдан бир йолчу кечир.
Гаршысыны кясиб дейир:
-Исди вахтды. Эял сяня йемиш-гарпыз верим, йе, сусузлуьуну йатыр.
Йолчу дейир:
-Ял чяк, тялясирям.
Йолчунун тяри тяпясиндян тюкцлцр. Бостандакы йемиш-гарпыздан йейиб, сусузлуьуну йатырмаг истямир. Бостанчы йалварыр: “Ай башына доланым, бу бостан пулсузду, ещсанды, эялиб-эедянляря пайлайырам“.
Йолчу бостанчыны итяляйиб йыхыр. Бостанчы айаьа галхыб ону боьуб
юлдцрцр.
Сонра бостанчы пешманчылыг чякир. Бу да мяним йахшылыьымын явязи.
Эцнащларымын бири дя артды, олду йцз.
Бостанчы йеня дцнйаэюрмцш мцдрик гоъанын йанына эедир.
-Бу гядяр эцнащы Аллащ мяня баьышламаз. Йолчунун ящвалатыны она
данышыр.
Мцдрик дцнйаэюрмцш гоъа дейир:
-Бу юлдцрдцкляринин щамысы беля эцнащ цстцндя юлубму?
-Бяли - дейир.
Онда сяндя эцнащ йохдур. Инанмырсан эет сюйцд аьаъыны кяс, бир
тонгал гала. Сюйцд кюсювляриндян эютцрцб башы ашаьы торпаьа санъ.
Эюйярди, сянин эцнащларыны бил ки, Аллащ баьышлайыб. Эюйярмяди, эцнащ-
190
карсан.
Бостанчы сюйцд аьаъыны кясиб, доьрайыр, сонра да тонгал галайыр,
йанмыш кюсювляри башы ашаьы торпаьа санъыр. Кюсювляр бир нечя эцндян
сонра эюйярмяйя башлайыр. Гол-будаг атыр.
Она эюря дя халг арасында беля бир мисал вар: “Сяни юлдцрянин
кюсювц эюйяряр“(С.48; Т.43).
АЛА ГОЙУН, ГАРА ГОЙУН, БАШЫМЫ ЙЕРЯ ГОЙУМ
Дийиллярки, би молла вармыш. Щабу молла эцндя намаз гылырмыш. Щабуну эюрян чобан намазы юйрянмяк исдийир. Би эцнцсц моллайа дийир:
-Молла, мян дя намаз гылмах исдийирям. Интасы намаз гыланда маа
да ня дидийуу юйрят, мян дя дийим.
Молла би аз фикирряшиб дийир:
-Ала гойун, гара гойун,
Башымы йеря гойум.
Чобан що эцннян щабу сюздяри дийя-дийя намаз гылыр.
Илляр кечир. Би эцнцсц молла да юлцр, чобан да. Щолары басдырыллар.
Би эцнцсц дийиллярки, молла чобаны алладыбды дийяня Аллащ-Тааланын
гязябиня эялиб. Щабуну йохламах цчцн габурлары ачыб эюрцллярки,
чобанын габрунда молла, молланын габрунда чобан. Чобан ъяннятдик,
молла ъящяннямлик олуб (С.90; Т.30).
ДЯРТДИ ДЯРТДИНИ ГАНАР
Би киши оьуррух елийир. Гайда-гануна эюря оьуррух елийяннян щасы
голуйнан оьуррух елийибся щу голу кясилмялиймиш. Що кишидян сорушулларки, щасы голуннан оьуррух елямисян. Що да дийирки, сол ялимнян.
Щона эюря дя щонун сол голуну кясилляр. Голуну кясян кими дя гайнар
йаьа салыллар ки, ганы кяссин.
Киши щабу бойда зулума дюзцр, щеш ныггырыны да чыхартмыр.
Кишини йола салыллар. Що йолда айры голу кясий адама расд дцшцр.
Щону эюрян кими зулум-зулум аьлыйыр. Щабуну паччаща чатдырыллар.
Паччащ що кишини йанына чаьрыб дийир:
-Сяян голуу кясяндя щеш ныггырын чыхмады, бя щинди нийя аьлыйырсан?
Киши дийир:
-Щону эюрян кими юз дярдим йадыма дцшдц. Дяртди дяртдини ганар –
дийибляр (С.195; Т.30).
ЙЕЛ ЯСИБ, ГОЗ ТЮКЦЛЦБ
191
Дийиллярки, ики няфяр Мухасды Шякидя техникума эирибди. Щоларын да
кцлфятдяри чохуйду дийяня долана билмирдиляр.
Би дяфя що тялябялярдян бирси ики эцннцйя иъазя алыб кяндя эялир,
юйляриня баш чякир, бир аз пулдан-парадан эютцрцб гайыдыр. Йолдашы
щоннан хябяр алыр:
-Кятдя ня вар, ня йох?
-Саь-саламатдыхды. Биилки гоза гоз чатмаз. Аьашдарын башы долуду.
Мян эялян эцнцсц цряйин исдийян кцлящ ясди. Гоздар тыпбатыпнан
тюкцлдц йеря. Щинди оьул исдийир щолары йыьа, апара сата.
-Гозун галасы (4 ядяд гоз бир гала щесаб едилир) базарда нечяйяди?
-Щону билмядим, интасы беля эирявяни ялдян вермяк олмаз.
-Яши, бизя ня дцшцб щябля. Що ъцр гозу гоймушух щорда эялиб щабурда охуйурух. Эял эедяк.
-Эетдик.
Щабу ики Мухасды биъъя гоза эюря техникумнан говулур.
Сорадан чох пешман олуллар.
Щинди сюз дцшяндя ким кимяся лазым олмайан йери тяклиф едяндя
“Щеля билирсян, щорлда йел ясиб, гоз тюкцлцб?“ – дийилляр (Т.21).
ШАБАЛЫД
Гядим заманларда Шабалыт адында гара бир гыз варыйды. Гыз щяддибулуьа чатанда щеля эюзялляшмишдики щонун дярдиннян дяли-диваня
олмушдулар. Гыз гарайды, интасы суйу ширинийди. Ким щона елчи дцшцрдцся, дили иля щону санъыр, щеш кими бяйянмирди. Би эцнцсц гызы исдийян
оьлан щону эюрмяйя эялир. Оьлан гызын дярдиннян дяли-диваняйди.
Оьлан ня гядяр йалвардыса, гыз щона разылых вермирди. Гыз дийирди:
-Мян шащлар шащынын оьлуну исдийирям. Оьлан ня гядяр йаныхлыйдыки,
аьлыйа-аьлыйа дийир:
-Йарябб, сян щабу гызы йа эюйя эюндяр, йа аьаъа дюндяр. Щабу
сюздян сонра гыз що сащат дюнцп енлийарпаглы аьаъ олду. Пайыз вахды
эюрцллярки аьаъда йумру-йумру тикан йетишип. Адамлар исдийирки, що
тиканнары яллярийнян гопартсыннар. Ялляриня тикан батыр. Щирсдянип щону
аьаънан дюйяълядиляр. Димяэинян гызын аъы дилляри тикана дюнцп
адамлары санъыр, оьланын щайфыны щона йахын дуран адамлардан алырмыш.
Що вахдан бир тапбаъа вар:
Ичи махбяр, чюлц зяр,
Аьаънан дюйялляр.
Хюрящлярдя йийялляр.
Що вахдан аьаъын адына гызын адыны гойуллар. Гыз шащлар шащынын оьлуну
192
исдийирмиш. Она эюря дя “Шащ палыт - шабалыт“ ады мейдана эялип (Т.43).
АРЫ ИЛЯ ИЛАНЫН МЦБАЩИСЯСИ
Илан дийирки, сяян зящярин мянимкиннян чохду. Интасы щеш кяс
сяннян горхмур.
Ары да дийирки, йох, сяян зящярин чохду.
Ахырсы ары дийир:
-Эял, йохлуйах.
Бир йатмыш адамын йанна эедилляр. Сифдя илан адамы вуруб, эюзя
эюрцкмцр. Эюзя эюрцкян ары олур.
Адам арыны эюрцп айаьыны би аз охалыйыб тезядян йатыр.
Сора башга би йатмыш адамы ары вурур, илан эюзя эюрцкцр. Адам
щону эюрян кими цряйи партдыйып юлцр (С.195; Т.30).
ЧЯЛТИК
Кешмишдя инсаннар чюряйин ня олдуьуну билмирдиляр. Щолар яляф, ъыр
мейвя йейип йашыйырдылар.
Би гятрящим паччащ варыйды. Щабу паччащын юзцнцн айлясинин щякарат йериндя чялтий беъярирдиляр. Чялтийи паччащын юзцнцн айлясинин рызгыйды. Галан касып-кусуп от-яляф, ъыр мейвя йейип йашыйырды.
Башга бир паччащын щякарат йериндя якинчи йашыйырды. Чялтищ хырманы
вахды якинчи яйниня тцклц тяряфи чюйрцлмцш кцрк эийип залым паччащын
хырманына эитдики, би сыхма тохум эятсин. Що хырмана чатанда сорушулларки, “няйя эялмисян?“. Якинчи дийирки, “кял итирмишям“.
Якинчини йыхып що гядяр дюйцллярки, що йумбалана-йумбалана
чялтищ щямбизинин цсдцня чыхыр. Чялтищ тцщлц кцркя йапышыр, дюйцлмцш
якинчи эцънян гачып ъаныны кутарыр. Юйя эялип кцркц дарахнан дарыйыр,
йеря тюкцлян тохумлары йыьып сахлыйыр. Тезяъя йаз эиряндя чялтищ тохумларыны “бисмиллащ“ -дейип уъдарыны дишдяйип якирки, шейтан гарышмасын. Якинчинин мящсулу илбяил артып чохалыр. Гятрящим паччаща хябяр
чатырки, гоншу паччащын якинчиси сянин чялтийини оьурруйуп вя щякарат
йериндя бол мящсул йетишдирип. Паччащын эюздяри чыхыр кяллясиня, що
сащат ямр илийирки, “якинчини мяям йаныма эятирин“. Якинчини паччащын
йанна эятиряндя, що юзцйнян би сыхма чялтищ эютцрцр. Паччащ якинчидян
сорушур: “Сянин ня ихдийарын варки, мяним чялтийими оьурруйуп щякарат
йериндя якип мящсул да йетишдирирсян?“
Якинчи анд-аман илийирки, щабу тохум сизин тохумнан дюйцл, юзц
якдийи тохуму паччаща эюсдярир. Тохумлары бир-бирийнян тутушдуруп
эюрцллярки, якинчинин тохумунун башдары кясий, паччащын тохумларынын
193
башы долуду. Падшащ шейтанных илийяни що сащат дара чякдирир. Якинчини
бурахыр. Що вахдан дцйцнцн башында якинчинин дишдяйи галып (Т.43).
БАШГА ВАРИАНТЫ
Дийллярки, кешмишдя юзэя щякарат йерляриндя чялтищ якиллярмиш. Щабу
бизим щякярат йерляриндя чялтищ олурмуш. Би эцнцсц бизим ъамащат
щоларын щякарат йерляриннян чялтищ оьурруйуп эятирип якилляр. Чялтищ
боллуъа чатыр. Хябяр эедип чатыр юзэя йерин йяясиня. Щонда Пейьямбяр
щабулара кюмяк елийир. Бир-бир дцйцлярин башыны дишдийип атыр йеря.
Мясяля бююйцр. Щабуларнан далашмах исдийилляр. Башы кясий дцйцляри
мярякяйя тюкцлляр. Юзэя йерин йяяси дцйцлярин башындакы кясийляри
эюрцп сакитдяшир. Щонда дийиллярки, щабу дцйцлярин башындакы кясий що
Пейьямбярин дишдяйийдики галып (С.195; Т.30).
ТЯРКИСАЛАТ ГАСЫМ
Оьузун Буъах кяндиндя Гасымы щамы динсиз адам кими таныйырды.
Щона Тярикисалат Гасым дийяллярди. Яслиндя ися щеш ким щону йахшы
танымырды.
Эцннярин би эцнцсц би няфяр зяввар Мяккяйя эедир. Пулу кутарыб
гайыда билмир. Щона дийиллярки, щабурда сяян йеррин олур. Щона дисян
що саа кюмящ елийяр. Буъахлы билирки, щабу Тяркисалат Гасымды. Що
намаз гылмаьа Буъахдан Мяккяйя эялирмиш.
Би дяфя щоннан эюрцшя билмир, эешкир. Интасы сора щоннан эюрцшцб
дярдини сюйлцйцр.
Тяркисалат Гасым щоннан шярт кясир. Эюзцнц йумсун, би дяки, щабу сырры
юлцнъян щеш кимя димясин. Буъахлы анд ичиб, эюзцнц йумур. Эюзцнц
ачанда юзцнц Буъахда эюрцр. Щеш кимя щабу сырры ашмыр. Що вахдадякки,
Тяркисалат Гасым юлцр. Тяркисалат Гасыма щеш ким Гур’ан охумур. Юлцсц
йердя галыр. Буъахлы тез юзцнц щора чатдырыб Гур’ан охумаьа башдыйыр.
Ъамащат щону нящлятдийяндя що оланы башдыйыр данышмаьа. Дийирки, щабу
адам пирди. Щеш ким щонун кими оламмаз. Що щабурдан Мяккяйя намаз
гылмаьа эедирди. Каш, мян дя щонун кими олейдым.
Щабу сюздяри ешидян ъамащат донуб галыр. Сора що бирси моллалар да
щона Гур’ан охумаьа башдийир (С.195; Т.30).
194
ДАШДЯМИР ЯФЯНДИ
Эцннярин би эцнцсц Дашалда Улу чай дашыб кянди басыбмыш. Дашдямир
яфянди щасасыны эютрцб чайын ичиннян йухары эидир. Щамы щону йолуннан
дюндярмящ исдийир. Щойса дюнмцр. Чайын ичиннян эедир. Щасасыны йеря
вуруб: “Туфу кафыр, гайыт юз йериннян ах, маща наьаръысан, мялун?“- дийир.
Доордан да, су що ахарыны дяйишиб йатаьына кечир.
Беля дийилляр ки, Дашдямир Яфяндинин що щасасы щазырда гощумларында галыр (С.66; Т.30).
ЩАЪЫ ПЯНАЩЛА БАЬЛЫ РЯВАЙЯТЛЯР
ТОЙ ЭЕЪЯСИ
Эцннярин би эцнцсц Пянащ юз ямиси оьлу Щазял, би дяки, кятчисийнян Аьдаша тойа чаьрылыр. Биррикдя йола дцшцлляр. Ахшам той олан йеря
чатыллар. Що вахлар тойлар ики эцн олурду. Щолар да щеля тойун биринъи
эцнц эялмишдиляр. Сифдя эцнц той эцнортадан сора башдыйыр, эеъя
ъамащат даьылынъан олурду. Щинди дя беляйди.
Щолар йийиб-ичир, тойа тамаша елийир, ойнуйурдулар. Эеъя йарсы эюрцллярки, той ъамащаты йаваш-йаваш даьылышыр, интасы щолары эеъялямяйя юйя
апаран йохду. Кятчиси Пянащын гулаьына дийир:
-Ай Пянащ, дийясян щеля чюлдя эеъялийяси олъейищ.
Би аз фикирряшиб Пянащ диллянир:
-Аьлыма би шей эялиб. Йа ъамащат бизи юйцня апарсын, йа даки
щабурда бизнян сящяри ашсын. Що той бяйини йанна чаьрыр:
-Ай гардаш оьлу, биз гяриб адамларых, бизя йол щавасы “Зорхана“
чалдырсана.
-Ба айыб сюздцкцн... - дийя тойбяйи цзцнц чальычылара тутуб гышгырыр:
-Ай усда, щабу гонахлара би “Зорхана“ чал эюрцм.
Щава чалыныр. Пянащ голуну, гычыны чырмалыйыб дцшцр отрайа. Би дюря
вуруб тян ортада дуруб дийир:
-Гочах кимди, чыхсын мейдана! Мяя Пянащ нясли дийялляр. Дюшцня
дюйян варса, чыхсын габаьа! Що сащат ашырыб язрайыл кими йапышым дюшцня.
Кимди що гочах? Эеня башдыйыр эязишмяйя. Интасы би гочах тапылмыр.
Щаннан-щана Щазял ямиоьлусу йаваш-йаваш йериннян тярпянир. Голгычыны чырмалыйыб йахыннашыр щона. Сифдя гайдайа эюря ял вериб эюрцшцр,
аддарыны дийилляр. Щазял сорушур:
-Ямоьлу, башдыйахмы?
195
Ъамащат щеля билирки, що “ямиоьлу“ сюзцнц щеля-беля дийир.
-Йох, эял, би дюря вурах, сора.
Пянащ дцшцр габаьа. Щазял дя архасынъа. Дюря баша чатан кими
Щазял вах тапыб йахшыъа голайланыб Пянащын кцряйинин ортасыннан щеля
би шапалах вурдуки, чоху горхусуннан цзцнц тутур. Тяряъя далыннан
бахан арватдар гышгырышыллар. Ъамащат арасына пычщапыч дцшцр.
-Щинди залым ушаьы дава елийъящ.
Интасы Пянащ щеш щалыны да позмур, дала чюйрцлцр, йавашъа сорушур:
-Ямоьлу, хейир ола, няди щеля?
Щеш щеля-беля, кцряйиня милчящ гоммушду. Щцркцтмяк исдийирдим.
-Олан шейди, ямоьлу, Ай устад, нийя сясииз эялмир? Би чалын эюрящ!
Щабуну эюряннян сора устад залым оьлунун аьзы няйди, чалмыйайды.
Ъамащат щяля юзцня эялмямишди. Чальычылар башдыйыллар. Пянащ сорушур:
-Ай ямоьлу, башдыйахмы?
-Щара тялясирсян? Мяним эедяси йерим йохду, сящяряъян бурдайам. Эял, би дюря дя вурах.
Щинди дя Щазял дцшцр габаьа. Чальычыларын габаьына чатанда Пянащ
Щазялин кцряйиня щеля би гапаз илишдирирки, йалан олмасын сяси кяндя
йайылыр. Тязядян арватдар гышгырышыллар. Сяся итдяр дя щцрмяйя башдыйыр.
Щамы дийир:
-Даа щабу залым ушахларыны айырмах олмаз...
Щазял башыны галдырыр:
-Ямоьлу, що ня сясийди щеля?
-Яши, кюпяк оьлунун милчяйи ял чякмийиб щинди дя эялиб сяян белуа
чыхмышды щону...
-Юлдцря билдинми, бары?
-Дийясян, щя.
-Ай саь ол, ямоьлу. Щинди башдыйа билярикми?
-Щя, башдамах олар. Ай устад, сизя ня олуб дийясян йорулмусуз,
чалын эюряк.
Щава тяздян чалыныр. Ики Мухасды Аьдашда башдыйыр, ня башдыйыр.
Щамы тезядян ахышыб эялир. Тяряъяляр дя йаддан чыхыр. Арватдар да
тамашайа дуруллар. Ойун бир аз давам елийир.
Ахырсы той сащибийнян би аьсакгал юздярини габаьа вериб:
-Ай оьул, бясди, эеъя чохдан кечиб, галаныны да сящяр давам
елийярсиз, - дийилляр.
Гоъалар ортайа дцшцб щолары эцънян айырыллар. Щинди щамы щолары
юйцня апармах исдийирди. Эеъялямяйя йер тапбыйан цш кятди дцз би
щяфдя щорда гонах галыр. Имканы олан щолары юйцня апарыб ялиннян
эялян щюрмяти елийир (Т.21).
196
НАМЯЛУМ ГОНАГ
(Щаъы Пянащла баьлы икинъи рявайят)
Дийиллярки, ъаванныхда Щаъы Пянащын пящливанлыьы бцтцн йахын-йюря
кятдяря йайылыбмыш. Щеш кяс щоннан дюш-дюшя эяля билмирмиш.
Йекя бядянни, енникцряк уъабойлу, эцъдц щабу ъаванын сяси узах
кятдяря дя эедиб чыхыбмыш. Би дяфя ахшамчаьы кяндя би набялят адам
эялир. Пянащы сорушур.
-Ай гонах, щасы Пянащ? -дийя щона суалнан ъаваб верилляр.
-Пящливан Пянащы дийирям дя!
-Хейир ола, сян щону нейнирсян?
Пящливан Пянащ щара, сян щара?
Щоннан эцляшмяк исдийирям.
-А киши, сяян щона эцъцн чатмаз. Щонун йаанда сяян ня бядянин
вар ки?
-Йох, мян щабу бойда йолу баса-баса эялмишямки Пянащнан
эцляшим. Айры сюз лазым дюйлц. Сиз щону мяя таныдын, сорасы иля ишииз
олмасын. Щону ня гядяр диля тутулларса, сюзцнцн цсдцндя дуруб дийир:
-Йох, мян щоннан эцляшмялийям.
Ахырсы яъалсыз галыб щону Пянащэиля апарыллар. Пянащ юйдя олмур.
Эюздцйцллярки, зямидян гайытсын.
Ахырсы Пянащ эялиб гонахнан эюрцшцр. Хош-бешдян сора мятляб
цсдцня эялир, фикрини дийир. Пянащ гонахнан разылашыр:
-Сящяр намазыннан сора мечитин йаанда щак-щесабы чцрцдярик. Що
вахда гядяр ъамащат да топлашар.
-Йох, эял, щинди эцляшяк.
-А киши, узах йол эялмисян, йорулмусан, эеъя йат, динъуу ал, сящяр
эедящ зямиляримизя дя тамаша еля, сора эцляшярик. Ахы, ахшамын
хейриннян эцндцзцн шяри йахшыды.
Пянащын щабу фикри гонаьын аьлына батыр. Разылашыр. Би дяки, разылашмыйыб наьайрасыйдыки?
Щонда Пянащын субай баъысы да юйдя иди. Що да гардашыннан дала
галмазмыш. Интасы голунун эцъцня аз адам бялядийди.
Ахшам сурфайа эятириляннян йийиб-ичиб йатыллар. Гонах йорьунуйду
дийя даш кими йатыр. Би дя айылыб эюрцркц, эцн чыхыб. Що эейинибкеъинир. Ща гулах верирки, юйдян киши сяси ешитсин, интасы ешитмир.
-Ай баъы, бяс Пянащ щаны?- дийя соурушур.
-Гардашым сяян чох эюздяди, эюрдцкцн ширин йухудасан, гыймады
ойатмаьа. Юзц зямийя эетди. Дидики, гой гонах йатсын, ойананда
197
йеримизи нишан верярсян, эялиб тапар.
-Димяли, арадан чыхыб. Щабы сюздяр гызын хятриня дяйир. Интасы юзцнц
сахлыйыр. Гонах зяминин сямтини юйрянир, эетмящ исдийяндя чарыхларыны
тапбыр. Ахырсы гызы чаьырыр:
-Ай баъы, бя мяям чарыхларым щаны? Тапбырам.
-Бый, башыма хейир, ай гонах. Лап йадымнан чыхыб, щабу гошумузун
ахмах ити вар. Ня ялиня кешди, апарыр. Щоду, ахшам гардашым щолары
эютцрцб що пярдинин алтына гойдуки, ит апармасын. Сящяр эедяндя дя
йадыннан чыхыб щеш эютцрцб йеря гоймады. Щоду ей, щорда, ал эийин.
Чарыхлары щорда эюрян кими гонаьын эюздяри чыхыр кяллясиня. Що
пярдинин алтыннан чарыхлары чыхартмах олар? - дийя фикирряшир.
Ня башуузу аьрыдым, гонах ща чалышыр, ща ялляшир, интасы пярдини тцк
гядяр дя тярпядя билмир. Эцнортайаъан галыр мящятдял. Ахырсы гыза
йалвармаьа башдыйырки, гардашыны чаьыртдырсын, эялиб щонун чарыхларыны
чыхарыб версин. Ахырсы гыз дийир:
-Гардашым тапшырдыки, гонах дураннан сора юзц чарыхларыны эютцрцб
эялсин йанымыза. Нейняйим, эеня гонахсан да. Чарыхларыны вермяйиня
верим, интасы гардашыма мяним адымы вермяйясян ща.
Гонах инанмыр. Гыз икиялли эцъ вериб пярдинин уъуну галдырыр. Щабуну
эюрян гонаьын эюздяри тязядян чыхыр кяллясиня, юзцнц итирир. Гыз гышгырыр:
-Ядя, митил оьлу, митил, тез ол, эютцр чарыхларыны. Йохса...
Гонах тез чарыхларынын пярдинин алтыннан чыхардыб бир гыза бахыр, бир
чарыхлара, бир дя юзцня. Ня чарыхларда чарых абры, ня дя гонахда гонах
абры галмышды. Щабуннан сора йцз ил гала що чарыхлардан чарых олмазды.
Зарафат дюйлц, дамын аьыррыьы цсдцня дцшмцшдц. Гонах битяяр щолары
айахларына кечириб суйу сцзцля-сцзцля щяйятдян чыхыр. Щону би даща
эюрдцм дийян олмур, що эедян олур (Т.21).
ДЯРРАКЯ
(Щаъы Пянащла баьлы цчцнъц рявайят)
Дашалчай Мухас кяндинин йанынан кечир. Дяли чайды. Сел эяляндя
щеля гудурурки, нярилтисиннян даь-даш тярпянир, гулах тутулур. Гоъалар
дийирки, Дашалчай гудуранда эюздяр эюрмясин.
Кешмишдя щабу чай Мухасдылары горхудуб.
Эеня дя эцннярин би эцнцсц Дашалчайын дялилийи тутур, йолу пис щала
салыр. Щамы йолу дцзялтмяйя чыхыр. Щаъы Пянащ да щоларын ичиндяймиш.
Иш гызышыр.
Щаъы Пянащ эюрцрки, щоннан би аз аралы ъамащат йыьышыб от тайасы
бойда олан би дашы йериннян тярпядя билмилляр. Що да щора эедир.
198
-Ай ушаг, гыраьа чякилин!
Щаъы Пянащ бахыб эюрцрки, дашы тярпятмяк чятинди. Эцлцр, дийир:
-Я, ня гарышга кими тюкцлмцсцз дашын цсдцня. Я, эедин ишизи эюрцн.
Ня вар щонда, юзцм чыхарып атарам щону.
Кимиси дийир: Щабу киши аьлыны итирип. Щабу дяйгя дяллийя салыф
гарныны ъыраъах.
Кимиси дя дийир:
-Щабу бизи яля салыр. Щабу гядяр ъамащатдан эцъдц олъещ?
Щаъы Пянащ ъамащата дийир:
-Эедин, бир араба одун эятирин!
Ъамащат бир шей гаммыр. Интасы би араба одун эятирилляр. Щаъы Пянащ
щабу одуну що дашын цсдцня тюкдцрцб бюйцк тонгал галатдырыр. Даш
гыпгырмызы гызаранда щонун цсдцня су тюкцлляр. Даш парча-парча олур.
Йол да салыллар. Щамы щонун аьлына “бярякаллащ“ дийир (Т.21).
ЩАЪЫ ПЯНАЩЫН ШАМХАЛ НЯВЯСИ
Дийиллярки, Пянащ киши Мухасын йаннан кечян Дашалы йолунун
гыраьында би ъальалых салыб, щойуз дцзятмишди.
Йайда щабрдан кечянняр, чобаннар, щойцзцн суйуннан ичир, тутдан
йийиб, кюлэялянир, щона рящмят охуйурдулар. Щаъы Пянащын оьлу Якбяр
дя атасыннан дала галмазды. Эцъц дя що эцъцймцш. Що вахлар кят
ъамащаты пайызда кял арабасыйнан Шякийя одун долдуруб, щонун
охунун би уъуннан тутуб йухары галдырармыш.
Галдыра билмядися, дийярмиш:
-Одуну бошалтмах лазымды, кяллярин эцъц чатмийъещ...
Дядя-бабаларымыз ашы ялнян (шапалахнан) йийиллярмиш. Щинди дя
беляляри вар. Ахыр вахлар кятдя би мясял ишлядилляр:
-Мяя би шапалах вер, Якбяр яминин шапалаьыйнан олсун.
Щаъы Пянащын нявяляриннян бирси Шамхал киши олуб.
Дийллярки, Сямядабат щякярат йеринин гыраьыннан йол кечирмиш. Що
щякярат йеринин ортасында йекя гоах аьаъы вармыш. Щабу аьаъ шум,
сяпин, бичин вахды иш эюрмяйя гоймурмуш.
Дийиллярки, щабу гоахдан йахшы би нов чыхар. Интасы щабу гоаьы йа би
эцня, йа да би щяфдяйя кяся билмийъищляр.
Щонда Шамхал кишини чаьырыллар. Щамы щоон эцъцня инанырды.
-Шамхал, що гоаьы йыха билярсян?
Шамхал дийир:
-Щону йыхмаьа ня варки?
Би эцн бюрц цсдя гойарам.
Эеъдяннян Шамхал киши голларыны чырмалайыб балтасыны да алыр ялиня.
199
Эцн яйиляндя аьаъы йыхыр.
Щона би араба буьда верилляр (Т.21).
ШАЩ АББАСЫН ЮЛЦМЦ
Эцннярин би эцнцсц Шащ Аббас юлцр. Интасы щону басдыра билмилляр.
Яли ачых галыр. Кятбякят, шящярбяшящяр эяздирилляр, эеня яли йумулмурки, йумулмур.
Ахырсы щону би билиъидян сорушуллар. Билиъи дийирки, щабунун дярди
нядики, щябля эяздирирсиз?
Щолар да дийирки, басдырмах исдийирик, щонун яли йумулмурки, йумулмур.
Щонда що билиъи дийирки, алын щабу торпаьы тюкцн щоон ялиня.
Торпаьы щонун ялиня тюкян кими яли йумулур. Апарыб басдырыллар.
Щона эюря дя дийилляр:
-Адамда щейля няхуняклик варки, щонун эюзцнц анъах торпах
дойдурар (С.195; Т.30).
ШАЩ АББАСЛА ШЕЙХ САЛБЫЗ БАБА
Эцннярин би эцнцсц Шащ Аббас Шейх Шалбыз бабаны ахдарыр.
Демяэинян Шейх Шалбыз баба да йол гыраьында дайаныбмыш.
Шащ Аббас Шейх Шалбыз бабаны сорушур. Шейх Шалбыз баба ъаваб верир:
-Таны, мяням, бил мяням, бу мяням. Юзэядися, дийирки, билмяням.
Цш кяндя эедир. Шейх Шалбыз баба дийирки, Шащ оьлу Шащ Аббас мяни
танымады (С.2; Т.30).
***
Шейх Шалбыз баба кяндя эедир. Бир иняйи эюсдярип дийир, иняйи бура
эятирин, дийирки у иняйин габаьы тяпялди, сян дя деэинян габаьы тяпял
дюйцл, юзц тяпялди, алнындады. Дийип гейб олур эедир. Дийирки, мян дя
сюйлцйцмки бу щейванын ялиндя бала вар, габаьында тяпял вар. Уун
тяпяли габаьындады, йохса ки гуйруьундады?!
Дийирки, шащ оьлу Шащ Аббас саь олсун, дийир гуйруьу тяпялди,
габаьында гашгасы йох - дийип иняйи чякир (С.2; Т.30).
НАР ЯЩВАЛАТЫ
Мящяммяд Гаъар дюрц олупду. Шащ Аббас бир адама расд олуб йол
эедирмиш. Башга бир йеря эедирмиш. Ешидипки орда нар баьлары вар, би
дяня нар сыханда каса долар. Беля шей олар, би дяня нарнан каса долар?
Буну йохламаьы гярара алыр. Йола дцшцр. Би адама расд олур. Дийирки,
200
йол эедирям. У адам дийир:
-Мяя гонах оларсан?
У дийир:
-Цч шяртим вар.
Эялир уна гонах олур. Дийирки, няди шяртин?
Дийипди:
-Сян исдийип мян исдямийяни мян олан йеря эятирмя, бу биринъи
шяртим, икинъиси мяни дусдах елямя, цчцнъцсц мяя зящяр вермя. Бу
шяртляря гулах асырсанса, сяя гонах оларам.
Дийирки:
-Гонаьа да зящяр верялляр?
Дийирки:
-Бялкя дя.
Ял-цзцнц йуйуп ушаьы алыр гуъаьына юй йяяси. Шащ Аббасын да
ушахдан зящляси эедирди.
Дийирки:
-Йахшы елийирсян.
Юй йяяси баша дцшцр.
Сора Аллащ веряннян орталыьа гойуллар. Юй йяяси Шащ Аббаса йищайи
дийип мяъбур елийир.
Дийирки:
-Ай киши, мян сяя димядим ки, мяя зящяр вермя. Йидийими йимишям. Лазым олса, бурдады да. Юй йяяси дийирки, дцнйа даьыла сяни гоймарам. Биздя галъысан. Шащ Аббас дийирки, мян дидимки, мяни дусдах
елямя.
Дурур дцшцр йола. Дяйаммыр. Эюрцркц бюйцк бир кятдир. Йолдан
кечяня су верилляр. Тяклиф елийирки, мяя дя нар суйуну сых вер.
Дийирки, мян дийян шей олду. Эедир чыхыр базара. Базарда гоъа
гарыйа йанашыр. Гоъа няняйя дийир:
-Няня, мяни тары гонаьы сахла.
Дийир:
-Сян ня миллятсян, ня ъинсан, билмирям. Гур’ан билирсян? Мцсцрмансан, башга алямсян?
Диди:
-Няня, мян мцсцрманам.
Салават чюйцрцр. Дийир:
-Оьул, мян дя сейидям.
Бу буну эютцрцп эедир. Орда гонах олур. Ахшам Аллащ веряннян
йийип-ичир, би дяня нар эятирир, би дяня дя каса эятирир. Сыхыр нардан, ики
хюряк гашыьы су чыхыр. Ня гядяр сыхыр, олмур. Няся. Бешини эятирир.
201
Бешиннян йарым каса су чыхыр.
Дийир:
-Мян ня тяяр аьырайах адамам ки, нардан су чыхмыр.
Сора йатанда фикирряширки бурда няся айры бир мясяля вар. Эеъя йатыр,
дийирки сабащ ачыланда намаз гылъам, орда о сюздяри дийъям.
Сабащ ачылыр, дясдямаз алыллар. Няняйя дийирки, сян имам дур. Мян
дя сяннян намаз гылъам. Няня дийир:
-Бах, оьул мян 80 йашында адамам. Сейидям. Арватдан имам
олмаз. Сян нолар ъаван оланда, эял, сян имам дур.
Дийирки, мян сяннян габаьа кечяммярям.
Бюйрцндя дурур, киси дя, намаз гылыллар. Дува елийир, тясбещ чюйцрцр,
салават чюйцрцлляр.
-Няня, сян бир-бир сай, мян дийъям.
Няня сорушур:
-Ня сайым?
-Тясбещи. Гырх дяфя нянянин намаз палтарынын цстцндя тюбя
елийирям. Гырх оланда мяя динян.
Дийир:
-Оьул, бунун мянасы няди?
Дийир:
-Бунун мянасыны йолда дийъям.
Няня дийир:
-Кафир пачъащ ня фикирряшдися, нарын суйу гящятя чыхды.
Йолда буна дийир:
-Мяни баьышда, няня, кафир пачъащ мяням. Кафир пачъащдан пачъащ
олмаз. Мян бу нарын суйуна эюря эялмишдим (Йохламах цчцн). Мян
сяянин намаз палтаруун цсдцндя гырх дяфя “ястяьфцрцллащ“ дийип бу
шейдян кечдим. Няня, инди бир нары сыхсан, бир каса долармы?
Няня Шащ Аббаса дийир:
-Оьул, сянки Аллаща цряйуу верип “ястяьфцрцллащ“ елямисянся, чыхар.
Йедди дяфя “ястяьфцрцллащ“ елийя-елийя эедип бир йеря чыхыр (С.7; Т.30).
ПЯЩЛЯВАН ИСЯНИН ЯРЯБ ПЯЩЛЯВАНЫНА ГАЛИБ
ЭЯЛМЯСИ
Ися киши юз алвер йолдашы гяссаб Ширяли иля Дящня кяндиндян алдыглары
гойунлары Шякийя апарырдылар. Ися киши йашлашдыьындан гойунларын габаьында, Ширяли ися сцрцнцн архасы иля эедиди. Ися киши арабир чийниндяки кавал кцркц голунун цстцня алыр, бир гядяр эетдикдян сонра чийниня салырды. Кцрк узун, щям аьыр олдуьуна эюря онун йеримясиня мане олурду.
202
Ися киши йашланса да яндамлы, бойлу-бухунлу адам иди. Ону шящярдя
пящляван Ися кими таныйырдылар.
Ися кишиэил Эюйбулаг кяндинин габаьында динъялмяли идиляр.
Эцнортайа йахын Эюйбулаг кяндиня чатдылар. Кяндин габаьында
мейданда наьара-зурна чалыныр, ъамаат орайа топлашырды.
Ися кишиэил гойунлары отлаьа бурахыб йемяк йейирляр. Ися киши кавалын
цстцндя узанмышды. Ширяли ися онун йанында диз чюкцб отурмушду.
Ширяли ъаван иди. Чальы иля чох марагландыьындан Ися кишидян иъазя
алыб, ъамаат йыьылдыьы йеря эедир.
Ширяли наьара-зурна чалынан йеря йахынлашанда эюрцр ки, мярякядян
бир аз кянарда хейли дявя йатыб. Ъамаат дювря вуруб дайанмышды,
ортайа ися бир няфяр яряб эцляшмяйя адам истяйир.
Аршаг адлы бир няфяр эцляшмяйя эирир. Яряб би су ичиминдя рягибини
йеря вурур.
Ширяли бурда чох дайана билмязди. Чцнки йашлы би кишийя гойун
тапшырмышды. Гойунлар бирдян узаглашса, Ися кишинин гойун гайтармасы
айыб оларды. Ширяли гайыдыб Ися кишинин йанына чатанда, эюрдц ки, Ися киши
мцрэцляйир. Гойунлар да йахынлыгда йатышыб. Ширялинин айаг сясиня Ися
киши эюзцнц ачыб сорушур:
-Ня наьара-зурнасыды? Тойдуму?
Ширяли эюрдцклярини сюйляйиб тяяъъцбля дейир:
-Аршаг киши мейдана эирян кими, яряб ону еля йеря чахды ки, йазыг
чятинликля йериндян дуруб, ортадан чыхды.
Ися киши бир гядяр фикря эетди вя деди:
-Бяс инди ня едирляр? Нийя тез эялдин? Гойундан наращат олма, эет
тамаша еля, мян дя тамашайа эялирям.
Ширяли бир даща мярякяйя йахынлашыр. Бунун далысы иля дя Ися киши
кавалыны чийниня алыб, аьыр-аьыр аддымларла мярякяйя чатыр.
Яряб ортада ял-голуну ойнадыр, ики путлуг дашлары галдырыр, атыр-тутур.
Ара бир дя мейданда фырлана-фырлана дейир:
-Сиз ялихыналы, эюзц сцрмяли Шякилилярсиниз. Бу мейдана эирмяйя
киши эярякди, сиздя мейдана эиря билян адам олмаз.
Ярябин сюзляри шякилиляр цчцн тящгир иди. Яли хыналы, эюзц сцрмяли шякилилярсооз сюзц щамыныз, кишиляриниз дя арвад кими адамларды демяк иди.
Бу сюзляри ешидян Ися киши кцркцнцн ичиндя гуръаланды, еля бил ки,
няфяси тянэляшди.
Ися киши йавашъа айаьа галхыб, кцркцнц Ширялийя верди, деди:
-Кцркц бцрэяля, цстцндя отур.
Ширяли кцркц эютцрдц, щеч бир шей щисс елямяди. Ися киши ъамааты
йара-йара мейдана эирди вя деди:
203
-Я... Яряб, Шякийя хош эялмисян.
Ял тутуб эюрцшдцляр.
Ися киши:
-Яряб, мяним ялимдя хына, эюзцмдя сцрмя вармы? Нийя щейля
сюзляр данышырсан? Ахы сянин сюзлярин кишилярин хятриня дяйяр.
Яряб:
Сюзлярим хятриня дяйян адам варса, гой чыхсын мейдана, мянимля
гуршах тутсун.
Ися киши:
-Мцфтя йеря ким дуруб сянинля эцляшяъяк? Эцляшмяк цчцн шярт
лазымды.
Яряб:
-Шярт, (дявяляри эюстяряряк) бах, о няри эюрцрсян, о мянимди. Ким
мяни йыха бился, няр дявяни йцкц иля бирликдя она веряъям. Бу да
мяним шяртим. Башга шярти олан варса, чыхсын мейдана.
Ися киши бармаьы иля гойунлары эюстяряряк дейир:
-Бах о гойунлар да мянимди. Яйяр сян мяни йыха билсян, о сцрцнц
сяня веряъям.
Ися киши юзлцйцндя чох бюйцк рисгя эетмишди. О чох касыб доланырды.
Ширялинин атасы гяссаб Ващабла ъаванлыг досту иди. Гяссаб Ващаб досдунун ялиашаьы олдуьуну билиб, ону оьлу Ширяли иля ортаг етмишди.
Илин йаз фясли олдуьуна эюря гяссаблар эедиб, ордан-бурдан гойун тапырдылар. Ися кишинин щямин гойунда бир гяпик дя олсун пулу йох иди. Бирдян
йыхылса ня олар?... Ня ися, ярябин сюзлярини эютцрмямяк цчцн рисг едирди.
Яряб Ися кишинин аьармыш саггалына, талхымыш цз-эюзцня бахыб, ялини
узатды вя деди:
-Мян дя разы. Орада нечя щейван вар?
Ися киши:
-31 щейванды, - деди.
Мярякяйя йахынлашанлардан, яряблярдян шащидляр дя тутдулар. Разылашмадан сонра Ися киши мейдана чыхыб, бир тяряфдя сойунду,
палтарларыны Ширялийя тапшырыб мейдана эирди.
Яряб ъаван иди. Мейданда щярякят етдийиня эюря язяляляри бир гядяр
дя шишмишди. Онун бядяни бцрцнъдян тюкцлмцш щейкяля бянзяйирди.
Ися киши ися йашлашмыш адам иди, язяляляри артыг салланмыш вязиййятдя
дурурду. Ися киши адяти цзря бир нечя дяфя дювря вуруб, ярябля габаггабаьа эялди. Яряб еля бил ки, рягибини йыхмаьа тялясирди, чох чевик
щярякятляр едирди.
Ися киши яряби неъя тутмушдуса еля дя дайанмышды, щеч йериндян
тярпянмирди. Ися киши, бирдян яряби дала-габаьа силкяляйиб чийниня гал-
204
дырыб йеря вурду. Ялини ярябин синясинин цстцня гойуб бир гядяр сахладыгдан сонра бурахды. Яряб йыхылдыьы йердян дура билмяди. Достлары
эялиб ону галдырдылар.
Ися киши:
-Яряб неъясян?! Яли хыналынын ялинин дадыны эюрдцн?
Яряб:
-Илащи, рузи ъяза, бунда пялянэ эцъц вар, - деди.
Мярякядяки ъамаатын щамысы ял чалыр, Ися кишийя хейир-дуа еляйирдиляр. Шящярдян олан бир няфяр мейдана чыхыб:
-Балваны йемишям цряйимдя йаьды-йаь,
Пящливан Ися далымызда даьды-даь - дейиб, бир ойун щавасы чалдырыб
ойнайыр.
Эюйбулаглылардан кимиси Ися кишини евя дявят едир, кимиси хонча
дцзялдиб эятирир, бир башгасы да йящярлянмиш ат эятириб дейирди:
-Уста, пийада эетмя, бу атла эет, мян эялиб шящярдян гайтарарам.
Ися киши разылыг едиб щеч ня эютцрмяди. Нящайят, Ися киши ярябя деди:
-Яряб, дявяни йцкля.
Яряб сюзцня хилаф олмур. Йолдашлары иля дявяни йцкляйирляр. Ися
кишини отурдурлар дявянин цстцндя.
Ярябляр вязиййятдян чыхмаг цчцн гойунлары юзляри апараъагларыны
да ющдяляриня эютцрцрляр. Ширялини дя башга бир дявяйя. Ися киши
дявясиля габагда, онун архасы иля гойун сцрцсц, бунлардан да сонра о
бири дявяляр шящяря доьру йола дцзялир. Шящярин кянарына чатанда
ярябляр бурада эеъяляйиб, сящяр тездян шящяря эялмяк истядиклярини
билдирирляр. Артыг гаранлыг иди. Ися киши йыхылан ярябя:
-Сян гойунлары евя гядяр апармаьа кюмяк елийярсянми? Эеъяни дя
биздя галарсан, сящярси йолдашларынын йанына гайыдарсан. Яряб разылашыр.
Ися киши эеъя яряби евиндя гонаг сахлайыр. Сящяр ачыланда дявяни
йцклядир, бирликдя эялиб ярябин достларыны тапырлар. Ися киши дявянин ипини
ярябя вериб, дейир:
-Ал, бу сянин дявян, о да цстцндя йцкц. Бура Шяки шящяриди, шякилиляр
эялян гонаьын малына эюз тикмязляр. Ня ола эялян гонаг да данышыьына
фикир веря. Бир дя Шяки, шякили щагда билмядийин сюзляри данышмыйасан.
Яряб хяъалятиндян башыны ашаьы салыр. О, Ися кишинин ялиндян,
цзцндян юпцб, цзр истяйир, севиндийиндян ня едяъяйини билмир.
Яряб кими щярякят едянляря Шякидя беля бир мисал дейирляр:
Юзцм-юзцмя елядим,
Кцлц эюзцмя елядим.
Башыма эялян бяланын сябябкары юзцмям.
Айаьы сцрцшян йыхылыб дурар, амма дили сцрцшян йыхылса галха билмяз
205
(С.118; Т.47).
БОРЪУНУ ВЕР, БОРЪУНУ АЛ
(Баш Дашаьыллы Щаъы Новруз щаггында)
Дашалда Щаъы Новруз баба вармыш. Чох ялиачыхмыш. Щамыйа йахшылых
илийирмиш.
Эцннярин би эцнцсц Паша адды би кятди щонун йанна боръа эялир.
Щаъы Нюрцз дя чох пуллуймуш. Що Пашайа дийир:
-Эет, що тахдакы дюшяйин алтындады.
Паша да эелиб пулу эютцрцб эедир.
Щабу иш нечя дюня олур. Щаъы Нюрцз щабу адамын цздцлцйцнц эюрцб
пулу йеширир.
Паша эеня эялир. Щаъы Нюрцз щабу адама эеня тахды эюсдярир. Паша
дюшяйи галдырыб пулу эюрмцр. Щабуну Щаъы Нюрцзя дийир. Щаъы Нюрцз
дя щона дийир:
Алдуьуу гоймусанки, ахдарырсан. Боръуу вер, боръуу ал (С.186; Т.30).
ЩАЪЫ НОВРУЗ ЩАГГЫНДА ИКИНЪИ РЯВАЙЯТ
Нюрцз баба Дашалда чох щцрмятди адам иди. Чох да ялиачых иди.
Эцннярин би эцнцсц Норцз бабанын гапысына дилянчи эялир. Норцз
бабанын арвады дцйц дяниня бахыф ахшама биширяъяйи йемящ щакгында
фикирряшир. Норцз баба арвадына дийир ки, диляничийя щай вер, йола сал
эетсин. Арват юйдя дилянчийя вериляси шейин олмадыьыны дийир:
Нюрцз баба арвадына тапшырырки, дцйцнц версин. Арват дцйцнц
дилянчийя вериб йола салыр.
Сора Аллащ-Таала явязиндя щона йетирир. Би няфяр Нюрцз бабайа
йимяк биширмяк цчцн лазым олан шейляри эятриб дуа охудур (Т.43).
***
Эцннярин би эцнцсц би няфяр Нюрцз бабайа бахыб фиуирряшир:
-Нюрцз бабанын ня гара сакгалы вар. Интасы би аз узунду.
Нюрцз баба що адамын цряйини охуйур. Щона дийир:
-Хахын дярдини чякиб фикирряшинъян, юз дярдини чяк (Т.43).
ОСМАН ЯФЯНДИ
Осман яфянди Щаъы Мусдафа яфяндинин атасы олуб.
Дейиллярки, Щаъы Мусдафа яфяндинин ъамышыны оьру тюйлядя ачанда,
яли ъамышын бойнунда донуп галыр.
206
Арват эидип ъамышы саьанда, эюрцр ки, тюйлядя кимийся вар. Чапарах
Осман яфяндийя хябяр верир. Осман яфянди оьрунун башыны, белини охалайып дува охуйур. Оьруну йумшалдыр. Юйя дявят елийир, йедирип, ичирдир, йола
салыр. Оьру юз ямялиндян, хаъалатыннан юйя чатынъах юлцр (Т.43).
ШАЩ АББАСЫН ЕЛМЛЯНМЯСИ
Дийиллярки бир юв вариймиш. Щяммешя фырраныймыш. Юзц дя ювцн
барылары тилсимлярля йазылы олий. Мюээям фыррандыьыннан йазылары охумаь
олмиймиш. Юв илдя бир дяфя бир дяйгалых дайаныймыш. Що дайга да
барийа бир шей басмалысанки йазы щора дцшсцн. Анъах эяряк йазы бцтюй
дцшсцн ки, охуна билсин. Щеш кяся йазы бцтюй дцшмиймиш.
Бир эцн Шащ Аббас щора эялий. Бахдына йазы бцтюй дцший. Шащ
охуйи, эюрийки еля бир тилсимди ки, щону охуйанда юв дайаний.
Щамы эиданнан сора Шащ Аббас тилсими охуйи, юй дайаний. Ичиндяки
тилсимляри юрэяндикдян сора Шащ Аббас олий елм дярйасы. Да щеш кяс
щона чата билмийи (С.201; Т.31).
ГАЧАГЛАР ЩАГГЫНДА РЯВАЙЯТ
Гачаг Тапдыг - Оьуз районунун Мухас кяндиндяндир.
Щу вахлар Тапдых кят советийди. Эцннярин би эцнцсц щоларын юйцня
гяриб йердян гонах эялир.
Гачах Тапдых анасына дийирки эеъя йатанда гардашынын йерини
гонахнан бир салмасын. Юзцнц дя щарайаса чаьырырлар. Тапдыьын гардашы
анасыны мяъбур елийирки, йерини гонахнан бир йердя салсын.
Ана мяъбур олуб щонун дидийини йериня йетирир. Эеъя Тапдыьын
гардашы йериннян дуруб гонаьын башыны кясир, щону тязяйин ичиндя
басдырыр. Юзцйся гонаьын пулларыны оьурруйуб гачыр. Щабу ящвалатдан
сора эцлляляняъяйини баша дцшян Тапдых гачах дцшцр (С.195; Т.30).
***
Оьуз районунун Гачаг Иса Ярмянят-Гышлах кяндиндя Совет щакимиййяти йени гурулдуьу вахтлар бир груп адам Совет щакимиййятини
даьытмаьа чалышырды. Чох йерляри виран гоймушдулар. Иса да кят
советийди. Щона эялиб дидилярки щяр шейи сяян цсдцня атаъахлар, сяян
юлдцръещляр. Що да горхудан гачах дцшдц.
Гачаг Бахыш - Николай щюкумяти вахдында гачах олуф. Гябир
дашдары эятиздириб (С.195; Т.30).
***
Дийиллярки у вахлар чялтик якиллярди. Чялтийя су лазымды. Суйа да сучу
207
лазымды. Су цсдцндя адамлар бир-бирлярини юлдцряллярди.
Мухас кяндиндя Тапдых сучуйду. Щямян дююрдя булара дийиллярки,
бизя гошулмасааз, сизи юлдцръцйцщ. О ъцмлядян Иса да, Тапдых да,
оларын йолдашлары да, чох адам олур, Шяки тяряфдян, бизим тяряфдян дя
бу Билал олур. Эялир бу Исаэил дя. Совет гошуннары оннары, щямин
дясдяни мящв елийир.
Тапдыхнан Иса, Шяки тяряфдян дя 10-15 няфяр бандит кими мешяйя
гачыр.
Тапдыхнан Иса 11 ил бандитдик елийир.
Гыш вахды Ораванда (Шяки районунда кянд) бир гарынын юйцндя
эизлянирляр. Йерлярини хябяр вермишдиляр дийяня ораны мцщасиряйя алып
щямин бинаны йандырып олары орда юлдцрцлляр.
Айры бир гачах да вармыш. Ясли Даьыстанны, Мазалы Гачах Шяриф. У
вах ирмиминчиляр эюндярирмишлярки, щяр йердя йенилик елясинняр. Бу вах
Няъяф адды бир няфяр кянт совети олур. Падарда, Кяримлидя (Оьузда
кянд адлары) ярляри тутулмуш, юлдцрцлмцш адамларын юйляриня эедип
гонахлых тяшкил елийип гыздарына, арватдарына, баъыларына саташыллармыш. О
ъцмлядян, би дясдя; бир няфяр Кяримлидян олур, бир няфяр Падардан
олур, бир няфяр бу Няъяф олур. Буларын у вахды милсонерляри дя олурду.
Йедди адам олуллар. Эедилляр Моллалыйа. Моллалыдан Щаъы Еййуб бабаны
тутуллар.
У вах НКВД-йя чаьырыллар.
Бабаны орда далдан атып юлдцрцлляр. Бящаня дя бу олмушду. Она
димишдилярки (ясил бящаня онун варры олдуьуна эюря) эет гайнатаа эятир,
у да эятирмямишди, юзц эялмишди. Шяриф хябяр елийирки намуссузлух
елийип, сизи мящв едярям. Булар Шярифин хябярдарлыьыны веъляриня
гоймуллар. Эедилляр Моллалы кяндиндя би гонахлых тяшкил елийилляр. Бу
гонахлыхда бу юйцн гызыны сойундуруп ял чалып ойнадыллар. Бу Шяриф
билир ки, бурда гыз вар. Ялиндя моузер, эирир ичяри. Булар тцфянэя ял
атынъа бу тярпянир. Гыза дийир чых. Гыз чыхыр балгона. Балгона чыхан
кими йаандакы оьлана диди, ат.
Йаандакы бандит атыр. Дийир:
-Кялаьайыны да эютцр сал цсдцня. Кялаьайыны эютцрцп салыллар.
-Булары да гол-гола баьлыйын щамсыны.
Кими дийир юй йандырыплар, кими дийир адам юлдцрцпляр.
Оларын цсдцня од тюкцр, цсдцня дя нюйцт тюкцр, йандырыр (С.46; Т.30).
АЙ НИЙЯ ПАРЧАЛАНМАДЫ
Бир вахт ай эюйдя ики парча олуб, йеря дцшмяк истяйиб. Ъамаат ону
208
тутмах истяйяндя Мящяммяд пейьямбяр дейиб ки, сиз ону тута билмязсиз, дала дурун. Юзц ися айын алтына кечиб дейир: - “Бисмиллащи-рящманир-рящим! Ашщаду анна, лаилащя иллаллащ! Ва ашщаду анна Мущаммадан рясулиллащ“. Бу сюзляри дейиб гуртаран кими ай бирляшиб юз йерини
тутду (С.168; Т.22).
БУ ЭЦНАЩЫНДАН КЕЧМЯЗЛЯР
Бир дяфя Мящяммяд пейьямбяр юз ясщабяляри иля Мяккя мясъидиндя намаз гылырмыш. Ясщабялярдян бириси пейьямбяря хябяр верир ки,
чюлдя мясъид гапысынын йанында бир гары отуруб аьлайыр. Пейьямбяр ону
ичяри дявят едир.
-Ня дярдин вар, гары? - дейя она мцраъият едир.
-100 иллик юмрцмдя щямишя кюрпя ушаглары тутуб дустаг елямишям деди гары, - сонра онлары сатыб чюряк пулу газанмышам. Мяним эцнащым
кечилмяздир, елями?
Пейьямбяр дейир:
-Гары няня, мян еля билдим ки, сян илкинди намазыны эеъ гылмысан.
Сянин яввялки эцнащындан бялкя кечярляр, икинъи эцнащындан ися йох
(С.168; Т.22).
ЩАЛАЛЛЫГЛА БАЬЛЫ РЯВАЙЯТЛЯР
Би эцнцсц би ъаван щякарат йеринин йаныннан кечирмиш. Тахыл щонун
хошуна эялмишди дийяня щордан беш сцнбцлц гопарып юйя эятирир, дянялярини чыхарып якир.
Дянялярдян хейлах сцнбцл ямяля эялир. Би дагга тахылы олур.
Эцннярин би эцнцсц атасына дийирки, ата, эял щабу тахылы якяк.
Атасы дийир:
-Йох, оьул, щабу тахыл щалаллыхнан дюйлц. Щабуну якмяк олмаз.
Эедяк пейьямбярдян сорушах. Щоннар пейьямбярдян щабу тахылы
якмяйин мцмкцн олмасыны сорушуллар. Пейьямбяр дийирки, щабу оьлан
эедип беш дяня сцнбцлц гопартдыьы щякарат йеринин йяясиннян щалаллых алсын.
Щолар гайыдыллар. Оьлан щякарат йеринин йяясиня ящвалаты сюйлцйцр.
Щякарат йеринин йяяси дийир:
-Як, мяям беш сцмбцлцмц гайтар. Галаннарыны ишдят, язиййят чякмисян.
Щолар дала гайыдыб юз щякарат йерляриня тахыл дянялярини сяпилляр.
Тахыл йетишир. Беш дяня сцнбцлц йяясиня вериб галаннарыны да щалал-
209
лыхнан йийиб-ичилляр (С.28; Т.30).
ЩАЛАЛЛЫГЛА БАЬЛЫ ИКИНЪИ РЯВАЙЯТ
Эцннярин би эцнцсц би киши юлцр. Ъамащат ня гядяр елийирся, щабу
кишини йердян эютцря билмилляр. Щабунун сябябини арватдан сорушуллар.
Арвад дийир:
-Що мяня саьлыьында би сиээя бошдуйду. Мян щалаллых вермирям
дийяня щябляди.
Ня гядяр дил тюкцллярся, арват щалаллых вермир ки, вермир. Сиээя дя
сюз верилляр. Эеня що разы олмур. Щонда пейьямбяр арвада дийирки,
щялялик щабу ябамы эютцр, сиээяни веряндя, гайтарарсан.
Арват разы олуб щалаллых верир. Арват щалаллых верян кими кишини
басдырыллар. Пейьямбяр щабу вах арвада дийир:
-Сяни эюрцм бцтцн эцнц ишдийиб кисбцвя чатмийясан.
Що вахдан арватдар эеждяннян ахшамадяк ишдийир, интасы щеш бир
газашдары олмур (С.28; Т.30).
ЙАШ КЯСЯНИН, БАШ КЯСЯНИН, ДАШ КЯСЯНИН КИСБИ
АРТМАСЫН
Би усда вармыш. Эцнцнц даш кясиб юй тикмящнян кечирирмиш. Би эцн
дя даш кясмящ исдийяндя габаьына бир бярк даш чыхыр, бюлцммцрки,
бюлцммцр. Битяяр дашы ортадан бюлцр. Эюрцрки, ортасында бир гарышга
вар, би дяня дя буьда. Гарышга буьданын йарсыны йийиб.
Цзцнц Аллащ-Таалайа тутуб дийир:
-Йа ряббим, сян щабу щейваны аъ гоймамысан, мяни дя аъ гоймазсан.
Эюр, мян ня гядяр эцнащ ишдятмишям.
Що эцннян що усда даш кясмяйи тярэидир.
Пейьямбяр щолара гарьыш елийиб. Щоларын ня пулу артмаз, ня
кутармаз. Ня дя що пулнан дюйлят артмаз. Ахы даш да ъанныдыр. Щонун
да рущу вар, кцся биляр.
Щона эюря пейьямбяр дийиб:
-Йаш кясянин, баш кясянин, даш кясянин кисби артмасын, щона эюряки,
щоннар эцнащ ишдядилляр (С.195; Т.30).
СЦЛЕЙМАН ПЕЙЬЯМБЯР ЩАГГЫНДА
Дцнйада би дяня пейьямбяр гуш дили билирмиш. Би эцнцсц Сцлейман
210
пейьямбяр йолнан эедирмиш. Атын белиндя арват-ушаьы, юзц дя гантарьадан тутуб эедир, далдан да дайча эялир.
Биддян Сцлейман пейьямбяри эцлмяк тутур. Арвады сорушурки, нийя
эцлцрсян?
Сцлейман пейьямбяр дийир:
-Дайча дийирки, ай ана, йаваш эет, мян дя сяя чатым.
Ат да дийирки, ай бала нятяяр олурки, мян цчц белимдя бири гарнымда
эедя билирям, сян тяк ъаныннан эяля билмирсян?!
(Йяни белиндя пейьямбярин щамиля арвады, гуъаьында ушаьы, бир дя
юзцнцн щяля дцнйайа эялмямиш баласы) (С.195; Т.30).
НУЩ ПЕЙЬЯМБЯР ЩАГГЫНДА
Алями су басыббыш. Би дяня Нущ пейьямбярин эямиси йухарыда
галыр. Даьлары да су басыр. Щамы юлцр. Тякъя Нущун эямисиня минян
адамлар саь галыр. Нущ пейьямбяр щяр щейваннан би яркяк, би диши
эютцрцб гойур эямийя...
Би эцнцсц эямини кясяйян дешиб ичиня су долдурур. Нущ пейьямбяр
дийирки, ким щабу дешийи тута биляр?
Илан дийир:
-Мян. Би шяртнян, щабу дешийи тута билярям.
Нущ пейьямбяр илана адам яти бойун олур. Илан гыврылыб дешийи тутур.
Щолар саламат галыр. Нущ пейьямбяр дийики, сяя щянди адам яти веря
билмийъям. Адамлар юлцб кутарыб. Азды.
Интасы сяя щеля шей верирямки, адамлар сяннян горхаъахлар – зящим,
зящяр (С.195; Т.30).
КИШИ ИЛЯ АЗРАЙЫЛ
Бир киши вариймиш. Юмрцндя чуряэи тяк йемязмиш. Бир гун бир
кишидян соруший:
-А гардаш, сян кимсян? Эедах мяннян чуряг йийах.
Йолчу дийи:
-Мян Аллащам.
Киши дийи:
-Йох, онда сяннян чуряг кясмирям. Чцнки сян адамлар арасында
фярг гоймусан: бирини варры, бирини касыб елийисян.
Сюз Аллащын хошуна эялий. Азрейиля дийи:
-Эет щойнян чуряг йи.
Азрейил эялий кишинин ювцня. Киши кимлыьыны сорушый. Биляндя ки, о
211
Азрейылды, дийи:
-Сяннян чуряк кясярям, щоннан ютяри ки, сян айры сечкилик елямийясян, щамынын ъаныны алыйсан.
Азрейил чыхыб эедий. Бир гун эялий, дийи шащадатовы ди, ъануву алым.
ки,ши дийи ки, чуряг кясмиших, эял мяним ъанымы алма. Азрейыл эедий.
Бир гун эеня эялий. Дийи ки, шащадатову чювцр, ъануву алырам, киши
йарыйаъан дийи, далыны 100 илдян сора дийаъаьам- дийи.
Азрейыл билмийи наьарсын. Йалана дюний, кишинин юзцнцн йанында йыьламаьа башдыйыр. Киши соруший:
-Нийя йыьлайырсан?
-Маьа да дийилляр шащадатуву ди, мян дя билмирям - дийи:
Кишинин буна йазыьы эялий. Башдийи шащадаты она ойратмаьа. Ахырна
чатанда ушаг Азрейиля дюний вя кишинин ъанын алый (С.201; Т.31).
ЯСИЛ ЩЯГИГЯТ
Эцннярин бириндя щягигят ахдаран бир оьлан беля бир фикря дцшцр ки, ясил
щягигяти эюздярийнян эюрсцн. О, чох эязир, щягигяти тапа билмир. Йолунун
99-ъу эцнц дящшятди вящши щейваннары олан горхулу бир мешянин
ъянэялликляри ичярисиндя ири бир аьаъын коьушуна эириб орада йухуйа эедир.
Цш эцн, цш эеъя йатыр. Дюрдцнъц эцн айлы бир эеъядя ойаныр. Щейваннарын
айах сясдяри ону юзцня эятирир. Дуруп-отурур, эюрцр ки, оннарын тапдадыьы
ъыьырнан ъыр-ъындыр эейимли, юзц арых, цзц ъырых бир гоъа ъадуэяр гары эялир.
О, аьаъын коьушуннан чыхыр, гарынын боьазыннан йапышыр, гышгырыр:
-Гары, мяя щягигяти эюсдяр, йохса сяни боьаъаьам.
Гары хырылдады:
-Оьлан, бурах мяни, сяя ясил щягигяти эюсдярярям.
О гарыны бурахыр, гары пыртдашых аь тцклярини сащманныйып оьлана дийир:
-Эял, диггятнян бах! Мян щягигятям. Ама щеш кимя димяки, мян
беля горхунъ, ейбяъярям, ъамащата динянки, мян ъаванам, эюзялям
(С.134; Т.30).
ЩАГГ ВАР, ДИВАН ЙОХДУ
Дийиллярки, ики няфяр узах йеря ишдямяйя эедир. Газандыхларыны алыб
дала гайыданда щолардан бирси дцшман чыхыб йолдашыны юлдцрмяйя
щазыррашыр. Юлцмгабаьы йолдашы щона дийирки, щеч олмаса, би дяня
арзуму йериня йетир. Що дийир:
-Мяям щабу йахыннарда ушаьым олъещ. Дийярсянки, адыны “Щах вар,
диван йохду“ гойсуннар.
212
Йолдашыны юлдцрцп, пулларыны оьруйуб йола дцшцр. Интасы щонун
арзусуну йериня йетирир.
Ушах щабу аднан бюйцйцр. Эцннярин би эцнцсц щону щабу аднан
чаьыранда шащын адамлары щабу сюзц ешидир.
Шаща хябяр верилляр. Шащ адамларыны эюндяриб мясяляни юйрянир. Що
адамы тапдырыб эятиздирир. Щамынын эюзц габаьында щону асдырыр. Шащ дийир:
-Що адам юлдцрцлдцйцнц билиб, ганы йердя галмасын дийяня щабуну
фикирряшиб.
Эцнащкар да юз ъязасына щябля чатды (С.5; Т.30).
ЙАЬМАДЫ ЙАЬЫШ, БИТМЯДИ ГАМЫШ
Дийиллярки, гядим заманнарда рящимли би паччащ йашыйырмыш. Дцнйаэюрмцш, ядалятди, рящимли, адил адам имиш. Щяр елмдян башы чыхармыш.
Що кят-кят, оба-оба эязяр, касып-кусуба ял тутармыш.
Би эцнцсц пачъащ вякилийнян ова чыхыр. Гыш вахдыйды. Пачъащ
эюрцркц, кимийся йер шумлуйур. Пачъащ юз-юзцня дийир: «Гышын щабу
сазаьында якилян щякарат йериннян ня эюздямяк олар? Эюздцйяк,
эюряк ахры нолур?»
Якин-бичин эялип чатыр. Башга щякарат йериннин мящсулуннан
ъцтъцнцн мящсулу чох олур. Гырахдан баханда щякарат йери эюз
охшуйур. Сцмбцлляр дяннян долу башдарыны яйир. Тахыл сцмбцлляринин
цсдцня хялбир атсан щабу гыраьындан эирип що гыраьындан йеря дцшяр.
Шащ якинчинин гышда якдийи щякарат йерини йохлуйанда эюздяриня инана
билмир. Що якинчини йанына чаьырып дийир:
-Сяя юзцн аьыррыхда гызыл веръям. Юмрцн бойу хяръля, кеф ейля.
Щабу тахыл зямисини мяня сат. Якинчи разы олур. Шащ ямр елийирки, вязир,
вякил щякарат йерини йандырсыннар. Щякарат йерини йандырыллар. Баш вязир
сорушур:
-Гиблейи-алям, щабу ня сиррди?
Шащ ъавабында дийир:
-Ишди щабу щякарат йерини йандырмасайдым, якинчиляр щонун мящсулдарлыьына уйуб тахылы гышда якярдиляр. Щабу щякарат йеринин мящсулдарлыьы щеля беля шейди. Якини вахдында якялляр. Якин вахдында якилмяся,
халх аъыннан юляр (Т.43).
АНАМ КЦРД БАСДЫРЫР
Кешмиш заманнарда би кятдя сюйцшкян би киши варыйды. Кяндин аьсакгалы, гарасакгалы, молласы щона юйцд, нясийят верирки, сюйцшц тярэит-
213
син. Що тярсдийиннян дюнмцрки, дюнмцр. Щабу кяндин адды, санны, щюрмятди молласы варыйды.
Йаз вахдыйды. Йаьыш йаьырды, тут уъуннан эюйя чых. Молланы бяркдян чаьырыллар. Молла эюрцрки, коьушда би дул арват вар, чаьыран щабу
дул арвадын ушаьыды.
Ушах моллайа йалварып йахарыр:
-Аман эцнцдц, молла ями, анам сяни юйя чаьырыр. Молла кцркцнц
эейинип, ушах габахда, молла далда гачыллар. Ушах чапарах йаьышын
ялиннян гачып ешийя чыхыр. Молла дамын габаьында дамъыдюйяндя
йаьышын алтында дайаныр. Молла тез-тез дийир:
-Ай бала, йаьыш мяни исдадыб ялдян салды. Исданып ъцъя баласына
дюндцм. Би ди, эюрцм анан ня дийир?
-Анам дийирки, бир аз дюзсцн...
Молла хейлах дайаныр, тезядян дийир:
-Ай бала, сянийнян дюйцлям?
-Анам дийир, бир аз да эюздясин.
Молла бир аз да эюздцйцр. Молла йаьышда що гядяр исданырки, йаьыш
ятиня кечир. Дили сюз тутмур. Кякялийя-кякялийя дийир:
-Ай бала, даа ахырымды. Би ди эюрцм анан ня дийир?
-Анам дийирки, молла ями даа эедя биляр. Анам дийирки, молла
яминин айаьы йцнэцлдц. Кцрт басдырырды.
Молла дийиня-дийиня сюйцш сюйянин йанына эялип башына эялянняри
щона данышыр. Сюйцш сюйян дийир:
-Щеля ишляр оланда, сюйцш тапбасан, сатын ал сюй (Т.43).
ИТЛЯ ГУРД
Кешмишдя бир мямлякятдя, бир мящяллядя би чобан, би даббах, би
дя дулусчу йашыйырды. Чобанын гойуннарына би йалгузах даданмышды.
Щяр эеъя кяндя гатгарышых, итляря щай-щяшир, гойун-гузуйа вай-шивян
салырды. Арабир дя ялиня гойун-гузу кечмийяндя даббаьын эюн дярилярини апарып йийярди.
Эцндцздяр даббахла чобан итдяриня мин ъцр тющмят едярдиляр. Итдяр
щабу тющмят-тянгиддян нятиъя чыхарып сюзц би йеря гойдуларки, сюз щабурда
галсын, йалгузах щабу иши билмясин. Щабу гядяр тющмят-тянгиддянся би
дяфялик йалгузаьы тутуп юлдцрмящ, йа да юлмяк йахшыды - дидиляр.
Итдяр икси ихдилат илийирдики, дулусчунун ити сющбятя гатышды:
-Мян бейъя сизя гошулуп аъ йалгузаьын ъийярини чыхардаъам.
Эеъя щамы ширин йухудайды. Йалгузах гойун-гузуйа, итдяр йалгузаьын гопалаьыны эютцрдцляр. Чобанын ити кяндин гыраьына чатанда диди:
214
-Даща мян эидян дюйцлям.
Дулусчунун ити диди:
-Эедип щабу сащат щонун ъийярини чыхартдъам.
Гурд габахда, дулусчунун ити далда мешяйнян гачырды. Мешянин
дярин йериндя гурд шюнэцдц. Дулусчунун итиня мафар вермяди. Ит
гурдун эащ далына, эащ габаьына кечди. Гурд диммяди. Ит лап йахына
эялип гурду боьмах истяди. Гурд итин боьазыннан йапышып диди:
-Чобанын гойуну-гузусуну апарып йимишям. Щонун ити мяни боьуп
юлдцрся дя йериди. Даббаьын эюнцнц, дярисини апарып йимишям. Щонун
да щаггы вар, ити мяни боьуп юлдцрся. Сянин допуну йемишям. Сярниъини йемишям - дейип ити айаьы алтына алып ики парча еляди (Т.43).
ШАЩ ИЧКИНИ ГАДАЬАН ЕЛЯДИ
Гядим заманнарда бир рящимли шащ вармыш. Що либасыны дяйишип,
халгын ичиндя олар, эюрдцщлярини, ешитдищлярини дяфдяря йазар, эцнащкарлары ъязаландырармыш.
Би эцнцсц шащ кцчяйнян эедирмиш. Мешябяйи пийан олуб, йеря
сярилир, туласы да щонун аьыз-бурнуну йалайыр. Бир аздан тула да пийан
олуб мешябяйинин йанына йыхылыр. Мешябяйи юзцня эялип эюрцрки, тула
пийанды. Башыны галдыранда йыхылыр. Туланын башыны тумаррыйып дийир:
-Дийясян, сян дя мяним кими пийансан.
Що, туланы чаьырыр. Тула башыны галдырып йеря йыхылыр. Мешябяйи туланын цз-эюзцннян мучуп дийир:
-Сян мяни танымадын?
Щабу мянзяряни эюрян шащ сабащсы эцн тахда чыхып ямр елийирки, бцтцн
ящалини шящяр мейданына йыьсынлар. Ъамащат топлашыр. Щамы шащын эялишини
эюздцйцрдц. Шащ эялип щадисяни ъамащата наьыл елийяннян сора дийир:
-Щабу эцннян ичэини гадаьан елийирям. Ким ичэи ичся, бойну
вурулъещди. Щабу сюздян сонра щамсы ичэинин дашыны атыр. Йедди илдян сонра
бир пящливан ъцссяли йетим оьлан гузусуну кясип кабаб елийир. Кабаб щона
ляззят вермир. Эиздятдийи чахыры чыхарып эятирир. Юз-юзцня дийир: “Шащ мяям
чахыр ичмяйими щардан билъяк?“ Оьлан чахыры ичир, кабабдан йийир, голу-гычы
даща да эцъдянир. Кефляняннян сонра щеля фикирряширки, шащы юлдцръям. Що
эеъя шащын имарятиня йола дцшцр. Що вах шащлар инсаннара етибар
елямязмишляр. Щона эюря шащ мящлядя ялдя бясляммиш шир сахлайырмыш.
Оьлан шащын имарятиня йахыннашып битящяр мящляйя дцшяндя що саат бир шир
щону йахалыйыр. Оьлан ширин дил айахларындан йапышып щону ики парайа бюлцр.
Щабу вах оьланын сярхошлуьу кечир. Кор-пешман юйляриня эялир.
Эеждяннян шящяря сяс йайылырки, шащын ширини кимся ики шакга елийип.
215
Щамы щабу ишя мат галыр. Ъамащат шащын щяйятиня йыьышмышды. Адам
ялиннян тярпянмящ олмурду. Шащ сарайын габаьына чыхып дийир:
-Ъамащат, сизин габаьызда тах-таъыма анд ичирям. Шири ким шакгалайыпса, мярякяйя чыхсын, щона истядийи гядяр мал-дюйлят, кят-кясяк
баьышлайаъам.
Бир нечя тамащкир мярякяйя чыхып дийирки, шири мян юлдцрмцшям.
Шащ дийир:
-Яэяням шири сян юлдцрмцсянся, щонун ъямдяйини башуун цсдцня
галдыр, сонра йеря гой.
Щеч ким ширин ъямдяйини йериннян тярпядя билмир. Пящливана
охшуйан оьланын йанында би гары йашыйырды. Гары шащын дидийи сюздяри оьлана чатдырырки, дурма, юзцнц шящяр мейданына чатдыр, вар-дюйлят саман
кими башыннан йаьаъах. Эетмясян, вар-дюйлят ялдян эетъящ. Аталар
дийип: “Дюйлят эялмийян гапы олмаз, щону сахлайан эяряк“. Оьлан
шащын щяйятиня эирип эюрцр ки, адам ялиннян тярпянмящ олмур. Ийня
атсан, йеря дцшмяз. Оьлан адамлары йара-йара орталыьа эялип дийир:
-Шащ саь олсун, шири мян юлдцрмцшям.
Шащ дийир:
-Яэяням шири сян юлдцрмцсянся, башуун цсдцня галдыр, сора гой йеря.
Оьлан бир яли иля шири башынын цстцня галдырып йеря гойур. Шащ щейрятя
эялиб оьланы йанна чаьырыр. Оьлан башына эялянняри шаща сюйлцйцр.
Шащ ъамащата цз тутуп дийир:
-Ъамащат, мян йедди ил щабундан габах ичэини гадаьан илямишдим.
Кимин ширя эцъц чатарса, що ичя биляр. Ичэи дя шир кимиди, эцъцн чатмаса, сяни боьар (Т.43).
ГАРА ИТЛЯ БЯНЯК
Кешмишдя би чобан вармыш, щонун би гара ити, гара итин дя Бяняк
адды баласы.
Чобан сцрцляри эеъяляр гара итнян Бяняйя тапшырып йатармыш. Гойуннар сарыдан архейин олан чобанын эеъя йарысы сцрцсцня ъанавар
(Гарабалыг) дясдяси дарашыр. Гыш вахды, сойух, тцпцрсян, йеря буз
парчасы дцшярди. Гойун-гузу щцркцп щяряси би тяряфя даьылытды дийяня
оннары ипя йавух эятирмяк олмурду. Гара ит ъанаварын бир-иксини
йаралады, сора ъанаварлар да щцъум чякип гара ити юлцмъцл йараладылар. Ит
зинэилдийяндя чобанын щеля билки, цряйи ойулурду. Чобан билмирди
кюмяйя кими чаьырсын. Бяняк архаъда йатмышды, хябярдян хябяри
йохуйду. Чобанын яляъсиз вяфалы досду Бяняйи щеля чаьырды:
Гара ит гана дцшдц,
216
Гуйруьу йана дцшдц.
Аман Бяняк, эял йетиш
Ишим йамана дцшдц!
Бяняк йухудан айылып ешидирки, анасы гана дцшцп. Вар-эцъцйнян
ъанаварлара басылыр. Юлдцрдцйцнц юлдцрцр, галаны гачып ъаныны кутарыр.
Бяняк анасынын йарасыны йалайып улуйур. Гара ит башыны галдырып Бяняйя
бахып ъаныны тапшырыр. Чобаннан Бяняк сцрцляри йыьып архаъа тяпир. Бяняк
юз гочаглыьыны эюсдярмяйя чобанын йанына эялир. Чямбяр гуйруьуну
булуйур. Чобанын айаьы алтында йатып цзцнц щонун айаьына сцртцр. Чобан
да Бяняйин башыны тумаррыйып дийир: “Асланымсан, сяя щалал олсун“ (Т.43).
МЦДРИК ГОЪА
Ялиндя аьыр йцк апаран би йолчу йолнан эедирди. Йцк аьырыйды дийяня
тез-тез йеря гойуп динъини алырды.
Архадан эялян бирси ешшякли гоъа йолчунун аьыр йцкцнц ялиндян алып
ешшяйин белиня гойур. Сющбят елийя-елийя мянзил башына чатыллар. Ешшякли
гоъайа йолчу юз разылыьыны билдиряндя ешшякли гоъа дийир:
-Щабу йцкц ня мян, ня дя сян эятирдищ. Щабу йцкц сяян атан эятирди.
Йолчу ешшякли гоъайнан савашыр. Щону горхузур. Щолар шяр кясмящ
цчцн газынын йанына эедилляр.
Йолчу газыйа оланы данышыр. Газы сора ешшякли мцдрик гоъайа гулах асыр.
-Газы аьа, щабу кишинин атасы мянимля ъан бир гялб достуйду. Щабу
киши дя щонун оьлуду. Йолда щонун аьыр йцкцнц ешшяйимин белиня
гойуп мянзил башына чатдырдым. Що йериндя мяя разылыьыны билдирди.
Мян дя дидим:
-Щабу аьыр йцкц, ня сян, ня дя мян эятирдим, сяян атан эятирди.
Газы ямр елядики, йолчуйа он дяня чубуг вурсуннар. Йолчу чубух
дяйяннян сонра баша дцшдцкц, гоъа аьыр йцкц щонун атасынын хятриня
пулсуз мянзил башына чатдырып.
Щабуна эюря дя мцдрик гоъадан цзр истямяли олду (Т.43).
БИР ДАМЪЫ БАЛ
Кешмишдя би чобан варыйды. Що, чобанбашыйды. Чобанбашынын би ити
варыйды. Чобанбашы гуртбасаннан щара исдясяйди эедя билирди. Гуртбасан
чобана арха вя кюмяйийди. Чобан кимнян савашса, гуртбасан щона
кюмяйя эялярди. Ити, гылынъ дишлярини ишя саларды.
Эцннярин би эцнцсц гуртбасана эцвянян чобанбашы гошу ханныьын
мямлякятиня айах басыр. Ханныьын чюлцнц, дцзцнц эязип долашыр, йор-
217
ьун-арьын эялип би дцкана эирир. Исди йай эцнняриннян бирийди. Дцканда
ары балы сатырдылар. Дцканчынын исдякли мясдан пишийи варыйды. Сичаннар
щонун ялиннян зар-зар аьлыйырдылар. Пишийин горхусуннан эюздяринин
гуйруьуйнан да дцкана баха билмирдиляр. Чобан дцканчыдан бал алмах
исдийир. Дцканчы балы тярязидя чякяндя би дамъы бал йеря дцшцр. Бал
дамъысынын цсдцня милчяк гонур. Милчяйи эюрян мясдан пишик юзцнц
милчяйин цсдцня атыр. Чобанбашынын гуртбасан ити пишийин цсдцня атылып
мясдан пишийи боьуп юлдцрцр. Иши щеля эюрян дцканчы чобанбашыйа
щцъум чякир. Гуртбасан ит дя дцканчыны йаралайыр. Дцканчынын гощуму,
гардашы, танышы щарайа йыьылыр. Гуртбасан ит би тяряфдян, чобанбашы що
бирси тяряфдян давайа гошулур. Чобанбашынын адамлары хябярдян хябяр
тутур, чобанбашыйа кюмяйя эялилляр. Ган су йериня ахыр. Тяряф-тяряфя
дцшян давадан хябяр тутан ики ханлых бир-бириня мцщарибя елан илийир.
Ики ханлыьын арасында дцшян давадан хябяр тутан мцдрик, дцнйаэюрмцш,
нурани гоъа мцщарибянин сябябини юйрянип щяр ики ханын йанына эидип
баш яйир, цзр исдийир. Мясялянин ня йердя олдуьуну юйрянир. Давадалаш, гырьынын би дамъы балын цсдя баш вердийини билян щяр ики хан
яллярини вуруп эцлцлляр. Дийиляня эюря що вахдан щабу вахда гядяр
щоларын арасында кин олмуйуп (Т.43).
БЯДБЯХТ ШАЩ
Чох-чох кешмишлярдя би юлкядя ядалятли шащ йашыйырмыш. Щонун сяси,
сораьы бцтцн дцнйайа йайылмышды. Шащ щабу ишиннян разы галып сарайдакы
баш алими йанына чаьырып щона суал верир:
-Мяним ядалятли олмаьымы щамы билир. Щамы мяним ишдяримнян
данышыр. Щинди де эюрцм, мян хошбах адамаммы? Алим щонун суалына
йох ъавабы верир.
Мяэяр мяям мямлякятимдя хошбах йохду - дийя шащ алимя суал верир.
-Сяян мямлякятиндя бир вах би якинчи йашыйырды. Би ъцт юкцзц
варыйды. Щякарат йерини шумлуйурду, якирди, бичирди, юз айлясини
сахлыйырды. Дярд-гямнян узаьыйды. Мян щону хошбах адам билирям.
Интасы сян хошбах дюйлцсян.
Шащын аъыьы тутур. Ямр илийирки, щону зиндана салсынлар.
Щабу ишдян йедди ил кечяннян сора шащы юз тахтыннан салыллар. Шащы
ядалятли олмаьына эюря щону сорьу-суал елийилляр. Щону дар айаьына
чякилляр. Ики йаш диряк басдырыллар йан-йана. Щабу диряклярин уъуна
кяндир баьлыйып, дартыб яйяъяк, сора шащын бир айаьыны би диряйя,
щобирини щорбирси диряйя баьлыйып кяндири бурахъахлар. Шащ щосащат ики
пара олъахды, ядалятсизлярин ялиндя. Щабу вах шащ сон сюз исдийир, щона
218
сон сюз верилляр. Шащ дийир:
-Йедди ил щабуннан габаг бир иш тутмушам. Бир алими нащахдан йедди ил зинданда сахламышам. Щону зиндандан чыхардын, щабура эятирин.
Шащын хащишини йериня йетирилляр. Шащ щоннан цзр исдийир:
-Алим, сян дцз дейирсянмиш, хошбах що якинчиймиш, мяям хябярим
олмуйуп. Би тикя чюряйини газанып, юз айлясийнян бюлцшдцрцп йийип, сора да
дцнйадан эедип. Мян дя бедбахлыьымы билип дцнйадан эедирям!
Що вахдан бяри ядалят мяээямяляри тутулан адама сон сюз вермяйи
йаддан чыхартмыйып (Т.43).
ФИТНЯ ГУЛ
Гядим заманнарда касыплары базарда алып сатардылар. Би эцнцсц би
аьа гул сатырды. Гул ъанда, ъцссядя дя эюзяэялимли гулуйду. Гул сатана
би мцшдяри йанашып дийир:
-Аьа, щабу гулун ня эцнащы варки, щабуну сатырсан?
Гулсатан аьа дийир:
-Ишдя, эцъдя юзэя гуллардан йахшыды. Эцндя ики, цч адамын ишини
эюрцр. Интасы би ейби вар -фитняди.
- Айбы йохду, аьа. Щабу гулу сат мяня - мцшдяри дийир.
Аьа гулу динара сатыр. Гул тезя аьасына ъан-башнан гуллух елийир.
Щончцн дя аьа щонун йимяйиня, ичмяйиня фикир верирди. Би эцнцсц
гулун ибняси тярпянир. Юз вярдишини йадына салыр. Аьанын ханымына
йахыннашыр: «Аьам би аьайнан ихдилат елийирди. Щонун йанында сяннян
йаман эилейлянирди. Иш що йеря эялип чатдыки, сяни бошамах фикриня
дцшдц. Щабу эцннярдя сяни бошуйъах».
-Щеля шей олмаз - диди ханым.
-Щабу гулахларымнан ешитмишям. Исдийирсян, юзцнцн йанында дейим.
Ханым гулун сюзцннян горхуйа дцшцр.
-Щянди мян башыкцллц, наьайрым щабу аьайа?
Гул дийир:
-Эюрцм щабу ишя бир янъам чякя билярямми?
Би эцнцсц гул ханыма дийир:
-Сянин ишиня чара тапбышам. Бир аз хяръи вар.
Ханым дийир:
-Ня гядяр хяръи вар юдцйъям.
Ханым гулун хяръини юдцйцр.
Гул дийир:
-Бейъя аьанын сакгалынын алтыннан цш дяня тцк кясип эятирярсян
мяя. Ону яфсуннуйуп эятирярям. Сян дя щону голтуьувун алтында
219
кюйняйиня тикярсян. Щабуннан сора аьа сяни бошуйа билмяз.
-Ханым, тцкц мцтляг бейъя кясип мяя чатдырарсан. Бейъя мцтляг
щазыр елийярям.
Гул аьайа хябяр верирки, ханым бейъя сяни кясяъяк. Ещтийатлы ол.
Аьа горхуйа дцшцр. Эеъя йатанда баш бармаьыны бычахнан чяртип йериня
гырмызы исдийот басыр, йатыр. Аьрыдан эюзцня йуху эетмир. Эеъянин бир
вахдында аьа йаланнан хорулдуйур. Ханым щеля билирки, аьа эерчякдян
йухуйа эедип. Заваллы арват цлэцъц алып аьанын йанына эялир. Боьазынын
алтына цлэцъц апаранда аьа диксинип айаьа галхыр. Цлэцъц ханымын
ялиндян алып щону кясир. Эеъяйарсы щамы чапарах аьанын щяйятиня долушур. Сорушуллар нолупки, аьа ханымы кясип? Ящвалаты щамы билир. Гулсатан аьа да щорда иди. Аьа аьлыйа-аьлыйа гулсатана дийир:
-Йахшы йыхдын атамын юйцнц.
Гулсатан дийир:
-Сяя гулун айбыны дидим. Интасы лялюйцнлцщ сяян юйцвц йыхды. Щянди
эюрдцн, иш ня йердяди? (Т.43)
ГАЛАЙЧЫ ИЛЯ ЧОБАН
Кешмишдя кяндя би галейчы эялир. Що, мис габлары галейлийып
эцмцшя чюрцрдц. Щябля мюъцзяни эюрмцйян бир чобан галейчийя диди:
-Сян ки щябля эюзял устасан, габ-гаъаьы эцмцшя чюрцрсян, мяям
дя тякнями эцмцшя чююр.
Галейчы тякнянин эцмцшя чюйрцлмясинин няйнян куртармасыны чобана
баша салса да, чобан ики айаьыны би башмаьа дирийирки, “олмаз, хахын габгаъаьыны эцмцшя чююрцрсян, мяям тякнями йох!? Сяя ня писдийим
кечип?!“ Галейчы дидийиннян дюммцр. Чобан галейчийнян ялбяйаха олур,
гонум-гошу йыьылып чобаны баша салса да що дидийиннян дюммцр. Яляъ
галып галейчи тящняни кюрцйцн оъаьынын цсдцня гойуп чобана дийир:
-Чапарах кюрцйц бас!
Чобан нечя дюня кюрцйц басаннан сора тящнянин ортасы йанып
дешилир. Чобан елядийи ишдян пешман олур (Т.43).
КИМ ЕЛЯДИ - ЮЗЦМ
Кешмишдя би оочу варыйды. Гуш гушдуйурду, ов овлуйурду. Щоон
эцллясиннин габаьыннан чибин дя гача билмязди. Що, ова тякъяня эедяр,
тякъяня дя эялярмиш. Эцннярин би эцнцсц арват дийирки ятимиз кутарып.
Сабащ да гонаьымыз эялъящ. Що да юмрцндя эялян гонах дюйлц. Киши
эцнортадан сора тцфянэини эютцрцп ова йолланыр. Даьы-дяряни, мешяни
220
эязиб доланыр. Ахшама йахын ов илийир. Эеъяйя дцшцр, юйя гайыда
билмир. Эеъя гаранныьы, йорьун-арьын адам. Ят йцкцйнян щара эидя
биляр? Мешядя оъах галыйып биширип йийяндя, мешядя би шаггылты ешидир.
Тцфянэини цсдайаьа гойан оочу ня эюрся йахшыды, шир нярилдийянярилдийя дцз щона тяряф эялир. Шир щона йахыннашып оъаьын йанында
шюнэцйцр. Оочуйа аъыьы тутмады дийяня оочунун ширя йазыьы эялир.
Биширдийи кабаблардан йаьлы тикяляри ширя йидирдир. Сора да оочу йаьлы
ялини дюшцня-башына чякип юзцнц тонгалын дяминя верир. Шир дя оочу ня
илийирся щонун илядийини илийир. Биддян шир адам кими дил ачып дийир:
-Биддян сян оочу Пирим оларсан ща!..
Оочу дийир:
-Хейир аьа, мян юзцмям. Щабу вах оочу оъаьы гурдалайыр. Алов
дилимлярини кцляк ширя тяряф говур. Гыраьа чырчыра сяпилир. Биддян аловун
дилляри ширин йаьдан доймуш тцклярини йалыйыр, йаьлы тцк од эютцрцр. Шир
баьырыр. Оочу Пирим що сащат билирки щабу ишин ахыры нейнян кутаръах.
Аьаъа дырмашды. Мешя щейваннары щабу баьыртыйа йыьышып эялдиляр.
Пялянэ, яйри айах айы, эюздяри йанар ъанавар, шялягуйрух тцлкц, эопчу
чакгал, чяпэюз дошан шири сорьу-сувала тутдулар.
-Сяни щабу щала ким салып?
Шир баьыра-баьыра диди:
-Юзцм.
Щамы щейваннар бир аьыздан дидиляр:
-Чыхсын ики эюзцн.
Ким еляди - юзцм, чыхсын ики эюзцн- мясяли дя що вахдан галып (Т.43).
ЪИНЯ БАЛА МАЩМУД
Дийиляня эюря Мащмут киши чох касыбыйды дийяня чялтик зямисиндя
ортах олмаьа адам тапбырды. Юзц-юзцня, тякбашына якин якяр, хырман
дюйяр, юз касып айлясини доландырарды. Би эцнцсц Мащмут киши мечитдя
намаз гылмаьа эедир. Намазы гылып мечитдян чыханда Ахунд Мусдафа
Яфянди Мащмут кишинин щонун аьзына яйдийини эюрцр. Щаъы Мусдафа
Яфянди дюнцп щона гарьыш илийир:
-Мащмут киши, щабу мяним эцнащым дюйлц. Щабу бяланы Аллащ юзц
мяня верипди. Сяни эюрцм ъинняря мющдаъ оласан. Гыз юйладын олсун,
аьылдан гыт. Башы йумрух бойда.
Щаъы Мусдафа Яфяндинин атасы Осман яфянди танынмыш зийарят иди.
Щонун алмасыны оьурруйан оьру алма чувалыны далына галхызанда чюмбялдийи йердя галыпбыш -дийилляр. Осман яфянди эеждяннян айаьа дуранда эюрцрки, кимийся алма чувалынын йанында домушуп галып. Чапарах
221
щонун йанына эидип баш-эюзцнц охалайыр, юзцня эятирир. Юйя апарып чайчюрящ верир. Сора да алма чувалыны щонун далына галдырып дийир:
-Би дя щеля ишдяр елямя.
Мащмут киши чялтик зямисиня тяк эедяр. Щорда эеъяляр юз алачыьында
галарды. Эеъялярин бириндя щону ъинляр алдадыб тойа апарыр. Тойда щона
хашыл верилляр, що, бисмиллащ дейип хашылы йемяйя башлыйанда, эюрцрки,
ъамыш тезяъя пейинляйиб, цстцндя дя ахшамдан йаьан йаьышын суйу
эюллянип. Що вах щонун лаьабы да Ъин Мащмут галып.
Мащмут кишинин гыз юйлады дцнйайа эяляндя башдары йумрух бойда
оларды. Ъинляря охшуйан ики гызы варыйды. Адамлардан горхардылар.
Оьлан ушахлары анадан оланда башдары аьыллы, камаллы иди (Т.43).
СЯНЯ ХАНЛЫХ ЙАРАШЫР
Оьуз районунун Хачмаз кяндиндя бир касыб киши йашыйырды. О,
кяндин хейриндя дя, шяриндя дя иштирак едирди. Щамы она ъяфакеш
олдуьуна эюря “Ващаб дайы“ дейярди. Дейярляр, «баь баггалсыз, мешя
чаггалсыз олмаз“. Щяр юйцн бир ейбяъяри олар-дейибляр.
Тойларда ъаванлар арасында шулуглуг еляйиб дава саланнар мейдана
чыхды. Еля вахтлар олурду ки, той вайа дюнцрдц. Она эюря дя кянд ъамащаты
дцшцнцб, дашынды ки, мяълися аьсаггал тапмаг лазымды. Дцшцндцляр,
дашындылар, ким олар, ким олар, фикирряшдиляр, мяшвярят елядиляр. Ахырда ел
аьсаггалы Ващаб кишинин цстцндя дайандылар. Ону той мяълисиня Хан тяйин
елядиляр. Ващаб киши Хан олан мяълисдя ким иди ъынгырыны чыхарсын.
Онун вязири Ящмяд киши, вякили Чолаг Ъумар иди. Сяркар оьлу Ващаб
кишинин сяси, сораьы щяр йеря гуш олуб йайылды. Та эедиб Эянъя губернийасына чатды. Губернатор дейиляня эюря эеъядян Хачмаз кяндиндя
“Хан“ пейда олмасы иля ханын щцзуруна эялир. О, юз-юзцня дейир: “Яэяр бу
адам щягиги хан дейился, она тязим еляйиб губернатора гуллуг эюстяряъяк,
Яэяр щягиги хандырса, бизя лазыми ъяза тядбири эюряъяк. Йох яэяр бу
нишаняляр онда йохдурса, ону Сибиря сцрэцн етдиряъяйям“.
Хошбяхтликдян кянддя Губернатор эялян эцнц той вар иди. Гара зурнанын мялащятли сяси црякляри йандырыб йахырды. Хана хябяр чатыр ки,
губернатор кяндя эялиб ону ахдарыр. Дейиб ки, ялиндя йаьы дашырса гой
эялсин. Хан вязир Ящмядля Чолаг Ъумары губернаторун щцзуруна
йоллады ки, губернатор щязрятляри эялиб ханын щцзурунда баш яймялиди.
Вязир, вякил губернаторун гаршысында баш яйиб тязим эюстяриб
губернатордан иъазя истядиляр.
-Губернатор щязрятляри, биз буйруг гулуйуг. Сизи иъазясиз кяндя
эирдийинизя эюря Хан щязрятляри щцзуруна чаьырыб.
222
Хана тойун баш тяряфиндя хцсуси тахт дцзялдиб отуртмушдулар.
Губернатор Ханын щцзуруна эялиб баш яйди, тязим еляди. Хан
губернатора мящял гоймады. Цзцнц вязир Ящмядя тутуб деди:
-Вязир, тядбир.
Губернаторла эялян эюркямли кянд бяйляринин маты-гуту гурумушду.
Вязир Ящмяд цзцнц Хана чевириб тязим еляди:
- Хан саь олсун, щцзурунузда дайанан Губернатор щязрятляри
Эянъядян сизин щцзурунуза тяшриф эятириб. Кечин онун эцнащындан.
Чолаг Ъумар ялиндя ишэя чубуг гонагларын башы цстцнц кясдирмишди.
Вязир Ящмяд сюзцня давам еляди:
-Гонаьа щюрмят лазымды. Мяня эюря, гонаьы ъяримя иля ъязаландымаг мяслящятдир. Она беш манат ъяримя кясилмясини тяклиф едирям.
Хан аъыглы тярздя дейир:
-Тядбириниз бяйянилсин.
Губернатор беш манат гызыл пул ъяримя веряндян сонра Вязир
Ящмяд пулу ханын мяхмярля бязядилмиш мяъмяйисиня гойур.
Сонра Хан ямр елийир:
-Вязир, гонаглар азаддыр (Т.43).
ДУЛУСЧУНУН ШЯЙИРДИ
Гядим заманнарда бир дулусчу уста вар иди. Усталарда та гядим
заманнардан адятди, йанында шяйирд сахлайыб юз пешя вя вярдишлярини
эянъляря юйрядибляр ки, щоларын давамчылары олсун.
Дулусчу да юз йанында шяйирд сахлайырды. Уста йанында шяйирд дуран
цч ил шяйирд дурмалы, цч ил тамам оландан сонра ону лазыми щяъятля
тямин едип щалаллыг веряр, йола саларды. Беля шяйирдлярин газандыьы да
щалал оларды. Уста йанында шяйирд дайанмайан юзбашына сянят юйрянянляря мящял гоймазлармыш. Она «биъ усталар» дейярдиляр.
Бир эцн устанын шяйирдини шейтан башдан чыхарыб дейир ки, даща сян
бу дулусчу устанын йанында дайанма. Дулусчулуг сянятини устадан
йахшы билирсян.
Шяйирд кими йоьурар, ону дязэащда габ щалына салар, гурудар,
биширяр, кцрядян чыхаранда усда чыхарарды. Бу дяфя шяйирд устайа дейир:
-Даща мян дулусчулуг сянятини сяндян дя чох билирям. Мяни азад
еля, эедим юз касыбкярлийимин далыйнан.
Уста чох дейир, шяйирд аз ешидир, уста мяъбур олур шяйирдя бир дяст
щяъят вериб йола салыр. Щалаллыг вермир.
Эцнляр кечир, шяйирд юзцня емалатхана тикир. Дулус габы щазырлайыб
биширир. Бишмиш сахсы габлары кцрядян чыхаран кими сахсы габлар чаггылты
223
иля сыныр. О, дяфялярля дулус габы биширся дя щамысы сыныр, зай олур, иши
беля бяд эятирян шяйирд ялимйандыда устанын йанына эялир:
-Уста, сяня бир ваъиб ишим дцшцб. Билмирям бу ня сиррди? Иш щямин
иш, кцря щямин кцря. Анъаг габлары кцрядян чыхартдыгъа гырылыб тяркивиран олур. Ял мяним, ятяк сянин. Ятяйини кяс, ялими йох.
Уста дейир:
-Щяля камил уста дейилсян. Цч ил йанымда шяйирд дурмасан бу дулусчулуг ишинин сиррини билмязсян. Шяйирд тязядян цч ил дя устанын
йанында ишляйяндян сонра уста шяйирди йанына чаьырыб бишмиш дулус
габларыны чыхарыр. Габын бирини чыхарыб уста йанына гойур, габ сыныр.
Шяйирд дейир:
-Еля мяндя дя еля олур.
Сонра уста икинъи габы кцрядян чыхарыр, цфцрцб кянара гойур. Габ
сынмыр. Сапбасаь галыр. Уста цзцнц шяйирдя тутуб дейир:
-Инди эюрцрсян усталыьын сиррини? (Т.43)
АТА ИЛЯ ОЬУЛ
Чох-чох гядим заманларда бир варлы-дювлятли аьа йашайырды. Аьанын
о гядяр мал-дюйляти вар иди ки, щядди-гяряли йох иди. Ня файда, бу малдювлятя сащиб дуран йох иди. Эеъя-эцнцз Аллаща йалвармагдан дили
габар эятирмишди. Аллащ она хясис олдуьуна эюря эюз даьы чякмишди.
Бир дяфя хясис аьанын цряйиня Аллащ инсаф салыр.
Аьа Аллаща йалваранда дейир:
-Йа йери, эюйц, бизи йох йердян хялг едян, мяня бир ювлад бяхш
елясян, вар-дювлятими сянин хятриня ялсиз-айагсыза, касыба-кусуба, аъа,
кичийя пайлайарам.
Сабащы эеъя Аьа йухуда эюрцр ки, щавада учур. Бу учмаг она
асандан асан иди. Эюйцн дяринликляриня учурду. Аьанын гаршысыны бир
нурани дярвиш кясиб торбасындан бир алма чыхарыб Аьайа верди. Аьа ъялд
ъибиня ял салыб пул чыхаранда дярвиш деди:
-Мян пай алан дярвишлярдян дейилям, пайверян дярвишлярдяням.
Алма да еля гяшянэ иди ки, Аьанын аьзындан су дамырды. Истяди алманы
йесин. Дярвиш гоймады. Апар юз щалалынла тян йары бюл, йе. Сяня бир
оьул ювлады бяхш елядим.
Аьа уча-уча алма ялиндя юз щалалынын йанына гайытды. Алманы тян
йары бюлцб йедиляр.
Айлар айлары явяз еляди, вахт вядя тамам олду. Дцнйайа эюзял, алмайаохшар оьлан ушаьы эялди. Аьа мал дювлятини Аллащ йолунда пайлады.
Эцнляр кечдикъя ушаг саатбасаат бюйцйцрдц. Ушаьы аьа дцнйалар
224
гядяр севирди.
Ушаг он беш йашына йетян вах Аьа ушаьын чийниня ялини гойуб дейир:
-Оьул, де эюрцм сян эцълц оларсан, мян?
Ушаг эцлцмсцнцб деди:
-Мян!
Аьа ушаьын сюзцндян инъийиб гардашына - ямисиня шикайят еляди ки,
оьлумун бир гарыш бойу вар, индидян дейир, мян сяндян эцълцйям.
Ямиси дя ушаьы йанына чаьырыб дейир:
-Бала, о, сянин доьма атанды, нийя онун цзцня дурмусан?
-Ями, мян онун йанында някарайам.
-Бя байаг дедийин сюз ня сюз иди? Атаны кор-пешман елядин.
Оьлан эцлцб дейир:
-Щя дцздц, онда атамын яли мяним чийнимдя иди (Т.43).
ЭЮЗ БУЛАЬЫ
Оьуз районунун Кяримли кяндиндя бир «Эюз булаьы» вар.
Рявайятя эюря бу эюлцн йериндя кешмишдя базар олубмуш. Зялзяля
заманы щямин базар даьылмыш вя бюйцк бир эюл ямяля эялмишди. Щямин
эюлдя йедди эялин карваны батыбмыш. Сюйлянилдийиня эюря щямин эюлцн
диби йохдур. О эюлдян йашыл рянэдя чямряли су гайнайыр вя олдугъа
боьуъу ийи вар. Эюл чох бюйцк олубмуш. Инди гуруйуб балаъа галыб.
Щямин эюлдян кяндин чамааты вя гоншу кяндляр эюзя шяфа
вермякдян ютрц истифадя едирляр. Беляликля, щямин эюлцн ады «Эюз
булаьы» галыбдыр. сонра разы олмаьа мяъбур олур (С.41; Т.40).
ГЫЗЫЛ ИЛАН
Зараьан кяндиндя Вяли адлы бир киши йашайырмыш. Бу кишинин эюзцнцн аьыгарасы Гумру адлы гяшянэ бир гызы вар иди. Бу гыз гызлар булаьыннан су ичдийи
эцндян дцнйалар эюзяли олмушду. Еля щямин эцндян дя елчи дашынын устц
елчисиз олмамышды. Гыз гайьысыз бир щяйат кечирирди.
Онун Эцлназ адлы йахын бир ряфигяси дя вар иди. Щяр эцн онунла
булагдан су эятирир, бир-бириня дярдлярини ачыб дейирдиляр.
Эцннярин би эцнцсц Гумру сящяр тездян баьчайа эцл дярмяйя
эедяндя эцллярин ичиндян гяфлятян бир илан чыхыр. Гумру горхусуннан
гышгырмаг истяйир. Еля бу заман илан йалварыъы бир щал алараг юзцнц
онун айаглары алтында йеря сцртмяйя башлайыр. Гыз сясини чыхартмыр. Сора
илан гызын бядяниня сарылыр. Бир нечя дягигядян сора чыхыб эедир. Бу
щадисядян сора илан гызын йатдыьы отаьа эялир вя она сарылыр. Бу ящвалаты
225
Гумру щеч кимя сюйлямир.
Бир дяфя цряйи дюзмяйиб ящвалаты ряфигясиня данышыр. Эцлназ она
дейир ки, бяс сян горхмурсан, о, сяни санъа биляр. Сян юз щяйатыны
тящлцкя гаршысында гойурсан. Гумру ися дейир:
- Бу илан мяни севир. О мяни щеч вахт вурмаз. Бир дя мян щяр эцн
йатмамышдан габаг алт палтарымы гапынын аьзына гойурам, илан эяляндя
яввял онун ичиндя чеврилир, сонра отаьа эирир.
Ня ися, бир нечя мцддят кечир. Иланла Гумру белячя эюрцшцлляр.
Эцннярин би эцнцсц щава гаралырды ки, Вяли киши щяйятдя отуруб гялйан
чякирди. Еля бу вахт Гумрунун отаьына иланын эирдийини эюрду. Илан
тялясик юзцнц гызын алт палтарына сцртмяйиб гызын йериня эирир вя
гяфлятян щяйяъаныннан Гумруну чалыр.
Артыг эеъ иди. Зящяр Гумрунун ганына кешмишди . Гумру кечиндийи
вахтдан илан ращатлыг тапмир, юзцнц ора - бура сцртцр. Юзцнцн эцнащкар
олдуьуну билирди.
Бу ящвалат кяндя йайылыр. Кяндин аьсаггалары йыьышыб Вяли кишиэиля
эялирляр. Вяли киши иланы няйин бащасына олурса-олсун, юлдцряъяйини
сюйляйир. Аьсаггаллар мяслящят эюрцрляр ки, иланы юлдцрмясин, чцнки
илан гызы севирмиш. Гумруну кяфяня бцкяндя илан юзцнц кяфяня сцртцр,
гызы бцкмяйя гоймурду. Юзцнц адамларын айаглары алтына атыр, онларын
эетмяйиня мане олур.
Нящайят, гыз дяфн олунду. Щамы евиня даьлышды. Тякъя илан галды.
Беля сюйляйирляр ки, илан Гумруну щеч заман тяк гоймурду, онун
мязарынын башына фырланырды.
Беля иланлара ата- бабадан Гызыл илан ады вермишляр (С.6; Т.40).
ЩАЛ АНАСЫ ЩАГГЫНДА РЯВАЙЯТ
Бир эцн бир киши йол иля эедяркян эюрцр ки, колун дибиндя ики щал
ушаьы вар. Анасы ушагларына дейир:
Бу кянддя бир арвад бу ахшам доьаъагдыр. Мян онун ичалатыны
эятиряъям.
Бу вахт ушаглар дейирляр:
Ана, бизи дя юйрят, сян ону неъя эятиряъяксян ки, щеч кяс
эюрмяйяъяк?
Ана дейир:
Она гуймаг биширяъякляр, мян дя бир аь тцк олуб гуймаьын ичиня
дцшяъяйям. О мяни йейяъяк, мян о вахт онун ичалатыны чыхарыб сизя
эятиряъяйям.
Ана буну дейиб эедир. Киши евя эялир. Арвады дейир:
226
Мян эедирям гоншуйа, онун тязя ушаьы олуб. Бир аздан эялярям.
Киши дейир:
Еля шей йохду, мян дя эедяъяйям. Арвад ня гядяр дейирся,
айыбды, доьан арвадын йанына ки иши эетмяз. Киши буна гулаг асмыр,
эедир. Бунлар отурдуьу заман арвада гуймаг верилляр.
Киши эялиб гуймаьы эютцрцб гашыьы ялиня алыр вя башлайыр
гарышдырмаьа.
Нящайят, аь тцкц тапыр вя ода тутур.
Бу вахт гапыдан щал ушаглары чыьырышмаьа башлайыр вя дейирляр:
- Аман эцнцдц, бизим анамызы йандырма!
Киши бунларын сюзцня бахмыр вя тцкц ода тутуб йандырыр (С.161; Т.40).
ЯЖДАЩА ДАШЫ
Кешмиш заманларда Пири баба адлы бир киши вармыш. Онун эюзялэюйчяк би гызы вар имиш. Гызын эюзял олдуьуну эюрян Пири баба ону
евдян чоля чыхмаьа гоймурмуш.
Бир эцн Пири баба адамлары иля ова чыхасы олур. Гыз евдя тяк галыб
дарыхыр. Юз- юзцня фикурляшир ки, евдя отуруб нейляйяъяйям ки, гой чыхым
баьда эязим. Бялкя цряйим бир аз ачылды. Атам щяля эеъ гайыдаъаг.
Гыз чыхыр баьа вя башлайыр эязмяйя. Бирдян щараданса бир оьлан
эирир баьа. Онлар бир-бирлярини эюрцб, вурулуллар. Башлайыллар сющбят
етмяйя. Бирдян гызын йадына дцшцр ки, атасы инди овдан гайыдаъаг.
Еля бу заман атасынын атынын айаг сяслярини ешидир. Горхусундан билмир,
ня етсин. Атасы эялир. Гызын йанындакы оьланы эюрцр вя бярк аъыгланыр.
Лакин оьланын эюзял олдуьуну эюрцб йумшалыр. Оьлана дейир:
- Эял, вурушаг. Яэяр галыб эялсян, гыз сянинди. Галиб эялмясян, сян
яждащайа дюняъяксян. Чцнки мян сещирлийям.
Онлар вурушуллар. Оьлан мяьлуб олур. Еля о саатъа дюнцб олур
яждаща. Яждащанын эюзцндян йаш ахмаьа башлайыр. Пири баба истяйир ки,
ону юлдцрсцн. Йай-охуну чыхарыб яждащанын ортасындан бир ох кечирир.
Лакин яждаща юлмцр. Пири баба ону даша дюндярир. Гызынын да
аьладыьыны эюрцб ону оьландан айырмаг истямир. Гызыны щямин дашын
далында нар аьаъына дюндярир. Щямин нар аьаъы илин бцтцн фясилляри
яжлаща дашынын йеэаня щямдямиди (С.178; Т.40).
БЦЛБЦЛ ЯФСАНЯСИ
Кешмиш заманларда бир ярля арвад йашайырмыш. Эцнлярин бир эцнц яр
чюряк газанмаг цчцн башга шящяря эедяси олур. Евдян чыхаркян арвад
227
яриндян сорушур ки, ня вахт эяляъяксян. Яр ъаваб верир ки, эцлляр ачанда.
Бащар олур, эцлляр ачыр. Яр эялиб чыхмыр. О бири бащар эялиб чатыр,
эцлляр ачыр. Йеня яр эялиб чыхмыр. Аьламагдан арвадын эюзц кор олур.
Бир эцн отуруб фикирляшир ки, каш гуш олуб эюйя учайдым, ярими
тапайдым. Сюз аьзыннан чыхан кими гуш олур. Учур аьаъдан-аьаъа.
Ярини ахтармаьа башлайыр вя охуйур:
- Эцл ачыл, эцл-эул, ачыл-ачыл.....
Анъах о вахтдан чох эцлляр ачылыб, яри ися эялиб чыхмах билмир
(С.178; Т.40).
ШИРИН БУЛАГ ЯФСАНЯСИ
Кянддя Заман хан адлы варлы, пуллу бир аьа щюкмдарлыг едярди. Булаьын
суйу гуруйан вахт Заман ханын вар-дювляти тяляф олмаг тящлцкяси
гаршысында галыр. Заман хан суйун далынъа кими эюндярирся эери гайытмыр.
Беляликля, кяндин иэид, адлы-санлы адамлары бу эедяр-эялмяз йола
эедир, бир даща эери дюнмцрляр. Заман хан елан верир ки, ким Ширин
булаьын йолуну ачса, ону дцнйа малындан гяни едяъяк.
Ханын Ямращ адлы иэид, горхмаз, эянъ бир ъобаны вар иди. О,
Дямирчи Мухтар кишинин оьлу иди. Нечя ил иди ки, хана чобанлыг едирди.
Ямращ ханын Эцллц адлы эюзял бир гызыны севирди. Гыз да Ямращы севирди.
Лакин онлар бу мящяббяти эизли сахлайырдылар.Эцллц атасынын хасиййятиня
йахшы бяляд олдуьу цчцн билирди ки, хан хябяр тутса, онлар цчцн йахшы
олмайаъаг.
Ямращ ханын еланыны ешидян кими онун йанына эялир вя дейир ки, Ширин булаьын йолуну ача биляр. Явязиндя хан гызы Эцллцнц она вермялидир. Хан бу тяклифля разылашмыр. Ямращ Эцллцнц кянддян эютцрцб гачмаьа мяъбур олур. Ямращ бу йерляря йахшы бяляд олдуьундан дар
кечидлярля, кечилмяз йолларла эедир. Эцллц йолда хясдялянир. Ямращ ону
архасына алыб эетмяйя мяъбур олур. Цч эцн йол эедирляр. Эцллцнцн
хясдялийи артыр. Су эятирмяк цчцн Ямращ Эцллцнц орда гойуб кяндя
гайыдасы олур. Су эютцрцб эери гайыдыр. Эялиб эюрцр ки, Эцллц цзцгойлу
йеря сярилиб. Онун йанында да бир булаг гайнайыр. Дейиляня эюря
Ямращ да юляня гядяр о булаьын йанындан щеч йана эетмямиш, еля орда
юлмцшдцр.
Еля о вахдан Ширин булаг дашларын, гайаларын арасындан сцзцлцб
эялдийи цчцн кянд Дашбулаг, Эцллцнцн юлдцйц йердян гайнайан булаг
ися Эцллц булаьы адланыр.
Ямращ евя гайыдыр. Атасы ону бу йолдан эери дюнмяйи тяклиф едир.
Лакин Ямращ гощум-яграбасы иля эюрцшцб йола дцшяркян атасы Мухтар
228
киши илдырым парчасындан дцзялтдийи хянъяри оьлуна вериб дейир:
- Оьлум эет, тале сяня йар олсун. Бу хянъяр сяни дарда гоймаз.
Ямращ цч эцн йол эетдикдян сонра бюйцк язаб-язиййятля булаьын
башланьыъына эялиб чатыр. Эюрцр ки, булаьын кяндя эедян йолуну ири бир
даш парчасы тутуб. Чох чятинликля бу дашы кянар едир вя кяндя эедян
суйун аьзы ачылыр. Бу заман бярк эурулту гопур, нящянэ бир яждаща
Ямращын цстцня атылыр. Ямращла яждаща арасында ялбяйаха дюйцш
башланыр. Сон няфясдя Ямращ хянъяри яждащанын кяллясиня сохур вя
яждаща нярилти гопарараг йеря сярилир.
Ямращ бярк йараланмышды. Чох чятинликля кяндя гайыдыр. Бир мцддятдян сонра тамам саьалыб айаьа галхыр. Суйун эялмяйи кянддя тойбайрама сябяб олур.
Дейиляня эюря кяндин ъамащаты йедди эцн шадлыг едир.
Заман хан ися вердийи вядя ямял етмир. Гызы Ямраща вермяк
истямир (С.126; Т.40).
ЙУСИФ ГУШУ
Сорушурдуг нянялярдян, бабалардан, о гуш ня дийир.
Дийилляр ки, бир арвадын би дяня оьлу олур, о оьлу исдийипди су ишмаьа, билмийипди дийи. Сусузлухдан юлцб.О юляннян сора ана гуша
дюнцпдц.
Щинди ана дийир: Йусиф, дур су иш, гуртул. Оьлунун ады Йусиф олупду
(С.73; Т.30).
АРВАД КИШИНИ ЯЩИЛ ДЯ ЕЛЯЙЯР, ЪЯЩИЛ ДЯ
Бир эцн бир ахунд архын гыраьында дясдамаз алырды. Дясдамаз ала-ала
бир дяня алма эюрцр. Эедип алманы эютцрцп дишдийир. Сора юз-юзцня дийир:
–Мян ахунд адамам. Щабу алманын щалаллыьыны алмамыш йийя билмярям, олмаз ахы.
Эедир архын цсдцннян. Эюрцр ки, бир киши баьда ишдийир. Елядийи иши
она данышыб щоннан щалаллых исдийир.
Щабу киши дийир ки, мян алманын бир парасынын щалалльыны верирям.
Интасы гардашым вар. Эет щоннан да щалаллых ал.
Эедир о бири гардашы эюрцр. Эюрцр ки, щабу гардаш сифдя эюрдцйц
гардашдан гоъады. Сачы, саггалы чаллашып. Няся, эялир кишидян сорушур:
–Мян щабу алманы дишдямишям. Щобирси гардашын мяя щалаллых
верди. Эялмишям сяннян дя щалаллых алмаьа.
Киши дийир:
229
–Мян щалаллых вердим. Мяннян що йанда кичик гардашым да вар.
Эет що да щалаллых версин.
Ахунд дийир:
–Йахшы.
Ахунд эедир балъа гардашын йанына. Эюрцр ки, бу гардаш лап чал
сачлыды. Юз-юзцня фикирряшир ки, неъя олур ки, ян балаъа гардаш щабу
гоъады. Гоъайа щобирси гардашлара дидийи сюзц диди:
–Мян сяя щалаллых верярям. Интасы мяним бир баъым вар. Эюздян
кор, гулахдан кар, айахдан, ялдян шилди. Яйяр сян щону алсан, мян сяя
щалаллых верярям. Ахунд бахыр, бахыр, ялаъы кясилир, гызы алмаьа разылых
верир. Киши дийир ки, сян ахундсан, кябини юзцн кяс. Щабу вахд кишинин
баъысы чай эятирир. Ахунд гызы эюрцп юзцнц итирир. Эюрцр ки, гыз, ня гыз.
Щеля гыз щабу дцнйада йохду. Ахунд щабу гызын биширдийи йемяйи
гябул елямир. Киши дя баъысына дийир ки, яэяням ахунд сянин биширдийин йемяйи гябул елямяся, гайыдып эялярсян. Ахунд гызын биширдийи
йемяйи гябул елямир. Гыз гайыдып эялир юйцня. Гардашы дийир:
–Мян билирдим ки, ахунд гябул елямийъящ. Эедилляр ахундун
йанна. Ахунд дийир ки, мян йад адамын биширдийи йимяйи неъя гябул
елийя билярям?
Гардаш дийир:
–Щабу мяним баъымды. Мяним баъым, бяли, щуду.
Ахунд дийир:
–Ахы сян мяня димишдин ки, сянин баъын кор, кар, шилди. Киши дийир:
–Ща, сян дийян дцздц. Мяним баъым еля гызды ки, эюряни эюрмцр,
гулаьы да бязи сюздяри ешитмир, яли-айаьы щордан-бурдан оьрамахла
мяшьул дейил дийя – шилдир.
Уна эюря мян сяни йохламах исдийирдим ки, эюряк щабу гызы
аласысанмы?
Дийир:
–Ща, щонда кябини дяйишяси олурам щабу гыза. Чцнки кябини сян
дийян гыза кясмишдим.
Ахунд кичик гардаша щабу суалы верир:
–Сяннян бюйцк гардашын чалсачлы, лап бюйцк гардашын щеч бир тцкц
дя аьармыйып. Интасы сяян башын-цзцн ня эцндяди. Кичик гардаш дийир:
–Дцз дийирсян. Бюйцк гардашымын арвады чох эюзял, инсан адамды.
Икинъи гардашымын да арвады йахшыды. Уна эюря дя щолар йахшы галып. Мяям
арвадым нахяляф чыхды. Уна эюря дя мян щабу вязйятя дцшмцшям. Уна
эюря дя дийилляр ки, арват кишини ящил дя елийяр, ъящил дя (С.195; Т.30).
ЩЯР КЯС ЮЗ ЙЕРИНИ БИЛСЯ ЙАХШЫДЫ
230
Эцннярин би эцнцсц бир няфяр Халхал йолуйнан эедир. Йол цсдцндя
бир гапыны дюйцп дийир:
-Мяни щабу эцн Аллащ гонаьы сахламазсыз? Галан йерим йохду. Юй
йяяси дийир:
–Баш цсдя.
Гонаьы эютцрцп апарыр юйя. Гонах ялини-айаьыны йуйур. Юй йяси
гонаьы бир аьсаггал кишинин йанна эятирир. Онлар йийилляр, ичилляр. Няся,
бирвахды гапы дюйцлцр.
Аьсаггал дийир:
–Буйур.
Няся, эялир бу. Баш яйип дийир:
–Он мин исдядиляр.
Щабу аьсаггал дийир:
–Он беш мин вер.
Дийир ки, баш цсдя. Эяня ялини синясиня гойуб баш яйир, далдалы
чякилип эедир. Щабу эедяннян сора гонах сорушур:
-Щабу кимийди?
Аьсаггал дийир:
–Мяям бюйцк оьлумду.
Гонах дийир:
–У ня дийирди?
Аьсаггал дийир:
–Елчи эетмишдиляр. Сцт пулу 10 мин исдийипляр. У да эялип мяннян
сорушду. Мян дя дидим ки, 15 мин вер. Мян щабу гызын ясилбяняслини
таныйырдым дийяня дидим ки, 15 мин вер.
Гонах аьсаггала дийир ки, мян 15 миня 3 той елийярям, 3 эялин
эятирярям. Аьсаггал дийир:
–Дцз дийирсян, 15 минникдян щеля оьул олур, 5 минникдян сянин
кими оьул олур.
Гонах чох фикирряшир, чох фикирряшир, дийир, мян нийя щабу сюзц
аьзымнан бурахдым. Йеру дюйцлдц. Юй йяси щеш ня димир. Няся, дуруп
йатыллар. Сящяр бахып эюрцлляр ки, гонах йохду. Чыхып эедип утандыьыннан. Йери вар, юзц йох. Димяк, щяр кяс щяр йердя юз йерини, сюзцнц
бился йахшыды (С.195; Т.30).
МЯЩЯММЯД ПЕЙЬЯМБЯРЛЯ ДЦЛЭЯР
Би эцнняри бир усда йолнан эедирди. Мязяриня дя пул долдурмушду. Щабу Мящяммяд Пейьямбяря аэащ иди. Мящяммяд Пейьямбяр
231
кишидян сорушур:
–А киши, ня апарырсан?
Киши ъаваб верир:
–Йонга.
Мящяммяд Пейьямбяр дийир:
–Аллащ-Таала йонгава бярякят версин.
Уна эюря щабу усдаларын ъцбляри пулнан долу олур, йонгарлары да
чох олур. Чцнки Мящяммяд Пейьямбярин гарьышы вар щабу ишдя
(С.195; Т.30).
ВАР-ДЮВЛЯТИН ЧОХЛУЬУНУ СИРРИ
Би эцнняри Мящяммяд Пейьямбярин вар-дюйляти ашып-дашыр. У гядяр касып-кусуба да пайлыйыр, нейлийир, щабу кутармыр ки, кутармыр.
Аллащ-Таалайа дийир:
–Йа ряббим, мяям вар-дюйлятим щу гядярди ки, пайлыйырам да,
кутармыр.
Аллащ-Таала дийир:
–Айах цсдя чюряк йи.
Щамысына мязяр тикилляр ки, гырынтылар йеря тюкцлсмясин. Эяня дя
Мящяммяд Пейьямбярин вар-дюйляти ашып-дашыр.
Эяня дя Аллащ-Таалайа дийир:
–Ахыр мян айах цсдя дя чюряк йидим, эяня вар-дюйлятим ашып-дашыр.
Аллащ-Таала дийир ки, мян сяя мязяр димямишдим. Дидим ки,
щеля-беля йи.
Мящяммяд Пейьямбяр ъаваб верир:
–Щунда йеря тюкцлцр.
Аллащ-Таала дийир:
–Ща, щунда йеря тюкцляндя чюряйуун дя бярякяти гачар. Интасы сян
щуну тюкцлмяйя гоймурсан дийяня чюряйуун бярякяти дя эцнцэцннян артыр. Сян щу бярякяти о гядяр горуйурсан ки, щона эюря дя
вар-дюйлятин башыннан ашыр (С.195; Т.30).
ИБРЯТ ДЯРСИ
Эцннярин бир эцнц бр киши баш-айах ишдийир. Эедир базара. Эюрцр ки,
щабу 50 манатды. Дийилляр ки, башга кянтдя 25 манытды. Щабу кятдя
исдийир ки, алсын, дийилляр ки, филан кятдя 10 манытды. Що баш-айаьы алып
йыьыр мешыьа.
Гаранлых дцшцр. Щабу щара эетсин. Бир гапыны дюйцп дийир:
–Мяни танры гонаьы сахлыйарсызмы?
232
Юй йяяси дийир:
–Гурбан олум щонун юзцня дя, гонаьына да.
Эятирип эялилляр юйя. Щабуна су-зад верилляр. Ял-айаьыны йуйуп
тезяъя отурмушду ки, арват эялир. Юйцн арвады дийир:
–Я киши, йийип дюйцрцк, йохса дюйцп йийирик.
Гонах фикирряшир ки, ня ишя дцшдцм, щабулар мяни дюймяк исдийир.
Мян наьайрым, башымы эютцрцп щара гачым. Эюрцр ки, хейри йохду.
Арват дийир:
–Я киши, яши дюйяк, сора йийяк.
Щяряси бир аьаъ эютцрцп эедилляр дамын габаьында кюбяр йер вар.
Дюйцлляр, дюйцляр бир вах яллярини йуйуп эялилляр. Арват аш биширибмиш.
Ашы дя эятирип орталыьа гойуллар. Башдыйыллар йимяйя. Чай ичилляр. Гонах
битяяр дюзцп, ахырсы сорушур:
Арват эялип сорушанда ки, йийящ дюйяк; дюйяк йийяк. Мян дя горхдум, дидим йягин мяни дюйясисиз. Аллащ тяряфи олду, мяни дюймядиз.
Эедиб що торпаьы дюйцп эялдиз.
Юй йяяси дийир:
–Сян у барядя фикирряширсян?
Дийир:
–Ща. Бах, щабу щяйяти эюрцрсян. Щабу щяйятин йяси чох хясис
олубу. Ахырда да юлцп. Що арвада да чюряк вермирди. Щинди що кишини
басдырмышых щорда. Щу арвады да мян алмышам. Щяр ахшам щораны
дюйцрцк, эялип йийирик-ичирик. Кефимизи чякирик.
Гонах чох фикирряшир, дийир:
–Эюр ня имтащан олду мянимчцн. Эялир щабу юйя.
Мешыьы да эютцрцп эедир мешяйя туллуйуп эялир юйя. Арвада да щеч
бир сюз димир. Тезядян бир мешых эютцрцп эедир базара. Бир мешых
базаррых, би дяня дя щейван алыр эялир юйя. Йийилляр, ичилляр кеф-зад.
Арвад бахыр-бахыр дийир:
–А киши, юмрцмцздя елямядийин бир иши эюрцрсян. Щеля дярвиш олар?
Киши дийир:
–Арвад, эюрдцм.
Арвад дийир:
–Няйи эюрдцн?
Киши дийир:
–Мян щону эюрдцм ки, уну эюрдцм, мяни дюйяни дя эюрдцм, сяни
аланы да эюрдцм, вар-дювлятими йийяни дя эюрдцм. Щабуларын щамысыны
эюрдцм. Иннян сора йийип-ичип, кеф чякяъям. Вар-дювлятим юмрцмцзцн ахырына гядяр бяс елийяр (С.195; Т.30).
233
ЭЦНЦ ЭЦНОРТАДАН ГАЙТАРАН ЯЛИ!
Щязрят Яли юз башынын дястясиля ова чыхыбмыш. Гурдуглары тора бир
ана ъейран дцшцр. Тору ачаркян ана ъейранын аьладыьынц эюрян Щязрят
Яли ъейрандан ня цчцн аьладыьыны сорушур. Ахы, ъейран Ялийя гисмят олдуьу цчцн севинмяли иди.
Ана ъейран сцдля долу ямъяклярини Ъянаби Ялийя эюстяриб аьлайа-аьлайа дейир: - Йа, Яли , мян сцбщ тездян йувамдан чыхыб балаларым цчцн йем
далынъа эялмишдим. Ямъяклирими сцдля долдуруб баламын йанына гайыдырдым. Сизин тора дцшдцм. Инди эцн эцнортадан кечиб, балаларым да аъды.
Щязрят Яли ъейранын бу сюзцндян сонра шящадят бармаьы иля эцня
ишаря едир вя ону эцнортадан гайтарыр. Она эюря беля дейирляр:
«Шящадят бармаьыны эцня ишаря едиб, эцнц эцнортадан гайтаран
Яли» (Т.40).
МИЛЧЯЙИН ЯФСАНЯСИ
Эцнлярин бир эцнц Аллащ бцтцн ъанлылары йанына чаьырыр. Онлара дейир
ки, ким эедиб эцняшдян бир парча од эятирся, ону щара истяся эетмясиня иъазя веряъяйям.
Буну ешидян ары од далынъа йолланыр. Эедиб эцняшдян бир парча од
эятирир. Йорьун олдуьундан оду бир тяряфя гойуб, йатыр. Буну изляйян
милчяк оду эютцрцб Аллаща апарыр.
Буна эюря дя Аллащ милчяйя азадлыг верир. Буна эюря биз милчякляря щяр йердя раст эялирик (Т.40).
АШЫХ РУСТАМЫН ЮЛЦМЦ ЭЮРМЯСИ
Ашых Рустам сазыны вурарды голтуьуна, чийниня саларды хуръуну, эедиф ятраф кятдярдя охуйарды. Гоздан, фындыгдан алыб, хуръунуна долдуруф эялярди.
Мцщарибя иллярийди. Ашых Рустам йеня саз голтуьунда эедирмиш ашыхлых
елямяйя, йолда йорулур. Бир гоз аьаъынын алтында йатыр. Айыланда эюрцр
гаваьында бир аьпалтар вар. Еля билир ону гара басыр. Ня гядяр бисмиллащ елийирся,
эюрцр аь палтар чякилмир. Она дейир: «Кялмейи-шящадятини де, ъаныны алаъам».
Ашых Рустам дейир: «Бурда ъанымы алсан, гурд-гуша йем оларам. Бир кимся дя
билмяз бурда юлдцйцмц. Гой эедим евимя, орда ъанымы ал».
Аьпалтар эюзцнцн гаваьыннан чякилир. Рустам евя ялибош гайытмасын дейя, истийир эедиф бир-ики эцн ашыхлых елясин. Эюрцр аьпалтар
йолун дцз ортасында дуруф дейир: «Сяня демядимми евиня эет!»
234
Ашых Рустам дцз эялир кяндя. Гявристанныьа чатанда эюрцр аьпалтар ордады. Ону эюряндя дейир: «Сяни эюздцйцрям, тез евя эет!»
Ашых Рустам йолда эюрдцйцнц достларына дейир: «Тез бизя эялин». Евя
чатан кими арвадына дейир: «Мяним йерими цзц гивляйя сал, юляъям». Арвады инанмыр. Амма Рустамын йерини цзц гивляйя салыр. Достлары да эялир.
Эюрцлляр ки, Рустам йуйунуф, тямиздяниф йорьан-дюшяйя эириф. Хявяр алыллар: «Сяня ня олуф, саппасаь адам йорьан-дюшяйя эириф бизи чаьырырсан?»
Рустам йолда башына эяляни данышыр. Щамы эцлцр. Дейилляр: «Рустамын йеня ашыхлыьы тутуф. Бизнян мязя гурур». Буннар дейиф-эцлдцкляри
йердя эюрцлляр Ашых Рустамын бойну дцшдц. Бахыллар ки, кечиниф.
Апарыф Ашых Рустамы йашадыьы кяндин – Гайабашынын цстцндяки Чайкянд гявристанныьында дяфн едилляр (С.115; Т.13).
ГАЧАГЛАР ЩАГГЫНДА РЯВАЙЯТ
Мяшяди Ибращими Совет щюкумяти алдадыб яля алды вя сонра дя эцлляляди. Она демишдиляр ки, арханы чевир, анъаг Мяшяди Ибращим демишди:
–Мян пялянэляря арха чевирмядим, сян нясян ки, сяня архамы чевирим!
Ону алнындан вурдулар. Мяшяди Ибращим юлцмцн эюзцня баха-баха
юлдц. Халг она беля бир мащны гошду:
Мяшядийя дур деди,
Далыны чевир деди.
Далымы чевирмярям,
Габаьымдан вур деди (Я.13; с.47).
ГАЧАГ ШУАЙ
«Тцрк бешатыланы» ады иля танынан силащны чийниня ашыран гырмызы атлы
бешатыланы чийниндян ашыра билмяди. Гара атлы ися ялиндя щазыр тутдуьу
силащыны цстайаьа чякди:
–Яллярини галдыр.
Гырмызы атлы тялясмяди:
–Эяряк тяк эяляйдин, арханъа бу гядяр адамы нийя эятирдин?
Гара атлынын гашлары чатылды вя башы архайа чеврилди: щеч ким йохду
ки? Бяс бу кцрян ня дейир? О, бирдян сяксяниб башыны гырмызы атлыйа
доьру чевиряндя Кцрянин тцфянэи ялиндя щазыр иди.
–Инди сян галдыр яллярини!
Гара атлы чашыб галды, инсан да бу гядяр ъялд олармы?
Гара атлы гязябли сясля деди:
–Яллярими галдырмайаъаьам, истяйирсян вур!
235
Гырмызы атлы тцфянэини ашаьы салды:
–Бу сюздян сонра киши олан эцлля атмаз.
Гара атлы йериндя ойнайан кящярин йцйянини дартды, ат шащя галхды.
Гара атлы сясини йумшалдараг диллянди:
–Бир Аллащ хятриня, де эюрцм, кимсян?
Гырмызы атлы бир сюз демяди, о да алтында ойнайан атын йцйянини
чякди. Гара атлы йцйянини эцъля сахлады:
–Сян талалы Шуай олмалысан!
Гырмызы атлы эцлдц:
–Сян дя самухлу Мящяммяд Гасимсян!
Гара атлы да эцлдц.
Мящяммяд Гасим онлардан хейли мянзил аралыда битян говаг
аьаъына нязяр атды:
–Шуай, дейя билярсянми, о башда отуран ала гарьады, йохса гара?
Шуай Мящяммяд Гасимин сюзляриндяки инъя кинайяни яввял баша
дцшмяди, диггятля говаьын лап зирвясиндя отуран гарьайа бахды:
–Гара да олар, аь да.
–Нядян биляк? – Мящяммяд Гасим эцлцмсцндц.
Шуай онун цзцня ани бахды вя бешатыланы чийниндян ашырды:
–Щансыны салым?
–Щансыны истяйирсян.
Мящяммяд Гасимин сюзц гуртарынъа атяш ачылды. Гарьаларын бири
даш кими йеря эялди. Шуай ня ися демяк истяди, анъаг сюзцнц сахламалы олду. Атяш сясиня коллугдан бир ъцт гырговул галхмышды, Мящяммяд Гасим онларын икисини дя йеря салды.
Бир ан бахышдылар. Мящяммяд Гасим деди:
–Атмаьына сюз йохду!
–Сян дя пис дейилсянмиш!
Ганыхын гыраьында, колларын арасында бир талада отурдулар.
Нящайят диллянди:
–Сян ня фикирляширсян, Шуай?
Шуай башыны галдырыб Мящяммяд Гасимин цзцня бахды:
–Фикирляширям, эюрясян, ахрымыз ня олаъаг.
–Ахырымызын ня олаъаьыны билмирсянми?
–Билирям, билирям, гардаш, ня вахт олса да бизи вураъаглар. Неъя ки,
биз бязилярини «оф» демядян юлдцрцрцк.
–Биз буна мяъбуруг, Шуай!
–Бизи вурмаг цчцн дя ким дя олса мяъбурдур.
–Олмайа горхурсан?
Шуайын гашлары чатылды:
236
–Щяр ня десян, дюзярям, анъаг бу сюзц демя. Йяни бир ъана
борълу дейиликми? Мян бир Аллащдан горхурам. Гачаг чыхмаьымын
сябяби дя Аллащдан горхмаьым олуб. Анъаг горхудуьум башга ишдир.
Мящяммяд Гасим марагла достунун цзцня бахды.
Шуай кядярли сясля деди:
–Горхурам бу Шура щюкумятинин эядяляри бизи вурар. Бир иэид
эцлляси иля юлсям, «оф» демярям...
Илляр ютдц. Гачаг Шуайын ады дилляря дцшдц. Эцръцстана, Самуха, Эянъябасара чатды. Пялянэ кими ъялд, аслан кими эцълц иди. Дястясиндя ъями
алты адам йыьылмышды. Мес, Щясян, Ибращим мяшщур идиляр. Гандахлы Сунай,
Мосуллу Билал да Шуайы юзцня бюйцк билирдиляр. Щюкумят ону яля кечирмяк, йа дя мящв етмяк цчцн чох чалышырды, амма наил олмурду. Шуайа
«эцллябатмаз» дейирдиляр. Беляликля, эялиб Шуай гырх йашына чатмышды. Габаьына чыхан олса, вахт итирмядян арадан эютцрцрдц. Ня Талада, ня щяндявярдя она сюз дейя билян йох иди. Бязян даьлара чякилир, бязян мешяляря
дцшцр, бязян Эцръцстана аддайыб айларла эюрцнмцрдц. Иэид иди, иэид олдуьу
гядяр дя амансыз иди, дцшмянляря, далынъа эязянляря эюз ачмаьа имкан
вермирди, йохсул, фягир адамларла чох йумшаг давранырды.
Анъаг 1925-ъи илдя чох ганлы вя фаъияли бир щадися олду...
Узунгазмалар адлы бинядя йашайан, талалы 2001-ъи илдя 96 йашында
рящмятя эедян, тясадцфян щямин гонаглыгда иштирак едян Муртузяли
Юмяр оьлу о гонаглыьы беля хатырлайырды:
–Чох адам варды, мангалларда ян азы 200 шиш оларды. Мян о йерин
йахынлыьындан кечирдим, Мосуллу Билал мяни эюрдц вя аэент билиб Шуайын
йанына апарды. Шуай мяни таныды вя отуруб чюряк йемяйими тяклиф етди.
Щямин гонаглыгда юзцнц Шуайа дост эюстярян вя ял алтындан
щюкумятя ишляйян аэентляр дя иштирак едирди. Шуай онлара инанмышды.
Щямин эцн гонаглыг эеъядян кечяня гядяр давам етди. Шуай
тамбур чалдырды, мащны охутду, кефи лап кюкяляндя гачаг йолдашларыны
рягся дявят етди. Юзц еля ойнады ки, гачаглар тойда олдугдарыны зянн
едяряк силащларыны йеря гойуб ял чалдылар.
Тонгал галамышдылар. Бу аловларын ишыьында тамбурун чалдыьы йейин
ойнайан шыг эейимли Шуайын гаралтысы чох тясирли эюрцнцрдц.
Иш о йеря чатды ки, кефляри кюкялян гачаглар щавайа эцлля атмаьа
башладылар. Шуай тцфянэини гачаг йолдашына верди вя юзц колларын архасына
кечди. Гачаг йолдашы ялиндя тцфянэ ону эюзляди, бу арада далбадал ики
эцлля атылды. Шуайы эюзляйян гачаг эцллялярин щардан атылдыьыны, кимин
атдыьыны яввял баша дцшмяди. Чцнки о, Шуайы эюзляся дя, фикри мяълисдя
шянлянян, чалыб-ойнайан йолдашларында иди. Шуайын бир аз эеъикдийини щисс
едяндя ону эюзляйян гачаг йолдашы бир аз яввял Шуайын эетдийи сямтля
237
колларын архасына кечди. Артыг иш-ишдян кечмишди, Шуай цзц цстя эюй отун
цстцня йыхылмышды. Кцряйиндян вурулан ики эцлля йарасындан ган фышгырырды.
Гачаг башчыны бу щалда эюрцб ъялд йолдашларынын йанына гачды:
–Шуайы вурдулар!
Шуай щяля юлмямишди, ону цзц цстя чевирдиляр, ялляри цстя мяълис
олан йеря эятирдиляр. Йараларындан ахан ган азалмышды. Шуай эцъля
эюзлярини ачды:
–Мяни ким вурду?
Сунай ятрафындакылара нязяр салды. Ики няфяр «дост» арадан чыхмышды.
Шуай бир дя данышмаьа башлады:
–Ахыры беля олмалы иди, буну мян билирдим. Елядийим ишлярин
ъязасыдыр. Аслан Мящяммяди нащаг юлдцрдцм. Араны вурдулар, мяни
алдатдылар. Мяни Бибанда басдырарсыныз.
Он ики ил ады чякиляндя инсанлары горхуйа салан Гачаг Шуай юлдц.
Ону ня Бибанда, ня дя башга йердя дяфн едя билмядиляр. Шуайы вуранлар эеъя икян арадан чыхыб щюкумятя хябяр вермишди (Я.13; с.48).
ГАЧАГ ЗЕЙНАЛ
1930-ъу илин сентйабр айында Талада ахырынъы гачаг олан Зейнал
Рамазан оьлу Шура щюкумятинин ясэяр вя милисляри тяряфиндян мцщасиряйя алыныб юлдцрцляндя онун ъями 22 йашы варды. Таланын Гырьыллы
обасындан иди. Еля сярраст атырды ки, сяся, щяниртийя дцз вуран Шуай
беля бир дяфя она щясяд апармышды.
Зейналын мцщасиряси цч эцн давам етди. Еля онун ясл гочаглыьы, иэидлийи
дя бу цч эцндя эюрсянди. Яслиндя Зейнал бир-ики щюкумятдян гачыб мешялярдя эязмякдян башга бир иш эюрмямишди. Зейнал бир адама эцлля атмамышды. Бир ону билдирмишди ки, Шура милисинин Тала цзря сащя мцвяккили
Михак Итйаны щарда растына чыхса юлдцряъяк. Михак Итйан буну ешитмишди вя
Зейналын эюзцндян гачмаьа наил олурду. Яслиндя Зенйалын евиндян
дидярэин дцшмясиня сябяб дя бу Михак Итйан олмушду (Я.13; 71).
ОЬЛАН БУЛАГ, ГЫЗ БУЛАГ
Илисуда бир оьланла бир гыз ял-яля вериб, овчу Пирими эюрмяк арзусу
иля уъа даьлары, сылдырым гайалыглары ахтармаьа чыхырлар. Онлар, нящайят,
эялиб овчу Пиримин йашадыьы даьа чатырлар. Оьлан дейир:
- Одур ей, Пирим баба о гайанын цстцндяки евдя йашайыр. Йайохуну, гара тцфянэини дя даша сюйкяйиб.
Гызла оьлан марагла гайайа бахырлар. Онлар арзу едирляр ки, ня ола,
238
бурадан бир булаг чыха. Пирим бабанын йанына ял-цзцмцзц йуйуб
эедяк. Бу вахт бир атлы онларын йанындан чапараг кечир. Атынын налы даша
дяйир. Налын изиндян су фявваря вурур. Оьланла гыз истяйирляр ки, бу
суйа тяряф гачсынлар, овчу Пирим дейир:
- Дюнцн эери бахын, гайанын дибиндя ики булаг эюряъяксиниз. Гыза
охшайан булаг «Гыз булаьы», оьлана охшайан булаг «Оьлан булаьы»дыр.
Ким о булагларда ял-цзцнц йуса, суйундан ичся, чимся, эюзялляшяр,
азар-безары йох олар. Онлар шяфа гайнагларыдыр (Я.18; 13).
ГЫЗ ГАЛАСЫ
Суму Султан чох зцлмкар имиш. Онун зцлмц о йеря чатыр ки, йеддимяртябяли гала тикдиряндя барынын щяр кцнъцндя бир адам гойдурур. Барылар
щюрцлцб гуртарыр. Бир мцддят даш-дивардан инсан инитлтиси ешидилир. Ъамаат бу
сясдян зара эялир. Зцлм яршя дайаныр. Бу заман даьдан сел эялир. Селин
эятирдийи даш, чынгыл, торпаг йеддимяртябянин дюрд мяртябясини басыр.
Йалныз бундан сонра инилти-зарылты кясилир. Ъамаат Суму Султана нифрят
едирся дя, онун эюзял гызыны чох истяйир. Гыз щярдян кцлафирянэидя
эюрцняндя елин гызы, эялини онун тамашасына чыхыр. Гызын башындакы эцлэязи
кялаьайыны йел вуруб йеллятдикъя щамыны щейрят эютцрцр, чцнки онлар илк
дяфя гыз башында беля ипяк, эцллц кялаьайы эюрцрдцляр.
Эцнлярин бириндя Суму Султанын эюзял гызы овчу оьлана вурулуб,
Аьчай даьларына гачыр. Оьланла гыз уъа бир гайанын кащасында йашайырлар. Онларын бир гызы да олур.
Интигам щисси иля йашайан Суму Султан оьланы яля кечириб, боьазындан
асдырыр. Оьланын юлцм хябяри гыза чатыр. Гыз бешийи голуна кечириб дейир:
-Оьлан гала, гыз гала,
Гайа цстя гыз гала,
Щеч аллаща рявады,
Оьлан юля, гыз гала? (Я.18; с.32).
ГЯБЯЛЯ ГАЛАСЫ
Гядимлярдя Гябяля галасынын дюрд бир йаны су олуб. Она эюря дя
галайа бирбаша щцъум етмяк чятин имиш. Щятта Яли адлы гцввятли бир
ъаван да бу галайа дахил ола билмирмиш. О, галанын сиррини юйрянмяк
цчцн бир йерли гадынла евлянир. Гадын она юйрядир ки, суйа саман тюк.
Саман суйун бурульанына дцшяъяк, орадан да ахыб эедяъяк. Онда бил
ки, галайа кечид орадандыр.
239
Яли бу сирри биляндян сонра галаны ала билир ? (Я.18; с.40).
***
Македонийалы Исэяндяр чох ъящд эюстярир, амма ятрафы су олан
язямятли Гябяля галасыны ала билмир.
Гябяля ханынын гызы ися Исэяндяри эюрцб она вурулубмуш. Гыз Исэяндяря мяктуб йазыр ки, яэяр мяни алсан, галанын йолуну сяня дейярям.
Исэяндяр разы олур.
Гыз Исэяндяря беля бир каьыз йазыр: щюкмдар, суйа бир гуъаг саман
тюк, изи иля галайа эир.
Бундан сонра Исэяндяр галаны яля кечирир ? (Я.18; с.40).
ПЯРИ ГАЛАСЫ
Бюйцк торпаг сащиби олан варлы бир кишинин Эцлляр вя Пяри адлы ики гызы
олур. Гызлар бир эцн даьлара эцл-чичяк йыьмаьа чыхырлар. Щямин эцн узаг
обадан да бир дястя адам бу йерляря эязмяйя эялир. Онлар гызлары узагдан
эюрцб, тутмаг истяйирляр. Гызлар мясяляни дуйуб гачырлар. Эялянляр атлы,
гызлар пийада. Эцлляри тутурлар. Пяри ися гайалар арасында эизлянир.
Атлылар Пярини тапа билмирляр. Эцлляри апарырлар.
Пяри бу хябяри атасына чатдырыр вя дейир:
- Дцшмян гапымызы таныды, онлар бир дя эяляъяк. Ата, кяндимизин
цстцндяки даьын башында бир гала тикдир, дцшмяндян горунмаг цчцн.
Бу дцздя бир эцллцк салдыр, щяр баханда Эцлляри йада салмаг цчцн.
Ата гызынын мяслящятини бяйянир. Даьда мющтяшям бир гала тикдирир,
дцздя ися эцллцк салдырыр.
Дястя башчысы Эцллярля евлянир. Бир эцн оьлан сорушур:
- Эюрян, йер цзцндя сяндян эюзял, сяня бярабяр икинъи бир эюзял вармы?
Эцлляр дейир:
- Бяли, вар! О мяним балаъа баъым Пяри ханымды. О мяндян чох
эюзялдир, мян онун йанында няйям ки. Она бярабяр эюзял олмаз.
Оьланын ящвалы дяйишир. Юз-юзцня дейир: «Щяр неъя олса, ону яля
кечирмялийям. Бу йолда юлдц вар, дюндц йохду».
Оьлан бир галайчы кюрцйц дя эютцрцб щямин йерляря эялир. О, кяндбякянд эязя-эязя Эцллцйя чатыр. Бир гарыйа гонаг олур. Сющбят едирляр.
Гары сющбяти Пяридян салыр, дейир:
- Бу кяндин аьсаггалынын ики эюзял гызы варды. Гызлардан бирини даьлардан эютцрцб гачырдыллар. Киши о бири гызына уъа даь башында гала тикдириб, ону орайа гойду. Атасы хиффятдян юлдц. Бу эцллцйц гызы Эцлляря,
даьдакы галаны Пярийя йадиэар гойуб эетди.
«Галайчы» сящяр кюрцйцнц дя эютцрцб Пяри галасына галхыр. Кянизляр
240
Пяри ханыма хябяр верирляр ки, гапымыза бир галайчы эялиб, разы олсан,
габ-гаъаьы веряк, галайласын.
Пяри разылыг верир. «Галайчы» ишя башлайыр. Хейли кечмиш бирдян
гышгырыр. Кянизляр сяся эялиб сорушурлар:
- Гяриб оьлан, ня олду?
- Щеч, дишим аьрыды,- яли иля чянясини тутур.
Кянизлярдян бири дейир:
- Пяри ханымын беля шейлярдян башы чыхыр. Эедиб дейяк, бялкя,
кюмяк еляди. Хябяр Пяри ханыма чатды. Пяри ханым деди:
- Гойун, эялсин.
Пяри ханым оьланын дишиня бахан кими ону таныйыр. Биръя аьыз гышгырыр:
- Буну тутун!
Эюзятчиляря хябяр чатана кими «галайчы» гуш кими пырылдайыб арадан
чыхыр. О юз йериня эялиб гошун топлайыр. Пяри галасына щцъум еляйир,
галаны яля кечирир.
Пяри лаьымла йахындакы кащайа гачыр. Дцшмян ону изляйя-изляйя
бурайа да эялир. Пяри йаха гуртара билмяйяъяйини эюрцб юзцнц гайадан
атыр (Я.18; с.40-42).
МАРАЛ СЯХАВЯТИ
Оьуз районунун Хачмаз кянди йахынлыьында кичик бир кянд вар имиш.
Даьдан эялян эцълц сел бу кянди вя онун адамларыны мящв едир, тякъя
тязя доьулмуш бир оьлан ушаьынын бешийи аьаъ будаьына илишиб галыр.
Сел сянэийяндян сонра бир ана марал балалары иля бурайа эялиб чыхыр.
О, бешийи буйнузуйла йеря ендирир. Марал ушаьы ямиздирир. Оьлан
бюйцдцкдян сонра мараллары бойундуруьа гошуб мешядян аьаъ дашыйыр,
ев тикир. Евин ятрафында ири дашлардан мараллара дуздаг дцзялдир. О гоъалыб юляндян сонра мараллар эялиб онун гябри цстцндя эюз йашы тюкярмишляр. Беля дейирляр ки, щямин йердя ара-сыра инди дя марал эюрцнмякдядир ? (Я.18; с.52).
МЯММЯДМИРЗЯ НЯСЛИНДЯНДИ,
НЯ ДЕСЯН ЭЮЗЛЯМЯК ОЛАР
Бир кянддя Паша киши адлы бир киши Хядиъя адлы арвады иля йашайырды.
Онун Мящяммяд адлы бир оьлу вар иди. Паша киши дямирчи иди. Кяндин
хейир вя шяриндя йахындан иштирак едирмиш. Кянддя севилдиклярини эюрян
аиля беля гярара эялир ки, еля оьулларына бу кянддян гыз алсынлар.
Онларын оьлу Мящяммяд щям эейиминя, щям дя давранышына эюря
241
башга эянълярдян фярглянирди. Мящяммяд бязян фикирлярини демяк
цчцн сюзлярини шерля ифадя едирди.
Бязи эюзцэютцрмяйян ъаванлар Мящяммядя пахыллыг едирдиляр,
йерсиз сюзляр атырдылар. Мящяммяд бязян евя кефсиз эялирди, фикрини
атасы иля бюлцшярди.
Бир дяфя Мящяммяди кянддя олан Мяммядмирзя адлы бир оьлан гонаг чаьырыр. Анасы разылыг вермяк истямир, щеч Мящяммяд юзц дя эетмяк
истямир. Мяммядмирзя ял чякмир ки, чякмир. Мящяммяди эютцрцб эедир:
Эялирляр Мяммядмирзяэиля. Отуруб йейиб-ичирляр. Мящяммяд
мяълисдя кяндляриня щяср етдийи шердян бир парча сюйляйир:
Армух ойлаьымды билин!
Аху йайлаьымды билин!
Чюл-байыр йаздыьымды,
Карван гонаг баьымды.
Чайгошан кабабханам,
Эюбцр сейрянэащымды.
Бу шер кянд ъаванларыны гязябляндирир, щяря юз билдийи кими данышыр.
Эянъляр беля гярара эялирляр ки, Мящяммяди юлдцрсцнляр. Эуйа
Мящяммяд дейир ки, бу кянд мянимди, ня истясям едя билярям.
Бу ишин тяшкили цчцн тядбир эюрцлцр, вахт мцяййянляшдирилир.
Мящяммядин башыны кясмяк Мяммядмирзяйя, ону евдян чаьырыб
эятирмяк ися кянд ъаванларына тапшырылыр.
Йаз иди. Щяр йер йашыллашмыш, чичякляр ачылмыш, тябият юз йашыл донуну эейинмишди. Беля бир язиз эцндя достлары Мящяммяди чаьырмаг
цчцн Мящяммядэилин евиня эялирляр. Паша дайы ушаглары евя дявят
едир, гонаг олмаларыны хащиш едир. Бу чаьырыш атанын хошуна эялмир. Оьлуну бурахмаг истямир, Мящяммяд дя эетмяк истямир.
Достлары ял чякмир, Мящяммяд наялаъ галыб онларла эедир. Бир гядяр кечир, атанын гялбиня наращатлыг долур. Дуруб оьлунун далыйъа эедир.
Кяндя чыхыр, раст эялян адамлардан оьлуну сорушур, атайа оьлунун
бир дястя ъаванларла чайа тяряф эетдиклярини сюйляйирляр.
Узагдан бир дястя адамын чайын кянарына йыьылдыьыны эюрцр. Ата тез
юзцнц ора йетирир. Атаны эюрян кими щяряси бир тяряфя даьылышыр.
Атанын шцбщяси артыр, гычлары тутулур. Йахынлашанда оьлунун башынын
кясилиб цстцня гойулдуьуну вя щяля ъанынын чыхмадыьыны эюрдц.
Ата юзцнц итирмяди. Адамларын узаглашдыьыны эюрцб юзц дя эери гайытды ки, адам эятириб оьлуну евя апарсын. Бу аъы, дящшятли сящня атаны
чыхылмаз вязиййятдя гойду.
Ата оьлуну кянддя басдырмады, кянддян чыхаркян ъамаат арасында
деди ки, Мяммядмирзя дя ялдя юлмялиди. Онун юлцмцндя гырмызы
халат эейиниб узун илляр сахладыьым бу саггалы онун гапысында гойулмуш дашын цстцндя отуруб гырхдыраъам.
242
Мящяммядин юлцмц кянд ъамаатыны наращат етди, щамы мейитин
кянддя басдырылмасыны тяклиф етди, лакин ата разылашмады.
Пайыз айы иди. Хябяр чыхды ки, Мяммядмирзянин башыны Эюбцрдя
кясибляр. Неъя олдуса бу хябяр Муьанда Паша кишийя чатды.
Мяммядмирзянин мейити гапыдан чыхарыланда ъамаат эюрдц ки, Паша
киши гырмызы зярли халатла дедийи дашын цстцндя отуруб саггалыны гырхдырыр.
Щамы яввялки кими Паша киши иля эюрцшдц, ону евляриня гонаг апардылар.
Инди Баш Дашаьыл кяндиндя азъа залымылыьы олан адамлара раст эялян
кими дейирляр, Мяммядмирзя няслиндянди, ондан ня десян эюзлямяк
олар ? (С.21; Т.40).
ГЯДИМИН ДАШЫ
Бир кяндя Гядим адлы бир киши юз аиляси иля бирликдя эялмишди. Кяндя
эялян кими она Топал Гядим дейя лягяб гойдулар. Гядимин арвады
щям ъаван, щям эюзял, щям дя чох зювгля эейинян бир гадын иди.
Йолдашынын шикяст олмасына бахмайараг, онунла сямими доланарды.
Бир эцн гадын чайдан су эятиряндя кцчядя дуран кишилярин бири Гядимин йанында дейир: «Овламаг лазымды». Гядим даща ещтийатлы олур,
фикир вермир.
Бир эцн арвады Гядимя билдирир ки, щямин адам она хябяр эюндярмишди. Гядим чох наращат олур, гяриб кянд вя юзцнцн шикяст олмасы,
эцъсцзлцйц ону сыхыр, чыхыш йолу ахтарыр, гисас алмаг фикриня дцшцр. Паша
киши бу кянддян эетдийи цчцн Гядим юзцнц чох гяриб щисс едирди.
Щяйат йолдашыны да щеч кясля цнсиййят етмяйя гоймурду.
Бир эцн Гядим щараданса бир кющня гямя тапыб эятирир. Бир нечя
эцн онун пасыны тямизляйир, итиляйиб гынына гойараг белиня баьлайыр.
Гядим арвадыны апарыб атасы евиня гойур, юзц кяндя гайыдыр.
Щяр ахшамчаьы Гядим кянд ъамааты иля мясъидин габаьына эедирди.
Бязи вахтлар она тохунан сющбятляр едирдиляр. Бу аъы сящняляр, гяриблик,
чятин йашайыш ону сыхыр, юзцня йол ахтарырды.
Аилясиня хор бахмаг фикриндя олан бядянъя ири, чийниндя гойун
дярисиндян тикилмиш бцрцняъяк олан, юз йашайышындан, эейиминдян
разылыг едян адамлары изляр, онлары тякликдя эюрмяк истярди.
Нящайят, бир эцн бу ики няфяр бцрцняъякли кцчя дашынын цстцндя
отуруб сющбят едирдиляр. Гядим дя йавашъа эедиб бунларын йанында,
дашын цстцндя отурур. Онлар Гядимя эцлцрляр, ону тящгир едирляр. Гядим онлара фикир вермир. Кишиляр бцрцняъяйя мющкям бцрцнцб юзляриндян разы щалда отурмушдулар. Гядим гямяйя ял атыр, сакитъя кишинин
гарнына сохур, икинъи киши галхмаг истяйяркян ону да цряк нащийя-
243
синдян вурур. Щяр икиси йериндяъя галыр.
Гядим онлардан араланыб йоха чыхыр. Бцтцн кянди эязирляр, Гядими
эюрдцм дейян олмур. Узун ахтарышдан сонра бир няфяр дейир ки, Гядим
ъцмя эцнц сящяр-сящяр Уьанын габаьында намаз гылырды. Кянд ъамааты
йыьылыб Уьана Гядими ахтармаьа эедирляр.
Гядим тапылмыр ки, тапылмыр. Рущаниляр Гядимин йахшы инсан олдуьу
цчцн онун гейб олдуьуну эцман едирляр.
Инди кяндин кцчясиндя гойулмуш бюйцк даша халг арасында «Гядимин дашы» дейирляр (Т.40).
ИТМИШ ИМРАН
1959-ъу илин йайы иди. Кяндин йанындан ахан Улу чайда су щямишя
буланыг оларды. Бу йай ися су чох дуру иди. Дюрд няфяр ушаг чайа чиммяйя эедир. Ушаглардан бири Щяшим кишинин оьлу Имран иди.
Ушаглар палтарларыны сойунуб суйа дцшцр. Ушаглар судан чыхырлар,
лакин Имраны эюрмцрляр. Ушаглар Имраны чаьырыр, ахтарыр, суйун бу дайаз
йериндя йоха чыхмасы ушаглары наращат едир.
Чайын гыраьында Имранын палтарларыны эюрян ушаглар йенидян наращат
олурлар. Йягин едирляр ки, Имран судады.
Палтарлары нязярдян кечиряндя эюрцрляр ки, Имранын айаггабылары йохдур.
Беля эцман едирляр ки, Имран щарадаса эизляниб, онларла зарафат едир.
Имраны тапмадыглары цчцн эялиб евляриня дейирляр ки, Имран палтарларыны сойунуб айаггабылы щараса эедиб. Ата вя ана чох сясляйирляр, щеч
бир сяс ешидилмир. Аиляйя матям чюкцр, ата-ана, баъы-гардаш эеъя Уьанын габаьында галыр, мяшял йандырыр. Оъаг галайыр, Имраны сясляйирляр.
Щеч бир сяс ешидилмир. Вязиййяти беля эюрян кянд ъамааты 400 няфяр
мяктябли иля Имраны ахтарырлар, ушаьын щеч бир изи тапылмыр.
Атасы Щяшим киши ит эятиздирир, ахтарырлар, щеч бир из тапылмыр. Бу вязиййяти
эюрян кянд ящалиси яввялки рявайятляря ясасланараг Имранын Уьанда чох
эеъ-эеъ эюрцнян Аь атлы оьлан тяряфиндян апарылдыьыны сюйляйирляр.
Ата Имраны ахтарыр, щазырда цч оьлу олмасына бахмайараг щяр дягигя
итмиш оьлуну ахтарыр, ня вахтса эяляъяйини эюзялйир (С.21; Т.40).
КЯРИМ БАБА ЩАГГЫНДА РЯВАЙЯТ
Кяндимиздя бир зийарят вар. Ады Кярим бабады. Онун неъя зийарят
олдуьу щаггында кяндимиздя беля бир рявайят данышылыр. Бир эцн бу зийарят
эюрцр ки, ъамаат ондан эилейлиди. Сябябини сорушур. Бир няфяр дейир:
– Ай Кярим баба, сяня ки, дейирляр зийарятсян. Яйяр доьрудан да зи-
244
йарятсянся, нийя бир йаьыш йаьдырмырсан? Эюрмцрсянми, ня гядяр вахтды
йаьыш цзцня щясрятик, тахылымыз йаныб, йашыллыхдан ясяр-яламят йохду?
Зийарят дейир:
– Йахшы.
О, щамыны йыьыб эедир гябирстанлыьа. Орда щамы намаз гылыр. Галхыб
щамы эяляндя Кярим баба дейир ки, инди гоъалар чухаларына бцрцнсцн,
ъаванлар гачыб юзлярини далдайа чатдырсынлар. Щямин вахт щава булудсуз
имиш, мющкям исти вармыш. Еля о анда эцълц йаьыш башлайыр. Гоъаларын
дедийиня эюря аз гала кянди сел апарырмыш.
Щазырда щямин зийарятя кяндимиздя щамы инаныр, онун зийарятиня
башга йерлярдян дя чохлу адамлар эялир. Онун гябри кянд адамлары
тяряфиндян горунуб сахланылыр. Зийарятин юз вясиййятиня эюря щяр ъцмя
эцнц юз варисляри онун гябри цстцня эедир (Т.40).
ЙЕДДИ ГАРДАШ, БИР БАЪЫДАН УЗАГ ОЛ
Дейилянляря эюря дцнйанын дярд-гямини эюрмцш бир гардаш вя бир
баъы вармыш. Бир эцн бу гардаш пис хястялянир. Баъысы аьлайыр, сызлайыр,
Аллащ-тааладан имдад истяйир. Бу эцнлярдя бунларын гапысына бир фалчы
эялир. О дейир ки, сянин гардашын саьалаъаг, амма о щяйатдан ъаван,
кам алмамыш кючяъяк. Сянин гардашыны илан вураъаг вя о чайа дцшяъяк. Баъынын дярди яршя галхыр. О, фалчыны гапыдан говур. Аьлайыр, юзцнц чырпыр вя бу яйалятдян баш эютцрцб эедир. Гардаш-баъы эялиб башга
бир яйалятдя мяскян салыр. Эцнляр бир-бирини явяз едир. Бунларын йашадыьы кяндин йахынлыьында йедди гардаш вя бир баъы илан аиляси йашайырмыш. Оьлан тясадцфян бу иланларын баъысыны юлдцрцр.
Арадан хейли вахт кечир. Фалчынын сюзляри баъынын йадындан чыхыр. Бунларын йашадыьы кяндин йахынлыьында бир чай вармыш. Бир эцн бу чайа сел эялир.
Щамы чайа бахмаьа чыхыр. Баъы гардашы иля чайа бахмаьа эялир. Оьлан
тяпянин гыраьында дурур. Щямян оьлан юлдцрдцйц иланлардан бири оьланы
чалыр, оьлан чайа дцшцр. Баъысы да дюзя билмяйиб юзцнц чайа атыр. О вахтдан
кяндимиздя щямишя дейирляр: йедди гардаш, бир баъыдан узаг ол (Т.40).
245
НАЬЫЛЛАР
ЮЛЦСОЙАН МОЛЛА
Бири варыйды, бири йохуйду, би киши варыйды. Щабу киши гоъалыф ялдян
дцшцй. Оьлуна дийи, эедип щабу кятдя мейитсойан, кяфяни сатыф ичян
молланы эятирсин. Эятирийляр. Киши кяфяни беш маната сатий. Киши дийи, ялли
манат верин, мяним кяфянимя дяймясин. Молла юлцй. Вяси елийи,
намаз гылдыьы балаъа халчаны щонун алтына салсыннар.
Гырх эцннян сора молла халчаны дцшцнцй. Молла щонун габрунун
йанына эялий. Би дешик эюрцй. Бу дешикдян ичяри эирий. Кишини о халчада
намаз гылан эюрцй. Би илан аьзыннан чыхий, щону санъий. Що да шишиф эюй
тулуьа дюнцй. Що халчаны моллайа верий, дийи: бир шяртля, оьланнарыма
ди, сиздян ашаьыда сяйсян йашда би гоъа гызы нятяяр олур-олсун разы
салсыннар. Що маа щалаллых версин, габурда ращат йатым. Щабу илан
мяям гыза гаршы олан дилимин бяласыды.
Юлцсойан эидий.
Эцнняр кечий. Биддян кишинин сюздяри молланын йадына дцшцй. Кишинин оьланнарынын йанына эедий, щонун сюздярини щолара чатдырий. Оьланнарыннан бири гарыйа елчи эедий. Гары щалаллых вермий. Йекя оьлу
сорадан беш ат йцркнян гызылнан эедий. Йох ъавабы алый.
Кишинин кичик оьлу Мяккядян эялий. Що елчи эедий. Гары щеля билий
щону алдадий. Сора билий алдатмий, разы олий. Оьлан «эялини» эятирий.
Тойа щазырлых эедий. Той олий. Аллащ- Тааланын кюмящлийийнян гары
ъаван гызы доьий. Оьлан щоннан юйляний, хошбяхт олий.
Би эцн йухуда атасыны эюрий. Атасы щоннан разылых едий (С. 204;Т. 12).
БЯХТИНИ АХТАРАН КАСЫБ
Бири варыйды, бири йохуйду. Би касыбларын касыбы касыб варыйды. Би
эцнцсц касыб арвадына дийирки, мяня йол ещтийаты эюр, бахдымы ахтармаьа эедирям. Арвад кисянин кцнъцндяки арпа унуну ялийиб хамыр
елийир. Щабу хямирдян лянбяки бойда ики хам чюряк биширир. Касыб
чюряйи торбасына салыб йола дцшцр. Аз эедир, цз эедир, дяря-тяпя дцз
эедир, гырыр йолун дабаныны, эялиб бир шящяря чыхыр. Шящяр базарында нурани би гоъа нар сатырды. Гоъа касыбы эюрян кими йанына чаьырыб дийир:
-Ай оьул, сюздц адама охшуйурсан. Ди эюрцм, ня дярдин вар, ялаъ
елийим?
Касыб дийир:
246
-Мяним дярдимя ня ялаъ елийъисян, мян юз бахдымы ахтарырам.
Гоъа дийир:
-Ай йазыг, юзцнц йорма, эял мяним йанымда дайан, нар сатмаьа
кюмяк ейля. Ахшам гяпик-гурушуну мяннян ал, эет башыны доландыр.
Касып:
-Нечяйя сатым нары?
- Бир гяпийя.
- Нечяйя алмысан?
- Бир гяпийя.
- Алдым гоз, сатдым гоз, газанъы тоз-тоз.
Нурани киши базарын йанындакы йекя юйляри эюсдяриф дийир:
- Що юйляри нар сатыф газанъы иля тикдирмишям.
Касыф:
- Ща, щонда сатарам.
Касыф би нечя эцндя нары сатыф куртарыр. Бир дяня нар артых галыр.
Нурани кишийя дийир:
-Би дяня нар артых галыф, эюр ким вар. Щабу нары апарыф сяян юйцня
чатдырсын. Билсинняр кы сяян филан шящярдянсян.
Касыф шящяри эязиф доланыр, мцнасиб бир адам тапыб нары она верир. Що
да нары апарп касыбын юйцня чатдырыр. Аъ ушаглар нары эюрцб аьлашыллар.
Аналарына дийилляр кы, ону кясиф бизя пайла, аьзымызын суйуну кясяк. Арвад
нары кясяндя ня эюрся йахшыды? Нарын ичи лял-ъаварищатнан долуду.
Арват що саат усда чаьырып дийир:
Що юйцн йанында щеля бир имарят тикярсянки, шащлар тамашысына эялсин.
Наьыл дили йцйряк олар. Уста юйц тикиб кутарыр. Кющня йасды-йапалах
бинаны йернян йескан елийир. Ъамаат касыб арвадынын башына пярваня
кими доланыр. Чибин гана йовушар-дейярляр. Касбын арвады гаравашлара,
гуллугчулара дийирки, щабуралара би адам эялярся, аьлыйыф юзцнц йувасыз
гуш кими щора-бура чырпырса, мяним йаныма эятирин.
Касып эеня дя нар сатмагдайды. Нар кутаранда кющня бир нар артых
галыр. Касыб нары нурани кишийя эюстяриф дейир:
- Бир нар артых чыхыб.
- Артых чыхыб-чыхыб да. Що да сянин олсун. Эютцр, эет що нары
да. Аиляни эюр, сора эеня эялярсян.
Касыб сюйцня-сюйцня нары эютцрцб кяндя йолланыр. Аз эедир- цз
эедир, дяря- тяпя дцз эедир. Гырыр йолун дабаныны. Эялир юз ойляри олан
кяндя чатыр. Эюрцр ки, юй йернян йексан олуб. Йанында алты дярйадан,
цстц булуддан ням чякян биня тикилир. Юз-юзцнц дидиб тюкцр, башына,
эюзцня дюйцб аьлыйыр:
-Вай, юйцм йыхылды! Щабу ня ишди, мяним башыма эялди!
247
Щабу вахт гаравашлар касыбы щоп эютцрцб сарайа апарырлар. Щамамландырыб, эейиндирп тязя бяй кими бязяндирирляр. Йедиздирип ичиздирирляр. Касыбын гарны дойан кими дуруп гачмаг истийяндя арвады щабу йандан чыхыр.
-Ай киши, щара гачырсан, юз юйцндц.
Ящвалаты арвад яриня данышанда що икинъи нары касып арвадына верир:
-Арвад, ал щабуну.
Арвад эюрцрки, щабу нарын ичи лял-ъяващиратнан долуду. Касыб
арвадына дийир:
-Гой, эедим нурани кишийя саь ол дейим.
Касыб аз эедир, цз эедир, дяря- тяпя дцз эедир, гырыр йолун дабаныны.
Эялип нурани киши олан шящяря чатыр. Базара эедир. Базарда ня нурани
киши вар иди, ня дя онун эюстярдийи юйляр. Юз-юзцня дейир: «Йаряб, щабу
ня сирди? Мян баш ача билмирям?»
Биддян гулаьына бир сяся эялир. Щабу нурани гоъанын сяси иди:
-Ай касыф, ахтарма мяни. Сян мяни тапа билмязсян. Мян сянин
бахдынам.
Що вахтдан касыплыьын дашыны атыр (Т. 43).
ЦЧ БАЪЫ
Бири вар иди, бири йохуйдй. Бир кишийнян бир арвад варыйды. Щоларында
бир гызы варыйды. Гызларын атасы якиня эедярди. Кишийя арвады щяр эцн аш
биширип гызларла яриня йоллуйарды. Гызлар да ашы йийиб юйя гайыдардылар.
Аналарына дейярдиляр ки, ана, ашы апарып атамыза вердик. Киши ахшам юйя
гайыданда арвадына дийир:
-Арвад, мяня ня цчцн йемяк эюндярмямисян?
Арвад дейир:
-Щяр эцн аш эюндярирям.
Киши дейир:
- Арвад, эял сящяр тездян гуйу газаг, гуйунун да аьзына палаз
салаг. Палазын цстцня дя сянин цзцйцнц гойаг. Гызлара дейяк ки, цзцйц
тез ким эютцрся цзцк щонунду.
Онлар дедикляри кими дя елядиляр. Гызларын цчц дя палазын цстцня
гашдылар. Цчц дя бирдян эумбулту иля гуйунун ичиня дцшдцляр. Гызлар
бир нечя эцн гуйунун дибиндя аъ - сусуз галдылар.
Балаъа баъы деди:
- Баъыларым, эялин, ялляримизля гуйуну газыб чюля атаг.
Гызлар гуйуну газа-газа бир тюляйя чыхдылар. Щолар эюрдцляр ки, тюлядя
цч кющлян ат вар. Бир киши щяр эцн атлара бир чувал хурма тюкцр, чыхыб эедир.
Киши эедян кими гызлар атларын габаьына тюкцлян хурманы йейиб эизлянирляр.
248
Киши бир аздан тюляйя эялиб эюрцрки атларын габаьында хурма йохду. Киши
тязядян атларын ахуруна хурма тюкцб гапынын далында эизлянир. Гыздар
тязядян чыхыб атларын габаьындакы хурманы йийяндя киши гапынын далындан
чыхыб гызлары тутур, падшащын йанына апарыр. Падшащ дейир:
- Ай гыздар, сиз неъя олуб ки щабура эялмисиз?
Гызлар башларына эялян ящвалаты падшаща данышыллар. Падшащ бюйцк
баъыдан сорушур:
-Сянин ялиндян ня иш эялир?
Бюйцк баъы дейир:
-Мян еля бир халы тохуйарам ки, бцтцн ъамаат цстцндя отурар, щяля
йарысы да артыг галар.
Падшащ ортанъыл баъыдан сорушур:
- Сянин ялиндян ня иш эялир?
Ортанъыл баъы дейир:
-Мян еля аш биширярям ки, сянин юлкяндяки ъамащат йийяр, щяля
йарысы да артыг галар.
Падшащ балаъа баъыдан сорушур:
- Бяс сянин ялиндян ня иш эялир?
Балаъа баъы дейир:
-Мян еля бир екиз ушаг доьарам ки, кякилляри гызыл кими парылдыйар.
Падшащ бюйцк баъыны вязиря, ортанъыл баъыны хязинядара, балаъа
баъыны ися юьлуна алыр. Бюйцк баъы да, ортанъыл баъы да дедийи кими едир.
Нююбя балаъа баъыйа чатыр.
Падшащын оьлунун бир арвады вар иди. Арвады балаъа баъыйа дейир:
Сян балаъа баъысан. Яэяням доьасы олсан шяртимизи позма, баъадан
доьарсан. Баъадан доьмасан, падшащын гязяби тутар, сяни дара чякдиряр.
Эцнляр кечир, щяфтя олур, доггуз ай, доггуз эцн, доггуз саат, доггуз
дягигядян сонра падшащын эялининин вахты тамам олур. Чыхыб баъадан
доьур. Эялинин эцнцсц кюрпяни эютцрцб йериня ит кцчцйц гойур. Ушаглары
ися оьланын сандыьына гойуб чайа атыр. Сонра эялиб оьлана дейир:
- Бах, о, кякилли гыз ушаьы доьаъахды. Интасы ит кцчцйц доьду.
Оьлан гязябляниб эялини итин йувасына баьлайыр.
Би эцнцсц бир чобан гойунлары чайын кянарына эятирир. О бирдян
эюрцр ки, чайын ичиндя бир сандых вар. Сандых пар-пар парылдыйыр. О тез
чомаьын яйри уъуйнан сандыьы чякиб сащиля чыхардыр. Сандыьын ичиня
бахыр. Чобан ня эюрся йахшыды? Сандыьын ичиндя бир гыз , бир оьлан ушаьы
вар. Кякили гызыл кими парылдыйыр.
Чобан сюйцня-сюйцня кюрпяляри апарыб юз арвадына верир. Арвад кюрпяляря гойун сцдц ичирдиб бюйцдцр. Ушаглар бюйцйяндян сора чобан дейир:
-Ушаглар, даа сиз юзцнцзц доландыра билярсиниз. Эедиб башынызы сахлыйын.
249
Ушаглар аз эедирляр, цз эедирляр, дяря-тяпя дцз эедирляр, эялип бир
кяндя чатырлдар. Бир щасарын дибиндя баш-баша вериб йухуйа эедирляр.
Падшащын оьлу ушаглары эюрцб щайыл-майыл олур. Тез ушаглары йухудан
айылдыб сорушур:
-Сизин адыыз няди?
Ушаглар дийир:
-Бизим адымыз йохду.
Ушаглар башларына эялянляри падшащын оьлуна данышыр. Оьлан баша дцшцр
ки, булар юз ушагларыды. О гызы итин йувасындан ачыб йериня о бири арвады
баьлайыр. Падшащын оьлу гырх эцн, гырх эеъя той вурдуруб аъ гарынлар
дойдурур. Юз мягсядиня чатдыьына эюря Аллаща шцкцр елийир (С. 39;Т. 43).
ГЫЗЫЛ ИЛАН
Бири вар иди, бири йох иди, бир касып арвад варыйды. Касып арвадын бир
оьлу варыйды. Щолар учуг бир дахмада йашыйырдылар. Йаьыш йаьанда юйцн
ичи суйнан долурду.
Йай вахды дахмада иланлар эюрцнярди. Оьлан айагйалын эязмякдян
айаьы габар эятирмишди. Анасы би тикя чюряйя она-буна палтар йуйар, ширя
ширялийяр, ушаг сахлыйарды.
Илляр кечир, оьлан бюйцйцрдц. Що вахт ня охумаг, ня дя йазмаг вар
иди. Оьлан нахыра эедирди. Що нахырдан эеъ гайыдыр, анасы эюрцр ки, оьлу
аьлыйа-аьлыйа эялир. О аьанын бир баш иняйини итирипмиш. Аьа оьланы
чаьырыб ямр ейляйир ки, иняйи тез тапсын.
Гаранлыьыйды. Йаьыш йаьырды. Оьлан ялаъсыз галыб мешяйя йолланыр.
Биддян эюрцрки, узагда би ъцт ишыг парылдыйр. Аз эедир, чох эедир, ишыг
эялян тяряфя ийня йарым йол эедир. Эедип йахына чатанда адам сяси
ешидир. Оьлан цряклянип йахына эедир, эюрцрки, бурда эюзляри парылдайан
боз ъанавар вар. Ъанавар эюзлярийнян ятрафа ишыг сачыр. Эюрцркин эялян
нахырчы оьланды. Щоннан щал- ящвал тутур. Оьлан да башына эялянляри
ъанавара данышыр. Оьлан итян иняйи ъанавардан истяйяндя о дейир:
-Мяям кюрпя балаларым вар, аьа ня вах дюйся, инъится иланлы дяряйя
эял, мян сяя кюмя елийярям.
Сящяр ачылыр. Аьа иняйин тапылмадыьыны ешидип оьланы йанына чаьырып
дейир:
-Йа иняйи тап, йа да комаазы башыныза учурдаъам.
Оьлан аьлыйа-аьлыйа иланлы дяряйя йола дцшцр. Ъанавар оьланы эюрян
кими таныйыр. Оьлан башына эялян ящвалаты ъанавара данышыр. Ъанавар
аьанын ъамышыны парчалайып йейир. Аьа эеня оьланы йанына чаьырып ону
дюйцр, щядялийир. Оьлан аьлайа-аьлайа эеня иланлы дяряйя эялир. О,
250
башына эялян ящвалатлары ъанавара данышыр. Ъанавар щабу дяфя аьанын
атыны парчалайыб йейир. Аьа лап вялащцрядян чыхыр, азьынлашыр. Оьланын
дахмасыны учурдур. Дахмадан бир гызыл илан чыхыр, аьаны чалыр. Оьлан
дахманын йанына эяляндя эюрцрки, илан хязиня цстцндя йатыб. Оьланы
эюрян илан йолуну дяйишиб башга тяряфя йолланыр. Хязинядя олан гызылэцмцш, даш-гаш эюз гамашдырырды. Демя, илан оьланын дахмасында
йашыйырмыш. Оьлан иланы щяр эюряндя она сцд- чюряк верирмиш. Она эюря
дя илан хязиняни она баьышлайыр. Оьлан тезликля варланыр. Алты дярйадан,
цстц булуддан ням чякян бир сарай тикдирир. Шащлар тамашасына эялир.
Оьлан о гядяр варланыр ки, аьанын оьлу, гызы она баш яйир, она нюкяр
олур, гапсыныда мала эедирляр.
Бир эцн аьанын оьлу боз ъанавара раст эялир. Ъанавар дил ачыб инсан кими
данышыр. Отардыьы нахырын щансы аьанын олдуьуну юйрянир. Ъанавар биляндяки
касыб, йетим оьланын нахырыды, о саат нахырчынын цстцня ъумуб дишдярини
шаггылдадыр. Она нахыры бошлайыб эетмяйи тапшырыр. Оьлан аьлайа-аьлайа юз
аьасынын йанына эялир. Башына эялян ящвалатлары аьасына данышыр.
Ахшам нахыр отлагдан гайыданда сцрцдян бир баш да яскик олмамышды. Що вахтдан йетим оьланын нахыры нахырчысыз эедиб эялир. Оьлана
хязиня баьышлайан иланын да адыны йетим оьлан Гызыл илан гойур (С.
113;Т. 43).
БЯХТИ ЙАТМЫШ ЪАВАН
Бири вар иди, бир йохуйду, бир ъаван оьлан варыйды. Щабу ъаван оьлан
аилясийнян хошбахт йашыйырмыш. Щабу ъаванын ики оьлу варыймыш. Ата
миниб йол эедирмиш. Йолда йеря йыхылмыш бир гоъайа раст дцшцр. Атдан
дцшцб гоъаны галдырмаг истийир. Галдыра билмир. Ахырысы гоъа диллянир:
-Мян сянин йатмыш бахдынам. Яэяням исдийирсянся дурум, исдямирсянся дурмуйум, йатыф галым, гоъаланда айаьа галхарам.
Ъаван дийир:
-Йатмысан даа. Гоъаланда дурарсан.
Бир дя эюрцр ки, гоъа йохду. Кяндя тяряф эедир. Эюрцрки, щяр йан
суду. Кянддян ясяр- яламят галмыйыф. Ня дя арвад -ушагдан. О саат
йол алыр эетмяйя. Эялиф би кяндя чатыр. Башдыйыр иш ахтармаьа. Сифдя
чайчы йанында су дашыйыр. Сора мал отармагнан башыны эиррямяк истяйир.
Бир гоъайнан растлашыр, щона дийир. Гоъа ону юйцня апарыр. Щара эетмяк
лазым эялдйини баша салыр.
Эцнлярин бир эцнцсц що юлкянин падшащы юлцр. Гуш учурдулларки,
падшащ сечсинляр. Гуш эедиб нахырчынын башына гонур. Цч дяфя учурдуллар, эеня щонун башына гондуьу цчцн ахырысы щону падшащ гойуллар.
251
Бу оьлан гоъаны юзцня мяслящятчи гойур.
Эцннярин бир эцнцсц падшащ чюля бахырмыш. Биддян эюрцркц, ики
дярвиш бир арваднан эедир. Падшащ адамларына тапшырыркин щолары эятирин.
Щолары щабура эятирирляр. Отаьы йерляшдирирляркин гапыда дуран кешикчиляр
бир-бириня дейир:
-Бизим дя ата - анамыз варды. Су щяр йаны басды, анам йоха чыхды. Щеч
билмирик ки атамыз щардады. Арвад щабу сюзц ешидян кими щолары эятирир.
Гуъаглайыб юпцр. Щолар аналарынын дизи цстцндя йухуйа эедир. Падшащын
адамлары щабу вязиййяти эюрцб, падшаща хябяр апарыллар. Падшащ щолары
асдырмаг истийир. Асмаг исдийяндя арвад щяр шейи данышыр. Падшащ сюйцнцр.
Юз аилясийнян эюрцшцр. Щолар шад- хцррям йашыйыллар (С. 195;Т. 30).
ЭЕТ, САА ЮЛЦМ ЙОХДУ
Бири вар иди, бири йохуйду. Бир падшащ варыйды. Эцннярин бир эцнцсц
падшащ бир кянддини йанына чаьырыб сорушур:
- Сян мяя ъаваб вермялисяян ки, щабу дцнйада инсанын, щейванын,
аьаъын, мейвянин писи щансыды. Сяя цш эцн мющлят верирям. Ъаваб тапа
билмясян бойнуву вурдуръам.
Кяндди фикирри юйцня гайыдыр. Арвады щонун фикирри олмасынын
сябябини сорушур. Кяндди падшащын дедиклярини арвадына дейир. Арвад
цряк-диряк вериб дейир:
-Щяля цч эцн вахтын вар сорасы да аллащ кяримди.
Цш эцн эялип кечир. Кяндди юлцмцнцн эюзц габаьына алыб падшащын
щцзцруна эедир. Йолда бир няфяр кишийя раст эялир. Киши щонун щара эетдийин сорушур. Кятди падшащын щоннан сорушдугларыны кишийя дейир. Киши
щона дейир:
-Мян эяляндя йолнан бир нашцкцр эедирди. Габаьында ешшяк, йцкц
ярик, ялиндя дя йульун аьаъы.
Киши щабу сюздяри дейиб йоха чыхыр. О йоха чыханнан сора кядди юзюзцня дейир: «Дийясян, щабу падшащын суалынын ъавабыды».
Эялип падшащын йанына чатыр. Падшащ суаллара ъаваб истийяндя кяндли
дейир:
-Би эцнцсц йолнан эедирдим. Габаьымъа би нашцкцр эедирди. Габаьында ешшяк,йцкц ярик, ялиндя дя йульун аьаъы.
Падшащ щабу сюздяри ешидип дийир.
-Щабулары саа юйрядибляр.
Кяндди дейирки, йох, щабулары юзцм эюрмцшям.
Падшащ щонда дейир:
-Эет, саа юлцм йохду (С. 195;Т. 30).
252
БАЪЫЙЛА ГАРДАШЫН НАЬЫЛЫ
Бири варыйды, бири йохуйду. Би киши арвады, ики гызыйнан Гарабалдыр
дийян кятдя йашыйырдылар. Кшинин арвады щямиля олур. Киши бы гызнан
арвадыны юйдян говур, мащнасы да що олурки эеня гызы олъещ. Йола
дцшцлляр. Що арвадын гаранныхда оьлу олур. Гызы ушаьы бцкмяк цчцн
шей ахтарыр. Юз-юзцня дийир:
-Йараф, наьарах? Иллащкин, гаранных да дцшдц.
Щабу вахт узагдан ишых эялян дяйяни эюрцф сюйцнцлляр. Щора
эедилляр. Гыз ичяри эириф эюрцрки, щорда цш гоъа вар. Гоъаларын яйниндя
дя аь узун палтар вар. Гоъалар дийир:
- Беъя олан ушаьа бахд йаздых. Биринъи гоъа дийирки, щабу ушаьы он
беш йашында дайча вуруф олдцръящ.
Икинъи гоъа дийирки, он беш йашында юлмяся, йирми йашында она юлцм
вердим. Що тут аьаъыннан йыхылыф юлъещ.
Цчцнъы гоъа дийирки, мян щона той эеъяси юлцм вердим. Щону
яждаща йийъящ. Ишди, юлмяся ня гядяр исдийир йашасын.
Гоъалар сюзцнц кутаран кими щолар да, дяйя дя йох олду. Гыз дала
гайыдыф палтарыны ъырыф ушаьы бцкцр.
Щолар бы йердя йашамаьа башдадылар.
Ушах йаваш-йаваш йекялянир. Даа он беш йашына эирмишди. Ушах
мейлини мящлядяки дайчайа салмышды. Гызын йадына що гоъаларын сюзц
дцшду. Дайчаны зорнан анасына кясдирди.
Эядя йирми йашына эирмишди. Тез-тез тут аьаъына чыхырды. Эяня гызын
йадына гоъаларын сюзц дцшдц. Анасына зорнан бу аьаъы кясдирди.
Эцнняр кешди, эядя юйляняси олду. Той эеъяси що гыз яйниня дямир
палтар эийиф, ялиня гылыш эютцрцф бяйин отаьынын гапысыны дюйдц. Гапы
ачыдан кими эюрдцкц, йухарыдан щюрцмчяк дцшдц, яждащайа чюйрцлдц.
Гыз да яждащаны олдцрцф бяйнян эялинин кутарды. Щолар хюшбяхт
йашадылар, сиз дя хошбяхт йашайын (С. 195;Т. 30).
БЯХТСИЗ ЪАВАН
Бири варыйды, бири йохуйдй, би паччащ варыйды. Паччащ дярвиш палтарында сяйащятя чыхыр. Би юйдя галасы олур. Эеъя щамы йухлийяннян
сора гонах йухуда эюрцркц узун гара палтарлы бир адам цстцннян кечир.
Гонах щону тутуф нийя эялдийини сорушур.
253
Що адам дейир:
Щабу юйдя би ушаг доьулуф. Щона талещ йаздым. Йирми йашында що
эядянин тойунда щону ъанавар йийъящ.
Эеъдяннян гонах юй йийясиня дийирки эядянин тойунда щону
чаьырсын. Эедянин тойунда хябяр верилляр. Гонах гошун топлуйур, эялир.
Каннан кечип бяйнян эялинин юйцнцн гапысыны дюйцлляр. Атлылар гапыны
сындырыф ичяри эирирляр, эюрцллярки гыз аьлыйыр. Сябябини сорушанда гыз:
-Мян ъанавар олуф эедяни йидим – дийир.
Щамы кор-пешман юйцня эедир (С. 69;Т. 30).
ТЯНЩА ГАРЫНЫН НАЬЫЛЫ
Бири варыйды, бир йохуйду, бир тянща гары варыйды. Щабу гары тяндирдя
яббящ пишириф доланырды. Эцннярин би эцнцсц гарынын оъаьы сюнцр. Що
кюсюй ахтармаьа эедир. Эялиф дявин йашадыьы йеря чыхыр. Дявдян кюсюй
истийир, дяв гарыны газана салыр. Йанындакы дявляря тапшырырки, гайыдыф
эяляня кими гарыны биширсинняр. Дяв эюряннян сора оъаьы галыйыллар.
Гары газан исиндикъя гышгырырки гапаьы бир аз аралы гойсуннарки гары
няфяс алсын. Би эцъцйнян гапаьы итялийиф цстцндяки дашы йеря салыр. Гапах ачылан кими ичиннян чыхыф дявляри газана басыр. Юзц дя кюсюйц эютцрцф гачыр. Дяв эялиф эюрцркц йемяк щазырды. Щейля билирки гары икиляшиф. Бирин йейир, бирин сахлыйыр. Гарынын йашадыьы йеря йола дцшцр. Гарынын гойунларыны йийиф, мящлянин ортасындакы аьаъа бахыр. Эюрцркц гары
аьаъыын башында яппяк биширир. Щоннан сорушурки аьаъа неъя чыхмысан.
Гары дийирки гыпгырмызы гызармыш саъайаьы бойнуна кечириф виъи дя цстцня долуйуф би уъуну да щона версин. Дяв гары дейян кими илийир. Аьаъа чыхдыгъа, виъ дартылдыгъа саъ даща дярин эедир. Гары виъи кясир. Дяв
йыхылыф юлцр. Гары дяв юляннян сора шад - хцррям йашыйыр (С. 29;Т. 30).
ГЫХМЫХ ГЫЗ
Бири варыйды, бири йохуйду, би эюзял сарай ваврыйды. Щабу сарайын
гырх отаьы варыйды. Гырхынъы отаьын гапысы баьлыйды. Би гыз щабу отаьын
гапысыны ачыб щабу отахда «юлян» эедянин цстцня гонан ъцъцляри говур.
Би дя бахыф эюрцркц, щяр йан порруйуф, чиркляниф. Отуз алты эцннян сора
тямиздик ишдяри эюрцр. Кюшдян эялян би гызы да эедянин йанына гойур.
Гырхынъы эцнц эедя юзцня эялир. Кюшдян эялян гызы эюрцр, щоннан юйлянир. Що бириси гызы танымаг истямир. Гыз чяррийиф юлцр. Щону мящлядя
басдырыллар. Габырын щяр йаны эцл-чичяйя бцрцнцр. Кюшдян эялян гыз эцлчичяйи гырыф тюкцр. Йериндя чинар битир, кясир. Йериндя балъа гыхмых
254
галыр. Щабу мящлядян щяр эцн би гоъа гары су дашыйырмыш. Гайнаманын
гыраьындакы гыхмыьы эютцрцф су тюкдц, сяняйин аьзына гойду. Гары щяр
эцн су эютцрмяйя эедяндя гыхмых эюзял би гыза чюйрцлцр. Гыз тямиздик иши эюрцр. Гары юйя эялиф чашыф галыр. Би эцнцсц що гызы тутур. Гыз
башына эялянлярин щамысыны гарыйа данышыр. Отуз алты эцн щонун зулумуну нятяяр чякдийини дийир. Гары да бу хябяри оьлана чатдырыр. Оьлан
кюшдян эялян гызы говур. Щабу гызнан да гырх эцн, гырх эеъя той елийир
(С. 69;Т. 30).
ГИСМЯТ
Би паччащ гызыны башга паччащын оьлуна вермящ исдийир. Интасы би
гоъа щабу гызын чобана эетъяйини дийир. Паччащ що гызы гырхгыз йейлаьында, лейляк йувасында сахлатдырыр. Бу гуш да паччащын гызына гуллух
илийир.
Гыз да щабу чобаннан алышыф веришир.
Эцннярин би эцнцсц паччащын гызы гырмызы кялаьайысыйнан чобаны
йувайа галдырыр.
Эцннярин би эцнцсц паччащын гызынын кюрпяси дя олур. Паччащ
мясялядян хябяр тутуф бармаьыны дишдийир (С. 180;Т. 30).
ЩЯМЗЯНИН НАЬЫЛЫ
Би дяня киши варыйды. Арвады, бир дя оьлуйнан йаман касыб
йашыйырдылар. Киши эедирди овчулух-зад елийирди, эялип доланырдылар. Оьлу
да хырдайды. Эедянин дя ады Щямзяйди.
Эялди бо ушах бир аз бюйцдц. Бы киши юлдц. Эедя эедирди, эязирди би
шей тапбырды йимяйя. Анасы бирнин палтарыны йуйурду, бирня хамыр
йоьурурду, бирня йорьан-дюшяк салырды, оннан доланырдылар. Би эцнцсц
эедя дидики, эедяъям ойчулух елийъям. Бир аз айын-ойун вурум эятирим, щям ону сатым, щям дя йийяк.
Эедя эетди, бир тцфяэ алды.
Диди:
- Ай ана, дядямин пешяси няйди?
Диди:
- Дядян ойчуйду, щям дя мешядян одун-модун гырып эятирирди,
юзцмцзчцн доланардых. Ана онун тцфяэи галмыйыб?
Диди:
- Ня билим, дама чых эюр.
Чыхыр, бахыр эюрцркц, пасланмыш би тцфяэ вар. Эедир ону гайытдырыр
255
дямирчийя. Эютцрцр эедир. Анасына дийирки, пендир-чюряк вер, мян эедим ойа. Анасы дийир:
- Сян ня баъарырсан, сян эетмя.
Дийир:
- Йох, эетмялийям.
Эетди, эюрдцкц би даь. Даьа чыхды. Даьы чох ахтарды, эюрдцкц бир
щейван вар, пар-пар парылдыйыр, эцн кими йаныыр.
«Аллащ, мян буну ня тящяр атым?» юз-юзцня дийир. Атды. Сора
дярисини сойду. Аьаъын цстцня салыб, паччащын юйцнцн алтыннан йол вар
иди, ордан кечирди. Паччащ эюрдцкц, бир ушаг бир дяри апарыр, ширмайы
дярисиннян, шащлара лайых шейди. Вязириня дийир:
- Дцш-дцш, ширмайи дярисиди, ону ал, эятир.
Эетди ки:
- Эедя, бу няди?
Ушаг дедики ойду, вурмушам. Дяриси парыллыйыр, апарырам юзцмя.
Диди:
- Эя, падччащын йанына.
Эядя чыхды паччащын йанына. Дярини дя апарды.
Диди:
- Ай оьул, бу дярини сян щардан алмысан?
Диди:
- Даьдайды, вурмушам.
Диди:
- Нечяйя дийирсян?
Диди:
-Биринъи ишимди, мян ня билим? Гиймятини билмирям. Атмамышам,
сатмамышам. Билмирям. Юзцня, инсафына ня эялир, вер.
Диди:
-Вязир, эет буна бир чанах гызыл вер.
Вязир эетди бир чанах гызылы юлчдц, торбайа тюкдц, буна ися бир гызыл
верди. Эедя бу гызылы ъибиня гойуб эетди. Эетди анасынын йанына.
Деди:
- Ана, беля-беля иш эюрмцшям. Вязир гызылын щамысыны эютдц. Мяя
бир гызыл верди.
Анасы диди:
- Зярял йохду.
Гызылы анасына верди.
Сабащысы эцнц бирси падшаща гонах эялмишди. О падшащ ширмайы
дярисини вурду ора. Гонах бахды, диди:
-Паччащ саь олсун, буну сян щардан алмысан:
256
Диди:
-Алмышам да. Пулуйнан алмышам.
Диди:
- Буннан мян дя ахтарырам, тапбырам. Пулуйнан вер мяя.
Диди:
- Буну ким ала биляр?
Диди:
- Мян. Падшащ буна чох бахды-бахды, чыхыб эетди. Падшащ вязири
чаьырды, диди:
- А вязир, мяним бу отаьымда ня чатмыр?
Диди:
- Щяля сяян отаьында бащар фясли чатмыр.
Диди:
- Ону ким эятиря биляр?
Диди:
- Буну эятирян кюпяк оьлу ону да эятиря биляр.
Чапарах Щямзяни эятирдиляр.
Щямзя дийир:
- Ня фикирряширсян?
Падшащ дийир:
- Сяннян бир бащар фясли истяйирям.
Диди:
- О щарада олар?
Диди:
- Билмирям.
Диди:
- Щарада олар, о эюзццн ичиндя, ахдар тап.
Эедя пилякяннян неъя дцшцрся, бир Аллащ хябяр тутур. Анасына дийир:
- Ана, падшащ мяннян бир бащар фясли исдийир.
Диди:
- Оьул, горхма. Эедирсян, паччаща дийирсян, гырх дяня эями гызыл
пулнан, гырх дяня дя эями эцмцш пулнан, юзц дя сянин пулуннан йох,
вязирин пулуннан. Онун да ичи долу эярмяк, конфет, кишмиш, хурма
исдийирям. Эедяъяксян, балыгларын падшащынын тойуду. Апар орда эяляня дя тюк, эедяня дя. Балыхлар эедип хябяр веръякки бурда бир адам
вар. О, сяни чаьыръах.
Эялди паччащын йанна.
Диди:
- Иш вар.
Диди:
257
- Ня иш вар?
Диди:
- Гырх дяня гызыл эями, гырх дяня эцмцш эями. Ичи долу эярмяк.
Верин буна. Дярйадан эедирям. Сабайыннан эедирям. Яма щамысы вязирин пулуйнан олсун. Эямиляр дярйада од тутуб йанъах.
Диди:
- Вязир, ня фикирряширсян?
Диди:
- Ня билим?! Билмирям, ня фикирряширям?! Эедим, дцзялдим .
Эетди, дцзялтди. Даа юйдя бир аваданных да галмады, щамсыны сатды.
Эярмяйи дя долдурду ичиня.
Анасы дидики, эедярсян гырахда чинар аьаъынын йанында эямиляри сахлыйарсан. Орда эярмяйи басарсан балыхлара. О, сяни чаьыраъах, балыхлар
падшащы. Онда эедип дийъящки цсдя мяним бир оьлум вар. Орда бир
щяфтяди ъамаата эярмяк верирсян. Ня сябябя верирсян? Дийирсян ки
ешитмишям, балыхлар падшащынын бир дяня оьлу вар. Она той елийир. Мян
олара шириннищ пайлыйырам. Онда балыглар паччащы сорушъахки ня исдяйирсян мяннян? Дийъийсянки, бащар фяслини исдийирям.
Дийяндя ки, щамысы щазырды, отду, сцрдц эетди.
Бир щяфдяди, балыхлара эярмяк верди, хурма кишмиш, ганфет, щяр шей.
Балыхлар падшащына хябяр эетди ки, яши буратан йедириб бизи.
Диди:
-Эедин, уну мяним йаныма эятирин.
Эялип апардылар.
Салам – диди.
Диди:
-Оьул, бир щяфдяди балыхлара эярмяк верирсян. Ня сябябя уну
верирсян?
Диди:
-Ешитмишямки сянин бир оьлун вар. Той елийирсян, бир щяфдяди. Мян
дя шириннищ верирям.
Диди:
-Исдя эюрцм, мяннян ня исдийирсян. Сян мяя бу йахшылыьы елядин.
Диди:
- Мян сяннян щеч шей исдямирям. Биъъя бащар фяслини исдийирям.
Диди:
-Бащо, о мяним, арвадыма ъещиз верип. Арвада дийим, эюрцм бойун
гойурму?.
Арвада диди. Арват да диди:
-О ки мяям оьлумун ишиня у форму- ъамащата йемяк, эярмяк
258
верип, мян она гурбан елийирям. Апарсын.
Эялди отду эямидя. Эяминин щамсыны басды, гырды, тюкдц дяряйя. Биъъя
эямийнян эетди. Эетдими, бащар фяслини дя апарды. Бащар фясли эетди.
Дидики, салам.
- Ялейкясалам. Бащар фясли.
Эюрцркц, чичяк, эцл, щяр шей. Бахыр вязир. Падшащ вязиря дийир:
- Буна ики чанах гызыл вер.
Ики чанах юлчцр. Гызыллары торбайа тюкцр. Щямзяйя дя ики дяня гызыл
верир. Щямзя дя гызылы ъибиня гойуб эялир анасынын йанына.
Дийир:
- Ана, бу язиййятя беля- беля еляди.
Анасы диди:
-Зярял йохду.
Паччащ вязиря деди:
-Мяям юйцмя даа ня йарашыр?
Диди:
- Чин паччащынын гызы йарашыр бура. Сяян арвадувун эцнц кечип
гоъалып.
Диди:
- Бащар фяслини ким эятирип, о кюпякоьлу буну да эятиряр.
Эетдиляр. Щямзя эялди. Паччащ диди:
- Эет йат! Сабайыннан отуруп эялярсян. Эедип Чин падшащынын гызыны эятирярсян.
-Фикирряшди, фикирряшди, эялди анасынын йанна, диди:
-Паччащ инди дя Чин падшащынын гызыны ишдийир.
Анасы диди:
- Гям елямя. Би дяня кейфини позма. Цш дяня гызыл эями гайытдыр.
Эямийнян эедярсян Чин падшащынын шящяринин йанында дайанарсан.
Эетди дя. Щямян йердя дайанды. Яма гумаш палтар алып сатырды. Еля
гумаш палтар сатырдыки парылдийирди лап лампа кими.
Дийир, эет бах. Мян дя эедим бахым.
Гыз эедип бахыр. Щямзя дийир:
- Няйя бахырсан? Эял отур бунун цсдцндя, щамысы вар, бах, щансыны
исдийирсян, эютцр. О сатыр щамсыны.
Гыз эялирки буннары ачып баха.
Эямини ишя салыр.
- Ай аман, сахла, ай аман, сахла.
Сахламыр, эютцрцр, эедир. Хябяр эялиб чатан кими Чин паччащынын
гызыны эятди. Габаьына эедип эятдиляр, гойдулар юйя. Гыз паччаща белч
бахды ки, гочалып, диди:
259
- Сян мяни юзува эятирмисян, йохса оьлува?
Диди:
- Оьлум юйлянип, айры йердяди, юзцмя.
- Онда мяям атым вар, эедип эятирсинняр, ону саьдырым, онун
сцдцндя чимясян, олассан он беш йашында оьлан, маа йарыйарсан, йохса
йарымырсан маа.
Диди:
- Ону ким эятиряр?
Диди:
- Мяни эятирян эятиряр.
Щямзяни чаьырдылар.
Диди:
- Эет Чин падшащынын атыны эяти.
Щямзя эялди анасынын йанына.
Анасы сорушду:
-Нолуп?
Диди:
- Эялди падшащ диди ки, беля.
Анасы диди:
-Паччаща дийярсян ки, дюрд дяня эями гайырсын гызылдан. Ичиня дя
саггыз алсын йыьсын. Саггыз.
-Йахшы.
-Саггызы яридип атын белиня йапышдырып , щоппанып атын цсдцндя отурарсан. Гызы да ютцрярсян атын йанына. О ат галхаъаг бялкям он метря.
Эютцрцп дийъящ кин оьлан, исдя мяннян, эюряк ня исдийирсян. Динян
сяни филан шящяря апармах исдийирям. Яма, атдан дцшсян, юляъякясян.
Эялди падшаща диди. Падшащ диди:
-Ону ким елийя биляр?
-Вязир.
Вязир эетди буну дцзялтди. Ъанахнан гызыллары алмышды ахы!
Щямзя эетиди щямян шящярдя дайанды. О дайандыьы йердя. Атдар
эялди, тюкцлдц. Беш дяня ат. Саггызы эютцрцб атырды. Атдар ъейнийирди.
Бунун балалары. Саггызы гырып щазыр еляди. Атын белиня басды. Беш атын
анасынын белиня басды. Юзц щоппанды, чыхды атын белиня. Ат галхды.
Диди:
-Мяннян ня исдяйирсян, Щямзя, исдя.
Диди:
-Сяннян щеш шей исдямирям. Сяни апармах исдийирям. Филан падшащын йанына. Балалар галды. Щямзя ишди. Учурду. Эямиляри салды суйа,
гырды, тюкдц, щелляди.
260
Гыз дидикин эедин аты саьын. Гаравашдар аты саьды. Эятдиляр би тийан.
Тийана тюкдцляр. Отаьын ичиндя, халчанын цсдя. Тийанда сцд гайнайырды.
Падшаща диди ки сойун, отур ичиндя.
Диди:
- Гардаш, мян горхурам.
-Эир ора.
-Щямзя, эир бура!
Щямзя сойунду, атды юзцнц тийанын ичиня. Олду эюччяк бир оьлан.
Диди:
-Вур бунун бойнуну.
-Бир-бир буларын бойнуну вурду. Щямзя олду падшащ. Вязир дя беля
эетди.
Олар йиди, ишди, йеря кюшдц, сиз дя йейин, юмрццзя чатын (С. 64;Т. 30).
МЯЩЯММЯДИН НАЬЫЛЫ
Бири варыйды, бири йохуйдй, бир паччащ варыйды. О паччащын цч оьлу
варыйды. Гызы йохуйду. Доггуз ай, доггуз саат, доггуз дягигя, доггуз санийядян сора паччаща дидилярки арвадын аьры чякир. Паччащ дидики
гыз олса, мамачалары гызылдан гяни елийъям. Мцхдясяри, бунун гызы
олур. Дидиляр гыз дюйцл, ъяващирди. Паччаща хябяр эетди ки, мушдулух
бизим, гыз сизин олду.
Саа кимнян хябяр верим, паччащдан. Щамысыны гызылнан гяни еляди.
Мамачалары йола салды.
Бу ушах оланнан сора илхыдан би дяня гойун, би дяня ъюнэя, иняк
йоха чыхырды.
Би эцнцсц паччащ оьланнарыны чаьырыб дийирки эедин эюрцн дцшманымыз кимди? Язял бюйцк оьлуну чаьырды. Бюйцк оьлунун ады Ящмядийди. Диди:
- Ящмяд, илхынын ичиндя эюздцйярсян, нахырчы ня билярки, эет эюздя.
Эедир эязир доланыр. Эялип илхынын ичиндя дя бир аз эязир, эюздцйцр.
Эедип йатыр. Сабайыннан дурур эюрурки бир йекя боьаз иняк йохду.
Дийир:
-Мян атама ня ъаваб веръям?
Эялир, сабащ цзцмцзя хейиррищнян ачылсын, сабащ ачылыр. Эедир
атасынын йанна. Паччащ сорушур:
- Тапдын дцшманыны?
Дийир:
-Йох
Дийир:
261
- Ъаныва азар, нийя отурмадын, эюздямядин?
Дийир:
-Ата, чох эюздядим, аз эюздядим, йуху мяни щяляк еляди, йыхылып
йатдым.
Паччащ дийир:
-Чых, чых, сян адда оьлум йохду. О ган яндярмиш Щцмбяти мяним
йаныма эятир.
Щцмбят эялди.
Паччащ диди:
- Ядя, дцшмянивизи нийя тапбырсыз?
Диди:
- Атайы-мещрибан, мяям эюзцм цшдя, тапарам. Эедярям.
Сабайыннан сабащ цзцмцзя хейиррищнян ачылсын, сабащ эетди, эялди,
бир тцфяэ эютдц, ханъал эютдц, эетди.
Нахырчыларнан, эцдяннярнян бир аз данышды, сющбят еляди. Гойун
кясдиляр. Кабаб чякип йидиляр, ишдиляр. Диди:
- Бир аз эедим йатым, ишэими йуху апарсын.
Дурдуки, бий гарны боьаз иняк дя йохду. Ган тюкцлцф йохду. Диди:
- Мян атама ня ъаваб веръям? Эедир атасынын йанына, дийир:
-Атайы- мещрибан.
Паччащ гязяблянди:
- Чых, сян адда да мяям оьлум йохду. Эет юлмцш Мящяммяди
эюндяр бура.
- Эялди Мящяммяд.
Паччащ диди:
- Я, сиз нятяри оьулсуз? Эцндя бир ъюнэямиз йох олур, иняйимиз
йоха чыхыр, гойуннарымыз йоха чыхыр, нятяри оьулсузки, тапбырсыз?
Дийир:
- Атайы-мещрибан, эюзцм цсдя, мян эедярям.
Диди:
- Сян дя дцшманымызы тапбасам, цчцнцзцн дя бойнуну вурдуръам.
Мящяммяд эялди, ханчалы да эютцрдц эетди. Аз отду, чох отду.
Эюрдц йох, бахды йох, йуху буну щялак елийир.
Булар щамсы йидиляр, ишдиляр, йатдылар. Бу ишэи ишмяди, кабаб йиди.
Эюрдцкц хоруздар банныйыр, бу щялякди йухудан ютрц юлцр. Ханчалы эютцрдц, голуну беля йарды. Ган шарщашарнан тюкцлдц кюйняйинин цсдцня.
Голуну тутду баьлады. Ган кясяннян сора аьры да кясди. Гойсайдылар
бу сащат йатарды.
Диди:
-Атама ня ъаваб верярям?!
262
Дурду бир хышма дцз тюкдц йарасына. Йанды, йанды яршя чыхды. Бир дя
бахдыки бир дяня бяляк эялир, ушах бяляйи. Бяляк эяля-эяля олду би дяня яждаща. Йумулду ъин кими. Щейванын гарнын ъирди, ган шарщашар тюкцлдц. Диди:
-Ядя, буна мяям эцъцм чатмыйъах, ган тюкцляндя ганы беля
елийип ялини бяляйя вурду. Аь бяляк. Бяляйя ганын шиклини салды. Бир
сащатда ганы тямиз йалады, бяляйя эирди, эетди.
Юз-юзцня диди:
-Эюрдцнмц?
Эялди юйя. Атасынын йанына. Атасына диди:
-Атайы- мещрибан!
-Няди оьул, тапдын?
Диди:
-Тапбышам, би дяня бялякди. Далына да ялимин нишанясини вурмушам.
ганны.
Паччащ ямр верди:
- Бу кянддя, шящярдя тезя олан ушахлары эятирсинняр. Бяляйи дя
ашмасыннар, дяйишмясинняр. Мян уна бахым.
Отду паччащын щцзурунда. Гапыны ачып эюрдц. Шящярядя инсан галмады, йахын кятдярдя адам галмады.
Диди:
-Атайы-мещрибан, йох, мян йаланнан дийя билмярям. Юз чаьамызы
эятирин.
Паччащ дийир:
-Мян юлмцшям, мяям дцнян олан ъаьам эяля бура.
Вязир йанындакы адамлара дийир:
-Алямин ушаьына бахмысан, сян нийя эятирмирсян?
Диди:
-Эедин, эятирин!
Мящяммяд эюрдц ки, беш бармаьыны бяляйя нятяяр басып, щеля дя
галып.
Диди:
-Атайы- мещрибан, буду.
-Диди:
-Йох!
-Диди:
-Атайы- мещрибан, бунда эюрдцйцмц эюрмцшям.
Паччащ диди:
-Бир сян олмуйасан, мин сян оласан, мян юз ушаьымы юлдцрярямми?
Зорнан бир гыз тапбышам. Юлдцрмярям.
263
Диди:
-Бир заман бу шящяри бу хараба гоймаса, мян щеш шей билмирям.
Эедя эялди анасынын йанына. Бяляк эялди, бешийя бялянди.
Диди:
-Ана.
Диди:
-Ща!
Диди:
-Хуръуна бир аз шор, пендир, чюряк гой, эедим. Мян баш алып
эедирям.
Диди:
-Ай оьул.
Диди:
-Ана, мян бунда эюрдцйцмц эюрмцшям. Ана, бу яждащады.
Дядями олдцрмяся, боръ олсун. Мян бунда эюрдцйцмц эюрмцшям,
бураны хараба гойъах. Анасы диди:
-Наьарах, ушахды.
Диди:
-Йох ,бунда эюрдцйцмц эюрмцшям.
Чюряк гойду, пендир гойду, бир аз да гызыл тюкдц хуръуна, эедя
эетди. Бир дяня дя ат эютцрдц.
Диди:
-Ана, мян эетдим, яма бир бах бу, шящяри батыръах. Бу йанда эялян
кянди, кясяйи, щамсыны батыръах. Эедя эетди. Эедя аз эетди, цз эетди, дярятяпя дцз эетди, бир мешяйя раст эялди. Эюрдцкц бу мешядя бир шей
ыггылдыйыр:
- ы..ы..ы..
Мящяммяд юз-юзцня дцшцндц: Эюрян, бу няди?
Эюрдцкц бу ащуду. Йанында да балъа баласы вар. Ащулардан бирсинин
айаьына кол батыб. Дцшдц аты баьлады, колу ащунун айаьыннан чыхартды, ирин
тюкцлдц, дясмялиннян йараны баьлады. Цсдцня дя дярмяни сцртдц. Диди:
- Оьул, исдя эюрцм, мяннян ня исдийирсян?
Диди:
- Сяня ня?
Диди:
- Бунун ады Аланды, бунунку Таланды. Мяям бу балаларымы апар,
бир заман сяян дадыва чатар. Эютц, эет.
Мящяммяд Аланнан Таланы йанна салды, ата минди, эетди. Эедя аз
эетди, цз эетди, дяря – тяпя дцз эетди. Эетди бир шящяря чатды. Эюрдцкц
корун-корун бир шящярин гыраьында йаныр. Йаныр, кечир. Бир касып дарва-
264
засыды бу. Дарвазаны дюйдц, бир гары чыхды. Гары диди:
-Кимсян, а бала?
Диди:
-Ай хала, о йаннан. Мян йол адамыйам. Мяни бейъя Аллащ гонаьы еля.
Гары диди:
-Аллаща да гурбан, гонаьына да.
Эютдц, эетди. Аланнан, Таланы да гарынын бир газмасы варды, салды
ора, бир аз да йем верди.
Мящяммяд арвадын юйцндя галды. Арватнан сющбят елядиляр. Гары диди:
- Оьул, мяям оьлум йохду. Би гызым вар, о да шящярдя. Гал мяя
оьул ол.
Диди:
- Йахшы
Сабайыннан гары диди:
- Паччащын гызын саа алъам.
Диди:
-Сяя гыз веряллярми, ай гары няня.
Диди:
-Йох эедяъям. Елчи дашынын цсдцндя отуруп эюздцйъям. Эетди.
Нюкяр-найиб чыхды. Нюкяр-найыб паччаща дидики, филан гары, ъамащата
фитня - фясаддых верян гары сяян елчи дашывын цсдцндя отурупду.
Диди:
-Эедин, ня исдийирся, верин. Парча исдийир, пул исдийир, ун исдийир, ня
исдийирся верин.
Эетди, диди:
-Мян щеч шей истямириям. Паччащын балаъа гызыны оьлума алмах
цчцн елчи эялмишям.
Диди:
-Эедин, ону эятирин йаныма.
Гары эялди. Паччащ сорушду:
-Ай гары, няяъяп эялмисян?
Диди:
-Гызыва елчи эялмишям.
Диди:
-Ахы, сяян оьлун-задын йохуйду.
Гары диди:
-Вар.
Диди:
-Йахшы! Оьлун сабайыннан эялсин эцляфрянэинин алтыннан беля кечсин,
гызым севсин. Гызым исдясин, верим.
265
Диди:
-Баш цсдя.
Арват йиди-ишди, дурду юйя эялди. Эедяйя дидики сабайыннан о эцляфрянэинин алтынан кечип эет.
Эетди. Паччащын цш гызы варды. Бири вязирин оьлундайды, бири вякилин
оьлундайды, бу гыз сяллимди. Дидиляр:
-Паччащ, тахдын тахд олсун, йящярин ганнан долсун.
Эедяни эюръяк гыз юзцннян эетди. Паччащ диди:
-Даа юзцннян нийя эедир, верярям эетсин да. Гарынын оьлуннан ютрц
юзцндян эетди?
Дидиляр:
- Щя!
Гызы айылтдылар. Гыз эетди.
Бахды, юйц, ешийи, йахшы шярайитди. Паччащ оьлуйду, палы, палазы, щяр шейи.
Буннарын бир оьлу олду. Мцхдясяри, ики оьлу олду.
Он ил кешмишди. Эедя йатды. Атасыны да, гардашларыны да эюрдц йухуда.
-Сян юлмийясян, буларын башында бир иш вар. Мян эетъям. Сабайыннан дурду, сабащ цзцмцзя хейиррищнян ачылсын, гыза дидики, маа чюряк
гой, мян эедим.
Гыз сорушду:
-Щара эедирсян?
Диди:
- Орда, о йанда ата, ана гоймушам, эялмишям. Мян паччащ оьлуйам. Мян эедим, атамнан, анамнан хябяр билим, эялим.
Гыза диди:
- Сабайыннан дурарсан. Гатыьа бахарсан, аь олду, йох, ган олду,
Аланнан, Таланы ачып бурахарсан, мяям далымъа.
Сабащ цзцмцзя хейиррищнян ачылсын, сабащ ачылды, эедя дурду эетмяйя, ата минди, эетди.
Гыз диди:
-Тез эял, ща!
Эедя аз эетди, цз эетди, эюрдцкц, бу йоллар баьлыды, ачых йол йохдй.
Эюрдцкц, бу йолларда адам- зад да йохду. Атасынын йурдуннан назик
би дяня тцсдц чыхыр. Инсаннар неъя олуп? - дцшцнцр.
Аз эетди, цз эетди. Эюрдц дарвазалары тайбатайды. Баъысы дцшцпдц бир
кор пишийин далыннан.
Даа инсан галмыйып дцнйада. Гардашы, арвады, атасы, анасы- би дяня
шящяр батыпды. Баъысы да кор пишийи говур, инди тутъах. Юз- юзцня дийир:
Йахшы эцня галдых.
Дарваза тайбатай ачых. Гыз биддян башыны дюндярди. Эюрдцкц
266
гардашы Мящяммяд атын цсдцндяди. Дийир:
-Щи! Бой, баъын юлсцн, а гардаш, эялдин? Щардан чыхдын? Сяя гурбан
олсун баъын.
Диди:
-Ай баъы, анам, атам, гардашларым?
Дийир:
-Атыы вер маа, апарым газмайа баьлыйым.
Аты апарды, баьлады газмайа. Чякди бир будуну удду. Эялди, диди,
боой, баъын юлсцн, а гардаш, атын биъъя гычнан дялипди?
Диди:
-Щя, баъы.
Эетди, бирини дя удду, эялди. Диди:
- Боой, баъын юлсцн, а гардаш, атын икиъя гычнан эялиб?
Диди:
-Щя, баъы.
Эедип бирини дя удду, эялди. Диди:
- Баъын юлсцн, атын биъъя гычнан эялиб?
Диди:
- Щя, баъы.
Дайана билмяди. Эетди бирини дя удду, эялди. Диди:
-Баъын сяя гурбан, гардаш, атын ъямдяк эялип?
Диди:
-Щя, баъы.
Эетди, ъямдяйи дя удду. Биъъя башы галды.
Сорушду:
-Баъын юлсцн а, гардаш, атын башында эялмисян?
Диди:
-Щя, баъы.
Эетди, башыны да удду, эялди.
Диди:
-Баъын юлсцн, а гардаш, пийада эялмисян, елями?
- Чых-чых ора, бир айахларывы йуйум сяян, баъын сяя гурбан олсун.
Мящяммяд билдики, буну да удаъах. Чякмялярин ичиня гум
долдурду. Аьзыны беля атанда эедянин чякмясини ъырды, бунун эюзцня
гум долду. Гум, даш.
Диди:
-Сяни ган гусасан, Мящяммяд, сяни даа йимирям, эюздярим
тутулду.
Эедя гашды. Бу йыхылды. Эюздярини охаламаьа башлады.
Атасынын бир баьы вармыш. Щамысы гоах аьаъы. Бу аьаълар кюлэялик,
267
сяриннищ эятирирди. Эедя эетди. Эеъя иди. Баьда бир тут аьаъы вар иди. Бу
эеъя сящяря кими ялини сцртя-сцртя юйляри ахдарды. Эюзляриня гум долмушду. Олду сабащ. Сабащ цзцмцзя хейиррищнян ачылсын. Сабащ ачылды.
Щяр йаны ахдарды, тапбады. Биддян эюрдцкц атасынын гялямялийиндя
эедя о кяллядяди. Аьаълары гопартмаьа башдыйыр. Бу аьаъы гопардыр, эедя о бириси аьаъа минир.
Мящяммядин арвады да сабайыннан эетди гатыьа бахды. Эюрдцкц гатых
ганды. Аланан Таланын башына вурдуки, аьавыз дардады, Юзццзц йетирин...
Сизя кимнян хябяр верим, Мящяммядин баъысыннан. Бу гыз
аьаълары бир-бир дишиннян гырды, салды. Бир аьаъ галмады. Эедя дя оннан
она, оннан да она тулланырды. Бир аьаш галанда диди:
-Баъы.
Диди:
-Ща. Бий, ийид юлясян, ган гусасан. Няди?
Диди:
-Ахы мян баъы ойнамаьы эюрмямишям. Бир дини дийим, сян дя ойна.
Диди:
-Ди, ган гусмуш.
Диди:
-Алан, щей! Талан, щей! Ъинъилми гырып, ганымы сатын алан, щей!
Диними баъым, диними, щей!
Эедя эюрцркц оду щей, цш километрдян тоз эялир. Диди:
-Ай иэид юлясян, ган гусасан, мян юлцрям, ахы аъыннан.
Мищяммяд дийир:
-Гой атамын баьыннан бу аьаъ нишаня галсын, юзцм дцшъям,
йеэинян.
Алан, Талан йетирди юзцнц.
-Алан щей! Талан щей! Ъинъилими гырып ганымы сатын алан, щей!
Онда Алан би гычыннын, Талан да би гычыннан тутдулар. Уддулар. Би
дамъы ган гоаьын йарпаьынын цсдцня дцшдц. Эедя вурулмуш да отду
бурда, бунун цчдцндя. Эюрдцкц, ъибиннян тулланыр бир шей.
Бу вах Мящяммяд эюрдцкц би дцзцм дявя эялир, отуз дяняси.
Щамысы эялиб чатыр. Дявя башчычы диди:
-Салам.
Диди:
-Ялейкясалам.
Дидики, бу йоллар нийя баьлыды? Би паччащ варыйды. Дийилляр, онун гызы
яждаща олуб, бурдан йол ишдямирди. Инди йолумуз бурдан дцшцп. Горхуруг.
Мящяммяд дийир:
-Горхмуйун. Кутарыпсыз оннан.
268
Бунун йаанда Алан, Талана бахды. Хошдарына эялди. Диди:
-Гардаш, нийя йорьун отурупсуз? Бу аьашдар да щамысы гырылыб
тюкцлцб.
Диди:
Ня билим, йорулмушам да.
Диди:
-Бу дявялярин йцкцнц тап, бу дявяляри дя сяя верирям, йцкцнц дя.
Таббасан йанындакы щейванлары мян алъам. Бу ня деди, тапбады, ня
диди, тапбады. Би дя эюрдцкц ъибиндя ганы гоймушду щаа, беля пишик
олду, сора дюнцп ит олду. Йумулду. Диди:
-Иэид юлясян, ган гусасан, Мящяммяд.
Эедя алланды да. Дявянин бирини дя апардылар. Ики аддым эетмишдиляр, эеня диди:
-Иэид юлясян ган, гусасан Мящяммяд. Нийя димирсян Нарышнан,
Турушду.
Диди:
-Ай гардаш, чох эетмямисик. Нарышнан, Турушду?
Диди:
-Йох.
Диди:
-Аланнан Талан эялсин!
Аланнан Талан эялди. Отдулар. Бунун да ъаны кутарды. Олар да
дявялярини дя эютцрдцляр, эетдиляр.
Эедя эетди арват-ушаьыны, анасыны (гоъа няняни) атасынын мцлкцня
эятди.
Тезя-тезя ъамаат йыьылмаьа башлады.Тезя шящяр олду.
Олар йиди, ишди, йеря эялди, сиз дя йийин, ичин юмрцнцз дя узун олсун,
ъанывыз чаь олсун.Йийин, ичин, дцнйада чох йашайын (С. 64; Т. 30).
ЪЯМШИЪАН ПАЧЧАЩЫН НАЬЫЛЫ
Ъямсиъан паъъащ арват – ушаьыйнан сяйащятя чыхыр. Отуруллар бир
йердя. Би дяня эялир ъущут паччащы, бу арвада эюзц дцшцр, бу батмышын.
Она йалварырки мяям арвадым щамиляди. Сян арвады вер мяя,
арвадымын йанында галсын, йаныма апарым, сора эятирим.
У да ашаьы бахыр, йухары бахыр.
Дийир:
-Мян нейняйим? Аллащ мяним башыма даш салар. Веерям, ама Аллащын йолуна атырам ону. Даа вердим. У хясдянин дярдиннян веерям.
Бу паччащ улары эютцрцп эедир. Щямян у эялинин бармаьында сещирри
269
цзцк олур. Она щеш ким кяф эяля билмир.
Цч ил, беш ил щорда сахлайыр. О эедян эедир. Ушахларыны эютцрцп
эедир. Щямин эеъя йухуда эюрурки, бунун бахды гачыр, бу паччащын.
Кямянд атыр. Эюрцркц ялиня вязирин бойну эялир. Дцшцр вязирин бойнуна. Бу беля эязир, эязир. Дийирки, наьайрырсан. Дийирки, бахдым гачырды.
Щуна эюря кямянди атдымки бахдымы кямяндя салым, эялди дцшдц
сяян бойнува. Бахдым мяя дидики йедди илдян сора эялъям.
Бурдан бу ушахлары эютцрцп дала гайыдыр. Эедир чайын йанына. Ушахлары да кечирмялиди, ахы. Фикирряширки, атын цсдцня гойса, дцшцъцтдц.
Балаъаны алыр ялиня, кечирир у цзя. О у йяня эедян кими бююйцнц ъанавар алыр. У цзя гайыданда алтыннан даш йумаланыр, ушах да чайа дцшцр,
уну да су апарыр.
Ашаьыда дяярман вармыш. Унда да да дяярманын ири новлары олурмуш. Аэашдан дцзялдирдиляр. Су оннан эедирди. Бу су дяярманыйды.
Дяярманчы эюрцркц, су кясилипди. Эедип эюрцрки, су йана дашыр. Эюрцркц, ичиндя дя бир ушах юлцпдц. Эюзял бир цшах. Аьзы ашаьы тутур. Суйуну-задыны тюкцр. Дийирки, Аллащ мяя буну йетирип. Юйладсыз бирси идим.
Бу бирси дя бир чобана расд олур. Итдяри щайлыйыр. Ъанавар апаран
ушаьы эюрцр. Ушаьы ъанаварын ялиннян алыр. Юз-юзцня дийир:
-Аллащ йетирипди. Ня юйлянян дюйцлям, ня дя ушах сащиби олан
дюйцлям. Мяя бир ушах лазымды. Бу да мяям ушаэым. Бясди мяя.
Сахлыйыр йанында бу гызы. Паччаща йяя дуран олмур. Мцмкцнц
кясилиф эедир бир йердя дяярман ишдядир. Эедир орда дярманчы олур. Щеш
кяс буна йяя дурмур.
Бу шящяря паччащ сечмяк цчцн гуш учурдуллар. У вахды ня гядяр
гуш учурдуллар. Гуш щеч кимин башына гоммур. Сорушурки ким галыпды?
Дийиллярки, валлащ филан йердя дяярманчы галып. Эедип уну эятирилляр.
Щямян эеъя бу кишинин бахды гайыдыпмыш.
Эедир гуш онун башына гонур. Ону да саккал басып, пис эцндяди.
Дийиллярки, уннан паччащ олмаз. Унун абры йохду, тящярсизди.
Аьсаггаллар дийиллярки, нийя олмур, у адам дюйлц? Эедин уну
йуйун, тямиздидийин эятирин. Няся. Буну сечилляр.
Эцннярин би эцнцсц у вязирляря дийирки мяя еля ики усах тапын, эятиринки, у ушахлар чох эюзял олсун. Бир-бириннян эюзял олсун. Бу гызыл
оннухлары да ъцбцзя гойун, эедин нечяйя дисяляр, алын.
Эедилляр. Щямян чобана расд олуллар. Би дяня эюзял ушах эюрцлляр.
Дийирки, ня исдийирсян верим, мяя у ушаьы вер. Дийирки веря блмярям,
уну мяя Аллащ верип, нийя веррямки? Мян юз-юзцмя сюз вермишямки,
мян юйлянинъян бу ушах мяямди.
Няся фикирряшир, Ики кися гызыл верип ушаьы алыллар. Дцшцлляр йола.
270
Аъыллар. Эялип чыхыллар щу дяярмана. Ушаьы су апаран дяярмана. Дяярманчыйа дийиллярки, бизя кюнбя сал. Булар отуруп йийилляр, юздярини тохдадыллар, би дя эюрцллярки о йаннан ялиндя баьлама бир ушах эялир. Еля
билиллярки йаннарындакы ушахды. Чюрцлцп бахылларки, йох, бу ушах щу ушах
дюйлц. Дийиллярки, бу ушаьы, Аллащ, дяярманчыдан биз нятяяр алах?
Эялир баьламаны гойур.
- Дийир: бу ушаьы бизя вермялисян.
-Ушаьы сизя нийя вермялийям? Чох дийилляр, киши аз ешидир. Ахырсы
йола эялир. Ики кися гызыл верип у ушаьы алыллар.
Ушахлары йедирип-ичирирляр.
Эцннярин би эцнусу щямян ъущут паччащы (арвады апаран) билирки
шящярин паччащы рящимли паччащды. Дийирки, мян ора ня мал апарсам,
алвер илийя билярям, щеш ня дийян дюйлц.
Паччащын йанна эялип дийирки, мян бура мал эятирмяк исдийирям.
Сорушуллар:
-Мал эятирмисян?
Паччащ дийирки эялсин, мал алвери илясин. Ялляширки бурда галсын.
Онсуз да танымыр.
Дийир:
- Ня гядяр исдийирсян алвер иля. Дийиркин мяям бир яманятим вар.
Щеч йеря гойа билмирям.
- Сяя ня гядяр адам верим? Кесийиндя дурсун нядися бунун.
Няся, разылашыр. Ушахлары дяйанмаьа эятирилляр. Дийирки буларын
гиймяти вар. Дийирки булары адам мала веряр, йох, бу яманятя гиймят
димяк олмаз. Дийирки булары веррям силащлы, йарахлы адамлара. Сящярсящяр бурахсыннар, эетсинляр юйляриня.
Ушахлары эятирилляр. Отуруллар сандыьын цстцндя.
Бир эцнцсц бу ушахлар сющбят илийилляр, булар да бир-бирини танымыллар.
Бююйц о бирсиня дийир. Мяним анамы кимся апарыр. Мяни дя ъанавар
апарып. Чобан да ъанаварын ялиннян алып сахлады мяни, йарамы саьалтды,
сора ики няфяр сатын алды, эятди. Щиндики паччаща верди. Бу бири ушах
дийирки мяни дя атам дашын цсдцня гойур. Атам гайыдынъах эюрцркц
йохам, чай апарып эедип. Дяярманын дашына илишмишям.
Бу бирси уна дийир. Сян мяям гардашымсан. Ниъя йаны су апарып?
Булар бурда аьлашсыллар. Булар сандыьын цсдцндя отмуш олуллар.
Арват сандыьын ичиннян дийир.
- Мян дя сизин аназам. Чыхардын мяни сандыхдан.
Чыхардыллар. Ихтилат елийилляр. Щяряси бир голунун цсдцндя й атыр.
Паччащ эялип эюрцркц бу ики ушах арвадын голларынын цсдцндя. Дяли
олур. Гайыдып дийирки, эедип эюрмцшямки, у мяям яманятимди. Унун
271
голлары усдундя ики ъаван оьлан ушаьы йатыпдылар. Улары эятирин, асъам.
Кяндирляр асылыр. Оьланнары кютцйцн йанна эятирилляр асмаьа. Арват
гача-гача эялип юрпяйини паччащын айахлары алтына атып дийир:
-Бир аз ял сахла. У вах башыма эялянляри данысым. Сора эялип йашмахланыр.
Паччащ юз арвад-ушаьыны таныйыр, ордан улары азад елийир.
О эцндян шад-хцррям йашыйыллар (С.7; Т. 30).
ПАХЫЛ БАЪЫЛАР
Сизя кимдян дейим, кимдян данышым, дыр-дыр арвадлардан, илан
вуран, иман гыран, саман алтдан су йеридян, йабайнан доьа ичянлярдян,
гарышга миниб чайдан кечянлярдян - пахыл баъылардан.
Бири вар иди, бири йох иди. Бир киши вар иди. Бу кишинин вар- дювлятиндян, бир гарысы, цч гызы, бир ешшяйи вар иди. Йай эялмишди. Киши баьы белляйирди. Ахшам олдуьу цчцн йерин йарысы беллянмямиш галыр. Сящяри эцн
киши эялиб эюрцркц йер башдан-баша белляниб. Ящвалаты арвадыына данышыр. Арват кишийя дейир, щеч гям елямя. Эюрцнцр, Аллащын сяня рящми
эялиб. Мялякляри эюндярибки, сяня кюмяк елясинляр.
Киши фикирли-фикирли баьа эялирки, мящсулу йеря сяпсин. Тохумун йарысы галыр. Киши сящяр эялиб эюрцрки, тохумун галаны сяпилиб. Кишилярин
йеня ящвалы позулур. Ящвалаты арвадына данышыр. Арвад яввял дедийи
кими дейир. Тохумлар ъцъярир. Щавалар гураглыг кечир. Тахыл судан йанмаьа башлайыр. Киши тахылы сулайыр. Ахшам олдуьундан йарымчыг галыр.
Сящяри эцн эялиб эюрцрки, тахыл башдан- баша суланыб. Якин эюмэюй эюйярчин ганады кимиди.
Киши ящвалаты йеня арвадына данышыр. Арвад йеня яввялки кими ъаваб
верир. Анъаг киши чакит ола билмир ки, билмир. Бцтцн гоншуларын тахылы
сусузлугдан саралыб солур. Анъаг кишинин тахылы эюмэюй эюйярчин
ганады кими галыр.
Гоншуларын кишийя пахыллыьы тутур.
Тахыл бойа-баша чатыр, саралыр, йыьым вахты эялиб чатыр. Киши эялир
тахылдан бир гядяр бичир. Ахшам евя гайыдыр. Сящяри эцн ня эюрся йахшыды? Тахыл башдан- баша бичилиб. Киши бичилмиш тахылы хырмана дашыйыр.
Йарысы галир чюлдя. Сящяри эцн киши ня эюрся йахшыды? Бичилмиш тахыл
хырмана дашыныб. Тахылын цстцня бир бел санъылыб. Белин дя йанына бир
шащмар илан сарыныб. Илан кишини эюрян кими дил ачыб дейир:
-Гоъа, яэяр бу тахылын щамысыны истяйирсянся, гызлардан бирини мяня
вермялисян. Киши истяйирки иланы говсун, илан йеня дя дийир:
- Яэяр аилянин саь-саламат галмасыны истяйирсянся, йа гызлардан
272
бирини мяня вер, йа да тахылын щамысыны йыэыб апараъам.
Киши кор - пешман евляриня гайыдыр. Анъаг киши бу барядя арвадына
бир кялмя дя чюз демир. Ахшам дцшцр, щамы йатыр, арвад эюрцркц, киши
ушаг кими аьлайыр. О яринин няйя эюря аьладыьыни сорушур. Яри бцтцн
ящвалаты арвадына олдуьу кими данышыр.
Арвад дейир:
- Башга ялаъ йохду. Гызлары чаьыраг эюряк, онларын щансы илана яря
эетмяк истяйир?
Арват гызларынын цчцнц дя йанына чаьырыб ящвалаты онлара данышыр.
Сорушур ки, инди дейин эюряк, ким илана яря эетмяк истяйир?
Бюйцк баъы иля кичик баъы разы олмур. Ян кичик баъы дейир:
- Сиз бядбяхт олмагданса, гойун мян бядбяхт олум.
Сящяри эцн киши кичик гызыны эютцрцрб эялир иланын йанына. Илан гызы
эюрян кими суйрулуб дцшцр йеря. Ата гызыны эюз йашлары ичярисиндя йола
салыр, гайыдыр евя. Иланла гыз аз эедир, чох эедир, дяря - тяпя дцз эедир,
ийня йарым йол эедир. Бир даьын йанына чатырлар. Илан гыза дейир:
- Сян мяни бурада эюзля, мян эялирям.
Илан эюздян итир. Бир аз кешмиш гыз илан эедян сямтя бахыр. Эюрцркц
бир аь палтарлы, ъаван бир оьлан она сары эялир. Оьлан гызын бярабярлийиня
чатанда ядябля салам верир, сонра дейир:
- Мян щямян иланам.
Оьлан гызы йериндян дик галдырыр, атын тяркиня алыб йола дцшцр. Оьлан
йолда гыза дейирки, бизим ъинсимиз илан ъинсиди. Бах, щансы сифятя десян
дцшя билярик. Мяним анам щямишя тярсиня данышыр. О деся ки, эятир
хямири тулла, бил ки, дейир «эятир хямири», йоьураг.
Онлар эялиб оьлан йашыйан йеря чатыр. Оьлан гырх эцн, гырх эеъя, той
еляйиб гызы алыр. Гызын оьландан бир оьлу дцнйайа эялир. Кюрпя саатбасаат, эцнбяэцн, айбаай бюйцйцр. Ятя, гана долур. Дюрд йашына чатанда
еля бил он дюрд йашында ушаг иди. Гызын эцнц - эцзяраны йахшы иди. Бир
эцн ушаг ойнайан заман башга бир ушаг иля далашыр. О бири ушаг она
дейир ки, «баба - нянясиндян бихябяр, бизимля далашырсан?
Ушаг эялиб ящвалаты анасына данышыр. Гыз башлайыр аьламьа, яри эюрцркц арвады аьлайыр, ня цчцн аьладыьыны сорушур. Дийир:
- Ата-анам, баъым йадыма дцшцб.
Оьлан арвадын ъавабында дийирки, еля буна эюря аьлайырсан? Дейяйдин, сяни апарайдым онларын йанына. Инди дур щазырлаш, йола дцшяк.
Севинъяк айаьа галхыр вя щазырлыг эюрмяйя башлайыр. Сабащысы эцн
онлар йола дцшцрляр. Эялиб щямин йеря чатырлар. Гапыны дюйцрляр. Гапыйа
бюйцк баъы эялир. Кичик баъы сорушур:
- Аллащ гонаьы истяйирсянми?
273
Бюйцк баъы дейир:
- Аллаща да гурбан олум, гонаьына да, эялин ичяри. Гыз эюрцркц анасынын эюзляри аьламагдан кор олуп. Атасы тамам ялдян дцшцб. Балаъа
баъыны бюйцк баъылар таныйа билмирляр. Гыз анасынын эюзляринин ня цчцн
кор олдуьуну сорушур. Анасы башына эялян ящвалатлары данышыр. Гыз
юзцнц сахлайа билмир. Ю юзцнц анасынын гуъаьына атыр. Аьлайа-аьлайа
онун гызы олдуьуну дейир. Анасы дейирки, яэяр сян мяним гызымсанса,
ганындан бир аз мяним эюзляримя сцрт. Гыз ялини кясир, ганындан
анасынын эюзляриня сцртцр. Анасынын эюзляри саьалыр. Онлар йенидян
эюрцшцрляр. Бюйцк баъыларын кичик баъыйа пахыллыьы тутур. Эеъя икян
фикирляширлярки, баъыларыны юлдцрцб юзляриндян бири онун бязяк шейлярини
эютцрсцн, о бири ися онун йериня арвадлыг елясин. Сящяр ачылан кими
баъылар кичик баъыларына чиммяйя эетмясини хащиш едирляр. Кичик баъы
яриндян иъазя истяйир. Яри она иъазя верир. Гыз оьлуну юзцйля апарыр.
Онлар чимиб чыханнан сора бюйцк баъы биля-биля дараьыны суйа салыр.
Ортанъыл баъы она дейир ки, мян сяндян кичийям, гой дараьы мян
чыхарым. Онлар башлайыллар мцбащися етмяйя. Бюйцк баъылара да еля бу
лазым иди. Онлар кичик баъыны итяляйиб суйун дярин йериня салырлар. Кичик
баъы батан йердян бир гамыс битир.
Баъылар бир-бириня о гядяр охшайырларки еля бил йары бюлцнмцш алмайдылар. Амма бюйцк баъы кичик баъылардан она эюря фярглянирди ки, кечял
иди. Бюйцк баъы кичик баъынын палтарыны эейир, ушаьы да гуъаьына алыр,
эюзляри йаш ичяричиндя эялиллярки бяс бюйцк баъымыз суда батды. Бюйцк
баъы ушаэа еля бахырдыки, яри ондан шцбщялянмясин. Ня гядяр йахшы
бахса да, ушаг ондан гачыр. Атасыннан чиммяйя эетмяйи хащиш едир.
Ахырда атасы ъар-наъар разы олур. Арвадыны, оьлуну, балдызыны эютцрцб
чиммяйя эедирляр. Баъылар эюрцркц кичик баъы батан йердя гамыш битиб.
Ушаг гамышы эюрцб атасына дейир:
- Эяряк о гамышы мяня верясян.
Арвад разы олмайыб дейир:
- Яши, ушахды нядян десян, хошу эялир. Чыхаг эедяк евимизя.
Ня гядяр еляйирлярся, ушаг ял чякмир. Ахырда атасы гамышы кясиб
ушаьа верир. Ушаг гамышы сормаьа башлайыр. Вядя битир. Оьлан арвадыны,
оьлуну эютцрцб йола дцшцр. Эялиб евляриня чатырлар.
Оьланын анасы гыза дейирки апар хямири тулла. Гыз да апарыб хямири
туллайыр. Яри иши беля эюрдцкдя арвадына дейир:
- Бяс мян сяня демямишдим, мяним анам тярсиня данышыр.
Гыз яриндян онун эцнащындан кечмясини хащиш едир. Ушаг гамышы
бир дягигя дя олсун йеря гоймурду. Арвад ахырда гязябляниб гамышы
ушаьын ялиндян алыб щяйятя атыр. Ушаьы аьлада - аьлада эеъя йатдырыр. Ся-
274
щяр галханда арвад эюрцрки гамыш дцшян йердя бир сюйцд аьаъы битиб.
Ушаг йериндян галхыб аьаъын алтына гачыр. Сюйцд аьаъынын будаьынын бирини сахлыйыр. Ушаг йарпаглары сормаьа башлайыр. Ушаг щяр дяфя аьаъын
йарпаьыны соранда эюзялляшир, кюкялирди. Аьаъын бу ишиннян арвад горхуйа дцшцр. О яриня дейир ки, сюйцд аьаъыны кяс. Яри буна разы олмур.
Арвад ярини мяъбур еялийирки сюйцд кясилмялиди. Яри ъар-наъар разы олур.
Аьаъы кясир. Аьаъы кясяндя бир гыхмых суйа дцшцр. Бу вахт бир гары
булаьа суйа эялир. Гыхмиьи судан эютцрцр. Апарыр евиня. Истяйир
сящянэин аьзына гойсун. Гары бир эцн эедирки йеня бцллур булагдан су
эятирсин. Булагдан гайыдыб эяляндя эюрцрцкц ев-ешик тямизляниб,
хюряк биширилиб. Арвад бу ишя мат-мяяттял галыр. Икинъи эцн дя беля олур.
Цъцнъц эцн дя гары гоншуйа эедирям дейиб чюля чыхыр. Гапынын далындан баханда ону дящшят бцрцйцр. Эюрцркц булаьын башындан эятирдийи
гыхмых йеря дцшдц. О саат дюнцб эюзял бир гыз олду. Ев - ешийи тямизляди. Габ-гаъаьы йуду, чюряйи биширди. Бир нечя эцн гары пусгуда дурур.
Гыз гыхмыг олмаг истяйяндя гары ичяри эирир. Гызын биляйиндян тутур.
Ким олдуьуну сорушур. Гыз башына эялян ящвалатлары гарыйа данышыр.
Гары ону юз кюйняйинин йахасындан кечириб юзцня гызлыьа эютцрцр.
Сорушан оланда бу гыз киминди, гары ъаваб верирки баъымын гызыды,
эятирмишямки, мяня кюмяк елясин.
Инди гыз гарынын йанында галсын, сизя оьландан хябяр верим.
Оьлан илдя бир дяфя сяфяря чыхарды. Оьлан адамларыны чаьырмышды ки, атыны
бязямяк цчцн мунъуг дцзялтсинляр. Щямян бу гарыны да чаьырмышдылар.
Юзц дя тапшырмышдыларки юз гызыды эятириб эялсин. Гары гызы да юзцйля апарыр
онлара. Гызын юрпякля цзцнц юртцркц оьлан танымасын. Щамы йыьылыб аты
бязяйир. Щяр арвад истядийи шейи оьлана дейир. Нюбя гыза чатыр. Гыз оьлана
дейирки, мяня бир сирр дашы ал, бир дя мярмяр бычаг. Оьлан щамынын дедийини
алыр. Анъаг гызын дедиклярини тапа билмир. Хейли эяздикдян сонра бир дцкана
эирир. Таъирдян гыз истядийи яшйалары сорушур, таъир оьлана дейирки онлар
мяндя вар, амма сяня веря билмярям. Ону ким истяйибся, о адам дярдли
адамды. О башына эялян гязавц-гядяри бу даша данышаъаг. Сюзцнц гуртаран
кими мярмяр бычаьы даша чякяъяк. Сян эяряк щямин дашы эцдясян. О дярдини данышанда сян дя ялиндя су сахлайасан. О мярмяр бычаьы даша чякмяк
истяйяндя суйу атасан онун цстцня, ону хилас едясян. Оьлан дашла быъаьы
эютцрцб эялир. Щамы йыьылыр онун башына. Оьлан эятирдийи щядиййяляри бюлцр.
Сирр дашы иля мярмяр бичаьы да гыза верир. Гыз щядиййяляри алыб тез гайыдыр
евляриня. Сирр дашыны габаьына гойуб дярдини данышмаьа башлайыр. Оьлан да
она гулаг асыр. Гыз дярдини данышыб гуртаран кими истяйирки мярмяр бычаьы
даша вурсун. Оьлан гапыны ачыф суйу онун цстцня тюкцр. Гызы юз евиня
эятирир. Бюйцк баъыны дяли гатырын гуйруьуна баьлайыр. Даьлара, дашлара сц-
275
рцр. Онун щяр тикясини бир тяряфя салыр. Щягигят юз йерини тапар.
Эюйдян цч алма дцшдц. Бири мяним, бири данышанын, бири дя юзцмцн
(С. 188; Т. 43).
АЬЫЛЛЫ ГОЪА
Бири вар иди, бири йох иди. Би дяня эюзц кор, касыб, сонсуз гоъа вар
иди. Щабу гоъа щямишя зулум-зулум аьлыйырды. Щабу гоъа аьлыйанда би
эцнцсц Аллащ-таала вязири Щязряти Ъябрайылы щабу гоъанын йанына эюндяриф дийирки эет, що гоъайа дики, нийя аьлыйыр, ня истийир, дисин верим.
Щязряти Ъябрайыл щабу кишинин йанына эедиф Аллащ- тааланын дедийини
чатдырыр. Гоъа Щязряти Ъябрайыла дийир:
- Мян ня истийъямки?! Эюзцм кор, юзцм касыф, сонсуз.
Щязряти Ъябрайыл щабу гоъанын сюздярини Аллащ-таалайа чатдырыр.
Аллащ-таала вязириня гулаг асыф дейир:
Эет що гоъайа деки, мяннян би дяня ъцмляйнян ня истийир исдясин.
Щязряти Ъябрайыл Аллащ-таланын сюздярини гоъайа чатдырыр.
Гоъа щабу сюздяри ешидиф фикирряшмяйя эюря бир эцн мющлят исдийир.
Би эцн кечяннян сора Щязрят Ъябрайыл эеня дя гоъанын йанына эялир.
Гоъа дийир:
- Мян оьлумун башында таъ эюрмяк истяйирям.
Щязряти Ъябрайыл гоъанын арзусуну Аллащ-таалайа чатдырыр. Аллащтаала бяндясинин аьыллы олдуьуну эюрцф дийир:
- Мяям щабу бяндям що гядяр аьыллыдыки, би ъцмляйнян арзусуну
истяди. Щона эюря дя Аллащ-таала щабу бяндясинин арзусуну йериня
йетирир (С. 28; Т. 30).
ГАДЫНЫН ЩЮКМЦ
Улу Танры йер цзяриндя мяхлугаты, наз-немяти хялг еляйяндян сонра демишди:
- Эедин, сизи мян йаратдым, эедин гядыр биляниниз йер цзундя, инсан йанында, мяним йанымда щямишя язиз олаъаг. Гядир билмяйъяйиниз
ися зялил, хар, гиймятсиз олаъаг.
Дейирляр, гызыл да бу хялг олунанлар арасында имиш.
Йер алтында йашайырмыш. Йарандыьына шцкцр еляйирмиш. Парылтысына,
гиймятли олмаьына эюря лоьаланырмыш, йашамаьыны йараданын адына
баьлайыр, щес кяси сайа салмырмыш. Улу Танры гызыла дийир:
-Сяни ишыглы дцнйайа чыхардырам, инсанлар арасынла йаша. Сяни язиз,
гиймятли, гцдрятли елан едирям.
276
Гызыл о заманлардан инсанлар арасында йашайыр. О щансы гапыдан ичяри
эирирся о евя севинъ, шадлыг бяхш едир. О евин эцъцнц гцдрятини артырыр.
О юз йараданына миннятдар олур.
Бир эцн Улу Танры Гызылы йанына чаьырыб сорушур:
- Щя, Гызыл аьа, йер цзяриндя ишлярин неъя эедир?
- Ей язиз Танры, сайейи-мярщямятиниздян ишлярим ялады.
- Щеч олубмуки сюзцн кечмясин, сяня щюрмятсизлик олсун, айаглар
алтына дцшясян?
- Олуб, Улу танры.
-Даныш, эюрцм.
-Сащибимля бир юлцм-итими щялл етмяк цчцн щакимин йанына эетмишдим. Сащибимин оьлу юлцм щюкмц эюзляйирди. Сащибим мяни апарды
щакимин йанына. Столун цстцня тюкдц. Щаким мяня щеч эюзцнцн уъу
иля дя бахмады. Еля бу заман отаьа гяшянэ бир гадын дахил олду. Щаким юзцнц унутмуш щалда:
- Буйурун ханым, сизи ешидирям - деди:
Бизя ися деди:
- Эедя билярсиниз.
Сащибим кор - пешман мяни дя эютцрцб чыхды. Биз гапынын архасындан бу сюзляри ешитдик:
- Мющтярям щаким, о юлцмя мящкум олунан ъаван, мяним севэилимди. Ону мяня баьышламаьынызы хащиш едирям.
Бир аздан гадын шад щалда щакимин йаныдан чыхды. Баша дцшдцкки,
щаким мящкуму баьышлайыб.
-Улу танрым, сян гадыны мяндян гудрятли, щюкмлц йарадыбсанмиш (С.
76;Т. 12).
КЮРПЦ ДИЛЯНЧИСИ
Гядим заманларда елдян-еля эетмяк цчцн бир чайын цстцндян кюрпц
салынмышды. Щамы бу кюрпцнцн цстцндян кечяр, кюрпцсаланлара мин
тясбещ рящмят охуйардылар. Бу кюрпц йахшыны да, писи дя юз цстцндян
кечиряр, бир кясдян тямянна уммазды. Амма бу кюрпцнцн о башында,
бу башында да дилянчи отурармиш. Бу башдакы дилянчи дийярмиш:
-Йа падшащ, сян йетир, мян йейим. О башдакы дилянчи дейярмиш:
- Йа Аллащ, сян йетир, мян йейим. Ял ачиб Аллаща дуа едиб йалварырам: Йа йерин, эюйцн сащиби бир олан Аллащ, сяндян истяйирям, сян
юзцн щалалындан, щазырындан йетир.
Падшащ бу башда дилянян дилянчинин сюзцнц ешидир. Она рящми эялир.
Дилянчийя бир сини аш, алтына да бир гызыл гойуб эюндярир.
277
Вязир-вякиля тапшырырки, бу иши бир ай давам етдирсинняр. Щяр эцн дя
гызылын сайыны артырсыннар. Дилянчи аш баьламасыны алыб о башдакы
дилянчинин йанына йоллланды. О башдакы дилянчи сорушур:
- Няди о ялиндяки баьлама?
- Щеч, падшащ мяня тяманна йоллайыб, сатмаьа апарырам.
- Ону мяня сат. Бир нечя гяпик - гуруш дилянмишям.
Пул ады ешидяндя о саат дилянчинин эюзц парылдады. Ашы дилянчийя
сатды. О ашы йейиб гуртаранда эюрдцки синидя бир дяня гызыл парылдайыр.
Гызылы ъибиня гойуб Аллаща дуа еляйир.
Падшащ щяр эцн бир габ аш йоллайыб, гызылын да сайыны артырыр. Отузунъу
эун отуз гызыл йоллайыр, аш синисинин алтында. Отуз биринъи эцн падшащ
дилянчинин йанына эялир. Дилянчи аш синилярини су гиймятиня о башдакы
дилянчийя сатыр. Падшащ дилянчини эюрян кими щал-ящвал тутур. Эюрсцн дилянчи
ня эцндяди. Эюрцркц дилянчи щямин дилянчиди. Ъындырындан ъин щцркцр.
Падшащ кюрпцнцн о башындакы дилянчинин йанына эедиб сорушур:
- Неъясян, неъя доланырсан?
Дилянчи падшаща баш яйиб тязим еляйир. Шцкцр йетирдийиня - дейир.
Тязядян падшащ бу башдакы дилянчинин йанына эялиб дейир:
-Далымъа эял.
Дилянчини апарыб ъярэяйля дцзцлмцш дцкянляри она эюстяриб дейир:
-Йердян бир даш эютцр, голун эялдикъя ат даш щара дцшся ора сянин олсун.
Дилянчи даш ахтарыр, тапбыр, ялиня бир резин топ кечир. О топу голу эялдикъя
атыр. Топ гаршыдакы дямир диряйя дяйиб гайыдыр, дилянчинин башына дяйиб
алышыр. Дилянчи од тутуб йаныр. Падшащ дилянчинин щалына аъыйыб дейир:
-Щя, Аллащдан истяйян онун кими, падшащдан истяйян бунун кими
олар (Т. 43).
ШАЩЫН ЮЛКЯ СЯЙАЩЯТИ
Нягл едирляр ки, Шащ Аббас тяьйири-либас олду, дявриш сифятиндя юз
вилайятини кяндбякянд эязирмиш.
Эязмякдя мягсяди вилайятдяки мямурларын шащын фярманларыны
неъя йериня йетирмялярини юйрянмяк, шащын халгдан разы, наразы ъящятлярини билмяк, гайыдыб лазыми тядбир эюрмяк иди.
Нювбяти сяфярляринин бириндя шащ юз адамлары иля кянар бир йеря чатыр.
Онлар кюлэяйя чякилиб бир гядяр динъялдиляр. Сонра дявриш шяйирдиня бир
гядяр пул верир ки, базардан чюряк, гатыг алсын.
Шяйирд базара эялиб щяр шейин гиймятини юйрянир, данышыглара фикир
верир. Бал, йаь, гатыг вя сцзмя гиймятини хябяр алырса щамысыны ейни
гиймятя дейирляр. Шяйирд базарлыгдан гайыдыр. Йемякдян сонра дявриш
278
шяйирдини имтащана чякир.
-Базарда ня эюрдцн, ня ешитдин?
-Устад саь олсун, бура горхулу йерди. Бунлар йаьла сузмяни, балла
алчаны ейни гиймятя дейирляр. Бунлар йахшы иля писи, щагг иля нащаггы
фяргляндирмирляр.
Йахшысы буду, бурада дайанмайаг. Беля йердя Шащ Аббас шащлыьыны
сцбут единъя онунку она дяйир. Чцнки бурада щаггла нащаггы
фяргляндирмирляр.
Дявриш шяйирдин сюзляриндян разы галыр.
Онлар шящярин кянары иля эедяркян эюрцлляр ки, бюйцк бир мейданда
дар аьаъы гурулуб, бурайа чохлу ъамаат йыьышыб.
Дявриш шяйирдиня дейир ки, юйрян эюряк, бурада ня олуб. Эамаат
нийя йыьылыб. Онлар ъамаата йахынлашыб хябяр алырлар:
- Ня олуб, дар аьаъындан кими асаъаглар:?
- Щяля асылаъаг адам мялум дейил. Кимин ишиня бахсалар, щямин
адам асылаъаг. Мящкямя олмамыш гярар бяллиди, кимся асылмалыды.
Онлар да мящкямяйя бахмалы олурлар. Мящкямя гурулур, мцгяссирляр диндирилир.
Биринъи мцгяссир дейир:
- Бир адамын евиня ахшам оьру эялир. Ев йяяси бу ишдян хябяр тутур.
Оьру гапыдан чыхмаьа фцрсят тапбыр. Щяйятин диварына галхырки, орадан йола
туллансын. Щасардан туллананда гычы сыныр. Оьрунун гычынын сындыьыны эюрян
ев йийяси эцнащкар сайылыр. Мящкямя юй сащибиня билдирирки, сян нийя дивары
о гядяр щцндцр тикдирмисянки, дивардан тулланан оьрунун гычы сыныб.
Ев сащиби дийир: мян дивары юзцм тикмямишям. Ону бир уста тикиб.
Мян диварын щцндцр олмасы щагда она щеч бир сюз демямишям. Уста
щцндцр тикиб, мян нийя эцнащкар олурам ки?
Мящкямя ев сащибинин дедикляриня тяряфдар чыхыр, дивары тикян
устаны чаьыртдырыр.
Икинъи мцгяссир мящкямяйя эялир.
Щаким мцгяссир билдийи устайа дейир:
Орадан тулланан адамын гычы сыныб. Дивары щцндцр тикдийиня эюря
эцнащкар сайылырсан.
Уста дейир:
-Мян дивары щцндцр тикмяйим цчцн ондан артыг пул алмамышам. Биз
щямишя мящля барысыны лай кярпиъдян тикирик. Хащиш едирям, бурадакы кярпиъляри сайын. Яэяр лайларын сайы артыг олса, мян мцгяссирям. Кярпиъ лайларынын сайы бир дяня дя олса артыг дейил. Диварын щцндцр чыхмасынын сябяби
кярпиъин галынлыьындан олуб. Кярпиъ кясян адам кярпиъи о гядяр галын
едибки, инди бары щцндцр олуб. Кярпиъ ади гайдада олсайды, дивар щцндцр
279
чыхмазды. Диварын щцндцр чихмасынын тягсири кярпиъ кясяндяди. Бу дяфя
мящкямя кярпиъкясяни чаьыртдырыр. Мящкямя кярпиъкясяня дейир:
- Сян кярпиъи чох галын кясдийиня эюря щюрцлян дивар щцндцр чыхыб.
Дивардан тулланан адамын да гычы сыныб. Бу ишя эюря сян мцгяссир
щесаб олунурсан. Кярпиъкясян дейир:
- Мян щямишя кярпиъи уъуз гиймятя сатмышам. Онлара вердийим кярпиъи
дя уъуз гиймятя вермишям. Артыг пул алмамышам. Диварын щцндцр
чыхмасы, кярпиъин галын олмасынын сябяби гялибин галын олмасындады.
Мяним кярпиъкясян гялибим сынандан сонра дцлэяря йени гялиб дцзялтдирдим. Дцлэяр гялиби о гядяр галын гайырыб ки, ня гядяр кярпиъ кясирдим,
гялибя палчыг чатдырмаг олмурду. Яэяр дцлэяр гялиби галын гайырмасайды,
дивар да щцндцр чихмазды, орадан йыхылан адамын гычы сынмазды.
Мящкямя кярпиъ кясянин дя сюзлярини доьру щесаб едиб харраты
тягсирляндирмяли олур.
Инди дя мящкямяйя дцлэяри чаьырырлар.
Щаким дцлэяря дейир:
-Сян гялиби галын дцзялтдийиня эюря кярпиъ галын олуб, она эюря дя
дивар щцндцр чыхыб, орадан тулланан адамын гычы сыниб.
Она эюря дя сян эцнащкарсан.
Харратын юзцнц мцдафия етдийи сюзляр нязяря алынмыр. Дцлэяри дар
аьаъындан асмалы олурлар. Дцлэяри дар аьаъынын йанына эятирирляр. Дцлэяр
ня гядяр йалварырса нязяря алмырлар, кяндири онун боьазына кечирирляр.
Хюшбяхтликдян дцлэярин башы йекя олдуьундан кяндир онун башыннан кечмир.
Иърачылар щакимя дейир:
-Мящкямя саь олсун, кяндир дцлэярин башындан кечмир.
Щаким:
-Бу гядяр адамин ичярисиндя кяндир башындан кечян бир адам тапмадыныз? Кяндир кимин башындан кечирся, ону асын! Дярвиш иля шяйирди
сюйлянян сюзляри йахшы ешитмяк цчцн щакимин столуна йахын йердя
отурмушдулар. Иърачыларын ялиня дярвишин шяйирди кечир, кяндир онун
башындан ращат кечдийи цчцн шяйирди асмалы олурлар.
Сяйирд устадына бахыр. Дявриш шяйирдиня йахынлашыб бир нечя сюз
биlдирирки, горхма, сяни асмазлар. Шяйирди дар аьаъына йахынлашдырырлар.
Гануна эюря мцгяссиря данышыг цчцн сон дяфя сюз верирляр. Шяйирд дейир:
-Иъазя верин, мян папаьымы цч дяфя атим-тутум, сонра мяни ъязаландырин. Щаким иъазя верир, шяйирд папаьыны ики дяфя атыб-тутур, йеня
башына гойур. Папаьы икинъи дяфя беш эцндян сонра атиб-тутаъаьыны билдирир.
Дявриш щакмин йанына эялиб дявриш олдуьуну, асылаъаг адамын онун
280
шяйирди олдуьуну сюйляйир. Онун сон арзусуна риайят етмяйи хащиш едир.
Бу сюздян сонра щаким елан едир ки, мящкямянин щюкмц беш
эцндян сонра йериня йетириляъяк.
Дярвиш шящярдян чыхыб, файтон тутуб тез сарайа эялир, яйанлардан бир нечясини щямин вилайятя эюндярир. Дярвишин шяйирдини азад едирляр. Шащ щямин
дийарда эюрдцкляриня уйьун йени ганунлар верир. Она эюря дя дейирляр:
-Нащаг галхар, йеримяз, щаггы йыхмаг олмаз (С. 118; Т. 47).
ПАХЫЛ ГАРЫ
Бири вар иди, бири йох иди. Бир гоншуда бир пахыл гары, бир дя бир эялин
варды. Гарынын щамыйа пахыллыьы тутарды. Кюрпя анасыны ямяндя эюрсяйди, пахыллыьы тутарды. Эялин дя эюрмядийи ишляри гарыдан юйрянмяк истяйяндя гары тярсиня юйрядярди. Йаз вахты иди. Эялиня яри бир каьызын
арасында ня ися вериб дейир:
- Бу барама гурдуду. Бяслясян, атлас йетиряр. Онун бяслянмясини
гары нянядян юйрян. Эялин дя гарынын йанына эедиб мяслящят аланда
гары дейир:
-Ону эиъиткянля йемля. Гарыйа еля эялди ки, барама гурдуна эиъиткян верся, ону далайиб мящв едя биляр.
Эялин барама гурдуну эиъиткянля йемляди. Вахт, вядя тамам олур.
Гурт нишан эюстярди. Эялин пахыл гарынын йанына эедиб мяслящят аланда
гары деди:
-Йетишмиш гурду гаратикян колу иля шахлайарлар ки, барамасы бол
олсун.
Гарыйа еля эялди ки, гаратикян колу йетишмиш гурда батыб ону мящв
едяъяк. Эялин гурду гаратикян колу иля шахлади. Бир нечя эцндян сонра
гурдлар барама сарыды, эял эюрясян. Шахлары бир-бириндян айырмаг олмайырды.
О саат эялин эедиб гарынын йанына оннан мяслящят алир. Гары эялиня дейир:
- Эет, тяндири гала, сонра да йаба иля ону тяндиря долдур, йансын.
Эялин гарынын сюзцня инаныб тяндири галайыр, барама долу шахлары тяндиря
тюкцб щамысыны йандырыр.
Сонра да пахыл гарыны чаьырыб дийир:
- Гары няня, инди ня еляйим?
Гары няня тяндирин йанына эедяндя эюрдцкц, тяндир атзына кими
гызылла долуду. Гары яйилиб гызылдан эютцряндя айаьы бцдряйиб одлу
тяндиря дцшцб йанды, кцл олду.
О вахтдан бяридики, барама гызыл гиймятиндя олдуьундан инсанлар
барама гурду бяслийилляр (Т. 43).
281
КЕЧЯЛИН НАЬЫЛЫ
Бири вар иди, бир йох иди. Бир кечял вар иди. Кечялдян щамынын зящляси
эедирди. Кечял бир тикя чюряк цчцн гапы-гапы дилянирди. Щеч кяс кечяля
Аллащ пайы вермирди. Кечял аз фикирряшир, чох фикирряшир, бир ковьуъ аьаъ
тапыр, ону кясиб наьара дцзялдир, наьараны чала-чала бир суйу совумуш
дяярмана чатыр. Су дяярманынын донлуьуна эириб эеъяляйир. Эеъянин
бир вахды дяярмана бир айы эирир. Айы дяярманын дашынын гыраьына булашан уну йалайыр. Кечял бир йердя юз-юзцня эейир: «Бу айы билсяки мян
бурдайам, мяни парча - тикя елийъяк».
Кечял горхудан наьараны чалир ки, бялкям айы горхуб гачды. Айы
наьаранын сясиня горхуб гачанда айаьы гапыйа дяйир. Дяярманын гапысы
юртцлцр. Кечял наьараны дюймякдя олсун, сизя кимдян хябяр верим,
кянд ъамащатындан. Кянд ъамащаты наьаранын сясиня ахышыб дяярмана
сары эялмякдя иди. Ъаммат дяярманын гапысыны ачанда айы гапыдан
чыхыб мешяйя тяряф гачыр. Кечял щарай гопардыр:
- Паччащ бу айыны мяня вермишдики она ойун юйрядим. Ващ, евими
йыхдыныз. Айынын дяйяри йцз гызыл иди. Йа, йцз гызылы верин, йа да падшаща хябяр веряъяйямки, аыйны сиз щцркцдцб, даьа, даша салмысныз.
Ъамащат ялаъсыз галыб фаьыр-фуьарадан, касыб-кусубдан, ялсиз- айагсыздан гызыл пул йыьыб кечяля вердиляр.
Кечял о эцндян кефи кюк, дамаьы чаь йашады. Гачан айыны да
гарачылар мешядян тутуб эятирдиляр (С. 156; Т. 43).
ЙАЗИЙА ПОЗУ ЙОХДУ
Эцннярин бир эцнцсц бир паччащ оьлу чай охары эедирмиш. Чайын бир
гыраьында бир кишийя расд олур. Эюрдцкц, киши няся йазиф суйа туллуйур.
Шащ оьлу сорушурки, щабу йаздыьын няди?
Киши дийир:
- Адамлара талещ йазырам.
Шащ оьлу дийирки, мяя дя талещ йаз. Щабу дяйгя суйа йазыб тулладыьым сяян талейинди. Йазийа позу йохду. Сяян талейин чобан гызыды.
Эцннярин бир эцнцсц шащ оьлу чобанын гойун отардыэы йеря эялир.
Щоларда гонах адыйнан галыр. Чобанын бешикдя йатан гызынын гарныны
кячиб эедир. Юз-юзцня дейир:
- Йазыны щеля позаллар.
Юй йяяляри эялиб эюрцллярки, ушаг ганын ичиндяди. Гонах да кы юйдя
йохду. Интасы бешийин йан тахдалары ушаэы дяриндян йараламаьа гоймамышды. Ушаьы дава- дярманнан саьалдыллар.
282
Илляр кечип эедир, гыз бюйцйцр. Эюзялликдя тайы - бярабяри олмур.
Шащын оьлу чобанын гызыйла юйлянир. Би эцнцсц щамамда гызын гарнындакы чапиьи эюрцр. Шащ оьлу ондан бунун сябябини сорушур. Гыз дейир:
-Юйцмцзя эялян гонах мян кюрпя оланда мяни щабу эцня салыб эедиб.
Шащ оьлу бармаьыны дишдийир. Доордан да, йазыйа позу йохду (С.
195; Т. 30).
ПАДШАЩЛА ГАРАЧЫ ГЫЗЫ
Бири вар иди, бири йох иди. Бир падшащ вар иди. Эцннярин би эцнцсц щабу
йолнан эедирди. Йолда гарачы кючц эюрцр. Щабу кючдя би эюзял гыз эюрур,
ону исдийир. Щоннан юйлянмяк исдийир. Паччащын адамлары она дейиллярки,
щабу гызнан юйлянмясин, щабу гыз гарачыды. Щонун пис адятляри вар. Паччащ
дейир: Мян щону ящлиляшдирярям. Паччащ гарачы гызы иля юйлянир. Эцнняр
кечир. Гыз эет-эедя арыхлыйыф чюпя дюнцр. Щабу паччащы ниращат елийир. Що ня
гядяр елийирся щабунун сябябини гыздан юйряня билмир. Ахырсы деийир:
- Мяям юз адятим вар.
Паччащ дийир:
- Ня елийирсян, еля.
Паччащын адамлары щабу гызы пусуллар. Эюрцллярки, паччащын арвады
що кцнъя, щабы кцнъя чюряк гырыхлары гойуф чийниндя дя щейбя алиф
эедя-эедя дийир:
- Ай ит, ойна ол, диляммяйя эялмишям
Щабу сюздяри дийя-дийя чюряк гырынтыларынын щейбясиня йыьыр, щордан
да чыхарыф йийир.
Щабуну эюрян нюкярляр паччаща хябяр верилляр.
Ахырысы паччащ арвадыны бу вязиййятдя тутуф дийир:
- Сяя йахшы йол. Мян сяни ящлилляшдиря билмядим (С. 195; Т. 30).
ТЯНБЯЛ АРВАДЫН ХАЛАСЫ
Кешмишдя би тянбял арват варыйды. Щабу арвадын бир маьмун кишиси
варийды. «Гуртду пахланын кор алыъысы олар»- дийифляр.
Киши ишя эедиф эялир. Эяляндя юй- ешийи щямишя тюр-тюкцнтц эюрярди.
Би эцн щеля, беш эцн беля, ахырсы киши диля эялип арватнан далашыр. Би
неся эцннян сора арват кишийя дийир:
-Ня вахда гядяр кцсцлц эязяъяйик? Гой халамы ъаьырым, бизим
шяртимизи кяссин.
Киши разы олур. Ахшам киши юйя эяляндя эюрцркц юй-ешик тямиздяниф,
оъахда да аш дямдяди.
283
Киши щабу дям-дясэащы эюрцф дийир:
-Ай арват, щабу ня дям-дясэащды эюрмцсян?
-Халам бизя гонах эялиф. Бизим шяримизи кясмяйя.
-Нолайды халан щям ишя бизя эяляйди. Щинди бяс сяян халан щара эедиф?
Арват сцпцрэя мцшэяйиннян сцпцрэяни эютцрцф цстцндяки данадишини яфял кишисиняэюстяриф дийир:
-Бах, щабуду мяям халам.
-Ай арват, щабу йазых нийя щабу щала дцшцф?
Арват щалына позмуйуф дийир:
-Валлащ, неъя дийим, дилим эялмир. Бизим няслимиз чох ишдийяндя
щабу щала дцшцр дийир:
-Гапындакы итин олум, йахандакы битин олум. Гялят елямишям сяя
ишдя димяйя (Т. 43).
ТЯНБЯЛ ГЫЗЫН НАЬЫЛЫ
Бири варыйды, бири йохуйду, би гыз варыйды. Щабу гыз эцндя йедди
пара йуха йийярмиш. Юзц дя би иш эюрмязмиш.
Би эцнцсц йухасынын бириси ячкик олурмуш. Чардах пилякяниндя
отуруф аьлыйырмыш. Йолдан кечян дявя карваны эялиф- эедяндя эюрцркц
щабу гыз щеля щей аьлыйыр. Би эцнцсц бириси дявядян дцшцф щабунун
сябябини юй йяясиннян сорушур.
Гызын анасы дийир:
-Эцндя йедди дцкчя йун яйирир, щабу эцндя дя би дцкъяси ясэик
олуф, щона эюря аьлыйыр.
Дявя йяяси дя фикирряширки, щабу гызы алымки, щеш олмаса дявя йунуну тямиздийиф дидяр. Яряб щабу гызы алыр. Цсдцннян хейлах кечир. Би
эцнцсц яряб отуруф чюрящ йийирмиш. Гыз «щуй-щцй» дийя-дийя гапийа
эедир, би ъцъцнц гапыф эятирир гойур дюшяйин цсдцня. Яряб щабуну эюрцф сорушурки, бизим няслимизин щамысы йун яйирмящдян щабу эцныя
дцшцф.
Киши дийир: Йох, ай арват, щабу эцннян сора би дя ялиуу йуна вурма (Т. 43).
КЕЧАЛЫН НАЬЫЛЫ
Бири варыйды, бири йохуйдй, бир кечал варыйды. Би эцнцсц ешшяэляри
сцряр мешяйя, юзц гайытар ювя. Ахшамы ешшаэлар эялмяз . Соракы эцн
кечал мешяйя ешшагларын далынъах эедий. Эюрар ешшаглары ъанавар дидиб,
тяк дяриляри галыпды. Кечал дяриляри эютцрцп ювя эяляр. Дяриляри щянякляря йыьар. Яр щянякя бир гызыл гойуй. Эцннярин бириндя кечал йола
284
дцший. Щарда иш олан юв варса, эидий щора чаьырий:
-Ай юв йяяси, бир эеъалыьа мяни гонах еля.
Эеъя йатыллар. Кечал эеъяйары дяриляри итя йедирдип тязядян йатыр.
Сящяр ачылыр. Кечал дуруп щарай-щяшир салыр:
-Сиз мяям гызылларымы йеширипсиз, йа гызыллары верин, йа да сизи мяккямяйя вераъаьам.
Чар-начар кечала ики щяняк гызыл верийляр. Бир дя ъамащат эюрярки
кечал эялий ики щяняк гызылнан. Сорушуллар:
- Ай кечал, щабу гызыллар саьа щарадан?
Дийяр:
-Ъанаварлар ешшяглярими йимишдиляр. Мян дя дярилярини гызыла сатдым.
Адамлар инаныллар, юз ешшяэлярини кясилляр. Дярилярини базара чыхарып
башдийиллярки:
-Ай гызыла дяри алан?!
Щамы щолара эцлцб дийирки, булар дяли олублар. Адамлар щирслянилляр,
исдийиллярки кечалы юлдцрсцнняр. Кечал яля дцшмяся, анасыны юлдцрсцнняр. Кечал анасыны отурдур ат арабасында. Ялиня дя йумах верирки, ъораб
юрсцн. Йола дцшцлляр. От тайасынын йанында арабаны сахлыйыр. Юзц йешинир. Ат башдыйыр оту йимаьа. Що арада юв
йяяси чыхыр ешийя, эюрцр ат оту йийир, арабада да бир арват отуруп,
сясини дя чихартмыйи. Щирсдянир арвада, бир нечя йаба илишдирир. Арват
арабадан йыхылыр йеря. Що кечал чыхыр йешиндыэы йердян дейир:
- Сян мяям анамы юлдцрмцсян. Йа анамы дирилт, йа да бир араба
гызыл вер. Чарясиз галан юв йяяси гызылы верир. Кечал дюнцр юздяринин
кянтиня. Ъамащат эюрцрки, кечал эялий, юзц дя бир араба гызылла. Сорушуллар, щарадан олду бу гызыл?
Кечал дийир:
-Сиз мяним анамы юлдцрдцз. Мян дя мейити бир араба гызыла
дяэишдим. Ъамащат да кятдя олан-галан няки, гарылар варыйды, щамысыны
юлдцрцйляр. Мейитдяри базара чыхарыб башдыйыллар чыьырмаьа:
- Ким гызыла юлц алый?
Онлара дийилляр:
-Сизин башувуз харап олубду, няди? Щеч юлцнц дя саталлармы? Апарын
басдырын. Ъамащат баша дцшцй ящвалаты, гярара эялийки, кечалы юлдцрсцнняр. Ща ахдарыйлар кечалы, тапа билмийляр. Кечал эялдими, яля дцшсцн?!
Кятдян чыхып эедир. Эюрцрки, бирси гойун отарый. Ъамащат кечала
чатачатда кечал кишийя дийир:
- Що ъамащаты эюрцйсянми? Щоларын арасындакы що эюзял гызы маьа
вермах исдийилляр, мян исдямирям. Эял палтарларымызы дяйишяк, гызы
саьа версинняр.
285
Киши бир гыза бахыр, бир габаьындакына, разы галый. Кечалын палтарыны
эийир, отурур чейин йанында. Ъамащат эялиб щону атыллар чейя. Кечал
арадан чыхый. Айры йолнан гойуннары да готуруб эяляр кяндя. Ъамащат
пярт галарки, кечал эеня саь галды. Сорушаллар неъя олду? Кечал дийяр:
- Сиз мяни чейя атдыныз. Гордум чейин диби гойун-гузуйнан
долуду.
Ъамащат кечала инанып башдыйыр суйа атылмаьа. Боьулуп юлцлляр. Ики
киши айры кятдя олур дийяня саь галый. Кяндя эяляндя эюрийлярки, кечал
щамынын башыны якипди. Кечала дийилляр:
- Йох, кечал, дай сянин ахырувду.
Кечал дийяр:
-Мяним цряэимдя бир муратым вар. Горхурам, мяни басдырмыйасыз.
Гой яввял муратымы йериня йетирим, сора мяни юлдцрцн.
Кечал бир гуйу газыр. Гуйунун башында дурур. Дийир, щинди эялин
бирииз саьымда, бирииз солумда дурун. Мейитим чейа дцшсцн.
Щяряси ялиня бир тцфянэ алый. Цзбяцз дайаныллар, кечал да араларында.
Кечал дийир:
-Мян бир, ики, цч дийяндя атарсыз. Кечал бир, ики дийип тулланый чейа,
сора тез уч дийи. Кишиляр тцфянэляри атый, бир-бирини юлдцрцй. Кечал ися
эеня саь галый (С. 201;Т. 31).
КОСА ИЛЯ КЕЧАЛЫН НАЬЫЛЫ
Коса памбыг якиб-беъярян адамын, кечал ися гоз, фындыг алвери иля
мяшьул олан адамын йанында нюкяр иди.
Бир базар эцнц коса бюйцк бир чувала ъыр-ъындыр долдуруб, аьзына да
памбыг гойуб, апарыр базараки, памбыг адына сатсын.
Кечал ися бир торбайа алтдан фындыг габыьы долдурур, аьзына да бир
гядяр фындыг тюкцб, бу да апарыр базараки, кимися алдатсын.
Коса иля кечал базарда бир- бириня раст эялилляр. Коса фындыьа бахыр,
бир нечясини сындырыр, йийир, фындых чох щюйцшдц дийир. Щюйцш олмаса,
щамысыны алардым, дейир. Кечал да памбыьа бахыр, чувалы галдырыб
аьырлыьыны йохлайыр, памбых да щюйцшдц- дейир.
Ахырда кечал косадан памбыьын гиймятини сорушуб дейир:
-Мян памбыьын щамысыны алардым. Амма пулум чатмыр.
Кечял дя памбыьы истяйир, дийирки, мян памбыьы сатаннан сора фындыьы
эютцря билярям. Буларын икиси дя црякляриндя малларыны дяйишмяк истяйирляр.
Нящайят, фындыгла памбыьы: баша-баш дяйишилляр. Коса фындыг торбасыны, кечял дя памбыг чувалыны эютцрцб тялясик бир-бириндян араланырлар.
Щяр икиси тяляся-тяляся евиня эедир.
286
Йахшы алдатдым кечяли, фындыьы ляпялярям, палтарымы да дяйишиб,
эялян базар эцнц арарыб базарда сатарам. Филан гядяр газанарам.
Кечял дя юз-юзцня дейирки, памбыьы яйиртдириб парча тохударам,
сатарам, филан гядяр газанъым олар.
Булар щяр икиси юйцня чатыр. Коса фындых торбасыны бошалдыр, эюрцркц,
щамысы гярзящди. Кечял дя памбыьы бошалдыр, эюрцркц, щамысы ъындырды.
Коса кечялдян щайфыны алмагдан ютрц кечял дя косадан щайфыны алмагдан ютрц бир дя бир-бириня раст эялмялярини арзулайырлар.
Эун кечир, щяфтяляр, айлар кечир, йеня бир базар эцнц онлар бирбириня раст эялирляр.
Коса дейирки, мян памбых якян дюйлямки, мян памбыьы базарда
бир адамнан алмышам. Йохса мян щейля иш эюрярямми?
Бунлар бирликдя базарда эязирляр. Онда бир адам щцндцрдян елан
едирки, филан аьайа ики няфяр нюкяр лазымды, ишлямяк истяйян онлара
эетсин.
Коса иля кечял - щяр икиси кющня аьаларындан эилейлянирляр, щяр икиси
елан едилян йеря эедиб нюкяр дурурлар. Ахшам сащибкар булара ишлярини
таныдыр. Бириниз евдя галарсыныз, о бириниз мал сахланылан йеря эедярсиз.
Коса евдя галыр, кечял мал сахланылан йеря эедир. Сящяр тездян
усталар эялир, сащибкар ев тикдирир, усталар даш галдырмаьы косайа тапшырыр.
Коса ахшам гаралана гядяр йердян цчцнъц мяртябяйя даш галдырмахдан бели гырылыр. Кечял дя мал сахланылан йеря чатан кими габаьына бир
дястя мал гатырлар, ялавя бир баш да башы баьлы юкцзцн ипини ялиня верип
дейирляр:
- Маллары филан йердя отарарсан, юкцздян дя муьайат оларсан, гачмасын.
Мал отлаьа чатана, эцн галхыр, щава гызыр. Юкцз динъялмирки,
динъялмир. Ахшама гядяр юкцз кечяли дяфялярля йыхыр, сцрцйцр.
Ахшама йахын, щава сяринляшяндя юкцз динъялир, мала гатышыр.
Ахшам олур, косайла кечал щяр икиси евя эялир. Йемяк-ичмякдян
сонра сащибкар мал тюйлясинин габаьындакы сякидя эюстярдийи йеря
йатмаьа эедирляр. Йорьунлугдан, бядянляринин аьрысыннан щеч бири ращат
олмур, йата билмир.
Кечал косадан сорушур:
-Сян бу эцн евдя ня иш эюрдцн?
- Щеч ня, усталар чай гой, чай вер, йемяклярини апарыб вердим,
габлары апарыб гайтардым. Усталара гайнамадан тез-тез ичмяли су
эятирдим. Ахшама йахын усталар эетди. Мян дя тикинтидя бир аз дайаныб,
ахшам гараланда евя гайыдым.
- Бяс сянин ишин ня олду,-дейя коса кечялдан сорушур. Кечял дя
дейирки, мяня бир нечя баш малы тапшырдылар. Аьанын бюйцр горуьу вар.
287
Апарыб маллары горуьа салдым. Йахшы бир аьаъын кюлэясиндя отуруб
маллара эюз олдум. Горухда бир йахшы су щовузу да вар. Арабир дя
эялиб щовузда йуйунуб сяринлянярдим.
Щахды, буннар бир-бириня инанмырдыларса да, бялкя мяним ишимдян
онун иши йцнэцл олар- дейя фикирляширдиляр.
Йеня бунлар бир-бирини алдатмаг истяйир. Кечял, щахды, ращат ишди,
амма адам ахшама кими тяк цряйи дарыхыр. Дарыхан кими эялиб
щовузда йуйунуб вахтымы кечирирдим.
Коса ики евин арасында галмышды. Уста тез-тез чай истяйир. Аьанын
арвады да еля бяд гылыхлыдыки, чай дейян кими башдайыр данышмаьа.
Нящайят, кечял косайа дейир:
-А коса, истяйирсян, эял ишимизи дяйишяк.
Буна разылашырлар. Кечял косайа дейир:
- Ора галын оту олан йерди. Эцнортайа кими отун чийи гурумур. Адам
айаг цстя дайанмагдан йорулур. Отурмаьа йер тапмыр. Исяйирсян,
эяляндя бир дяня отурмаьа кцрсц дя эютцр. Йердян чий гуруйана гядяр
кцрсцдя отурарсан. Амма кцрсцнц ахшам гайыданда эятирмийясян.
Мян эедяндя дя мян отурарам.
Сящярдян коса маллары апарыр, кечял дя евдя галыр. Коса бир дяня дя
кцрсц эютцрцр далына сарыйыр. Коса маллары тювлядян чыхаран кими юкцз
косаны йыхыр, сцрцйцр, юкцз косаны о гядяр сцрцйцрки далына баьладыьы
кцрсц тикя-тикя сыныб тюкцлцр. Коса йыхылдыгъа кцрсц башына, голуна
дяйиб, косанын язабыны бир аз да артырыр.
Кечял ися евдя даш галдырыр.
Йеня бунларын бир-бирляриня кяляк эялмяляри ейни олур.
Бир мцддят ишлядикдян сонра аьа бунларын щаггыны верир ки, евляириня
эедиб гайытсыннар.
Бунлар сящяри эцнц, сящяр тездян евляриня эедяси идиляр. Сащибкардан пулларыны аландан сонра йатаг йерляриня эялирляр. Щяр икиси ишин
аьырлыьындан шикайятлянир.
Аьа маллары тювляйя саландан сора тюйля гапысыны гыфыллайырмыш, бир
гядяр йерляриндя узанандан сора кечял дейирки, а коса беля адама
ишлямякдянся, ишлямямяк йахшыдыр. Мян бир даща бура гайыдасы дюйцлям. Коса да онун сюзцнц тясдигляйир, мян дя гайытмыйъам-дейир.
Биддян коса дурур йериндян, отуруб беля мяслящят едир.
-Индики, биз гайыдасы дюйлох, эял бу аьадан бир щайыф чыхыб сонра
эедах. Кечал сорушурки, наьарах?
- Эял юкцзц касах, ня гядяр апара билирухса апарах, галанда
галсын. Аьа бизи танымаз ки? О бизи щардан тапасыды ки?
- Бунлар тюйлянин чардаьына чыхыллар. Тюлянин чардаьы чох щцндцр
288
олдуьундан тюйляйя кяндирля салланмаг олар. Коса кечяля дейир ки
юкцзц кясмаьа сян йахшысан. Мян сяни кяндирля тюйляйя саллайым, сян
юкцзц кяс. Яввялъя бир будуну сяндян ютрц, сонра о бири будуну
мяндян ютрц верярсян, кяндирля галдырарам. Ахырда да кяндирдян
тутарсан, мян сяни дя галдырандан сонра шяляляниб эедярох.
Коса кечяли кяндирля тюйляйя саллайыр. Кечял юкцзц кясир, косайа
дейирки, галдыр, бу сянин пайын олсун, юз пайымы сора веръям.
Кечял дяринин ичиня бир парча ят гойуб юзц дя дяринин ичиня эирир
дярини баьлайыр. Ахы кечял билирдики, коса ону алдада биляр.
Коса яти галдырыб чардаьа чыхырдыб, чардахдан кечяля дейир:
Юл кюпяк оьлу, о сянийдинмики, мяни ики дяфя алдадан. Инди гал тюйлядя. Сящяр аьа эялиб сяня юкцз ятиннян кабаб йедиряр. Юзоо да ятини
итдяря веряр- дейиб гаранныхда яти далына шяляляйиб эцъяня-эцъяня
эедирмишки, ону эюрян олмасын. Коса бир горухдан кечяндя бир дястя ит
онун цстцня басылыр. Итдяри ня гядяр говурса, ял чякмирляр. Косанын
далыйъа эялилляр. Коса бирдян шялясиндян сяс ешидир:
- А коса, а коса, шяляни щцндцря галдыр, итляр гычымы тутарлар.
Коса йцкцнц йеря гойуб, эюрцр ки, кечял дя онун далында имиш. Коса юз-юзцня фикирляширки, мян йеня буну алдада билмядим, бу мяни
алдатды.
Коса яти бюлмяк истяйир. Кечял дейир ки, мян ят истямирям, биз юкцз
яти йемирух. Коса цряйиндя сюйцнцрки, ятин щамысы она галаъаг. Галан
яти, дярини далына шяляляйир, эедирляр. Кечял косадан айрылмыр, дейирки,
бизим кяндимиз узахдады.
Нящайят, коса евляриня чатыр, кечяли евя дявят елдир, кечял евя эетмир, дейирки мян гайыдасы олдум. Мяня сянин евини танымаг лазымыйды,
таныдым. Сян мяни тюйлядя гойуб гачмаг истяйирдин. Инди мян дя
эедиб аьайа сянин евинин таныдасыйам.
Коса ня гядяр йалварырса, кечял разылашмыр. Ахырда коса яти дя, дярини
дя кечяля верир. Кечял яти дя, дярини дя эютцрцб йола дцшцр (С. 118; Т. 47).
ВАХМ ЕЛЯДИМ
Гядим заманларда Ярзурум даьларынын ятяйиндя бир кечал йашыйырды. Кечал
да кечалыйды. Дейилляр, кечаллар гырх ъцр олурлар. Щабу кечал ахырынъысыйдыгайьанаьы. Цзцня кими кечал йайылмышды. Она эюря дя она гайьанаьы-кечал
лаьабы вермишдиляр. Кечалын ялиня дяйян ня вардыса, атырдылар гыраьа.
Кечал Ярзурум даьларынын ятякляриндя ъамащатын мал-гарасыны отарырды. Даьда шабалыт йетишиб аьашдардан тюкцлцрдц. Мешябяйиляр кечала
эюз вериб, ишых вермядиляр. Мешябяйинин эюзцнц оьурруйан кечал шаба-
289
лыд йыэанда мешябяйиляр кечалы дюйцп дяридян чыхарырдылар. Мешябяйинин ялиннян безян кечал чыхыш йолу тапмах цчцн шащын йанына эедиб,
щийля ишлядир. Шаща хябяр вериллярки, сизи эюрмяйя ъындырындан ъин
щцркян бир кечал эялип. Шащ щейрятя эялир. Шащ разылыг верирки гойун
эялсин. Кечал баш яйип шащын йанында диз чюкцр.
Шащ дийир:- Кечал мяя эюря ня гуллуьун вар?!
Кечал дийир:-Папаыьымы эюйя атып йеря дцшяняъян шащлыьы мяя вер.
Шащ марахланып дийир:-Вердим.
Кечал папаьыны эюйя атан кими дийир:
-Ярзурум даьларындакы шабалытлыьы вахм елядим.
Шащ кечалын щийляэяр олдуьуну билиб, гярар чаьардыр. Шабалытлых щабу
эцндян вахмды.
Щабу эцннян щеля мешябяйиляр шабалытлых тяряфя цз тутмасынлар.
Кечал що эцндян щабу эцня кими Ярзурум даьларындан пайыз
эяляндя шабалыды йыьыб дашыйыр. Сора сюз дейян олмур. Мян дя би дяфя
кечалнан що шабалытлыьа эетмишдим. Йеря що гядяр шабалыт тюкцлмцшдцкц, эял эюрясян (Т.43).
НЯМРУД ПАДШАЩ
Кечмишдя залым Нямруд адында падшащ варыймыс. Що ряййятя чох
зулум елийир. Вар- дюйлятини ялиннян алыб дилянчи эцнцня салыпмыш.
Онун мямлякятиндя дилянчи ялиндян эязмящ олмурмуш. Би эцнцсц
онун аьлына эялирки, Аллащдан баъ алсын. Ня гядяр чалышдыса да ялиня би
шей кечиря билмяди. Що гошуну йекя би дцзя апарыр. Ямр елийирки,
охуну, йайыны голу эялдикъя дартып эюйя бурахсын. Эюйя атылан охларын
кюлэяси йеря душуб, йери гараынных иляди. Цш дяфя эюйя, Аллащын цсдцня
щцъцм чякдирди. Дюрдцнъц дяфя диди:
-Аллащлыьы щинди мян елийъям. Вахтында тяслим ол!!
Щеля баьырдыки, даьлар, дашдар сяс- сяся верип лярзяйя эялди. Дюрдцнъц
щуъумда Аллащ охун габаьына балых йоллады. Балыьын ганы охнан бир йердя
йеря янди. Що сюйцнъяк атылып дцшцрдцки, Аллащы йараладым. Щабу вах
дцнйа тутулду, йер, эюй щцнцйнян долду. Щцнц ялиннян эюйдя йанан эцнц
эюрмяк олмурду. Щцнц гошунун ятиня, башына, эюзцня, бурун- гулаьына
долурду. Гошун даьылды. Щямрцд падшащ да гачып юз имарятиня эирди. Гапыпенъяряляри баьлады. Щямрцдцн палтарында эизлянмиш щцнц щонун бурнуна
эирди. Ня гядяр асгырдыса, щцнц Щямрцдцн бурнуннан чюля чыхмырдыки,
чыхмирды. Щцнц юзцня исди, ращат йер таббышды.
Эцнняр кешдикъя щцнц юз ишини эюрцрдц, падшаща эцн-эцзаран
вермирди. Башына йумрухнан дюйяндя щцнц дя, падшащ да сакитдяширди.
290
Эцнняр кешди, щцнц эцннян- эцня азэыннашырды. Даа падшащ йумрухнан башына вурулмахдан дцзялмирди. Ямр илядики, лайыхлы би тохмах
щазыррасыннар. Гул-гаравашдар нювбяйнян тохмаьы паччщаын башына
вурсуннар. Ямр йериня йетирилди. Гул-гараваш тохмахнан Нямрцдцн
башына вурдухда бир аз сакитдяширди. Эцнняр кечдикъя, ахсах щцнц дя
паччащын бейниня эирирди. Эетдикъя паччащ ниращат олурду. Даа гулгаравашдар вуран тохмах да паччащын башына кар елямирди. Нямрцд ямр
еляди ки, пящливан ъцссяли гул эятирсинняр. Ямр о саат йериня йетирилди.
Пящливана охшийан гул йаваш-йаваш тохмахнан Нямрцдун башына
вурурду. Щцнц ися Щямрцдцн бейниндя юзцня йер илийип щяйасыздашмышды. Даа пящливан ъцссяли гулун вурдуьу тохмаьын да щеч бир файдасы
йохуйду. Нямрцдцн щирси башына вурду. Ямр илядики гула, бярк вур!
Гулун вурдуьу тохмаьын би файдасы олмады. Нямрцд би дя ямр иляди:
-Бярк вур!!!
Гул Нямрцдцн башына тохмаьы сифдякиннян бярк зярбяйнян вурду.
Эеня Нямрцдцн дярдиня ялаъ олмады. Биддян Нямрцд щеля баьырдыкин
даь-даш щонун баьыртысыннан лярзяйя эялди. Арват- ушах горхуйа дцшдц.
-Бярк ву........р!!! Бярк.........р!!!- дийян Нямрцдцн башына пящливан
ъцссяли гул щеля би тохмах вурдукин горхусуннан щяля белясиннян
вурмамышды. Эцъц эялдикъя янян зярбя юз ишини эюрдц. Нямрцдцн башы
хаш-хаш дянясиня дюндц.
Нямрцдцн даьылмыш башыннан сярчя баласы бойдана щцнц учуб щавайа галхыб эюздян итди (Т.43).
АТА ИЛЯ ОЬУЛ
Бири варыйды, бири йохуйду. Бир ата варыйды. Щонун дини-иманы бир
оьлу варыйды. Оьлан бюйцйцп ярсяйя чатыр. Ата оьлуна йарры –йарашыхлы
бир имарят тикдирир. Щону эюзялляр эюзяли бир гызнан юйляндирир.
Эялян эцннян гайнатаны бяйяммир. Гайната ня гядяр эюзял хасиййятди олса да эялин що гядяр бяд хасиййятдийди. Гайнана эялинин ялиннян дярдя дцшцп юлцр. Тяк галан гайнатаны ьялин бурунлайыр. Щону
кющня, учух дахмасына говур. Ата оьлуна йалварырки, мян дахмайа
кючцрцлмяйимя инъимирям. Мяя бир няфяр гарыдан, гурудан тапын,
эятирин, гулах йолдашы олсун. Мян тяк йашыйа билмирям.
Оьлу атасына дийир:
-Сяя арват лазым дюйлц.
-Ай оьул, арват юйцн диряйи, бярякяти, йар- йарашыьыды.
Киши анадан йетим галмаз, арватдан йетим галар. Аллащ башына эятирсиндейя ата гарьыш еляйир. Гарьыш эялини тутур. Що ахшам йатыр, сящяр дурмур.
291
Йедди йетимнян галан оьул щяр йери эязир, диндян, доннан чыхыр арват тапа
билмир, йетимлярин ялиннян ъязаня эялир. Атасынын йанына эялип дийир:
-Ата, мяя арват лазымды. Сян дцнйа эюрмцш, аьсаггал адамдсан.
Мяя бир йол эюсдяр.
Ата тякликдян, бахымсызлыгдан хясдялянип юлцм дюшяйиндяйди. Сон
няфясиндя юзцнц яля алып оьлуна дийир:
-Сяя арват лазым дюйлц. Неъяки мяя лазым олмады. Даща юлсям дя
ящдимя чатып юлцрям (Т.43).
ПАДШАЩ ОЬЛУНА АД ГОЙДУРУР
Бири варийди, бир йохуйду, бир паччащ варийды. Що касыба-кусуба ял
тутур, аъдары дойдурур, гурбан кясир, фитря –зякат верирдики зцрйяти
олсун. Аталар димишкян, Аллащ кимя дюйлят, кимя юйлад веряр. Ай эялир,
эцн доланыр, паччащын бир оьлу зцрйяти дцнйайа эялир. Ушаьа ад гойду
мярасими кечирдилляр. Паччащ оьлуна ад гоймах цчцн ян аьыллы адам
ахдарыр. Ад гойана хялят веряъяйини вяд елийир. Ким паччащын оьлуна
ад гойса, щону дцнйа малыннан дойуздураъахды. Би неъя адам вар дюйлятя тамащкиррик елийип иряли чыхса да паччащ щолары дала гайтармышды.
Щамы сакит дайанып бир-бириня бахырды.
Би эцнцсц паччащ щеля баьырдыки, тюйлядяки атдар кишняди, итдяр
зинэилдяди. Сясдян арвадынын цряйи эетди.
Паччащ ъамащаты топлайыб диди:
-Яэяням ад гойа билян йохдурса, цс няфярдян бирсини юлдцтдцряъям.
Щабу сюздян сора щамынын цсдцня су чилянмишди. Биддян би дцнйаэюрмцш, мцдрцк гаваьа чыхып диди:
- Паччащ саь олсун, ачыьыыз тутмаса, мян оьлуза ад гойа билярям.
-Паччащ тах-таъына анд ичдики сяя аъыьы тутмуйъах. Мцдрцк гоъа
паччаща баш яйип дийир:
-Ей гиблейи- алям, бизим щюкмцдарымыз, биз сяян мярщямятиннян,
ширин бал кими ъана йайылан ихдилатыннан разыйых. Щабу эцн сизин оьлууза
ад гойулан эцндц. Щабу ады щамы гойа билмяз. Щона эюря дя паччащымыза шад, хцррям олсун дийяня дейирям:
- Гой гиблейи-алямин оьлу олсун, торпаьыны йаьылардан гойруйа
билсин. Ата- анасыны ешидян «бяли, баш цстя» дейян олсун. Паччащ
мцдрцк, дцнйаэюрмцш гоъаны гойдуьу аддардан разы галып дийир:
-Щабу гоъайа истядийи гядяр халат верин.
Гоъайа о гядяр гызыл вердилярки апара билмирди (Т.43).
АЛЛАЩДАН ИСТЯЙИРЯМ
292
Бири варыйды, бири йохуйду, бир гары варыйды, гарынын чатмыш бир оьлу варыйды. Вар- дюлятдян би кечиляри варыйды. Оьланын юйлянмяк вахды чохдан
кечмишди. Анасы оьлуна мяслящят елядики кечини кясяк, гошулухдакы
яфяндини гонах чаьырах. Щоннан боръ пул алах, сяни юйляндиряк.
Яфянди рящимдил адамыйды. Щоннар яфяндини гонах чаьырдылар. Кечини кясиф йахшы бир меълис дцзятдиляр.
Яфянди гонахлыхда йийип-ишдикдян сора Аллаща дуа еляди:
-Йа рябб, сян юзцн йетир, щалалыннан, щазырыннан. Мян сяннян исдийирям. Биррийин хятриня. Мяни нейняйим, неъя еляйимдя гойма - диди.
Оьлан яфяндийя би кялмя дя сюз димийип йола салды. Анасы оьлуна диди:
-Сян нийя яфяндидян боръ пул истямядин?
Оьлан гайыдып диди:
-Що гядяр вар-дюйляти олан яфянди эюзяэюрцнмяз Аллащдан исдийир. Мян
нийя що бюйцк бизи йарадан Аллащдан исдямирям, яфяндидян истяйирям.
Бир неъя эцннян сора кечинин яти кутарыр. Кечинин баш-айаьы галыр.
Оьланын анасы дийир:
- Оьул, баш-айаьы апар базара, сат. Эюряк, пулу олурму?
Оьлан баш-айаьы эютцрцп базара йолланыр. Що эюрцрки би няфяр адам
базарда би дяня балых сатыр. Ня балыэа, ня дя баш-айаьа мцшдяри тапылмыр. Балых сатан ахшама гядяр «балых алан» димякдян дили габар олур.
Ахшам олур. Балых сатан дийир:
-Ай оьул, мян балыьы сяя верим, сян дя баш-айаьы мяя вер. Балых
яти йимякдян диксинмишям.
Оьлан баш-айаьы балыхнан дяйишип юйя гайыдыр. Анасы дийир:
-Ай оьул, баш-айаьы сата билдин?
Оьлан дийир:
-Хейир, ана, балыхнан дяйишдим.
Анасы дийир:
- Чохданды, мян балых яти исдийирдим. Йахшы кин, баш-айаьы балыхнан
дяйишмисян. Эятир, балыьы тямизлийяк. Биширим, йийяк.
Оьланын анасы балыьы тямиздийяндя, балыьын ичиннян эюзгамашдырыъы даш
чыхыр. Даш ишых сачдыьына эюря пянъярянин габаьына гойуллар. Чюлдян эцняш
ишыьы дцшдцкъя даш гювси -гцзей рянэли ишых сачыр. Би эцнцсц йол кечян таъирляр эялип оьланнан гялйан йандырмах цчцн од исдийилляр. Оьлан дийир:
-Одумуз йохду.
Таъирин эюзц пянъярядян парылдайан даша саташыр. Оьлана дийир:
-Що дашы мяя сат.
Таъир ня гядяр пул тяклиф едирся оьлан эцлцр.
Таъир дейир:
-Оьул, пулун йарысын верим, йарысыны да юйя эедяннян сора эюндярярям.
293
Таъир пулун йериня карванында сатмаьа апардыьы маллары оьлана верип
юйя гайыдыр. Оьлан карвандакы маллары базара апарыб сатыр. Пуллары топ
елийип юйя гайыдыр. Усда чаьырып щеля бир имарят тикдирирки алты дярйадан,
башы булутдан ням чякир. Ешидип билян ща бу имарятин тамашасына эялир.
Эцнлярин би эцнцсу оьлан таъирин юйцня гонах эидир. Таъир щону эюрян кими таныйыр. Оьланы юйя дявят еляйир. Щонун шяряфиня зийафят верир.
Оьлан гонахлыьа эялян, гонахларнан таныш олур. Бир нечя эцн таъирин
юйцндя гонах галыр. Таъир оьланын йарымчых галан боръуну юдцйцр.
Оьлан эюрцрки, таъирин би гяшяэ гызы вар. Айа дийир, сян чыхма мян
чыхым, эцня дийир, сян чыхма, мян чыхым. Оьлан гыза би кюнцлдян мин
кюнцля ашиг олур. Таъир оьланы йола салмах исдийяндя що дийирки, би
нечя эцн дя галмах исдийирям. Буралар мяним хошума эялир. Таъир
дийир: Нечя эцн исдийирсян, гал, юз юйцндц. Оьлан бир нечя эцн галыр.
Таъирин гызыйнан таныш олур. Ихдилат елийир. Гызы исдядийини елан ейляйир.
Гыз разылыьыны билдирир. Хябяри анасына чатдырыр. Анасы да яриня дийир:
Таъир дя юз разылыьыны билдирир. Оьлана гырх эцн, гырх эеъя той
вурдуруп, гызы щона верилляр.
Оьлан гызы эютцрцп юйляриня эялир. Би нечя илдян сора таъир юлур.
Таъирин гырхы чыханнан сора гайнанасы дийир:
- Оьул, даа сяннян савайы мяним ял исиндиряним йохду. Гыз да мяним биъъя ушаьымды. Щабу мал, дюйлят, юй-ешик, имарят щамысы сянинди.
Оьлан о эцндян гайынатасынын дюйлятини юз дюйлятиня гатды (С.162;
Т.43).
ПЯЩЛЯВАНЛА ГАДЫН
Гядим заманларда чох эцълц бир пящляван вармыш. О вахт Рцстям
Зал пящляван дцнйада йох имиш.
О, дашы ялиндя овуб ун едярмиш. Пящливан бюйцк бяйин тойунда ойнайырмыш.
Тойа дявят олунан эцълц пящливанларын щамысынын архасыны йеря
вуруб мяэлуб елямишди. Мяни ким йыха бился, юзцмя аьа сечяъяйям.
Щирсиннян пящливанын язяляляри дямиря дюнмцшдц. Щамы она щейрят
еляйирди. Пящляван мейдан булайырды. Щамы онун нярясиндян диксиниб
сичан дешийи ахдарырды:
- Мяня эцляшмяйя пящляван эятирмясяниз, бу мяълиси дармадаьын
едяъяйям! Йа да мин тцмян пул алыб сиздян ял чякяъяйям.
Бяй кяндин аьсаггал, гарасаггалыны башына топлайыб мяслящятляшир:
- Дурдуьум йердя ишя дцшдцм. Инди мян мин тцмян пулу щарадан
алым?
294
Бир дцнйаэюрмцш, нурани киши иряли дуруб дейир:
- Цстцачыг кянддя бир субай гыз вар. Бунун ющдясиндян эялся, бир о
эяляр. Гызы тойа- пящливанын йанына дявят едирляр. Гыз пящливанъцссяли
дейилди. Пящливан гызы эюрцб тящгирамиз эцлцшля ону гаршылайыр. «Буму
мяни мяьлуб едяъяк» - дейир.
Гаш гаралыб ахшам олмушду. Тойа эялянляр даьылышыб евляриня, юз оъагларынын башына йыьылмышды. Пящливанла гыз бяйин евиндя гонаг галды. Гыз
деди: Мян сян йатан евдя йатаъаьам. Сяни эюздян гойсам, гачарсан.
Пящливан сойунанда гыз онун енли куряйиня йахынлашыб няфясини верди:
- Щя, инди сян мяни йыха билмязсян.
Гапыдан чыханда гыз деди:
-Ъох да юзцня эцвянмя, мян сяни йыхдым - дейир. Сабащ ачылыр,
цзцнцзя хейирли сабащлар ачылсын. Мейдан суланыр, сцпцрцлцб, тямиздянир. Щяр ики рягиб мейдана дахил орлур. Ня гядяр эуляшилляр билмирям,
айаг алтда салынмыш халылар паръа-паръа олур. Пящливанларын нярилтисиндян
йер - эюй титряйирди. Юзцня эцвянян пящливан чох йорулмушду. Гыз да
йорулмушду. Гыз сонунъу эцъцнц топлайыб пящливанын кцряклярини йеря
вурур. Пящливан субай иди. Гыза деди:
-Сян субай, мян субай, эял евляняк.
Онлар разылашыллар. Бюйцк бяй пящливаннара мяълис гуруб той вурдурур (Т.43).
УЧ ГАРДАШ
Ъох гядим заманларда цч гардаш вар иди. Кичик гардашы евляндирмяк цчцн
гейрятли, исмятли, яли тямиз, юзц тямиз, дили тямиз, дирибаш гыз ахтарырдылар.
Кичик гардаш дейирди:
- Мяня эюзялляр эюзяли лазымды. Онун юзц кими дя еви, ешийи тямиз
олсун.
Ики гардашын икиси дя деди:
- Йох, гардаш сящвин вар. Эюзял-эюйчяк оланын еви- ешийи тямиз олмаз. О, щямишя юзцня бязяк-дцзяк вермядян ев-ешийя баха билмяз.
Кичик гардаш дедийиндян дюммяди. Гардашлар мяслящятя эялдилярки,
эедяк йохлуйах. Эюряк, кимин сюзц дцздц?
Цч гардаш эетщаэет гырдылар йолун дабаныны. Эялиб бир кяндин кянарына
чатдылар. Кяндин кянарында булаг башында о гядяр гыз, эялин вар идики,
щцркцтмямиш санамаг олмазды. Узагдан гадынлар цч гардашы эюрцб булаг
башындан араландылар. Бюйцк гардаш иряли дуруб эялинляря, гызлара деди:
- Баъыларым, биз бир гяриб елдян эялмишик. Атамыз йедди илди, хястяди. Лоьман дейибки, йедди илдян галан тякня гартмаьы олса, ону са-
295
ьалтмаг олар. Кимдя варса биздян ясирэямясин».
Эялинляр, гызлар цзлярини ъырмагладылар.
-Бей, балам, ону щарадан тапмаг олар? - дедиляр.
Бу вахт цзцэцляр, эюзял-эюйчяк, эюзялляр эюзяли бир эялин иряли дуруб деди:
-Мян эялин кючян йедди илдян чох олар. Эялин, бизим тякнядян истядийиниз гядяр гартмах гопарын, атаныза дярман еляйин.
Гардашлар эялинин евиня йолландылар. Эялин хамыр тякнясини эятириб
цч гардашын габаьына гойду. Гардашлар эюрдцлярки, тякнянин юзцндян
йохду. Тякнянин ичи, чюлц Нущ яййамындан гартмагла долуду. Гардашлар бычагла гартмагдан гопарыб каьызын арасына бцкцб ъибляриня гойуб
эедирляр. Йолун йарысында тякнядян гопардыглары тякня гартмаьыны
тямиз йеря гойуб цстцня дя даш гойдуларки, щеч бир кяс тапдаламасын.
Сонра эюзялляр эюзяли эялиня лянятляр йаьдыра-йаьдыра йолларына давам
елядиляр. Бирдяфялик эюзял ахтармаг фикриндян ваз кечдиляр.
ЕЛЯ КЕЧЯЛДИКИ ИШДЯМИЙЯНЯ ЧЮРЯК ВЕРМИР
Бир кечял вармыш. Булар бир ана, бир бала олуллармыш. Булар лап касып
айляймиш. Ики дяня юкцздяри, би дяня дя инякляри варыймыш.
Би эцнцсц гарынын цряйи гыш вахды ят исдийир. Оьлу дийир:
-Ай ана, наьарах?
Анасы дийир:
-Юкцзцн бирсини кясяк.
-Сора наьарах?
Дийир:
-Зярял йохду.
Дийир:
-Йахшы, бу юкузун бирсини кясдик, сабащ эетъяйик котана, ъцтя, сора
наьараъыйых?
Дийир:
-Зярял йохду.
Дийир:
-Ай оьул, мяни гош.
Няся, юкцзц кясип йийилляр. Ъцт вахды эялип чатыр. Оьлу дийир:
-Ана, дур вахдында щазыр ол.
Анасы дийир:
-Щара?
Дийир:
-Йер шумланмалыды. Дур, якин якмяйя эедяк.
296
Арвады да эютцрцп эедир. Бойундуруьун бирсини юкцзцн бойнуна,
бирсини дя анасынын бойнуна салыр. Башдыйыр йер сцрмяйя. О йаннан да
паччащ чыхыпмыш эязмяйя вязирийнян.
Дийир:
- Я, вязир, о ня ахмах адамдыки, арвады гошупду котана.
Эялир, дийир:
-Юкцзцмцз йохду. Юкцзц кясип йимишик. Мян буннан йери шумламалыйам.
Вязир гайыдыб эедир паъъащын йанна, дийир. Паччащ да дийир:
- Эет, уна динянки арвады ашсын бурахсын, сабащ уна бир юкцз веръям.
Вязир паччащын дидийини кечяля чатдырды. Кечял арвады ачып бурахыр.
Димя, паччащын да окцздяринин малынын ичиндя йаман вураьаны
вармыш. Чобаннар дийирки, о, эялип сяннян юкцз исдийяндя ону вур, о
кюпюйоьлуну вурсун юлдцрсун.
Эялип дийирки, а паччащ, юкцз цчцн эялмишям.
Паччащ дийир:
-О юкцз, одаща.
Эедир лал-кар юкцзцн гулаьыннан тутур, эятирир, гошур котана. Бир дя паччащ чыханда эюрцркц, ай бала, о юкцз бу дяли юкцзц ямялли-башды ишдядир.
Паччащын би дяня тямбял гызы вармыш. Бу гызы да юлдур, юз боьазына
дуруп ордан йимяк дя тюкмцрмцш. Паъъащ кечялин йанна эялип дийирки,
сабащ анавы эюндяр бир гызын вар, веръям сяя.
Кечял анасына дийирки, она, сабащда эет елчи.
Кечмишдя гапы аьзында елчи дашы олурмуш. Гары эедир отуруб бу
дашын цсдя. Арвады апардылар. Дийир:
-А бала, паччащын гызына елчи эялмишям.
Паччаща хябяр апарыллар. Паччыщ дийир:
Паччащ гызы гойур атын белиня, эюндярин кечялин юйцня.
Кечял эцнцз эедир ишя, ахшам эялир юйя. Дийир:
- Ай ана, ким ня иш эюруп?
Дийир:
-Валлащ, мян филан елядим, филан елядим.
Кечял сорушур:
-Гыз эюрмцйцп?
Дийир:
-Йох.
Дийир:
-Онда ики бошгаб эяти.
Бирисини анасына, бирисини юзцня тюкцр, йийилляр. Гыз да аъ-аъына дуруп
бахыр. Бир эцн беля, ики эцн беля. Гыз бахырки аъыннан юлцр, ахы. Дурур
297
йаваъъа мящля сцпцрмяйя.
Кечял эеня анасыннан сорушур:
- Ай ана, бу эцн иш эюрян олуббу?
Анасы дийир:
-Щя, бцйцнняри эялин иш эюрдц.
Кечял дийир:
- Онда цш габ эяти.
Анасы эятириб эялир. Йийилляр, ичилляр.
Паччащын арвады дийирки бу гызы вердик кечяля, бялкя бу аъыннан юлдц, дур эедяк ора. Дуруллар, кешмиш атдар олурду, бу атдарнан эялилляр
кечялин юйцня. Олар эяляндя гыз пешман олур, ахы. Эядяйнян анайа бу
ахшам чюряк вермийъищляр. Онун дярдиннян дцйцнц эятирип гойур анасынын габаьына, исдикан-нялбякини дя гойур дядясинин габаьына. Дядясиня дийир:
-Дядя, сян булары сил.
Димяк, кечялин эялян вахдыды.
- Ана, сян дя бу дцйцнц сеч.
Кечял эялир, эюрцркц, щамы ишдийир.
Ахшам йийилляр, ичилляр. Паччащын гарнында йекя бир дярд олур. Дийирки, мян паччащ олум, эялим буна исдикан силим. Гызы чякир гыраьа дийир:
-А гызым, нийя беля олур?
Гызы дийир:
-А дядя, бу еля кечялдики ишдямийяня чюряк вермир (С. 174; Т.30).
ТЯНБЯЛИН НАЬЫЛЫ
Бири варыйды, бири йохуйду, кечмиш заманларда кясип бир киши варыйды. О
бцтцн эцнц ювдян байыра чыхмырды. Арвады би эцнцсц дийир ки, а киши бясди,
бу ювдя отурдуьун. Дур эет, газан, эетир, йийах. Щасы эцнува отурийсян?
Бу киши дя дурур эедир газаммаьа. Йолда да би киши отурмушди.
Киши бу кишидян сорушур:
–А киши, щара эедирсян?
О бирси киши ъаваб верир:
–Эедирям газаммаьа. Ювдя бир шей йохду.
Киши дийир:
–Мян саа бир шей юйрядим. Гоншу юлкядя бир паччащын гызы вар. О
гыз чох хастади. Щеш кими саьалда билмир. Эет о гыза бахэинян. Ди ки,
мян щакимам. Гызын айах тяряфиндя Язрейил отурмуш иди. Деэинян,
мян буну сахалтарам.
Бу сюзц ешидиб киши эедир у паъъащын юлкясиня. Гапыны дюйцр. Дийир:
298
-Эялмишам сизин хасда вар, уну саьалтам.
Кишини эетирилляр хасданин йанына. Киши эюрдц ки, Язрещил отуруб гызын
айаьы тарафда. Дийир, мян щабу хасдани сахалтарам. Башдийир саьалтмаьа.
Сахалтыр да. Паччащ кишийя гызыл-эцмцш верир. Уна юй дя верир.
Би эцнцсц киши эюрдц ки, Язрещил арвадынын йанында отуруп. Дуруп
эедир арвадынын йанына башини тярпядир. Язрещил кечир у тяряфя. Киши
эеня башыны тярпядир. Щинди дя бу киши хясдялянир. Язрещил дийир:
–Ай адями-инсан, сян кясип кишийдин. Сян ня елийирсан? Ня о йанбуйана чалиширсан? Щинди ня сюзцн вар, арват-ушаьа диэинян. Мян сянин
рущуву алмалыйам.
Киши дийир:
–Ня тез алырсан?
Язрещил дийир:
–Тез дюйлц.
Киши арват-ушаьына дийир ки, щабу мян юлмялийам. Юв-ешиги сизя
тапшырырам. Язрещил дя кишинин ъаныны алыр (С.73; Т.30).
ГИСАС
Бири варыйды, бири йохуйду, щеля кясип адам варыйды. О дуруп
сцрцстчцлцйя эедир. Ялиндя дя дцддяк. Щорда дцддяйи салыр, илан варды
да, ойнийир орда. Бу илан бир авуъ гызыл верир она. Щяр эцн она бир авуъ
гызыл верир. Щяр эцн бир авуъ гызылы эятирян бу киши хясдялянир. Оьлу
атасыннан сорушур, атасы да дийир:
–Дцддяйи чалаъахсан.
Оьлу дцддяйи эютцрцб чалмаьа башлыйыр. Илан чыхыр. Аьаъы да щазырлыйыпди. Чыханда иланы вурур. Илан да бир эцн оьланы вуруп юлдцрцр.
Илан кишийя дийир:
–Сянин оьлун мяним гуйруьуму гопартды, мяни юлдцрдц. Она эюря
дя мян сянин оьлуву юлдцрдцм (С.73; Т.30).
ЦЧ ГАРДАШ
Бири варийди, бири йохуйди. Кечмишдя цч гардаш варыйды. Оларын икиси
дя падшащ гызы алыр. Бириси кечал иди. Онун эюзял арвады варыйды. О бириси
гардашлар она тамащ илийилляр. Бизим арвадларымыз ейбяъярди, кечалын
арвады эюзялду. Нятаар илийах, нятаар илийах, би дяня гуйу газыйах,
цсдцннян дя халча сярах. Би дяня дя алманы да аьаъын цсдцня елийах.
Сора да дийах ки, ким бу алманы эятирар? Бюйцк гардашнан ортанъыл
гардаш бир-бирийнян сцпцрляшилляр, кичик гардаш аьаъын алтына эедир,
299
исдийир ки, алманы гопартсын, гуйуйа дцшцр. Дцшдц бу дцнйадан о бирси
дцнйайа. Эюрдц ки, бир арват хамур йоьурур. Су да йохду. Су
башында бир ъаддал йатыпду. Эяряк йа бир ушах, няся верясян ки, су
версин.
Оьлан арватдан сорушур ки, ай ана, хамуру нийя сусуз йоьурурсан?
Арват дийир:
–Ай бала, эюрмцрсян, суйун башында ъаддал йатупду. Даьын башындады. Эцндя бир адам веририк, удур.
Оьлан дийир ки, мяни ъаддалын йанына апарун. Эцрцр ки, ъаддал аьзыны
айырып дуруп. Дийир ки, мян ъаддалнан вурушаъаьам. Вурушанда тез
унин айаьына су тюкцн. Йыхулаъах.
Гарпышырлар. Тез ъаддалын айаьына су тюкцлляр. Ъаддал йыхулур. Орда
ъаддалын башыны кясир. Суйу долдуруп апарилляр. Эялир, юз-юзцня дийир:
–Инди мян щабурдан неъя чыхым?
Эялр эюрцр ки, бир иланды. Зцмрцд гушунун балаларыны йийир. Уна
дийилляр ки, ким бу иланы доьраса, Зцмрцд гушу уни чыхардаъах. Диди
йахшы. Башдийир ашаьыдан дяннийир, дяннийир. Чинардц дя. Кясир дцшцр.
Чырпы баьлийир. Зцмрцд гушу оннан сорушур:
–Сян мяннян ня исдийирсян?
Оьлан дийир:
–Мяни щабу дцнйадан чыхарт. Зцмрцд гушу дийир:
–Йахшы. 7 тяндир чюряйи, 7 ят, 7 сящянэ су. Исдядикъя верярсян. Кечал
минир Зцмрцд гушунун белиня, эедилляр. Зцмрцд гушу исдядикъя верир. Ят
исдийир. Ят дя кутарип ахы. Айаьынын балдыр щиссясиндян ят кясип Зцмрцд
гушунун аьзына верир. Зцмрцд гушу яти йимир. Дийир ки, бу инсан яти ня ширинди. Сахлыйир дилинин алтында. Зцмрцд гушу Кечалы гойур йеря. Дийир: эет.
Дийир ки, сян эет, мян дя эедаъаьам. Зцмрцд гушу яти дилинин алтыннан чыхардыб йапышдырыр унун айаьына. У да эидир ювцня. Наьыл да бурда
битир (С.73; Т.30).
ИЛАНЫН ПАДШАЩЫН ГЫЗЫНА АШЫГ ОЛМАСЫ
Йаз аьзы падшащын гызы йар-йолдашынан чай гыраьына эязмяйя чыхыбмыш. Дийиф-эцлцф эязян вахт гавахларына бир илан чыхр. Падшащын гызы
щара эедир, илан йолуну кясир. Гачыф падшаща хябяр верилляр. Падшащ истийир адам эюндяриб иланы юлдцртдцрсцн. Вязир-вякил мяслящят эюрцр ки,
илан гыза хятяр йетиряр. Буну динъликнян щялл етсинняр.
Падшащ юлкянин ня гядяр ряммалы, мцняъъими, фалабаханы, ташгураны вармыш чаьыртдырыр, мяслящят истийир. Оннар да дийилляр:
-Падшащ саь олсун, о ади илан дейил, гызыныза ашиг олуп. Иланлар пад-
300
шащынын оьлуду. Гызы вермясяниз тахт-таъыныз хятяр эюряъяк, юлкя харабальа чевриляъяк.
Падшащ наялаъ галыб разылашыр. Той елийиф гызыны верир иланнар падшащынын
оьлуна. Илан гавахда, гыз да далынъа, эялилляр чайын гыраьына. Чай йарылыр,
илан да, гыз да чайын алтына кечян кими чай йеня башдыйыр ахмаьа. Гыз иланын
далынъа гаранныхда йол эяляннян сонра бир сарайа чыхыллар.
Гыз эюрцр сарай, ня сарай?! Атасынын сарайындан чох ъащ-ъялаллы, вардювлятлиди.
Сарайа чатан кими илан либасыны дяйишир бир йарашыглы оьлан олур.
Падшащын гызы иля хош эцзяран сцрцр. Буннарын бир гызы, бир оьлу олур.
Ай кечир, ил доланыр, падшащын гызы ата-анасыны йадына салыф аьлайырмыш. Яри буну эюрцр. Нийя аьладыьыны хябяр алыр. Падшащын гызы дейир:
-Нечя вахтды бурдайам, ня ата-анамдан хябярим вар, ня елимдянобамдан. Ата-анам юлцф-галыф, билмирям. Ата-анам да нявяляринин
цчцнц эюрмцйцф. Яри ня гядяр диля тутур, эюрцр йох, арвадынын кюнлц
ачылмыр. Онда дийир:
-Йахшы, бу шяртнян сяня иъазя верирям. Сяни апарыф гойарам чайын
гыраьына. Бир щяфтя сонра филан саатда филан дягигядя оларсан щямин
йердя.
Сяни дя, ушахларымы да эютцрцф йеня эятирярям евимизя.
Падшащын гызы севинир. Щазырлашыр, ата-анасына, гощум-гардашына гиймятди даш-гаш эютцрцф эялир.
Ата-анасы, гощум-гардашы падшащын гызынын ики ушаьы иля эялдийини эюрцф
бярк севинир. Падшащын гызы иланын тапшырыьы иля щеч кимя щеч бир сирр вермир.
Анасы чох диля тутандан сонра гыз башына эялянляри данышыр. Бир щяфтя
сонра чай кянарында олаъаьыны, яри ону эялиф апараъаьыны сюйляйир. Эцнляр
эялиф-кечир. Вахт йетишир. Анасы гызына йуху дярманы верир, йатыб йухуйа
галсын дейя. Ъялладлары да эюндярир ки, илан чайдан чыханда ону
юлдцрсцнняр.
Гыз о заман йухудан ойаныр ки, эцн чыхмаг цзряди. Билир ки, йатыб
йухуйа галыб. Тез балаларыны да эютцрцб чай кянарына эялир. Эюрцр сящяр
мещиндя чайын суйу дальаланыр. Амма су гыпгырмызыды. Баша дцшцр ки,
ярини юлдцрцбляр. Аллаща йалварыр ки, ярини тапмагда она кюмяк олсун.
Бир эюйярчиня чеврилиб чай бойу учур. Оьлу да гарангуша чеврилиб чайын цзяри иля учур. Гызы ися бцлбцл олуб чай гыраьындакы кола гонуб йаныглы-йаныглы охуйараг атасы, анасыны, гардашыны чаьырыр (С.196; Т.13).
301
АТАЛАР СЮЗЦ ВЯ МЯСЯЛЛЯР
Абдулла бяндя, Эцлсяням кяндя (Т.43).
Абиди шейтан башдан чыхардар (С.38; Т.30).
Аъ бяйдян тох ит йахшыды (Т.49).
Аъын эюзц долма газанындады (Т.43).
Аъын арзусу бир гарын чюрякди (Т.43).
Аъындан дяйирмана бахыр, кибиррийиннян шащыд алмыр (С.195; Т.30).
Аъмыш ешшяк гудурмуш итдян пис олар (Т.43).
Адам вар, даьы эяз, адам вар, йаьы эяз (Т.43).
Адамын кичийи олунъах донузун бюйцйц олсан йахшыды (С.208; Т.10).
Адын олду Дашдямир, од- оъаьа исин эир (Т.43).
Адыны гойду Щагверди, юзц щаггы вермяди (Т.43).
Аь чит, гара чит эюрмямиш, гыз кишийя эетмямиш (Т.43).
Аьа няди, гул няди, цзцня дурду няди? (Т.43).
Аьаъы узун кяс, дямири эюдяк (С.195; Т.30).
Аьаш башында мум вар, Сяни танымыйан ким вар? (С.118; Т.47).
Аьыллы балаъа ъащил бюйцкдян йахшыды (Т.49).
Аьыллы фикирряшинъян дяли йцкцнц тутуф эетди (С.195; Т.30).
Аьыллууз щасыды – щодей гавахда эедян зынъырры (С.195; Т.30).
Аьыллысы Хыдыр Няби дяйирманда гатых цйцдцр (С.195; Т.30).
Аьылсыз баш йяясиня донгуз отардар (С.75; Т.12).
Аьылсызын ийняси эюдяк, сапы узун олар (Т.43).
Аьзы эюйчяйин аьзына гашыьы юлчцсцз дцзялдялляр (Т.43).
Аьзы эюйчяйин цзц эюйчяк олмаз (Т.43).
Аьзы яйри бойнунун дибиндян бяллиди (Т.43).
Аьзы яйринин яйрисини габур дцзялдяр (Т.43).
Аьзы яйрийя арпа чюряйи бящаняди (Т.43).
Аьзы йыртыьын аьзына йамах тапылмаз (Т.43).
Аьзыма дад, гарныма шцван (С.207; Т.30).
Ахмаьын башында фындыг аьаъы олмур, гоз аьаъы олмур (С.195; Т.30).
Ахсахсыз сцрц олмаз (Т.43).
Ала чаты тутунъа, дартан юкцз чякинъя (С.195; Т.30).
Ала итин баласы да ала олар (Т.43).
Ала гарьа мяям тойуьумду, ня йумуртдасыны эюррям, ня
ъцъясини (С.195; Т.30).
Аллащ-тала меслащат олсейди, йахшы шейдися би дяня юзцйчцн гардаш
йардарды (С.195; Т.30).
Аллащ йетиряр, бяндя итиряр (С.195; Т.30).
302
Алямдя щяр шей йанды, филанкясин чюпцнцн уъу да йаммады (С.195; Т.30).
Алямя чырах йандыран юзц чырахсыз галар (С.195; Т.30).
Алями даьлар, баласы галар аьлар (Т.43).
Алма арвад малыны,
Эцндя позар щалыны (Т.43).
Алма арвадын дулуну,
Далыйнан эяляр гулуну,
Сатар сойар пулуну,
Айры гойар малыны (С.152; Т.30).
Алма кцрян, сатма кцрян,
Илла да ки, гашга кцрян (С.118; Т.47).
Алтын йасды, йерин исди, дурмурсан (С.152; Т.30).
Алвери пул ейлийир, даваны гылыъ (С.118; Т.47).
Аналы гызын дийяни, анасыз гызын сюйлцйяни чох олар (Т.43).
Анам да баъым кими, сачлары сиъим кими (Т.43).
Араз ахыр, эюзцн бахыр, мян алдадыъам, сян алланма (С.195; Т.30).
Арыьа чибин дя чохду (С.152; Т.30).
Арынын ешшяйиндя бал олмаз (Т.43).
Арынын шащы шащ олса, балы Баьдаддан эяляр (Т.43).
Арых адам хайын олар (Т.43).
Армуду йахшы, аьаъы пис? (Т.43).
Арват далыйнан эязян ата миммяз (Т.43).
Арват вар, ат Балаханым,
Арват вар, дабаны чатдах,
Арват вар, балаьы батдах (С.96; Т.30).
Арват вар, эюйдя учан дуранады,
Арват вар, йердя битян балбады,
Арват вар, ала ешшякдян йорьады (С.96; Т.30).
Арват вар, гылдырым гып,
Арват вар, щолдурум щоп,
Арват вар, шылдырым шып (С.69; Т.30).
Арват гощуму оъах башында, киши гощуму чахчах башында (С.195; Т.30).
Арватдарда гайдады, щайдады, щуйдады, вайдады, тойдады (Т.43).
Ашыны йийир, алтыннан палазы чякир (Т.43).
Ат аланда аулла, арвад аланда гощумла мяслящятляш (С.81; Т.12).
Ат мяним алтымда бцдрямясин (С.118; Т.47).
Ата олмах асан, аталых елямяк чятинди (Т.43).
Ата юйц гызы аьыллы да едяр, дяли дя (Т.43).
Атадан йетим – бир йетим,
303
Анадан йетим – 7 йетим,
Ата-анадан йетим – 8 йетимди (С.195; Т.30).
Аты эюрся атнанды, ити эюрся итнянди (Т.43).
Аты цркян зурначыдан, гызы олан щалвачыдан горхар (Т.43).
Атын ъилову йяясинин ялиндя эярякди (Т.43).
Атнан арвады башсыз бурахмаздар (Т.43).
Ай доьар, алям эюряр (С.118; Т.47).
Ай мяннян олсун, улдузун эюзцня бармах (Т.43).
Ай юз-юзцнц бяйянмиш, гой сяни ел бяйянсин (Т.49).
Айы эюряндя айнанды, эцнц эюряндя эцннянди (Т.43).
Айыбы ким елийяр- ейбяъяр. Соьаны ким йийяр-дярдяъяр (С.118; Т.47).
Айыблы айыбдан отанмаз (Т.43).
Айыблы айыбыны билсейди башына килим юртярди (Т.43).
Айран ичмяйя эялмисян, ичин нийя аъыйыр? (Т.43).
Айран ичмяйя эялмисян, йохса ара вурмаьа? (Т.43).
Айраны обадан, пенъяри дярядян (Т.43).
Айранын гаймаьы олмаз (Т.43).
Аз ганан щяким ъан дцшмяниди, аз ганан молла дин дцшмяниди
(С.195; Т.30).
Аз йийян мялякди, чох йийян щялякди (С.152; Т.30).
Аз верирсян аздырыр, чох верирсян гыздырыр (Т.43).
Азана йол эюстярсян, сяня йюн юрэядяр (Т.43).
Азар да касыбы тапар (Т.43).
Баьда ярик бадам олду.
Эядалар адам олду (С.87; Т.43).
Баш дилин бяласын чякяр (Т.43).
Башы щиндя, аьылы эендя (Т.43).
Башыма бялады, далыма шяля (С.118; Т.47).
Башыны кясифди, сакгалыны дарыйыр (С.118; Т.47).
Бяхтини гозда сына,
Оьулда, гызда сына (Т.49).
Бяйляр апаран малым йох, шейтан апаран иманым (С.195; Т.30).
Би адам юз хясдясиня баш чякмирся, хаха ъан-ъан демяйин ня
файдасы? (С.52; Т.30)
Бир аьашдан тола кцряйи дя олур, хырман кцряйи дя (С.195; Т.30).
Бир баш йахшыды, ики баш щоннан йахшыды .
Ики эюз эюрцр, дюрдц щоннан йахшы эюрцр (С.195; Т.30).
Бир иняйин сутц, бир адамын иши (С.195; Т.30).
Бирини йандырыр, бирини гандырыр (С.195; Т.30).
304
Бойу узун щяр чяпярдян бойланар (Т.43).
Бойува архейин олма, бой эяндялашда да вар (С.118; Т.47).
Бюряк олмасын, бюряк чалы ят олсун (С.195; Т.30).
Буйураннан йатан йорулмаз (Т.43).
Ъаны ъибиндяди (Т.43).
Ъалутду дюйлцсянки, гырмызы эиймисян? (С.195; Т.30)
Ъяйил ня билир, ящил ня чякир?! (С.195; Т.30)
Ъяйиллищ учан тярланды, тутмах олмаз, ящиллищ кющня чулду, сатмах
олмаз (С.195; Т.30).
Ъяйиллийя мал сахла, гоъалыьа ъан сахла (С.195; Т.30).
Ъянняти истямяди, ъящяннямя дя эетмяди, галды йолда сярэяндар (Т.43).
Ъянняти исдямийян олмаз, эцнащы гойса (Т.43).
Ъясарятди щцъум гялябянин йарсына бярабярди (Т.43).
Ъыръырама ъыртдады, ортасыннан партдады (Т.43).
Чаггалла тойуьун достлуьу юлцмля битяр (Т.43).
Чала-чала чалаьан олду (Т.43).
Чарыхлыны мян бяйянмирям, чякмяли мяни бяйяммир (С.195; Т.30).
Чейняди, чейняди чцрцтдц (Т.43).
Чякмялидян чяк бяри, чарыхлыдан тюйбяли (Т.43).
Чирагла кцляйин ня достлуьу? (Т.43)
Чырпынын гурусу тяндирдя, инсанын гурусу щяйатда йанар (С.92; Т.12).
Чобан чох оланда гойуну гурд йийяр (Т.49).
Чобанын эедяня щаыйфы эяляр, гурдун галана (С.195; Т.30).
Чох яйилмя, бахаллар, чох узамма, асаллар (Т.49).
Чох мцшдяриси олан мятащын алыъысы олмаз (Т.43).
Чох йалан данышан юзцня дя инаммаз (Т.43).
Чюп атда дяйирман тикир (Т.43).
Чюрящ вердим йетимя, ял узатды ятимя (Т.43).
Даьдаьаннан даь, бюрцтэяннян баь олмаз (Т.43).
Даьын аьрысы даь бойда олар (Т.43).
Даьын вцгары, ялин габары (Т.43).
Дал ятяйини кясип, габах ятяйиня ъалыйыр (Т.43).
Дара дцшяндя Аллащ-Аллащ, дардан чыхды гулаьы саллах (Т.43).
Дары ъады чатдады, йедим гарным партдады (Т.43).
Дарыйа эирян дя юзц, хорулдуйан да (Т.43).
Даш анбара учар (С.136; Т.32).
Даш, баш, йаш кясянин юмрц эюдяк олар (С.195; Т.30).
Дашын кичийиннян горх, ушаьын кичийиннян горхма (С.164; Т.30).
Демяйя отаммайан йимйя дя отаммаз (С.81; Т.12).
305
Дядям юлдцйцнц билсяйдим, би гулаьы долу дарыйа сатардым (С.195; Т.30).
Дявя баласыны дамда бяслямязяляр, бюйцйяндя дамдан чыха билмяз (С.118; Т.47).
Дяли дялийя йолдаш олар (Т.43).
Дяли юз аьлыны йцз аьылдан цстцн биляр (Т.43).
Дялинин ня дярди?! (Т.43)
Дяниз ляпясини сащиля чырпбаса, цряйи сакит олмаз (Т.43).
Дянизин суйу чайда олса, алями башына эютцряр (Т.43).
Дярйада сулу намаз (С.195; Т.30).
Дярйайа эетди, бомбош эялди (С.195; Т.30).
Дярзинин ийня бойдана дюйляти олар (Т.43).
Дявяйя дидиляр ки, сяни хан чаьырыр. Дявя ъаваб верди: Хан мяни
нийя чаьырар, йа дяярмана эюндяряъяк, йа да ки суйа (С.118; Т.47).
Дявяни йцк, инсаны щяйа цзяр (С.81; Т.12).
Дил башы эцдаза веряр (Т.49).
Дил вар бал эятиряр, дил вар бяла (Т.49).
Дили аъы олана бал да кюмяк елямяз (Т.43).
Дилиня эцъц чатмаз, башыны йеллядяр (Т.43).
Диммясян, димдиксиз гарьалар йийяр сяни (Т.43).
Дини Мящяммяд диниди, эцнц итин эцнцдц (С.206; Т.12).
Доьа доггаза,
Хашыл Хашмаза (С.195; Т.30).
Доьру дикялинъян йалан дцнйаны удар (С.195; Т.30).
Доьрулуг дост гапысы, оьрулуг дцшмян чатысы (С.75; Т.12).
Додулу ешшяк дя ярик эятирярди (С.106; Т.43).
Досду йатанда, дцшмяни сатанда сына (Т.43).
Дост юйцндя баш йуйаллар, дцшмян юйцндя дырнаг кясялляр (Т.43).
Дост зцлцмкар олмаз, зийанкарлардан дост олмаз (С.81; Т.12).
Достун йохса ахтар, тапанда гору (Т.49).
Достдан эялян зийаны, дцшмянин сяриня йазарлар (С.118; Т.47).
Дошан ня анасыны ямип, ня дя эюзц йолдады (Т.43).
Дул арват эеъя йарысы пешиман олар (Т.43).
Дурун эедин сиз, динъялсин цряйимиз (С.118; Т.47).
Дцмбяйи гырмаъ эюрмцйцп (Т.43).
Дцмбцл гашыхды, йар-йара йарашыхды (Т.43).
Дцнйада ики адам щеч вахт дост олмаз, бири ганан, бири гаммаз (Т.49).
Дцнйайа мярщямят пайлананда кюпяйи цьцз йухсу басар (С.195; Т.30).
Дцшмян сяни дашынан,
Сян дцшмяни ашынан (С.118; Т.47).
306
Дцшмяня галиб эялмяк цчцн онун эюзляриня дик бахмаг лазымды (Т.43).
Дцзлцк щагг гапысыды, дцз дур, дцз отур (Т.43).
Ежэащанчылыхдан ъулфачылых (С.195; Т.30).
Ел сюйян аьаъ гуруйар (С.81; Т.12).
Ел эюзцннян дцшян ъцъярмяз (С.118; Т.47).
Ешялянян тойух аъ галмаз (Т.43).
Ешшяк кцсцб арпадан, арпанын хябяри йохду (Т.43).
Ешшяк шыллаг атмаса, годуьу атмаз (Т.43).
Ешшяк вуруф ъяннятя туллады (С.195; Т.30).
Ешшякдян адналых умма (Т.43).
Ешшяйи апар баьла, йяяси дийян йеря (С.195; Т.30).
Ешшяйи мяхмярдян чулласанда ады ешшякди (Т.43).
Ешшяйин башы хончада дурмаз (С.70; Т.30).
Ешшяйин чулуну чюйцр дийяндя гарнынын алтына чюйцрцр (С.195; Т.30).
Ейни аьашдан соврух кцряйи дя олар, пейин кцряйи дя (Т.43).
Яблящ оду, дцнйа цчцн гям йийяр,
Ким билир ки, ким газанар, ким йийяр (С.118; Т.47).
Яъял, вермяз маъал (С.195; Т.30).
Ялдяки аьаъ чотурру олар (С.195; Т.30).
Ялдягайрылма эюз эцнортайаъан эюряр (Т.43).
Яли йанан аьзына тяпяр (Т.43).
Ямяйи севянин гапысыны хошбахлых дюйяр (Т.43).
Ярли дя аьлайар, ярсиз дя (С.118; Т.47).
Яшяди няди, ялаъ ня (С.195; Т.30).
Ят дярисиня бцкцляр (Т.43).
Яти йийип доймайан, сцмцйцня дарашар (Т.43).
Ятиня гыйса да сцмцйцня гыймаз (Т.43).
Ялийяндя дуйарсан (Т.43).
Яйяр варса щцнярув, щара эетсян вар йарув (С.206; Т.12).
Яйри ханым ярдяди, эюй балыьы йердяди (Т.43).
Фяляйя шыллах атыр (Т.43).
Фындыхнан гоз, ихтилаты поз (Т.43).
Фышдырыхнан донгуз дарыдан чыхмаз, эцлляйнян вурасан эяряк (С.195; Т.30).
Фикри ъяннятдя габал дюйцр(С.195; Т.30).
Эеждяннян чыхан эцн эююмя, булут алтыннан чыхан эцн оьлума
дяйсин (С.195; Т.30).
Эядадан юй олмаз, кцлдян тяпя (С.195; Т.30).
Эялян эятиряр, эедян апарар (С.195; Т.30).
Эялщаэялин эятщаэеди дя вар (Т.43).
307
Эялин бир ил айа, бир ил эюйя, бир ил дя юйя бахар (Т.43).
Эялин гызыл тахд эятирип, чыхып цстцндя отуруп (С.206; Т.12).
Эялини эярдящдя, ушаьы бялящдя тярбийя еля (Т.43).
Эялин вар, бир илдя, эялин вар, цч илдя, эялин вар, юмрцндя эялин
олмаз (С.96; Т.30).
Эютцр язизини,
Эятир язизими (С.118; Т.47).
Эюйдян еняни йер гябул елийип (С.60; Т.30).
Эюйнян эедян, елдян олар (Т.43).
Эюз бахмаг цчцндц, ъибя гоймаг цчцн йох (Т.43).
Эюзял эцзэцдян доймаз (Т.43).
Эюзяли сящяр йухудан дуран вахт сечмяк олар (С.118; Т.47).
Эцлмяшякяр, дилдян бетяр (Т.43).
Эцлц ачан бцлбцлдц, ятрини юзэя билди (Т.43).
Эцн эюрян башдан эюряр (С.136; Т.32).
Эцняшин пахыллыьыны булут чякяр (Т.43).
Эцзэцйя чох бахма, эюзуа ит эюрцняр (С.118; Т.47).
Щак эетсин, нащак эялмясин (Т.49).
Щак йандыран шамы сюндцрмяк олмаз (Т.49).
Щалал артар, щарам батар (Т.49).
Щаллавар йекя, Садяддин чох (С.72; Т.30).
Щалалзадя барышдырар, щарамазадя гаршдырар (Т.49).
Щалына бяляд олдум, гоъалдым, йаша долдум (Т.43).
Щарда гамыш, щорда эамыш (Т.43).
Щябля елийирям, атам юлцр, щябля елийирям, анам юлцр (С.195; Т.30).
Щякимин хястяликдян башы чыхмыйанда, сябяби гоъалыхда эюряр (Т.43).
Щягигяти данан адам ясил инсан ола билмяз (Т.43).
Щялими ичяндя аьзым еля йаныф ки, гатыхылы ашы цфцря-цфцря ичирям
(С.118; Т.47).
Щямядан ешшяйи, эцлябатын нохда (Т.43).
Щяр дашдан йол дашы олмаз (Т.43).
Щяр кяс лямпяни юзцйчцн йандырар (С.195; Т.30).
Щяр кятдя би дяли, Ъалутда яля дцшян дяли (С.195; Т.30).
Щяр гапыйа баш саланнан арват олмаз (Т.43).
Щяр шейин йамаьы тапылар, шцшяйнян гялбин йамаьы тапылмаз (Т.43).
Щясян дяли, таъ дялик,
Бу да эялди цсдялик (С.207; Т.30).
Щяйалы гыз эязишиннян бяллиди (Т.43).
Що адам гайьыйа галсын ки, арвады юляндя балдызы йериндя йохду
308
(С.195; Т.30).
Щоща билмир, щиш билмир (С.69; Т.30).
Щоща щеш, йенэя дцш (С.69; Т.30).
Щюрцмчякдян ъан дилянир (Т.43).
Хахын фикрини чякип гоъалмагданса, юз дярдини чяк, уъал (Т.43).
Халхаллысан ки, лобйалы ашы тярифляйирсян? (С.195; Т.30).
Хайин эюздян, мярд цздян билиняр (С.47; Т.12).
Хясис щаваны уданда да хясислик едяр (Т.43).
Хоруз банныйанда эюзцнц йумар (Т.43).
Хурйата бах, уфданын гядрини бил (С.206; Т.12).
Иэид эцъцйнян, нясил эиъийнян танынар (Т.43).
Иэиди хамыр, дашы мамыр юлдцряр (Т.43).
Иэиди илан юлдцряр, дювляти йалан (Т.43).
Ики эюз ики эюзя бахса, гулаг динълийи йоха чыхмаз (С.75; Т.12).
Илан шякяр йися дя зящяр гусар (Т.43).
Иланын зящярриси даш алтындады (Т.43).
Имтащан йердяди, эюйдя дюйлцки?! (С.195; Т.30)
Инсафы олмайан абат олмаз (Т.43).
Иш яндазядян чыханда йазых бичаря нейлясин (С.118; Т.47).
Ишинин ардыны билян башайах суйу ичмяз (Т.43).
Ит башыннан айры йатмаз (С.69; Т.30).
Ит дишийнян, иэит ишийнян танынар (Т.43).
Ит итнян савашды, оьру барыдан ашды (Т.43).
Ит итин йолдашы, шундул онун гардашы (С.69; Т.30).
Ит говламыр, торба эютцрмцр (С.152; Т.30).
Ит гудуранда йяясини дя гапар (Т.43).
Ит гулаьыны кясяннян горхар (Т.43).
Ит щцрмямиш, кцчцк щцрмяз (Т.43).
Ит йунлуйанда дошан баьда шащлых елийир (Т.43).
Ит дя йяясиз олмасын (Т.43).
Итин щарынныьы ятин боллуьуннанды (Т.43).
Итин писдян тюбя елийяни кечяндя ийнийиб кечяр (С.75; Т.12).
Итин гуйруьуну кясмякнян гойун олмаз (С.69; Т.30).
Ийнян дя итяндя эюзцн итикчиди (С.152; Т.30).
Ийнянин гядри дцймя гырыланда билиняр (Т.43).
Камалсызын ийняси эюдяк, сапы узун олар (Т.43).
Касыб паччащ олса арвады юйдян говар (Т.43).
Касыб ишдийяр, аьа дишдийяр (Т.43).
Касыбын сажы сонуннан гызар (С.159; Т.30).
309
Кечял дарах эяздирмякнян башы тцклянмяз (Т.43).
Кечял гызын бахды ачыланда йел вурар, шалыны ачар (Т.43).
Кечялин эцзэцдян зящляси эедяр (Т.43).
Кечян кечди, вай эяляъяйин дярдиня (Т.49).
Кечинин бяйлийи йонъа гутарынъады (Т.43).
Кечинин готуру сярчешмядян су ичяр (Т.43).
Кечинин юлцмц палытдан олсун (С.195; Т.30).
Кимя лов, кимя плов (Т.43).
Кини оланын дини олмаз (Т.43).
Кинли адамларын юмрц ащ- вайнан кечяр (Т.43).
Киши арватнан, накиши юзэяйнян эязяр (Т.43).
Кишийя арват, арвада киши гоъа вахды лазымды (С.148; Т.30).
Кор долма йийян кими елямя (Т.43).
Кор щярфя що дийя билмир, кюнлцннян алимлик кечир (С.195; Т.30).
Корун эюзц имяъидя ачылар (С.195; Т.30).
Кющня кюшэцл, ишим мцшэцл (Т.43).
Кющня кцпя, йыртых сяля,
Щеч беля мал дцшмяз яля (С.118; Т.47).
Кюк арыхлыйынъан би юмцрдц, арых арыхлыйынъан що тайлыхды (С.195; Т.30).
Кюкялмийян йердя нийя арыхлайырам (С.195; Т.30).
Кюнцл баьла сябиря, ону апар гябиря (Т.43).
Кюрпяъя гузу, гурдун аьзы (Т.43).
Кюшдян азанын ахры буду (С.195; Т.30).
Гада гадыйып эялмяз, гары донбалып юлмяз (С.195; Т.30).
Гада эядийя, мян эядийя (Т.43).
Гаммазы гандырмах ган удмахдан чятинди (С.75; Т.12).
Гамыш бизим йердя битяр, дцтдяйи башгасы чалар (Т.49).
Ганун пулун гаршысында аъизди (Т.43).
Ганун касыблар цчцндц (Т.43).
Гапыйа эялян гонах юйя дя эяляр (Т.43).
Гарабаьлы сонлу юлдц мяня ня, сонсуз юлдц мяня ня (С.195; Т.30).
Гараэцннц щара эедир – эцн гаралтмаьа (Т.43).
Гарайа гарышмаз, дувара йапышмаз (Т.43).
Гары алданды, гапы баьланды (Т.43).
Гарьа эюрцб гуш демя, хашыл йийип аш демя (Т.43).
Гарьа гарылдар, байгуш эятиряр (Т.43).
Гашыьын ичини гойуп, чюлцнц йалыйыр (Т.43).
Газанма, гаршы эял (С.152; Т.30).
Гялям залым ялиндя яйри йазар (Т.43).
310
Гяриб дярди тяк аьлар (Т.49).
Гяриб досту олмайанды (Т.49).
Гяриб ит гуйруьуннан бяллиди (Т.43).
Гяриб йердя кар, кор, лал ол (Т.43).
Гыш биддян-биря, йаз йаваш-йаваш эяляр (Т.43).
Гышда касыбын гачараьына ъейран да чатмаз (Т.43).
Гышын соухлуьуну би пишик биляр, би дя ки, ушах (С.195; Т.30).
Гыз елчилийиня эедяндя доланышыьы сяннян йахшы олмайанын гапысына
эет (С.118; Т.47).
Гыз зцрэяти исдящли олар (Т.43).
Гыз юзэя йумаьы бюйцдянди, оьул йурду эцдянди (Т.43).
Гызыл чиркабын ичиндя дя гызылды (Т.43).
Гызылэцлляр ачанда чайлар гудурар, дашар (С.195; Т.30).
Гызын дили анасындады (Т.43).
Гызын гызмышы, пишийин азмышы (Т.43).
Гызыны дюйдц, юзцнц юйдц (Т.43).
Годух няди, йящяр ня?! (С.195; Т.30).
Гошунун гарны шишди, гайьысы маща дцшдц (Т.43).
Готурум, ай готурум,
Гоймайыр динъ отурум,
Гашыйырам ганым чыхыр,
Гашымырам ъаным чыхыр (С.195; Т.30).
Гошу гарысы гыз эюрцняр (Т.43).
Гошунун гаймаьыннан юзуу шору йахшыды (Т.43).
Гошудан аш эялди, эюзцмнян йаш эялди (С.195; Т.30).
Гонаьа йахшы гуллух елийяндя гудурьан олар дийялляр (С.195; Т.30).
Гонаьы юйя гойан йох, садаьасы эюйнян эедяр (С.152; Т.30).
Гонаьын кюнлцннян кечян юй йяясиня ил азугясиди (С.195; Т.30).
Гонах эяляр гашына бахмаз, ашына бахар (С.96; Т.30).
Гощум вар, ъийяр парасы, гощум вар, газан гарасы (Т.43).
Гонах йа тахчайа, йа бухчайа бахар (С.195; Т.30).
Гойунун зулуму сцтдян олсун (С.195; Т.30).
Гяриб йердя кар, кор, лал ол (Т.43).
Гяссяб юз анасына да сцмцк сатар (С.81; Т.12).
Гул азмаса, гада йеримяз (С.69; Т.30).
Гул гядярсиз олмаз, эор язабсыз (С.195; Т.30).
Гул гядярин эюряъяк, гисмятини йийъяк, эора сора эееъяк (С.152; Т.30).
Гул оланан гулу олма, гул сахлыйанын гулу ол (Т.43).
Гулаьы кясилян ит гузуйа дюняр (Т.43).
311
Гумлахлынын щяйятиндя фындых олар, Дашаьлынын щяйятиндя кечи
(С.195; Т.30).
Гураны йарпаг-йарпаг йийир, йаланы башдан ашыр (Т.43).
Гурдду пахланын кор алыъысы олар (Т.43).
Гуйнун дярини, суйун сярини (С.195; Т.30).
Лаь сцпцрэя мцшэяйиндяди (С.195; Т.30).
Лащыъ тцфянэиди, эащ сола вурур, эащ саьа (Т.43).
Лобйалы аш, кечал Дадаш, эет эялирям йаваш-йаваш (С.195; Т.30).
Лобйалы ашын байады, Исаны йухудан ойадыр (С.195; Т.30).
Лоьа газан дашып оъах кечирир (Т.43).
Малува дцшдц тараш, юзцн дя би тяряфдян ъалаш (С.195; Т.30).
Мябадя гоншуйа верясян ящтаъ,
Ящтяъя юмцрлцк галарсан мющтаъ (С.195; Т.30).
Мян беля гарьа эюрмямишям, гарьада йорьа эюрмямишям (С.118; Т.47).
Мян эялмишям аш биширям, аш чякям, эялмямишям йетим- йесиря
баш чякям (С.118; Т.47).
Мян щабу юйцн эялини, исдийир оьлу буйурсун, исдийир анасы (Т.43).
Мярднян даш дашы, намярднян бал йемя (С.81; Т.12).
Мятащын мятащ олунъах, базарын базар олсун (Т.43).
Минарайа харъы чыхмыйан йер эюбяляйи биляр (С.195; Т.30).
Надана щалва аъы олар (Т.43).
Наданлых нясилнян, инсанлых ясилнян (Т.43).
Надцрцст няслиня чякяр (Т.43).
Нахыр эялмяся, ахшам олмаз (Т.43).
Ня Ялидянди, ня Вялидянди (С.195; Т.30).
Ня гулаьы вар, ня гуйруьу, батып палчыьа, щинди щону дарт чыхарт
(С.195; Т.30).
Няпяйин няхуняклийиннян ала гарьа бала чыхартмаз (Т.43).
Нярдийан олса, арватдар айа да гонах эедяр (Т.43).
Нисйя гуйрухдан наьды йумрух йахшыды (Т.43).
Нийя дярин суйа эирирям ки, Хыдыр Нябийя дейям чыхарт мяни!
(С.195; Т.30)
О сян сындыран гоз дюйцл, архалыды (С.118; Т.47).
О су кы сяни апарыр, она дярйа де (Т.43).
О йердя ки, ляйагятсизляря щюрмят, ляйагятлиляря нифрят едирляр, орада
цч бяла: горху, аълыг вя юлцм йува салар (Т.49).
Оъах дул арвадын тойу кими йанды, сюндц (Т.43).
Оьру гачыб якилди, доьру дара чякилди (Т.43).
Оьул быьдан тутмах эярякди, сакгалдан тутмах йох (С.152; Т.30).
312
Оьул цмцт чыраьы, гыз безин гыраьы (Т.43).
Оьруйа чяпяр йохду (С.195; Т.30).
Оруъ йедийини эюрмцшям, намаз гылдыьыны эюрмямишям (С.118; Т.47).
Оруъалыдан зярял йохду, бир айды эялди-эедярди, Намазалыйа йаханы
танытма, эцндя беш вахды-юмрцн бойу (С.195; Т.30).
Юэейи якилмясин, битмясин, якился дя битмясин, бится дя эюйярмясин (С.28; Т.30).
Юкцздян утаммырсан, юкцзя вурулан чубухдан утан (Т.43).
Юлчцлмяйян арпа, аъ ешшяк (С.195; Т.30).
Юмцр чатса, касыб да паччащ олар (Т.43).
Юйдя сюз дцз эялмийянядя хийар яйри битяр (Т.43).
Юйцндя йох дары, щамыдан отуруб йухары (Т.49).
Юйцд батмайана сюйцд батмаз (Т.43).
Юйцдц вер алана,
Гулаьында галана (С.118; Т.47).
Юз дилиня нязарят елийя билмяйян доьручу ола билмяз (Т.43).
Юзцнц яля ала билмяйян адам башгаларыны яля ала билмяз (Т.43).
Юзэя фикрини чякиб гоъалмагданса, юз дярдини чяк, уъал (Т.43).
Юзэя юйцдцня гулаг асан дяли, иплямя олар (Т.43).
Юзэя юзэянин ишини Байаты-Ширазнан эюряр (С.195; Т.30).
Юзэя тикяси гарын дойдурмаз, щюрмят артырар (Т.43).
Юзэяйя инащат елямя, башына эяляр (С.131; Т.30).
Пахыл щямишя дийяр, мяним цряймимнян олмаз (Т.43).
Пахылын дярдиня дярман гара торпахды (Т.43).
Пай йыьанда габаьа эедир (С.152; Т.30).
Пайыны тяк йийян пайаны йалгыз галдырар (С.206; Т.12).
Пендири йахшы пендирди, щайыф ки, ит дярисиндяди (С.118; Т.47).
Пендирдян тякя гайырар, кюнлцннян олса бир аз да йекя гайырар (С.47; Т.12).
Пиня елямя (С.195; Т.30).
Пис мал дала гайыдар (С.195; Т.30).
Пис сюз гялп пулду, йясиня гайыдар (Т.49).
Пишийин гачараьы саманных олар (Т.43).
Пийаданы ат алмаьа, оьланы гыз алмаьа эюндярмяздяр (С.118; Т.47).
Пул олмайан йердя гяпик дя пулду, вер айрана, тюк гарнына (Т.43).
Пулсуз эедян базара, ъаныны салар гора (Т.43).
Пулу чох олана дцнйа даррых ейлийир (Т.43).
Рящмят дцзяня, нящлят позана (С.195; Т.30).
Сабур-сабур,
Ахырда сыных габур (С.206; Т.12).
313
Саьлам отаьы, хясдя йатаьы севяр (Т.43).
Саьламлыг би ъцр, хясдялик мин ъцрдц (Т.43).
Сакит гузу ики ана ямяр (С.195; Т.30).
Саггал сяннян эедяннян сора итин далыннан битсин (Т.43).
Сапында дурмайан дящрянин аьзы даша дяйяр (Т.43).
Сарыъада ешшяк тапдын, ня бахырсан яркяк-дишилийиня, мин белиня эет
(С.195; Т.30).
Сел щямишя кютцк эятирмяз (С.206; Т.12).
Сябирри олмах аьыллы олмаьа бярабярди (Т.43).
Сямимиликдян чятин, йалтаглыгдан асан шей ола билмяз (Т.43).
Сян эюрян эюй якин эюйярмяз (Т.43).
Сяни итирян ахтармаз, тапан сюйцммяз (С.28; Т.30).
Сярчя няди, шорбасы ня? (Т.43)
Сынаммамыш атын далына кечмя (С.75; Т.12).
Сынан сынып яйри битмяйя (Т.43).
Сыркосу дийирки, алчах даьы мян йаратдым, йохардакына да торпах
атдым (С.28; Т.30).
Сыйыьа ня бисмилла (Т.43).
Сичанын аьлы чашанда пишийин айаьына долашар (Т.43).
Сорадан эцня чыхан эцнцз лямпя йандырар (С.195; Т.30).
Сорушаннан сорушмуйан тез дянини цйцдцп эяляр (С.195; Т.30).
Сойуп-сойуп дцмбяъясиндя пычаьы сындырар (Т.43).
Сюйдяэар илдя тезя, ийня-сап эцндя тезя (Т.43).
Сюз адама, чубух щейвана (С.92; Т.12).
Сюз верян без вермяз (Т.49).
Сюзцн доьрусу дямири дешяр (Т.49).
Сцдцндя дя вар, сцумцйцндя дя (Т.43).
Сцмбцлям, суйам,
Дурмушам, буйам (С.118; Т.47).
Сцмцйц ит олсун, сцдц сцт олсун (С.195; Т.30).
Сцнэ еляди, эетди (С.195; Т.30).
Сцрмя чох оланда, щяр йана сцртцлцр (С.195; Т.30).
Сцрц гайыданда ахсах кечи габаьа дцшяр (Т.43).
Шащы няди, Шащбечяси ня ола? (Т.43)
Шалы эейди шалланды, алы эейди салланды (Т.43).
Шалвары тязя, кюйняйи тязя, йыртылсын, эюрян ня дийяр бизя (С.118; Т.47).
Шайир олдун, дилдя, сюздя, эюздя хясис ол (Т.43).
Шейтан эащ мялящди, эащ кяляк (Т.43).
Шейтанын еви хябис адамларын цряйиндяди (Т.43).
314
Шейтанан мин дону вар (Т.43).
Сяя умутду олан ня эеъя юляр, ня эцнцз (С.159а; Т.30).
Шяки кцляйи ачар, Ширван кцляйи батырар (С.195; Т.30).
Шяляшур адам гарышых йухулар эюряр (Т.43).
Шяря гарышды, аьлы чашды (Т.43).
Шяйирдимин шяйирди,
Айран ишди эяйирди (С.118; Т.47).
Ширин-ширин юпмцрсян, аъы-аъы нийя дишдийирсян (С.152; Т.30).
Ширин-ширин йийян аъы-аъы гусар (Т.43).
Шоранныхда ешшяк тапдын, еркяк- дишилийини ахтарма (С.152; Т.30).
Таьарын гыраьыны сцпцрялляр, чанаьын йох (С.206; Т.12).
Тамащэиррих инсанын дцшмяниди (Т.43).
Тапдах атда от битмяз (Т.43).
Тещраннан Йевлахда долананмыйан щеш йердя доланаммаз (С.195; Т.30)
Тез йухудан дуран, тез оъах галыйан, тез юйлянян пешман олмаз
(С.92; Т.12).
Тезя доьулан ат баласы ат олунъа йя:си саь галмаз (С.118; Т.47).
Тяк одун ожахда да йаммаз, гоша одун чюлдя дя сюммяз (С.81; Т.12).
Тялясип дцнйайа эялян вахтсыз дцнйадан эедяр (Т.43).
Тяпя даьы бяйяммяз (Т.43).
Тярякяйя галсын о мунъуьу ки, эорда вурулур (Т.43).
Тярязидя галан бойун яти дюйцлям (Т.43).
Тиканы сифдя юз ялиня батыр, ишди аьрытмаса ялимя батыр (Т.43).
Торпаьы яля, тохуму чиля (Т.43).
Тойдан сонра наьара,
Гой эялсин Байрам аьа,
Эюзлярин галсын аьара (С.195; Т.30).
Тойух щининя даданан тцлкцнцн дяриси боьазыннан чыхар (Т.43).
Тойух йумуртдуйанда айыбсыз, хоруз йумуртдуйанда дявядя буйнуз (Т.43).
Тойуьун ъяримяси бир йумуртады (Т.43).
Тойух димдийиннян йумуртдуйар (Т.43).
Тюрцйян дана гуйруьуннан бяллиди (Т.43).
Тцк вар аталлар, тцк вар саталлар (Т.43).
Тцкц йюнцня сыьа (С.195; Т.30).
Уьуз йухусуна эидиф (Т.43).
Уьузун ашы йаьлы, ъаны торпаьа баьлы (С.195; Т.30).
Умаъ ич гулаьы диъ (С.195; Т.30).
Умудуну кясян шейтанды (С.195; Т.30).
315
Унунда да вар, урвасында да вар, биширян кюпяк гызында да (С.195; Т.30).
Ушах олан юйдя шейтан олмаз (С.76; Т.12).
Узахдан эяти нюйцтц, дузу, йахыннан эяти арвады, гызы (Т.43).
Узун кюсюй ял йандырмаз (С.75; Т.12).
Цряйимя чыхыб йара,
Билмирям эедим щара (С.118; Т.47).
Цздя эязян цздяняр, дцздя эязян дцздяняр (Т.43).
Цзц хош, гушгуну бош (Т.43).
Цзц йол дашына дюнцф (Т.43).
Цзлц гонах, гялбя йамах (Т.43).
Вар вахды ъошма,
Йох вахды чашма (С.81; Т.12).
Варры пулу гатдады, касып боръун атдады (Т.43).
Варры намяртлищнян, касып ъомяртлищнян (Т.43).
Варры йаныны гашыйанда касыб еля биляр пул чыхарыр (Т.43).
Варрынын яли гашынар, касыбын бели (Т.43).
Варрыйа баш яйялляр, касыба айама дийялляр (Т.43).
Вай щарай, йыхылды кющня сарай (С.69; Т.30).
Вер аббасыны, вур бабасыны (Т.43).
Верян ял биляр, йийян гарын йох (С.75; Т.12).
Вяфасыз дост, кюлэясиз аьаъды (Т.43).
Вура билмийян аьаъын йекясини эютцрцр (С.195; Т.30).
Вуран оьул атасына эяняшмир (С.195; Т.30).
Йахшы кясляр йол чякяр, бедасыллар ган тюкяр (Т.43).
Йахшы тохум эеъ ъцъяряр, пис тохум тез ъцъяряр (С.47; Т.12).
Йахшылыхдан инъийян йаман эцня дцшяр (Т.43).
Йаланчынын йанында доьру йаланчы олар (Т.43).
Йалы ичяр йалаваъ, бир гарны тох, бири аъ (Т.43).
Йалын ялнян од эютцрмяздяр (Т.43).
Йалгыз шяря эедян шад гайыдар (Т.43).
Йалтах ит гуйрух булар (Т.43).
Йалвармахнан донуз дарыдан чыхмаз (Т.43).
Йашамаьа узун йол, эетмяйя йахын йол (Т.43).
Йатанын эюзц шишяр, дуранын гарны (С.56; Т.1).
Йай апаран, чай апаран (Т.43).
Йер бярк оланда, юкцз юкцздян эюряр (С.195; Т.30).
Йер дойду, ел дойду (Т.43).
Йерува эялди калыш, ахвай йеря чалыш, йерува эялди чайыр, дур чардаьы
гайыр (С.195; Т.30).
316
Йетим гызын дашы аьыр олар,
Юэей ананын сюзц (Т.43).
Йетимин йетмясин, кол дибиндя битмясин (Т.43).
Йетян юлмяз, чатан юляр (С.118; Т.47).
Йяясиз ит сярчядян горхар (Т.43).
Йяясиз итя даш аталлар (Т.43).
Йыхарсыз йыхылмышуузда отурарсыз, тикярсиз тикилмишуузда отурарсыз
(С.195; Т.30).
Йидим йандыраны, ишдим сюндцряни (С.195; Т.30).
Йийяннян йимийян дурушду, йийянин цзц гырышды (Т.43).
Йол аздын, папаьыны гой габаьыва, гарала (Т.43).
Йолларын кюндяляни, кяллярин тяпяли, кишилярин Сяфяри, арватдарын Эцлпяриси, атдарда кцрян, итдярдя щцрян, щабуларын ялиннян ялщюкцмцллащ!
(С.195; Т.30).
Йолу азанда дала гайыдаллар (Т.43).
Йолуннан дцз эетмийянин габаьына чакгал чыхар (Т.43).
Йюнсцз гошу гошуну хяъалятди едяр (Т.43).
Йюнсцз зцрэятдян кечял йахшыды (Т.43).
Йумуртдамады- йумуртдамады, фалыны нийя ишди? (С.118; Т.47).
Йцк аьыр оланда даш гяриблийя дцшяр (Т.43).
Йцз йирми дюрт мин пейьямбярдянся бир Аллащы чаьыр (С.56; Т.1).
Залымын тамащы артыг, папаьы йыртыг олар (Т.43).
Зяри йыьан Зярханым,
Йемядин чыхды ъанын (Т.43).
Зулумнан абат олан ащнан бярбад олар. (Т.43).
Зурначы далыны-башыны ойнадар, зилчинин эюзц чыхар (С.195; Т.30).
Зурначынын йыьдыьы пул ойунчунун маашыды (Т.43).
ДЕЙИМЛЯР
Атды, муратды, аьрысын алдыьым арватды.
Аъыды, гуъуду, зящримар йимиш баъыды (С.195; Т.30).
Атдынын габаьына чапарры (С.195; Т.30).
Атын бозу, еля бил гузу,
Атын кящяри, баш белиня йящяри (С.118; Т.47).
Башымдан йало галхды (С.118; Т.47).
Башыны кясди, ятяйиня гойду (С.195; Т.30).
Башгасына пул хярълядян адам чох сяхавятли, ялверишли олар (С.118; Т.47).
Бири дийирки, ай хала, сян аьырсан. Хала дийир:
317
Бу тярязи, бу даки, даш. Чякиляк, эюряк, ким аьырды? (С.195; Т.30).
Буйнуздуйана архадан йанаш,
Тяпикляйяня габахдан (Т.12).
Горх лал ахан судан,
Мызы- мызы арватдан,
Няс щцрян итдян (Т.12).
Бир дяфя эюрдцм, танышсан.
Ики дяфя эюрдцм, йолдашсан.
Цч дяфя эюрдцм, гардашсан (Т.12).
Бир иши эюрмцшям, димямишям ки, йеня мяня тязя иш эюрдцр (С.195; Т.30).
Ъамаата афтафа-ляйян эяляндя бизя сарымсахдюйян эялир (С.14; Т.12).
Дядяси юлян кяфяня эетмяз (С.195; Т.30).
Доьма ев- ешик,
Бир гызыл йешик (Т.12).
Додаьы саллах (С.195; Т.30).
Дцмбяйи гырмаъ эюрмцйцф (С.195; Т.30).
Ят хараб олса, дузлайаллар.
Дуз хараб олса, нейляйялляр? (Т.12).
Еля бил ки, гызылъых таласында чялтик бичир (С.195; Т.30).
Эащ олур кяндир гуршаг,
Эащ да олур тирмя гуршаг (С.118; Т.47).
Эеъя молласы эялди, юйцн йыхылды (С.195; Т.30).
Эюй цзцнц булут алыф (С.195; Т.30).
Щаранын ъуварысан,
Щараны суварырсан? (С.13; Т.30).
Щяйят - баъаны бяй башы кими гырхыф, тямиздийиф эетди (Т.24).
Хачмазды йолнан эедяндя каьыз ичиндя пул тапыф дийирки, мян дя
щеля билмишдим ки, материалыды (С.195; Т.30).
Хянъяри ики йол сыйырма, бир иши ики йол буйурма (Т.12).
Исдямирсян, исдямя, Исэяндярин гызыны исдя (С.195; Т.30).
Иш эюрмяк дюйцлки, ишин эюзцнц тюкмякди (С.195; Т.30).
Калыш кюкц 7 ил галыр Щаъылейляйин йувасында. 7 илдян сора дцшцр
йеря. Кюк атыр. Дийирки, асъа гала гурумушдум, йахшы олдум дцшдцм
йеря (С.195; Т.30).
Кечалын гоз щалвасы, юз пулу, юз щалвасы (С.195; Т.30).
Кяф эялмяк (С.195; Т.30).
Кялям долмасыыны гавырда дашы галдырыф йийярям (Т.24).
Кишдийирям, эетмир, вурурам, юлмцр (С.195; Т.30).
Гара шцйцт, боз думан (С.195; Т.30).
318
Гарадан ашаьа рянэ йохду (С.195; Т.30).
Гыз лап ялмирро едир (С.118; Т.47).
Гойду тирин эюзцня (С.195; Т.30).
Гурумуш аьаъа ган сцртярки, ган щордан чыхды (С.195; Т.30).
Лоьа газан кими дашма (Т.43).
Мийанчанын кисясинин аьзы эен олар (С.118; Т.47).
Мцшцнцн голтуьуннан чыхан кими олду (С.195; Т.30).
Нещряязи гайнарлайырсыз? (С.70; Т.30).
Ня чархда ипяк вар,
Ня дя тийанда барама (С.118; Т.47).
Нюйцтдян щалва-тярийнян - пислийин дя, йахшылыьын да бир гяряли вар
(С.118; Т.47).
О кяркинин бириди (С.118; Т.47).
Ону мундар суйа сал, ич (С.118; Т.47).
Ювлад фындыгдыса, нявя ляпяди (С.14; Т.12).
Падар арвады кими отурур (С.195; Т.30).
Сахсыны цйцт, тут ъцъцнц, цфцр эюзцня (С.195; Т.30).
Сяни Ганыьа суйа апарыб сусуз гайтарарам (С.14; Т.12).
Уйдум адына, сюйдцм дадына (Т.24).
Узун- узун мешяляр, сяндян галан пешяляр (С.14; Т.12).
Варлыларын аьзыны
Кцр эейиняр йаз эцнц (Т.43).
Вур юлцм, от аьлыйа-аьлыйа (С.195; Т.30).
Йаьы чохлу гат,
Дузу юлчцб ат! (Т.12).
Йаваш эетди, мянзиля йетди,
Тялясди, безди, йолун азды (Т.12).
БАЗАР ДЕЙИМЛЯРИ - АТМАЪАЛАР
Алверчи:-Гянд, шякяр!!!
Онун кюмякчиси:-Бяс бу назы ким чякяр? (Т.24).
Алверчи Щясян барядя:
Щясян эялди, ъибляри кясян эялди (Т.24).
Бу аш мяни цшцдцр (С.118; Т.47).
Гятярбашыды, щону що ъцр алдатмаг олмаз (С.118; Т.47).
Дай ат олунъа
Йийяси мат олар (С.118; Т.47).
319
ЛЯТИФЯЛЯР
ЮЛМЯЙИН ВАХТЫДЫ?
Би Халхаллы Гумлах йолунда зямидя ишдийирмиш. Що бирси Халхаллы
щора эялиф дийир:
- Я, арвадын юлцф. Щабурда наьайрырсан?
Халхаллы ъаваф верир:
- Чардахда гурт, бялящдя ушах, юзцм зямидя, ай арват, щеш юлмяйин
вахдыды? (С.195; Т.30).
ОНДА ГУЗУ ОТАРМАЬА
Би ишсиз-эцжсцз лязэи йолнан эедирмиш. Щоннан сорушдулар:
- Щара эедирсян?
- Аллащ гойса, гойуна.
- Бялкям, Аллащ гоймады?
- Щонда, гузу отармаьа (С.195; Т.30).
ЙАДЫМДАН ЧЫХЫБ
Эцннярин би эцнцсц Муса пейьямбяр Аллащ – Таалайнан сющбят
елийирмиш. Муса пейьямбяр Аллащ – Таалайа дийир ки, би эцн аллащлыьывы
вер маа. Аллащ–Таала да разы олур. Би эцн кечир.
Аллащ – Таала Муса пейьямбярдян сорушур ки, щабу эцндя ня иш
эюрмцсян?
Муса пейьямбяр ъаваб верир:
- Би ъцъц дцзялтмишям ки, щяр эцн хош сяснян ъырылдыйъещ. Щонда
Аллащ-Таала сорушур:
Бяс, щабу ъцъц ня йийъещ?
Муса пейьямбяр бармаьыны дишдийип дейир:
- Вай-вай, щабу лап йадымнан чыхыб ки (С.195; Т.30).
ГАШЫЬЫН БИРИ СЯНИН, БИРИ МЯНИМ
Бири варыйды, бири йохуйду, бир молла варыйды. Що гядяр хясисийдики,
хясисдищдян юйлянмирди дя.
Бир дяфя лотулар молланын йанына эялилляр. Молладан сорушулларки,
нийя юйлянмирсян?
320
Молла дийирки, мян истямирям газанъымы хах йисин.
Кятдя йашы ютмцш би гыз йашыйырмыш. Лотулар ящвалаты гызын гардашына дийилляр. Араларында разылашыллар. Эедиф моллайа дийиллярки, сяя би
арвад таппышыхки, сяян газанъывы йимийъящ. Молла да разылашыр. Гызы да
эятриф моллайа кябинини кясдирилляр.
Лотуларнан гызын гардашы гыза тапшырых вериф чыхыф эедилляр.
Эеждяннян гыз аш бишириф синийя тюкцф гойур орталыьа.
Цсдцня дя ики гашых.
Молла сорушур:
- Щабу ики гашыьы нийя гойдун?
Арвады ъаваф верир:
- Бирси сяян, бирси дя мяям.
Молланын эюздяри бююйцр.
Арват дийир:
- Сяян арвадын дюйцлям?
Молла дийир:
- Щонда, мян юлдцм.
Сора цряйи эедиф йыхылыр.
Лотулар, гызын гардашы йеря сярилмиш молланы аь торбайа салыф гябирстанныьа эятирилляр.
Юлян адамын йанына сифдя Инкир-Минкир эялир, яли чубуглу (щейва чубуьу)- дийилляр.
Инкир-Минкир моллайа дийирки, яэяням щабу чувалдакы саманы тярязидя даьытмыйыф чякмясян, сяни дюйъцйцщ.
Молла ня гядяр елийирся, саманы даьыдыр. Инкир-Минкир молланы що
гядяр дюйцрки, молла гачыф юйцня эедир.
Арвады гапыны далдан бярк-бярк юртцфмцш.
Молла гапыны дюйцф йалварыр:
- Аман арват, ъан арват, ач гапыны.
Арвады сорушур:
- Сян юлмямисян?
Молла дийир:
- Арват мян юлмямишям, ач гапыны, гашыьын бирси сянин, бирси мяним.
Арвады гардашынын разылых сясини ешидиф гапыны ачыр. Гардашы, лотулар,
би дя ки молла ичяри эирир.
Арват аш биширир. Щамсы йийир, тязядян арвадын кябинини моллайа кясилляр.
Щабу ящвалат моллайа дярс олду, хясисдийин дашыны атды (С.96; Т.30).
НЯ ГЯДЯР ОХУЙУР, ОХУСУН
321
Би эцнцсц би чобан мечидин йанынан кечирмш. Минбярдя молла язан
верирмиш. Чобан йаандакыннан сорушурки, щабу ня охуйур?
Що адам дийир:
- Язян верир.
Чобан дийир:
- Щонун охумасынын щабу гойуннара зийаны йохдуки?
Що адам дийир:
- Йох.
Чобан дийир:
- Щонда ня гядяр охуйур, охусун (С.195; Т.30).
ГАЙНАНАЙНАН ЭЯЛИНЛЯР
Би гайнана юлцр. Цш эялин щонун цчцн дил дийиф аьлыйыр. Бюйцк эялин:
- Узун, узун, уй-уй.
Ортанъысы:
- Дярин, дярин, уй-уй.
Балаъа эялин:
- Ай гыздар, щонда би цз эюрмцшям, эеня эялъящ, уй-уй (С.211; Т.30).
ЙОЛДАН КЕЧЯННЯРИН ОЛСУН
Би чобан вармыш. Би эцнцсц би гоз аьаъынын йаннан кечирмиш. Гоза
салбей (аьаъ парчасы) атыр. Йолдан кечянняр йеря дцшян гоздарын
цстцндя далашыллар. Чобан щабу барядя чох фикирряшир.
Би эцнцсц паччащын йанна эялиф дийир:
- Ей шащ, щабу папаьымы эюйя атым. Що йеря дцшяняъян сян
паччащлыьы вер мяя.
Паччащ чох фикирряшиф юз-юзцня дийир:
- Папах йеря дцшяняъян ня вахдыки?!
Паччащ чобаннан разылашыр. Адамлары мейдана йыьыф чобана папаьыны
эюйя атдырыр. Папах йеря дцшяняъян чобан дийир:
- Йолун гыраьындакы що гоз аьашдары йолнан кечяннярин олсун
(С.195; Т.30).
ДАА НЯ ГАЛДЫ КИ?
Би эцнцсц би киши эялниня би аь вериф дийирки, ала, щабуннан би дяня
алт кюйняйи тик.
Гайната щабу аьы веряннян ики ай кечир.
322
Би эцнцсц гайната эялниннян сорушур:
- Кюйнящ нолду?
Эялин дийир:
- Тякъя галан йери – юрмя ятяйи,
Чюрмя йахасы,
Дюрт дя тикиши.
Гайната да дийир:
- Да ня галдыки?! (С.195; Т.30).
ЪЯЩЯННЯМДЯ ЯК, ЭОРДА ЯК
Би киши гонах эедир. Юй йяяси лобйадан йимящ биширир – мяръимяк.
Гонах йимяйи йийиф чох хошдуйур. Юй йяясиня дийир:
- Щабу хюряйин ады няди?
Юй йяяси дийир:
- Мяръимяк.
Гонах йимяйи тярифлийиф дийир:
- Щабуну тахчада як, бухъада як, йаман гяшянэ шейди.
Интасы гонах эеъя хясдялянир, дийир:
- Щабу мяръимяйи ъящяннямдя як, эорда як, мяни йаман эцня
гойду (С.114; Т.30).
АЗАН СЯСИ, ГАЗАН СЯСИ, БИЗЯ ЭЕДЯК СЯСИ
Би молладан сорушуллар:
- Ай молла, сясдярдян щансы йахшыды?
Молла дийир:
- Азан сяси,
Газан сяси,
Бизя эедяк сяси (С.13; Т.30).
ДЦШМЯННЯРИМ ШЯКЛИМИ ЩЕЙЛЯ ЧЯКИЛЛЯР
Бирси йолнан эедир. Йолда ъаван би оьланнан расдашыр. Щоннан сорушулларки, сян кимсян?
Оьлан ъаваб верирки, ъиням.
Сорушур:
- Ахы мян щабу ъинин шяклини эюрмцшям, сян щара, ъин щара?
Оьлан ъаваб верир:
- Що да мяням. Мяям дцшмяннярим шяклими щейля чякилляр
323
(С.121; Т.30).
ГАПЫНЫ ДА СЯН ЮРТ
Би кишинин би тянбял эялни олур. Би эцнцсц тярязидя йарма чякмяли
олуллар. Гайната эялниня дийирки, щордан кило дашыны вер. Эялин дийиркин,
щоду пишийи чякмишям щейля би килоду. Гайната мяъбур олуф пишийи
гойур тярязинин эюзцня. Аьыр эялир дийяня дийир:
- Эирвянэя лазым олду.
Эялин дийир:
- Пишийин гуйруьуну дцйцння гой, олсун эирвянэя.
Гайната мяъбур олуф пишийин гуйруьуну дцйцннцйцф гойур тярязийя.
Бирдян эюрцркин, гапы ачыхды. Гайната эялня дийир:
- Гапыны юрт.
Эялин дийир:
- Эеждяннян щяр иши мян эююрям, гапыны да сян юрт (С.146; Т.30).
БИЗИМКИ РУСЪА ДАНЫШЫР
Би Ъалутду йолнан эедирмиш. Эюрцркц радйода муьамат охуйуллар.
Юйя эедиф эюрцркц, юйдяки радйода русъа данышыллар. Щирсдяниф дийирки,
алямин радйосу муьамат охуйур, бизим радйомуз русъа данышыр.
Балтайнан радйону вуруб гырыр (С.195; Т.30).
ШАЩЛА КЦРЯКЯН
Бири варды, бири йохду, би шащ варды. Шащ гызыны би оьлана яря верир.
Шащын эю:сц би эцнцсц чохлу чибан чыхардыф хясдя йатыр.
Шащ щабу хябяри ешидиф эю:сцнц йолухмаьа эедир. Фикирряширки,
димясинняр, шащды дийяня эю:сцнц йолухмур.
Эю:сц ешидирки, шащ щону йолухмаьа эялир. Гайнатасыннан утаныр
дийяня билмир нейнясин. Эюзцнцн бирини чыхардып сарыйыр.
Шащ эю:сцннян сорушурки, хясдялийи няди.
Эю:сц дийирки, эюзц чыхып дийяня хясдя йатыр.
Шащ дийир: Мян дя щеля билдимки, сян чибан чыхартмысан. Билсейдим,
эюзцн чыхыф, эялмяздим (С.195; Т.30).
ДАБАНЯЗМЯСИ-МАШАГЫЗАРТМАСЫ ГОНАГЛЫЬЫ
324
Буъахда, гоншу кятдярдя ъамащатын арасында йери эяляндя «дабанязмяси, машагызартмасы гонаглыьы» щаггында данышыллар. Щабуну мясяля дя чюйцрцфляр.
Дийиллярки, Буъахда Ящмят адында би киши, би дя щонун Бабахан
адында би досту варыйды. Бабахан чобаныйды. Гойун сцрцсцнц гышдаьа
эятирир. Би нечя эцннцйя Буъаьын таласында галмалы олур. Бабахан кющня чюряккясяни Ящмятэиля эялир. Ящмят дя йахшыъа гонаьыны гаршылыйыр.
Гонаьын адына аш биширтдирир. Гонах йийиф-ичяннян сора Бабахан сцрцнцн йанына эетмяйя щазыррашырдыки, Ящмядин арвады Ниъавят арват гонах цчцн гоз, алма, армут, би габда аш чякир, дийир:
- Бабахан гардаш, сцрцнцн цсдцндя щярляняндя чяряз елийярсян.
Тез-тез эял. Эяляндя Тцкязбан баъыны да (Бабаханын арвады) эяти.
Бабахан саьоллашыф дийир:
- Сабащ Ниъавят баъыны да эятир эял бизя, сизи дабанязмяси-машагызартмасына гонах елийъям.
Ящмят Бабаханын мязяли адам олдуьуну билдийи цчцн диммир.
Сабащсы эцн Ящмят арвады Ниъавят иля Бабаханын йанына эедилляр.
Бабахан мцрэцлцйцрмцш. Ящмятэилин сясиня ойаныр. Щолара сурфа
ачыр. Сурфуйа хейлах соьан, йуха гойур. Йуханы машанын цсдцня гойуф,
оъахда гыздырыр. Буьлана-буьлана сурфуйа гойур. Ялинин дабаныйнан
бир-ики дяня баш соьаны язиф Ящмятнян Ниъавят арвада дийир:
- Ща, ишдащлы олун. Щабу да сизин дабанязмяси, машагызартмааз.
Бабаханнан гузу кабабы эюздцйцр. Ниъавят арват бир яриня, бир дя
чюряккясяни Бабахана бахыф мат галыр (Т.18).
ЙАЙМАНЫН ЦЗЦНЦ, ДОЛМАНЫН ЙОХ
Бир арвадын оьуллуьу олур. Щабу ушахдан савайы юз ушахлары да варыйды.
Би эцнцсц аналых йайма биширир. Юз ушахларына йайманын цзцнц,
оьуллуьуна йайманын алтыны верир. Ушах дийир:
- Ай ана, мян сяя димядимки, мяя йайманын цзцнц вер.
Би эцнцсц эеня аналых йимящ биширир. Щабу дяфя долма биширир. Долманын цзцнц йетимя, алтыны юз ушахларына верир. Щабуну эюрян йетим дийир:
- Ай ана, мян сяя йайманын цзцнц вер димишдим, долманын йох
(С.195; Т.30).
АНД
325
Мющуматын эцъдц вахды ъамащат нащах ишдян йаман горхурду.
Щолар йалан данышмахдан, эцнащ ишдян горхурдулар. Щамы ешитмишдики,
йалан данышаны Аллащ-Таала ъязасына чатдырыр. Иллащ да Гурана анд ичиф
йалан данышанда. Адам йа кор олур, йа даки, тор-топал.
Дийиллярки, Ширалы адды бирси, Шяммят адды бирси, би дя башга бирсийнян эцнащ иш тутуллар. Щолар касыфлыхдан варры йекябаш аьалардан бирсинин халчасыны чырпышдырыллар. Бяли, щолардан сюз алыллар. Сящяриси цчцнц дя
эятирилляр Гурана анд ичмяйя. Газынын габаьына эятириляндя Ширалы йолдашларына цряк-диряк вериф дийир:
- Щеш нядян горхмуйун, дилиниз топух чалмасын. Сизин данышмаьыз
да лазым дюйлц. Мян данышанда амин дийин, галаны мяям бойнума.
Мизан-тярязи гурулур, газы юз йерини тутур. Ща чалышырки, эцнащкарлар
эцнащларыны хошдухнан бойуннарына алсыннар. Интасы хейри олмур. Ширалы
дийирки, бизим щеш нядян хябяримиз йохду.
Ахырсы газы Гураны эятиртдирир. Щону гойуллар газынын габаьына. Газы
дийир:
- Аллащ-Таала йалан данышаннары ъязасыз гоймур. Бах, щабу Гуран,
щабу да сиз. Щинди шащитдяр габаьында анд ичин, гой щамы хябярдар
олсунки, що халчадан сизин хябярииз йохду.
Ширалы дийир:
- Эюр ня эцня галмышамки, щамы бизи йаланчы сайыр.
- Демяк, горхурсан, оьулсан, анд ич.
Ширалы сифдя цзцнц чюйцрцф Гурана бахыр, сора бяркдян:
- Яэяням, що халчадан хябяримиз варса, гой Гуран щабу бизя гяним олсун! – саь ялини дюшцнцн цсдцня гойур. Йолдашлары да -амин дийир.
Щабу цч дяфя тякрар олунур. Юйя гайыданда йолдашдары Ширалынын
цсдцня дцшцлляр:
- Ядя, залым оьлу, сян йаланнан анд ичиф бизи дя эцнаща батырдын. Бизи дя бялайа салдын. Биз дя сяян уъбатыннан ъящяннямдя йанъыйых.
Ширалы:
- Гохмуйун, авам ушаьы, авам. Фикир вердииз, мян щяр дяфя дийирдимки, Гуран щабу бизя гяним олсун - дийиф эцля-эцля голтуьуннан би дяня биз
чыхардыф йолдашдарына эюстярир, бизи тезялдяннян голтуьуна сохуф дийир:
- Ширалынын юлмцш эцнцня, анд олсунки, щамынын вар-йохуну йийиф даьыдан гятрящимлярин габаьында маьмун галыр (Т.21).
ХАНЫН КЯЛЯЙИ
Халхал кяндиндя Казым адды би дяня мязяли киши варыйды. Ханын дявятийнян Казым той мяълисдяриндя ъамащаты йахшыъа яйляндирир. Той гута-
326
раннан сора хан саташмах мягсядийнян Казыма би каьыз вериф дийир:
- Щабуну верярсян дарьайа, що да сяя тахыл веряр.
Казым разылых елийир. Що йолда каьызы охуйуф эюрцрки, щорда йазылыф:
«Казыма алты ат йцкц гар верярсян».
Що вах да гышын оьлан чаьыйды. Щяр йан гарнан юртцлмцшдц. Казым
щябля фикирряширки, каьызы йайа сахласын.
Вах тамам олур. Дарьанын йанна эедиф каьызы щона верир. Дарьа
каьызы охуйуф дийир:
- Мян йайын исдисиндя гары щардан тапым?
Дарьа чох фикирряшир, ханын гязябиннян горхуф дийир:
- А Казым, эял сяя алты ат йцкц тахыл верим. Сян дя хана деэинянки,
дарьадан гары алдым.
Казым сюйцнцр, разы олур.
Хан щабу ящвалаты ешидиф эцлцр, Казыма кяляк эялмяйин мцмкцн
олмадыьыны эюрцр (С.182; Т.30).
ЭЯЛЯННЯРИН ЩАМСЫ СОЙУХДАН ЭЯЛИР
Би йай эцнц би киши йолнан эедирмш. Йолда эюрцрки, би няфяр габур газыр.
Яйниндя дя эцнцн исдисиндя кцрк. Йолдан ютян гябир газана дийир:
- Ня газырсан?
Киши ъаваф верир:
- Габур.
Йолдан ютян дийир:
- Бя эцнцн щабу гызмарында нийя кцрк эиймисян? Сяя исди дюйлц?
Киши дейир:
- Мян гырх илди габур газырам. Щабура эялянлярин щамысы соухдан
эялиф (С.195; Т.30).
ТЯРЯКЯ
Би киши юлцр. Щоон малыны тярякяйя гойуллар. Йетимлярин анасы аш биширир.
Моллайнан газы, кятхуда да эялир. Молла вар-дюйляти сийащыйа салдырыр.
1) Газ, щамысыннан аз - йаз газыйа.
2) Ъыьабуйнуз эамыш - йаз моллайа, гялям щаггы.
3) Кял, араба, хыш, бойундурух - йаз гяййума.
4) Ъящря, нещря, тящня, табах, тарах, - йаз йетимляря.
Бя, анасы юлсцн щабу йетимлярин, нейнян долансын, щабу йетимляр?
(С.195; Т.30).
ИКИ БАЪЫ
327
Дийиллярки, Гумлахда ики баъы варыймыш. Балаъа баъы бюйцк баъыйа
щямейшя дийирмишки, сян пылмынтырысан.
Эцнлярин би эцнцсц бюйцк баъы балъа баъыэиля гонах эедир. Балъа
баъы эюрцркцн, байсы эялир. Юй-ешик дя ня найырда. Ушаьын бяляйини ачыф,
битяяр дцзцф-гошур. Ушаьын бяляйини дя тялясдийиннян баъадан ухары
туллуйур. Ясэи дя эялиф дцшцр дцз тяпясиня. Байсы эялиф чыхыр. Юпцшцлляр,
эюрцшцлляр. Дяртдяшилляр.
Байсы эедяндя дийир:
- Щяр шей йахшыды. Щабу мяян бяйянмирдин, таат елийирдин. Интасы
щябля зибилли ясэи мяям башыма чыхмамышды (С.195; Т.30).
ДИРИ ОЛУФ БИРСИНИ ДЯ ЮЗЦ ТУТЕЙДЫ
Гарабулахдан Ниж базарына би дяня лязэи гойун апарырмыш. Би дяня
уду (уди) да юз гойуннарыны (цсдцня рянэ чякилмиш) що гойуннара гатыр
ки, щолары да базара апарсын.
Лязэи гойуннары базара апарып удунун гойуннарыннан бирсини сатыр.
Уду эялип чыхыр базара. Эюрцр ки, рянэли гойуннарын сайы 9-ду. Що йанна фырраныр, бу йанна фырраныр, лязэийя дийир ки, ахы мян 10 гатмышдым,
интасы 9-ду.
Щеля билирки, баша дцшмяди. Он адамы меслащата чаьрыллар. Дийиллярки, гойуннары он адамын арасында бюлцн. Бюлцлляр. Бирси чатмыр. Дийир:
- Ъящяннямя ки, кюпяй оьлуну мян яфял юйрятмишям? Дири олуп
бирсини дя юзц тутейди (С.190; Т.30).
АЬЫЛЛЫ ДА ЮЛЦЛЯРИНИ ТАПБАЬА ЭЯЛИП
Бир Ъябялли кянди вар. Бурда бу лоту-потулар йыьылар, фикирляшяркин,
буннар аьылдан кямди, эедяк щабулары алдадах. Чийниня бир хуръун алыр,
цсдцня бир аь салыр, эедир. Дийирки, мяни щабура юлцляр эюндярип, чох
дардадылар, пул исдийилляр.
Буннарын да аьыллысы йохуйду. Бу юлцсцня пул, у юлцсцня пул, бир
хуръун пул, чыхыр эедир, чыхыр арадан.
Эедир дийир, щяр щалда щабуларын аьыллысы вар, щабу аьыллы мяни ахтаръытды. Эедир йолун йарсына, хуръуну гойур бир далдейа, отурур йолда.
Эялир бу аьыллы щабунун йанына, дийир, бяс валлащ, юлцлярин йаандан
бирси эялмишди, дидики, юлцляр дардады. Биз дя пул вердик.
Дийир:
- Башыыз батсын. Юлц пулу нийнийирки? Юлдц эетди. Дюрт дяня сцмцк-
328
дц да. Дурур орда.
Дийир:
- Бяс щайна эетди?
Дийир:
-Беля.
Минир атын белиня. Эедир бирисини тапыр. Дийир:
- Салам. Що йолдакы адама нятяяр чатарам?
Дийир:
- Ал бу аты сахла. Мян дя цч- дюрт илийя-илийя эетъям. Эюряк щарда
щуна чатъам.
Чыхыр эедир. Щабу эюздян итяннян сора дийир:
- Саь олсун, аьыллы да юлцлярини тапбаьа эялир (С.7; Т.30).
БУ ДА САА ГОНАХ ЙОЛА САЛМАХ ЦЧЦНДЦ
Бирсинин ъамышы о бирисинин нахырына гарышыр. Эялир ахшам эюрцркц, ъамышдарын икси йохду. Эедир уларын нахырына баханда эюрцркц, ъамышдар щордады. Нахырчыйа дийирки, що ъамышдар бизим ъамышдарды, апаръам. Дийир:
- Йох, апарма. Аьам дийипдики, ким эялся, мяям йаныма эюндяр, мян
иъазя веряннян сора апарар. Эедин, аьамнан иъазя алып ъамышдары апарын.
Эедип аьаны тапыр, салам верир, юзцнц тягдим едир:
- Биз эялмишик. Филанкясик. Ъамышдары апармаьа эялмишик. Сиз дя
димисинизки, мяям йаныма эялсинляр, сора апараллар. Щинди эялмишик.
Дийир:
- Лап йахшы елийип эялмисиз, хош эялмисуз, амма эет аьава динянки,
ъума эцнц мян унун гонаьыйам, беш няфярнян.
Дийир:
- Баш цсдя. Щинди дя ъамышдары вер, апарах.
Ъума эцнц щабу киши щазыррыьыны эюрцр, щобирси киши юз
йолдашларыйнан эялир щабу кишинин юйцня. Буну гаршылыйыллар. Йемякичмяк эялир. Бяй мяълисин эедишиндя ики дяфя – цч дяфя дурур, няся
чатмыйан би шейи исдийир.
Гонахлых гутарыр. Йолда дийир:
- Сиз щабу гонахлыхдан ня баша дцшдцз? Нолду?
Дийир:
- Саь олсун. Щяр шей вермишди. Хюрякляри дя йахшыйды.
Дийир:
- Дцздц, улар йериндяйди, интасы бяйин арвады ряййят гызыды. Щу
ряййят гызы олмасейди щансы шейин олмамасыны сифдядян билярди. Щу бяй
лазым олан шейляри сорадан исдийирди. Щуна эюря дя билдимки, щу бяй
329
гызы дюйлц. Бяйя тезядян эяряк бяй гызы алым.
Щяр шейи билян би юйцн гызыны алыллар щу кишийя.
Эедип дийиллярки, сяя филанкясин гызыны алмышых. Щу дийир:
- Ахы, мяям айлям, ушаьым.
Дийир:
- Бу да саа гонах йола салмах цчцндц. Щябля гызы мян меслащат
эюрцрям (С.46; Т.30).
ГАЗЫСЫ ЩЯБЛЯ ОЛАНЫН МЦЯЗЗИНИ ЩЕЛЯ ОЛАР
Молла Нясряддин юз юлкясиндя эюзцм-чыхдыйа салындыьы цчцн айры
юлкяйя гачыр. Эялип йад бир шящяря чыхыр. Эцнорта намазынын вахды
имиш. Мцяззин мечитин минарясиндя язан верирмиш. Мюмцнняри эцнорта
намазына чаьырырмыш.
Молла Нясряддин башыны галдырып мцяззиня сары бойланыр. Эюрцр ки,
мцяззин каьыза бахып язан чякир.
Молла Нясряддин щейрятдянир. «Щабу неъя мцяззиндики, язан сурясинидя олан бир-ики сюзц охуйа билмир».
Молла Нясряддин гярара эялиркин, газынын йанына эедип мясяляни щона
сюйлясин. Газы Молла Нясряддини гябул едяннян сора о, ядяб-ярканнан
салам верир. Газы дюшякчя цсдцндя яйляшиббиш. Що дюшякчяни галдырып
алтыннан би парча каьыз чыхарып охуйур – «Ялейкясалам»! Ня сюзцн вар?
Молла Нясряддин дийир:
- Даа сюзцм йохду. Шящярин газысы щябля олан, мцяззини дя щеля
олар (Т.43).
МЦШДЯРИ ЭЮЗЦ
Гядим заманнарда ики ортах варыйды. Щолар бирэя якиб, бирэя бичярдиляр. Бири - биринин кялини гошуб йер шумлайардылар. Тахыл якярдиляр.
Биэцнцсц ортаьын бирси дийир:
- Мян кялин бир тайыны сатырам. Ортах диди:
- Мян кялин мцшдяриси. Сат мяня, щу кяли.
Гиймятляшмяк исдийилляр, ортах дийир:
- Щяля дарыхма, дайан. Кялляри гошуб, бахым эюряк неъя кялди?
Мяя йарыйыр, йа йох?
Кял сащиби дийир:
- Ахшам, сабащ гошдуьун кял дюйлц?
Кял алан ортах дийир:
- Щабу кялляри сифдя иш цчцн гошмушдум. Щинди мцшдяри эюзц иля
330
гошуб бахырам. Эюрцм, мяям карыма эялир, йа йох? (Т.43).
ТОРПАЬЫН АРЫГЛАМАСЫ
Ики гоошудан бирси сябирри, щобирси тамащкир олур. Тамащкир юз лялюйцннцйцнц тярэидя билмирди. Що щяр ил мящля чяпярини гоошунун мящлясиня
сары чякя-чякя торпаьыны артырырды. Сябирри гоошу утандыьыннан билмирдики, ня
етсин. Що эюря-эюря гоошунун ямялиня эюз йумур, сябрини басырды. Иш що
йеря чатдыкин, чяпяр гооншунун мящлясини тян йары етди.
Биэцнцсц сябирри гоошу диля эялип диди:
- А гоошу, гадан алым, бялкям сян билясян, мяям щяйятим нийя
илдян-иля даралыр?
- Щабуну билмяйя ня варки?! Торпахды да, биддян кюкялир, биддян
дя арыхлыйыр. Юз бахдыннан кцски, талещин беляди.
Эцннярин би эцнцсц сябирри гоошунун гонах-гарасы чох олур. Що хайиш
едип гоошунун газаныны алыр. Мяълиси йола салыр, сора гоошусуна йекя газан
йериня гясдян балъа газан верир. Тамащкир гоошу бярк щирсдянир:
- Щабу да мяям йахшылыьым. Газанымнан гонахларыны йола вердин, утаммырсан, щяля газанымы да дяйишдирирсян. Дайамма эет, йекя газаны эяти!
Сябирри гоошу щалыны позмуйуф дийир:
- Гоошу мяндя эцнащ йохду. Газанын щямянкиди, интасы бир аз
арыхлыйып.
- Щеч газан да арыхлыйар, йохса аьлын чашып?
- Йох, аьлым-задым чашмыйып. Неъя ола билярки, торпах арыхлыйар,
газан йох?! (Т.43).
ЕШШЯК ВУРУБ ЪЯННЯТЯ САЛЫБ
Молла Нясряддинин варлы гоошусу гонахлых елийирмиш. Молла касыбыйды дийяня гоошусу щону мяълися дявят елямир. Молла щабу ишя чох пис
олур. Гоошуда бишян дадды хюряклярин ийи Молланын хошуна эялир, аьзы
суланыр. Мян щабу дадды хюряклярдян неъя елийим ки, дада билим – дийя
молла фикирряшир. Дцшцнцб-дашыныр. Ахырсы бир чаря тапыр.
Молланын тяпик атан бир ешшяйи варыйды. Щону паланлыйып йола дцзялир.
Гоошунун гапысы йаныннан кечяндя, Молла ялиндяки чубухла ешшяйи гыдыхлыйыр. Ешшяк гыдыхланмаьа бяндиймиш. Що сащат дала гоша шыллах атыр.
Молла ешшяйин щалына бялядийди. Тез дала сычрайыб йыхылыр. Молланы эюрян
гонахларын бир дясдяси ешшяйин далынъан гачыр. Бир дясдяси дя Молланы
йердян галдырып цст-башынын тозуну тямиздийип меълисин башына кечирдилляр.
Молла ишдащнан йийип-ичяндя варры гоошу атдан-атдан Моллайа бахып
331
цряйиндя гырыла-гырыла дейинир: «Молланы ешшяк вуруб ъяннятя салып» (Т.43).
ГАЙНАНА ИЛЯ ЭЯЛИНЛЯР
Бири варийди, бири йохийду. Би гайнана варыйды. Гайнананын ики оьлу
варыйды. Бирсинин ады Хялил, бирсинин ады Ъялил. Ана оьланнарыны юйляндирир. Эялинляр ананы оьланларыннан айырмах исдийилляр. Ана балаларыннан
айрылмах исдямир. Эялинняр бир щийля гурулларки, ана оьланларыннан айры
йашасын. Анайа эялинляр чюряк вермилляр. Анайа бир гырых пендир, бир гырых да чюряк атыллар. Эялинин бири пендири, що бирси чюряйи атыр. Ана эащ
пендирин, эащ чюряйин далынъан гачыр. Эялинняр йазых анайа эцлцшцлляр.
Ана эцнц-эцннян зяйифлийир.
Биэцнцсц оьуллары аналарына дийилляр:
- Ана, сяя ня олуб, беля арыхлыйып ялдян дцшмцсян?
Ана дийир:
- Оьул, мян ара вурмах исдямирям. Сабащ чардахда эизлянсяниз, юз
эюзцзнян эюрярсиз.
Оьланлар сабащсы эцн ишя эетдим – дийип чардахда эиздянилляр.
Эялинляр щяряси анайа бир гырых пендир, бир гырых чюряк атып ойнадыллар.
Ана охуйур: «Оьлум Хялил, оьлум Ъялил, пендир вериб эюйнятдиляр,
яппяк вериб ойнатдылар».
Оьланлар що сащат чардахдан йеря дцшцп эялинняри дюйцп юйдян говуллар. Що эцннян бяри эялинняр гайнанайа гяним кясилип (С.156;
Т.43).
ЛЯЗЭИ НЯДИ, ЭЦЗЭЦ НЯИ?
Би лязэи йолнан эедирмиш. Йолда эюрцркц, би эцзэц. Эцзэцдя юзцнц
эюрцп дийир:
- Баьышда, сянин щабурда олдуьуву билмямишдим (С.195; Т.30).
МЯН О ГЯДЯР ЙАШЫЙАЪАМ
Гоъа бир эцръц нявясиннян ойнуйурмуш. Нявяси бабасыннан сорушур:
- Баба, сян ня вахт юляъяксян?
- Сян юляндя – дейир баба.
Нявя бу суалы бир дя верир, бабасы щямин ъавабы верир.
Ушаьын анасы гайнатасынын цзцня чымхырыр ки, нийя ушаг ондан тез
юлмялиди. Гоъа дейир:
332
- Бала, нийя щирслянирсян? Инди мян саьам. Щамы мяни таныйыр,
нявям дя. Юляндян сонра да мяни нявям йашадаъаг. Нявям юляндян
сонра ися мян там юлцрям, кимди мяни таныйан. Нявям ня гядяр эеъ
юлся, мян о гядяр йашыйырам (С.129; Т.12).
САБАЩ МЦТЛЯГ ЭЯЛЯЪЯК
Би киши дцкана эялир. Она айаггабы лазымыйды. Эюрцр ки, ахтардыьы
айаггабы вар.
- Бу айаггабы нечяйяди? – дийир киши.
- Ики манатады, - дийя сатыъы ъаваб верир.
Киши дийир:
- Олмазмы, айаггабыны алым, пулу сабащ эятирим?
- Олар, - дийиб сатыъы айаггабыны бцкцб сатыъыйа верир.
Киши эедяннян сора о бири сатыъы гызы данныйыр:
- Нийя айаггабыны пулсуз вердин, бялкя киши эялмяди.
Гыз дийир:
- Онсуз да айаггабыны тайкеш вермишям, сабащ мцтляг эяляъяк
(С.123; Т.15).
***
Биринин оьлу олий. Эялилляр хябяря, дийилляр:
- Мушдулух вер, оьлун олупду.
- Миннят Аллаща, сизя ня? – дийир (С.201; Т.31).
***
Бирси Аллаща йалварыр:
- Аллащ, ня олар, сян маьа бир фил аласы гядяр пул эюндяр.
Йолдан кечян бир няфяр сорушур:
- Гардаш, фили нейлийирсян?
- Фили, щеч ня - дийи, - садяъя олараг, пул исдийирям (С.201; Т.31).
***
Молла бириня гонах эидий. Ортейя бал эелий. Молла басылып йийир.
Бал гутараннан сора касаны да йалыйыр. Юв сащиби дийи:
- А молла, бал сяни йандырар.
Молла дийи:
- Гой мян дойунъах йийим, кими йандыраны Аллащ билий (С.201; Т.31).
***
Бирси тезя алдыьы арвадын аьлыны йохламах исдийи, соруший:
- Тутах ки, бир адам узаныпды, сян дя чыхмийи, нядян билийсян що
333
юлцдц, йохса дири?
- Юзцннян сорушарам, - дийя арват ъаваб вярий (С.201; Т.31).
***
Бирси йухуда горий ки, габаьына аш гойулупду. Амма йимаьа гашых
йохду. Юзц дя йаман аъыймыш. Що орада йухудан ойаний. Тез дуруп
гашых готурий, гойур йанына ки, бир дя йухуда аш горса, лазым олар, дийи
(С.201; Т.31).
***
Би эцнцсц молладан сорушийлар:
- Молла, ъаназанын габаьында эетмах савабды, йохса далында?
Молла ъаваб верир:
- Нярдийанын ичиндя эетмийин, далда, йа габахда, фярги йохду
(С.201; Т.31).
АБАТ МАЛЕЙИН ЛЯТИФЯЛЯРИ
(Аиля-мяишят сярэцзяштляри)
Вармыш, йохмуш, Аллащын бяндяси чохмуш. Ирал заман ичиндя,
халбур саман ичиндя Малей баъы дейилян арват вармыш. Малей баъынын
бир оьлу, бир гызы вармыш. Гызына дийармыш:
- Гызым, эет щяйятя, палтар йумаьа су гой. Алтдан газан гой,
цстдян саъайаг, онун цсдцннян оъаг гала, цсдян дя су гой.
- Адий, щеля олармы? – гызы диди.
- Мяним сюзцмя сюз гайтармаг олар? – диди Малей баъы (С.204; Т.12).
***
Онун бир оьлу олур, адыны да Ямир Исэяндяр гойур. Гоншулары чаьырыр: - Оьлум олуб, гоч кясирям, - дийир. Ялиня алды ъырдаьы, хянъяри дя
эютцрдц, диди ки, гоч кясирям. Хянъяри ъырдаьа сцртдц, арвадлара да диди
ки, щамыныз Аллащу- якбяр дийин. Инди ъирдяйи кясирям, хоруз щяля
балаъады, бюйцйяндя кясярям ону.
Эцн кечир, хоруз бюйцйцр, хорузу да кясир. Биширир, эятирир. Гызына
дийир:
- Бу садаьаны гоншулара пайла.
Бир ъама шярба тюкцб ичиня даш бяяр салды. Даш бяяр Даьал Мярйямя, хаблугулу Себел Щялмятя, бир буду Ганти Мащдийя, бир буду
Ганби Рамазана, бир ганады Щаби Абайа, бир ганады Щцрц Абайа, башы
юзцмя, бир гылчасы Эцлцмя, бир гылчасы Ямир Исэяндяря (С.204; Т.12).
***
Эцннярин бир эцнц Абат Малей гоншу оьлан цчцн еличилийя эедяси
334
олур. Эедип гапыны ачып ювя эирий, сюзя башдийи:
- Мян бир ишя эялмишям. Топдан-топа, галха-дцшя эялмишям. Сизин
гызы бизим гудурмуша исдяйим. Юв йийяси пярт дя олса дийир:
- Эял, Малей баъы, эял, эял, отур. Малей баъыйа чай-чюряк веряннян сора
Малей баъы дийир ки, эедирям. Юв йийяляри дуруллар Малей баъыны йола
салмаьа. Бу вах Малей баъы дийир ки, мян гызы эюрмяйип эетмярям. Малей
баъыны кечирилляр гыз олан отаьа. Гызла эюрцшцр, адыны сорушур. Гыз дийир ки,
адым Щялмятди. Гызын адыны ешидян кими эюряк Малей баъы ня диди:
- Щялмят, дабаннары эен эюр, архалыьы йекя юр. Ганпиляря эетмишдим,
эимэялярдя эюрмцшдцм. Ганпилярин айахлары щамсы йекяди... (С.204; Т.12).
МОЛЛАНЫН ЮКЦЗЦ
Молланын гоъа бир юкцзц варыйды. Габырьалары эюрцнцрдц. Ня ишя, ня
дя ятдийя йарыйырды.
Молла истяди ки, юкцзц сатыб йериня яркяк бузов алыб бюйцтсцн.
Молла щабу хяйалнан юкцзц нечя дяфя апарса да сата билмядики,
билмяди. Молла юкцзц базара апарып - эятирмякдян йорулмушду. Юкцз
дя базара эедип - эялмяйи юйрянмишди. Молла базара эетмяк исдийяндя
юкцз ипдян дартынырды. Доьрусу, юкцз дя молланын ялиннян безикмишди.
Молла юз-юзцня сюз вердики, «неъя олур - олсун эяряк юкцзц щабу
базар сатам».
Щабу базар эцнц дя юкцзя мцшдяри олмады. Молла чох дцшцндц,
чох дашынды, ахырсы юкцзц салахханайа апарып кясди. Саллаххана сащибсиз
итдярнян долуйду. Молла итдярин сайына эюря яти парчалады. Итдярин
рянэиня эюря бир сийащы йазып, бир-бир итдяря пайлыйып диди:
- Яэяням, пулунуз йохдуса, эялян базар эцнц верярсиз.
Сора Молла Мамай ити йанна чаьырып диди:
- Пуллары йыьып сахламаьы сяя етибар едирям. Мян эяляндя, верярсян.
Молла базардан юйя гайыданда арвады эюрдцкц, молла юкцзсцз эялир.
Арват диди:
- Ня йахшыки, юкцзц сатдын. Юкцзц кимя сатдын, а киши?
Молла сюйцня-сюйцня: - итя сатмышам – диди.
Арват еля билдики, молла зарафат елийир. Молла щону инандырдыки,
юкцзц итя сатып.
Арват щирсдянип диди:
- Кцл сяян башыва. Итя дя юкцз саталлар? А киши, сян дялисян, нясян,
билмирям.
Молла кор - пешман базара йолланыр. Эюрцркц, итдяр саллахханадады.
Молланы эюрян итдяр гуйрухларыны буладылар.
335
Кянарда бир учух - сюкцк юй варыйды. Барысынын би тяряфи даьылмышды.
Молла итдяри хараба юйя салып, гапынын далыны бяркидир. Сора да ят
пайладыьы сийащыны итдяря охуйур. Итдярдя пул щарданды?
Молла щирсдянип ялиндяки ясайнан итдяри дюймяйя башдыйыр. Молланын йанындан итдяр гачмаьа башдыйыр. Тякъя Мамай галыр. Мамай аьыр
олдуьуннан учух барыны аша билмир. Бир нечя дяфя барыдан атылмах
исдяся дя ъящди боша чыхыр. Молла да дюймяйин арды-арасыны кясмир. Ит
бцтцн эцъцнц топлуйуп барыйа галханда бары учур. Барынын ичярсиннян
бир долу гызыл йеря дцшцп даьылыр. Молла гызыллары йыьа-йыьа итя дийир:
- Щабу пуллары сифдядян версяйдин, сяни щабу гядяр дюймяздим (Т.43).
ДАЛА ГАЙЫДЫРАМ
Гарышгайнан фил сярщядди кечмаьы гярара алыллар. Мяфдил щасарларнан,
йумшах йеря чатанда гарышга филя дийир:
- Еля иляки, чюмбялиф йерийясян. Сярщядчиляр бизи эюрмясинняр.
Бир аздан сяс-кцй ешидилир, гарышга пешман-пешман дийир:
- Па, атоннан, фил, сян йола давам еля, мяя эюрдцляр, дала гайыдырам (Т.24).
ЩЕЧ ГАЙЫДАР?!
Тойух, ит, мишовул хариъдян гачыф ССРИ-йя эялляр. Бир айдан сора
да, ит дя дала гайыдыллар. Сорушулларки, нийя гайытдуз?
Тойух дийир:
- Ай балам, йимаьа щеш ня вермилляр, интасы эцндя цч дяфя йумурта
тяляб елийилляр.
Ит дя дийир:
- Валлащ, гардашдар, щамсы оьруду. Ов далынъа гач, щабуна щцр,
йимаьа да ня ят вар, ня сцмцщ.
- Я, бяс мишовул щаны?
- Яши, мишовулун кефи кющдц. Партийайа кечиф, галыф щорда. Щяр йер
зивилнян долуду. Щабы йахыннарда виза эюндяриф бцтцн гощумларыны
щора чаьыръах, щеш гайыдар?! (Т.24).
ЩЯЛЯ ИКИ ИЛ БУРДАЙЫХ
Тянбял би шякилини ясэяр апарыллар. Гямяндир дийир:
- Саьа дюн!
336
Щамы ямря табы олур, шякили йериндя гурдаланыр. Гямяндир щирсдянир.
- Сян няйи эюздцйсян?
- Аьзо йийим, дюнярох да, гачщагач дюлцки, щяля ики ил щабурдайых
да... (Т.24).
ЕЛЯ БИЛДИМ СЯН ЮЛМЦСЯН
Би эцн ДТК ямякдашлары би няфяри тутуф шящяр рящбяри йанына эятириф
дийиллярки, бяс щабы адам шаайя йайыркин, шящярин рящбяри олцб.
Шящярин рящбяри щирсдяниф сорушур:
- А киши, сян нийя мяям юлдуьуму ъамащат арасында йаланнан
йайырсан?
Киши дийир:
- А эюзо йийим, да нийя щирсдянирсянки? Сяя тяйин илядыьым рящбярляр ъамащата чох зулум едилляр. Мян щеля билдимки, сян юлмцсян,
буннар да щябля азьыннашыблар (Т.24).
БЯС ЕЛЯЙИБ
Шяки шящяринин катиби би йыьынъахда юзцнц юйцф дийир:
- А ъамащат, эюрцн мян ня гядяр йахшы адамамки, мян щабыра
катиб тяйин олунан кими район тахыл планыны 120% долдурду, аълых,
йохсуллух кими горхулу бяла сиз шякилилярдян узах олду.
Би киши йердян дийир:
- А йолдаш катиб, Аллащ що гядяр инсафсыз дюйлцки, би шящяря ики бяланы
биддян версин. Сизи щабы шящяря катиб эюндяриф, що бяс елийиф (Т.24).
ХАЛГЫН ЪАНЫ ГУРТАРАСЫЙДЫ
Би падшащ варыймыш, чох язазилиймиш. .Щабы язазил паччащын цзцэюзц чох кяля-кютцр, Охуд йолу кимиймиш. Щонун цзцнц тараш еламах
чох мцшэцлмцш. Тяраш еламаьы баъаран бярбяри юлцр.
Яйаннар ъар чящмяйя мяъбур олулларки, ким паччащын цзцц ганатмадан, кясмядян тяраш етмаьы баъарса, она янам верилъах, йох яйяр
цзц кясился, бойну вурулъах.
Чох ахдарышдан сора бирси габаьа чыхырки, бяс мян гырхаъам. Разы
олан дяллящ що йекя хянъяр кими цлэцъц алыф ишя башдийир. Кясмядян,
ганатмадан иши битирир.
Паччащ дийир:
- Мяян исдийянняр щабы дялляйя йахшы янам версин.
337
Сора да дялляйя дийир:
- Щя дяллящ, анан намаз цсдеймишки, сян кясмядин цзцмц, йохса
бойнуу вурдуръейдим.
Дяллящ дийир:
- Паччащ саь олсун, сизин анааз намаз цсдеймишки, цлэцъ цзозу кясмяди. Яйяр кяссяйди, ялимдяки що йекя цлэцъля сизин боьазозу цзясийдим.
Щям ъязаны мяя веряммяздоз, щям дя халгын ъаны гутарасыйды (Т.24).
ЩЕШ НЯ
Пинячилик ишиндя газанъ ялдя едя билмяйян Софийев гярара эялир ки,
алверля мяшьул олсун. Бир кися лампа шцшяси алыб базара чыхарыр. Базар
нязарятчиси щону эюрцп йахынлашыр, кисяйя тяпик вуруп сорушур:
- Я-я, Софийев ня сатырсан?
- Би дя щябля тяпищ вурсан, щеш ня (Т.24).
СИБИРДЯ ЩАМЫ ЕСТОН ДИЛИНДЯ ДАНЫШАЪАГ
Бир эцн Сталин, Брежнев, Гарбачов йыьышыб няся мцзакиря едирди.
Биддян хябяр вердилярки, Естонйадан эялян йцклярин габаьыны кясип
бурахмыллар. Гарбачов Естонйайа зянэ едир:
- Ало, кимди данышан?
- Естон дилиндя данышын.
Горбачов ня гядяр чалышыр, лакин ейни ъавабы алыр. Сора трубканы
Брежнев эютцрцр.
- Ало, сиз гатарлары нийя бурахмырсыныз.
- Щеч ня баша дцшмцрям, естон дилиндя данышын!
Ахырсы телефона Сталин эялир, щеч бир сюз сорушмадан дийир:
- Яэяням беш дягигяйя кими гатарлары бурахмасаныз, Сибирдя щамы
естон дилиндя данышъаг.
Он дягигядян сора хябяр вериллярки, гатарлар эялир.
ВЕР ЙЕЙИМ, СОНРА ДЕЙИМ
Мцяллим:
- Сяндя ики канфет вар. Бирни дя мян вердим. Нечя едяр?
Шаэирд:
- Вер йийим, сора дийим (Т.24).
БИЗ ДЯ СЕВИНЯРДИК ДЯ
Мцяллим:
- Яйяр Мяънун Лейлийнян юйлянсяйди, ясяр сизя неъя тясир едярди?
Шаэирд:
338
- А мяллим, биз дя сюйцнардох да (Т.24).
ЩЯР ШЕЙИ БАША ДЦШЦРЯМ
Бир няфяр юз ана дилини йахшы билмядийи цчцн гярара алыр ки, юйрянсин.
Достуннан хайиш едирки, щону юйрятсин. Досду щоннан мяшьул олур.
Ахырсы, оьлан дийир:
- Йа все понимайу... толко не знайу, когда нужно «нин», а когда
«нинин», когда нужно «дир», а когда «диритдиритди» (Т.24).
ЯЪДАДЫ ЩЕЙВАН ОЛУБ
Мцяллим шаэирдя: - Ширмяммядова Товуз, атанын ады няди?
- Аслан.
- Ананын ады няди?
- Марал.
Йердян бир ушаг дийир:
- Йягин яъдады щейван олуп щабуларын (Т.24).
АЙАГ ЦСТЯ ЭЕДЯЪЯЙИДИМ
Би дяфя Шякили автобусда айах цсдя эеер. Щамы отурур, щабуна йер
олмур. Бир аз эейяннян сонра що бяркдян дийир:
- Яйяр щабу эцн дя айах цстя эетсям, кечян дяфяки кими елийъям.
Горхуйа дцшян бир няфяр айаьа дуруб щона йер верир, сора сорушур.
- Яйяр отурмасайдын, наьарасыйдын?
Шякили сакитъя ъаваб верир:
- Я щеч ня... Айах цсдя эеъийдим дя (Т.24).
«ГУШИ»
Юмрцндя рус дилиндя бир сюз беля билмийян бир шякили санаторийайа
эялир. Бир ай динъялдикдян сора юйя гайыдыр. Досду сорушур:
- Я, ди эюрах йимаьа ня веритдилярки, щябля кюкялмисян?
- Я-я-я, гуш йимахдан бездох.
- Ня гуши я? Тякъя гуш?
- Ща да, бошгабы габаьыма гойуб дийилляр: - «Гуши!» (Т.24).
ЛАП АВАРА ГАЛАЪАМ
Би дяфя бир шякилини кяшфиййата эюндярилляр, юзцня дя тапшырылларки,
гырмызы ишых йанан кими парашцтля атылсын. Дцшян кими Иванла эюрцшцп
дисинки, «бярк дайансыннар». Щабуну дийип дала гайытсын. Шякили тяййа-
339
рядя гырмызы ишыьын йананыны эюрцр, интасы тулланмаьа горхур. Щону
зорнан тяййарядян атыллар. Шякили парашцтцн дцймясини басыр, парашцт
ачылмыр, ещтийат дцймясини басыр, эеня дя ачылмыр.
Шякили дилхор олуб юз-юзцня дийир:
- Вяссалам да, щайынды Иван да эялиф чыхмыйъах, лап авара галъам (Т.24).
СОЧИНИ ВЕРДИЛЯР?
Ермянисданда зялзяля баш верир. Йаралылары пансионатда йерляшдирирляр. Йениъя юзцня эялян бир ермяни дярщал сорушур:
- Гарабаьы вердиляр? Мян щинди ордайам?
Щяким ъаваб верир:
- Хейир, сиз Сочидясиниз.
Бир гядяр кядярлянян ермяни ъаваб верир:
- Демяли, Гарабаьын йериня Сочини вердиляр (Т.24).
БУРА ГАРАБАЬДЫ
Бир нечя ил кечдикдян сора Авропа хяритясинин йарысыны гящвяйи
рянэляйиб йазыллар: «Бюйцк Ермянисдан». Интасы щямин гящвяйи рянэин
ичярсиндя гара нюгтя эюзя дяйир. Эеня бир нечя ил кечир. Бцтцн Авропа
хяритяси гящвяйи бойаныр, «Бюйцк Ермянистан» йазылыр. Интасы гара
нюгтя йеня дя юз йериндя дурур. Бир няфяр сорушур:
- Йахшы, бя щабу гара нюгтя няди?
Ермяни кядярля башыны булуйур:
- Щабура Гарабаьды. Щяля дя щораны ала билмямишик (Т.24).
БИЗЯ ЛЯГЯБ ГОЙУР
Бир шякили що бирсиня:
- Я, хябярин вар? Ермяниляр дийир ки, Шяки бизим олытды. Адымызы да
Шахашен гойутдылар.
Що бирси шякили:
- Я, аллащ щаггы, щабулар гызытдылар. Алямя лягяби биз гойурох,
щабулар да бизя лягяб гойур (Т.24).
ЪЦЙЦРЦ АЛЫТДЫ
Ъейран адды эялини доьум юйцня апарыллар. Щонун бир гызы дцнйайа эялир.
Юйляриня эялян гоншу яриннян сорушур:
- Ъейран щара эейитди?
Яри утана-утана:
340
- Ъейраан, ъцйцрц алытды да... (Т.24).
ОЛАНЫМЫЗ БЕЛЯДИ
Дюйлятди гоошусу касыф айляни щеш вах сайа салмазды. Би эцн эеъя
вахды щабу дюйлятди гоошунун юйц йаныр. Касыф гоошунун ешийиндя олан
щоуздан су эютцрмяк цчцн щоларын гапысыны дюйцлляр. Касыф гоошу щона
кюмяй елямаь истямядыьы цчцн дийир:
- «Валлах, дийясян суйумуз буланыхды, яйяр йарыйарса гапыны ачым ,
су эютцрцн.
Йаньыны сюндцрмяйя кюмяй елямаь исдийянняр:
- Аллах сяян фярйада чатсын, йаньын сюндцрмаьа ня буланых су, ня
дя дуру су олсун, ня тафоту вар?
Юй йяяси:
- Кефооза дяймясин. Сорушурам да, варыны верян отаммаз,
оланымыз щейляди (Т.24).
ЭЮСТЯРЯ БИЛМЯРЯМ
Шякидя гоъа арвад хясдялянир. Щяким чаарыллар. Щяким дийир:
- Баъы, йорьануу ач, бахым-эюрцм, щаран аьрийир?
Гадын дийир:
- Йох, мян намящрямя бядяними эюсдяря билмярям. Киши мяни
дяли мал кими тафдалийяр (Т.24).
ДЯВЯ УШАЬЫМЫШ
Дявя, гойун, узунгулах йол йолдашы олуллар. Щолар бир мцддят
биррикдя йол эедир. Интасы йолда йимяйя бир шей тапбыллар, аъыннан эцъля
йерийилляр. Бир мцддят эетдикдян сора щабулар би дясдя ота раст эялилляр.
Яйяр оту щяр цчц йеся, эеня дя цчц дя аъ олаъагды. Оду ки, щолар
щябля бир шярт гойуллар: «Эялин, щяр цчцмцз йашымызы сюйляйяк.
Щансымызын йашы чох олса оту що йисин».
Биринъи гойун диллянир:
- Мян Исмайыл гурбанына эялян гочун бюйцк гардашыйам.
Узунгулах да юзц цчцн еля бир йаш сюйлцйцрки, щабу гойуннан да
йашлы олур.
- Сизин сюзцнцзля дявя ушаьыймыш, - дейип, дявя оту аьзына эютцрцб,
бир аьаъын щачасына гойуп йемяйя башдыйыр (С.118; Т.47).
ГОНАХДАН ГОРХАН БИЛЯЪИКЛЯРДИ
341
Йаьышды би эцндя Молла Ъума Шякинин Биляъик кяндиннян кечирмиш.
Йер сцрцшэян олдуьуна эюря Молла Ъума бир нечя дяфя йыхылыб - дурур.
Ахшам гаралдыьына эюря Молла Ъума щабу кянддя гонах галыб, сящяр
эетмяк исдийир. Щансы гапыны дюйцрся щону гонах етмилляр. Чарясизликдян юз кянддяриня эетмяли олур. Биляъикдян чыхыб юз кянддяринин
йолуна дцзяляндя, тясадцфи бир няфяр юз кяндчисиля растдашыр, щоннан
бярабяр йол эетмяли олуллар.
Ящвалаты юйрянян кяндчиси дийир:
- Няяъяб, щу кянддя гонах галмадын?
Молла Ъума дийир:
- Щолар йоллары йаьлы,
Ашлары йаван,
Гонахдан горхан Биляъиклярди.
Щолар гонах сахлыйан дюйлц (С.118; Т.47).
БУРДА БЦЛБЦЛЛЯР РУСЪА ОХУЙУР
Заманов Мяммяд адды би няфяр Шякидя доьулуб, бойа-баша чатыб,
охуйуб сянят сащиби олур, Минэячевир тохуъу фабрикиндя ишляйир.
Аилясини, анасаны да Минэячевиря апарыр. Йаз вахды щабулар балконда
отурармышлар. Анасы оьлуннан сорушур:
- Ай Мяммяд, ай оьул, мян щабурда щеч бцлбцл сяси ешитмирям.
Нийя щабурда бцлбцл охумур?
Мяммяд:
- Щабурда бцлбцлляр русъа охуйур, сян баша дцшмцрсян.
Анасы:
- Дийирям ахы, щабурда нийя бцлбцл сяси ешидилмир? Демя, щабурдакы
бцлбцлляр руъъа охуйур. Мян баша дцшмцрям (С.118; Т.47).
ДОСТ МЯСЛЯЩЯТИ
Диши аьрыйан бир адамын досду сорушур:
- Ня олуп, дишин аьрыйыр? Мян сянин йериндя олсайдым, щону чохдан
чыхартдырардым.
Диши аьрыйан дийирки, мян дя сянин йериндя олсейдим, дишин лап
икисини биддян чыхартдырардым. Мяслящятин йахшыды, интасы аьрыларын щеч
бириннян хябярин йохду.
Беля бир мясял вар:
- Аьрыларда диш аьрысы,
342
Щяр кясянин юз аьрысы (С.118; Т.47).
ЦЧ АДАМЫН ЙЕРИНЯ ЮЛЯ БИЛМЯНЯМ КИ?
Язрайыл бир адамын юйцня эедиб дийир:
- Мян щабу айлядян цч адамын ъаныны аласыйам. Айля цзвляринин
щамсы чюйрцлцб нюкярин цзцня бахыр.
Щабуну эюрян нюкяр дийир:
- Ъаны алынасы адам бир мян олсам да, икиси сиздянди. Нийя щамыыз
мяни ишаря елийирсиниз? Мян цч адамын йериня юля билмярям ки?
(С.118; Т.47).
ИКИ БИТИ ЙИЙЯ БИЛЯРМИ?
Кечмишдя йохсул бир кяндчи Шякийя эялир, эцнорта йемяйиня йемякханада бити йийир. Бити кяндчинин чох хошуна эялир. Бир бити дя
йемяй арзусуна дцшцр. Чох дярин фикря эетдикдян сора мягсядини
айдынлашдырмах исдийир. Щабу мягсядля йолдашларыннан сорушур:
-Эюрясян, паччащ истяся, эцндя ики бити йийя билярми? (С.118; Т.47).
БУНДАН БАШГА ГАБЫМЫЗ ЙОХДУ
Гонахлардан бирси юй сащибиндян ичмяйя су исдийир. Касада, стяканда...
щансы габда су эятирирлярся, гонах ичмир. Ахырсы, гонах дийирки, мяя додах
дяймийян габда су верин. Юй сащибяси дя зирянэ олур. Ахырда ушаьын
силвинъиня су долдуруб эятириб гонаьын габаьына гойуп дийир:
- Валлащ, бизим буннан башга додахдяймийян габымыз йохду
(С.118; Т.47).
ДЯЩНЯЛИНИН АТ САТМАСЫ
Бир дящняли аты хошуна эялмдийиня эюря щону базара сатмаьа
чыхарыр. Ат алмах исдийян адамлар бир-бир эялиб атын нишанларына бахырлар.
Бязиляри дя ат сечмяйи йахшы баъаран дяллалы эятириб аты эюсдярилляр.
Дяллал бахдыгъа йахшы атын нишаннарыны садалайыр. Аты йохладыгдан сонра
миниб сцрцр. Ахырсы ат сащибиннян сорушур:
- Атоо хасиййяти неъяди? Тяпик атандырмы? Габах голу иля адамы
вурурму? Санъысы вармы?
Шяки базарында алыб-сатаннардан башга дяллаллар да олур. Дяллал эуйа
343
щяр ики тяряфя; алана аты алмасы цчцн мцнасиб сюзляр дейир. Алвер олурса,
алан да, сатан да дяллала ширинник, пул верир.
Дящняли аты сата билмяси цчцн базардан икинъи бир дящняли тапыб
дийир:
- Я... гоошу, эял мал базарына. Мян аты сатырам. Сян мяним атымы
тярифля, мян дя сора сяян ешшяйини тярифляйярям.
Щабулар разылашыллар. Ата мцшдяри эяляндя, ешшяк сатан дящняли дя
бунлара йахынлашыр.
Алгы-сатгы щагда данышыллар. Интасы ешшяк сатан диммир.
- Я... гоошу папаьын йеря эирсин, нийя атын щцнярини димирсян. Сянки,
щабу атын неъя йахшы ат олдуьуну билирсян.
Ешшяк сатан:
- Я... хясисин бири хясис. Сян що атнан ъейран говуб тутанда що
ятдян биъъя тикя дя олсун мяя вердин ки, мян дя сянин атыны тярифляйим.
Дийясян, щинди гоошу йадаа дцшцф. Тярифляйян дейилям. Исдийилляр
алсыннар, истямилляр алмасынлар.
Бу сюзляри ешидян алыъы сюзляри неъя йозурдуса щейля дя щярякят
едирди (С.118; Т.47).
ПИРДЯН ГОРХУРАМ
Гапысында бир нечя гуллугчу олан варлыйа ики дяня тир лазым олур. О тиря
пул вермяк истямир. Нюкярлярдян бирини эютцрцб, мешя кими аьаълары олан
пиря апарыр. Пирдян ики тир кясмяйи нюкяря тапшырыр. Нюкяр аьасына :
- Ай аьа, ахы бура пирди. Бурдан аьаъ кясмяк эцнащды. Аьасы нюкяря:
- Сяня ня тапшырылыр ону да еля – дейир.
Ялаъсыз галан нюкяр цзцнц пиря тутуб йалварыр:
Ей мцгяддяс бюйцк пир,
Сяндян кясирям ики тир.
Буйрух беляди, горхурам,
Аьам билсин, сян бил (С.118; Т.47).
ЧЯРЧИНИН ХЫРДА-ХЫРДА АНДЫ ЙЫЬЫШЫБ ЕШШЯЙИНЯ
ГЯНИМ ОЛУР
Гафар киши чярчиликля мяшьул олурду. Що, мящля-мящля, доггазбадоггаз эязиб апардыьы матащыны арвадлара, гызлара сатарды. Чярчинин бир
344
бюйцк сябяти, сябятин ичиндя дя ийня, санъаг, дарах, лампа шцшяси, лампа пилятси, саггыз кими шейляр олурду.
Гафар киши сябяти ешшяйин цстцня гойуб, эяздирирди. Сябятя щяр малдан бир нцмуня гойурду. Галанлары ешшяйин цстцндяки хуръунда олурду.
Ким ня исдяся Гафар киши щагг-нащаг анд ичярди ки, йахшы малды,
Ядесди. Гафары таныйанлар она дейирляр:
- Ай Гафар, аз анд ич, малды алан алсын, алмайан алмасын. Щяр шейдян ютрц нийя щагг нащаг анд ичирсян.
Гафар ися зарафата салыб дейирди:
- Яши ишиндя ол, тяки алвер олсун. Бир эцн Гафар кишинин ешшяйи хястяляниб юлцр. Ешшяйин юлмяси щуна бюйцк зярбя олур. Що щей аьлыйырдыки,
мян щабу аиляни неъя сахлайаъаьам.
Гоншулар эялиб щуна тясялли верирдиляр. Ушаглар дейирди:
- Юзцйя бир шей олмасын. Аллащ явязини версин. Башгасыны аларсан.
Гафар:
- А киши, що еля юйрянмишдики, мян эетдийим доггазларын щамысыны
таныйырды. Щарда дайанмах лазымдыса щорда дайанырды. Бир дя ки, мян
щуна юйрянмишдим, що да маа.
Гоншулардан бири щюсялядян чыхыб диллянир:
- А киши, саа димядох ки, нащагдан аз анд ич. Хырда-хырда андларын
йыьылыб ешшяйя гяним олду. Щинди эюрдцн, нащаг анд ичмяк адама
гяним олар (С.118; Т.47).
ПАПАГ ЯЩВАЛАТЫ
Би эцнцсц бир кишинин ялиня дяри кечир. Кишинин дя 7 ушаьы олур.
Ушахларын йеддисинин дя башы ачых олур. Киши дярини эютцрцб эедир
папахчынын йанына. Папахчыйа дийир:
–Щабу дяридян мяям ушахларыма папах тик.
Уста дярини эютцрцп дийир:
–Баш цсдя, тикярям.
Киши дийир:
–Щабуннан ики дяня папах чыхармы?
Усда бахыр, юлчцр, бичир, дийир:
–Чыхар.
Няся, киши дярини гойур усданын йанында, чыхып эедир. Юйдя фикирряшир, що бирси ушагларын башы ачыхды ахы! Эялиб дийир ки, сабащ эедим,
дийим эюряк щабу дяридян цч папах чыхармы?
Сящяри эцнц эедип дийир ки, эялсяня, щабу папаьы цч елийяк.
Дийир:
345
-Йахшы.
Эяня гайыдыр, эялир. Эяня фикир елийиб эедир усданын йанына, дийир:
–Усда, щабу дяридян дюрд папах чыхармы?
Усда дийир:
–Баш цсдя.
Сюйцня-сюйцня юйцня эедип дийир ки, дюрд ушаьын башы юртцлдц.
Эедим дийим эюряк, иксиня дя ялавя папах тикмяк олармы?
Усданын йанына эедип дийир:
–Усда, ики дяня дя ялавя папах тикмяк олармы?
Усда дийир:
–Баш цсдя.
Киши дийир:
–Унда щабу йедди папаьы ня вахт эялип апарым?
Усда вах гойур. Киши эедир юйцня. Гойулан вахда киши эялир усданын
йанына. Усдайа дийир:
–Папахлары тикмисянми?
Усда дийир: –Бяли.
Дийир ки, ня гядяр пул вермялийям. Усда дийир ки, филан гядяр. Киши
пулу верип бцкцлмцш папахлары эютцрцп эедир юйя. Эялип юйдя бахыр ки,
балаъа 7 дяня папах. Щирсдянип эедир усданын йанына. Усдайа дийир:
–Ай усда, бу папахлар бармаьа эийиляси папахды. Ушахларын башына
нятяяр эяляр?
Усда дийир:
–Ай киши, сян мяня дидин ки, ики папах. Мян иксиня разылашдым. Битяяр чыхарды. Сора эялдин бир дяридян 7 папах исдийяндя, сяян ушахларывын башы бармах бойдады дийяня, щона эюря дя мян щейля тикмишям.
Щонун тахсыркары да сянсян. Киши дя дярийя баха-баха галыр. Корпешман гайыдып эялир юйя (С.195; Т.30).
ПУЛДАН ЮТРЦ ИТ ГЫРХЫРАМ
Кечмиш заманларда Илису кяндиндя Паша адында яййар бир дялляк вар
иди. Йолда, риздя, щарда олса цз гырхарды. Бир дяфя Ямиръан кяндиндя бу
дялляк йолда Муса бяйин цзцнц гырхдыьы заман бир няфяр йахынлашыб дейир:
-А дялляк, мяня цч манат боръа пул вер.
-А киши, эюрмцрсян, мян бурада пулдан ютрц ит гырхырам. Сян дя
мяндян пул истяйирсян. Бу сюздян щиддятлянян бяй дялляйя дейир:
-Ишдян сонра мяним йаныма эялярсян.
- А дялляк, о ня сюз иди ки, сян дидин ки, пулдан ютрц ит гырхырам.
- Бый, бяй, бу сюз аталар сюзцдц, беля ишлядирляр.
346
-Кюпяк оьлу, яэяр бу аталар сюзц олмасайды, сяни чохдан данламышдым. Чых эет, бир дя беля сюз данышма! (С.49; Т.13).
ЩАМЫСЫ ЙАНДАН ЭЯЛЯНЛЯРДИ
Шяки яййарлары ешидирляр ки, Илису кяндиндя мяшщур бир яййар дялляк
вар. Щеч ким буна галиб эяля билмир. Йыьышыб Илисуйа эедирляр. Эедиб
дялляйи тапырлар. Ону пярт елямяк цчцн: «А дялляк, бура йаман ешшяк
чох олан кянддир» - дейирляр.
Дялляк: «Дцз дейирсиниз, щамысы йандан эялянлярдир» - ъавабыны
верир (С.49; Т.13).
ЯМИРЪАНЛЫСАН, КЕЧ БАША
Бир эцн бяй гонаглыг едиб кяндин ъамаатыны йыьыр. Юзцнцн кяндиндян оланлара «Ямиръанлысан, кеч баша» - дейир.
Беля дейя-дейя бцтцн Ямиръанлылары кечирир баша. Дялляк Паша галыр
ахыра. Эюрцр гапыда бит ит кцчцйц йатыр. Кцчцйц эютцрцп атыр баша,
дейир: «сян дя Ямиръанлысан, кеч баша» (С.49; Т.13).
ДОДАЬЫМ ЙАРАДЫ, АТ СУЛУЙА БИЛМЯРЯМ.
Гумлахда би аьа вармыш. Би дя щонун би дяня нюкяри.
Эцннярин би эцнцсц аьа нюкяря диди:
-Дур атдары сула.
Що нюкяри дя дийир:
-Додаьым йарады, сулуйа билмярям.
Аьа дийирки, додаьын ат суламаьа ня дахлы?
Що нюкяри дя дийирки:
Бяйям, дрруу димяли дюйлцйям?!
Интасы йимяк вахды нюкяр дийир:
-Щаны мяям йекя гашыьым? (С.195; Т.30).
ЩЕСАБА ГАТМА
Бир киши ешшяк алмаг истяйир. Она сораг верирляр ки, филанкяс ешшяйини
сатыр. Ешшяк алмаг истяйян ешшяк сатаны ахтармаьа башлайыр. Эюрцр ки,
ешшяк сатмаг истяйян киши ешшяйин белиндя эялир.
-Ешитмишям, ешшяйини сатырсан. Инсафлы гиймят сюйлясян, ону аларам.
347
Нечяйя дейирсян?
Ешшяк сатан ешшяйиня беля тез мцштяри тапылмасына севинир. Амма
тамащкар олдуьундан ону баща сатмаг истяйир.
-Бу ешшяк айры ъцр ешшякди. 400 сайсан, сяня гурбанды.
-Мян тякъя ешшяйин гиймятини сорушурам. Ешшяйин цстцндякинин
гиймятини щесаба гатма (Т.33а).
ЪИЙИН ЮЛЯНДЯ ЭЯЛЯРЯМ
Бир хачмазлы о бириня дейир:
-Ай яълаф, ики дяфя йасыныза, бир дяфя хейир ишинизя эялмишям. Атам
юляндя бизим щяйятя кечмядин.
-Ще, ще, ще... Фикир елямя. Ъийин юляндя эялярям (33а).
ЙОХЛАМАГ ИСТЯЙИРДИМ КИ, ...
Бир оьлан йолун гыраьындакы шабалыд аьаъыны чырпырды. Йолдан кечян
таныш она салам вериб ютмяк истяйир. Аьаъдакы саламы алыб дейир:
-Гардаш, бир аз йахына, аьаъын кюкцня тяряф эял.
Йолдан ютян еля билир ки, аьаъ чырпанын няйи ися йеря дцшцб. Башыны
ашаьы дикиб аьаъа сары аддымлайыр.
-Бир аз да габаьа.. Бир аз саьа... Ай саь ол! –ялиндяки цркц илишдирир
аьаъдакы тиканлара. Гопуб тюкцлян тиканларын бири дцшцр йердякинин
башына. О, гышгырыб вя башыны овхалайа-овхалайа сорушур:
-Мяня ня демяк истяйирдин?
-Щеч ня! Йохламаг истяйирдим ки, эюряк аьаъдан дцзэцн нишан ала
билярямми?! (Т.33а)
БЮЙЦРЯ-БЮЙЦРЯ ЮЛЕЖЕТДИЛЯР
Юкцз арабасы иля район базарына эедиб эери гайыданлары Баш Дашаьыл
чайынын ортасында сел щаглайыр. Адамлар арабадан дцшцб гачыр, бир тящяр
юзлярини хилас едирляр. Араба ися чайын ортасында батыб галыр. Бириси су
галхдыгъа бюйцрян юкцзляри эюстяриб чайын кянарында дайанан
адамларын ян йахшысындан сорушур:
-Баба, о юкцзлярин ахыры нолужетди?
-Юкцзляр щеля орда бюйцря-бюйцря батыб юлежетдиляр –гоъа ъаваб
верир (Т.33а).
348
ЩАНСЫ АДЫНЫ СОРУШУРСАН?
-Онун ады няди?
-Щансы адыны сорушурсан? Ичяндян яввялки, йохса сонракы?
-Баша дцшмядим. Ичкинин ада ня дяхли вар?
-Чох дяхли вар. Онун ичмямишдян яввял ады Гямбярди. Йцз грам
ичяндян сонра ады олур Лцл Гямбяр (Т.33а).
АЙАМАСЫЗ АДАМ
Бир хачмазлыдан сорушурлар:
-Кяндиниздя айамасыз адам вар?
-Вар.
-Кимди?
-Хоруз Рамазан (Т.33а).
349
ЯЩВАЛАТЛАР, ЭИМЭЯ СЮЩБЯТЛЯРИ
ТОШУ ЙЕТИМ ЯЩВАЛАТЫ
Тошу Йетим (ясл ады Халид) адлы бирси бир гыз исдийирмиш,
Гыз уна эетмяйя разылых вермирмиш, Щона пиня елийир щабц ъцря:
- Дарай туман вызвызы,
Юлцрям, а дяллящ гызы.
Щавтанабеля миммярям,
Тошу Йетимя эетмярям (С.195; Т.30).
ФЫК ФЯРАЙИЗ, КЮКЦ ЧАЬАРДЫРСАН, ЙЦЭЦРАЙИЗ
Эцннярин би эцнцсц би чобан гойун сцрцсцнц йайлаьа апарыр. Чобан
би молланын йанына эялиф дийир:
- А молла, мян йайлахдан гайыдана кими Гураны щабу оьлума юрэят.
Чобан моллайа би яркяк гойун да верир. Молла иля дя разылашыр.
Чобан йайлаьа эедир.
Молла оьлана дийир:
- Мян дийян сюздяри тякрарла.
Оьлан да «баш цшдя» дийиф молланын сюздярини тякрарлыйыр:
- Фык, фык фярайиз,
Кюкц чаьардарсан йцэцрайыз.
Молла оьланнан сорушур:
- Щабу сюздяри юрэяндинми?
Оьлан дийир:
- Бяли.
Молла дийир:
- Щонда, дур эет.
Оьлан гача- гача эялиф атасына чатыр. Атасы оьлуну эюрцф мат галыр. Дийир:
- Ня тез эялдин, ай оьул?
Оьлан дийирки, молла мяя Гураны юрэятди, мян дя эялдим.
Атасы дийир:
Би мяя оху, эюрцм. Оьлан що гядяр гачмышдыки, що сюздяри димйя
щалы олмур:
Фык- фык -дийиф дайаныр.
Ата баха- баха галыр. Оьлу ахырсы юзцнц топлуйуф дийир:
- Фык-фык фярайиз,
Кюкц чыхардырсан, йцэцрайыз.
350
Щоннар кор-пешман йайлаьа эедилляр. Молла да чобанын вердийи
гойуну кясиф башдыйыр йимяйя (С.69; Т.30).
ШАЛБЫЗ ЩАГГЫНДА БИРИНЪИ СЮЩБЯТ
Салбыз адды бир няфяр селпо сядри олур. Селпонун балаъа йцк машыны
варды. Що машыннан йол эидирмиш. Йолда Дямирапаран чайыннан кечмяк
лазым олурмуш. Орда бир Гумлах дцзц олуп. Машын сыныр. Орда бир
йемишан аьаъы да олур. Салбыз баба бир - ики ъыр-ъындыр яскини бу йемишан аьаъына баьлыйыр. Ъамащат да еля билирки бура пирди. Оннар сора ора
Салбыз пири дийиллярмиш. Щяля дя бу йер галыр. Щинди щордан ишдямилляр.
(Шейх Шалбыз ися башга шяхсиййятди) (С.109; Т.30).
ШАЛБЫЗ ЩАГГЫНДА ИКИНЪИ СЮЩБЯТ
Би кючяри даьа эедип гойун отарармыш. Эяляр чатар, щяр дяфя дя
зийаннан эялярмиш, чох итэиси орлармыш, эащ долуйа дцшярмиш, эащ да сел
апарармыш, бир сюзля чох итэиси олармыш.
Чатыр ора, эюрцркц кимся дя вар, сорушарки, бу няди?
Дийяр:
- Бу Шейх Салбыз пири. Дийярки, йа Аллащ, бу пиря нязир илийирям, о
мцэюрцсц (орда отураннар) кимся она бир мотал пендири, гойун пендири
цздц, би дяня дя би еркяк вериъям.
Киши эедир даьа. Бу кишинин иши о гядяр уьурру кечярки, итэиси дя
олмур. Мотал, филан-фещман, эяляр чатар ора.
Орда би эцн галар. Онун юйцнц ахдарар. Сорахлашар. Эяляр, чатар.
Сорушарки Шалбыз бабанын юйц щансыды?
Дийяллярки, бах, оду! Тездян дяярманын йанында олар. Чаьырар:
- Ай Шалбыз баба, ай Шалбыз баба.
Бу йазых да щяля дурмуйуфмуш. Щяля-беля йцнэцл палтарнан чыхар ешийя.
-Дийярки, ай Шалбыз баба, ай ъяддивя гурбан олум, нязир илямишям,
ишим уьурру кечиф. Эял нязиривя йяя дур. Цздц пендир, мотал пендири, би
дяня дя гойун.
- Аллащ гябул елясин - дийиф нязири гябул илийир (С.109; Т.30).
ЕРМЯНИНИН ИНАНЪ ЙЕРИ
Гоншу Исмайыллы районунда бир ермяни кянди (Рушан) олупду. Бизим
адамлар ордан тахыл эятирирдиляр. Бу ермянинин Гябялядян би досду
варыйды, ады Низам.
351
Гябялянин Щязря кяндиндя пир варыйды. Ермяни дийирки, мяя о
пирдян тутйя эяти, мяям эялнимин зцрйяти олмур. О вахтлар мцсцрманных, пиря инам чох эцждцйдц. Низам моллайнан мяслащат илийирки,
мян пирин торпаьыны ня тящяр ермянийя верим? Олар беля?
Мяслащат илийиллярки, ермяни ня ганырки, бу торпах няди? Эет
мешядян бир аз торпах йыэ, апар.
О, торпаьы йыьыр, апарыр, веер гунаьа. Дийирки, гунах, эятмишям,
эялинивя дя, оьлува да- щярясиня йарым исдякан гяйир вер.
Бир илдян сора гунах эялирки, саа гурбан олум, бир аз да гурбан олум.
Оьлумун оьул зцрйяти олупду. Биз ора гурбан демишик. Эятирип кясяк.
Эяня мяслащат илийирляр. Моллалар дийирки, йох, о ермяниди, йох
олмаз, о пиря эетмяк дцз дюйцл. Дийирки, а гунах, сян о гойуну верярясян бизя, биз апарыб кясяк (С.109; Т.30).
ТОЙ ЯЩВАЛАТЛАРЫ
О вахлар тойларымыз олуп дамларда. Тойлары бир аз гызышдырмаг цчцн
щяря юз мящарятини эюстярирди.
Бир Сейидмяммят киши вар иди. О да юз мящарятини эюсдярмишди.
Авараны (йяни эомуш баласыны), чякиси оларды 250-300 кг, чаьардыр дама.
Чаьардыр да. Нярдийан да сыммыр (С.109; Т.30).
***
Бирси эялип дийир ки, мян эцлашмаьа адам ахдарырам. Сойунуб
орталыхда юзцня эцлашмаэа адам ахдарыр. Ашаьы эедир, йухары эедир.
Бир йосма папах Бахыш олур. Бахыш буну ешидип эялиб чатыр, ону
чырпыр йеря. Йериннян тярпяня билмир (С.109; Т.30).
МЯЯМ ЭЦЪЦМ ЧАТМАДЫСА, ЮКЦЗЦН ЭЦЪЦ
ЩЕЧ ЧАТМАЗ
Би дяня киши варыйды. Ады Шабаныйди. Ики метр 20 см бойу оларды.
Гырх путддух йцк апара билярди. Юзц йцкя эцъ верирди.
Би эцнцсц арабаны йуклцйцлляр. Шабан арабаны дартмаьа башдыйыр,
эцъц чатмыр. Дийир:
-Мяям эцъцм чатмырса, юкцзцн эцъц щеч чатмаз (С.109; Т.30).
ОНДА КЯЛ ЭЦЪЦ ВАР
Бир Ряшит киши варыйды.
Дямирйолу тязя чякилян вахдыйды. Дийиллярки, Щаъы Аббас, Щаъы Сющраб
352
тиъарятчийдиляр дийяня кятдян гыраьа чыхан булар олуплар. Эялип Ряшит кишийя
сющбят илийилярки, еля бир евляр варки, он, он беш дяня- бир вагон зад.
Ряшит киши дийирки, ола билмяз. Мян инанмырам. Орда ня олур- олсун,
онда кял эцъц вар (С.109; Т.30).
ГАРА ЮКЦЗ ЭЯТДИЙИНИ АПАРЫР
Би няфяр бизим кяндя эялмишди, Вяндама. Пайызда. Бу эяляндя эяляр бир нечя эцн галар. Бу икиси эяляндя пай эятмяз. Билмирям хясисдийиннянми, билмирям касыплыьыннанмы, эятмяз. Бурасыны билмирям. Бу
киши юкцзнян эялипмиш. Ат чятин эедярди. Бу киши эедяндя юй йяяси
зийряй адам олур, ъомаьыны эютцрцп юкцзц дюйцр.
Дийирки, шал гойдум, эютцмядин, моталы гойдум, эютцмядин.
Дюйцб юлдцрцрки, йяси эетсин. Йяси дийирки, йахшыды, дюймя, нийя
юлдцрцрсян? Гара юкцз эятдийини апарыр. Ня эятимишдики?! Шал эятимийип, шарап эятимийип (С.109; Т.30).
ЪЯФЯР ЩАГГЫНДА БИРИНЪИ ЯЩВАЛАТ
Ясли Дашалдан олан Ъяфяр адды бамязя адам вармыш. Мящяммяд
адды бирсиня дийирки, сяни чайа сусуз эятирип, сусуз апарарам.
Мящяммяд щона инаммыр.
Эцннярин бир эцнцсц щолар Улу чайын йанна эедилляр. Мящяммяд
Ъяфяря дийир:
-Щонда эедяк, шащид эятиряк. Гой шащид эюрцп дцзцнц десин.
Мящяммяднян Ъяфяр йолу йары елямишдилярки, Ъяфяр щона дийир:
-Мян сяни уддум. Димямишдимки, сяни чайа сусуз апарыф, сусуз
эятиръям?! (С.138; Т.30).
ЪЯФЯР ЩАГГЫНДА ИКИНЪИ ЯЩВАЛАТ
Эцннярин би эцнцсц Ъяфяр атнан Гарабаьа эедир. Би кяндя эялиф
чыхыр. Кянди эязиф эюрцркц, абат кятди. Йолда бир адамы эюрцф дийирки,
мяя бу кяндин ян танынмыш бяйи лазымды. Що адам да дийирки, филан
йердяди. Адыны сорушур. Дийилляр:
Ъцмшцт бяй.
Ъцмшцт бяйин гапысыны тапыф дюйур. Габаьына нюкяр чыхыр. Нюкярдян
Ъцмшцт бяйи сорушур. Нюкяр щону ичяри апарыр. Интасы Ъяфяр Ъцмшцт
бяйин щонун габаьына эялмяся ичяри эирмиъяйини дийир. Ъцмшцт бяй
эялиф чыхыр. Що юзцнц таныдыр:
353
Гябяля мащалыннан Ъяфяр бяй.
Гарабаь мащалыннан Ъцмшцт бяй.
Ъцмшцт бяй щона би мяълис дцзялдир. Таныммыш адамларын щамсыны
щабура йыэыр. Ъяфяр бяй юйя эириф Ъцмшцт бяйя дийир:
Що юйц щасы сянядя тикдирмисиз?
1832- ъи илдя.
Мяям юйцмц тикян усда сяян юйцнц щцндцр гойуф. Щялбят тяърцбяси артыф.
Ъяфяр исдийир юйцня эетсин, гоймуллар, гойун кясилляр.
Чохлу гонахлар эятирилляр. Ъяфяр щамыны эцлдцрцр. Ъяфяр сорушурки,
малдан, гойуннан няйин вар?
Ъцмшцт бяйя дийирки, йекя йейлаьы вар. Бяй дя дийирки, сцрцнц
эютцрцф йейлаьа эяляр. Юйцнцн йерини дийир.
Эцннярин би эцнцсц Ъяфяр мечитин габаьындакы эимэядя данышыф
эцлцрмцш. Щонда эюрцркц, йапынъахлы адам эялиф. Адам йахыннашанда
эюрцркц, Ъцмшцт бяйди. Фикирряширки, нейнясин. Би шей тапмыйыф щону
гцъаглайыр, атдан дцшцрцр.
Йахында Аман бяйин юйц вармыш. Эялиф щоннара дийирки, щеля йалан
данышыф. Аман бяй эюрцркц, щорасы дюйул, гонаьа эюря гойун кясилляр.
Эцмшцт бяйи дя щабура эятирилляр. Юздярини таныдыллар:
-Аман бяй, Заман бяй вя мян дя Ъяфяр бяй.
Ъяфяр Аман бяйя дийирки, мян Ъцмшцт бяйя йейлах сюз вермишям.
Аман бяй эюрцркц, Ъяфярин иши шулухду. Баш Дашалда йашыйан Щаъы
Новруз яфяндинин нявясиня мяктуф йазыф йейлах исдийир. Щолар да разы
олур. Хейлах вах кечир. Гойуннар що йейлаьа эялиф чыхыллар. Ъцмшцд
бяй щяр шейдян разылых елийиф дийирки, интасы сизин щабу йейлахлар хейлах
дикди. Гойуннар да юлцр. Гойуннары апарыф эедир (С.138; Т.30).
ЩАРДАН БИЛИНСИН?
Би лязэи гойуннары да апарыф кяндин гыраьыйнан эедирмиш. Щоранын
паччащы юлцр. Тезя паъъащ сечилир. Эюйя би гуш бурахыллар. Гуш эялиф
чийниня гонур. Гушу эеня учурдуллар. Ахырсы лязэини паччащ сечилляр.
Лязэи тахда отуруф ямр верир.
Вязири чаэырыф дийир:
-Вязир, мяя би ат дцзцф- гош. Рянэи гырмызы олсун, юзц кящяр,
гашгасы олсун йумшах чечен йящярри, цсдцндя халчасы, эцмцш дюшдцйц,
гушгуну олсун.
Би эцнцсц вязир эялиф хябяр верирки ат щазырды. Паччащ да ата бахыр,
що йанна, щабу йанна кечиф дийир:
354
-Кимдя пычах вар?
Бириси пычаьы верир. Паччащ пычаьы эютцрцф гушгуну кясир. Сора
сорушур: - Сиздя чаты вар?
Дийиллярки, вар.
Паччащ чатыны гушгунун йериня баьлыйыр. Щонда паччащдан сорушуллар:
- Паччащ саь олсун, щабу ъцрдя атын гушгуну чаты?
Паччащ дийир:
- Бяя мяним лязэилийим щардан билинсин?! (С.195; Т.30).
ПАЙТАЛАТ ЯЩВАЛАТЫ
Эцннярин би эцнцсц ики Халхаллы Ярмят-Гышлаьа ят алмаьа
эедиллярмиш. Щолардан бирси щейванын пайталатыны ялиня алыр, эятириф
арабанын чаьына баьлыйырки, ган ичяри тюкцлмясин. Щобирси Халхаллы
дийирки, бах, сян що пайталаты нахах щора баьламысан. Араба ашъах.
Щолар йола дцзялилляр. Арабаны чююряндя пайталат арабаны бюйрц
цсдя чююрцр. Араба сыныр. Щонда щор бириси Халхаллы дийир:
- Мян сяя щабуна эюря димишдим. Пайталат аьырыйды, щона эюря
арабаны чюйцрдц. Араба да сынды.
Щолар битяяр арабаны дцзялдиф пайталаты да арабайа гойуф щордан
эетдиляр (С.195; Т.30).
ГОЪА ЛЯЗЭИ
Гумлахда би дохсан йашды лязэи варыйды. Щабу лязэийя Гоъа Лязэи
дийиллярди. Бамязя адаммыш. Що тут аьаъынын алтында отуруф галйан
чякирмиш. Би чобан да тут аьаъына чыхыф тут йийирмиш. Гоъа Лязэи чобана
бахыф-бахыф дийирки, мян сяян цч тяпикнян аьашдан йыхарам. Чобан дийир:
- Йыха билмязсян. Щонда гоъа лязэи дийир:
-Эя, мяръ эяляк. Мян удсам, би яркяк, сян удсан, би тохлу
верярям. Гоъа адамам, мяям дя эцъцм щабуна чатар.
Мяръдяшилляр. Гоъа Лязэи айаьа дуруф дала эедир, габаьа эялиф
аьаъа би тяпик вуруф отурур дашын цсдцндя галйан чякир.
Чобан аьаъдан гышгырыр:
- Ноолду? Тез ол, вур, чыхым эедим да.
Гоъа Лязэи икинъи тяпийи дя вуруф эеня отуруф дашын усдундя
гялйан чякир.
Эяня чобан гышгырыр:
- Ноолду? Цчцнъц тяпийи дя вур, чыхым эедим, ишим- эцъцм вар.
Гойуннар гышлахда олуллар дийяня Гоъа Лязэи дийир:
355
Цчцнъц тяпийи дя гойуннар йайлаьа гайыданда вураъам. Дцшсян,
юзцн бил, удузъусан. - дийиф чыхыф эедир. Гайыданда эюрцнцркц, чобан
йохду. Эедиф чобаны тапыр, яркяйи дя ялиннян алыр.
Гоъа лязэи щеля гоъайды (С.195; Т.30).
ЩЕШ ЙАЛАНЧЫДАН ГЯЗЕТЧИ ОЛАР?
Шякили Солтан Мащмут би эцнцсц арабайнан Оьуздан Халхала гонах
эедир.
Гышдаьа чатанда бярк йаьыш йаьыр. Солтан Мащмут чох фикирряширки,
нейнясин. Арват ушаьы да арабанын ичиндяйди.
Гышдахды Мящяммядин юйц йолун гыраьындайды. Солтан Мащмут
Мящяммяди чаьырыф халча исдийир. Халчаны арабанын цчдцня чякиф алтында отуруллар. Йаьыш кясяннян сора халчаны да арабайа гойуф эедилляр.
Хейлах вах кечяннян сора халчанын эялмядийини эюрцф Гышдахды
Мящяммят Солтан Мащмудун йанна эялиф халчаны сорушур. Солтан
Мащмут дийирки, халча йол эедяндя арабадан сцрцшцф дцшцф. Кяндя
чатанда эюрцркц, халча йохду.
Щабу иши Солтан Мащмудун бойуна гойа билмийян Гышдахды Мящяммят иши судда верир. Суд мясяляни Солтан Мащмутдан сорушур. Солтан Мащмут щяр шейи данышыр. Нобат Гышдахды Мящяммядя чатыр. Гышдахды Мящяммят дийир:
Що адам юлцпдцкц, халча щонун алтыннан дцшцф, щонун хябяри
олмуйуф. Щеш йаланчыдан да гязетчи олар?
Суд Солтан Мащмудун юйцня эедиф халчаны эютцрцф Мящяммядя
верир. Мящяммяд дя халчаны эютцрцф щордан эедир (С.195; Т.30).
«ДАШЫН» ЙАШЫ
Сарыбаш кянд сакини Хялляйева Минаханум Йусиф гызынын дедийиня
эюря 100- дян йухары йашы вар. Дейир ки, болшевик эяляндя бир солдат
онун цзцня бахыб дейиб ки, сян «матушка эюзялсян».
Минаханым кянд мядяниййят евиндя фяалиййят эюстярян «Тунгаймялик» вя «Зары-зары» фолклор ансамблынын цзвцдур. Бу ансамблла о,
Бакыйа эедиб, Москвайа да эедясиймиш, хястяляниб эедя билмяйиб.
Минаханым гыврагдыр, чох миараглы гадындыр. Дейяндя ки,
сюйлядийин сюзлярин тарихи ня гядяр олар, ня вахт йараныб онлар? Бу
суала беля ъаваб верир:
Инсан оьлу йашарды,
Ня хейирди, ня шярди.
356
Мян сяннян хябяр алым,
Бу даш нечя йашарды?
Инсан оьлу бишипди,
Бишип, щяддян ашыпды.
Дцнйа биня гуранда
Бу даш ора дцшцпдц (С.135; Т.36).
ХЫДЫР НЯБИ
Эцннярин би эцнцсц атам дюйцшя эетди. Бир эцн хябяр чыхды ки,
атам дюйцшдя щялак олуб. Атам вя гардашларым аъ галмасын дийяня
мяни йимящ далынъах эюндярирдиляр. Мян дя гощумлара гошулуп аьарты
эятирип сатмаьа апарырдым. Бир машыннан йолу кечмялийдик. Бизи мяъбур елядиляр ки, о йолу эетмийип дямирйолуйнан эедящ. Гатар релснян
дайанмадан эедирди. Машынымыз йолда дирянди. Ашаьы чай иди. Машын
илишип галды. Щяр йана хябяр чатды. Мян бир дя эюрдцм ки, бойу бир метр
олан бир киши йанымыза эялип чатды вя деди:
–Йа гурбан олдуьум Аллащ, сян юзцн булара кюмяк ол.
Бу кишинин бир яли голтуьунда, бир ялиндя щаса варды. Яйниндя ъырых
бир ъцббя, айаьында эюн чарых, башында да тцкц эетмиш папах варыйды.
Бу кишини дя мяннян башга эюрян йохуйду. Биддян анамын сюздяри
йадыма дцшдц. Анам щямишя дийярдики, беля бир киши вар, щу Аллащ гурбан олдуьумун нязарятиндя. Сян що кишини эюрмцш олсан, щоннан сорушарсан эюряк, атан саьды, йохса юлцпдц. Що киши сана дцзцнц дийъящ.
Мян дя бу сюзц кишидян сорушмалыйдым. Эирявя ахдарырдым. Щонда
машын сцряня дидики, кеч отур. Булар кешди отурду. Що киши мАшыны
эютцрцп гойду гыраьа. Эеня щону щеш кяс эюрмцрдц. Щамы щабу
мюъцзяйя мяятдял галмышды. Биддян бу киши мяннян пендир-чюряк
истяди. Мян щуна пендир-чюряк вердим. Що папаьыны башыннан эютцрдц.
Еля бил ки, эцн парылдады. Кишинин башы эцн кими ишыг сачырды. Биддян киши
йоха чыхды. Мян щунда билдим ки, щабу гурбан олдуьум Хыдыр Нябиди.
Анамын сюздяри йадыма дцшдц. Интасы даа эеъ иди (С.88; Т.30).
БАХШЕЙИШИ ЭЕРИ ЭЮТЦРМЯЗЛЯР
Тиъарятля мяшьул олурдум. Бир аз пулумуз варыйды. Анам диди ки,
бала щабу пулу да эютцр эет, эюр сяннян таъир чыхармы. Мян дя пулу эютцрцб щабу таъирлярля эетдим. Щордаъа итирдим-батырдым, эялдим. Анама
357
да дидим ки, ана, итирдим-батырдым, эялдим.
Ана дийир:
–Итирдин, итирдин, наьарах?
Щабу ишин цсдцннян бир аз кешмишди. Анам диди ки, бала, бялкям
Щаъыдан боръ пул эютцрясян, алвер еля, доланах. Мян Щаъынын гапысына
эетдим. Эюрдцм ки, гапыда бирси дайанып. Салам верип дидим:
–Мян Щаъыйнан эюрцшмяк исдийирям.
Гапыда дуран дяфдяри чыхарыб адымы йазды вя диди:
–Эялян щяфтя эялярсян. Бир щяфтядян сора мян Щаъынын юйцня эялдим. Ичяри эирдим. Йухары башда Щаъы отурмушду. Ядябнян салам вердим. Щаъы саламы алыб мяня йер эюсдярди. Мян отурдум. Чай ишдик.
Щаъы мяннян сорушду:
–Бала, нолуб, дярдин няди?
Мян дя башыма эялянляри бир-бир сифдядян ахырадяк данышдым. Щаъы
гулах асып щорда отурана дидики щабуна филан гядяр пул йаз. Мян щабу
пулу эютцрдцм. Щаъы мяя пул вермякдян башга мяя тиъарят гайдаларыны юрэятди. Мяя баша салды ки, щяр кянддя бир досдун олсун. Билки,
щансы кянддя щансы тиъарят шейляри алыныр-сатылыр. Алверин йолу буду.
Алвер цчцн эетдим. Щаъынын сюзцня гулах асдым. Алверим чох йахшы
кечди. Алдыьым боръу гайтармах цчцн Щаъынын йанына эялдим. Эяня дя
гапыларыны дюйдцм. Щаъы эяня мяни чох йахшы гаршылады. Мян ня мягсядля
эялдийими Щаъыйа дидим. Боръ дяфдяриня бахдылар. Адым щорда чыхмады.
Щаъы диди:
–Бала, мян що пулу сяя бахшейиш вермишям. Бахшейиши дя эери
эютцрмяздяр (С.195; Т.30).
ЩАЪЫ ИЛЯ БАЬЛЫ ИКИНЪИ ЯЩВАЛАТ
Щаъынын юйц варыйды, интасы чох дар иди. Щаъы щям йцкдашыйан, сувахчы, щям дя бянна олур. Бир эцн Щаъы йолун гыраьында иш эюздцйцр.
Щабу вахд бир няфяр эялир ки, мяя сувахчы лазымды. Интасы, бир шяртнян,
эяряк сяян эюзцвц баьлыйах. Эетдийин йолу танымыйасан. Сян бары да
чекиъисян, сувах да сувуйасысан.
Эюзцнц баьлыйыллар, щону бир йанда сахлыйып, эюзцнц ачыллар. Щаъы
гапыны кечяндя айаьы илишир. Щабуну йухары мяртябяйя галдырыллар. Юй
йяяси дийир ки, щабу сандыьы диварын ичярисиня эийдир, цсдцнц дя сува.
Щеля суваки кющня сувахдан сечилмясин. Щаъы дийир:
–Баш цсдя!
Юй йяяси дийян кими сувах ишини эюрцп кутарды. Юй йяяси Щаъыйа
пул верир. Юзц дя чох. Щону да сюйцнъяк юйцня гайтарыллар. Эяня дя
358
эюзц баьлы.
Эцннярин би эцнцсц Щаъы эяня юз йериндя дайанмышды. Щаъы фикир
ичиндя иди. Щонун кцфляти чох, юйц дарысгал иди. Щаъыйа эялип дидилярки
бир юй вар. Эет щорда йаша. Щаъы эедир юйя бахмаьа. Бир отахдан що
бирисиня кечяндя айаьы илишир. Дийир, йох, мян щабу юйдя олмушам.
Юзц дя эюзц баьлы. Щинди юй йяяси юлмцшдц. Юй йяясинин арвады да
юйц сатыб эетмяк исдийир. Щаъы тез разылашыр:
–Мян юйц алмах исдийирям. Арвад разылашыр, интасы пулуну исдийир.
Щаъы юй йяясинин пулуну верип йола салыр. Гардашына дийирки эет,
мяям арват-ушаьымы , шей-шцйлярими йыь, эяти. Юйя йерляшилляр.
Эцннярин би эцнцсц йадына салыр ки, барыйа бир сандых басдырып,
сувамышды. Эедир що суваьы сюкцр. Эюрцр ки, неъя йерляшдирип сувуйуп щеля
дя галып. Щуну эюрцп сюйцнцр. Що эцннян сандыхдакы вар-дюйляти хяшдийип
йашамаьа башдыйыр. Щабу Адам бах, щябля варраныр (С.195; Т.30).
ЩАЪЫ ГЯДИР
Бизим Гумлах кяндиндя Щаъы Гядир адында би дяня киши варыйды.
Що щеч цмцтдц дюйлцйдц ки, юлся оьланнары щуна хейрат верялляр. Юзцнцн боз ешшяйи варыйды, (щабу кятдя ешшяк олмурду) щабу боз ешшяйини
минип, гойурду цсдцня щяйбя. Щяйбянин ики эюзцня дя гойурду
гянд, эедирди. Эюрцрдц ки, 5-6 ушах дайаныфды, чаьырарды:
–Гузу, гузу, щабу гянди эютцрцп дийин: Аллащ гябул ейлясин. Гянди
эютцрцп булаьын йанна эедин, гянди суйа батырып аьзывыза гойуп дийин:
Аллащ гябул ейлясин!
Щабу кишинин иши щуйду. Эялди, эцннярин би эцнцсц щабу киши рящмятя
эетди. Щуна юз оьланнары йох, башгалары хейрат вердиляр (С.195; Т.30).
ДЯРВИШ ЯЩМЯДЛЯ БАЬЛЫ ЯЩВАЛАТЛАР (Я.13; С.127-130)
Ящмяд мязарлыгда хястя йатанда она хюряк апарыб эетмишдим.
Онун «евинин» йанында битян аьаъларда дяляляр, мишовуллар будаг-будаг эязирди. Мяним диггятля бахдыьымы эюряндя Ящмяд деди:
–Щя, мяним гоншуларымды онлар.
***
Ящмяд базардан чыхыб яксяр щалларда бизя эялирди. Ъибиндя бязян
печенйе, булка, конфет вя саиря ширниййат олурду. Ящмяд дейирди:
–Бунлары гоншуларыма апарырам.
Гарышгалары, дяляляри нязярдя тутурду.
***
359
Сон илляр цч ит кцчцйц неъя олмушдуса, Ящмядин йанына эедиб
чыхмышды. Ящмяд онлары бахыб-бюйцтдц. Щяр эцн базардан гайыданда
бош «кока-кола» шцшяляриндя онлара су апарырды. Кцчцкляр дя бюйцйцб
йекя ит олдулар. Онлардан бири щяр эцн Ящмядин далынъа дцшцб базара
гядяр онун эялмяйини эюзляйирди. Сонра щямин ит йоха чыхды. Дярвиш
Ящмяд ити сорушанлара беля ъаваб верирди:
-Базарда иткин дцшдц!
***
Дярвиш Ящмяд сющбят едирди:
–Мян дцнйада олан бцтцн ъанлылардан, щятта гарышгалардан да
кичийям. Эюлцн кянарында отурмушдум, гурбаьа мяня деди:
–Ей Ящмяд, сян неъя бюйцксян, щцндцрсян!
Мян она ъаваб вердим:
–Йох, ай гурбаьа, мян щеч сянин чийниня чатмарам!
***
Адамлар Ящмяддян сорушурлар:
–Гябиристанлыгда тяк йатырсан, горхмурсан?
Ящмяд эцлцб дейир:
–Саьларын арасында йатан сиз горхмалысыныз, мян юлцлярин няйиндян
горхаъаьам!
***
Бир эцн Ящмяд дайы бизя эялди вя гатыг истядийини билдирди.
Йолдашым бошгабда гатыг эятирди вя дейинди:
–Ящмяд дайы, гатыг бир аз туршдур, дцнян чалыныб…
Ящмяд сярт сясля деди:
–Няфясини хараблама.
***
Бир дяфя бизим евдя отуруб чюряк йейирдик. Бизим 13 йашлы гоъа бир
пишийимиз варды, о да эялиб сцфрянин кянарында отурмушду, зяиф сясля
мийолдайырды. Мян зарафатла пишийя аъыгландым:
–Гоъа кафтар.
Ящмяд чюрякдян ялини чякди:
–Аллащ йарадан щейвана нийя аъыгланырсан?
О, чюряк йемяди, чыхыб эетди вя ики ай бизя эялмяди.
***
Дярвиш Ящмяд аз-аз эцлярди. Анъаг бир дяфя о, еля эцлдц ки, эюзляри
йашарды. Бу ящвалат беля олду:
Онунла бизим ейванда отуруб чай ичирдик, сцфрядя бал да вар иди.
Сющбят эялиб арыларын цстцня чыхды. Ящмяд деди ки, дейилдийиня эюря,
ары аиляси ня ядалятли ъямиййятдир. Мян етираз етдим, дедим ки, Ящмяд
360
дайы, еля ян ядалятсиз олан арылардыр. Ящмяд мараг етди:
–Няйя эюря беля дейирсян?
Дедим:
–Мисал цчцн, йазда ары аилясиндя чохлу еркяк олур. Пайызда щавалар
бир азъа сойумаьа башлайан кими, ишчи арылар бцтцн еркяк арылары
йувадан говурлар, йа да гырыб тюкцрляр.
Мяним бу сюзцмдян сонра Ящмяд эюзляри йашарана гядяр эцлдц,
бялкя дя щеч вахт беля црякдян эцлмямишди. Сонралар да бу сющбяти
хатырлайыб эцлярди.
***
Бизим мясъидин сабиг мцяззини Щаъы Мурад данышырды:
–Балаъа оьлума Ящмяди эюстяриб сорушдум, сян Ящмяд ямини
таныйырсан?
Ящмяд дярщал деди:
–Аллащы таныса йетяр, мяни танымаса да олар.
***
Бир дяфя мян дедим:
Вар иди ъаван вахтларымыз!
Ящмяд деди:
–Нийя няфясини хараблайырсан?
***
Йайда галын эейиндийини эюрян бир ъаван Ящмяддян сорушур:
–Ящмяд дайы, сяня исти олмур?
Ящмяд ъаваб верир:
–Эцняшя исти олдуьуну ешитмисянми?
***
Дярвиш Ящмяд бир дяфя мяним йанымда пишийя беля аъыгланды:
–Тярбийясиз! Сяндя адамларын хасиййяти вар.
***
Дярвиш Ящмядин чох мцдрик кяламлары варды. О дейирди:
Цряк эюрмяйяни эюз эюря билмяз!
Аллащын ады биздян ютрц балдан ширинди!
«Аллащ» дейян аьыздан пис сюз чыхмамалыды!
Йахшы адамын малы сядягяйя, гурбана гисмят олар!
Бир евдя ял бойда щарам варса, о евдя намаз олмаз!
Инсанын йеришиндян яйриси, данышыьындан доьрусу танынар!
Гушлар сящяр, эцнорта, ахшам, эеъя Аллащы зикр едирляр. Бизим онлар
гядяр аьлымыз олмадымы?!
Адам эяляндя щейван да йериндян тярпянир, мян щейван гядяр
олмадыммы?!
361
***
Ящмяд тяам йейяндян сонра беля дуа едирди:
Аллащ, сянин йаратдыьын немятлярдян йедим, дойдум. Сян бизи
Сянин адыны чякмяйя лайиг гуллардан еля, йа ряббим!
***
Дярвиш Ящмяд Балакян районунун Годошбиня адлы кичик бир кяндиндян
иди. О, тяхминян 25-26 йашларында дярвиш-либас олараг доьма кяндляриндян
чыхмыш, бир дя ора гайытмамышды. Бунун сиррини ися бир олан Аллащ билир.
ДЦЙМЯЛЯРИ БАЬЛА
Мурадын ъаван вахты имиш, али мяктяби гуртарыб тязяъя эялибмиш. Ня
ися, Мурад башлайыр МТС-дя игтисадчы ишлямяйя вя ону партком тяйин
едирляр. «Эянъ коммунист» Мурад Падарлы башлайыр щявясля ишлямяйя.
Бизим Талада бир Няби дайы варды. Кянддя нцфузу олан, сюзц цзя
дейян, горхмаз бир адам иди вя Ян ясасы бу иди ки, Няби дайы тяърцбяли
вя баъарыглы мцщасиб иди. Няби дайы да щямин МТС-дя ишляйирди.
Беляликля, Мурад Падарлы вя Няби Ялийев бир йердя ишляйирляр. Бири игтисадчы, бири мцщасиб. Мурадын бир цстцнлцйц вар иди ки, о, партком иди.
Яввял-яввял Мурадла Няби дайынынкы тутмур. Мурад истяйир юз
ъаванлыьыны эюстярсин, Няби дайы ися гайа кими онун габаьында дурур.
Беля оланда Мурад гярара алыр ки, партийа иъласында Няби дайынын ишиня
бахсын. Вя нювбяти партийа иъласында Мурад башлайыр Няби дайынын
синясиня дюшямяйя. Одлу-одлу данышыр, ня ки вар Няби дайынын цнванына дейир. Арада Няби дайынын цзцня бахыр, эюрцр ки, Няби дайынын
щеч веъиня дейил, эцлцмсцняряк отуруб йериндя. Мурад бир аз да гызышыр, йеня филан гядяр дюшяйир вя эюрцр ки, Няби дайы йеня эцля-эцля
отуруб. Нящайят, Мурад цряйини бошалдыб гуртарыр вя Няби дайынын
цзцня сярт-сярт бахыр. Няби дайы йеня дя эцлцмсцняряк дейир:
–Мурад, гуртардынмы?
–Гуртардым, ня демяк истяйирсян?
–Инди зящмят олмаса, шалварынын дцймялярини баьла.
Мурад яйилиб ашаьы бахыр вя ня эюрся йахшыды? Шалварынын бцтцн
дцймяляри ачыгды.
Бунунла да щямин партийа иъласы баша чатыр вя бу эцндян сонра
Мурадла Няби дайынын достлуьу башлайыр (Я.13; с.148).
ГАБАГЙЕЙЯН ТАЛАЛЫ
Бизим талалылара билмирям, нядянся «габагйейян талалы» дейирляр. Билми-
362
рям, башга кяндлярин адамлары габаг йемирми, няди? Сюзцм бунда дейил.
Бир эцн талалылардан бири хястялянир вя мцалиъя олунмаг цчцн Москвайа эедиб чыхыр. Москвада ян йахшы хястяханалардан бириня мцалиъя
олунмаьа башлайыр. Щяким бу талалыйа пящриз йазыр: ону йемя, буну
йемя, о олмаз, бу олмаз вя с. Талалы чох щирслянир. Бир нечя эцн беля
кечир вя бир сящяр талалы йухудан айылыб эюрцр ки, башынын йанындакы
долабын цстцндя бир табаг бишмиш габаг вар. Талалынын эюзляри дябярир:
а киши, Москва щара, габаг щара, ким билди мян талалыйам? Бу вахт
щяким эялиб чыхыр. Щяким габаьы эюрцб сорушур ки, бу нядир? Талалы
истяр-истямяз изащат верир. Щяким дейир:
–Сянин ясл дярманын будур.
Сонра мялум олур ки, бу, Москвада йашайан бир талалынын зарафаты
имиш (Я.13; с.149).
МЯНИ ЙУЙАРСАН
Бизим кянддя Мамай адында бир эюзял инсан йашайырды. Молла
Мамай кими танынмышды. Кянддя юлян оланда ону торпаьа гоймаздан
яввял йуйуб пак етмяк Мамай дайынын иши иди.
Бир дя Тцлц Сцлейман варды. О да йахшы ад чыхаран адамлардан бири
олуб. Ня ися, сюзцм онда дейил.
Неъя олурса, Мамай дайынын Тцлц Сцлеймана иши дцшцр. Сцлейман
киши бу иши ъанла-башла йериня йетирир. Мамай дайы истяйир ки, Сцлеймана борълу галмасын, явязиндя она бир йахшылыг елясин. Беля оланда
Тцлц Сцлейман дейир:
–Щара тялясирсян, юляндя мяни йуйарсан, явязи чыхар.
Мамай дайы юзцнц итирмир:
–Лап йахшы олар, – дейир, – сян тяртямиз, юзц дя мцфтя йумаг
мяним бойнума (Я.13; с.149-150).
СЯН ЩЯЛЯ ОРАНЫ ТЯМИЗЛЯМЯМИСЯН?
Зарафатъыл адамлардан бири дя Мящяммядяли ями иди. Онун бир сющбятини данышым.
Бир эцн Мящяммядяли ями йолун кянарында отуруб машын
эюзляйирмиш. Бу вахт йолдан ютян колхоз сядри ону машынына эютцрцр.
Мянзил башында дцшяндя Мящяммядяли ями сядря чох тяшяккцр едир.
Арадан бир хейли вахт ютяндян сонра бу щадися бир дя тякрар олур.
Сядр машыны Мящяммядяли яминин йанында сахлайыр вя ону пярт
етмяк цчцн дейир:
363
–Мящяммядяли ями, сяни даща машина эютцрян дейилям.
–Абоов, нийя ай оьул?
Сядр дейир:
–Сяни о дяфя эютцрдцм, отурдуьун йери батырмышдын.
Мящяммядяли ями ялини-ялиня вуруб эцлцр:
–Сян щяля ораны тямизлямямисян?
Сядр даща бир сюз демядян машынын гапысыны ачыр (Я.13; с.150).
АЬЫЛЛЫ СЯДР
Бир эцн талалылар эюрцрляр ки, колхоз сядри фындыг баьындан бир сцрц
щындушканы сцрцб йола чыхарыр. Адамлар дуруб хейли бахырлар. Сонра
онлардан бири дюзмяйиб сорушур:
–Йолдаш сядр, бу щиндушкалары щара апарырсан?
Сядр аъыгла дейир:
–Апарырам аьыла салмаьа. Бир аз яввял бир сцрцнц апармышам, бу
икинъи сцрцдц.
Адамлар ичиндя эцлцрляр, амма цздя бир сюз демирляр. Сонра мялум
олур ки, бу сцрц яввялки сцрц имиш. Сядрин аьлына эялмяйиб ки,
щиндушкалар аьылда дайанмаз, дямир торла ятраф бяркидился дя, цстдян
учуб кечя билярляр.
Бу, лятифя дейил, олмуш ящвалатдыр. Беля бир «аьыллы» адам 30 иля
йахын колхоз сядри ишляйиб. Оланы будур ки, халга йарымаса да, дювлят
планларыны вахтлы-вахтында йериня йетирирди.
Щяля бу щарасыды. Гой йадыма дцшмцшкян бирини дя дейим. Колхоз
гурулушунун илк илляриндя бир колхоз сядри вар имиш, о, да адамлары аьыла
салармыш (Я.13; с.150-151).
ТОЙУ ДАЛА ЧАЛАРАМ
Талада бир ашыг вар имиш. Бир варлы адам ону тойа дявят едир. Ашыг
балабанчысыны эютцрцб тойа эедир вя о тойда цч эцн галыб охуйур. Цч
эцн битир, ев сащиби эюрцр ки, ашыг хейли пул йыьыб, бу пула тамащы дцшцр,
дейир ки, йарысыны мяня вер. Ашыг бир аз фикирляшиб дейир:
–Йох, мян буна разы олмарам. Йа пулун щамысыны мяня вермялисян, йа да тойу дала чалаъаьам.
Варлы той сащиби тез разылашыр:
–Эютцр, пуллар щамысы сянин олсун, биръя тойу дала чалма.
364
Варлы даща баша дцшмцр ки, ашыг тойу дала чаласы олса, бир цч эцн дя
чалмалыдыр (Я.13; с.151).
ЙАМАН УЗАЬА ДЦШМЦШЯМ
Бизим бинялярдя бир Сяид киши вар иди. Сяксяня йахын йашады, анъаг евлянмямишди. Сяид киши яслян талалы дейилди, иллярин гыт вахты эялиб
бинялярдя мяскян салмышды. Бинячиляр гярара алырлар ки, Сяид кишини
нахыра эюндярсинляр, беля дя едирляр. Сяид киши олур нахырчы, мал-гараны
отарыр. Щарда йахшы от-яляф варса, нахырчы сцрцр ора.
Бир эцн Сяид киши юрцш ахтара-ахтара бинялярдян хейли узаглашыр.
Эедиб чыхыр Яли Байрамлы кяндинин йахынлыьына вя азыр. О вахт Яли
Байрамлы кяндиндя вахтиля буралара сцрэцн олунан руслар йашайырдылар.
Сяид киши бу русларын бириня раст эялир вя рус дилини билмядийи цчцн
Азярбайъан дилиндя сорушур:
–Бу йолла щара эедирсян?
Рус да Азярбайъан дилини билмядийи цчцн чийинлярини чякир. Сяид
киши йеня сорушур:
–Бу чюлцн ады нядир?
Рус дейир:
–Не знайу.
Сяид киши юз-юзуня тякрар едир: «незнайу», «незнайу», нечя илдир
бинялярдя йашайырам, щяля бу йерин адыны ешитмямишям. Эюр ня узаьа
дцшмцшям? (Я.13; с.151-152).
ДОНГУЗ ФЕРМАДЫМЫ?
Узун мцддят ферма мцдири ишлямиш, эюзял инсанлардан бири, рящмятлик Зцлгярнейн Муртузялийев башына эялян бир ящвалаты беля данышырды:
–Йайын лап исти эцнляриндян бириндя, ферманын щяйятиндя дайанмышдым. Бир дя бир йашлы киши эялиб чатды. Эюрдцм бярк йорулана охшайыр,
данышыьындан щисс етдим ки, гоншу Ялиабад кяндиндяндир. Итийи вармыш,
ахтара-ахтара эялиб бизим фермайа чыхыб.
–Салам-ялейкцм.
–Ялейкцм-салам.
Дедим, эял чай ичяк. Киши сорушду:
–Гатыг вармы?
Дедим, йохду.
–Айран неъя?
–Айран да йохду, гатыг олмайан йердя айран олармы?
365
Киши бир аз дурухуб, сонра эцля-эцля деди:
–Айран йох, гатыг йох, донгуз фермадымы, няди? (Я.13; с.152)
ГАЙДАЛАРЫ КИ, МЯНДЯДИ
Бир Исмайыл киши вар иди. Бир эцн бу Исмайыл киши базара эедир вя
ярзаг дцканында щеч эюрмядийи бир нясня эюрцр. Сатыъыйа дейир:
–Ай гызым, щабу шейин ады няди?
–Колбасады, ями.
–Бяс ону ня тящяр йейирляр?
Гыз изащат верир, анъаг Исмайыл киши бир шей анламыр вя дейир:
–Йахшысы буду, сян гайдалары йаз, вер мяня.
Гыз бир конспект йазыб верир Исмайыл кишийя .
Исмайыл киши колбасадан ня гядярся алыб дцзялир йола вя пийада
Талайа эяляси олур.
Йолда колбасанын ийини алан бир ит Исмайыл кишинин далынъа дцшцр вя фцрсят
тапыб колбасаны гапыр. Исмайыл киши гачан итин далынъа хейли бахыр вя дейир:
–Апарырсан, ъящяннямя апар, онсуз да йейя билмяйяъяксян, гайдалары ки, мяндяди (Я.13; с.152-153).
НЯ ТЯЩЯР ОЛУР
Бир дяфя Тала селпосунун иш коллективи йаса эедирмиш. Щцзр йериня
чатанда сядр Сцлейман кишийя цз тутур:
–Кеч габаьа, арамызда аьсаггал сянсян, дуаны сян верярсян.
Сцлейман ъаваб верир:
–Ай сядр, бу ня тящяр олур, «внешторг» эяляндя мяни дала итяляйирсян, йаса эедяндя габаьа верирсян? (Я.13; с.153).
МЦФЯТТИШ ВЯ АШПАЗ
Тцлц Сцлейман Тцтцн ферментасийа заводунун фящля йемякханасында ашпаз ишляйирмиш. Бир эцн йемякханайа мцфяттиш эялир. Йохламадан сонра отурурлар, йейиб-ичирляр. Ахшам пийада Сцлейманэиля эедяси
олурлар. Чайын йанына чатанда Сцлейман юзцнц гойур сярхошлуьа. Чайын цстцня кюрпц явязиня узун бир аьаъ гойулубмуш. Мцфяттиш фикирляшир ки, Сцлейман киши бу кюрпцнцн цстцндян кечя билмяз, йыхылар чайа.
Мцфяттиш йан-йюрясиня бахыр, эюрцр ки, кимся йохдур, Сцлейманы белиня эютцрцб чайы кечир. О бири эцн йола дцшяркян мцфяттиш дейир:
366
–Щяйатда чох шей эюрмцшдцм, амма мцфяттишин белиня минян ашпаз эюрмямишдим (Я.13; с.153).
АБДАЛЫ ЭЮРЦБ ГАЙЫДЫБ
Юмрцнц чюлдя-баъада кечирян, якин-бичиндян башга бир иш билмяйян
ихтийар бир талалы ешидир ки, кяндя пящляван эялиб. Биз тяряфлярдя кяндирбаза пящляван дейирляр. О вахтлар да бу пящляванларын йанында «абдал» оларды. Абдал эцлмяли палтар эейиниб, ъцрбяъцр ойунлар чыхарар,
ъамаатын башыны гатарды. Гяряз, щямин талалы эедир пящлявана бахмаьа.
Эюрцр ки,ъамаат йыьылыб, ортада бир яъайиб адам ойнайыр. Кишинин
абдалдан о гядяр хошу эялир ки, эюзцнц ондан айыра билмир. Гяряз,
мярякя гуртарыр, щамы даьылыр, щяря юз евиня эедир. Щямин гоъа да
арабаны гошуб эедир чюля. Чюлдя адамлар сорушурлар:
–Неъя олду, пящляван хошуна эялдими?
Киши дейир:
–Яши эцлмякдян юлдцм, чубуг атыны миниб, гырды бизи эцлмякдян.
Адамлар баша дцшцрляр ки, киши абдалдан данышыр. Йеня сорушурлар:
–А киши, сянин эюрдцйцн абдалды, симин цстцндя ойнайаны эюрмядинми?
Киши ъаваб верир ки, мян сим-мим эюрмядим, амма абдала сюз
йох. Инди дя Талада буна бянзяр щадися баш веряндя дейирляр:
–Абдалы эюрцб гайыдыб (Я.13; с.154).
ЧОХ САЬ ОЛ
Мурад МТС-дя ишляйяндя онун башына мараглы бир ящвалат эялмишди. Ящвалаты Мурад юзц беля данышыр:
Бир эцн ахшамцстц ишдян чыханда гаровул отаьына эирдим. Эюрдцм
ки, Абакар киши (гаровулчу) дилхор отуруб. Онунла сющбятя башладым,
папирос чыхартдым. О вахт БТ тязя чыхмышды.
Абакар деди:
–Вер о зибилдян бирини.
Йаман пярт олдум. Ня ися папирос вердим, папиросу овушдураовушдура деди:
–Бунун йийясинин анасыны… Тярэидя билмирям ки, билмирям.
Дедим:
–Саь ол, Абакар, саь ол, папиросу зибил елядийин бяс дейил, анамы да
сюйдцн (Я.13; с.154-155).
ЭЮЗДЯРИ ЭЦНДЦ, ГУЙРУЬУ ЧИНДИ
367
Ата оьлуйнан тахыл бичмяйя эедир. Оьлу би аз бичиб атасына дийир:
-Мян отруб бичмяк исдийирям.
Ата дийир:
-Оту, бич.
Би аздан дийир:
-Ата, мян узаныб бичмяк исдийирям.
Ата дийир:
-Узан, бич.
Би аздан сора дийир:
-Ата, юйцмцзя эетмящ исдийирям.
Ата иъазя верир, оьлу юйя эедир.
Оьлу юйя эедяннян сора ата ниращат олуб юйя эедир.
Эялиб эюрцркц, оьлу йатыр. Щеля щабу вах би хоруз канын цсдцня
чыхыб банныйыр. Оьлунун эюзц хоруза саташыр.
Ата оьлунун щалыны сорушур.
Оьлу:
-Ата, щону що тяряфя еля, щонун эюздяри эцндц, гуйруьу чинди (С.195; Т.30).
ХАЛХАЛЛЫ ХАЛ ДОДАХ,
ЧАЬЫРАНА ЩАЙ ВЕРМЯЗ,
ГОНШУЙА ПАЙ ВЕРМЯЗ.
Ики гоншу Халхаллынын кялляри итир. Щолар да эедилляр кял ахдармаьа.
Бирси даьын щабу цзцннян, що бирси що цзцннян эедир. Що Халхаллы що
бирисиннян сорушур:
-Мящяммят, кялляр вармы?
Що да щабу йаннан:
-Чы -елийир.
Що бирси щеш би шей ешитмийиб эеня чаьрыб сорушур:
-Мящяммят, кялляр вармы?
Що бирси эеня щейля ъаваб верир:
-Чы...
Щона эюря дя дийилляр:
-Халхаллы хал додах,
Чаьрана щай вермяз,
Гошуйа пай вермяз (С.195; Т.30).
МАСГВАДА ГАРПЫЗ КЯСДИН, ИЧИННЯН
МЫХЛЫГОВАГЛЫ ЙА ДА БУМЛУ ЧЫХАР
368
Масгвада гарпыз кясилляр, унун ичиннян Мыхлыговаглы, би дя Бумлу чыхыр.
Мыхлыговахлылар, Бумлулар йахшы яризя йазыллар.
Би няфяр нашысы эедир сорушурки, бунларын башбиляни кимди? Дийилляр:
-У.
Эедир унун йанна.
Дийирки, адын, фамилйан няди?
Мясялян, Ящмядов Мяммяд Ъяфяр оьлу.
Дийир:
-Ала.
Димяли, он беш эцн буннан яввялдян йазып гойуп (С.109; Т.30).
СУ АЙДЫННЫХДЫ, ГАБАЬЫ ФЫНДЫХЛЫХДЫ
Гумлах кяндинин бююрцндя Щаллавар кянди вар. Бу кяндин йаныннан чай кечирмиш. Ики няфяр Варташыннан (индики Оьуз) кяндя ишдямяйя
эедилляр. Бирси ъущут, бирси дя ермяни олур. Эедилляр, эюрцлляр чайда су
вар. Бу ъущут дийирки сян судан кеш, бахах эюряк нятяярди.
Ермяни судан кечяндя су буну эютцрцр, башдыйыр ахмаьа. Дийирки
Эюрэц, горхма. Су айдынныхды, габаьы фындыхлыхды.
Кишини су апарды. Юлдц. Сора тапып эятирип басдырдылар.
Инди бу мясял кими ишлянир. Бу мясяли щям дя «Сел апарды Эюрэцнц.
Халхал эюрдц бюлэцнц» - йя’ни Эюрэцнц сел апарды, тахыл бюлэцсц дя
галды (С.46; Т.30).
СТЯКАНЫ ВУР МЯНИМ БАШЫМА
Сябзалы мцяллим юзцнц щякимя йохлатмаг цчцн Шякийя эедир. Щякимля ишини гуртардыгдан сонра евя лазым олан айын-ойунлары базара йолланыр, орада эюзцня йахшы сумах саташыр. Гиймятини сорушуб бир стякан
сумах истяйир. Сумаьы юлчцб дцрцйя тюкян оьланы сорьу-суала тутур:
-Бу эюзял сумаьы щардан йыьмысан?
-Варташендян.
-Варташенин щарасындан?
-Хачмаз кяндиндян.
-Доьрудан? Хачмазын щарасындан?
-Сябзалы мцяллимэилин евинин архасындан.
-Сябзалы мцяллими таныйырсан?
-Йох, танымырам. Сораглаша-сораглаша эедиб о сумаглыьы тапмышам.
-Сябзалы мцяллим дедийин мяням, оьул. Эютцр бу сумах стяканыны
вур мяним башыма! (Т.33а)
369
СЯНИН КИМИ ХОФЛУ ДЕЙИЛ
Бир хачмазлы ешшяйини миниб йол эедяндя эюрцр ки, эимэяйя
йыьышмыш адамларын арасында онунла зарафаты тутан Заман да вар. Билир
ки, йахынлашанда Заман она саташаъаг. Ону габагламаг гярарына эялир.
Ешшяйи дящмярляйиб Заманын йанына чатачатда уъадан дейир:
-Йери, йери, ай щейван! Горхма, Заман сяни йейяси дейил ки!
Заман о дягигя ъаваб верир:
-Фикрин юзцня эетмясин, ешшяк сянин кими хофлу дейил. Билир ки,
Замандан она зийан тохунмаз (Т.33а).
АРВАДЫНЫН АДЫНЫ ДЯЙИШ
Ящмяд адлы хачмазлы Рейщан адлы бир гыз алыр. Тойдан хейли сонра
гоншулугда йашайан Ъащан баьындакы гоз аьаъыны чырпыр. Йоруланда
аьаъын будаьында отуруб охуйур:
-Даьлар гызы Рейщан, Рейщан, Рейщан.
Ъащан сяня щейран, щейран, щейран!...
Ъащан аьаъы чырпыб гуртаранда Ящмяд онун йанына эялир:
-Гоншу, аьаъын башына чыхыб мяним арвадыма мащны охуйурсан.
Айыб дейилми?
-Мащныны мян гошмамышам ки, инъийясян. Шаир дейиб ки, «Алям
сяня щейран». Алямин бири дя мяням.
-Беля олмаз, гоншу. Охумаг истяйирсянся, «Ящмяд сяня щейран», оху.
-Цз вурма, гоншу! Сян охуйанда «Ящмяд сяня щейран» охуйарсан.
Мян охуйанда «Ъащан сяня щейран!» охуйаъаьам. Хошун эялмир, эет
арвадынын адыны дяйиш (Т.33а).
ЕШШЯК СЯНСЯН КИ...
Милис Фярщад, зурначы Байрам вя йамагчы Вазик - цч гоншу йейибичиб ахшамдан хейли кечмиш шящярин йухарысындакы бир евдян чыхырдылар.
Зурначы Байрам дейир:
-Еля йорулмушам ки, ялли метрлик йолу эетмяйя тагятим галмайыб.
Бир ешшяк олса, миниб эедярям.
-Ешшяк мян! Мин, апарым! -Вазик дейир:
-Яйил, миним!
-Он манат вер, яйилим.
-Верярям, апармазсан. Апар, сонра верим.
370
-Онлуьу вер Фярщада сахласын, сяни апарыб йеря дцшцряндян сонра
ондан алым.
Байрам онлуьу Фярщада вериб минир Вазикин белиня.
-Щоч ешшяйим, щоч! Щоч ешшяйим, щоч! –дейя-дейя эялиб чатыр
гапыйа. Вазикин белиндян дцшцб Фярщада дейир.
-Онлуьу вер ешшяйимя!
Вазик пулу эютцрцб ъаваб верир:
-Ешшяк сянсян ки, ялли метрлик йолу он манат вериб эялмисян! (Т.33а)
ИНДИ АДАМ АДАМЫ ТУТУР
Нуряддин щякими хястя йанына чаьырырлар. Щяйят гапысыны дюйцб ичяри
кечяндя тювлянин габаьында узанмыш ит башлайыр башыны галдырыб мырылдамаьа. Щяким горхуб гапыны юртмяк истяйир.
-Ай гардаш, горхма, эял ичяри, о тутан дейил –ейвандан бир гадын гышгырыр.
-Инди адам адамы тутур, ай баъы. Итя етибар етмяк олар? (Т.33а)
ЯЛИЙЯ ДЯ БИР АРВАД, МЯНЯ ДЯ?!
Гумлаг кяндиндя Мцтяллиб адлы уъабой, гцввятли бир адам варды.
Бир эцн о, эимэядя дайанмышды. Бойу бир метрдян ашаьы олан сысга Яли
эимэяйя йахынлашанда Мцтяллиб кюксцнц ютцрцб уъадан дейир:
-Ялийя дя бир арвад, мяня дя?! (Т. 33а)
АШЫГЛАР ВЯ ЕЛ ШАИРЛЯРИ
Ашыг Ялясэярин бир гошмасынын ачмасы (С.53; Т.12).
ОЛУР
Ашыг Ялясэяр:
Ики бядян эюрдцм, алтмыш башы вар,
Мцттясилди онда гейри сирр олур.
Ики урущ эярдим вуруб доланыр,
Эащдан ики олур, эащдан бир олур.
Доктор Яли:
Эцн иля Ай, ики ъан, алтмыш башы вар,
Щяр бир айда батыр, чыхыр сирр олур.
371
Ики ъанды эярдиш вуруб доланыр,
Эцндцз эцн- ай ики, эеъя бир олур.
Ашыг Ялясэяр:
Бириси султанды эязир тахт цстя,
Бири эащ саь олур, эащ заман хястя
Гоъалдыгда олур тязя, нюврястя,
Ъаванлыгда гоъа олур, пир олур.
Доктор Яли:
Эцняш султанды эязир тахт цстя,
Айдыр батыр, чыхыр, эащ саь, эащ хястя
Гоъалыгда олур, тязя нюврястя
Ъаванлыгда бели яйри пир олур.
Ашыг Ялясэяр:
Йцз сяйсян голу вар, ойнар абынан,
Цч йцз гулаьы вар ъан- щесабыннан.
Беш кялмя данышар афитабыннан
Кялмясиннян эювщяр олур, дцрр олур.
Доктор Яли:
Илдырым шцасы ойнар абыннан,
Йч йцз гулаьы вар сан щесабыннан.
Булуддур данышыр афитабыннан,
Кялмясинян йаьыш йаьыр, дцрр олур.
Ашыг Ялясэяр:
Ашыг Ялясэяр бу щесаба йетишди,
Ону ъям ейляйян бир дяня гушду.
Эащдан бязирэанды, эащдан дярвишди,
Эащ падшащ олур, эащ вязир олур.
Доктор Яли:
Доктор Яли, зящмят севмяк дцрр ишди,
Ону ъям ейляйян йер адлы гушду.
Ашыг бязирэанды, эащдан дявришди,
Эцняш йай шащ олур, гыш вязир олур.
372
АШЫГ ЯЛИ МУХАХЛЫ (Т.6)
ЗАГАТАЛА
Гартал ганадлысан, аслан црякли,
Тарихдя адын вар, ай Загатала.
Баьларын чичякли, йамаъын йашыл,
Щяр фяслин новбащар, ай Загатала.
Оьланлар вцгарла сяндя бой атыр,
Гызларын вяфадар, ай Загатала.
Яли Мухахлыйам, дейим цряклдян,
Сцфрян яскик олмур дуздан- чюрякдян.
Йаманы йахшыдан, шяри эерчякдян
Сярраф тяк сеч, ахтар, ай Загатала.
Тарихляр галасы синяндя йатыр,
Саьында, солунда ъяннятя бахыр.
АШЫГ ЯЛИ МУХАХЛЫ (Т.6)
ДОСТУМ
Виъдан кющлянини вердим селляря,
Силдим цряйимдян адыны, достум.
Шейтан йедяйиндя сян эедя-эедя,
Силдин цряйимдян адыны, достум.
Сямяндяр гушуна атяш ня едяр?
Силдин цряйимдян адыны, достум.
Ялийям, щейранам ширин дилляря,
Надансан, уймусан фитня- фелляря.
Яйри виъданыны мян эюря-эюря,
Силдим цряйимдян адыны, достум.
Бабалар дедийи йаланды мяйяр?
Аьаъ бар веряндя башыны яйяр.
КЯКЛИК
Мян ня дейим Камандарын ялиня,
Галыбсан синяси йаралы, кяклик.
Мян дя мави эюйдя ганад чалардым,
Галмышам сямадан аралы, кяклик.
Кцсмя талейиня, гызма бахтына,
Зцлм едян кяс сащиб олмаз тахтына.
Гисас галмаз гийамятин вахтына,
Ягрябин юъцнц, мар алы, кяклик.
Яли дя синядян чох алды йара,
Тапылмаз дярдиня ейляйян чара.
Яъял цз дюндяриб, эялмяйир кара,
Ахырда эцл рянэим саралы, кяклик.
АЗЯРБАЙЪАН
Сабащымыз нурла ачыр,
Йаша сяни, Азярбайъан!
Оьлун, гызын няьмя гошур,
Йаша сяни, Азярбайъан!
Дайаьысан гоч еллярин,
Вятянисян эюзяллярин.
Бащар кечир фясиллярин,
Йаша сяни, Азярбайъан!
373
Сян бир баьсан, мян барынам,
Яли сазлы нцбарынам.
Гейрятиням, нцбарынам,
Йаша сяни, Азярбайъан!
НГВРУЗ
Эялди йеня бащар фясли,
Новруз , хош эялдин, хош эялдин!
Эятирдин бар чичякляри,
Новруз , хош эялдин, хош эялдин!
Эцллярин рянэи солмаз,
Ятриндян доймаг олмаз.
Инсан ону ялдян гоймаз.
Новруз, хош эялдин, хош эялдин!
Байрамлара бяля мяни,
Цзц эцляр эюрцм сяни.
Яли чалсын «Кярями»ни
Новруз, хош эялдин, хош эялдин!
БУ ДЦНЙАДА
Ямяйин ачсын эцл- чичяк,
Бу дцнйада, бу дцнйада!
Гой зящмятин олсун эерчяк,
Бу дцнйада, бу дцнйада.
Вятянсиз ким йетиб байа?
Бу дцнйада, бу дцнйада.
Яли сяни щяр ан арар,
Щеч бир йердя тутмаз гярар,
Вармы, Мухах кими дийар?
Бу дцнйада, бу дцнйада.
Мян бир гартал, сян бир гайа,
Зирвядян бахым дцнйайа.
БАЙАТЫЛАР
Язизим, эцл дцзяйядим,
Сачына эцл дцзяйдим.
Нишанлым баь салайдын
Онун эцлцн цзяйдим.
Язизим эцля эялсин,
Эцзэцдя эцля эялсин.
Аллащдан арзум буду
Йар эцля-эцля эялсин!
Язизим эизли эялсян,
Нязярдян эизли эял, сян.
Яли гурбанын олар
Сян бизя эизли эялсян.
СОНАМ МЯНИМ
Севдим десям, гынарсанмы?
Сонам мяним, сонам мяним.
Ешгимизи данарсанмы?
Сонам мяним, сонам мяним.
Синямдяди телли сазым,
Сонам мяним, сонам мяним.
Яли сянсиз, бил, йашамаз,
Инан мяня, шащин- шащбаз.
Синямдя вар хош бир аваз,
Сянсян мяним бащар- йазым,
Ешидирсян хош авазым?
374
Сонам мяним, сонам мяним.
ЪАЩАНЭИР ДАЛЬЫН (Т.6)
ЙАРА ЭЯЛ
(Тяънис)
Сяни эюръяк сяримдяки тел ясди,
Вяфадарым, баш чякмяйя йара эял.
Ешг одуна дцшмяк, кюнцл тялясди,
Олмамышдан ъисми- бядян йара, эял.
Ешгин дярйасында мяням дцз ада.
Гяввас олуб дярйалары йар, а эял.
Дальын дейяр, йахшы йазыб бяхтизар,
Зящмяткешди бу дювранда бяхтийар.
Йашадыьын щяр бир анда бяхтийар,
Халг цзцнц ганмаг цчцн йара, эял.
Щяр дюнэядя айаг сахла, дцз адда,
Щяйат бойу галмаг цчцн дцз адда.
ТЯЪНИС
Йахшы баьбан бяслядийи баьында
Эцл кюкляри йердян ширя саьалар,
Битирмясин пис алмайнан, пис цзцм. Ялим эетмяз гюнчясини пис цзцм.
Бу щяйатда бир эцн юмрцм олмасын,
Ел ичиндя яэяр олса пис цзцм.
Лянят олсун пис ишляри умана,
Мян оьлунам, мяндян хейир ум, ана.
Сюз даьында гейри йара саьалар,
Дальын дейяр: эирмиш олсам цммана,
Шащын шонгар шикарыны саь алар.
Рявадымы дальалары пис цзцм?!
ГОШМА
(яввяли дя, ахыры да ш)
Шащим, кюнцл сяндян диляк истямиш,
Шащин сара шикар олмайайды каш.
Ширин ъан тяк илк мящяббят язизмиш,
Шяр гатан ъащанда галмайайды каш.
Ширин кялмя ола диля бцкцлмцш,
Шейда бцлбцл даим эцля бцкцлмцш.
Шер йазан гялям яля бцкцлмцш,
Шаир гям-хяйала далмайайды каш.
Шаир Дальын, сюйля, сяня ня олмуш?
Шцхлары эюряндя пейманын долмуш.
Шцшя тяк кюнлцмц дашлара вурмуш,
Ширин тяк гойнуна алмайайды каш.
ДАЛБАДАЛ
375
(яввяли вя ахыры «Л»)
Лейсан йаьар, пярвазланар чямян, чол, Ляйагятли гящгящясин дийар ел,
Лаля йанаг эцлляр ачар далбадал.
Лябисиндян ъошар дилляр далбадал.
Лачын ъювлан вурар, охуйар бцлбцл,
Лейлилярим сейря чыхар далбадал.
Ляйагятли ися олу щямайил,
Лянэимяйин, эялиб чатыр йени ил.
Ляби шякяр, инъябелли, тути дил,
Лаляли юмрцндц, Дальын, сян дя бил,
Лярзялярим дал эярдяня тюкяр тел. Лаф елямя, ютцр илляр далбадал.
АШЫГ СИРАЪ (Т.6)
ТЯЪНИС
Дедим: «Ей эцл, олсун щиъран тцсдаьы»,
Йарын сюзц йара ширин эялмяся,
Эирярям гойнуна тифилсайаьы,
Аьларам, тцстащдан ширин эялмяся.
Фярщад кими бу даьлары чапарам,
Цзярям ъанымы Ширин эялмяся.
Йетиш имдадыма, Бюйцк Йарадан,
Сянсян алямляри йохдан йарадан.
Ня ъарчы, ня гасид, ня дя чапарам, Чятин гуртарарам беля йарадан,
Шювг ящлийям, ешг кющлянин чапарам. Сираъам, дадыма ширин эялмяся.
ГЫФЫЛБЯНД
Ики гапы ачдым, бир щяйат эюрдцм,
О щяйатда ики сцрц доланыр.
Он беши кечирдир, он беши гойун,
Ня юлцбдц, ня дя дири доланыр.
Ийирми дюрд мянзил, ики отагды,
Сяккиз бяряси вар, дюрд дя дарагды.
Ики чобан бир ъцт гузу бурахды,
О сябябдян щяр бири йери доланыр.
Сцрцнц щцркцтдц о ики гузу,
Икисинин варды гырх ики эюзц.
Он алты диши вар, он ики цзц
Эащ айаьы, эащ дя сяри доланыр.
Эяшт елийиб щяр мяканда сяс салыр,
Бир чобан олмаса мяяттял галыр.
Арифляр йанында ... чох олур.
Варды онун хейри, шяри доланыр.
Сираъ, она ня гафылдан туш олду,
О гузулар алты адлы хош олду.
Щесабладым, отуз ики баш олду,
Сящярядяк щяр эцзяри доланыр.
376
ГАБАГДА
Бянна гурмуш бир хош бина цстцндя, Доггуз биляпзийи юзэя сайагды.
Доггуз эюзял эязир дцзц габагда.
Дуруб тамашайа йцзц габагда.
Доггузу да дуруб ъаным гясдиндя,
Алышыр синямин эюзц габагда.
Доггуз зцлфцн тутмуш доггуз дишиндя,
Доггуз сцтцн пярэар олур ишиндя.
Доггузу алтдады, доггузу цстдя,
Камил олса эязян олар дюшцндя,
Доггуз нящянэ эюрдцм, бойлары бястя. Аь олар о кясин цзц габагда.
Эащдан ъошур, бязян динир ащястя,
Эязир сащибиндян юзц габагда.
Мян Ашыг Сираъам, дейилям нашы,
О доггуз эюзялин мяням сирдашы.
Доггуз баш эювдяди, доггуз айагды, Щяр ким тапса, оллам онун гардашы,
Доггуз сцтун онун цчцн дайагды.
Дейярям шяниня сюзц габагда.
ДАЬЛАР
Ешг ящли эяр ъанын цзяр,
Мяскян салар даьлар, сяндя.
«Лейла-Лейла!» дейиб эязяр,
Мяънун эяляр аьлар сяндя.
Ачыб- солмуш милйон илляр.
Короьлулар, Чянлибелляр,
Щаны полад таьлар сяндя?
Ким уъалса башын гядяр,
Щиъран чякяр йашын гядяр.
Торпаьын, щям дашын гядяр
Дярдим ъошуб, чаьлар сяндя.
Олмушам щиъран сарваны,
Эюз юнцнцдя гям карваны.
Дцшцндцкъя щяр бир аны,
Сираъ дастан баьлар сяндя.
Чякмиш сяндя наля, фярйад,
Ясли- Кярям, Ширин- Фярщад.
Гартал, шащин чалыр ганад
Эащ да учур даьлар, сяндя.
Кюксцндяки ялван эцлляр,
ЭЯРАЙЛЫ
Бащар фясли, базар эцнц,
Бир эюзял эюрдцм Мухахда.
Лаля билдим эцл цзцнц,
Халы эюръяк ал йанагда.
Исми «Ялиф нун»ду, йейди,
Сон щярфи «Ялиф- тейди»ди.
Дящан шякяр, дили мейди,
Мей мязяси вар додагда.
Севинъ варды гялбимиздя,
Бир вурурду цряк биздя.
Эюзцм галды ала эюздя,
Бир дя бяйаз ал бухахда.
Дедим: «Тапыб бцлбцл эцлц»,
377
Эцля-эцля деди: «Бяли».
Мещ ясдикъя сийащ тели,
Рягс едирди ай габагда.
Сон эюрцшдя сыхдын ялим,
Кюнлцн алдым о эюзялин.
Деди: «Бизя тез-тез эялин»,
Дедим: «Эяллям йахын вахтда».
Айрыланда кюкс ютцрдц,
Дярдими йцзя йетирди.
Дяриб ики эцл эятирди,
Пцнщан верди бир отагда.
Сящянэи чийниня алды,
Су да бир бящаня олду.
Мян Сираъы йола салды,
Тянща галды йар булагда.
ТЯЪНИС
Сян анма адымы, бивяфа достум,
Ансын гощум- гардаш йа йар адыны.
Бяд эцнцмдя биръя дяфя сормадын,
Синямдяки даьды, йа йарадымы?
Дост сиррини эедиб дедин йада сян,
Сюйля, гясдин мяня, йа йарадымы?
Варид олса бир мейдана эцляш яр,
Горху билмяз, шир дя эялся, эцляшяр.
Ал гялямин бу каьыза эял «син» йаз, Сяня дедим: «Гойма, мяни эцля шяр»
Син йанына рей дя далда, эялсин йаз. Дцшмян бяд данышар, йайар адымы!
Чох дейирдин, «гыш долансын», эялсин йаз,
Йеня кюнлц йазда йай арадымы?
Мяънун «Лейла» дейиб даьда йанырды,
Беля мцшэцл дярдя даь да йанырды.
Унутма затыны, бир сал йада сян,
Сираъын ащындан даь да йанырды,
Мяня бирди йа биэаня, йа да сян.
Бир дост кара эялиб йа йарадымы?
БЦЛБЦЛ
Ган аьлайыб сящяр-сящяр,
Эирмя доннан- дона, бцлбцл.
Ябяс йеря чякиб гящяр,
Гясд ейлямя ъана, бцлбцл.
Дюнмяйирсян инадындан,
Бир ан чыхмыр гям йадындан.
Щиъран сяня яъдадындан,
Галыбды нишаня, бцлбцл.
Олмайайдын сян бяхти кям,
Юмрц эюдяк эцля щямдям.
Дярд ялиндян чякиб ситям,
Эялирсян фяьана, бцлбцл.
Лейла дейян Мяънун щаны?
Сящраларда чыхды ъаны.
Рящмя эялся Кярям каны,
Гялбин дюнмяз гана, бцлбцл.
Цч ай гышы щясрят иля,
Эюзляйирсян бащар эяля.
Сар гонанда гонча эцля,
Олурсан диваня, бцлбцл.
Дцшцнян Ширин Фярщады,
Гопарармы бу фяпйады,
378
Кярям кими ешг устады,
Юмрцн верди сона, бцлбцл.
Эяляр бир эцн вцсал дями.
Дюз щиърана Сираъ кими,
Ютмя йана-йана, бцлбцл.
Ган- йаш тюкцб, чякмя гями,
ТЯЪНИС - ЭЯРАЙЛЫ
Ешг одуна сямяндярям,
Синямдя вар од асары.
Пярваняляр дястя-дястя,
Учур эялир ода сары.
Йарым кючцб мянзилиня,
Ейван айды, о да сары.
Ъандан язиз бир ъан ана,
Мяним адым бир, ъан ана.
Тярлан дедим бир ъанана,
Зарыг тапды о да сары.
Даьлара бир Лейли эялиб,
Эцняш батыб, Лейли эялиб.
Ойан Мяънун, Лейли эялиб,
Бу сарванды о да сары.
Сираъ, «ъан» де йахшы- йада,
Сяни салар йахшы йада.
Гиблям дейян Йахшыйа да
Бир ашыхды, о да Сары.
Ай йетинъя мянзилиня,
Дедим сазын мян зилиня.
ГОШАЙАРПАГ
Йашымы йадлардан соран гяшянэ гыз,
Соруш мяндян, изщар едим дилдя мян.
Истяйирсян, эютцр гялям, дейим, йаз,
Сянядим вар, сахламышам ялдя мян.
Ийирми беш ийул, бир йай сящяри,
Шяфяг бцрцйцбмцш уъа эюйляри.
Эялмишям ъащана о эцн, ей пяри,
Мин доггуз йцз отузунъу илдя мян.
Севмишям йурдумун бащарын, йазын,
Чцнки вурьунуйам бир сярвиназын.
Фцсункар гойнунда Бюйцк Гафгазын,
Чох эязмишям гар, боранда, селдя мян.
Лайышгы кяндимди, Шяки шящярим,
Бу елдя ачылыб илкин сящярим.
Синям хязиняди, сюздц эювщярим,
О эювщяри сярф едирям елдя мян.
Сянятдя мащирям, мятащым ряваъ,
Мейданда рягибя вермямишям баъ.
Атам Абузярди, юз адым Сираъ,
Муса кими ат чапарам Нилдя мян.
ОЛАРДЫМЫ
Бяхти эятирсяйди шейда бцлбцлцн,
Гончанын кюксцндя хар олардымы? Олмаса ъан алан елляр эюзяли,
Дуйдугъа ятрини бащарда эцлцн,
Илщам пяриляри сюзц мязяли,
Тутулуб эюзляри кор олардымы?
Шаир йаратмаса шери, гязяли,
379
Каман олардымы, тар олардымы?
Фярщад говушсайды эюзял Шириня,
Дюнярдими ешг ящлинин пириня?
Кярям уймасайды кешиш шяриня,
Эен дцнйа башына дар олардымы?
Айнайыб ахмасын севэи дцшмяни,
Хязан вуруб солсун арзу эцлшяни.
Вцсала йетмяйя гойсайды мяни,
Дярдим бу елляря ъар олардымы?
Йан одуна Сираъ, сяня йананын,
Мярифят анлайыб, мятляб гананын.
Вяфасы олсайды яэяр ъананын,
Эедиб биэаняйя йар олардымы?
ГОШАЙАРПАГ
Ай ъамаат, олмушам мат,
Беля Сярвиназ олармы?
Ел ичиндя, бу бичимдя,
Бундан артыг гыз олармы?
Изн верся, досту эирся,
Гойну бащар, йаз олармы?
Сярви бойу, зцлфц муйу,
Чалмаг цчцн саз олармы?
Пяришан кцсцб- барышан,
Бу гядяр дя наз олармы?
Бахын щамы, вар яндамы,
Эцлдц, бянювшяди бунун.
Гядди чинар дяйся, сынар,
Ъамалы шцшяди бунун.
Щяр кялмяси, хош эцлмяси
Кюнлцмя няшяди бунун.
Дяймиш, тязя, щям мей-мязя,
Нары эцлюйшяди бунун.
Эязсян бары, бцтцн ъары,
Бу ъцр гараэюз олармы?
Севян кимся, лябин ямся,
Эюз дикмяс дцнйа малына.
Щяр ким олса, ону алса,
Эюрян дейяр: «хош щалына!»
Бухаьы, шякяр додаьы,
Бянзяйир бечя балына.
Ширин сюзц, ала эюзц,
Чох ситям ейляр гулуна.
Щярдян тута, ода ата,
Ъисми- нары кюз олармы?
Эащ охуйур, тор тохуйур,
Ялиндя ишиня гурбан.
Ъанлар цзмцш, сапа дцзмцш,
Иэиди дишиня гурбан.
Тязя барды, ъцт нцбарды,
Йумруду, дюшцня гурбан.
Чыхыб кяндя, щяр эязяндя
Олум йеришиня гурбан.
Бир чякин ъар, она охшар
Эюрцн, Губа газ олармы?
Эцл бухах, кянди Мухах,
Ойлаьыды Загатала.
Анийят исми, эцлдц ъисми,
Сятщи дцшцб щяр мащала.
Щяр йаны эязсян ъащаны
Тапылармы беля бала?
Дейир мяня: «Эяллям сяня,
Тяки сянин вяфан ола!»
Эюрян Сираъ, зцлфц гулаъ,
Илгарында дцз олармы?
***
380
Саз эютцрцб «мейдан мянимди» дейян,
Ящли- црфан сяняткары едяр «фяс».
Щям елмя бялядям, щям тяр(л) зябаням,
Камил бир устаддан мян алмышам дярс,
Пиримди ягдяс!
Пири ягдяс эяряк арайа «сини»,
Нечя вцбцн варды, ара йасини.
Щансы йердя эялди арайа сини
Орда тяам йеди ики мцгяддяс,
Онларды дадряс!
Дадряс дейиб мян чаьыррам бир шащы,
Нцсрят верся, мат ейлярям бир шащы.
Ня ляшэярди, ана олмуш бир шащы
О шаща гясд едиб тохунса щяр кяс,
Галарлар бикяс!
Бикяс бир гул эюрдцм, мцшэцл дярди вар,
Бир ев тикиб, баьлы галыб дярди вар.
Ня сярвятди, ня дя онун дярди вар,
Дцшцбдц зинлдана йериди гяфяс,
Олубду мящбяс!
Мящбяс верди сары, бяйаз айары,
Бир гуш олуб, варыб тапды а йары.
Чох эюрмцшям дилдян натиг айары,
Сян айар дейилсян, еля салма сяс,
Эял данышма нящс!
Нящс данышан ел эюзцндя алчалар,
Ялиф гядд дя йайа дюняр, алчалар.
Сазын аллам, аь бянизин ал чалар,
Низа рцба, шири- няря бахма тярс,
Олма мцхянняс!
Мцхяннясин олмаз дярдя давамы,
Бяд эятиряр нащаг сюзцн давамы.
Мян Сираъам, сящри санма давамы,
Таб етмяз ъянэимя щяръайы накяс,
Лал ол, нитгин кяс!
ДИНЯ БИЛМИР
381
Аман Аллащ! Ня бяд эялди зяманя, Гый вурур пялянэя дярядя чаггал,
Улаг фярман верир, няр диня билмир. Тцлкцнц эюряндя шир диня билмир.
Дювран юз охуну гойуб камана,
Зянян габаьында яр диня билмир.
Щоггабаз саьсаьан едир ифтихар,
Аьаъдялян кими дяфчаланы вар.
Сцрцляр галханда ел йайлаьына,
Лейляк ряггасяди, гарьа бястякар,
Йейирляр, йазырлар гурд айаьына.
Сусдуруб бцлбцлц шяр, диня билмир.
Сыфырлар дцзцлцр бирин саьына,
Йцзц мин ейляйир, бир диня билмир.
Щамы гяриб олуб доьма елиндя,
Ахырыг заманын ганлы селиндя.
Кечи молла олуб, бурахыб саггал,
Сираъ щюкмц вериб надан ялиндя,
Дярс дейир гойуна бошбоьаз наггал. Хяъалятдян тюкцб тяр диня билмир.
ЭЯРАЙЛЫ
Аман! Аман! Аллащ, аман!
Дящшятимиш шярин щюкмц.
Эюр неъя дяйишиб заман,
Гадындаймыш ярин щюкмц.
Даш ойнадыр пярин щюкмц.
Чыхмаса да нярддян башы,
Ойунчуну удур нашы.
Ханялярдя тутуб дашы,
Марс ейляйир зярин щюкмц.
Чатмыр дылгыр бир данайа,
Нярилдяйян нярин щюкмц.
Гузу гурду салмыр сайа,
Тцлкц ширдян етмир щяйа.
Меймуна бах, эириб ъянэя,
Мейдан охуйур пялянэя.
Сираъы эятириб тянэя,
Узунгулаг хярин щюкмц.
Инсан эяряк щаггы дуйа,
Ня шяря, бющтана уйа.
Архаланыб ахар суйа,
ЭЯРАЙЛЫ-ГЫФЫЛБЯНД
Ашыг, сазы бас дюшцня,
Йерсиз галмагал ейлямя.
Щушуну топла башына,
Гейри мцшэцл щал ейлямя.
Алтмыш башды, гырх дюрд айаг,
Сяксяни вар юзэя сайаг.
Ешг ящлиня оду майаг,
Фящминя ишьал ейлямя.
Щягигятдян даныш, эюрцм,
Эюрян десин «Сядд, афярин».
Сяня мян бир суал верим,
Ач дилини, лал ейлямя.
Дюрдъя голу вар алтмышын,
Яввялиди алты бешин.
382
Сюзлярими дярин дцшцн,
Щяр сюзц мягал ейлямя.
Ийирми сяккиз гырх дюрддяки,
Олсан камил устад тяки,
Щяр цммана йол ейлямя.
Эащдан дюрддц, щярдян бешди,
Щяфтди, щяшди, щярдян шешди.
Алим цчцн асан ишди,
Щеч дярин хяйал ейлямя.
Сираъды, ел сяняткары,
Эялсин эювщяр хиридары.
Кюнлцня саллам губары,
Юзцн хошигбал ейлямя.
Дюрд вур сяккиз- отуз ики,
ГОШМА
Мярдин гайдасыды язял бинадан,
Аъ гарыны дойдурмаьа чалышар.
Намярд фитня гуруб, ики кюнцлц,
Бир-бириндян айырмаьа чалышар.
Хярълямяз ъибиндян хясис бир шащы,
Буэцнкц йемяйин сахлар сабаща.
Юзэянин евиндя эяляр иштаща,
Йейиб габы сыйырмаьа чалышар.
Сираъ, йеня дярдин олуб зийада,
Эядайа бах, дейир: «Мяням бяйзада».
Шащын иши она дцшся, нябада,
Ямр вериб буйурмаьа чалышар.
ДОДАГДЯЙМЯЗ ТЯЪНИС
(«Д» ЩЯРФИ)
Дилин дялил дейир, далда дардасан, Дярдя дялалясян, дяхи дардасан,
Дал дейилдир, далдалансан дал-дала. Дадряст иля даныш, дярдин дал-дала.
ГОШАЙАРПАГ
Эялдим кяндинизя, мещманам сизя, Йанымда галасан, йарым оласан,
Олдум о гаш- эюзя щейран, Ялфиназ, Дярдимя буласан дярман, Ялфиназ.
Сян щямдям ол бизя, эял чыхаг дцзя,
Баьчалар барысан, ширин нарысан,
Едяк эязя-эязя, щейран Ялфиназ.
Даьларын гарысан, дост нцбарысан.
Гамяти- минасан, чешми- рянасан,
Де, кимин йарысан, ситямкарысан,
Од тутуб йанасан, мяни гынасан.
Овчу шикарысан, ъейран Ялфиназ.
Дярдими ганасан, сян бир сонасан,
Сираъды йаралы, кюнлц паралы,
Ашиги санасан, тярлан Ялфиназ.
Дярдиндян саралы, эязмя аралы.
Камалда яласан, эюйчяк баласан,
Ъисмими нар алы, эцллцк маралы,
Мярщямят гыласан, кюнлцм аласан. Гой билсин бу щалы, щяр йан Ялфиназ.
383
ГЫФЫЛБЯНД
ЯБДЦЛЯЗИМ:
О няди ки, бу дцнйада бядяни бир, башы беш,
Щяр башында дюрд эюзц вар, щяр эюзцндя гашы беш.
О бядянин ъям эюзцндя ийирмиди киприйи,
Айрыланда гятряляняр киприйинин йашы беш.
СИРАЪ:
Ариф олан бир манатда аббасыды, башы беш.
Аббасыда дюрд шащы вар, хырдаласан, гашы беш.
Ийирми шащы ъям олса, манат олар бир бядян,
Айрыланда щяр шащыда гяпиклярди йашы беш.
ЯБДЦЛЯЗИМ:
Щям йейилир, щям йейилмир, щям ширинди, щям аъы,
Ъцмля- алям эюзцн дикиб, олуб онун мющтаъы,
Даьы дялир, дашы йарыр, алыр ондан хяраъы,
Симузярдян ъясядини чякибди няггашы беш.
СИРАЪ:
Доьру дейир устад оьлу, щям аъы, щям ширинди,
Сал гайалар аъиз галыб, она яйир сяр инди,
Пул щаггында сющбят ачсан, щядисляри дяринди,
Тярягги –тяняззцл едян бащары беш, гышы беш.
ЯБДЦЛЯЗИМ:
О бядянин щесабыйнан ъанда йцз дамары вар,
Щяр тяряфя йол ишляйир, чох ачыг базары вар.
Щяр кимийнян цлфят гылса, она хейли кары вар,
Мян истярям, гой синямя онун дяйсин дашы беш.
СИРАЪ:
Манат юзц йцз гяпикди, истяйирсян, хырдала,
Дцкан- базар онсуз олмаз, эярдиш ейляр саь-сола,
Варлы йейяр, эейяр, эязяр, олмаз дярдя мцбтяла,
Касыбын ширин ъанына, щей салар атяши беш.
ЯБДЦЛЯЗИМ:
Ня юлцдц, ня дириди, ня яти вар, ня ганы,
384
Бяни- инсан ъамясиндя эедяр эязяр щяр йаны,
Ябдцлязим дейяр: «Щяр ким тапса бу мцямманы»
Чох дяриндян фикря дцшяр, ейляйяр тялашы беш.»
СИРАЪ:
Ашыг Сираъ дейяр: «Пулду дювр ейляйяр ъащаны,
Щюрмят иля ъибдя эязир севиндиряр инсаны.
Мцхтясяри, билин, оду доландыран дцнйаны,
Кимдя чохду, алар, эейяр ал-ялван гумашы беш.
ДЕМЯ
Эял, ай кюнцл, щягигяти анла бил,
Юз гялбиндя пцнщан ейля сиррини,
«Тяр гюнчяйя гисмят олсун хар» демя. Щяр эюрдцйцн бивяфайа ъар демя.
«Чор» дейяня сян гайыдыб «ъан» дейнян, Даьлар вар ки, гузейляри гарсызды,
Дюндяриб яксиня сян дя «чор » демя. Аьаъ вар кы, хейир вермир, барсызды.
Бязи гощум йад оьлундан карсызды,
Дост йолунда гаршы эялсян гадайа, «Олар онда намус, гейрят, ар» демя.
Сябирли ол, аси дцшмя, худайа,
Йохсула, ярбаба, шаща, эядайа,
Ашыг Сираъ, мизраб вурдугъа теля,
«Бу дцнйанын етибары вар» демя.
Сянят севян халгын иля фяхр еля.
Эюрцрсян ки, бахтын йатыбды щяля,
Кардан дцшся, майа саймаз нярини, Игбалына, талейиня кор демя.
Наданлар анламаз хейир- шярини,
БАХ
Неъя ки, эюзялим, кцсмцсян мяндян, Лейласыз Мяънунтяк сярэярдан галдым,
Дярдим олуб синям цстя гоша, бах. Шювг ящлийям, тябим эялиб ъуша, бах.
Щиъран гапымызы дюйдцйц эцндян,
Эюзляримдян ахан ганлы йаша, бах. Буннан артыг мян ня дейим намярдя
Эюрцм щцъря олсун давасыз дярдя,
Зцлфцнцн ятриндян олмаз эцлшяндя, Бешэцнлцк юмрцмц сянля бир йердя,
Сцсяндя, сцнбцлдя, йа йасямяндя. Гоймады ки, биз дя вураг баша, бах.
Дедим: «Сянля эязям баьда, чямяндя»
Бащар фясли, бизя эялян гыша, бах.
Сираъ ешг одуна йанды, кюз олду,
Сян аьладын, мяним дярдим йцз олду.
Язялдян эюр неъя кямтале олдум, Фал ачдырдым, фалчы дейян дцз олду,
Севда йолларында саралдым, солдум, Фяляк вурду, охум дяйди даша, бах.
ДИЛБЯРИМ
385
Эеъяляр гойнунда та сцбщя кими,
Аьладым, сызладым, кюксцм ютцрдцм,
Мян мачдыгъа мяни мачан дилбярим, Бир гуш олуб ялдян учан, дилбярим.
Сарылыб бойнума бир кюрпя кими
Сящяри мянимля ачан, дилбярим.
Юз язизин етди елдя хар сяни,
Гойду севэилиня интизар сяни.
Щейиф, о эцнляря дюндц хяйалым,
Йад ойлагда говуб тутду сар сяни.
Билмядим эетмисян щансы мащала. Щцркцб овчусундан гачан, дилбярим.
Мяни щясрят гойдун ширин вцсала,
Сийащ зцлфц ятир сачан, дилбярим.
Сираъ щиъран бадясини ичибди,
Эюзялляр ичиндя сяни сечибди.
Бир эцн сящярими баша йетирдим,
Вердийин вядядян илляр кечибди,
Эялиб сяни юз йувамда итирдим.
Эяляъяксян бизя щачан, дилбярим?
МЯНИ (С.23; Т.12)
Чярхи- фяляк севда салды башыма,
Тез айырды йурддан- йувадан мяни.
Мяънун кими сящралары долашдым,
Гоймады олмаьа авадан мяни.
Гяввас кими дярйалары цзцрдцм,
Ганат чалыб щяр тяряфя сцзцрдцм,
Тярлан идим, йашыл башла эязирдим,
Лачын вуруб салды щавадан мяни.
Мян Сираъам, дцшдцм ады- санымдан,
Йар севдасы дара чыхмаз ъанымдан.
Щяким лоьман эялиб кечся йанымдан,
Верибян давадан саьалтмаз мяни.
ГАНАР- ГАНАР (Т.6)
Инсан оьлу щюрмятини,
Сахла намус ган ар, ган ар.
Камил сянят гиймятини,
Ялдян алар ганар-ганар
Алъах сюзу алчах дейяр
Йараларым ганар-ганар.
Язаблыйам бир йарым чых,
Цряйими бир йарым чых
Бир бядясил бир йарым чых
Чятин-чятин ганар-ганар.
Намярд гялби ал чах дейяр,
Уъалар да алъах дейяр.
АШЫГ ЯМРАЩ АЛМАЛЫ (Т.6)
ЭЯРАЙЛЫ
Эеъя-эцндцз ахтарырам,
Щаны атам-анам мяним?
Эизли-эизли мян йанырам,
Щаны ата-анам мяним?
Гурбан оллам кялмясиня,
386
Доланырдыг кюлэясиня.
Сяс верян йохду сясимя,
Щаны ата-анам мяним?
Щаны ата-анам мяним?
Ата-ана дцшдц йада,
Бахын мяндяки фярйада.
Артыг йетян йохду дада
Щаны ата-анам мяним?
Гоша-гоша адам эетди,
Анам эетди, атам эетди.
Ялимиздян тутан эетди,
Щаны ата-анам мяним?
Эетди башымызын таъы,
Йанды гардаш, йанды баъы.
Аьлайырам аъы-аъы,
Щаны ата-анам мяним?
Гуъагладым мязар дашы,
Эащ о дашы, эащ бу дашы.
Эюзляримин ахды йашы,
Щаны ата-анам мяним?
Гынамайын, сиз Ямращы,
Дяриндян чякирям ащы.
Чаьыррам бюйцк Аллащы,
Щаны ата-анам мяним?
Сящяр дурдум дан йериня,
Бахдым о йатан йериня.
Мян верярдим ъан йериня,
ТЕЛЛЯРИН
(Гошма)
Дедим: эюзял, неъя бахмайым ки, мян
Бяйянмишям, эялир хоша теллярин.
Аз галыр щушуму ала йериндян
Сян сыьал чякяндя баша, теллярин.
вар,
Бу гямли кюнлцмя тохунма, ей йар!
Йас тутар цряйим, ейляр ащу-зар,
Тюкцлся цз-эюзя, гаша теллярин.
Дцшяъякми бары мяним бойнума,
Йары сянин, йары мяним бойнума.
Кямянд еля, сары мяним бойнума,
Гой мяни юлдцрсцн гоша теллярин.
Билирсян ки, мяним сяндя эюзцм
Мян сянин щцснцня олмушам маил,
Йанырам одуна, сян йатма, айыл.
Бязян дур юнцмдя, эцн кими йайыл,
Эятирсин Ямращы ъоша, теллярин.
ЭЯРАЙЛЫ
Сусуб амансыз олурам,
Ядалят сазы чаланда,
Еля бил, ъансыз олурам
Ядалят сазы чаланда.
Шяфа верир хястя ъана
Ядалят сазы чаланда.
Йандырыр Йаныг Кярями,
Унудурам дярди-гями.
Щейрятя эятирир мяни
Ядалят сазы чаланда.
Еля чалыр йана-йана,
Сяс кечир сцмцйя, ъана.
387
Эялир бцлбцл тяк авазы,
Ядалят сазы чаланда.
Чалынанда «Баш Сарытел»,
Щейран олур динляйян ел.
Тцрклярим црпяшир тел-тел,
Ядалят сазы чаланда.
Яъял эялиб мяни щахлар,
Ямращ Ядалят сорахлар.
Мяни сахласа, о сахлар,
Ядалят сазы чаланда.
Еля бил дил ачыр сазы,
Динляйянляр галыр разы.
АЙ ЦЗЦМ ИНДИ
(тяънис)
Тахт ябяди, инсан эялди-эедярди,
Щял олмаз, бянзяйир о даш о ляля.
О тахта яллиси, ай йцзц минди.
Таъында битирдин нярэиз, а лаля,
Адам вар, цз эюрся, цздян утанар, Изин вер гохлайым ай цзцм инди.
Адам вар, сифяти ай цзц минди.
Эялян дана, о еркякди, о диши,
Йас тутар, бцрцняр гарайа хан да, Ъин-шейтан ишиди, оъаг, од иши.
Йарашыр дцймяляр гара йаханда.
Гаралар сачларым гара йаханда,
Аманды, ей щяким, чыхар о диши
Неъя вар эюрцняр, ай цзцм инди.
Гутарсын ялими, ай цзцм инди.
Бяднязяр йолуну азана кечяр,
Ил тязялир, айлар чатды сон айа,
Бала цчцн ъандан азана кечяр.
Эцнелсянми, Айтянсянми, Сона йа
Вердийим бир тикя азана кечяр,
Дцшдцм эюля, бянзядим мян сонайа,
Ещсанды, буйур йе, ай цзцм инди.
Ямращам, ял ачыб ай цзцн инди.
Зярэярсянся, эютцр зяри, ал яля,
ЭЯЛЯНДЯ
(Устаднамя)
Щяр кясин инсана ъаны йананмаз,
Йанырам деся дя цзя эяляндя.
Йанса да, йаньысы ола биляр аз,
Пярваня дя йаня кюзя эяляндя.
Дцнйада щяр шейдян ширин олур ъан,
Инсанын башына гяза эяляндя.
Гададан - бяладан олмаг цчцн йан,
Йа еля бир иш тут, йа да ки, утан.
Инсан ясябляшся сярт ола биляр,
Сонра юз ишиня пярт ола биляр.
Ямраща бир бюйцк дярд ола биляр,
Ъинайят ейляся ъяза эяляндя.
ЭЯЗ
(Гошайарпаг дивани)
388
Ъяфа чякиб, тяри тюкцб,
Щалал чыхан вары эяз.
Буландырма, кюнцл гырма,
Гялби тямиз, дуру эяз.
Мярд инсаны эюрдцм йаны
Зящмятиля уъалан,
Щарамы ат, щалалы тут,
Гулаьы динъ йери, эяз.
Йесян чюряк, эятир эяряк,
Дилиня бисмиллащы.
Гуртаранда, сян дуранда
Дейнян ялщямдцллащы.
Пейьямбярляр дейиб няляр,
Дцз дейибляр, валлащы.
Ад ал, тямиз адла уъал,
Гейряти эяз, ары эяз.
Пярваняляр чякир няляр,
Йана-йана алышар.
Гарышга да йыьар гида,
Гышы цчцн чалышар.
Щарам йейян, мяням дейян,
Бир эцн эяляр, илишяр,
Габар ялли, чалыш бялли
Алындан тюк тяри, эяз.
Йалан сатма, бющтан атма,
Шяр ишлярдян ял эютцр.
Тап бир йолу, газан пулу,
Ямяйиндян лял эютцр.
Щяр ким олсан, щяр ня олсан,
Юз ишин ал эютцр
Олуб садя, йетиб дадя
Ямращ, сусуб кири, эяз.
БУ ГЫЗ
(Мцхяммяс)
Мян еля дцшцнцрям,
Эюзялликдя башды, бу гыз.
Ала эюзляр, лаля йанаг,
Нечя гялям гашды, бу эыз.
Тюкцлцб эярдяниня
Узун щюрцк сачды, бу гыз.
Истядим йахын дцшям,
Мяндян узаг гачды, бу гыз.
Эюрясян бяхтявярин
Щансына сирдашды, бу гыз?
Бу гызын дярди мяним,
Щалымы йаман еляйир.
Бу гям чякян цряйим,
Эюр неъя аман еляйир.
Мяня щер ня еляся,
Севэили ъанан ейляйир.
Унуда билмяйирям
Бу кюнлцм эцман ейляйир.
Мян онун ашигийям,
Мяним цчцн хошду, бу гыз.
Сян онун йерийяндя
Ишвясиня, назына бах.
Бахышы ъанлар алар,
Эюз йетириб эюзцня бах.
Еля бил бядирлянян
Айды, онун цзцня бах.
Ей Ямращ, унударсан,
Сян йолуна, дцзцня бах.
О сяни кцл ейляйяр,
Бир оъаг аташды, бу гыз.
АШЫГ ЪАМАЛ (С.30; Т.12)
АЙ ФЯЛЯК
389
Гяввас тяки эялиб дцшдцм дцнйайа, Дцшцм сораьына шящярбяшящяр,
Бойлана-бойлана цзцм, ай фяляк.
Чярх едиб ъащаны эязим, ей фяляк.
Наэащ ахсам йетишэинян щарайа,
Гябул ейля, мяним чюзцм, ай фяляк. Ашых Ъамал дейяр, сян йетиш дада,
Дярдин олду йеня щяддян зийада.
Севэилин итирян чох чякяр гящяр,
Вярдишди аьламаг, фани дцнйада,
Гярар тута билмяз Лейлинян-нящяр.. Шад эцнц эюрмяди эюзцм, ай фяляк!
ЭЯЛИН
Падшащын юлся олмаз щарамы,
Щарамын ялиндя галасан, эялин.
Эейиб чыхдын Язрайылын донуну,
Горхурам ъанымы аласан, эялин.
Аъизям, аьзымы ширин ейлядин,
Дюнясян гяндимя, бала сян, эялин!
Пийаля пайлайан голун бянд олсун,
Аьзын набат, додагларын гянд олсун.
Ъамал дейяр, сянин йолдашын юлсцн,
Сян дя мян тяк йана галасан, эялин.
ПЯРИ
Ики шамаманын бирин нейнядин?
Йарамы дешибян дярин ейлядин.
Йанына эялмишям ъяннят щцрцсц,
Мяни дя апар бещиштя, Пяри,
Щцснцн дилдарына мейл салмышам,
Онунчцн едирям тамаша, Пяри.
Еля шяфяг дцшяр цзцн нуруннан,
Бянзяйирсян айа, эцняшя, Пяри.
Ашых Ъамал доймаз сян тяк эюзялдян,
Йаныларсан салма мяни нязярдян.
Щаг сахласын сяни азар-безардан,
Эюрцм йашийасан щямишя, Пяри!
Айрылмарам сянин кими йарымнан,
Дюнцм айаьына дцшцб сарыннам,
МЯРЩАБА
Зимистанын мцддятиннян айрылдыг,
Шцкцр чыхдыг йаз-бащара, мярщяба.
Бцлбцл кими чеврясиндя охурам,
Ачылмыш гончалар тазя, мярщаба.
Душманы йандырыб одлара йахаг,
Эюз ачыб дцнйайа шюляйя бахаг.
Эцлшян баьларына сейрана чыхаг,
Эедяк хублар эязя-эязя, мярщаба.
Ъамалам, сирлярин дейян дейилям,
Шцкцр ки, аллаща пийан дейилям.
Горхмайын, инсаны йийян дейилям,
Эцндя йцз йол эялся бизя, мярщяба.
ЭЯЛСИН
Эедин дейин мяним мяляк йарыма,
Бир зящмят чякибян бурайа эялсин.
390
Сийащ зцлфцн габаьындан эютцрсцн,
Щилал гашлар чыхыб арайа, эялсин.
Тябибди, бахмаьа йарайа, эялсин.
Бцлбцл гяфясдяди, мейли эцлдяди,
Ешг ялиндян ъаным йанщайандады,
Ня заманды мяним эюзцм йолдады.
Щясрятин чыхмайыр, ширин ъандады,
Ашыг Ъамал, бу эцн юлщаюлдяди,
Дярдлянмишям, дярдя дяпрман ондады, Тез дейин шащбаза щарайа, эялсин.
МЯН ОЛУМ
Эюзялляр йола чыханда,
Йолуна гурбан мян олум.
Мещрин бизя доьру даныш,
Дилиня гурбан мян олум.
Йерийиб гуъмалы чаьдан
Белиня гурбан мян олум.
Ашых Ъамал нейняр малы,
Сянсиз кечяр неъя щалы?
Анасы бир залым гары,
Гызына гурбан мян олум.
Сойуг сулар чыхар даьдан,
Эцл-бянювшя чыхар баьдан,
ПЕШМАН ОЛАРСАН
Сиррин вериб щяр нашыйа ачма, пешман оларсан,
Лял, мяръан, ъяващират сатма, пешман оларсан.
Щеч йалварма щяр йетяня,гой апарсын сел сяни,
Намярдлярин кюрпцсцндян кечмя, пешман оларсан.
Сыьынэинян йарадана, бяндяйя дад елямя,
Досдун кюнлцнц йыхыб, дцшмяни шад елямя,
Щавадар ол, йыхылмасын еви, бярбад елямя,
Юз йурдундан юзэя йурда кючмя, пешман оларсан.
Ашых Ъамал, намярдлярин мяълисиня эетмяэинян,
Дюшяэиндя тикан олар, йыхылыб йатмаэинян,
Сцфрясиндя бал олса да, сян тамащ етмяэинян,
Шярабы зящяр кимиди, ичмя, пешман оларсан.
ЗЯЙЯМЛИ АШЫГ ЪАМАЛ (Я.16; с.147)
(Ясил ады Молла Иса)
ЭЯРАЙЛЫ
Дцнян бир эюзял эюрмцшям,
Ады Эцлханым, Эцлханым.
391
Тязядян дярдя дцшмцшям,
Дярдим бил ханым, бил ханым.
Додаг бал ханым, бил ханым.
Ашыг Ъамал нейляр назы…
Ялиня эютцрмяз сазы.
Аллащым йазайды йазы,
Мяним ол, ханым, ол ханым!
Эедиб оллам она нюкяр,
Нюкяр олан ъяфа чякяр.
Диши инъи, дили шякяр,
ТЯЪНИС
Сян мислиндя эюзял олмаз, язизим,
Сцрмяни чякмисян эюз дилдарына.
Горхурам эялясян бир бяд нязяря,
Пярдяни силэинян тез дидарына.
Эюйдя чадырланан айа нисбятсян,
Гцдрятдян нур йаьмыш цз дидарына.
Мян Ъамалам, ешгин диндирди мяни,
Эцнбяэцн дярдлярин сындырды мяни,
Эюзяллик шюляси йандырды мяни.
Кюнлцм цчцн сян гибляйя нисбятсян,
Эюзялликдя Зцлейхайа нисбятсян,
АШЫГ МУРТУЗЯЛИ (С.141; Т.14)
ВАРХЫЙАН
Мян дя эялдим бу йерляря бир гонаг,
Ашыб - дашыр вар-дювлятин, Вархийан.
Бащар вахты кюнцл ачыб баьча- баь,
Позулмасын бу нювраьын, Вархийан.
Бащарда баьларын ал-ялван эейир,
Шяниня ашыглар мин дастан дейир.
Кюнцл, бу мянзяряни эял ейля сейр,
Той- бусатды щяр йыьнаьын, Вархийан.
Ня гядяр эянъин вар, торпаьы севян,
Даьлары йериндян ойнадар гцввян.
Тахыл зямисини йахындан эюр сян,
Бярякятли вар торпаьын, Вархийан.
Гоъасы, ъаваны эениш црякли,
Гадыны исмятли, эянъи щцнярли.
Сцфряси гонаглы дцзлу- чюрякли,
Олмуш сянин чох гонаьын Вархийан.
Мцдриклярин сюзялярини динлядим,
Истяйирям устадыма баш яйим.
Муртцзяли, беля эцндя сян севян,
Ня эюзялди бу йыьнаьын, Вархийан.
БАЪЫМ
Демирям ямякдя, щцнярдя тяксян,
Эетди гящряманла йанбайан, баъым. Чякдикъя вятяня, еля хидмяти,
Бу гара торпагда сян ня беъярсян, Эцн-эцндян голунун артды гцввяти.
Бол мящсул алмысан щяр заман, баъым. Ел эюрцр сяндяки сямимиййяти,
392
Бюйцйя, кичийя мещрибан, баъым.
Даим уъалмышды халгына йанан,
Сян дя уъалмысан хагла анбаан.
Олмасын йолунда сянин щеч заман
Ня боран, ня чискин, ня думан, баъым.
АНА
Щеч ня эюрцнмяйир эюзцмя сянсиз, Фясилляр дяйишди, бюйцдцм мян дя,
Сян мяним варымсан, дювлятим, Ана. Чыхмайыб йадымдан зящмятин, Ана.
Истяйирям эюрмяйя мян сяни гямсиз,
Сянинляди ян ширин сющбятим, Ана.
Эютцрмядин бир кимсянин миннятин,
Бизля олду онун мещри- цлфяти,
Щям ана олмусан, щям мяня ата, Беля имиш, демяк, онун гисмяти,
Бизи иситмишди одлу няфясин.
Кям олуб щяйатдан гисмятин, Ана.
Даим ачыг олуб онун сцфряси,
Эюряня бяллиди щюрмятин, Ана.
Чятинликля чох эялмисян цз-цзя,
Чюряк цчцн дюнцб эеъян эцндцзя.
Бу бюйцк аилянин йцкцн чякяндя, Арха олдун бу щяйатда сян бизя,
Кечмишди щяйатын думанда, чяндя. Чыхмайыб йадымдан зиллятин, Ана.
ЕЛ ШАИРИ МУРТУЗА ЯЛИ (Я.13; с.131-133)
ЭЦНАЩЛАРЫМ, ЯФВ ЕЙЛЯ
Тювбя етдим, Илащим,
Эцнащларым яфв ейля!
Сянсян мяним пянащым,
Эцнащларым яфв ейля!
Йа Рящими, Йа Рящман,
Эцнащларым яфв ейля!
Мян бяндейи-намясум,
Щям залими, щям мязлум.
Эюндярмя, мяни мящзун,
Эцнащларым яфв ейля!
Йерляря сыьмаз ащым,
Щяддян ашды эцнащым.
Рядд ейлямя, падшащым,
Эцнащларым яфв ейля!
Зикр иля тювщид етдим,
Исмини ъана гатдым,
Дярэащына цз тутдум,
Эцнащларым яфв ейля!
Ъясядимя ъан вердин,
Щаггын йолуна сцрдцн.
Ахыр ейбими эюрдцм,
Эцнащларым яфв ейля!
Лцтф едиъи, йа султан,
Ищсанына йох пайан.
Сянсян цмидим, Фцфран,
Эцнащларым яфв ейля!
Няфс етди мяни надан,
Вурду йолуму шейтан,
393
Йа Фафуру, йа Ьаффар,
Муртуза Яли эцнащкар,
Эцнащларым яфв ейля!
Эеъя-эцндцз едяр зар.
МЯН АЬЛАМАЙЫМ, КИМ АЬЛАСЫН
Долду юмрцрм пийаляси,
Мян аьламайым, ким аьласын.
Билмям щалым ня оласы,
Мян аьламайым, ким аьласын.
Яэяр йцз ил мющлят веряр,
Ахыр яъял гаршы эяляр.
Ъана гара горху салар,
Мян аьламайым, ким аьласын.
Инди ъаня горху дцшдц,
Аьлар эюзцм ганды, йашды.
Ибадятдян ялим бошду,
Мян аьламайым, ким аьласын.
Бир эцн дя Язрайыл эялцр,
Мющлят вермяз, ъаным алур.
Онда щалым неъя олур,
Мян аьламайым, ким аьласын.
Аман мяним йазыг башым,
Мясиййят олду йолдашым.
Ахыр неъя олур ишим,
Мян аьламайым, ким аьласын.
Галар йетимляр аьлашуб,
Йыртар йаха, кюксцн ачуб.
Эюздян ганлы йашлар сачуб,
Мян аьламайым, ким аьласын.
Гуран, щядис эюрян эюзцм,
Гейбят, бющтан дилдя сюзцм.
Чох тягсирли гулам юзцм,
Мян аьламайым, ким аьласын.
Вирд етмишям истиьфара,
Щяр дям Аллаща йалвара.
Эцнащкарам цзц гара,
Мян аьламайым, ким аьласын.
Няфсим мяни ода салур,
Бир эцн тяндян ъаным алур.
Дярдим дярман тапмаз галур,
Мян аьламайым, ким аьласын.
Бир эцн эяляр Сурун сяси,
Юртцляр тювбя гапысы.
Муртуза Ялийям аси,
Мян аьламайым, ким аьласын.
СЯНДЯН БИР ЧАРЯ, ЙА РЯББИМ
Давасыз дярдя дцшмцшям,
Сяндян бир чаря, йа Ряббим!
Ъанымдан цмид цзмцшям,
Сяндян бир чаря, йа Ряббим!
Сяндян бир чаря, йа Ряббим!
Йыьылырмы щяким-лоьман,
Олурму дярдимя дярман.
Бищягги рящмяти-рящман,
Сяндян бир чаря, йа Ряббим!
Дярдим артды варя-варя,
Олмушам мян бичаря.
Йалварырам пейьямбяря,
Йа мян дярди ъюври-ъяфа,
394
Истярям Аллащдан шифа.
Йа Мцщяммяд ял-Мустафа,
Сяндян бир чаря, йа Ряббим!
Дярдимин йохдур дявасы,
Ей йарадан ъцмля насы.
Йерляр, эюйляр, ярш бинасы,
Сяндян бир чаря, йа Ряббим!
Сяндян бир чаря, йа Ряббим!
Елим-эцнцм ган аьласын,
Эейиниб гара баьласын.
Охусунлар Гуран-Йасин,
Сяндян бир чаря, йа Ряббим!
Бу фягир Муртуза Яли,
Чякибдир дцнйадан яли.
Мювла гылсын щагга вяли,
Сяндян бир чаря, йа Ряббим!
Йаман йердя ахшам олду,
Яъял пийаляси долду.
Бу дцнйада йерим галды,
ЯРЯБОЬЛУ (С.194; Т.33)
СЯНИ ЧАЬЫРДЫМ
(Гошма)
Бир эеъянин вурьунуйам,
Дад фяляк, сяни чаьырдым.
Ачыг эюзляр йорьунуйам,
Дад фяляк, сяни чаьырдым.
Щаг ейляйиб мяни елчи,
Эялиб йанында бир йанчы.
Щара эюндярим кючц?
Дад фяляк, сяни чаьырдым.
Бир йанымда шамлар йаныр,
Вядя верир, сонра даныр.
Од салыр, ъаным одланыр,
Дад фяляк, сяни чаьырдым.
Дярди верян дярман тапар,
Щяр дуайа шярбят гатар.
Ярябоьлуйам, йола апар,
Дад фяляк, сяни чаьырдым.
ЙАНМАЙЫРСАН
Сянсян мяним йей тярланым,
Мян йананда йанмайырсан,
Фяляк верибди фярманын,
Мян йананда, йанмайырсан.
Эюзял айаты ачанда,
Бяхти, ящвалы сечяндя,
Кювсяр суйуну ичяндя,
Мян йананда, йанмайырсан.
Щяр сюзцм бир бянд олубду,
Шейтан шяря тохунубду.
Мин бир сура охуйунбду,
Мян йананда, йанмайырсан!
Эюз эюрмяся, эюрцр кюнцл,
Щяр ъащана сыьмыр кюнцл.
Гарьыш ейляр, аьлар кюнцл,
395
Мян йананда, йанмайырсан.
Йцздян миня кечиб дярдим.
Ей мяним эюзял сямяндим,
Мян йананда, йанмайырсан.
Ярябоьлуйам, йохду фяндим,
ТОЙ МЯРЯКЯСИНЯ
Динляйин ей достлар, язиз гардашлар, Шаирям, ялимдя дяфтяр- гялямим,
Вардыр таматанын сюз мярякясиня.
Варды цряйимдя сюз мярякясиня.
Буйурун, дявятимля эялин, габага,
Ачыгды сцфрямиз той мярякясиня.
Йербяйердян гонаьымыз чох олур,
Щалал немят, чюряйимиз бол олур.
Башда бяй отуруб, йанында эялин,
Атамын йанында оьул да дурур,
Тярифин сюйлясин елляря, эялин.
Сябир дя эярякди сюз мярякясиня.
ВАРХИЙАНЛЫ АШЫГ МЯЩЯММЯД (С.154; Т.12)
ЙА ЭЯЛЯМ, ЙА ЭЯЛМЯЙЯМ
Йолум дцшцб гцрбят еля,
Йа эялям, йа эялмяйям.
Сораг салым саьа- сола,
Йа эялям, йа эялмяйям.
Йа гуртара бу ъанымы,
Йа да дцшя кяляйя.
Аллащ билир бир дя щавахт,
Йа эялям, йа эялмяйям.
Мян исдяйян дост- танышлар,
Йыьылсынлар йаныма.
Щалаллыьы верин мяня,
Йа эялям, йа эялмяйям.
Мящяммядя етмя миннят,
Олмаз бурда мян галмаьа.
Бялкя мяни торпах чякиб,
Гцрбят елдя ъан алмаьа.
Гурбан олум йарадана,
Мяшьул оллам диляйя.
Дяли кюнцл чыхды яршя,
Ибадятя, фяляйя.
Щярдян бир йада дцшяндя,
Сыныг кюнлцмц алмаьа,
Йайлыг сяня яманятди,
Йа эялям, йа эялмяйям.
НЕЙЛЯЙИМ
(Дивани)
Кюнцл севян дост баьына,
Вара билмям, нейляйим?
Ачылыбды тязя эцлляр,
Дяря билмям, нейляйим?
Бир ъананын щясрятиндян,
Йанар олдум одлара.
Доланырам тябиб дейиб,
Чаря билмям, нейляйим?
396
Билин кясляр, ешгя дцшмяк,
Чох ситямди ъан цчцн.
Ня гядяр ки, дярд-гям варды,
Йазылыбды мяним цчцн.
Севмишям бир мещрибаны,
Дарыхырам онун цчцн.
Щярдян-щярдян дцшцр йада,
Эюря билмям, нейляйим?
Мящяммядям, ярзи-щалым,
Буду сизя, газылар.
Хош щалына о кимсянин,
Кюнлцнц пярваз ейляр.
Йараданын кяряминнян,
Беля имиш бу йазылар.
Мяскян салыб бу виранда
Дура билмям, нейляйим?
ХУДА
(Дивани)
Щям яввялсян, щям ахырсан,
Щяр сирри пцнщан, худа.
Щям лашярик, щям ламисал,
Ващидян сцбщан, худа.
Йедди эюйцн щяр гатында
Бир тайифа зикр едяр.
Бизя вердин йер цзцндя,
Айяти- Гурани, худа.
Алты эцндя тцнэц-тцнэц,
Дцнйаны бцнйад едян.
Гцдрятиндян яввял адями
Щахдан йарадан, худа.
Инанмышам бирлийиня,
Мян тутурам щах йолуну.
Юлмяз, итмяз, щеч гырылымаз,
Кимся билмяз щалыны.
Аьлы башда ъям оланлар,
Тядбир едиб, фикр едяр.
Дили играр йарадана,
Щяр даима шцкр едяр.
Кясмяэинян рящмятиннян,
Мящяммят тяк гулуну.
Чцнки сянсян ики дцнйа,
Рящми- рящман, худа.
МУХАХЛЫ РАМАЗАН (С.154; Т.12)
ДАНЫШ
(Загаталанын хяритяси)
Мян сяня шеримля хяритя верим,
Эял Загаталаны эяз, юзцн даныш.
Чых Гала дцзцня шящяри сейр ет.
Эюрярсян дейирям дцз, юзцн даныш.
Ъардан йухары галх Шамил даьына,
Йахшыъа нязяр сал, солу-саьына.
Аби-щяйат кими буз булаьына,
Бахмагла дойармы эюз, юзцн даныш.
397
Кебелоба, Матсех, Магов, Щюйтала,
Дардоггаз, Сумайлы вя Узунтала,
Эюйям, Беретбиня, Гябиздяря,
Чалыш йорулмасын диз, юзцн даныш.
Шабалыд цчцн чых Мамрух даьына.
Чатдын Ялясэярин сян габаьына
О гарлы даьлары сцз, юзцн даныш.
Шейтан дярясиннян адла Галала,
Гас, Гаргайы эюрцб дцшмя хяйала.
Ъимъимахда бир гонаг ол шан бала,
Гой о йамаъларда из, юзцн даныш.
Эедяндя Пашанда олмамыш олма,
Даначы кяряси дадмамыш олма.
Ашаьы Чардахларда галмамыш олма,
Сяни бурахмазлар тез, юзцн даныш.
Кялялдя сцрщцлц йейиб достлар сеч,
Эцлябаь даьындан Сабунчуйа кеч.
Эедиб Чардахларда бир сярин су ич,
Чох гонагпярвярдиляр, дцзц, юзцн даныш.
Кечиб Мцьанлыйа, яйил Фалдара,
Гандаха юзцнц чатдыр нащара.
Йенэий анда салам йетир достлара,
Кяпянякчидя ешит сюз, юзцн даныш.
Ахшам гаралмамыш эет ол Мосулда,
Ядябля дейярляр: «Хош эялдин, гада».
Цзцнц ордан тут Ялиабада,
Ю эюзял дийары эяз, юзцн даныш.
Ямяксевяр елим сыхар гаршына,
Щамы чалышганды бахмаз йашына.
Бир эеъя гонаг ол Мухах ашына,
Биширя билирик биз, юзцн даныш.
Лащыъ, Вархийаны унутма, бары,
Саь олсун йетириб мейвя баьлары.
Йени Суваэили йараданлары,
Эютцрцб гялямя йаз, юзцн даныш.
Базардан саьа дюн, дцшмя чятиня,
Гымырда гонаг ол гырговул ятиня.
Цзцнц тут бир Чобанкол сямтиня,
Гой сяня чалсынлар саз, юзцн даныш.
Эялинтяк бязянян Таланы долан,
Щяр йанда эюрярясян чалан- чаьыран.
Даьларын гойнунда Мешлешди дуран,
Мяхмяр чямянзары яз, юзцн даныш.
Чох эязян, чох биляр, беля мясял вар,
Сащилдя йанына эяляр гоъалар.
Эцн-эцня елимин шющряти артар,
Рамазан йазыгды, аз, юзцн даныш.
Эюзбарахда эет эир фындыг баьына,
ВАР
Мяня ашыг дейиб бцзмя додаьын,
Орда юз йерим вар, ихтийарым вар.
Бяли, мян ашыьам, беля карым вар.
Арифляр йанында, ел арасында,
Таны эюр Алыны, сян Ялясэяри,
Щяр сайа чякилян хош эюфдарым вар. Туфарганлы Аббас, дили шякяри,
Синясиндян тюкян ляли-эювщяри,
Ъцйцрлц мешяляр, ъейранлы дцзляр,
Хястя Гасым кими сяняткарым вар.
Даьларла бирляшиб ашыгсыз сызлар.
Той мяълиси, шянлик йолуму эюзляр, Ашыг Мящяммяд тяк сюздя уъала,
398
Худам вериб щязин сяси Ъамала.
Дяфн етди Камалы икинъи Тала,
Онсуз эеъя-эцндцз ащу- зарым вар.
Щцсейн «Дивани»дя миня кющляни,
Ясяд Мисри цстдя чякя няряни.
Мирзя дилляндиря бир шикястяни,
Сюздя Иман кими хиридарым вар.
Сараълы Щцсейн, Камандар, Якбяр,
Азафлы Микайыл сащиби щцняр,
Щяля дейилмямиш йцз няфярим вар.
Кар эюрмяйиб ня инсаннан, худадан,
Эюзц йашлы кючцб эедян дцнйадан.
Исми- пцнщан зцлмцн эюрян дцнйадан,
Зийяддиннян Сираъ йадиэарым вар.
Бязян Короьлу тяк галалар алан,
Бязян Мяънун олуб сящрада галан.
Бир хябяр йетишсин о Кялбяъяря,
Сяннян аьсаггаллы Дядя Шямширя.
Аббасла Гардашхан мейдана эиря,
Бящмян гызышанда ня гайнарым вар. Бязян кюнцлляря няшяляр салан
Сазда Ядалят тяк сещркарым вар.
Короьлу няряли Имран, Ялясэяр,
ДЕМИШЯМ
Далдаларда данышмадым дцнйада,
Сюзцм варса, цзц бяри демишям.
Гоша йараныбды йахшы иля пис,
Чякинмяйиб хейир- шяри демишям.
Юзцндян эцълцйля эиришян бящся,
Йайылыб елляря, дцшяъяк сяся.
Сянятин гядрини билян щяр кяся
Бу дцнйанын симузяри демишям.
Адам эяряк ад чыхара нан иля,
Юйцнмясин вязифяйля, сан иля.
Ким исдяйиб ганы йусун ган иля,
Ол кясляря мян сяр-сяри демишям.
Инанмайан варса, ейлясин сораг,
Еллярин дярдиня олмушам ортаг.
Юмцрдян чеврилир эцндя бир вараг,
Йарадан вар йери, эюйц демишям.
Даь вцгары кишиляря йарашыг,
Ара вуруб салмамышам гарышыг.
Кцсянляря бир мялщямди барышыг,
Щя дейяня мян дя бяли демишям.
Мухахлы Рамазан уъалдыб сясин,
Дяймя хятриня, чалыш, щеч кясин.
Иблис, шейтан цряйиня эирмясин,
Йахын бурахмайыб йери демишям.
ОЛСА
Сюзцн гиймяти билярми,
Дяйяриня алан олса?
Намярд кечмяз гяпийиннян,
Дювлят- вары калан олса.
Евдя эюздян салан олса.
Дцнйа эащ бошалар, долар,
Щяр йетяннян гисас алар.
Ики досду айры салар,
Аралыгда йалан олса.
Гисмят варса, олаъагды,
Доьрулуг баш уъалыгды.
Ян чятин дярд гоъалыгды,
Доланыб эяз щяр бир йаны,
399
Щеч ким тутмайыб дцнйаны.
Юлцм горхутмаз инсаны,
Гядирбилян балан олса.
Рамазан дцшцбдц хястя,
Ращат йатар даш гяфясдя.
Юляндя гябринин цсдя
Бир «Дивани» чалан олса.
СЮЗЦНЦ
Кишисянся бц дцнйада дцз долан,
Ашкара эяз, ашкара де сюзцнц.
Газанъын оларса елин тяняси,
Ким инанар, йцз дя юйсян юзцнц.
Кимдя йохса достлуьуна дяйанят,
Етмиш олур гейрятиня хяйанят.
Йолун азыб ювлад ется ъинайят,
Кары няди, дюй башыны, дизини.
Билин, ясли - няъабяти оланлар,
Ишарянин мянасыны тез анлар.
Айаг тутуб йеримяйиб йаланлар,
Ай Рамазан, гара едяр цзцнц.
ДАЬЛАРДА
Достлар, сющбятими динляйин мяним, Ямлик яти иля баш чобан Щясян,
Дейим эюрдцйцмц сизя даьларда.
Сцрфцлц биширди бизя даьларда.
Цнсиййят ейлядим чобанларла мян.
Чякмишям бир щяфтя мязя даьларда. Эюй гаралыб, эащ илдырым чаханда,
Щяр тяряфдян сулар, селляр аханда.
Эащ пийада эяздим, эащ миндим аты, Кцляк вуруб алачыьы йыханда,
Аддым-аддым чох доландым елаты.
Щцняр истяр онда дюзя даьлара.
Тцтякдя чалынан «Чобан байаты»,
Йайылды дяряйя, дцзя, даьлара.
Еля ки ачылды бир эцнц щава,
Рамазанам, салдым йолуму ова.
Чийниндя йапынъы дайананда мян, Ъцйцрц, тякяни мян гова-гова,
Цстцмя йериди думан, чискин, чян. Вурьун кими дцшдцм изя даьларда.
ОЛАР-ОЛАР* (Т.6)
Эюйляря баш чякян бир уъа даьам,
Щяр даьын башында гар олар-олар.
Чох щайыф ки, индии сяндян узаьам
Эюрцшярик, Йарадан йар олар-олар.
Хятриня дяймясин, ай уста сизин,
Оьрунун сирляри ъар олар-олар.
Мялумун
олсун
ки,
мян
Рамазанам,
Нийя сян
эюндярдин Ъуманын Дярин мяналары бир-бир аланам.
сюзцн,
Шер баьчасында ъаван баьманам,
Дцзялдя билмяздин цчъя бянд юзцн? Унутма, баьымда бар олар-олар.
400
МЯН КИМЯМ (Т.6)
(Устаднамя)
Чох демишям, бир дя дейим мян дцбаря, мян кимям,
Ешидянляр гой билсинляр ашикаря, мян кимям.
Шер адлы севэилим вар, чякмякдяйям назыны,
Дцз чыхмышам юмцр бойу етибара, мян кимям.
Сящвлярдян хали дейил, инсан олмаз чашмамыш,
Лейсан олуб чохаланда ня чайды ки, дашмамыш?
Щоп демядим гаршымдакы чятин сядди ашмамыш,
Ниййятими чатдырмышам лап ахыра, мян кимям.
Данышанда, йцз юлч, бир бич, уйьун эялсин аршына,
Ямялинля чыраг йандыр, шюля салсын гаршына.
Сябир, тямкин чох йарашыр, гоъаларын йашына,
Эцн кечмясин, йахшы-писи гарышдыра, мян кимям.
Зяманянин мянэяняси сыхдыгъа ща назилдим,
Бир йандан да гоъалыгла эцндян-эцня язилдим.
Бири саьа, бири сола, ща чякдиляр цзцлдцм,
Ол сябябдян саьалмаздыр дяйян йара, мян кимям.
Ъаванлыьын щясряти дя мяни йандырыб йахыр,
Ону мяндян айры салан илляр кянардан бахыр.
Дярд ялиндян инъяляряк Яййуба дюндцм ахыр.
Бир Аллащдан гейри мяня йохду чаря, мян кимям.
Бир эцнащкар бяндясийям, мин бир адлы гцдрятин,
Вермякдяйям юз боръуму беш йол фярзи-сцннятин.
Ачыг гойдум гапысыны инсаф иля мцрвятин,
Олмамагчцн ахыр эцндя цзцгаря, мян кимям.
Рамазанам, тцрк оьлуйам, сынаглардан чыхмышам,
Етибарын, ядалятин яллярини сыхмышам.
Дирилик чешмяси кими кюнцлляря ахмышам,
Йашайырам цряклярдя, ахтар, ара, мян кимям.
АЛМЫШАМ (Т.6)
401
Данышдыьым ширин дили,
Мян бцлбцлдян алмышам.
Хош ятирли лятафяти,
Гызылэцлдян алмышам.
Язял башдан вурулмушам сазын, сюзцн сещриня,
Кюнцл ачан тяраняни Сарытелдян алмышам.
Бязян ъумуб гяввас кими дярйаларда цзмцшям,
Устадларын шер адлы баьчасында эязмишям.
Щярдянбир дя юз-юзцмя мисралар да дцшмцшям,
Дяфтяр-гялям юзцмцндц, дили щагдан алмышам.
Язял эцндян бу дцнйада инсанлыгды мараьым,
Йахшыларын ъярэясиндя ешидилсин сораьым.
Утанмасын, чякинмясин, щяр эцн олсун гонаьым,
Сяхавятин либасыны мян Щатямдян алмышам.
Ел баханда ямяйим… вар, эюзялликляр барымды,
Истяйяндя «буйур» дедим, интящасы варымды.
Вятян мяня щям Анады, кцлли-ихтийарымды,
Дюзцмлцйц, мярданялийи вятянимдян алмышам.
Бу торпаьын ювладыйам, суларындан ичмишям,
Аддым-аддым доланараг зирвялярдян кечмишям.
Ращатлыгдан йан кечяряк чятинлийи сечмишям.
Дюзцмлцйц, мятаняти Нясимидян алмышам.
Щяр шейин юз вядяси, щяр шейин юз заманы,
Йетишмяся дям, бурахмаз, ешялямя саманы.
Касыб дюзцб дилямишям она о вахт аманы,
Рузуну да юз ялимин зящмятиндян алмышам.
Дайанмадым йары йолда мягсядимя чатмамыш,
Ядалятин, етибарын яллярини сыхмамыш,
Дцзцнц …. аьрыса да, цмманларда батмамыш,
Бу мясяли щяйатымда эюрянлярдян алмышам.
Гурбан олум бу торпаьын щяр бир вятяндашына,
402
Пярваня тяк эял доланым торпаьына, дашына.
Мурахлы Рамазан чатыб 72 йашына,
Естафети узун юмцр сцрянлярдян алмышам.
ЙАЗ МЯНИ (Т.6)
(Тяънис)
Адымы еллярин гям дяфтяриня,
Эялиб тапаъаглар гара, йаз мяни.
Ейля мцряккябин гара, йаз мяни.
Бинадан Фярщадды, о да Ширинди,
Чох данышдым, баша дцшян аз олду,
Кярям кими йанмаг ода ширинди.
Ол сябябдян бяхти гара, йаз мяни.
Бир мясялди, доьру дейиб аталар,
Оддан йаранмышлар ода ширинди,
Мярд иэидляр йедяйиня ат алар,
Цшцтмяз ня долу, гар, айаз мяни.
Истяр мяни бош сящрайа аталар
ДЦНЙА (Т.6)
(Мцхяммяс)
Язял эцндян эилейлийям,
Йягин бил ки, сяня дцнйа!
Эащ долурсан, бошалырсан,
юзцн гана-гана, дцнйа!
Ямялиндян виран олуб нечя
абадхана, дцнйа!
Мязлумлары щясрят гойдун
биръя гисмят нана дцнйа!
Ня бир шаща баш яйирсян,
ня солтана, хана, дцнйа!
Бир-бир дейим ямяллярин:
эцлдцрмядин аьлайаны,
Ешг ялиндян синясини мяънун
кими даьлайаны,
«Ясли» дейиб, ели эязиб,
чайлар кими чаьлайаны,
Тащири дярйайа атдын,
онун дярди азмы йаны?
Фярщада зцлм ейлядин,
гыйдын ширин ъана, дцнйа!
Юлцм шярбятин ичирдин
Зал оьлуна, – Рустям Зала.
Гейзляняндя бахмайырсан
ня гоъайа, ня ъавана.
Сянин дя гисмятин чатар
дцшмяэинян бош хяйала.
Шейтан тяк эирмя арайа,
дцшмян олар ата-бала.
Щагг диваны йетишяндя
дцшярсян эцмана, дцнйа!
Ящдя вяфа чыхмамысан,
йохду язялдян илгарын.
Намярдляря дост олурсан,
мярдляр олубду шикарын.
Атабяйляр, Ширваншащлар
эюрмядиляр биръя карын,
Доьру йола гайыдарсан,
яэяр варса намус-арын.
Зийанын йарысындан
дцшцбдц пайына, дцнйа!
Аслан тяк няря чякян
инди гоч Короьлу щаны?
403
Исэяндяри ъаван алдын,
дяббялядин Сцлейманы.
Хястяляря шяфа верян
неъя гыйдын сян Лоьманы?
Бир ъцт фяляк саймайаъаг
щяр аддымда сян сайаны.
Дярд ялиндян гара эейди,
нечя гоъа ана, дцнйа!
Ялясэяри, Щцсейни, йазыг
Нюврястя Иманы,
Бу ялляря щясрят гойуб
Бахма аьайана, дцнйа!
Низамийя, Фцзулийя, зцлм
ейляйиб ъанын алдын.
Вагиф кими сяняткары,
тапдайыб айаьа салдын.
Сабиря ситям ейлядин,
демяйнян ки, чох уъалдын.
Вурьун кими бир бцлбцля,
гарагуштяк ъайнаг салдын.
Тарих юзц бир шащидди,
булашыбсан гана, дцнйа!
Намярдин бир эцллясиня
гурбан ейлядин Ъуманы.
Мящяммядя зящяр вердин,
ганмадын йахшы-йаманы.
Камалын дилини тутдун,
сян аьлар гойдун Таланы.
Бу алимди, бястякарды,
щюрмятиня фярг гойсана!
Цзейиря, Микайыла аловланыб
бир йансана!
Ряшиди дя йада салыб
етдийиндян утансана!
Хоткар кими гызыл тахта
яйляшибсян аьайана,
Даим (мцдам) нишан алмагдасан
ох гойуб камана, дцнйа!
Шаирлярин адятиди
сяни баша салыб йаза,
Сюзляримя диггят ейля,
гоймаэинан юзцн наза.
Мян вар-дювлят ахтармырам,
разыйам да чохдан-аза,
Бир вахты ки, кямяндини
салса боьазыма гяза,
Ел йолунда ъандан кечяр
Рамазан мярдана, дцнйа!
ЭЮРМЦШЯМ (Т.6)
(Гошма)
Намярд йаранандан юляня кими
Щярзя-щярзя дейян зящярли дилин,
Сющбятин
дювлятдян
салан Шащмар тяк нечясин
чалан
эюрмцшям.
эюрмцшям.
Чющряси олса да гызылэцл кими,
Ахырда саралыб-солан эюрмцшям.
Рамазан унутмаз досту, илгары,
Онун бащарыды, елин бащары.
Ара гызышдыран олмаса бирин,
Елляря сюз гошан чох няьмякары,
Гойунла гурд бирэя йашайар, билин. Еллярин гейдиня галан эюрмцшям.
ЧЯКЯР (Т.6)
404
Бир надандан тюряйянляр
Адятди, надана чякяр.
От… тиканлыьа
Бцлбцл эцлцстана чякяр.
Хаин юкцз дцзэцн эетмяз
Арабаны йана чякяр.
Хаин олан дцз иш эетмяз (тутмаз)
Щарайа, имдада йетмяз.
Эюрмяйим намярд цзцнц,
Щагг чыхартсын ъцт эюзцнц.
Рамазанын дцз сюзцнц
Анламаз, йалана чякяр.
АШЫГ КАЗЫМЫН ЕВ АРХИВИНДЯН (Т.12)
ВЦЪУДНАМЯ*
Атадан анайа мялум оланда,
Ган ичиндя ъошгун олдум ямяйя.
Гцдрятин кяламы йетишди мяня,
Цч айында мялум олдум анайа.
Дюрд айда дюндцм бир йорьа ата,
Кимся йетишмяз олур бу сцрятя.
Беш айда нисан дцшдц ъясятя.
Такым йохду бцрцнмцшдцм пярдяйя.
Алты айда кюк салыбан ъцъярдим,
Йедди айда чичякляндим, эюйярдим.
Доггуз айда анъаг дцшдцм дцнйайа.
Аь балыглар эютцрдц мяни мцгабил,
Щям сярин ямирдим, щям дя сярсябил,
Гцдрятин йолунда олмушам мисмил.
Охуъулар эятирди мяня Инъил,
Ятрафымы бцрцдц мяляк Ъябрайыл.
Дяэди Зямзям суйу, олдум гюнчя эцл,
Ол сябябдян табе олдум Исайа.
Йарым йашда эеъя- эцндцз суландым,
Аьламагдан йаш ичиндя исландым.
Бир йашында бешиклярдя бясляндим.
Йухламадым, эютцрдцляр лайлайа.
Йаш йарымда ода вурдум ялими,
Ики йашында вярдиш елядим йолуму.
Цч йашында мювлам ачды дилими,
405
Сцд яммядим, мейл салдым хубзайа,
Дюрд йашында юзцм билдим ишими!
Беш йашында таныдым тай-тушуму,
Алты йашында даьытмышам дишими,
Йедди йашында тапшырдылар мяляйя,
Сяккизиндя билдим ялиф, бейи,
Доггузунда гандым абыр- щяйаны,
Он йашында язбяр етдим яййамы,
Он бириндя гялям чалдым лоьмайа,
Он икисиндя мялум олду ишимиз,
Он цчцндя гайнар олду гушумуз,
Он дюрдцндя тцтяк баьлы гушумуз,
Он бешиндя дюндцм бир бядирлянмиш айа,
Он алтысында мян чох дцшмцшям эцъя,
Он йеддисиндя айыб чыхыбды йцзя (цзя),
Иэирмисиндя дюндцм бир ийирми няря,
Бир истядим дцшмянляри чякялим дара,
Щюкмцм чохду, баш яэмярям хоткара,
Диндиряндя ял елярям ох- йайа,
Иэирми бирисиндя бусдум бязирэанын йолуну,
Даьыдыб тюкдцм галаларын щяр зорлуларыны,
Чалдым, чапдым бу дцнйанын малыны.
..................................
Отузунда кимся мяни алмады,
Дцшмян чох чалышды, чаря булмады,
Исэяндяр тяк щарай салам дярйайа.
.................................
Гырх йашымда йад елядим юлцмц,
Онда билдим гощумуму, елими,
Гырх бешиндя доьру дюндцм йолуму.
Яллидя артыг мящял гойдум сумамайа.
Яллибешимдя юзцм дцшдцм йарыша,
Чох гоъалдым, ялим чатмаз бир ишя,
Фяляк дюндц, ишим дцшдц тярсяйя.
Алтмышымда аьырлашды ъясятим,
Эюрянляр дя ейляйирди гейбятим,
Йерийяндя галмайырды тагятим.
Йыхыланда дайаг вердим ясайа.
Йетмишимдя наданлара тай олдум,
Бцрцшцдц дамарлар, гуру йай олдум.
406
Урватдан тезъя дцшцб, хейли зай олдум,
Сюзцм ютмцр, ишим галды щай-щайа.
Сяксянимдя ялиф- гяддим бцкцлдц.
Юмрцм буръу бядянимдян тюкцлдц.
Солду эюзцм, ахды, йаш тюкцлдц.
Бу дцнайда юмрцм кечди хубзайа.
Дохсанымда даьытдым ханыманымы,
Яъял эялди бцрцдц дюрд йанымы.
Йцз йашымда тапшырмышам ъанымы,
Гощум- гардаш йыьылаллар ащ- вайа,
Ики кимся чимиздирди мяни ябя,
Онлар да йетсинляр хейли саваба.
Чякдиляр мязара, хаби-тураба,
Фяришдяляр эютцрдцляр щавайа.
Минкян, янкир кясди йолум сярасяр,
Ъябрайыл, Микайыл олду щавадар.
...............................
Щеч эюрцнмяйян ишляр орда эюрцнцр,
Бир кишинин ады гырх йердя билинир,
Арасында сур дцдцйц чалыныр,
Йер- эюй титряйяряк эедир лярзяйя,
Мян эюрмцшям орда щаггы- ядалят,
Щеч бяндя эюрмясин еля зцлмят.
Эцнащкарлар сурай олур дамлайа,
Мичкин дцнйада ...... едяр бу сюзц,
Бизим цчцн гурулур мизан- тярязи,
Ашыг Дцнйа сыьын эюйнян мювлайа...
ОЛУР
Инсан оьлу фикир ейля,
Мяьрурлуг ганмаздан олур.
Йарадана шцкцр ейля,
Йахшылыг намаздан олур.
Йарамаза, сакын уйма,
Кяс гапыдан, йахын гойма.
Олур- олмаз сюзляр дуйма,
Чох сющбятляр аздан олур.
Намаздан щюкмцн алмыйан,
Щаггын йолуна эялмийян,
Ата-ананы билмийян
О да йарамаздан олур.
Аз сющбятя гулаг асар,
Хейир- бярякяти кясяр.
Далдаларда бахар кцсяр,
О да кы мызмыздан олур.
407
Бахсан мызмызын ишиня,
Эязяр дцшцня - дцшцня,
Дюняр эцлляр юз башына
О да ъылыздан олур.
Дцнйадан ялин цзулцр,
Ахырын бир топ без олур.
Беляди ашыьын иши,
Щяр эцн эетмяз тойа киши.
Каьыз гялямнян йазылыр,
Ярнян арвадын дюйцшц,
Щаггын кяламы дцзцлцр,
Эялининнян, гыздан олур.
ЯЛИАБАДЛЫ АШЫГ ЩЦСЕЙН (Т.12)
БЦЛБЦЛ
Саллана-саллана йуз мин назынан, Баьда гызылэцлсян, чюллярдя лала,
Эялирсян долана йаралы, бцлбцл.
Инсафмы долана аралы, бцлбцл.
Кяклик тяк шаггылдар хош авазынан,
Эюрянняр дярдиннян саралы, бцлбцл. Ялиабадлы Щцсейнин дил язбярисян,
..........
Бцлбцл демяэимдян инъимя, бала, Щай щайалым, хяйал хиридарымсан,
Гашдарын гарады, эюздярин ала.
Ялиабад ъейраны, маралы бцлбцл.
ЭЮЗДЯРИН КИМИ АХТАРЫР?
Дурмусан сейванда бахырсан йола, Эуш ейля дярдимя щяр мухтасара,
Билейдим эюздярин кими ахтарыр?
Билейдим эюздярин кими ахтарыр?
Йазыг бцлбцл щясрят галыбды эцля,
Билейдим эюздярин кими ахтарыр?
Эюзцня гурбанам, йолуна гурбан,
Рящм ейля, султаным, аманды, аман.
Эюзцн дя гарады, гашын да гара,
Ялиабадлы Щцсейиням, аьларам ъан-ъан,
Йазмышам исмини йцз мин дафдара. Билейдим эюздярин кими ахтарыр?
ЩЦРЦ
Ачылыб синянин баьы, бостаны,
Бянзяйир ъяннят баьына, Щцрц,
Гялямди гашларын, эюзлярин мястан,
Ситямди даима инсана, Щцрц.
Йаранмыш мейданда мямяси финъан,
Версяня хястяйя дярманы, Щцрц.
Ялиадаблы Щцсейням, олмушам
хястя,
Додаьын гаймагды, дишдярин мяръан, Эютцр гуъаьына, синянин цсдя.
Сяни эюрян умсунар, аьлайар ъан- Шяфгят ейля, йетир рящмини досда,
ъан.
Тябибимсян мяним, лоьманым, Щцрц.
408
АЬРЫН АЛЫ М (С.123; Т.15)
Сящяр вахты эялясян бизя,
Эцля - эцля, аьрын алым,
Инъя бел, эцмцш кямяр,
Гядди дал, аьрын алым.
Баьымын бянювшясиня бах.
Нитг охуйур, шал тохуйур,
Ялиндя пешясиня бах.
Йаз эялир дярям олсун,
Салыбсан дярдя мяни,
Ейлярсян сяс, ялимля кяс
Щцрцня гурбан, аьрын алым.
Сийащ тел, аьрын алым.
Йох чарам, чохду йарам,
ПЯРИ (С.123; Т.15).
Ня ъащан эюрдц эюзцм,
Сян тяк инсаны, Пяри.
Шащ кими тахта чыхыб,
Дурмусан диваня, Пяри.
КЮПЯКЪЯ (С.123; Т.15)
Сящяр вахты зящмят вермя юзцня,
Ай габаглы, гялям гашлы, кюпякъя.
Гашларынын таъы бянзяр мераъа,
Аь чит туман эювдясиндян алаъа.
Синян
бяйаз,
ох,
хош
кюпякъя,
Муса дейяр, юмрцмц цзярсян,
Ешгя дцшцб баьрымы язярсян,
Бащар дейил, щяля гышды, кюпякъя.
бахышлы
АШЫГ ЩЦСЕЙН (С.23; Т.12).
ЭЯЛИН
Мян сяни севмишям язялдян, эялин, Иннян беля сян Сюйцня ня эяряк,
Аь цзцндя гоша халын олан вахты. Диш тюкцлцб, саггал чаллашан вахты...
Додагларын гаймаг, дишлярин набат,
Аьзын шякяр, дилин бал олан вахты. Сюйцн сюзцнц дейяр, йанында олса,
Эюзляри саташыб халында олса,
Кюнлцм сяннян ютрц чох гямляр чякди, Яэяр ихтийары ялиндя олса,
Эюз гамашанда цряк тядбирляр тюкдц. Билмярям ашийана гыйа, эялин.
Аь синяня бахмаг белими бцкдц,
Дярдя дярман ширин нар олан вахты. Сюйцн дейяр, дярди-гями билмяйя,
Аьлайанда эюз йашыны силмяйя.
Язялдян йазыны йазмады фяляк,
Дарыханда ойнайыбан эцлмяйя,
Рягибля севданы позмады фяляк.
Касыбын дювляти бир арвад олар.
409
ЩЯМЗЯ
Ай аьалар, сизя хябяр сюйляйим,
Ики кечи алды Гинядян Щямзя.
Бириси кор иди, бириси топал,
Бахмады эюзцня бинядян, Щямзя.
Сян апарыб вер чобанын юзцня,
Гонаг бахсын боз кечинин эюзцня.
Гара нюйцт сцртсцн онун дизиня,
Цстцня йахэинян хынадан, Щямзя.
Чох ъяфа чякдинми эялян йолларда,
Ахшам дцшдц Аьбулаьын йолларда.
Чякиъ чалды Цчдяйянин чалларда,
Айрылды баласы анадан, Щямзя.
Бир щяфтя галмышдыг евдя йаьыбан,
Йайма биширмишдин адым аъыбан.
Сюйцн дейяр, бир бадйайа саьыбан,
Сцзмяди сцдцнц ъунадан, Щямзя.
МАРАЛ ХАНЫМ
Даьыстана сяни дейиб эялмишям,
Эюзлярин охшайыр ня дан улдуза,
Арифя ишаря, ган, Марал ханым.
Аймысан, эцнмцсян сян, Марал ханым?
Бцлбцл олуб эцллц баьа эялмишям,
Чыхмысан гаршыма сян, Марал ханым. Сюйцн сюзц дейиб, тамам дялиди,
Ясли-Кярям, ня Мяънунун йериди,
Чыхыб кцчялярдя галмысан эязя,
Адын Лейли, юзцн Мисэинъялисян,
Гашлара йахыбан сцрмяни тязя.
Шийясян, сцннийя дюн, Марал ханым.
ЕЛ ШАИРИ ЩЯШИМ ЯЩМЯДОВ (С.23; Т.12)
ГАЛЫБДЫ
Гардашым, доьрудан вятян хястяди,
Бцрцнцбян гямя, аща галыбды,
Аьырды йаралы, лап ъан цсдяди,
Цз чевириб гибляэаща галыбды.
Атланыб Кцрмцйцн ъошьун синяси,
Эюзял йайлаглара йайылыр сяси.
Инсанын диммяйя йохду щявяси,
Йыртылыбды, чякмя, йоха галыбды.
Мязарыстан гцлфаллаща галыбды.
Ахшам-сящяр яйляшян йох сякийя,
Кими эедиб мяскян салыб Шякийя.
Кими Сумгайыта, кими Бакыйа,
Кимиси илишиб Гаха, галыбды.
Щарданса узанан бир хаин яли,
Фаьыр-фцгараны етди сярсяри.
Талада тяк-тянща чобан щейкяли,
Фикря эедиб, баха-баха галыбды.
Кимя нейлямишди бу эюзял даьлар,
Дяряляр мяйусду, дцзляр ган аьлар. Абидя дайаныб ондан аралы,
Юлцсцнц атыб чякили сахлар,
Цряйи атяшли, кюксц йаралы.
410
Сакинляри эедиб олуб аралы,
Тяпясиндян тцстц чыха галыбды.
Тирин йаман яъяб вахта галыбды.
Щялялик бу гядяр вятян елиндян,
Щаны дярян бюнювшяни йериндян.
Яввял маъал иапмайан гыздан-эялиндян,
Сярчешмя бош-бекар аха галыбды.
Щяля тамам вурулмайыб йекуну,
Вар дашыйан йурдун аьыр йцкцнц.
Щаны йад ейляйян сяксян икини
Аз галыбды чыхмаьа йоха, галыбды.
Щяшим дя чох гойду бу йурда
ямяк,
Котан анламаз ки, гайыш ня чякир,
Худадан бейляймиш, олар нейнямяк,
Щяр кялля юзцйчцн бир тядбир тюкцр, Бюйцкдян щарай йох, рящбярдян кюмяк
Бабалар тикяни нявяляр сюкцр
Кяндин иши бир Аллаща галыбды.
САРЫБАШ (С.137; Т.12)
(Гошма)
Кябабым олурду, эюзцн олейды,
Йар йанында юткцн сюзцм олейды.
Вагиф дейяр, ики сюзцм олейды,
Бахайдым сонамын юзц олейды.
Язял йашларымдан мяскяним буду,
Щеч кяс дейя билмяз йашын унуду.
Йазмагнан гуртармаз йашын улуду,
Ня гядяр ширинсян балым, Сарыбаш.
Тярифин йазыбан бяйан ейляйим,
Мяълислярдя, эимэялярдя сюйляйим.
Эеъя-эцндцз будур арзум, диляйим,
Чякилсин гойнуна йолун, Сарыбаш.
Чякилир кючлярин гашда арана,
Щава да бцрцнся чискин, думана.
Ана эювдясиндян эедир Ширвана,
Шащ будаг атыбды колун, Сарыбаш.
Атамын йурдусан, ей язиз дийар,
Щяр тяряфин чешмя, сярин булаглар.
Нясилдян нясиля дювлятин артар,
Сюйлянир диллярдя малын, Сарыбаш.
Мещдийям*, доьулдум анадан сяндя,
Щеч кяс юлмяйиб галмыр Вятяндя.
Синяня баш гойуб оьлун юляндя,
Щярдян бир йадына салан, Сарыбаш.
АШЫГ ХЯЛИЛ (С.97; Т.20)
ЭЦЛЯ - ЭЦЛЯ
Худам сяни ня ъцр хош эцндя Тябибимсян эял йарамы тязяля.
йаратды,
Мян ня дейим гядирбилмяз эюзяля
Дцшмцсян ъащана, ай эцля-эцля.
Ейлядин юмрцмц зай, эцля-эцля.
Эюзялликдя Йцсиф сяня тай олмаз
Алмысан гцдрятдян пай, эцля-эцля. Ашых Хялил дейяр, эцл йанаглы йар,
Сяня гурбан малым, мцлкцм, щяр ня вар.
Инамырам мцшкцл ишляр дцзяля,
Уъа бойлу, туту дилли бяхтявяр
411
Сян эятир мянимчцн чай, эцля-эцля.
АШЫГ ХОЗЕЙМЯТ ЯЛИЙЕВ (С.99; Т.39)
ЛАЩУ ДАЙЫ (Т.12)
(Гошма)
Мещман кими кяндимизя эялянин,
Эюз цстя йери вар, бил Лащу дайы.
Гядям гойуб гапымызы ачанын,
Сяпярям йолуна эцл, Лащу дайы.
Ел адяти- щюрмят олар гонаьа,
Тязя йурдда мяскян салан инсана,
Хябяр алым, селляр нейляр цммана
Мян ки бир цмманам бил, Лащу дайы.
Ялйев шаир, мисал сюзляри чохду,
Дярдмянд ашигям, дярд билян йохду.
Ойан, бир йухудан исди сабащды
Тапсалар ъисмини эцл, Лащу дайы.
ВАР (Т.12)
Етибарсыз бу дцнйада,
Доьру да вар, йалан да вар.
Гям- гцшшяси башдан ашан,
Ойнайан да чалан да вар.
Халы йцксяк, калан да вар.
Мярд
сюзцннян
юляр,
дюнмяз,
Щаг чыраьы йанар, сюнмяз.
Мярдляр гоша ад хошламаз
Ад гошмаьа салан да вар.
Бил ки, кими шад доланыб,
Кими достдан йад доланыб.
Дилдя йаьлы вяд ойаныб
Вядя хилаф олан да вар.
Ялийев, сюзцн дцшсцн диля,
Умуд баьла доста, еля.
Кющня боръу тязя иля
Верян дя вар, галан да вар.
Мярд тяк дюшя дюйя-дюйя,
Мярд зящмятин веряр зайа.
Боръ цсдя боръ гойа-гойа
ОЛА
Мосул ящли, сиздян хябяр алайым,
Мяним мещманымы эюрдцнмц ола.
Бир парча каьызла хябяр эюндярдим,
Ъавабы мещмана вердинми ола.
412
Мосуллу Лащуйду Гандахда мещман,
Эюрдцм ки, гяриблик чякирди йаман.
Кюнлц пярвазланыб ъошдуьу заман
Мяктубла кюнлцнц алдынмы ола.
Ялийев,
зящмят
чякдин
...
бящрясиндя,
Ъан гойсан щалалды мещрибан досда.
Бир бяхшиш верярям мцждяси эялся
Мещмандан бир хябяр билдинми ола.
ОЛУР-ОЛУР
Лащу дайы, эял йаманлыг ейлямя, Чох да лянэ тярпяниб эерийя галма,
Йаман эцнцн юмрц аз олур- олур. Эеридя галана тоз олур- олур.
Гыш да чох йаманлыг етди инсана,
Гышдан сонра эялян йаз олур- олур. Гялям алыб сян усдула кечяндя,
Йахшыны арыйыб писдян сечяндя.
Инсафы бурахыб щаггы унутма,
Тярязидя тайы йцнэцл чякяндя
Щалал зящмятиня эял щарам гатма. Нечя няфяр сяня эюз олур- олур.
Чох тялясмя, ябяс эцнаща батма,
Ахы, тялясяня гыз олур- олур.
Тярязи мцхяннят алятди, алят,
Чалыш, халг йанында олма хяъалят.
Щагга шцкцр ейля, нашцкцр олма, Дцз ишлясян, Аллащ веряр бярякят,
Халгы дилсиз эорцб чох авам сайма, Ялйевин сюзц дцз олур- олур.
ТЕЗ – ЭЕЪ
Лащу дайы, эилейлянмя,
Щяр диляйин тутар тез-эеъ.
Дост - ашнаны таныйырсан,
Ялин яля чатар тез-эеъ.
Бизи йада салан мещман
Ахатарыбан тапар тез-эеъ.
Ариф Ялйев сюз дейянди,
Доьру сюзя дцз дейянди.
Бюйцк йолун эюзлцйянди,
Щюрмят сизя чатар тез- эеъ.
Учар кянддя галан мещман,
Хам хяйала далан мещман.
ДЕМЯДИММИ?
Лащу дайы, дедийими,
Едяъяйям, демядимми?
Йолунда мин язаб чяксям,
Дюзяъяйям, демядимми?
Дил язбяри ет адымы,
Баша йетирдим арзуму.
Сизя олан бу боръуму,
Веряъяйям, демядимми?
413
Ялйев, алын, сазы чалын,
Инъитмисян, кюнлцн алын,
Сиз тяк бюйцклярин йолун,
Эюзлцйяъям, демядимми?
БАШЫНА ДОЛАНДЫЬЫМ
Гурбан гардаш, сюз сизинди,
Дин, башына доландыьым.
Ач кюнлцнц, пярваз еля,
Эцл, башына доландыьым.
Сазы диндир хош авазнан,
Кюнцл охшар бащар- йазнан.
Дцр тюкцлсцн, гой аьзыннан,
Дин, башына доландыьым.
Намярд аьлар, мярдляр эцлсцн.
Гой сизя саьлыг дилясин,
Ил, башына доландыьым.
Ялйев, диллян бала- бала,
Црякдя сюз гойма гала.
Бу мяълиси юзцн йола
Сал, башына доландыьым.
Диллян, тябин ъоша эялсин,
ЭЮЗЛЯРИН АЙДЫН
Гардашын эялибди, эюзлярин айдын,
Гябул ет, Хозеймат, бахма узаьа.
Бир ана ъанында олан ики ъан,
Олар бир-бириня гурбан, садаьа.
Масабяйи олар Гурбан гардашым,
Кюмякчиси олсун Яли гардашым.
Лащу да мяълисдя олар сирдашым,
Бир сюз дя верярсиз цзлц гонаьа.
Щагдан гисмат олса биз дя эялярик,
Йахындан эюрцшцб ящвал билярик,
Бирэя данышарыг, бирэя эцлярик,
Сясимиз йайылар эениш отаьа.
Кялам хош чыхармы сюз узананда,
Гялям динъ дурарамы цряк йананда.
Яввялки эцмращлыг йохду ъанында,
Мцддятди Рамазан дцшцб йатаьа.
ИНДИ
Ешидин сяданы, Хозеймят гардаш,
Кимди гиймят гойан йазана, инди?
Юзцня яриштя кяся билмяйян
Алыб кяфкир салыр газана, инди.
Билирям йазмаьын бир адятинди,
Бу адят дейилдир, сцъайятинди.
Щягиги дост тапмаг хейли чятинди,
Чцнки дяйишилиб зяманя, инди.
Мян аьыр йеришли хырдаъа чайам,
Сян бцтюв ясрсян, мянся бир айам.
Ня башам, ня айаг, анъаг ортайам,
Эцъцм эялмяз сянтяк цмманя, инди.
Коллугда эязянляр цзя чыхыбды,
Йалан щяддин ашыб дизя чыхыбды.
Тцлкц бяйлик едиб цзя чыхыбды,
Гарьа да ох гойуб камана, инди.
Щагдан эилейлийям, алды йарымы,
Сара гисмят етди вяфадарымы.
414
Даьлара данышдым юз губарымы,
Ня едя билярям ъанана, инди?
Ъаванлыгда чайлар кими чаьладым,
Йар адына илля дастан баьладым.
Эетди ялдян, тифил кими аьладым,
Неъя йахшы дейим йамана, инди?
Бизим тяряфлярдя бир аз бяллийдим.
Ъума лящъялийдим, Ъума диллийдим,
Эиря билярямми мейдана, инди?
Мухахлы Рамазан лягябли хястя,
Цряйи атяшли, кюнлц шикястя.
Сизинля отуруб чямянлик цстя,
Сющбятим варды мярданя, инди.
Короьлу билякли вуран ялийдим,
СЯНИ
Эюз айдынлыг едян гардаш,
Айдынлыгда аным сяни.
Кичик гардаш арзуладын,
Бюйцк гардаш саным сяни.
Масабяйи Гурбан щямйаш,
Мяслящятдя бюйцк гардаш.
Дцз йолда ол мяня йолдаш,
Устад кими тапам сяни.
Яли олсун бялядчимиз,
Бирэя эцляк щяр икимиз.
Гой шян кечсин мяълисимиз,
Мяълис ъаны саным сяни.
Гурбан, мянля гощум таны,
Ялйев десин сюзцн ъаны.
Рамазан тяк достум щаны?
Щяр йетяннян сорум сяни.
ИНДИ
Мяни дцз ешидян Рамазан гардаш, Ахтарыб тапмышам инди тайымы,
Данышмаз дцнйада мийаня инди.
Эюрцшя билярик мярдана, инди.
Сюзя сярщяд гойуб йолу дцз кечся,
Инан щеч вахт дцшмяз зийаня, инди. Сян дяниз, мян сащил дюйян дальалар,
Азъа мещ ясяндя хязан йырьалар.
Йазмаг адят дейил, мяъбуриййятди, Камана ох гойуб атан гарьалар,
Эюрцб эютцрмяк дя бир гябащятди. Юзлярин салыблар думана, инди.
Садиг достун йохса, чох хяъалятди,
Мяъбурсан эязмяйя бящаня, инди. Мухахда тяхяллцс тапдын, мцбаряк,
Эярякди айаьына сяъдяйя эяляк.
Мян дя мярд эязирям чыхайды цзя, Сизинля отуруб бир йердя чюряк,
Варыны- йохуну тюкяйди дцзя.
Кясмяйя тапмышам бящаня, инди.
Тцлкцляр дя ришхянд ейляйиб бизя,
Гачмасын даьлара, арана, инди.
Ялйевям, дцшмцшям гяриб еллийя,
Щяр йетян истяйир бизи динлийя.
Щагдан чох разыйам ,вериб пайымы, Сян Ъума лящъяли, Ъума диллийя,
Мярдляр сырасына салыб сайымы.
Лайигдими дцшя камана, инди.
415
ЭЯЛМИШЯМ
Достун дийарына гядям басыбсан,
Цз тутубан вара- вара эялмишям.
Вердийим ящдими позан дейилям,
Доьру сюзя, дцз илгара эялмишям.
Цряк дарыхырды эюрмяйя сяни,
Юрдяк эюлц севяр, ъейран чямяни.
Ашых сазы севяр, бцлбцл эцлшяни,
Салам цчцн шян эцлхаря эялмишям.
Лащу гоъалыбды, гарыдан йазыр,
Кабаб няйиняди, гуймаг ет щазыр.
Билмирям дцшцнцб ня план ъызыр?
Баьланыбды бещ- базара эялмишям.
Яли сяхавятдя уъалыб эюйя,
Биздян араланыр ишим вар дейя.
Шащлыг едя биляр Урума, Рейя,
Гой олмасын бир туъъара эялмишям.
Гапын ачыг олсун достун цзцня,
Щамы щейран олсун ариф цзцня.
Дцшмянлярин мил чякилсин эюзцня,
Вахтым салыб ихтисаря эялмишям.
Мян ня дейим доста садиг Гурбана,
Щцзурунда ъан гыйарам Гурбана.
Хузеймятин юз гощуму Гурбана,
Бялядчийик бу дийара эялмишям.
Щямишя бол олсун дузун, чюряйин,
Мяним шадлыьымды, дейиб - эцлмяйин.
Достларын ялийля дцшмян илмяйин,
Ачмаг цчцн бир ачара эялмишям.
Мян севирям эюзял шер йазаны,
Инсан позмаз мин бир адлы йазаны.
Няьмя кими адын эязсин щяр йаны,
Баш яймяйя сян сярдара эялмишям.
Арзум буду, гямдян узаг йаша
сян,
Инсан кими вур юмрцнц баша сян.
Бизим евдя бир гонаг ол, йаша сян,
Дявят цчцн ашикара эялмишям.
Сабир мцяллимди отуран аьыр,
Бахын, онун ъамалындан нур йаьыр.
Достлар ъярэясиндян эери галмайыр,
Бизсиз дцшяр интизара эялсмишям.
Ей Щагверди, юз елмини тярк етмя,
Пулун хатириня гурбятя эетмя.
Юзэя сцфрясиня нащара йетмя,
Олса да чюряйин гаря эялмишям.
Рамазан дцшмяннян досту сечянди,
Достун хатириня зящяр ичянди.
Дцнйа да фаниди, бир эцн кючянди,
Бялкя дя дцшяъяк каря эялмишям.
ЯЛИ ГАРДАШ
Яли гардаш, эюзцм йолда,
Галды йолун эюзлямякдян.
Йазыг ъаным тянэя эялди,
Йаланларын излямкдян.
Дост эялиши бизя хошду,
Ят сойуду, кабаб бишди.
Рамазан да ялдян дцшдц,
416
Сян ялини бизлямякдян.
Ал гялями, йаз бир каьыз.
Сизин беля хасййятиниз,
Йорду бизи эизлямякдян.
Ялйев, сюз де цзбяцз,
ЕЙЛЯР
Мярд олан йахшы ад алар дцнйада,
О щаким сечился ядалят ейляр.
Тикяни гоншуйла тян йары бюляр,
Артыьын фаьыра инайят ейляр.
Елинин йолунда инайят ейляр.
Аьаъ бар эятирмяз, бир намярд
баха,
Чайлар да гуруйар цмман тяк аха.
Намярдин ъибиндян бир гяпик чыха,
Йаш тюкяр эюзцндян гийамят ейляр.
Намярдин дцнйада ня ады олмаз,
Вердийи тикянин щеч дады олмаз.
Сянятдя уъалмаз, ганады олмаз,
Сонра устад иля ядавят ейляр.
Рамазан, цнсиййят сахла мярд иля,
Йаша бу дцнйада хейир вер еля.
Юмрц баша вурсан сяхавят иля,
Ел сяни унутмаз мин рящмят иля.
Мярд олан мярд киши тутар ишини,
Юзцня дост сечяр о няр кишини.
Юзц бирин йейяр, анъаг бешини,
МЯНИМ
Ешидин достларым, билин гардашлар,
Сизсиниз дар эцндя, дайаьым мяним.
Ашыг мяълисиндя, устад йанында,
Щяля чох олаъаг сынаьым мяним.
Елимдян алынан бир сораьым вар,
Дярди-гям эюрмяйян мин алямим вар.
Кюнлцмц йурдума баьлайаным вар,
Достларды йахыным, узаьым мяним.
Эюрярсиз сынагдан неъя кечярям,
Ялимля сяпдийим дилля бичярям.
Достлар мяълисиндя йерим сечярям,
Мейданда эюрярсиз, дураьым мяним.
Ялйев, дост кюнлцнц бащар-йаз ейляр,
Бцлбцл дя севдийи эцля наз ейляр.
Мяълиси саз аваз, хош аваз ейляр,
Щяр йана дцшярся, айаьым мяним.
ЭЯЛИР
Ишини мющкям тут, устад гардашым,
Цстцня охуйан, йазан да эялир.
Юзцнц йанында ширин эюстяриб,
Мющрцнц дцзяндя позан да эялир.
Эцндя нечя дяфя салам йетириб,
Юмрцнц, эцнцнц сянля кечириб.
Ширин дил тюкцбдц шярбят ичириб,
Ял алтдан гуйуну газан да эялир.
417
Юзцнц щямишя мюмин андыран,
Йалан сюзлярини доьру сандыран.
Тцстцсцз, аловсуз йахыб- йандыран,
Ъызыьындан чыхыб азан да эялир.
Ялйевди, сюзцнц мярдана дейян,
Садяъя достлуьу шан-шющрят сайан,
Юзцндян сонрайа йадиэар гойан,
Сюзцня бир додаг бцзян дя эялир.
ВАР
Ещтибарсыз бу дцнйада,
Доьру да вар, йалан да вар.
Гям-гцссяси башдан ашан,
Ойнайан да, чалан да вар.
Боръ цсдя боръ гойа-гойа,
Халы йцксяк галан да вар.
Мярд сюзцндян юляр, дюнмяз,
Щагг чыраьы йанар, сюнмяз.
Мярдляр гоша ад хошламаз,
Ад гошмаьа салан да вар.
Дейин, кими шад доланыб,
Кими достдан йад доланыб.
Дилдя йаьлы вяд доланыб,
Вядя хилаф олан да вар.
Ялйев, сюзцн дцшсцн диля,
Цмид баьла доста, еля.
Кющня боръу тязя иля,
Верян дя вар, галан да вар.
Мярд тяк дюшя дюйя-дюйя,
Мярд зящмятин веряр зайа.
ТЯЗЯ ИЛДЯ (С.99; Т.12)
Данламайан иннян беля,
Тязя илдя, тязя илдя.
Ишляйярям намус иля,
Тязя илдя, тязя илдя.
Йатанлары ойадарам,
Тязя илдя, тязя илдя.
Мярд сюзцмц булдурарам,
Намярд цзцн йандырарам.
Ющдялийи долдурарам,
Тязя илдя, тязя илдя.
Гисмят олса бизя саьлыг,
Щяйят- баъа, баь- баьатлыг.
Эяряксиз цзц аьлыг,
Тязя илдя, тязя илдя.
Ялйев, цряк олмаз арам,
Тянбялликля йохду арам.
Етимады доьрулдарам,
Тязя илдя, тязя илдя.
Хейир ишя тяряфдарам,
Бяд ишляря чохдан йадам.
БАРЫ (С.99; Т.12)
Зящмят дя олмасын, ай Яли гардаш,
Бир гядям бизляря басайдын, бары.
Хястя щейваным вар, наляли дилим,
Налямя бир гулаг асайдын, бары.
Кюнлцмц
418
тикмядин,
ня
дя
йыхмадын,
Бир хащиш ейлядим, ону тутмадым.
Ъамыш хястялянди, эялиб бахмадын,
Гочун хястялийня бахайдын, бары.
Кялчям хястялянди, бахдым саьалды,
Ъамыша бахмадын, бей мятляб олду.
Сяфяря тапшырдын, эет-эяля салдын,
Буна да бир янъам чякяйдин, бары.
БИЛМЯДИМ (С.99; Т.12)
Язиз гардаш, сянин хейир ишиня,
Иш дцшдц башыма, эяля билмядим.
Тойа чаьрылмаьым йягин билдиляр,
Эеъ дя олса баш чякмяйи боръ Намярдляр ишини неъя эюрдцляр.
билдим,
Ел ичиндя мяни рцсвай етдиляр,
Вахтында мян йола чыха билмядим. Башы ашаьы олдум, эцля билмядим.
Той етдин гардаша, мцбаряк олсун, Истядим ки, эялям бир нечя эцндян,
Гощумун- яграбан мин будаг Ары тяк санъдылар эцндцз гяфлятдян.
олсун.
Бир ъюнэям сящярдян чыхды
Ел ичиндя кюмяк, архан бол олсун,
щяйятдян,
Бундан башга арзу диля, билмядим. Сорушдум эюряни, биля билмядим.
Ялйев, дярдини десин байан, бел-байан,
Арзусунда галдым, о шян мяълисин, Сюз иля щярляниб дцнйаны долан.
Нечя мин мащалдан эяляйди сясин.
Чалыб- чаьыраным, щям мцьяннисин, Достлуьун наминя мин гялям чалан,
Гисмятдян кясилян беля, билмядим. Сизя дя эялмяйиб, гала билмядим.
ГАРДАШ (С.99; Т.12)
Ешгя дцшян евлилярин,
Йохду дярдя чара, гардаш,
Илк севэидян айрыланлар,
Щясрят галар йара, гардаш.
Севэисини чох йаныйан,
Доьру йолу аз таныйан,
Эюзялляри соналыйан,
Гисмят олар кора, гардаш.
Ениш-йохуш, йол чыханлар,
Намящрямдян эцл гоханлар,
Талейиня хор баханлар,
Олар бяхти гара, гардаш.
Йадла гостлуг гатанлара,
Ешгя йалан сатанлара,
Евладыны атанлара,
Эедярлярми яря, гардаш?
Од галарсан, аловланар,
Евлад гялби параланар.
Гуру демям, йашы йанар,
Эяр дцшярся пара, гардаш.
Ялйев, сянля эирмяз бящсдя,
Туш сюзц де эюзцм цсдя.
Агил олан кими кяс дя,
Шцкцр ейляр вара, гардаш.
419
УСТАД ГАРДАША (С.99; Т.12)
Ей гейдиня галан, гардаш,
Юз гейдиня галмырсанмы?
Сюйлянирсян бу мащалда,
Шабму-сящяр щям нащарда.
Шянликлрдя, той, маьарда,
Дост адыны анмырсанмы?
Инъитдийин дост-ашнанын,
Эялиб кюнцл алмырсанмы?
Устад юлся, ады галар,
Йахын йолу узаг салар.
Сюзцн аъы тамы олар,
Бунлардан щеч дадмырсанмы?
Унутмайнан, а дост бизи,
Эюзляйирям гышы- йазы.
Хатырлайыб дейян сюзц,
Бир хяйала далмырсанмы?
Сяняткар тяк варды адын,
Хейир-шяри эеъ анладын.
Устадыны корладын,
Щеч о ада йанмырсанмы?
Гышы- йазы сел йаьышды,
Сян ол сюзцм, эял, баьышла,
Зийафятдя, кеф мяълисдя,
Бизи йада салмырсанмы?
ЭЮРЦМ (С.99; Т.12)
Дявятля мяълися эялян гардашлар,
Нявя-нятиъяли, уьурлу олсун,
Басан гядямлярин вар олсун, эюрцм. Баьында щямишя бар олсун, эюрцм.
Оьул евляндирян, гызы кючцрян,
Сядамыз щяр йана ъар олсун, эюрцм. Цзцня юрпяйи, баша таъ алыб,
Ялийевин гялбиндя эюйя уъалыб,
Эялинин эюрцшц уьурлу олсун,
Бирэя гарыйыбсан, биръя гоъалыб,
Гайнана йанында гцрурлу олсун.
Ялиня вяфалы йар олсун, эюрцм.
ШЕЙДИ (С.99; Т.12)
Сиздян хябяр алым, агил кимсяляр,
Лцтцн ъибдя пулу каланмы шейди?
Бир адам ки, мцфтя вар-дювлят тапа,
Дювлятин гейдиня галанмы шейди?
Шейтан гялбя эиряр гялби гандырар,
Алышан цряйи, ешги сюндцряр.
Инсан юз ялийля инсан юлдцряр,
Инсана етибар оланмы шейди?
Чох ширин олармы йарын вцсалы?
Гялби тямиз эяряк щяйат тимсалы.
Аталар чякибляр бурда мисалы,
Даьылан килсядя даланмы шейди?
Ялйев, демя дярдин чарасы олмаз,
Сюз дейяр эцлля тяк йарасы олмаз.
Иланын ня аьы, ня гарасы олмаз,
Аталар мисалы йаланмы шейди?.
420
ОЬЛУМ (С.99; Т.12)
Эюз ачыб дцнйайа эяляндян бяри,
Дцшмцсян йахшыъа боллуьа, оьлум,
Айаг алыб хейрин биляндян бяри,
Ъан атдын щямишя гуллуьа, оьлум.
Яркюйцн бясляниб язизлянярдин,
Йыхылан ананын баьрын язярдин.
Дядянин ъибиндя гяпик эюрярдин,
Яйилмядин инди онлуьа, оьлум.
Инди дя дцшмцсян коллуьа, оьлум.
Гуллуьа щявясин чаьлады сяни,
Тутдуьун ямялин даьлады сяни.
Эюзцнц даш-башын баьлады сяни,
Щансы ки, йетмирди эцнлуьа, оьлум.
Ялйевям, хошламам гуруъа ады,
Чякилди аъыдан, галмады дады.
Газанъын гудуруб, майаны йеди,
Алаъаг галмады иллыьа, оьлум.
Евя ки, эяляндя олардым долу,
Тутмадын сюзцмц, арадын чюлц.
Итирдин ъыьыры, тапмадын йолу,
МЯНЯМ МЯН (С.99; Т.12)
Оьрунъа шаирлик едян кимсяня,
Санма ки, дярйада чякирсян авар,
Оьрун шаирляря йаман, мяням-мян. Дярйа тялатцмдя, ня хябярин вар?
Айазлы эеъядя, эцняшли эцндя,
Гаршыйа чыханда сян тяки шикар,
Дцшдцйцн о мискин думан, мяням- Шикара ох атма, каман мяняммян.
мян.
Шаир дюйсян, синя эярмя габаьа,
Тохунсан, дцшярсян бил ки, гыраьа.
Эцваным, арха чевирмя даьа,
Арха чевиряси эцман мяням-мян.
Ялйев шцкцр едяр, щеч олмаз олса,
Гябула тез кечяр мюмин дуасы.
Айлары айырса илляр хястяси,
Хястяляр шяфалы, лоьман мяням- мян.
АШЫГ ВАЛЕЩ (Т.6)
ЭЯЛМИШЯМ
Ей инсанлар, гулаг асын сясимя,
Мин
дярдя
дярманды,
чаря
Эюрцн бир мян щардан щара эялмишям. эялмишям.
Одлар дийарынын дилбяр эушяси
Йерим Загатала, бура эялмишям.
Ахтардым дцнйаны, эяздим щяр йаны,
Дярдимя бир дярман тапмадым, щаны?
Шимали Гафгазын кичик буъаьы,
Железноводск ели шяфа оъаьы.
Явяз едян вармы Азярбайъаны?!
Дейирляр ки, Елбурусун гуъаьы
Ганмамышам
мян
авара,
421
эялмишям.
Аьайардан сюз дцшяндя бир дайан,
Санки бир щикмятя, вара эялмишям.
Йурдумузун сяфасына ня эялиб?
Дярманына-давасына ня эялиб?
Торпаьына, щавасына ня эялиб?
Бяс де, нийя ащу-зара эялмишям?!
Шишгайа вар? Шаир Айдын вар инди?
Щаны эен мейданы? Олуб дар инди.
Тярлан ювладыны алыб сар, инди.
Гызылгуш овуна, сара эялмишям.
Динляйин, данышым, сюйляйим бир-бир,
Чохлары йурдунун гядрини билмир.
Даща Эюйчя йохду, виран олубду,
Билмир Азярбайъан бир хязиняди
Гарабаь достуна гурбан олубду.
Дцшмямишям еля дара, эялмишям. Ювладлары зялил-эирйан олубду,
Вятян дейиб интизара эялмишям.
Елимин Шушасы, Кялбяъяри вар,
Эюйчя йохса, вар Гарабаь, Мил, Муьан,
Баш яйир щцснцня гайалы даьлар.
Загатала, Шяки, Шамахы, Ширван.
Эцнейиндя мин бир булаг чаьлайар Дявячи, Галалты дярдляря дярман,
Гузейиндя бяйаз гара эялмишям. Аьсуда, Эюйчайда нара эялмишям.
Истисуду мюъцзляр дийары,
Бузлу булаглары, гайнар сулары.
Дялидаьдан ашыб Эюйчяйя сары
Мин ятирли чямянзара эялмишям.
Оьуз, Гябялядя чырпэинан гозу,
Эял гядим Лащыъда кяс ямлик гузу.
Ъяфяри, Мцшфиги йетириб Хызы,
Губа, Хачмаз, щям Гусара эялмишям.
Неъолду Ялясэяр, неъолду Алы?
Де: кимдян сорушаг Мискин Абдалы?
Нюврястя Иманы, мярщум Ъялалы,
Мян эязирям, сян дя ара,
эялмишям.
Хязярин гойнунда шящяр салмышам,
Дяли дальалардан кящяр салмышам.
Гырчын ляпялярдян йящяр салмышам,
Фыртынаны йара-йара эялмишям.
Сабирабад, Саатлы, Нефтчала, Салйан,
Ашыг Гулу Ашыг Алы ювлады,
Эюз охшайыр Ъялилабад, Лянкяран.
Гызылвянэдя нечя тойлар тойлады.
Эюр бир щарда эалды гядим Нахчыван,
Ганлы Мещди дярйалары бойлады,
Дуз дадмаьа о дийара эялмишям.
Мян дя щярдян-щярдян кара эялмишям.
Дуз мядяни кими дцнйада мяшщур,
Исламын бармаьы, Ясядин сяси,
Бадамлы, Сирабы гайнайыб-ъошур.
Тути дилли Ашыг Рящим няфяси.
Ясщяби Кящв даьы мюъцзят-зцщур,
Туфарган Аббасдан дастан эеъяси Зийарата о даьлара эялмишям.
Ешидяндя мян дцбаря эялмишям.
Тцкянмяз елимин вары-дювляти,
Нярманлы Бящманы чохду таныйан, Явязсиз эюрмцшям Мили, Муьаны.
Алямя бяллиди о дярйа, цмман.
Физули, Ъябрайыл, о Бейляганы,
422
Кцрдямирдян мян Уъара эялмишям. инъийя.
Эюйэюлцн, эюзляри бянзяр инъийя,
Зянэиланда зилан кцрдя гонаг гол, Кяпяздяки шащ вцгара эялмишям.
Сцфряси ачыгды, сяхавяти бол.
Губадлыйа эцзар етсян биръя йол,
Эядябяйдян бойлан, бах Сарыняря,
Билярсян ки, ня достлара эялмишям. Йадымдан чыхмайыр о даь, о дяря.
Коса тцлляйиндян чякибби няря,
Талыш даьларындан Гафгаза бойлан, Дцшмяни чякмяйя дара эялмишям.
Лерикдя ова чых, даьлары долан.
Йардымлы ъяннятди, – дейил ки, йалан, Шямкирдян кеч, Товуздан эял Газаьа,
Доьру сюзц, дцз илгара эялмишям.
Икрамла десинляр «хош эялдин, гаьа!»
Аьдяря, Аьъакянд, Хоъавянд, Чартаз, Вурьунун айаьы дяйян торпаьа,
Ханкяндя сейря чых, эяз-долан бир аз. Цз гоймаьа мян фцгаря эялмишям.
Аьдамдан, Бярдядян дцнйада олмаз,
Тяртяр кими бир дийара эялмишям. Ядалят, чал «Эюйчяэюлц» сазынла!
Чяк дцшмян эюзцня мили сазынла!
Аьдашда нащар ет, адла Халдана,
Ойат бу юлкяни, ели сазынла!
Минэячевир ишыг сачыр щяр йана.
Сюйля ки, «гейрятя, ара эялмишям!»
Сяфа ахтармаьа мян Нафталана
Кющляними йора-йора эялмишям.
Кцрдян адла, бир Елдарда гонаг эял,
Гарача цстцндя «Ел щавасы» чал.
Йевлах бир шящярди, Мяркязи – Аран, Ешидянляр десин «ящсян» далбадал,
Иэидляр йурдуду Эоранбой, Эоран. Сядагятя, бил, Елдара эялмишям.
Дашкясяня эялсин филиз ахтаран,
Ъяннятмисаллы Ханлара эялмишям.
Валещям, эязирям дийарбядийар,
Синямдя чох йерин нишаняси вар.
Низами йурдуна эедяк, Эянъяйя,
Ешитсин гой надан, аьласын яьйар,
Горхурам Ъавад хан мяндян Вятянимля ифтихара эялмишям.
ЯЛЯСЭЯР
Ей улу Эюйчянин няьмякар оьлу,
Шаирляр султаны, шащы Ялясэяр!
Кюксцндя эюмцлдц гара торпаьа
Шериййятин чешмяэащы, Ялясэяр!
Доьма вятяниндя гябрин гцрбятди,
Йохму бунун бир пянащы, Ялясэяр?!
Сяни мяьлуб едян олмайыб щяля,
Сян чох мейданлара салдын вялвяля.
Зийарят етмишям сяни мцддятди,
Ясядля Няъяфи сян вердин еля,
Эюйчя йада галды, эюр ня мющнятди! Ашыглар майакы, мащы Ялясэяр!
ОЛСА
423
(Гошма)
Интизар эюзлярим ъаваб эюзляйир,
Яэяр ки, достумда етибар олса.
Унутмаз достуну мярд олан инсан,
Истяр човьун олса, боран-гар олса.
Дост гядри билянин гялби саь олар,
Алны ачыг, эцляр цзц аь олар.
Саф инсана биръя кялмя даь олар,
Бир иэидин ясил- заты вар олса.
Эедяр щяр вар-дювлят, сядагят
галар,
Ряьбят газан, ялдя ихтийар олса.
Тикя достун эяляр варын оланда,
Ялдя бир аз ихтийарын оланда.
Аь оланда, ала гарын оланда,
Чох дост олар сянля ихтийар олса.
Дост нейнир достунун чох, йа азыны?
Эяряк дар эцнцндя чякя назыны.
Бир мисалды, дейиб эедиб бабалар,
Валещ чалар даим телли сазыны
Бир атын явязи бир алма олар.
Гулаг асан бир вяфалы йар олса.
ОЛАЪАГСАН
(Щяр бянди ейни щярфля)
Итирмя щушуну, ей ариф инсан,
Итирсян аьлыны, хар олаъагсан.
Истясян алямдя ряьбят газанмаг
Инсан оьлуна сян йар олаъагсан.
Халга щюрмят бясля, ряьбяти газан,
Хаинля дост олма, гопса да туфан.
Хар етмя юзцнц чалыш щеч заман,
Халг ичиндя онда вар олаъагсан.
Сян еля долан ки, ел севсин сяни!
Сясин гой эютцрсцн бцтюв юлкяни.
Севсян юз халгыны, севсян вятяни,
Санки, ел дилиндя ъар олаъагсан.
Йахшы, тямиз адла долансан яэяр,
Йаханы танымаз гцсся, гям, кядяр.
Йаланчы-йалтаьа эцвянсян щядяр,
Йахын дост-ашнайа ар олаъагсан.
Вар-дювлят щяриси олма дцнйада,
Вахтыны сярф ейля бир тямиз ада.
Вяфасыз олмасан гощума, йада,
Валещтяк, бил, вяфадар олаъагсан.
ЭЮЗЛЯ
(Устаднамя)
Ешидин сюзцмц, ариф оланлар,
Сяррафлар кялмяндян сечсин йахшы дцрр.
Яввял башдан мярифят-камалы эюзля! Щяр мяълисдя бир сюз юйрян, сюз эютцр,
Кяляфин долашыб, дара дцшяндя,
Мяълисдя габаьы, щяр далы эюзля.
Бяхтини сян чаьыр, игбалы эюзля!
Сюзц ешит, йахшы юйрян, йахшы ган,
Йахшы долан, йахшы отур, йахшы дур,
Цз чевирмя
йахшы достдан,
424
йахшыдан.
Итирмя щюрмяти, ей ариф инсан,
Щюрмяти, иззяти, ъялалы эюзля.
ЭЮНДЯР
Башына дюндцйцм, ай ашыг оьлан,
Дюрд юлцбдц, дюрд хястяди, дюрд дя саь,Тязяъя ашыг олмушам, саз мяня эюндяр. Онун ъавабыны йаз, мяня эюндяр.
Олса да ... сюз демякдя аъизям,
Бир нечя бянд йазыб сюз мяня эюндяр. Мян Ашых Вялийям, етдим щесабы,
Ашыхлар ялимдян чякиб нисабы.
Бир баьманды, бир бахчады, дюрд дя баь,
Сяндя олан о биликляр китабы
Дюрд овчуду, дюрд маралды, дюрд дя даь. Чох лазым олубду, тез мяня эюндяр.*
АШЫГ ЯЛИ МУХАХЛЫ (ЭЯНЪЯЛИЙЕВ) (Т.6)
БУ ДЦНЙАДА
Ямяйин ачсын эцл-чичяк,
Бу дцнйада, бу дцнйада!
Гой зящмятин олсун эерчяк
Бу дцнйада, бу дцнйада!
Вятянсиз ким йетиб байа
Бу дцнйада, бу дцнйада?!
Яли щяр ан сяни арар,
Щеч бир йердя тутмаз гярар.
Вармы Мухах кими дийар
Бу дцнйада, бу дцнйада?!
Мян бир гартал, сянся гайа,
Зирвяндян бахым дцнйайа.
АЙ ЗАГАТАЛА
Гартал ганадлысан, аслан црякли
Тарихдя адын вар, ай Загатала!
Даьларын эцллцдц, йамаъын йашыл,
Щяр фяслин нювбащар, ай Загатала!
Тарихляр галасы синяндя йатыр,
Саьын да, солун да ъяннятя бахыр.
Оьланлар вцгарла сяндя бой атыр,
Гызлары вяфадар, ай Загатала!
Яли Мухахлыйам, дейим црякдян,
Сцфрям яскик олмур дуздан, чюрякдян.
Йаманы йахшыдан, шяри эерчякдян
Сярраф тяк сеч, ахтар, ай Загатала!
КЯМСАВАД
425
Ешитмишям мяня щяъви йазмысан,
Инсанлары йахшы ара, Кямсавад.
Сяррафсан йахшы сеч лял мятащыны,
Зяр атылмаз бир кянара, Кямсавад.
Щяъви йазыб няйи етдин бящаня,
Ня йазмысан, йаратмысан ъащана.
Сюзцн варса, даныш мярди-мярдана,
Бющтан атма сяняткара, Кямсавад.
Адын Кямсавадды, яглин дя кямди,
Башын йа дялиди, йа да ки, дямди.
Сатдыьын сарымсаг, йа да кялямди,
Пайызда эедирсян нара, Кямсавад.
Вагияни йозум щара, Кямсавад.
Яэяр шаир исян йахшы йаз, йарат,
Шаирлик елминя сян дя гядям ат.
Апар мятащыны башга йердя сат,
Чыхарма сян бу базара, Кямсавад.
Ялясэяр эцняшли бир эцндцзцмдц,
Каламлары сющбятимди, сюзцмдц.
Имана сюймярям ики эюзцмдц,
Иблис кими вурма ара, Кямсавад.
Мащирям сюзляри йаздым ня ися,
Алверин пулуйла долдурма кися.
Эюрцнцшдян алтмыш йаша чатмысан,
Халг цчцн щяйатда ня йаратмысан.
Раст эяляъяксян сян обахейися,
Йериндя саймысан, чох да йатмысан, Онда гачаъагсан щара, Кямсавад.
МЯЩЯККИСЯН
Йагутун, йамянин, лялин, эювщярин,
Ялясэяр, сяррафы, саф мящяккисян!
Шер зирвясинин чичякляриндян,
Мащир йаратмысан щяр чялянэи сян.
Дцнйа варыльына мин дастан дедин,
Сян ана йурдуна эцлцстан дедин.
Хош олсун рузиэар щяр заман дедин.
Щягигят сюзцнля зяфяр зянэисян!
Сянятдя усаныб ня йорулмусан,
Шердян бир бюйцк хана гурмусан.
Арьаъына милйон зийнят вурмусан,
Нечя нахышларда нечя рянэисян.
Гявваз олдун, щеч цзмядин дайазда,
Охундун няьмядя, чалындын сазда.
Мащир шаэирдинди сюздя, авазда.
Шеринин, сюзцнцн хош ащянэисян.
УСТАД
Сян бир аъы рузиэарда бой атдын,
Эюйчя мащалыды мащалын, устад.
Гызылвянэ
кяндиндя
йаздын,
йаратдын,
Эязди дийарлары хяйалын, устад.
Язаб чякиб гям йцкцнц эютцрдцн,
Нечя шаэирд мяълисляря эятирдин.
Ялясэяр тяк мащир устад йетирдин,
Юзцн агил олдун, камалын, устад.
Илщамын шялаля, сазын тойхана,
Баш яймядин ня султана, ня хана.
Билмяди гиймятин чярхи замана,
Сорушмады щалын, ящвалын, устад.
426
Инди эюрцшцня елляр эялибди,
Аь саггалы эянъ нясилляр эялибди.
Милйон ялдя, милйон эцлляр эялибди,
Ня бюйцкдц ъащы-ъялалын, устад.
Зяманямиз билди гядир-гиймятин,
Йайды щяр бир йана шянин-шющрятин.
Юлмяз абидяйя дюндц гцдрятин,
Мащиря севинъди бу щалын, устад.
ДАНЫШ
Дяли кюнцл, галх айаьа, ейлямя наздан даныш,
Ъаванлар кюнлцн алмаьа, мязяли сюздян даныш.
Ня тюкмцсян гаш-габаьын, гарайазда гыш кими,
Бцлбцл олуб фясли бащар, эцлшяндян, йаздан даныш.
Йардан бир илгар эярякди, пака чыха шяккимиз,
Мяълиси ширин етмяйя, бяс оларыг икимиз.
Сейрягублар йцклядиляр, дярди-гямди йцкцмцз.
Сян дярдлисян, мян йаралы, бир дярди аздан даныш.
Щаъы оьлу дейяр доьру, молла щявясди-щявяс.
Йенэийя худа кяримди, бу иллийя бу да бяс.
Сиррин вермя дул арвада, зай олар сюзцн ябяс,
Дярдиня дярман гылмаьа, дярдимянд гыздан даныш.
ДАНЫШ
Щягигятян чох демишик, инди эюзялдян даныш,
Мяъазыдан юйрянмишик, ширин гязялдян даныш.
Ъибиндя вар цч гара пул, демяки бязирэанам,
Чешид ейля щяр мятащын, дювляти малдан даныш.
Базарларда чох сатырлар, атласынан гласы,
О сябябдян йохду алсын, чохунун пул парасы.
Нечяляри истяйир эейсин, яйниня ялван либасы,
Эюзяли эюзял ейляйян аь цздя халдан даныш.
Кярим оьлу, зярафысан ишаряти ган индии,
Алмаэинян ъаван гызы, юйрятмяйя чятинди.
Щям йорьанды, щям дюшякди, эир гойнуна йат инди,
Енли саьры, йумшаг эярдян, вяфалы дулдан даныш.
427
АШЫХ ШЯМСЯДДИН ЪЯЛАЛ (Я.13; С.137-139)
САМОВАР
(Эярайлы)
Гышын бир сойуг эцнц,
Раст эялдин бизя, самовар.
Сойуг кясиб, шахта вуруб,
Дюнмцшцк буза, самовар.
Йемишик чох дузлу хюряк,
Од тутубан йаныр цряк.
Дейирям бир оьул эяряк,
Башыны язя, самовар.
Цряйимиз йанды йеня,
Мялул-мялул бахдыг сяня.
Ща эюзлядик дюня-дюня,
Гайнайа, гыза, самовар.
Ютцбдц йарыдан эеъя,
Сяни биз гайнадаг неъя?
Сянин кими бир бивеъя,
Црякми дюзяр, самовар.
Бцлбцл ютмяз дилин кими,
Тяндир олмаз белин кими,
Юзцнц лап эялин кими,
Гойубсан наза, самовар.
Гуллуьунда гызла эялин,
Данышсын о тути дилин.
Кюз демирям, тякъя кцлцн,
Чыхыбды дизя, самовар.
Чайы тюкя бир нюврястя,
Беля бахан дцшсцн хястя.
Ашыг Ъялал каьыз цстя,
Вясфини йаза, самовар.
Алтында бир тяндир тикин,
Кюз эятирин, кюмцр тюкцн.
Габаьына пярдя чякин,
Эялмясин эюзя, самовар.
ЕЛЯ МЯН
(Тяънис)
Улдуз кими йанан гара эюздярин,
Мцштяриси йохса, эюзял еля мян.
Бахыш ити, мяна бюйцк, эюз дярин.
Бу дярдими неъя дейим еля мян?!
Инсафдымы сяня олсун йад аьа.
Йа мешяйя, йа ормана, йа даьа,
Йа дцшярям гяриб елдян-еля мян.
Вясф едярям ялин, дилин, йа синин,
Ай йад ханым, ай йад эюзял, йад Йа сянинки олум эюзял, йа синин.
аьа,
Анд ичярям айясиня Йасинин,
428
Ня зцлм етсян, дейясийям еля мян. Мцмкцндцмц кюнлцм сяндян йан
яйим
Ъялал олдум, йа кими вар, йа няйим, Бу севдада архаландым еля мян!
Йа касыбам, йа йохсулам, йа няйим,
ДЮНМЦШЯМ
(Гошма)
Йениъя сусса да топларын сяси,
Тоз гонубму телли сазын бяндиня?!
Мянлик бащар нювраьына дюнмцшям. Гыш эялибми тяр шамама щяндиня?!
Доьма йерляр йада дцшдц, кюврялдим, Гайытмасам яэяр Тала кяндиня,
Ясян хязан йарпаьына дюнмцшям. Билин вятян торпаьына дюнмцшям.
Алын сизя эюндярдийим саламы,
Гуъаглайын ики язиз баламы,
Бир дя эялиб эюрмяк цчцн Таламы,
Бу мяктубун вараьына дюнмцшям.
Шямсяддиням, арзуларым йцз олуб,
Тцфянэ санки ялимдя бир саз олуб,
Дцшмян ениб, габаьымда дцз олуб,
Мян уъалыб Гаф даьына дюнмцшям.
АШЫГ ДИБРОВ КАМАЛ (Я.13; С.139-142)
ГОШМАЛАР
ДЕЙЯРЛЯР
Бу дцнйада камаллыды вар олан,
Аьлы аз олса да башда дейилляр.
Ихтийары хялайигя ъар олан,
Адам ъярэясиня кечди, дейярляр.
Щяр ня гядяр веъсиз кялам сюйляся,
Аьзындан ъяващир сачды, дейярляр.
Арыйыбан хиридарын тапэинан,
Гейрят чякиб намус-арын тапэинан.
Ашыг Камал барабарын тапэинан,
Индян сонра сяня йашды, дейярляр.
Байгуш олуб виранялик ейляся,
Мянъун олуб диванялик ейляся,
НЯ ЭЮЗЯЛ ИМИШ
Сярт учуш тураъа, гачыш ъейрана,
Хош дуруш марала, ня эюзял имиш.
Мярд бахыш Аслана, сцрмяк тярлана,
Ащ-наля бцлбцля, ня эюзял имиш.
Аналара бала, чямяня лала,
Сагийя пийала, чямяня тала.
Ширин кялмя диля, соналар эюля,
Кямяр инъя беля, ня эюзял имиш.
Ешгин салыб цряйимя бир алов,
Башымы йолунда гоймушам эиров,
Сяня гурбан олсун Ашыг Дибров,
Назлы да Камала, ня эюзял имиш.
429
ЭЮЗЯЛИН
Бахын товуз ъыьасына,
Охшайыр тели эюзялин.
Гоша-гоша дцзцлцбдц,
Цзцндя халы эюзялин.
Ляби набат, ня гийамат,
Ширинди дили эюзялин,
Ня яъяб шцмшада бянзяр,
Гулаъды тели эюзялин.
Айаьы-яли эюзялин.
Эюзялин адлары вар,
Баша салан шаллары вар,
Эцл отаглы заллары вар.
Чох дярин хяйаллары вар,
Башында камаллары вар.
Сцсяни, сцнбцлляри вар.
Фясли-бащар гюнчя баьда.
Ачылар эцлц эюзялин.
Ширинди эюзял авазы,
Ялиндя вар тавар сазы.
Мязяли охур сюзц.
Баханда о гумру эюзц.
Йандырыб, йахыр бизи,
Мян ону истярям дцзц,
Яъяб мяни севир юзц.
Камал дейир тящяриндян
Вар мяня мейли эюзялин.
Бир беля эюзял йеришдя,
Ня мялейкя, ня щури йох.
Сыьалланыб дуруб яршдя.
Чыхыбан эяля билмяз
Бещиштдян беля фяриштя,
Диллярдя тярифя эялмяз,
Сюйлясян мисли эюзялин.
ТЯНБУР МАЩНЫСЫ
Бир Адам мяълисдя саьыр отурса,
Диниб-данышмайыб фаьыр отурса,
Йериндя аьыллы, аьыр отурса,
Камал дуруб ону говасы олмаз.
ЙАР ДОЛАНДЫРЫР
Бяхтявяря бахын, неъя досту вар,
Хидмятиня ашна йар доландырыр.
Ал гумаша бязянмяйя гясди вар,
Эейиндириб яйниня зяр доландырыр,
Севдийи хубларын бир шух даняси,
Дейясян, щуриди, заты, биняси.
Мярмяря охшайыр о аь синяси,
Бясляйиб гойнунда нар доландырыр.
Ашыг Камал дейир: бу хош эюзялляр,
Гыйгаъ бахыб гаш-эюзцнц сцзялляр.
Дил цстцня гянди-набат дцзялляр,
Аьрынын ичиндя нур доландырыр.
ОЛМАЗ
430
Щяр щансы мяълисдя
мцхянняс Бири йахшы олар, бири пис олар,
динся,
Щамы сюзц адам севяси олмаз.
О йердя ашыьын щавасы олмаз.
Бир адам мяълисдя саьыр отурса,
Цряк бир шцшяди тохунуб сынса,
Диниб-даншмайыб фаьыр отурса,
Лоьман щяким эялся давасы олмаз.
Мяълислярдя данышанда сяс олар,
Йериндя аьыллы, аьыр отурса,
Сюз ганана кири десян, бяс олар.
Камал дуруб ону говасы олмаз.
МЯЗАЩИР ДАШГЫН (Т.6)
НЯ МЯНАСЫ ВАР
Кюнцл дост йадына салмайир бизи,
Эизлядиб данмаьын ня мянасы
вар.
Хяйал аляминдя ирадясини,
Дцшцнцб анмаьын ня мянасы вар.
Бир дурна ки, йата сар гуъаьында,
Ешгиля йанмаьын ня мянасы вар.
Сядагят нядися билмяйян досту,
Йар олуб дярдини бюлмяйян досту.
Дар эцндя далынъа эялмяйян досту,
Вяфалы санмаьын ня мянасы вар.
Ял атыб щиъранын кямянъясиня,
Гошмусан сясини Мяънун сясиня.
Дцшман сарайынын шам-шюлясиня,
Дашгын,
сян
бу
гядяр
Доланыб йанмаьын ня мянасы вар. тяърцбялярля,
Камалсыз кюрпя тяк надансан
Севдийим
зювг
алыр
зяр щяля.
гуъаьында,
Дилин кюлэясиндя эизлянир щийля
Дуйьусуз чичякди няр гуъаьында. Буну ганмамаьын ня мянасы вар.
ОНУН
Бир яждаща эюрдцм тяяъъцб галдым, Тапмайан бу мцяммалы ишляри.
Ян ширин немяти зящярди онун.
Ящвалы бир юзэя тящярди онун.
Биръя булаьы вар, ики ъцр суйу,
Бири аьы, бири гящярди онун.
О, достду бяйин, ханын, эяданын,
Алимин, ярбабын, сяфил наданын.
Чохуна хош эялмир онун няфяси,
Кянар эязмир ъамясиндян инсанын,
Даьласан башыны щеч чыхмаз сяси.
Ня гям-гцсся вар, ня дярди онун.
Синядя баш верир онун мейвяси,
Ким йеся ахшамы сящярди онун.
Яъяб сещркарды севдирир юзцн,
Йандырыб аьзыны дешмясин эюзцн.
Гярибя эюзялди чохду мцштяри,
Арифя яйанды Ялясэяр сюзцн,
Ким юпся лябиндян йохду дишляри.
Ким севся юмцрц щядярди онун.
431
ЕЛ ШАИРИ РЯЪЯБ ДИДЯРЭИН (Т.6)
ЭЯРАЙЛЫ
Бир ширин аьзым олмаса,
Назы-немяти истямям.
Инамым зяфяр чалмаса,
Беля фцрсяти истямям.
Бир сяркярдяйя мющтаъам,
О щайгыра, мян юъ алам.
Зяфярляримля уъалам,
Гейри сющбяти истямям.
Йаьы мейданса, юндя,
Гылынъым чалырса гында.
Гейрят дя олмаса мяндя
Щяйа, исмяти истямям.
Дидярэиням, адыма бах!
Неъя йашайым бу сайаг.
Худадан истярям майаг,
Сахта шющряти истямям.
Вятяни зябт олунанлар,
Йардым йох, силащ ахтарар.
Юляр, йа интигам алар,
Гцрбят ъянняти истямям.
Дцшмяним мейдан суласа,
Ярянляр сини йаласа,
Щаким сечился йараса,
Беля дюйляти истямям.
АБДУЛЛА ПАДАРЛЫНЫН НЯСИЩЯТЛЯРИ (С.134; Т.30)
Абдулла Падарлынын 120 нясищяти вардыр. Онларын бязиляри бунлардыр:
1) Ата – ананын цзцня аь олан Аллаща аси олар. Атанын щюрмятини сахлайарсан, Аллаща да хош эедяр вя щямишя ишин аванд, адын ел ичиндя уъа олар.
2) Бир кяс ки, ел – обасыны бяйянмяйя, онун юзцнц дя бяйянмязляр.
3) Елм, црфан щяр адама лазымдыр, истяр зцкр олсун, истяр цнас.
4) Ня гядяр вар – дювлятин олса да йеня бир сянят юйрян, чцнки вар –
дювлят эедяр, амма сянят сяня эяряк олар.
5) Щеч вягт вя щеч йердя уъа сясля данышма вя щярэиз чыьыр – баьыр
етмя ки, адына надан дейярляр.
6) Яйри адам ня гядяр ад – сан, вар – дювлят сащиби олса да, ондан
аралы дур, чцнки яввял – ахыр сяни дя яйри йола чякяр.
7) Бир иш елямяк цчцн йалан данышма. Йаланчынын досту, гощуму, дини,
иманы олмаз. Ня гядяр бюйцк вар – дювлят сащиби олса щюрмяти олмаз.
432
8) Йад юлкяляр бещишт олса да, юз ел – обанын гядрини бил. Ел – обандан
айрылма, чцнки сяни ел – оба йетириб. Сян бу елин, бу миллятин ювладысан.
9) Яряби дя, фарсы да бил. Бу диллярдя нязм дя йаз, няср дя йаз. Амма
унутма ки, сянин юз дилин дя вар. Сянин ананын дили ювладынын дилидир.
10) Юз адыны эянъ икян гору ки, она лякя дцшмясин. Ада вурулан
лякяни щеч вяъщля тямизлямяк олмур. Гоъалыгда мюмин олсан да
ъаванлыгдакы лякя цстцндян эетмир.
11) Щяр ня гядяр елм кясб етмиш олсан, йеня аз щесаб ет. Чцнки
елм дярйадыр вя щяр дярйаны щеч бир адам щязм едя билмяз.
12) Гумарбазлыг мундар пешядир. Щям мал – дювлятини, щям ад –
саныны ялиндян алыр. Гумарбазын намусу, гейряти олмаз. Чцнки удузанда ону да ортайа гойур.
13) Ичкийя алудя олма. Сярхошун башында аьлы, ъибиндя пулу, юйдя
щюрмяти, чюлдя дост, ашнасы олмаз.
14) Мябада, юзцнц елдян айырма, елин дярдли эцнцндя аьла, шад
эцнцндя эцл. Якс щалда, елин нязяриндян дцшярсян.
15) Гоъайа, мярязя вя айыбы олана тез-тез баш чякмяк, ишиня йарамаг
няъиблик яламятидир. Щям щюрмятини артырар, щям дя саваб газанарсан.
16) Бир кимсянин малына эюз дикмя, чцнки юзэя малы иля тикилян ханя
яввял-ахыр хараба галар. Эюзц, кюнлц тох ол. Юзцнцн азына гане ол. Юзэядя
эюзцн галмасын. Ахырда пахыл оларсан. Пахылын да йери ъящяннямдир.
17) Артыг тамащ олма. Аза гане ол. Гянаятля долан. Тамащ инсаны
доьру йолдан аздырыр, шейтан ямялиня уйдурур.
18) Чох йатмаьа адят етмя. Сяй гыл ки, бир иш эюрцб рузи газанасан.
Хаби-гяфлятдя оланын эцнц язиййятля кечяр.
19) Мусигини, мягаматы вя нязми сев ки, бунлары севмяйян инсан
дейил. Еля инсан гуру кютцйя, сал даша бянзяйир.
20) Кюнцл щейванатына, гушуна рящм ет, мящяббят йетир. Гырыг
тяляб етмя, чцнки Аллащ бунлары сяня гида йох, йер цзцня зинят йарадыб.
21) Эцнащыны бойнуна алмаг няъабяти кимсянин ишидир. Сящв етмисянся, етираф ет. Ондан зийан чякмязсян. Юзцн дя йахшылар мювгейиндя
оларсан.
АБДУЛЛА ПАДАРЛЫНЫН ЕЛ АРАСЫНДА ЙАШАЙАН
ШЕРЛЯРИНДЯН (С.134; Т.30)
Намаз гылан бяндяди,
Гылмайан шяр бяндяди.
Эащ гылыб, эащ гылмайан
Нары ъящяннямдяди.
Абдуллащын йары эюйчяк,
Аь цзцндя гара бирчяк.
Гябрим цсдцндя бир чичяк
433
Битинъя эюзляр ям сяни.
АБДУЛЛА ПАДАРЛЫ (Я.1; с.17-43)
БЯЙЯНМЯЗ
Ай аьалар, бир зяманя эялибди,
Щямтай
олан
щеч
щямтайы
бяйянмяз.
Гара гызлар сцрмя чякиб эюзцня
Эюзялликдя Зцлейхайы бяйянмяз.
Щампалар инъидир чюряк веряни,
Ит гудуруб, гайсавайы бяйянмяз.
Йягин эцндцз эязя билмяз йарасан,
Эеъяляр дя дейяр: Мянимди дювран.
Ъиб-ъиб еляр алаъящря, битдийан.
Охумагда тураьайы бяйянмяз.
Мцгяддям бяйляря верирди гялйан,
Хялайиги гудуз кими далайан,
Айаг цстя сини диби йалайан,
Симурь ган ичиндя олубду пцнщан,
Гощум-гардаш, ями-дайы бяйянмяз. Ала гарьа, йумуртаны дашыйан,
Бозбуланыг, дящрягуйруг саьсаьан,
Намярдлярин долу олур торбасы,
Зящмятчякян гарыъгайы бяйянмяз.
Дейир: Мяням таъирлярин зорбасы,
Йа бунларын артыг дцшцб арпасы,
Яъял эялиб гапымызы щай алды,
Дцлдцл кими бадпайы бяйянмяз.
Йахын достлар бизи нязярдян салды,
Бундан сонра дцнйа ахмаьа галды,
Кор бяйянмяз мцтляг эюзц эюряни, Абдуллащ да бу дцнйайы бяйянмяз.
Кар да гулаглары дары дяряни,
ДЕЙИШМЯ
Абдулла:
Чыхыбды ялимиз ата-анадан
Мяним дя дярдимя, ай йанан гардаш,
Бу дярд сянин дейил, мяним дярдимди,
Бу дярдимя щямдям, ай олан гардаш.
Шащ Сямяд:
Сябр еля, гардашым, гяза ишиди,
Демя бу сюзляри, ял-аман гардаш!
434
О ъан сянин дейил, мяним ъанымды,
Ики тяндя варыг биръя ъан, гардаш!
Абдулла:
Эеъя-эцндцз дуам буду худадан,
Йетирсин мятлябя бизи йарадан,
Щеч кясин олмасын язял бинадан,
Оху дяйиб даша бир йанан, гардаш!
Шащ Сямяд:
Эеъя-эцндцз диля щягдян щаъаты,
Мювлам бизя версин бундан ниъаты,
Танры башадяк ейлясин щяйаты,
Йетиряк мятлябя щавадан, гардаш!
Абдулла:
Эялибяни дцшдцк гяриб елляря,
Чох йашлар ахытдыг биз бу чюлляря,
Гялби сыныг бахдыг даим йоллара,
Зцлмцн оъаьында гыврылан гардаш!
Шащ Сямяд:
Эял аьлама, Абдулла, бир дя щярэиз,
Аллащын ямриня олэинян дцмдцз,
Ахыр ки, мятлябя йетяъяйик биз,
Сян дя фикир чякмя щеч йандан, гардаш!
Абдулла:
Чевириб цзцнц сян ол дярэаща,
Эял дцшмя о гядяр фярйада, аща,
Сидгини баьла бир гадир Аллаща,
Йан тутма сидгини худадан, гардаш!
Шащ Сямяд:
Дцшцб ешгя кюнлцм, эцлмяди цзцм,
Алямя ъар олду мяним бу сюзцм,
Ъейщуну долдурду йаш иля эюзцм,
Ашыб-дашыб кечди дярйадан, гардаш!
Абдулла:
Ашиг олан тюкяр эюздян йашыны,
435
Йар йолунда гойар ъанц башыны
Фикр едяр юзцня щяггин ишини,
Ким гачар, гуртулар гязадан, гардаш?
ГЫФЫЛБЯНД
Шейх Сямяд:
Сяндян хябяр алым, Абдулла гардаш,
Щансы йерин булаглары йеддиди?
Щансы шаир, щансы йери вясф едиб?
Кялмяси мин, вараглары йеддиди?
Абдулла:
Ал ъавабын дейим, Шых Сямяд гардаш,
О цздцр ки, булаглары йеддиди.
Ябу Няввас Мяккя шящрин вясф едиб,
Кялмяси мин, вараглары йеддиди.
Шых Сямяд:
Ня щейванды ясил-нясил йетирмяз,
Ня аьаъды бящяр-мейвя эятирмяз?
Щансы адам йахшылыьы итирмяз?
Щансы йерин оъаглары йеддиди?
Абдулла:
О гатырды, ясил-нясил йетирмяз.
О сюйцддц, бящяр-мейвя эятирмяз.
Ясил адам йахшылыьы итирмяз,
О Кяшмирди, оъаглары йеддиди.
Шых Сямяд:
О няди ки, пайыз олур, йаз олур?
О няди ки, орда ишвя-наз олур?
О няди ки, мин дя олса аз олур?
О кимди ки, отаглары йеддиди?
Абдулла:
Эюбялякди, пайыз олур, йаз олур,
436
Ешг баьында ишвя олур, наз олур,
О юмцрдц, мин ил олса аз олур
О Имранды, отаглары йеддиди.
Шых Сямяд:
О няди ки, доймаг олмаз буйуннан?
О няди ки, чаты олмаз муйуннан?
Ня булагды, ичмяк олмаз суйуннан?
Ня миллятди, дараглары йеддиди?
Абдулла:
О ювладды, доймаг олмаз буйуннан,
О ъейранды, чаты олмаз муйуннан,
О эюздц ки, ичмяк олмаз суйуннан
Таъиклярди, дараглары йеддиди.
ЭЕТДИ МЯНИМ
(Эярайлы)
Ай аьалар, ай газылар,
Йар ялимдян эетди мяним.
Йар цзцня тамарзылар,
Йар ялимдян эетди мяним.
Атасы чыхды чох намярд,
Йар ялимдян эетди мяним.
Алдандылар мала, пула,
Лейлими вердиляр дула.
Бу эеъя салдылар йола,
Йар ялимдян эетди мяним.
Юзцнцн вар иди мейли,
Мяънун идим, о да Лейли,
Эюзцндян тюкцбян сейли,
Йар ялимдян эетди мяним.
Абдуллащын йохду вары,
Ялдян эедиб назлы йары,
Кюмяк един, сизи Тары,
Йар ялимдян эетди мяним.
Щеч кимдя олмаз беля дярд,
Щямишя мян дейярям фярд.
БАЙАТЫЛАР
Кюйняйим дарды мяним,
Ишим ащ-зарды мяним,
Абдуллащ йалан демяз,
Кябям Падарды мяним.
Дюрд тяряфи бянд олу,
Йарын аъы сюзляри
Абдуллаща гянд олу.
Кцр цстцндя кянд олу,
Гарангуш йува баьлар,
437
Йурд салар, йува баьлар,
Абдуллащ ащ чякмякдян
Ахырда щава баьлар.
Абдуллащ, мязя дярдя,
Ъан эяряк дюзя дярдя.
Щяким она дейярям,
Дярман эюркязя дярдя.
Абдуллащ, апар инди,
Дцшмянляр тапар инди,
Сян юлдцн, мян дя юлдцм,
Гийамят гопар инди.
Бу даьлары гарысын,
Ел-обайа йарысын,
Абдуллащ, йахшы досту
Ня юлсцн, ня гарысын.
ТЯЪНИС
(Тяъниси-мцншяибя)
Ня зийадя хязяратды ща бу даь,
Сяру ъисмим айырыбды ща бу даь.
Мяни эюрцб ня гачырсан ща будаь,
Синяси, эярдяни руйи ща буд аь.
Дащы мяндян фариь олмаз ща бу даь
Мцшабещи-зцлм олунду щабеля,
Вармы бунун бир ъящятиня чаря,
Бу мягамла ня тикялляр, а ъанан,
Дад ейлярям мян дя вай аман, щарай.
Ким дирилтди бу бяланы ща беля,
Ня йаманды ъан евляня няъаря,
Ъювр еляди сяня бунда, а ъанан,
Дад ейлярям мян дя вай, аман, щарай.
Бивяфаны бивяфайа ъяминя
Бииграрын юзц няди, ъями ня?
Мей верилмяз щяр накясин ъяминя,
Щярчянд ки, йетишмязляр ъяминя.
Лянят олсун зявалимин ъяминя,
Бундан ягдям щязрятиня щайандым, Ъявабир дер: «Сал мящдиня ща беля»,
Имди дцшцб атяшиня ща йандым,
Йар гатлана белин дяйя ня чаря,
Гябул ейля мялащятим, ща йандым, Мцбалиья дил сянинди, а ъанан,
Тяшня идим, онда бцрйан ща йандым, Дад ейлярям мян дя, вай аман, щарай.
О заманда сяни, дилбяр, щай андым,
Чеврясиндян ялим олду ща беля.
Чярхи-фяляк цстцмцзя гям яляр,
Он сяккиз мин алямляря ня чаря,
Йар йолунда ща тюкцлмцш гямяляр,
Вармы эюрян отуз илдян, а ъанан,
Кюнцл гушу гяфясиндя гям еляр,
Дад ейлярям мян дя, вай, аман, щарай. Мяслящятя мунис ола гямяляр,
Ей филани, няди бу гямгямяляр?
А назянин, саз синямин нейи вар,
Абдулланын иши олду ща беля,
Тири-хари-мцьиланда нейи вар?
Ей мцдяббир, бу сяйагя ня чаря?
Бу фянада кимин олду нейи вар?
Аман юлдцм, инсафа эял, а ъанан,
Мцхалифин дяхи биздя няйи вар?
Дад ейлярям мян дя, вай, аман, щарай.
Сяэ рягибин о мяканда няйи вар?
ЪЫЬАЛЫ МЦХЯММЯС
438
Ей шух, мяним йари-вяфадарымсан сян,
Дил эцлшяни, щям гюнчейи-эцлзарымсан сян,
Бу ишвядя чцн йари-дилазарымсан сян,
Бир залими-бирящм, ъяфакарымсан сян.
Ей афяти-дювран,
Ей Хосрови-хубан,
Ъаным сяня гурбан,
Ей дярдимя дярман!
Бишцбщя, мяним ешгдя дилдарымсан сян,
Щяр бахышы бир ащу, мяним ъаным алыбды,
Шяфгят нязяри кюнлцмц сювдайя салыбды,
Щейва кими щиър ичря бу рянэим саралыбды,
Гям чякя-чякя дахи эюзцм йолда галыбды.
Ей талеи-бярбад,
Мян ямриня мцнгад,
Фярйад ки, фярйад,
Ейля мяни азад!
Ей гашы щилал, йари-камандарымсан сян.
Бясди бу гядяр ъюврц-ъяфалар, сяня гурбан,
Сейр ейля, сцрцб зювгц-сяфалар, сяня гурбан,
Мян эюрмямишям сяндя вяфалар, сяня гурбан,
Эял дярдимя гыл биръя шяфалар, сяня гурбан.
Эцлдцр мяни щярдям,
Ет дярдимя мярщям,
Ей сирримя мящрям,
Султани-мцкяррям,
Назик бядяни йенэи йетян нарымсан сян!
Ъаным цзцлцб ща беля дювранын ялиндя,
Ей чярхи-фяляк, галмышам щиъранын ялиндя,
Юмрцм тцкяниб бир беля ъананын ялиндя,
Бир залыми-бидадц ъан аланын ялиндя,
Ей йасямянц эцл,
Эял, ейля тящяммцл,
Маняндейи-бцлбцл,
Зцлфцн уъу сцнбцл,
Эюзцм ачыбан эюрмяйя дидарымсан сян.
439
Зцлфцн эюрцбян нярэисц сцнбцл хяъил олду,
Лалярцхцня бахды о дям эцл, хяъил олду,
Бу нарын олан сювтцня бцлбцл хяъил олду,
Шад олмуйубан щиъриня бу дил хяъил олду,
Ей мащирц камил,
Ейщамя мцгабил,
Гылма мяни заил,
Ол сян буна гаил
Абдуллащам, ол валещи-гямхарымсан сян.
МЦЪРИМ КЯРИМ ВАРДАНИ (Я.14; С.27-29)
ГОШМА
(тяънис)
Сящяр дост зцлфцня шаня чякяндя,
Йайылыр алямя а булар, булар
Щяр кяс ки, сидг иля мурад еляйя,
Ялбяття, мятлябин а булар, булар.
Байгу цчцн мяскян олду о дийар,
Гямзян иля баьрым башын олду йар,
Евдян чыхды, йалын гылынъ, оду йар,
Билирям ганыма а булар, булар.
Сяррафын дястиндя ня даня дедим?
Халын ъан гушуна ня даня едим?
Сиррими дярдбилмяз наданя дедим,
Анламаз, башыны а булар, булар.
Ашиги кялбин тяк ким дярдя салды?
Кюнлцмцн шябнямин ким дярдя салды?
Мцъирими-Кярими ким дярдя салды?
Ащ чякиб эюстярир а булар, булар.
БАЬЛАМА
Ей аьалар, сизя бир ярз ейляйим,
Мунда бир дярйа вар-айаьы йедди,
Алтмыш мин шамы йанар ичиндя,
Шюляси бир чыхар, чыраьы йедди.
Алтмыш мин дярваза, алтмыш мин базар,
Алты мин ичиндя щям ясасы вар,
Алтмыш мин мясъиди, тамам лалязар,
Алишан тахты вар, отаьы йедди?
Неъя эцлдц дярмяк олмаз муйундан? Бир баьбанын цч йцз алтмыш баьы вар,
Лейли неъя дойсун Мяънун буйундан? Цч йцз алтмыш баьын цч будаьы вар.
Ня чешмяди доймаг олмаз суйундан? Кяримин дцнйадан эетмиш чаьы вар,
Дашында башы вар, гайнаьы йедди?
Сяккиз ев истяйиб отаьы йедди.
МЦЯЛЛИФЛИ БАЙАТЫЛАР
440
Язизиням дилян эяз,
Сцсян, сцнбцл, дилян эяз,
Кярим, вятян торпаьы,
Эютцррям эюз дярманы.
Кярим, Румда шащ олма,
Варданлыда дилян эяз.
Мим додаьын бал инди,
Кярим гядди дал инди.
Тябибим, гафы дала,
Далы рейя чал инди.
Щяр шейя юз дярманы,
Кабаба кюз дярманы.
МЦХТЯЛИФ МЯЗМУНДА ДЕЙИШМЯЛЯР
«ЪАМАЛ- ШАЩБАЗ» ДАСТАНЫНДАН ДЕЙИШМЯ (С.30; Т.12)
ЪАМАЛ:
-Башына дюндцйцм бязирэанбашы,
Бу йолилян Шащи- Шащбаз ютдцмц?
Доьру сюйля, ювлийанын ешгиня,
Бу йолилян Шащи-Шащбаз ютдцмц?
БЯЗИРЭАНБАШЫ
ИБРАЩИМ:-Ал ъавабымы, ей мяликшащым,
Аьлайа-аьлайа дад чякя эетди.
Билмирям Шащбазмы, нури- мялякми,
Аьлайа-аьлайа дад чякя эетди.
ЪАМАЛ:
-Гырхлар мяълисиндя ичмишям бадя,
Йеня дярдим олду щярдян зийадя,
Юзц ъянят щури , бир мялякзадя,
Бу йолилян Шащи-Шащбаз ютдцмц?
БЯЗИРЭАНБАШЫ: - Хейли щейран олдум, гылдым тамаша,
Эюзляри улдуза, щилали-гаша,
Дидары бянзяйир мащи-эцняшя,
Аьлайа-аьлайа дад чякя эетди.
ЪАМАЛ:
-Ашыг Ъамал ичди кювсяри –шяраб,
Йер цзцндя чякмиш мин ъцря язаб,
Севярсян о ислами Гуран китабы,
Бу йолилян Шащи-Шащбаз ютдцмц?
БЯЗИРЭАНБАШЫ:-Ибращим дя йанар Сянин одуна,
Гурбан олум щаггын мин бир адына.
441
О танры йетишсин Сянин дадына,
Аьлайа-аьлайа дад чякя эетди.
БОЗ АТЛА ЙИЙЯСИНИН СЮЩБЯТИ (С.65; Т.43)
Боз атын йийяси:
Боз атым, йорулма, эял эедяк кяндя,
Йцкцнц эютцррям арабир мян дя.
Арпаны вермясям, олум шяр бяндя.
Атым, мян йорулмарам, сян дя йорулма...
САНДЫГГАЙЫРАН СЦЛЕЙМАНЛА ДЯМИРЧИ АББАСЫН
ДЕЙИШМЯСИ (С.182; Т.30)
Алды Сцлейман:
Гоъалыгда йорьалыьы ачмысан,
Дцшмцсян кяляйя, фяндя, Дямирчи.
Олмаг истяйирям дярдиндян щалы,
Мян дя дямирчийям, сян дя Дямирчи!
Эютцрдц Дямирчи:
Арифдян, алимдян, ашыгдан соруш,
Атяшин йохдуса, ъандан Сцлейман!
Ешгин атяшиля ачылмаз цряк.
Ъошгунлуг олмаса ганда, Сцлейман.
Алды Сцлейман:
Ял чяк бу севдадан, ютцбдц йашын,
Кимдися удузуб севэи сирдашын.
Яллярин титряйир, аьарыб башын.
Гылынъын паслайыб гында, Дямирчи.
Эютцрдц Дямирчи:
Башымы аь эюрцб ейлямя щядя,
Сяни дя ойада, ешгин бейвядя.
Ешгимин йолунда бел бцкцлся дя
Дямирчидян тутарам эцндя, Сцлейман!
Алды Сцлейман:
442
Бармаьын кютцкдц йарамыр саза,
Чох биъа уймусан ишвяйя – наза.
Мян дя вурулмушдум бир сярвиназа,
Инди дя дурмушам эендя, Дямирчи!
Эютцрдц Дямирчи:
Каш сян дя биляйдин мяним дярдими!
Тамам ойнайайды ъанымын сими,
Цряйин йанайды мянимки кими,
Дярдими биляйдин сян дя Сцлейман!
Алды Сцлейман:
Сцлеймана бялли олду ящвалым,
Ешг уъундан йягин итиб камалым.
Арылар гырылыб, гутарыб балын,
Сызылты салмысан шанда, Дямирчи!
Эютцрдц Дямирчи:
Дямирчийям, шяр данышма адыма,
Одланырам севэи салма йадыма.
Фяляк салма сяни мяним одума,
Дейям алыш ода, йан да Сцлейман.
АШЫГ ВАЛЕЩИН ДАЬЫСТАНЛЫ АШЫГ МИРЗАЛЫ ИЛЯ
ДЕЙИШМЯСИ (Т.6)
Ашыг Мирзалы:
Яэяр мярдсян, бу мейдана, сюз эютцр, мярдана эял,
Щягигятдян кялмя кясяк, даныш хош зябана, эял.
Мярифятля мяълис алар, эюрянляр ящсян десин,
Йолдаш олма щяръайыйа, сирр вермя надана, эял!
Ашыг Валещ:
Чох мярдликдян дям вурубсан, кцв(у) салма мейдана эял!
Мейданда мярд дайанмышам, бахырам щяр йана, эял.
Дцнйа салды эирдабына чох «мяням» дейянляри,
Бир нязяр сал кечмишляря, эярдишИ-дюврана, эял!
443
Ашыг Мирзалы:
Сящрайысан, сярин эяздир гейрятинян, арынын,
Зярраысан, ач мятащын, сярф ет хиридарынан.
Сян ки, овчу дейилсян, ишин няди марынан?!
Сарсаглыйыб, сайаглыйыб данышма яфсаня, эял!
Ашыг Валещ:
Йягин гуллуг етмямисян сян бир камил устада,
Щярзя дилин, бил ки, бир эцн сяни веряъяк бада.
Уйма шейтан фитвасына, мярифяти сал йада,
Тяригятдя чох дайазсан, баш вурма цммана, эял.
Ашыг Мирзалы:
Даьыстанлы Мирзалыйам, ашкар едим елими,
МЯшщурду яслим, няслим, алям билир щалымы.
Бир лящзядя нитгя эялиб, ачар олсам дилими,
Цнцм йетяр Ялосмана, сяс саллам ъащана, эял!
Ашыг Валещ:
Мян Валещям, диггят етдим сянин сахта сюзцня,
Эюйчяли Ашыг Няъяфи нащаг чыхдын юзцня.
Щайгырыб няря чякярям, думан чюкяр эюзцмя,
Чашарсан щаггын йолуну, яркана, имана эял!
ГЫФЫЛБЯНД (Т.6)
Гурбаны:
Он ики эюзялин сещриня вардым,
Майыл олдум эюзяллярин дюрдцня.
Алтысы бядхойду, диндирмяк олмур,
Икиси мещрибанды, онун дюрдц ня?
Исмайыл:
Бир чащар фяслин он ики айы вар,
Дюрд фясил дя он икинин дюрдцдц.
Бир ай пайыз-гышдан, бир ай гышдан йаз,
Ики ай мещрибан, онун дюрдцдц.
Гурбаны:
444
Ай аьалар, дярдим йаман артыбды,
Фяляк дашым елдян еля атыбды.
Сяккиз шейди, бу дцнйаны тутубду,
Абу, аташ, хакы, бадды, дюрдц ня?
Исмайыл:
Ъанлы, ъансыз йараныбды тябиййят,
Абы, аташ, хакы, бадды, щягигят.
Инсан, щейван, щяшарятнян, нябатят,
Йахшы дцшцн бу сяккизин дюрдцдц.
Гурбаны:
Гурбаныйам, сюзцм ейлядим тамам,
Доьру щягигятди бу ширин кялам.
Сяккиз шейди эялиб инсана Янам,
Аьыл, мярфят, щуш, камалды, дюрдц ня?
Исмайыл:
Инсанатын сяккиз эюзяллийи вар,
Дюрдц батил, дюрдц эюрцнцр ашкар.
Ачды бу мянаны мащир сяняткар,
Сяс, эюзяллик, билик, гцввят, дюрдцдц.
АШЫГ РЯВАЙЯТЛЯРИ
МОЛЛА ЪУМА (С.191; Т.12)
Рящмятлик Молла Ъума дары якир, сулайыр, беъярир. Биэцнцсц эедирки, эюрсцн, дары дяйипми? Эюрцрки, дарынын ичиннян сярчя чыхыр. Ялини
атыр дары сцпцрэясиня эюрцркц, бошду ичи. Отуруп ашаьыдакы шери дейир:
Илащидян горхун, бир инсаф един,
Аз инъидин мяни, зары сярчяляр.
Юлкя гуртармады, оба батмады,
Йох бундан гейри дары, сярчяляр?
Якдийимиз олмаса мяяттял галлых,
Рузумуз галмаса аъыннан юллцк.
Йемяйин ахырда цч йеря бюллцк,
Сиз дя оларсыз бизнян йары сярчяляр.
Фягир достум ъяфа чякиб якибди,
445
Кярим достум тохумуну сяпибди.
Ня зулумнан алаьыны чякибди,
Айагйалын Рейщан гары, сярчяляр.
Молла Ъумайам, дярйайа долмарам,
Ня доларам, чашарам, ня дя ки дашарам.
Щайасыз инсандан щеч утанмарам,
Щайалы инсанын щайасы мяндя.
Дямирчи Уста Мещди щаггында рявайят (С.172; Т.12)
Саллана, бойлана эедян назянин,
Ня дюнцбсян бядир айа эедирсян.
Ешг ящлинин йеня ъаван ъаныны,
Ня салыбсан йцз говьайа, эедирсян.
Сян эедирсян, ъаным эедир далынъа,
Ай гыз, сяндян щеч доймарам юлцнъя.
Эедирсян, эюзлярям та сян эялинъя,
Бир вядя вер, ня ил, ойа эедирсян?
Наз иля йанындан ютмя Мещдинин,
Шад кюнлцнц гямнак етмя, Мещдинин,
Ай гыз, эюзц эюря эетмя, Мещдинин
Тут голундан ат дярйайа, эедирсян.
Дейирляр, Уста Мещдинин сораьы Шямкирли Щцсейня эедиб чыхыр. О
истяйир ки, Мещдини юзцня шяйирд эютцрсцн. Сораглаша-сораглаша эялиб
уста Мещдини Самухда тапыр. Бурада дямирчи дцканында ишляйян уста
Мещдини бир танышынын йанына чаьыртдырыр. Уста Мещди ашыьы таныйыр вя
она беля шерля «хош эялдин» дейир.
Шямкир мащалынын шейда бцлбцлц,
Ешг ящлинин йекданяси, хош эялдин!
Шаирлик ишинин шащи-устады,
Ешг одунун пярваняси, хош эялдин!
Мящи-вясфи ешитмишям зийадя,
Яъябъя камилсян ядяб-щяйадя.
Мислин йохду Даьыстанда, бурада
Ашыгларын мярданяси хош эялдин!
Шикястя Мещдийям, бир дили- битаб,
Сян ашыг Сюйцнсян, бир алиъянаб.
Лябин шяккяр, дилин шящди-мейунаб,
446
Аьыр мяълис пейманяси, хош эялдин!
Ашыг Щцсейн дуруб уста Мещдини гуъаглайыр. Отурандан сонра эялмяйинин мягсядини она ачыр. Уста Мещди дейир ки, атасы бу мяслящятя
разы олмаз. Ашыг Щцсейн Илисуйа эялир, Уста Мещдинин атасы Мобин
киши иля эюрцшцр. Атасы оьлунун ашыг шяйирди олмасына разылыг вермир.
Ашыг Щцсейн евиня гайытдыгдан сонра Уста Мещдийя беля мяктуб
йазыр.
Яхяви-эирами, ей уста Мещди,
Бир хянъяр эедярям ъювщярдар эяряк.
Ат цстцндя Ябришима кясдиряк,
Бязядибян сядрин цстдян асдыран,
Щяр ду ъисми тарихиня басдыран
Ону эяздирмяйян зинадар эяряк.
Щави щядди-рястя, гядди мютядил,
Яндами айиня, сали иландил.
Сядасы веряндя шяфалы бцлбцл,
Читури сяриндя чарясэяр эяряк.
Ады уста Мещди, пядярин Мцбин,
Иззятин, ъялалын артсын эцнбяэцн.
Дяряъаты-али, ряфиги Сюйцн
Она шяфаятин пейьямбяр эяряк.
Уста Мещди мяктубу охуйур, щеч бир сюз демядян йералты газмада йерляшян дямирчиханасына кечир. Зинданын цстцня бир парча каьыз
гойуб ашаьыдакы ъавабы йазыр:
Яхяви-эирями, ей ашыг Сюйцн,
Бир хянъяр севмисян ъювщярдарядян.
Бир ай мющл версян гайыррыг ону,
Тимсалын чякяряк зцлфигаридян.
Аб цстцндя Ябришими вурэинян,
Бящс цстцндя ещмалисиз дцрэинян,
Дост йолунда гардашыны эюрэцнян
Вяфадар тапарсан етибаридян.
Ащяни калпара, фирянэ айналы,
Бир хара ъювщярли, адлы, юймяли.
Бир чячян дястяли, чяркяз дцймяли,
Бир хянъял гайыррыг йадиэаридян.
Сян Ашыг Сюйцнсян, мян Мещди Уста,
Билэинян гыйырам ъанымы доста,
Хянъяр някаряди, бир гылынъ истя
Ня гядяр севмисян бизим каридян.
Дцлэяр оьлу Ашыг Явяк щаггында рявайят (С.27; Т.30)
Ики ашыг Ашыг Явякнян дейишмяк цчцн Ъалуда эялир. Йолда дуран
адамдан Ашыг Явяки сорушуллар. Йолда дуран адам Ашых Явяйин
юзцймцш. Що дийир:
-Ешит мяням, бил мяням, щабу мяням. Щолар щеш ня баша дцшмцйцф Ашых Явяйин юйцнц сорушуллар. Щонун юйцня эедилляр. Мящляйя
эедиф щону чаьырыллар. Гапыйа щаннан-щана гызы эялир. Гыздан сорушул-
447
ларки, нийя эеъ ъаваф вердин?
Гыз:
- Юйцмцзцн гулаьы йохду.
Гонахлар Явяйи сорушуллар.
Гыз дийир:
- Атам бярякятсизя эедиф.
Гызын анасыны сорушуллар.
Гыз:
- Анам тцкяммязя эедиф.
Щолар эяня би шей баша дцшмцлляр. Щабу вах Ашых Явяйин юзц
эялиф чыхыр. Юзцнц гонахлара таныдыр.
Гонахлар дийир:
- Яэяням щабу сянийдинся, бя нийя юзцнц нишан вермядин?
Ашых Явяк ъаваф верир:
-Мян сизя юзцмц танытдым, сиз баша дцшмядиз.
Щолар Ашыг Явяйин гызынын дидиклярини сорушуллар. Щонда Ашых
Явяк дийир:
-Юйцмцзцн гулаьы йохду дийяндя, йяни мящлямиздя ит йохду.
Атам бярякятсизя эедиф дийяндя, йяни атам одуна, анам тцкяммязя
эедиф дийяндя - суйа эедиф демяк исдийир.
Що гонахлар баша дцшцллярки Явякнян башара билмийъищляр. Щоду
ки, бидяфялик чыхыф эедилляр.
Ашыг Сираъ иля Кямсавадын дейишмяси (Т.6)
1964-ъц илин август айы иди. Шякили Щейдяр кишинин оьлу Ялясэяр ъиб
хярълийи етмяк цчцн Загаталадан Эянъя шящяриня бир йешик армуд иля
бир йешик зоьал эятирмишди. Ялясэяр щямин эцнцн сящяри эятирдийи малы
базара апарды. Бу заман йерли алверчилярдян Кямсавад лягябли Мящяммяд Ялясэяря раст эялиб деди:
-Баъы оьлу, мян районлардан эятирилян мейвяни беш шащы уъуз гиймятя алыб, артыг гиймятя сатырам ки, ушагларыма чюряк пулу газаным.
Инди сян дя эятирдийин малы мяня вер, сатыб беш шащы газанъ ялдя
едим. Ялясэяр армуду юзц сатмаг гярарына эялди, зоьалы ися Кямсавада верди. Тясадцфян бу дяфя Кямсавадын яли эятирмяди. Зоьалы алан
олмадыьы цчцн эцн вуруб лалыхлатды, Кямсавадын майасына хейли зийан
дяйди. Талейиндян шикайятлянян Кямсавад истяди ки, дярдини ашыглара
десин, анъаг эюрдц ки, ашыглар тойа эедибляр. Ялаъы щяр йердян кясилиб
Ашыг Сираъын цстцня бир мяктуб йазды. Бу заман Кямсавадын
йанында отуран алверчи йолдашларындан бири деди:
448
-Кямсавад, йеня сяндя бир иш вар! Хащиш едирик, эяряк бу йаздыьыны бизя охуйасан. Кямсавад достларынын сюзцнц йеря салмайыб,
разылыьа эялди. Зоьалы Кямсавада верян Ялясэяр дя онлара гулаг
асырды. Кямсавад мяктубу беля охуду:
Мяктуб эедяр олсан той мяълисиня,
Ящвалымы Ашыг Сираъа дейнян!
Майамы батырыб галдым пис эцня,
Дюнцбдц щяр аным ащ - вайа дейнян!
Ня ъцтдян хейир вар, ня дя ки тякдян,
Ширя дя гуртарыб эцлдян, чичякдян.
Ютян мцштярини ятяклямякдян,
Ня абыр галыбды, ня щайа дейнян!
Ялясэяр адында Закаталалы,
Сырыды ъаныма лалых зоьалы.
Кямсавадам, доланырам нявалы,
Ялаъ галыб бир худайа дейнян!
Сюз тамам олан кими Ялясэяр Кямсавада деди :
- Ямоьлу, эял сян мяним адымы диля-дишя салма! Бу алверди, сян
алдын, мян дя сатдым. Хошуна эялмирди, алмайайдын. Кямсавад деди:
- Хейир, еля иш йохду! Сянин зоьалынын мяним башыма ачдыьы ойуну
щамы билмялиди!
Ялясэяр эюрдц ки, Кямсавад йола эялян адам дейил. Ону сусдурмаг мягсяди иля деди:
-Кямсавад, сян мяня шер йаздын, мян дя елоьлум Ашыг Сираъа бир
щяъв йаздыраъаьам! Кямсавад Ялясэяря деди:
-Сянин елоьлун Ашыг Сираъ кими дохсан доггузу эялся беля мян юз
сюзцмц эери эютцрян дейилям! Инди ки дейирсян о да сяня шер йазар,
гой йазсын! Яэяр йазарса, ъавабыны да алар!
Ялясэяр Кямсавадын беля кобуд данышмасындан инъийиб бир гядяр
дилхор щалда базарын чайханасына эирди, Ашыг Сираъы орада эюрцб
севинди. Ялясэяр башына эялян ящвалаты олдуьу кими она данышды. Ашыг
Сираъ Ялясэяри дя юзц иля бярабяр Кямсавадын йанына апарды. Салам
вериб эюрцшдцкдян сонра ярк иля она йанашыб деди:
-Кямсавад, Ялясэяр мяним елоьлумду. Сиз она йаздыьыныз шери
мяним хатирим цчцн ъырыб атын. Еля дейил ки, бир гатар шер сизя бюйцк
шющрят газандыра, йахуд ъырыб атсаныз сизи таныйан олмайа.
Кямсавад разылыьа эялмяк явязиня цзцнц Ялясэяря тутуб деди:
-Шикайятини эедиб елоьлуна елядин. Инди бу, сянин елоьлун, бу да
449
мян. Ня сюзцнцз варса, мярданя дейин:
Ашыг Сираъ йеня мцлайимъясиня деди:
-Кямсавад, мян бура дава-далаш, йа да дейишмяк мягсяди иля
эялмямишям. Мян анъаг хащиш етмяк цчцн эялмишям ки, щямин шери
ъырыб атасыныз.
Кямсавад кинайя иля ъаваб вериб деди:
-Эянъя шящяриндя биз сяни бир ашыг кими таныйырыг.
Юзцн дя йахшы билирсян ки, ашыглар шаирлярин йаздыьы гошмалары
охуйурлар. Беля олдуьу щалда сян мянимля дейишя билярсянми ки, бу
сюзц дейирсян?
Ашыг Сираъ деди:
-Кямсавад, иш о йеря чатарса, бир кялмяня беш кялмя демяйя
щазырам!
Кямсавад деди:
-Ашыг Сираъ, инди ахшамды, гой бу мясяля сабаща галсын. Сабащ сизи еля
бурада эюзляйяъяйям. Дюшцн атланырса, мейданыма эяля билярсян. Яэяр
эялмясян, елоьлума йаздыьым кими йох, сизя башга ъцр щяъв йазаъаьам.
Артыг щава галалырды. Ашыг Сираъ щям Ялясэярля, щям дя Кямсавадла худащафизляшиб евляриня эетди.
Ертяси эцн Ашыг Сираъ базара чыхмаг истйирди, анъаг бирдян йадына
дцшдц ки, Кямсавад ондан сюз тяляб едяъяк. О эцнц бир шей
йазмадыьы цчцн базара чыхмады. Чцнки Кямсавадын хасиййятини йахшы
билирди. Юзц демишкян, гыр-саггшыз олуб бир адамын йахасына йапышды,
бурахан дейилди. Оду ки, бир гядяр шящяри эяздикдян сонра евя
гайыдыб Кямсавад цчцн цч гатар нясищятамиз сюзляр йазды. Сящяри
эцн базара чыхды. Кямсавады сынамаг цчцн гясдян кянардан кечди.
Кямсавад Ашыг Сираъы эюрян кими йанына чаьырыб хябяр алды:
-Ашыг Сираъ, елоьлунун арзусуну йериня йетиря билмисян, йа йох?
Ашыг Сираъ деди:
-Кямсавад, баьышла, вахтым олмадыьы цчцн йаза билмямишям.
Яэяр бир мцнасиб вахт тапа билсям, сизин тялябинизи йериня йетиряъяйям.
Кямсавады фитня иля гызышдыран, бундан щязз алмаг истяйян алверчи
йолдашлары дедиляр:
-Айя Ялясэяр, аталар дейибляр ки, аьыр отур, батман эял. Ня цчцн
йериндя аьыр отурмурсан? Сян ашыьы эятириб шаир иля габаглашдырмаг
истяйирсян? О ашыг, бу да шаир, сянин ашыьын бизим шаиря ня дейя биляр?
Сян тора дцшмцсян, щес олмаса, гой, бу киши дцшмясин!
Бу кими сюзлярдян хошщал олан Кямсавад ядалы бир эюркямля
Ялясэяря деди:
450
-Ялясэяр, сян зоьалы мяня веряндя удузмусан. Даща юзцнц йормаьын ябясди.
Ашыг Сираъ деди:
-Кямсавад, Ялясэяр удузмайыб, сян удузмусан. Сян мяндян ял
чяксян дя, мян сяндян ял чякян дейилям! Инди сян мяня де эюрцм,
фярз едяк ки, Ялясэяр сяни алдадыб, бяс сянин аьлына, щушуна, аьы –гарадан сечян эюзцня ня олуб ки, бир йешик зоьал алвериндя алданмысан?
Ашыг Сираъ бу сюзляри дейиб, йаздыьы шерлярдян бирини Кямсавада
тягдим етди. Алверчиляр Кямсаваддан хащиш етдиляр ки, о шери охусун.
Кямсавад деди ки, мян бу шеря ъаваб йазмамыш сизя охуйа
билмярям. Сабаща кими сябр един, сабащ охуйарам.
Бир нечя эцндян сонра йени йазылмыш шерля марагланан алверчиляр
о эцнц базара тез чыхмышдылар. Бир аздан Ашыг Сираъ да щямин йеря
эялди. Кямсавады орада эюрян кими хябяр алды:
-Де эюрцм, сюзцмцн ъавабыны йазмысанмы?
Кямсавад Ашыг Сираъын суалына ъаваб вермяйиб, ъибиндян бир вяряг
каьыз чыхартды, уъадан охуду. Ялясэяр ахыра гядяр гулаг асдыгдан сонра
бир гядяр тясялли тапды. Бу заман ашыглар да марагланыб щямин йеря
эялдиляр. Шери тякрар охумаг истяркян, Кямсавад щяр ашыьа шерин бир
сурятинит верди. Баьманлы Ашыг Гядир щяр ики гошманы синядяфтяр охуйуб
базарын чайханасында яйляшян ъамаат цчцн ел щавасыны беля охуду.
Ашыг Сираъ:
Эюз йараныб инсан цчцн эюрмяйя,
Йахшы бахыб эютц малы, Кямсавад!
Мейвя йетишмяся олмаз дярмяйя
Тамы вермяз хош зцлалы, Кямсавад!
Кямсавад:
Бяни инсан йцз дцшцнся ня билсин?
Ня эяляъяк ишин далы, ай Сираъ!
Мал сатан да эяряк мцрвятя эялсин,
Сатыр малы чох бащалы, ай Сираъ!
Ашыг Сираъ:
Эялир гулаьыма эилей-эцзарын.
Ашигийям пак виъданын, дцз арын.
Бялкя сянин бяд эятириб базарын,
Башын чякир гийлц- галы, Кямсавад!
Кямсавад:
Эилей- эцзар етдим щагсыз, йа щаглы,
451
Сюйля, бунун ахыр сяня ня дахлы?
Чыхарыг мейдана йарлы-йараглы,
Сюз дейирсян мцяммалы, ай Сираъ!
Ашыг Сираъ:
Мян сяня демирям шер сюйлямя,
Мянзиля чатмамыш карван ейлямя.
Мяним щямйерлими тящгир ейлямя.
Эял инъитмя йад мащалы, Кямсавад.
Кямсавад:
Щямйерлин зоьалы бязяйиб сатды.
Мцхтясяр арайа инъиклик гатды.
О наинсаф мяни нийя алдатды?
Ейля ондан бу суалы, ай Сираъ!
Ашыг Сираъ:
Хейир, кар эюрмясян сатдыьын малда,
Билирям, алмазсан ону щяр щалда.
Ейби йохду, зяряр чякдин зоьалда,
Ал йериня сат эавалы, Кямсавад!
Кямсавад:
Бахыб алверчинин щяр зийанына,
Йерсизди дярд етсян онун ъанына.
Данышыб йетянин сян цнванына,
Нащаг салма галмагалы, ай Сираъ!
Ашыг Сираъ:
Инъимя, Сираъын дедийи сюзя,
Дцшцр елоьлумун тясиби бизя,
Ялясэяр зор иля сатмайыб сизя,
Сян алдыьын о зоьалы, Кямсавад!
Кямсавад:
Кямсавадам, щярдян мяни сыхармы?
Сяняткары щяр сюз яйиб йыхармы?
Сцдлц гойун сцрцсцндян чыхармы?
Диндир нечя пцр камалы, ай Сираъ!
Сюз тамам олан кими Ашыг Сираъ деди:
-Кямсавад, йахшы йазмысан, анъаг бир йердя иши корламысан. Сянин
452
йаздыьын сюз мяни ютяри тутур. Лакин сяни неъя тутдуьуну демяйяъяйям. Она эюря ки, мясяляси пис эялир. Мяним тай-тушум олсайдыныз,
дейярдим. Кямсавад деди:
-Мян сизи баша дцшмцрям ки, сиз ня дейирсиз?
Ашыг Сираъ деди:
-Инди ки баша дцшмяйирсиниз, гулаг асын, дейим. Сиз дейирсиниз,
«Сцдлц гойун сцрцсцндян чыхармы?
Диндир нечя пцр камалы, ай Сираъ?»
-Кямсавад, мян ел-обанын оьлуйам, щеч вахт йурдумдан кянара
чыхмамышам. Мясяля бурасындады ки, Шякинин Баш Лайысгы кяндиндя
доьулмуш, сонралар Эянъяйя эялмишям. Сябяби дя буду ки, халгымызын гядим, кюнцлляр охшайан, ян севимли инъя саз вя сюз сяняти Эянъядя чох йцксяк щюрмятля севилир. Мяним сянятими севян халгы мян
ъанымдан да артыг севирям. Еля буна эюря дя мян эялиб Эянъя сакини олмушам. Инди эял сянин сянятиндян данышаг. Сян хцсуси алверля
мяшьулсан. Бу алвери доьулдуьун Байрамлы кянлиндя, йахуд Минэячевирдя йашайыб, башга бир йердя едя билярдин. Сцдлц гойун олуб щеч
кимя хейир вермядийин цчцн сяни бурунлайыб юз йериндян чыхарыблар.
Фярг бурасыдады ки, сян Эянъя шящяриня мяндян бир нечя ил яввял эялмисян. Беля олдуьу щалда ня цчцн юзцнц йерли Эянъяли щесаб едиб,
мяни ися эялмя кими гялямя верирсян? Беля мянасыз сюзц нащаг йеря
ишлядирсян. Сяни Эянъяйя доланышыг, мяни ися сянятим эятириб чыхармышдыр.
Кямсавадын Ашыг Сираъа ъавабы бу олду ки, аьлым беля кясиб, беля
дя йазмышам. Мцхтясяри, сюзцня ъаваб йазмышам, йа йох?
Ашыг Сираъ деди:
-Мян сяня дцнян шерин бирини вериб, икисини ися вермямишдим. Дедим, яэяр сюзцн бириня ъаваб веря билярся, икисини дя сабащ верярям.
Инди щямин ики шери бу эцн верирям. Шерин йеня бири нясищят, о бириси
ися цч ханядян ибарят тяънисди. Мян сизи тяънисдя дя йохламаг истяйирям. Чцнки шаир адыны цстцня эютцрян бир шяхс шерин щяр формасыны
баъармалыды. Инди щямин тяънися ъаваб йаза билсян, о бири шеря дя
ъаваб йаза билярсян. Яэяр йаза билмясян, бц эцндян Кямсавад лягябини цстцндян эютцрцб, садяъя олараг ата- ана гойдуьу Мящяммяд
ады иля юзцнц халга танытмалысан.
Кямсавад деди:
-Ашыг Сираъ, бош данышыгдан шей чыхмаз, сян йаздыьын шери вер,
сабащ да ъавабыны истя. Ашыг Сираъ шери веряркян алверчиляр йеня хащиш
етдиляр ки, шери охусунлар. Кямсавад шери Ашыг Сираъа вериб деди:
-Ашыг Сираъ, щяр кяс йаздыьыны, юзц йахшы охуйур. Сян оху, биз дя
453
гулаг асаг. Ашыг Сираъ шери Кямсаваддан эютцрцб беля охуду:
Хас олса базарын, хуб кечяр щалын,
Эижитканы эцл йериня сатарсан.
Эятирся талейин, хошса игбалын,
Гара дашы лял йериня сатарсан.
Топласан алтуну, ляли, эювщяри,
Алданарсан эил йериня сатарсан.
Бяд игбал бойнуна салса кямянди,
Эюз танымаз, бу йагутду, йамянди?
Бир щаггын нязяри ола цстцндя,
Ъандан язиз бяслядийин сямянди,
Ъцмля алям дурур- дурсун гясдиндя. Тутуб топал шил йериня сатарсан.
Баьла башын, чяк базара дястиндя,
Инъимя фяляйин тутдуьу ишя.
Боз щимары фил йериня сатарсан.
Чох инаныб бел баьлама эярдишя.
Байгуш кими севмя виранхананы!
Бяхтин зирвялярдян дцшся енишя,
Беш шащыйа сатма намус, виъданы.
Зяри чякиб щил йериня сатарсан.
Саймадыьын ийрянъ, готур дананаы,
Сираъ да мцхтясяр сюйляр сюзцнц,
Йери дцшяр кял йериня сатарсан.
Чох чякмишям бц дярдлярин йцзцнц.
Оорх ки о эцнцндян, бяхт дюня эери, Тале сяндян чевирярся цзцнц,
Тохунар башына гязанын пяри.
Эцллц баьы чюл йериня сатарсан.
Ашыг Сираъын шери щамынын хошуна эялди. Анъаг бязиляри деди ки,
инди эюр Кямсавад ня йазаъаг. Сабащ да ону динляйярик.
Кямсавад деди:
-Ашыг Сираъ, о цч ханя тяънисини дя де, гой ешитсинляр.
Ашыг Сираъ деди:
-Кямсавад, бизим мцбащисямиз мейвя цстя олуб, тяъниси дя
щямин мювзуда демишям. Инди сиз гулаг асын, мян шери охуйум.
Мейвялярдя мян севирям цзцмц,
Йягин сиз дя ону язиз тутарсыз.
Бивяфайа чевирибян цзцмц,
Чох йалвардым, бир дястимдян тут арсыз.
Камил баьбан хуб йетиряр зоьалы,
Хязан эейяр будагларда, зоь алы.
Дедим эятир гызылэцлдян зоь, Алы.
Пейвянд бясля, баь олмасын тутарсыз.
Мян Сираъам, кейфим олмаз кюк, ата.
Ямяк чякдим арыглады, кюк ата.
Ъалама сюйцдя, гойма кюк ата,
Чякяр юз ъинсиня, олар тут арсыз.
Бу шерин рядифи тутарсызды. Сюз тамам олан кими Кямсавад да бир
аз тутарсыз олду. Чцнки о бирдян- икидян тяънис йазмамышды. Анъаг
454
юзцнц о йеря гоймайыб, црякля сюз верди ки, Ашыг Сираъ, сабащ сянин
шерляриня ъаваб йазыб эятиряъяйям. Бу сюзц ешидян алверчиляр чох
севиндялир ки, сабащ Кямсавад Ашыг Сираъын шерляриня ъаваб йазыб
эятиряъяк, биз дя марагла гулаг асаъаьыг. Кямсавадла Ашыг Сираъын о
эцнкц сющбяти еля бунунла да гуртарды.
Кямсавад ахшам евляриндя чох эютцр- гой ейляди, анъаг сюзя
ъаваб йаза билмяди. Нящайят, беля гярара эялди ки, бир нечя ханя
щяъв сюз йазым, сабащ Ашыг Сираъа верим. Ола билсин ки, Ашыг Сираъын
щяъв йазмагда баъарыьы йохду. Яэяр сюзляримя ъаваб йаза билмяся,
мяьлуб олар, гялябя дя мяним цстцнлцйцмля гуртарар. Кямсавад бу
фикирля бир нечя кялмя налайиг сюзляр йазыб, сящяр тездян базара чыхды,
сябирсизликля Ашыг Сираъын йолуну эюзлямяйя башлады.
Бир аз вахтдан сонра Ашыг Сираъ да щямин йеря эялди. Кямсавад
ахшам йаздыьы щяъви Ашыг Сираъа охуйуб деди:
-Ашыг Сираъ, мян сянинля беля дейишмяк истяйирям. Нясищят тяънис
мяним няйимя эярякди. Кямсавадын беля йерсиз сюзляриндян сонра
Ашыг Сираъ вяряг, каьыз эютцрцб Кямсавад йаздыьы щяъвдян дя
тясирлисини йазыб деди:
-Кямсавад, ясл сяняткар щяъв йазмаз. Она эюря ки, беля налайиг
сюзляр сяняткарын адыны лякяляйя биляр. Инди эюрдцн ки, мян дя щяъв йазмаьы баъарырам. Дашкясянли Ашыг Сеймур щямин сюзляри Ашыг Сираъдан
истяркян, Ашыг Сираъ йаздыьы щяъви бир дяфя дя охуйуб сонра да Ашыг
Теймура вермяйиб ъырыб атды, башга щийляйя ял атмаьа чалышараг деди:
-Ашыг Сираъ, сянин йаздыьын тяънися ъаваб йазмаьы баъармадым, она
эюря ки, тяънисин ъинасларыны тапмаг чятинди. Мян дя бир тяънис йазарам,
сян ъаваб йаза билмязсян. Беля олдуьу щалда щяр икимиз ейни вязиййятдя
оларыг. Чцнки сянин йаздыьын тяънися мян, мяним йаздыьым тяънися сян
ъаваб йаза билмямиш олурсан. Яэяр сян мяним йаздыьым тяънися ъаваб
йаза билсян, цстцнлцк сянинля гуртарар, мян ися мяьлуб оларам.
Ашыг Сираъ деди:
-Кямсавад, тяънис йазмыр, истяп дилтярпянмяз йаз, яэяр сюзцмя
ъаваб йаза билмясян, бу эцндян сяня баш яйиб, уста дейиб чаьыРаъаьам.
Ашыг Сираъ иля Кямсавад беляъя шяртляшиб айрылдылар. Бир нечя эцн сонра
Кямсавад Сираъы ахтарыб тапды, ъибиндян бир вяряг каьыз чыхарыб деди:
-Ашыг Сираъ, ал бу каьызы, эет оху, йахшы фикирляш, сонра да сюзцмцн
ъавабыны йаз, эятир. Сяня цч эцн мющлят верирям.
Ашыг Сираъ каьызы бир дяфя охуйуб деди:
-Кямсавад, мяня цч эцн мющлят лазым дейил. Сянин сюзцня бир
саата гядяр ъаваб верярдим, амма мян Сафыкцрд кяндиня тойа эедирям. Сабащ тойдан гайыданда сюзцня ъаваб верярям.
455
Бу сюзляри дедикдян сонра Ашыг Сираъ худащафизляшиб эетди.
Кямсавадын ися аьлы бир шей кясмяйиб, юз араларында беля бир сюз ишлятди. Ашыг Сираъ мяним сюзцмя ъаваб веря билярся, мян ону пешякар
ашыг кими йох, сяняткар ашыг кими таныйырам. Анъаг бу мцмкцн олан
иш дейил. Тяънися ъаваб йазмаг чох чятиндир.
Сабащысы эцн Кямсавад Ашыг Сираъын йолуну сябирсизликля эюзляйирди. Ашыг Сираъы ися бир тойдан башга тойа апармышдылар. Она эюря дя
вядясиня дцз чыха билмямишди. Кямсавад еля эцман етди ки, Ашыг
Сираъ йягин евиня эялиб, амма мяним сюзцмя ъаваб веря билмядйи
цчцн базара чыхмыр. Оду ки, галибиййятин юзцндя олдуьуну зянн едиб,
базарда чох вцгарлы эязирди. Шер щявяскарлары Ашыг Сираъын щарда
олдуьуну хябяр аланда, Кямсавад ъаваб верирди ки, Ашыг Сираъ бу
эцндян сонра базара чыхмаз. Щяр ким сябябини сорушурдуса, дейирди,
ня вахт эюрсяниз, юзцндян сорушарсыныз!
Ашыг Сираъ тойлары гуртарыб гайытды. Беля йорьун бир вязиййятдя
евляриня эетмяйиб бирбаша базара эялиб Кямсавады тапды. Салам кяламдан сонра Кямсавад деди:
-Ашыг Сираъ, мян сизя цч эцн мющлят вермишдим. Бу эцн вахт тамам олур. Сян ися тойдан инди гайыдырсан, бяс мяним сюзцмя ня вахт
ъаваб веряъяксян?
Ашыг Сираъ деди:
-Кямсавад, щеч дарыхма. Сянин ъавабыны тойа эедян эцнцн эеъяси
йазмышам. Инди гулаг ас, мян охуйум.
Кямсавад, алверчиляр гулаг асырды. Ашыг Сираъ ися щяр ики шери беля
охуду:
Ашыг Сираъ, дярдли кясдян кянар эяз,
Дарыханда чашар йаралар сяни,
Саь ъаныны нийя хястя едирсян?
Доьрайарлар сяни, йарарлар сяни.
Ашыг Сираъ сюзцн бир ханясини охуйандан сонра цзцнц Кямсавада
тутуб деди:
-Кямсавад, сян йаздыьын тяънис додагдяймязди. Мян дя додаг
дяймяз тянис йазмышам. Анъаг мян йаздыьым шерин мисралары «Н»
щярфи иля башлайыб, «Н» щярфи иля дя гуртарыр. Беля тяънисляря, гапалы
додагдяймяз тяънис дейилир. Кямсавад диггятля гулаг асырды.
Ашыг Сираъ ися шери беля охйурду.
Нясди карын, чяк адыны Ялинин,
Ниъат истя дярдин йар ала сянин.
Наныны йесян щалалъа ялинин,
456
Наэащ чякяр яглин йар ала сянин.
Кямсавад:
Анлаэинян атланырсан щайана?
Дарда щансы кясин чатар щайана?
Яъял эяляр, чаьырарсан щай ана!
Сызылдар, инъидяр, йаралар сяни.
Ашыг Сираъ:
Нечя ки щагг сяндян яйди нязярин,
Ня лялин сатылар, инан, ня зярин.
Нярд дя атсан шеш эятиряр ня зярин,
Ня эейдийин истяр йар ала сянин.
Кямсавад:
Ъянэ гызанда чякилярсян сяриня,
Шир йанында сярчя няди, сяри ня?
Кямсавад ки, кяндир атды сяриня,
Дарда йетяр щаггын, йар алар сяни.
Ашыг Сираъ:
Нагыс чыхсан, эяз Сираъдан сян дя йан.
Наля ейля, ащу- зарла сян дя йан!
Ниранда йанарсан нара, сян дяйан!
Ня чякяр сининдя, йар ала сянин.
Сюз сона йетян кими йербяйердян Кямсавда дедиляр ки, Кямсавад, Ашыг Сираъ сянин сюзцня йахшы ъаваб верибди. Инди щяр икиниз яляля вериб, дост кими эюрцшцн, айрылын! Сизин дейишмяйиниз еля бунунла
да сона чатмыш олсун! Аталар дейибляр:
-«Аз ишдян чох иш чыхар». Эянъядя сизин щяр икинизин достунуз чохду.
Яэяр бириниз мяьлуб олсаныз, достларынызын да арасында инъиклик ямяля
эяляр. Кямсавадын беля нясищятли сюзлярини ешидиб динмядийиня эюря Ашыг
Сираъ да еля эцман етди ки, йягин Кямсавад разылыьа эялиб она эюря дя
динмяди. Оду ки, Ашыг Сираъ да щюрмят мягсяди иля юз йаздыьы «Сатарсан»
вя «Тутарсыз» рядифли гошмаларына Кямсавадын ъаваб вермясини тяляб
етмяди. Беляликля, щяр икиси ял-яля вериб дост кими айрылдылар.
Кямсавдла Ашыг Сираъын эюрцшцндян цч эцн кечмишди. Дюрдцнъц
эцнцн сящяри Ашыг Сираъ базара йениъя чыхмышды ки, бир няфяр йахынлашыб деди:
-Ашыг Сираъ, сяни Кямсавад алвер елядийи йеря чаьырыр. Ашыг Сираъ
457
бир сюз демяйиб, Кямсавадын йанына эетди. Салам вериб эюрцшдцкдян сонра Кямсавад ъибиндян бир каьыз чыхарыб охумаьа башлады. Алверчиляр шеря марагла гулаг асырдылар. Кямсавад шери гуртардыгдан
сонра Ашыг Сираъа деди:
-Ашыг Сираъ, бу гыфылбянди сяня йазмышам. Яэяр ъаваб веря билмясян, бу ъамаатын гаршысында мяьлуб олдуьуну билдириб, мяни устад
кими танымалысан!
Ашыг Сираъ деди:
-Яэяр ъаваб веря билсям, бяс онда неъя олсун?!
Кямсавад деди:
-Сонрасына бахарыг!
Ашыг Сираъ шери бир дя тякрар охуду. Шер гуртардыгдан сонра Ашыг
Сираъ эцлцмсяйиб деди:
-Кямсавад, мян еля билирдим ки, сян ямялли- башлы бир шей йазмысан.
Анъаг эюрцрям ки, йаздыьын гыфылбянд йох, ушаг тапмаъасыдыр. Ейбинизин
бир ъящяти оду ки, ики мювзуну бир йеря гатмысан. Бу да сянят аляминдя
бюйцк нюгсандыр. Беля суаллара ъаваб вермяк цчцн чох фикирляшмяйиня
дяймяз! Инди сян гыфылбяндини бир-бир де, мян дя ъавабыны дейим. Кямсавад гыфылбянди ханя-ханя дейяркян, эюряк Ашыг Чираъ неъя ъаваб верди.
Саатда ъцт ягряб олур,
Ягряб эязир, мянзил галыр.
Кямсавад:
Яэяр гурсан зянэи чалыр,
Ики дярвиш эяшд ейляйир,
Гурмасан сяс салан дейил.
Ъясяди вар, ъанлы дейил.
Охуйур ня ащянэ иля?
Кямсавад:
Дярдли щяйяъанлы дейил.
Дцз оники мянзили вар,
Щяр мянзилдя дюрд из салар.
Ашыг Сираъ:
Алтмыш дяфя сяъдя гылар,
Ал ъавабын, ай Кямсавад!
Санки бир мяканлы дейил.
Дедийин сюз йалан дейил.
Санийянин зяриф сяси,
Ашыг Сираъ:
Охуйан, ня чалан дейил.
Оники рягямди дуруб,
Щяр саатда дюрддц вуруб.
Кямсавад:
Уста неъя низам гуруб,
Гулаьыны бурсан гочаг,
Юз ишиндян галан дейил.
Вахты эялди гышгыраъаг.
Йатанлары ойадаъаг,
Ня дост, ня дя ганлы дейил.
Кямсавад:
Гоншуда бир шаир йашар,
Зцмзцмяси щяддян ашар.
Ашыг Сираъ:
458
Тяб эяляндя ъошар дашар,
Нямякли, йа нанлы дейил.
Йем гарнында нара дюняр.
Эащ алышар, эащ да сюняр,
Ятрафы думанлы дейил.
Ашыг Сираъ:
Самаварды дедийин сюз,
Ашыг Сираъ:
Зцмзцмяни галдырыр кюз.
Сираъ дейяр етмя фикир,
Мейлин чякир щярдян бир сцз.
О, тцстцнц дудкеш чякир.
Ъисминдя дярд булан дейил.
Гайнайанда ейляр зикир,
Чай шякярсиз олан дейил.
Кямсавад:
Кямсавад тяк тцстцляняр,
Сюз тамам олан кими йеня дя Кямсавада йербяйердян дедиляр:
-Кямсавад, биз сизин щяр икинизя дедик ки, сиз дост олун! Бу
эцндян сонра аранызда наразылыг олмасын, анъаг сиз иши эетдикъя дяринляшдирирсиниз. Бу ишин сону щяр икиниз цчцн йахшы нятиъя вермяйяъякди.
Кямсавад деди:
-Мян Ашыг Сираъын йахшы сяняткар олуб-олмадыьыны йохлайырдым.
Доьрудан да Ашыг Сираъ камил сяняткарды. Бу эцндян сонра мяним
онунла ишим йохду. Щятда Ашыг Сираъын щаггында бири бир йерсиз сюз
деся, мян дя онун ъавабыны вермяйя щазырам. Кямсавадын беля
сахта сюзляирня Ашыг Сираъ инанды. Щяр икиси йеня дя ял-яля вериб эцляэцля айрылдылар. Кямсавадла Ашыг Сираъын бу сющбятиндян бир- ики саат
кечмишди ки, Ашыг Сираъы бир няфяр досту тапыб деди:
-Ашыг Сираъ, мян бир- ики кило мейвя алырдым, тясадцфян йолум Кямсавадын йанындан душду. Бу заман эюрдцм ки, Кямсавад беш- он няфяр
алверчи иля сянин щаггында сющбят едир. Алверчилярдян бир няфяри деди:
-Кямсавад, Ашыг Сираъ щаггында ня фикирдясиниз? Онунла
бирдяфялик барышдыныз, йохса еля- беля?
Кямсавад деди:
-Сиз дейин эюрцм, неъя елясям йахшыды? Алверчи деди:
-Мяндян олса сиз она яйилмясяниз йахшыды! Чцнки она ашыг, сизя
ися шаир дейирляр. Бир дя о кимди ки, сиз она яйилясиниз?
Кямсавад деди:
-Еля арйхайын олун, мян цздя барышмышам. Щяля ишин ляззяти габагдады. Мян Ашыг Сираъы юзцмя табе елямясям, адымы дяйишярям!
Ашыг Сираъын досту бу сющбяти Ашыг Сираъа данышдыгдан сонра хащиш еляди ки, дедиклярини Кямсавада демясин. Ашыг Сираъ юз достуна миннятдарлыьыны билдириб онун хябяр вердийини Кямсавада демяйяъяйиня сюз верди.
Ашыг Сираъ ахшам евдя юз-юзцня деди: «Кямсавад цздя мянимля барышыб, ял алтдан щийля ишлядир. Демяли, о, хоша- хошлугла мяндян
ял чякмяйяъяк. Инди артыг пайыз айларыдыр. Тойлар башлайыб. Бир сюзля,
459
ашыглар сянятинин йахшы мювсцмцдц. Мяним тойлара эедиб- эялмяйимя Кямсавад мане олаъагыды. Йахшысы буду ки, она еля бир формада
шер дейим ки, ашыгларын мювсцмц гуртарана гядяр ъаваб веря билмясин.» бу мягсядля Ашыг Сираъ урфат цстя мцяммалы додагдяймяз
тяънис диваниси йазды. Сящярси эцн саат бирдя Кямсавадын йанына эетди. Бу заман Кямсавад алверчиляр иля дювря вуруб, ширин-ширин сющбят
едирди. Кямсавадын башы сющбятя башы еля гарышмышды ки, Сираъын эялмясиндян хябярсиз иди. Ашыг Сираъ бир гядяр сющбятя гулаг асдыгдан
сонра салам вериб Кямсавады сющбятдян айырды, деди:
-Кямсавад, фикриндяки даьлара, дашлара.
Кямсавад деди:
-Ашыг Сираъ, мянимля данышанда мцяммалы данышма! Ачыг де
эюряк, ня демяк истяйирсян?!
Ашыг Сираъ деди:
-Кямсавад, аталар демишкян, йер гулаглыды. Сян мяним барямдя
щяр ня данышмысанса, щамысыны мяня дейибляр. Инди ки, сян дедийин
сюздян дюнцрсян, мян бир сюз демирям. Сянин дедийиня разыйам,
анъаг мяним бир шяртим вар. Ики гатар шеримя ъаваб вермядин, ону эцзяштя эетдим. Сонунъу дедийин мцяммалы тяънися дя ъаваб вердим.
Инди юзцн дя йахшы билирясян, нювбя мянимди. Мян сяня шер демишям, ихтийарын йохду ки, мяня бир кялмя сюз дейясян. Аталар дейибди ки, дялилик нювбя иляди. Сяня бир гатар шер дейяъяйям, эедиб бир
ай фикирляш, яэяр ъаваб веря билсян, сяня ящсян дейярям. Анъаг ъаваб веря блмясян, мяня щяр ня десян, ъаваб вермяйяъяйям, ъаваб
вермяк дя истямирям. Чцнки сян сянятя лайиг адам дейилсян! Ашыг
Сираъын бу сюзяли Кямсавада бярк тохунду вя деди:
-Ашыг Сираъ, ня цчцн юзцня беля архайынсан? Бялкя дя цстцнлцк
мяним олаъагды. Бир дя ки, мяня бир ай вахт лазым дейил. Ня гядяр
гялиз сюз десян, сяня ики эцня ъаваб веряъяйям. Ашыг Сираъ деди:
-Инди ки, беляди, гулаг ас, дейим. Алды эюряк, Ашыг Сираъ Кямсавада ня деди:
Истяр инъи, сян шаэирдсян, ал дярисини йай инди!
Инад иля гейзя эялян, гышы санар йай инди.
Инъидирсян кярэяданы, янэяля салар сяни,
Илишярсян ъайнаьына, эеъи - тези, йай инди!
Инди ки щагг ашыьысыан, йар ращына сяр сяри,
Инан эяляр, гящри-гяза, ейляр сяни сярсяри,
Истяйирсян ачаг ярся, сянэя чалсын сяр сяри,
Иэид эяряк гатилинин едя гяддин йай инди!
460
Инсан ъащана эялдийи сян де нечя сяняди!
Изщар ейля гырхы щярдян, йедди няди, ся няди?
Иршад иля йеддисинин Сираъ, йеки сяняди.
Инкар едян няр кишиляр, ахыр елдян йайинди.
Сюз сона йетишян кими, Кямсавад бир гядяр эцлцмсяди. Чцнки сюз
она яввял чох садя эюрцндц. Анъаг Ашыг Сираъ ялавя олараг деди:
-Кямсавад, мяним бу шерим мцряккяб формалыды. 1-ъи мисраларын
яввяли «И» щярфи иля башлайыр, сону да «И» щярфи иля гуртарыр. 2-ъи шери
дейяркян додаг дяймир. 3-ъц шерин гурулуш формасы диваниди. 4-ъц шер
ъинасла гурулуб. 5-ъи шер щям дя мцяммалыды. Кямсавад вязиййяти
баша дцшдцкдян сонра дилини чейнямяйя башлайыб деди:
-Мян сянинля барышмадым, инди ки, сян онун - бунун сюзцня инанырсан, ейби йохду, сюзцня ъаваб веряъяйям, анъаг мяни бир нечя
эцн тялясдирмя.
Ашыг Сираъ деди:
-Кямсавад, мяним дя лягябим Кямсавад олсайды, сизин кими
кямфцрсятлийим оларды. Мяним сюзцм сюздц, эет ня гядяр фикирляширсянся, фикирляш. Ня вахт ки, сюзцмя ъаваб йаздын, онда мяни ахтарыб
тапарсан, неъя мяслящят эюрсян, еля дя едярик. Алверчиляр Кямсавадын ганынын гаралмасындан баша дцшдцляр ки, Кямсавад долашыб.
Она эюря дя она цряк-диряк вериб дедиляр ки, Кямсавад, Аллащ Кяримди. Яэяр бу ишдя ъанла-башла чалышсан, Ашыг Сираъын сюзцня чаваб
веряъяксян. Кямсавад цзцнц Ашыг Сираъа тутуб деди:
-Ашыг Сираъ, сян эет! Мян сяни лазым олан вахты ахтарыб тапарам.
Ашыг Сираъ хцдащафизляшиб эетмякдя олсун, сизя дейим Кямсаваддан.
Кямсавад щяр эцн ъибиня цч дюрд дяфтяр гойуб базара эялирди. Ахшама гядяр алвер ейлядийи йердя бош вахтларыны шер фикирляшмякля,
йазыб- позмагла мяшьул оларды. Нящайят, бир нятиъя чыхара билмяйиб,
ахшам тяряфи йаздыгларыны ъырыб евиня эедярди. Бяли, щямин вахтдан бир
ай кечмишди. Кямсавад ися Ашыг Сираъын сюзцня ъаваб веря билмядийи
цчцн барышмаг фикриндя иди. Анъаг истяйирди ки, йеня дя башгалары
миннят, тявягге елясин, ондан сонра барышсын. Кямсавад беля бир хейирхах адамы эюзлямякдя олсун, сизя дейим, Кялбяъярли Ашыг Шямширдян.
Ашыг Шямшир бир нечя эцн эязмяк цчцн Эянъя шящяриня эялмишди.
Ашыг Шямшир Эянъя ашыглары иля эюрцшцб щал-ящвал тутдугдан сонра ахшам юз елоьлусу Салманын евиня гонаг эетди. Ахшам щяр ики елоьлу
эялмишдян-эетмишдян сющбят елядиляр. Тясадцфян сющбят Эянъя ашыгларындан дцшдц. Уьурлуйев Салман Ашыг Сираъ иля Кямсавадын дейиш-
461
мясини Ашыг Шямширя сюйляди:
Ашыг Шямшир деди:
-Салман, Ашыг Сираъ мяним достумду. Мян щеч заман разы олмарам ки, она дяйиб-долашан олсун. Сабащ Кямсавады мяня эюстярин,
мян онунла данышарам!
Уьурлуйев Салман деди:
-Ашыг Сираъ мяним достумду. Яэяр Ашыг Сираъ Кямсавадын ялиндя
аъиз галсайды, бу мясяляйя мян дя гарышардым. Анъаг вязиййят щеч дя
беля дейил. Кямсавад Ашыг Сираъын ялиндя аъиз галыб, сюзляриня дя ъаваб
веря билмир. Ашыг Шямшир иля Салманын сющбяти еля бунунла да гуртарды.
Сящяр щяр икиси Кямсавадын алвер елядийи йеря эялди. Ашыг Сираъы да
щямин йеря дявят елядиляр. Бир гядяр сюз- сющбятдян сонра Ашыг Шямшир
деди:
- Кямсавад, Ашыг Сираъ мяним достумду. Мян сянин Ашыг Сираъ
иля дейишмяйиня разы дейилям. Яэяр дейишсян дя йеня сянин цчцн йахшы олмайаъаг. Чцнки Ашыг Сираъ йазыб-йарадан, камил бир сяняткарды,
щеч вахт сянин ялиндя аъиз галмайаъаг. Ону да унутма ки, сян Ашыг
Сираъын елоьлусуна тохунмалы сюз демисян. Демяли, тахсыркар сянсян.
Оду ки, сяндян бир аьсаггал, устад кими хащиш едирям, Ашыг Сираъа
«Инъимя» рядифли бир шер де, о да сянин сящвини баьышлайыб, шериня
мцсбят ъаваб версин, бунунла да дост олуб айрылын!
Ашыг Шямширин тяклифини щамы бяйянди вя Ашыг Сираъ иля Кямсавад
сюз вердиляр ки, биз бу эцндян сонра бир-биримизля дост кими ряфтар
едячяйик. Ашыг Шямшир иля Салман Кямсавада разылыг едиб эетдиляр.
Ашыг Сираъы ися Кямсавад яйляйиб бир хялвяти йердя деди:
-Ашыг Сираъ, демяли, биз бу эцндян сонра достуг, елями?
Ашыг Сираъ деди:
-Бяли.
Кямсавад деди:
-Яэяр биз бир-бирмизля достугса, эяряк сюзцмцз дя бир-бириня тян
олсун.
Ашыг Сираъ деди:
-Бяли, аталар дейиб ки, «Дост доста тян эяряк, тян олмаса эен
эяряк». Биз бир –биримизля тян олмалыйыг!
Кямсавад деди:
-Ашыг Сираъ, сянин мяня дедийин «Йай инди» рядифли шериня ъаваб
веря билмядийими чох адам билир. Инди ки, биз достуг, мяня кюмяк ет,
сянин шериня ъаваб йазыб бир нечя дяфя охуйум, щамы билсин ки, мян
сянин шериня ъаваб йазмышам. Ондан сонра Ашыг Шямшир дедийи
«Инъимя» рядифли шери дейяк, бунунла да гуртараг.
462
Ашыг Сираъ лазымы кюмяйи етдикдян сонра Кямсавад шери баша
чатдырды. Сящяри эцн базара эялди.
Алверчиляр Кямсавады чох шад вязиййятдя эюрцб хябяр алдылар:
-Кямсавад, бу эцн сяни чох шад эюрцрцк. Сюйля эюряк, тязя ня
хябяр вар?
-Бириниз эедин, Ашыг Сираъа дейин бурайа эялсин! Ашыг Сираъ эяляндян сонра сизя тязя шер охуйаъаьам.
Бир няфяр алверчи эедиб Ашыг Сираъын Кямсавадын йанына эялмяйини тяклиф етди.
Ашыг Сираъ эялиб салам вердикдян сонра Кямсавадын йанында
яйляшди. Кямсавад фярящля цзцнц Ашыг Сираъа тутуб деди:
-Ашыг Сираъ, сянин мяня йаздыьын «Йай инди » рядифли шериня ъаваб
йазмышам.
Ашыг Сираъ деди:
-Йазмысан, чох йахшы, чох да эюзял. Инди ки, йазмысан оху щамы
ешитсин.
Кямсавад цзцнц алверчи йолдашларына чевириб шери беля охуду:
Илляр иля тящсил алсан, кечирсян ил, ай инди,
Истясян ки яглин арта, дярсин щядяр айинди.
Инди эялся сянин тяки кярэяданлар дястяси,
Ичяридян шир чыханда, ейляйяъяк, ай инди!
Инди щаггы эязянлярин щаны, ачаг дярини?
Ики йарын арасына эирсян дидяр дярини.
Иэидлийин айдынлашар, силяндя сян дярини,
Икиликдя ъянэ едирик, ярся эенди, ай инди.
Илк тарихдян изщар етди щансы кястя я сяни?
Иснад етдин Кямсавада ся, йедди, гырх ясяни.
Ихтийарын чатырса да эери гайтар ясяни,
Ишыгландыр гаранлыгда ашкар ейля, ай инди.
Сюз сона йетишян кими йербяйердян Кямсавада афярин дедиляр.
Ашыг Сираъ деди:
Мян гонаг дейилям, Азяр оьлуйам!
Язялдян бу йурда, еля баьлыйам!
Ня дярдлийям, ня дя синя даьлыйам,
Дярдсиз ашыг чякиб щаша, инъимя.
Кямсавад:
Кямсавадам, дцнян, бу эцн, йа йарын,
Бир ясирям аьушунда ащ- зарын.
463
Давамыза фитня верян достларын
Цмцдляри чыхды боша, инъимя.
Ашг Сираъ:
Сираъ дейяр, варды эюзял сянятим.
Азадды дювраным, хошду ниййятим.
Чор дейяня ъан демякди адятим,
Ариф олан дцшяр баша, инъимя.
Сюз сона йетишян кими Ашыг Сираъ деди:
-Кямсавад, чохлары ъящд едирдиляр ки, биз бир-биримизя артыг - яскик
дейяк, онлар да щязз алсынлар. Инди ки, ясил щягигяти баша дцшмцсян,
чох саь ол! Бу эцндян сонра сянля щягиги достам. Ашыг Сираъ иля
Кямсавад дост кими айрылдылар.
Ашыг Сираъ иля Кямсавадын дост олуб айрылдыьы эцндян йарым ай
кечмишди. Дашкясянли Ашыг Теймур Сираъы базарда эюрцб деди:
-Ашыг Сираъ, мян бу эцн Кямсаваддан «Инъимя» рядифли шерини
алмышам. Кямсавадын сюзляри йахшыды, анъаг сян дедийин сюзляр чох
зяифди. Щятта гафийяляри дя бир-бириня йахын эялмир.
Ашыг Сираъ деди:
-Ашыг Теймур, бир оху эюряк, сян Кямсаваддан сюзц неъя эютцрмцсян?!
Ашыг Теймур бир ъиб дяфтярчяси чыхарыб шери охуду. Ашыг Сираъ
эюрдц ки, шер юз дилиндян чыхдыьы кими дейил. Кямсавад шерин башына
бир ойун ачыб ки, щеч шеря охшамыр. Ашыг Сираъ шери юзц йаздыьы кими
Ашыг Теймура вердикдян сонра Кямсавадын йанына эетди, салам
вердикдян сонра Кямсавад деди:
-Кямсавад, ня цчцн мяним шерими бу вязиййятя салыб ашыглара
верирсян?
Кямсавад деди:
-Ашыг Сираъ, мян сянин шериня дцзялиш вермишям ки, гой йахшы олсун.
Ашыг Сираъ деди:
-Мяним шеримя сянин дцзялиш вермяйин лазым дейил! Неъя вар, гой
еля дя галсын!
Кямсавад деди:
-Кямсавад, мяним шерими бу вязиййятя салмаьа сянин ихтийарын
чатмыр!
Кямсавад деди:
-Мяним ихтийарым чатды-чатмады билмирям, кейфим беля истяйиб,
беля дя елямишям! Щяля бу щарасыды? Чох ойан-буйан елясян, сянин
шерини ондан да пис вязиййятя салаъаьам! Эет, сян дя мяним шерими
неъя охуйурсан, оху. Бу барядя сяня бир сюз дейян дейилям.
464
Ашыг Сираъ деди:
-Кямсавад, мян онда сящв иш эюрдцм ки, сянинля барышыб дост
олдум. Сянин кими намярд достдан мярд дцшмян йахшыды!
Кямсавад деди:
-Ашыг Сираъ, юз ишинди, истяр дост щесаб еля, истярся дцшмян. Щяр
ким растыма эялся, йеня сянин шерини юз билдийим кими охуйаъаьам.
Ашыг Сираъ эюрдц ки, Кямсавад еля дедийини дейир. Артыг она баш
гошмайыб эетди. Ашыг Сираъла Кямсавадын сюзц мцбащисяли галмагда
олсун, сизя кимдян дейим, Ашыг Исмайылдан.
Ашыг Исмайыл Эюйчянин Инякдаь кяндиндянди. О, эянъ йашларында
икян юз доьма кяндиндян айрылыб, Эоранбойун Дяли Мяммядли гясябясиня эялмишди. Ашыг Исмайыл Эюйчяли Ашыг Ялясэярин гардашы оьлу
Ашыг Няъяфин шаэирди олмушду. Ашыг Исмайыл устадындан мящарятля
дярс алан пцхтяляшмиш камил сяняткарды. О, эянъ йашларындан «Исмайыл
Мащир» тяхяллцсц иля щяр формада шер йазмагла мяшьул олуб. Индийя
гядяр щеч бир сяняткарын гаршысында диз чюкцб яйилмямишди. Ашыг
Исмайыл сазбяндлийи дя мцкяммял билир, она эюря дя чох заман
шящяря чыхмайыб, бош вахтларында евдя саз гайырмагла мяшьул иди.
Ашыг Исмайыл йеня бир эцн евдя саз гайырмагла мяшьул оларкян она
хябяр вердиляр ки, Ашыг Сираъ иля Кямсавадын арасы дяйиб, ики айдан
чохду ки, дейиширляр. Анъаг чохлары Кямсавадын тяяссцбцнц сахлайыр.
Ашыг Сираъын ися мяьлуб олмасыны истяйирляр.
Ашыг Иисмайыл щагсызлыьа щеч вахт йол вермязди. Бу хасиййят онун
ганында иди. Оду ки, юз- юзцня дцшцнцб деди: «Мян эедиб бу мясяляни дяриндян юйряниб щалы олмалыйам. Яэяр Ашыг Сираъ Кямсавадын
ялиндя аъиз галыбса, лазымы кюмяйи елямялийям». Ашыг Исмайыл бу
мягсядля сазыны эютцрцб Эянъя шящяриня эялди. Бир гядяр базары
эязиб вязиййятин ня йердя олдуьуну юйряндикдян сонра Ашыг Сираъын
евиня эетди. Ашыг Исмайыл Ашыг Сираъ иля эюрцшдцкдян сонра деди:
-Ашыг Сираъ, мян бу эцн Кямсавадын сизинля дейишдийини ешидиб
эялмишям. Яэяр Кямсавад сяни цстялямиш олсайды, эедиб онунла щесаб чякяъяк идим. Юйряниб эюрдцм ки, сян ону цстялямисян. Вязиййятин беля олдуьуна чох шадам. Анъаг мяним дя синямя бир сюз
эялиб, ону дейим, гулаг ас.
Исмайыл Мащир:
Йени бир сюз, тязя дастан ешитдим,
Синянин аь вараьына йаз дедим.
Бащарын ешгийля ютян бцлбцлц,
Сарсытмаз мин шахта, мин айаз дедим.
Ашыг Сираъ деди:
465
- Ашыг Исмайыл, мян щеч заман Кямсавад кимиляринин ялиндя аъиз
галмарам. Лакин мяним мяьлуб олмаьымы истяйянляр чохду. Буна
бахмайараг бу эцн сянин дост кими эялиб мяним гейдимя галмаьына
чох шадам. Инди гулаг ас, бирини дя мян дейим.
Ашыг Сираъ:
Кямсавада хащиш етдим, Исмайыл,
Ейлямя сюзцмц етираз, дедим.
Саташма йетяня, ей аьлы зайыл,
Елоьлума йаздыьымы поз, дедим.
Исмайыл Мащир:
Устадындан камил дярсин аланы,
Мин зювг иля кюнцл сазын чаланы,
Синясиндя чошгун тяби оланы,
Алимляр ъящд ется, сусдурмаз, дедим.
Ашыг Сираъ:
Ясрийиб-кцкряйиб эялди мейдана.
Чох щийля ишлятди, эирди йцз дона.
Бир сызга булагсан, ахма щяр йана,
Кясяр габаьыны Кцр, Араз, дедим!
Исмайыл Мащир:
Талантын дярйады, тябин ахар чай.
Сащиби гцдрятдян алмысан бир пай.
Эцняш ола билмяз, улдуз, ня дя ай,
Нуру мцняввяри азалмаз, дедим.
Ашыг Сираъ:
Дюня-дюня биз далашыб- барышдыг.
Эащ дост олуб, тез гайнайыб- гарышдыг.
Мейдан ачдыг бящся эириб йарышдыг.
Щяр йетян сяняти анламаз, дедим!
Исмайыл Мащир:
Чцрцк сюз данышар щяр ягли кям дя,
Билмир данышдыьын, баш олур дямдя.
Ешг одун галамайнан синямдя,
Щяр ашыг одлара галанмаз, дедим!
Ашыг Сираъ :
466
Ики айды вурушуруг сярасяр,
Йахшы- йаман ганан дейил, мцхтясяр.
Ня ягли вар, ня сюзцндя бир кясяр,
Бцлбцл кими ютя билмяз газ, дедим!
Исмайыл Мащир:
Гардашым, сирр сюзцн Исмайыла ач,
Мцшкц кяламынла елляря нур сач
Шер цмманында, ай Ашыг Сираъ,
Мян сяня гцдрятли бир гяввас, дедим!
Ашыг Сираъ:
Минятдарам мяня вердийин ада.
Рящмят сяня дярс дейян о устада.
Сираъы дост кими салмысан йада,
Йарашыр Мащиря телли саз, дедим!
Сюз сона йетишян кими Ашыг Сираъ деди:
-Ашыг Исмайыл, ата-бабалар, аьсаггал кишиляр дейибляр ки, зоьал аьаъы бялалы аьаъды. Эуйа онун битдийи йердя ъин-шяйтин йыьнаьы олур. Беля аьъларын
алтында бир шяхс йатарса, йахуд истиращят едярся о шяхс рущи хястялийя,
йахуд да башга бир хястяялийя тутула биляр. Анъаг буна бахмайараг, атабабаларын да сюзцндя бир щягигят вар ки, бир йешик зоьал алвериндя
Кямсавад мянимля беш-он дяфя барышыб дост олуб, йеня тярсляшиб кор аты
миниб кюндялян чапыр. Ашыг Исмайыл, она эюря дя мян бцтцн нюгсанлары
щямин зоьалда эюрцрям. Инди сиз гулаг асын, бу барядя сяня ятрафлы
дейим.
Закатала баьларындан эюр эялсмисян щара, зоьал.
Баш чякиб Эянъя шящриня, чыхмысан базара, зоьал.
Гиймятин бир нечя дяллал салды ихтисара, зоьал.
Уьрунда ъяфа чякяни, гоймусан авара, зоьал.
Талейин чох бяд эятирди, ай игбалы гара, зоьал.
Истяйирсян бир-бир дейим, щям йахшыны, щям йаманы.
Сяндян яввял чичяк ачан, аьаълардан варса щаны?
Эеъ йетишиб эеъ дяйирсян, де ким севяр бу нюгсаны?
Йарпаьынын гызыл гурду хатырладыр эиъитканы.
Ким дярирся исти эцндя, эятирирсян зара, зоьал.
Бязян молла дейир эуйа, кюкцндя ъин - шяйятин йатыр.
Оду дцшцр шяр бющтана щяр кяс сяни алыр, сатыр.
Диндирирсян Кямсавады, ъар чякир ки, майам батыр.
467
Тярэ едибди алверини, йазыр- позур, ъырыб атыр.
Саьлыьына йцз дяфтяри едиб пара-пара, зоьал.
Билмям, нийя эятирибляр Эянъяйя сян бяхтявяри?
Аьдашы , Эюйчайы гойуб, адламысан Кцрдян бяри.
Минэячевирдя, Йевлахда, олмадымы бир мцштяри?
Доланайдын Гарабаьы, Аьдам, Бярдя, щям Тяртяри.
Йа кечиб Ганыг, Гаврыдан, эедяйдин Елдара, зоьал.
Бился Шякили Ялясэяр, ямялин олаъаг сахта,
Эятирмязди бу мащала, апарыб сатарды Гахда.
Чох саь олсун, гыз- эялинляр, гисас алырлар бу щахда.
Сыхчалайыб тумун чякир, дуз да сяпир едир ахта.
Гурудуб гызмар эцняшдя, вурурлар анбара, зоьал.
Мцряббядя йох явязин, сяддин дцшцбдц ъащана.
Самаварын йанында сян яйляширсян аьайана.
Пцррянэи чайла ичяндя, ляззят верирсян дящана.
Бу да дейил юз щцнярин, чох да олма йекяхана.
Шякярди, цзцн аьардан лап ачыг – ашкара, зоьал.
Лайысгылы Ашыг Сираъ, истямяди иш узана.
Ара вуран, чуьул, шейтан, фитня верди йол азана.
Нечя ящли- щала деди, лянят олсун щяъв йазана.
Устад эяряк хош кяламла, халг ичиндя ад газана.
Дил билмязя чох дедиляр, щеч эялмяди кара, зоьал.
Сюз сона йетишян кими Ашыг Исмайыл Ашыг Сираъа афярин деди, ял-яля
вериб, эцля-эцля айрылдылар.
Ашыг Дибровун гызы Ханымбала щаггында рявайят (С.91; Т.12)
Ханымбала бир дяфя атасы Ашыг Дибров Камала дейир ки, ряфигяси
Эцлмя иля дейишмяк истяйир. Сюз тапа билмир, она кюмяк етсин. Атасы
бир гядяр сусур, сонра дейир ки, Эцлмяйя бу сюзляри дейярсян:
Ар - намусдан халисян,
Эюрдцм йарын цзцнц,
Ня бир ишдян щалисян,
Дейим сюзцн дцзцнц.
Сюйляйяндя билирям
Сяндян щесаб истярям
Тящяриндян дялисян.
Дцнйа ени, узуну?
Сяксян, дохсан, йцз олар,
Мящяббятим дцздяди,
Эеъя йат, эцндцз олар.
Гоша халлар цздяди.
Сяндян щесаб истярям
Итя ит демяк олмаз,
Ъями нечя улдуз олар?
Итин дили сиздяди.
468
Бу сюздяри Эцлмяйя охуйуб. О да иинъийиб, щеч бир ъавав
вермяйиб эедиб.
Ашыг Шямсяддин щаггында биринъи рявайят (Я.13; с.135)
Бир дяфя гыш ахшамларынын бириндя Талада мяълис имиш. Шямсяддин
сазыны щязин-щязин чалараг ширин мялащятли сяси иля охуйурмуш. Мяълисин ширин йериндя бир гадынла бир гыз эялир: онлар ана вя бала идиляр.
Гызын ады Мащи имиш. Гызын анасы бир гядяр гулаг асандан сонра
Шямсяддиндян хащиш едир ки, онларын щаггында бир сюз десин. Шямсяддин буну ешидяндя ашыг щавасынын ритмини дяйишяряк мащны щавасына
кечир вя Мащийя бахараг бядащятян дейир:
Мащныны дейя-дейя,
Гашларын гяддим яйя.
Шямсяддин олсун гурбан
Мим, ялиф, щай-йяйя.
Щяр тяряфдян алгыш гопур. Лакин мащнынын мязмунуну щеч ким баша
дцшмцр. Ашыг бурада эизлиъя Мащинин адыны чякмишди: яряб ялифбасы иля
«мим», «ялиф», «ща» вя «йа» щярфлярини йанашы йаздыгда «Мащи» алыныр.
Ашыг Шямсяддин щаггында икинъи рявайят (Я.13; с.136)
Дейирляр ки, ашыьын тязя евлянян, ъаван вахты имиш. Юзц дя щяля тязятязя саз чалыб охуйурмуш. Анъаг сазы йох имиш, варса да, цряйинъя
дейилмиш. Бир эцн ашыьын бюйцк гардашы Шабан (Имам Шабан Яфянди) она
пул вериб щяфтябазарына эюндярир ки, ашыг юзц цчцн йахшы бир иняк алсын.
Шямсяддин гардашындан пулу эютцрцб Ялиабад кяндиня – щяфтябазарына
эедир. Базарда Шямсяддин сазы ялиня алыб кюйняйиндян чыхарыр вя диггятля
бахыб эюрцр ки, саз яла сазды, лап устад ашыгларын сазына бянзяйир. Гадындан сазы сатыб-сатмадыьыны сорушур. Сян демя, бу гадын мяшщур бир ашыьын
арвады имиш, яри юлцб, инди дя ещтийаъ цзцндян сазы сатырмыш. Хцлася,
Шямсяддин иняк алынасы пула саз алыб гайыдыр евя.
Гардашы сорушур:
–А бала, иняк алдынмы?
Шямсяддин дейир:
–Алдым, анъаг иняк йох, саз алдым.
Гардашы мясяляни биляндян сонра она бир сюз демир. Щямин саз
инди дя галыр.
469
ШЯКИ – ЗАГАТАЛА БЮЛЭЯСИНДЯ ЙАШАЙАН
АЗСАЙЛЫ ХАЛГЛАРЫН ФОЛКЛОРУ
АВАРЛАРДА ТОЙ АДЯТЛЯРИ (С.22; Т.30)
Бизлярдя эялинляря чохлу гызыл-эцмцш яшйалары тахардылар. Ян азы
йарым кило. Айахларына дя зянъир баьлайардылар. Синясиня дюшдцк баьлайардылар. Эялиня йашыл, бюнювшяйи рянэли палтар эейдирярдиляр. Щяйат
рямзи мянасында. Ня гядяр севэи-мящяббят ялагяси олса беля эялин
асанлыгла бяйя тяслим олмурду. Чох мяьрур олурдулар.
Тойда гара зурна чалардылар. Ашых дя эятирярдиляр. Биздя нишанлы
галмаг йохдур. Яввялъя елчи эедилярди. Нишан гойуларды. Чох тезикля
дя той елийярдиляр. Йа тойда, йа имяъидя оьлан гыза йайлыг атыр, щямин
гыз да бу оьланла ойнайарды.
Биздя имяъи оларды; йун дидмяк, йорьан сырымаг, барама тямизлямяк, фындыг тямизлямяк.
Биздя оьланлар бяйяндийи гыза бянювшя верярдиляр. Таныш олмаг
мягсядиля. Биздя бу бянювшяйя дищри бянювшя дийилляр.
ДЯФН (С.175; Т.30)
Дяфн заманы юзцнямяхсус хцсусиййятляр юзцнц эюстярир:
Юлц басдырыларкян олцйя дизя гядяр аь рянэдя эеъя кюйняйи кясиляр, тикилмямиш шякилдя тязя палтарла бир йердя эейдирярдиляр, йалныз
айаггабыдан башга. Чцнки айаггабы-дарлыг эятиряр. Палтарларын цстцндян ися юлц кяфянлянир.
Айах щиссяси ачых гойулур ки, айаьы торпаьа тохунсун.
Бу аварлара хас олан адятдир. Аварлардан фяргли олараг удиляр тязя
айаггабы да эейдирирляр, анъаг юлцнц кяфянлямир, табутда басдырырлар
(С.170; Т.30).
***
Аварларда зикр чалынаннан сора столун цсдцня сцддц йемяк, фырны
гойулур. Бу, адятян, юлцнцн 52-дя верилир (С.175; Т.30).
ИНГИЛОЙЛАРДА ИНАНЪЛАР
Бедназардан горуммах цчцн о ювдян илянин габыьыны асыллар
(С.73; Т.30).
Йумуртаны гойурсан габын ичиня, о ювдя бедназар варса, о
470
йумурта чатдыйыр (С.73; Т.30).
Гырхлы гадын («гырхын дедагаси») гырх эцн ярзаьа, нещряйя, уна,
хямиря вя с.-йя ял вурмамалы, евдян чюля чыхмамалы, кишилярин
эюзцня эюрцнмямялидир (Я.16; с.130).
Щал анасы ингилойларда «ал», «алигоъи» гадын симасында дейил, оьлан
ушаьы кими тясяввцр олунурду (Я.16; с.131).
Ушаьын йатдыьы бешийи евдя тяк гоймаг олмаз. Яэяр гойарларса,
сцпцрэяйя сюйкяйярдиляр ки, ъин-шейтан кюрпяйя йахын эялмясин
(Я.16; с.131).
Ушаг горханда габа су тюкяр, ичярисиня дя цч дяня кичик гарьы
салынарды. Гарьы щярякят етсяйди, демяли, ушаг горхуб (Я.16; с.131).
Ушаьын адына нязир, гурбан дейярдиляр (Я.16; с.131).
Эеъя йола чыханда ъибя кюмцр гойардылар (Я.16; с.150).
Сол эюз сяйрийяндя киприк гопарыб мурдарлайар, адам айаьы
дяймяйян йеря атардылар (Я.16; с.150).
ИНЭИЛОЙЛАРДА ЙУХУЙОЗМАЛАР (С.73; Т.30)
Ъума эцнц аьаъа чыхылмаз.
Ъума эцнц аьаъы кясмах олмаз.
Сааты йухуда эюрмах писди.
Байрамлар
Кцртцкоба дини байрамы (нойабр 10-да кечирилярди).
Бу байрамда гурбан кясилярди (Я.16; с.138).
Горгот байрамы (Я.16; с.138)
Новруз байрамына охшар байрамдыр. Анъаг бу байрамда бащар гыз,
коса, кечял олмур. Бу байрамы мартын 20-дян апрелин ортасына гядяр
дурналарын эялишиня эюря гейд едирляр.
Инэилойлар дурнайа «гор(г)от» дейирляр. Эюрцнцр, байрамын ады да
бурадан эютцрцлцб.
«Году-году»
Чюмчя (готоши) (Я.16; с.150)
Котйа, котйа эялдими?
Котйа салам вердими,
471
Котйа бурдан ютяндя
Гырмызы эцнц эюрдцмц?
ИНЭИЛОЙ ТОЙ АДЯТ ВЯ ЯНЯНЯЛЯРИ
(Я.16; С.119-129)
Оьлан цчцн гызы анасы ахтарарды. Разылыг аландан сонра йа оьлан
атасы тяк, йа да оьланын ямиси иля гыз евиня эялярди. Йалныз ъцмя
ахшамы эцнц (адна эцнц) эедярдиляр.
Гыз еви сцфря саларды. Йемякдян сонра оьлан атасы мясяляни ачарды. Яввялъя разылыг олмазды. Яэяр щеч гызы вермяк фикирляри йохдурса,
бизим кючяси гызымыз йохдур – дейярляр.
Илк елчиликдя та сюз гойуланадяк оьланын атасы гыз евиня эедяндя
ъибиня мум гойар, бир яли иля щямин муму йумшалдармыш ки, гыз евини
«йумшалда билсин.» Разылыгдан сонра «кичик нишан», «бещ гоймаг»,
«манати дадеба» цчцн эцн тяйин олунурду.
«Сюз гойду» оларды.
«Сюз гойду»да оьлан атасы ъибиндян баш йайлыьы чыхардыб орталыьа
гойар, ичярисиня пул гойарды. Оьлан тяряфдян эялянляр дя пул гойардылар. Гызын бибиси цзцйц бир оьлан ушаьына веряр, о да бу цзцйц гызын
бармаьына тахарды. Гыз ды явязиндя бу ушаьа пай-ъораб, ширни вя с.
верярди.
Сцфряйя чай, долма, тойуг шорбасы, плов вя с. верярдиляр, ичкидян
башга. Ички йалныз христиан ингилойларда сцфряйя гойуларды.
«Сюз гойду»да гыз ня алынаъаьыны билдирирди.
Бир ай сонра той оларды.
Нишан апаранда бир бадйа тойуглу плов, гыза эятирилян пайлар айрыъа
хончаларда вя йа хуръунда гыз евиня эятирилярди:
«Имарят» (гызыл, эцмцш яшйалары), донлуг парча (дарайи), дараг,
эцзэц, дцйц щалвасы, «назук», чюряк, када, мейвя, гоз-фындыг,
говрулмуш гарьыдалы вя с.
Гыза ъещиз щазырлананда ян азы 40-50 ъцт киши ъорабы, 25 ъцт ушаг
ъорабы, «бяй ъорабы» (бу ъорабы нишанлы гыз тохумалы иди), ъещиз баьы,
чарыг баьы, пярдя баьы, ики дяст йорьан-дюшяк, щюкмян сандыг, афтафаляйян оларды.
Тойа 2-3 эцн галмыш кябин кясилярди.
Гыз евиндя той олмазды. Бязян ашыг мяълиси оларды.
Парча оларды. Парчайа бяйи бязяйян («шемгманзела») вя йа йанчы
(йенчи) эялярди. Бяйи бязяйян («шемгманзела») юзц иля тцфянэ эютцрярди.
Щяйят гапысыны баьлы гойардылар. Гапынын щцндцр йериндя нишан го-
472
йардылар. Бяйи бязяйян («шемгманзела») бир дяфяйя нишаны вурмалы
иди. Бундан сонра гапыны ачардылар. Бяйи бязяйян («шемгманзела»)
нишаны вура билмяся пул вермяли иди.
Оьлан евинин адамлары «Короьлу» щавасыны чала-чала «динэядары»
(«дамгудагны») рягси ойнайардылар. («Йедди муьам» вя с. рягс едярдиляр). «Парча»дан сонра гыз евиня «чабакан» (ъюнэя) эятирилярди.
«Чабакандан» сонра оьлан евиндя чалыб-ойнайардылар.
Оьлан евиндя той башланарды. Эялини бязяйярдиляр. Башына «баш
тоти» лячяйи, цстцндян дя «щераты» кялаьайы (дуваг) юртярдиляр. Айаьына «Хямся» ъораб, башмаг эейдирярдиляр.
Эялин эялмяздян яввял «бяй чыхарды» ямялиййаты оларды, мусиги
иля. Бяйин гаршысына хон (хонча) гойардылар. Шах бязяйярдиляр. Бяй
щазырланандан сонра эялин эятирмяйя эедярдиляр. Ъещизи арабайа
йцкляйярдиляр.
Эялини евин аьсаггалы атдан дцшцрярди. Башына ширни сяпярдиляр.
Оьлан анасы эялинин белиня кямяр, шал баьлайарды. Эялинин додаьына
бал сцртярди.
Эялини пярдя иля кясилиб тутулан эярдякдя отурдардылар. Гуъаьына
тез дил ачан, тез йерийян оьлан ушаьы гойардылар.
Чальычылар тойу сящярядяк давам етдирярдиляр. Бязян ашыглар да
тойу апарардылар.
Сящяр эялинин башындан «щераты» кялаьайы эютцрцлярди, пул верилчр,
«цз ачды» оларды.
Щямин эцнцн илкинди вахты тойун «баьышланма» («шетсева») мярщяляси башланарды.
Бяй мяълися эялян кими гыз евиндян эялян плов бадйасы онун гаршысына гойуларды. Бяйя хон эяляр, ичиндякиляр бир-бир садаланарды.
Тойун «баьышланма», йяни йекун мярщяляси оларды. Пул баьышланарды.
Пуллары, яшйалары бяйин атасына тящвил верярдиляр.
Кишиляр эялиня пул веряр, гадынлар да видалашыб эедярдиляр. Эялин дя
юз нювбясиндя щамыйа ъораб пайлайарды. Бу, бакирялийин баша чатмасы
иля ялагядар олуб, «уби тсинда» адланарды.
Ингилойларда дяфн адятляри (Я.16; с.134-136)
Йас мярасиминя эялянляр зикир едя-едя аьы дейярдиляр.
Христиан ингилойларда щяфтянин ъцт эцнц дяфн едярдиляр.
Табутда басдырардылар. Христианлар 40 эцн мцддятиндя мярщумун
сифятиня йахын эцзэц вя яляк гойардылар.
Мярщум гадындырса, онун «хайати»синдян саплар чыхарыб йасдакы
473
гадынларын чийниня 3-5 сап гойардылар.
Дяфня эялянляр дя (гадынлар) парча, йайлыг вя с. эятириб мярщумун
цстцня гойардылар.
Салаъайа кишиляр ися пул атардылар. Бунлар «айагчы»лар (мяълися
гуллуг едянляр) арасында бюлцнярди.
Христиан ингилойларда дяфндя гадынлар иштирак етмирди.
Дяфнин икинъи эцнц «таплоба» («таплы-бал») кечирилярди. «Таплоба»йа («таплы-бал») щеч ким дявят олунмазды.
Айбашы, бир дя гырхда хейрат верилярди.
Мярщумун ятрафында «бухур» («сагмел») йандырылмыш бухурданы
йеллядирди («огуртхевс»).
Лязэи тойлары (С.150; Т.30)
Гыз тойуна гядяр гыз гонахлыхлары олурмуш. Сора хапай олурду.
Хапай парча кясди демяк иди.
Сора эялини ата миндирирдиляр. Аты да эюзял бязийирдиляр. Тцфянэ
атырдылар. Гызын яйниндя гырмызы, гофта, йашыл туман, башына гырмызы
йайлых, кялаьайы юртцр, белиня дя эцмцш кямяр тахырдылар:
Эцмцш кямяр инъя беля бир ъцт тах...
Тойда ъик (ят хюряйи) оларды. Чюрякляр дя анъах йуха оларды.
ЛЯТИФЯЛЯР
Бирсийнян гочулуьуму елийъям, бирсийнян лотулуьуму
(С.190; Т30.)
Дялляйин йанна би дяня лязэи эялир. Дялляк щабуну тцклц эюрцр,
даьлы олдуьуну эюрцп саташмаьа башдыйыр.
Дялляк дийир:
- Сяян быьларыны нятяяр дцзялдим? Ешмя оланда гочу олур, саллах
оланда лоту олур, щябля оланда ня олур, ня олур.
Дялляк щонун цзцнц гырхмаьа башдыйыр. Быьа чатанда лязэи дийир:
- Быьын бир тяряфини саллах, що бирсини ешмя елийярсян.
Дялляк дийир:
- Щабу нятяяр олур?
Лязэи дийир:
- Мян бирсийнян гочулуьуму елийъям, що бирсийнян лотулуьуму.
474
Ъцтц беш маната (С.190; Т.30)
Умут баба йолун гыраьында самы дцзялдирмиш. Кял цчцн
бойундурух (самы) лазым олурмуш.
Йолдан кечян дийир:
- Умут баба, саламялейким. Дийяндя дийир ки:
- Самы дцзялдирям.
Гулаьы аьыр ешидир дйияня йолдан кечянин:
- Умут баба, юзцн нятяярсян? – суалына:
- Ъцтц беш маната – ъавабыны верир.
Балаъасы тапанча, йекяси тцфянэ кими партдыйыр
(С.7; Т.30)
Ики лязэи бирисинин юйцня гонах эедир. Щорда да шабалыт бишириллярмиш. Шабалыт партапарта башдыйыр. Гонах дийир:
- Я, дур эедящ. Щабуларын балъасы тапанча кими партдыйыр, йекяляри
тцфянэ кими.
Удилярдя инанълар
Барама йыьыларкян онун цстцндян кечмяк, тулланмаг олмазды
(Я.9; с.102).
Барамагурдунун тез йарпаьа дцшмяси цчцн йарпаг тюкцляркян ев
сакинляриндян бири кцмхананын йахынлыьында битян бир аьаъа чыхыб
гышгырарды. Бунунла да эуйа ипякгурдлары ойанар вя тез йарпаьа
чыхардылар (Я.9; с.182).
Барамагурду аьармаьа башлардыса, бу, гурдун эюзя эялмяси кими
баша дцшцлярди. Она эюря дя бир парча гыздырылмыш кюмцрц ичярисиндя
су олан пийаляйя салыб бараманын цстцня эялмиш адамларын адыны
чякярдиляр. Кюмцр кимин ады чякиляндя суйун дибиня батардыса,
бунунла да бараманын онун тяряфиндян эюзя эялмясини мцяййян
едярдиляр. Бундан сонра кюмцр парчасыны язиб кцчяйя атар вя йахуд
кюмцрдян кцмхананын гапыларына хач чякиб, суйу кцчяйя атардылар
(Я.9; с.102).
Яэяр ит бели цстя аьнайарса, евя алты гонаг эяляъяк (Я.9; с.180).
Эялин вя бяй гаранлыг вахты су эятирмяйя эетмямяли вя йа су
цстцндян кечмямяли идиляр. Щалдан горунмаг цчцн эялин 6 айдан 3
475
илядяк су эятирмяйя эетмязди (Я.9; с.151).
Щамиля гадын мцгяддяс оъаглара эедяркян гашынмамалыдыр. Яэяр
гашынса, ушаьын бядяниндя гырмызы вя эюй лякяляр ямяля эяляъякдир
(Я.9; с.180).
Щамиля гадын чяпэюз адама бахса, ушаьы чяпэюз олар (Я.9;
с.180).
Ипякгурду тохумларыны бир йайлыьа бцкцб, хялбиря гойардылар. Бура
щямчинин йумурта вя полад парчасы да гойуларды. Сонра ипякгурдларынын бир щиссясини мцгяддяс Йелисей килсясиня апарардылар. Бурада
дини айини иъра едиб ятирли гятран вя шам йандырардылар. Щядиййя ади иля
йумурта вя бир аз пул вериляр, галаларыны евя эятирярдиляр. Бунунла да
йетишдириляъяк бараманын бяд нязярлярдян горунмасы эцман едилярди
(Я.9; с.181).
Ипякгурдуна гарышга дцшмямяси цчцн сцдлц сыйыг бишириб, гоншулара пайлайардылар. Кцмханада шам йандырардылар. Яэяр гарышгалар
йеня эетмясяйдиляр, о щалда дейярдиляр:
«Биз эюрдцк ки, итляр бир-бирини неъя дидирдиляр». Бундан сонра
гарышгалар кцмхананы тярк етмяли идиляр (Я.9; с.182).
Ипякгурдунун ъанланмасы дюврцндя адамлар бир-бириня бостан
биткиляринин тохумуну, од вя башга шейляр веря билмязди. Йохса,
барама мящсул вермязди (Я.9; с.181).
Гоз аьаъынын башында гарьа эюряндя дийилляр:
- Ай гарьа, хейир хябяр эятирмисянся, димдийиннян айаьывы гашы.
Яйяр гарьа димдийиннян айаьыны гашыса, о сащат дийиллярки, гарьа
бедбахлыг эятирип.
Гарьа йерини дяйишся, о сащат дейиллярки, аща, хейир хябяр эятирип
(С.105; Т.30).
Тязя ай чыханда удиляр дийиллярки, щондан дянэит ас. Яйяр дянэит
асмах мцмкцн олса, бу ай гурахлых, мцмкцн олмаса, йаьмурлу
олъещ (С.105, Т.30).
Ушаг анадан оландан сонра евя 40 эцн мцддятиндя адам бурахмаз, эялин евдян чыхмазды. Эялин 40, бязян 48 эцн мцддятиндя евдя
476
иш эюрмяз, ушаьы щавайа чыхармазды (Я.9; с.152).
Ушаг гырха дцшяндя гырхачар суйунда чимиздирирляр (С.98; Т.30).
Ушаьы олмайан гадынлары «килисимунчам» адландырмаьы вя ичярисиндя
40 назик зянъир олан пийалянин суйунда чимиздирярдиляр (Я.9; с.179).
Ушаьы олмайан гадынын йедди евдян мум топлайыб, онлары яритмяси вя
щямин мящлулу гамышын цстцня тюкяряк, щансы яшйанын алынмасыны
мцшайият етмяси сайыларды. Алынан фигурун, яшйанын нядян ибарят олмасы
иля гадынын сонсузлуьунун сябяби мцяййян едилярди (Я.9; с.179).
Ушаьы олмайан гадыны юлц цстцня апармаг лазымдыр. Бу мягсядля
щям дя илан тяряфиндян тутулмуш гурбаьаны онун ялиндян алыб
юлдцрмяк, даща сонра гурудараг мцяййян бир шейя бцкцб гадынын
чийниня асмаг мяслящят эюрцлцрдц (Я.9; с.179).
Ушагда юзцндян эетмя щалы баш вермиш оларса, бу заман ону ады иля
чаьырмаг мяслящят эюрцлмязди. Эцман едилярди ки, ады чаьрыларса, ъинляр,
шейтанлар ону даща чох инъидярмишляр. Зяиф, хястялянмиш ушаьын саьалмасы
цчцн ону дявянин гарны алтындан кечирмяк мяслящятдир (Я.9; с.180).
Цстцндя гызыл вя эцмцш олан адамларын кцмханайа дахил олмасына
йол верилмязди (Я.9; с.102).
Уди той адятляри (Я.9; с.134-138)
Гыз алманы ики йеря бюлцб йарысыны юзцня сахлайыб, йарысыны елчийя
гайтарса, бу, мцсбят щал щесаб олунурду. Алма гыз тяряфиндян кясилмяйиб, бцтюв щалда гайтарылардыса, бу гощумлуьун баш тутмадьына
эюря иди. Елчи эедянляря «щя» ъавабы алма иля верилярди. Гябул едилмиш
гайдайа эюря гырмызы алмайа бир манат эцмцш пул тахардылар. Разылыьы
верян гыз щямин пулу да юзцня эютцрярди...
Удилярин адятиня эюря юкцзц котанын йанында кясярдиляр. Бу заман эялинин вя бяйин той пал-палтарындан яввялъядян мящз бу мягсяд цчцн эютцрцлмцш парчалары юкцзцн ганына бойайыб сонра да ийня
иля онлары бир йеря тикяр, бяйин анасы вя йа баъысы тяряфиндян эизлядилярди. Гана бойадылмыш котан ися оъаьын йанына гойуларды. Тойун
сонунда эялин бяйя тящвил вериляркян онлар котаны вя гана бойанмыш
парчалары оъагда йандырардылар. Якс щалда дцшмянляр щямин ганлы пар-
477
чалары оьурлайар, бяйя ъаду еляйяр, бу бяйин юлцмц иля нятиъялянярди.
«Бяй гойду» мярасими щазырланарды. Бяйи бал суйунда чимиздирярдиляр. Адятя эюря суйу ата-анасы саь олан тюкмяли иди (Я.9; с.139).
Дялляк удилярин янянясиня уйьун олараг бяйин цзцнц гырхмаг цчцн 7
иллик чахырла сабуну кюпцкляндирир вя онунла цзцнц гырхарды (Я.9; с.140).
Удилярин саьдышы вя солдышы олмур. Бу функсийаны онларда кирвя
йериня йетирир (Я.9; с.140).
Бяйи бяднязярдян горумаг цчцн чинар вя йа башга аьаъдан
щейван кялляси асардылар. Бу вахт бир няфяр кялляни тцфянэля вурмалы
вя бу хябяри онун аилясиня чатдырмалы иди. Бу о демяк иди ки, бяд
гцввяляр артыг вурулмушдур (Я.9; с.140).
Удилярин тойу цчцн характерик олан бир ъящяти гейд етмяк лазымдыр
ки, гыз ата евини тярк едяркян оьлан евинин адамлары бир бардаг шярабы
эялинин атасына тягдим едиб онлары юз тойуна дявят едирди (Я.9;
с.129).
Гябул едилмиш яняняйя эюря эялин анасынын тойа эялмясинядяк
отурмазды (Я.9; с.145).
Эялин евя апарыларкян гапынын аьзына ичярисиндя тязя йаь олан габ
гойардылар. Эялин щямин габдакы йаьы гапынын йухары щиссясинин
йанларына чякиб габы кянара гойарды (Я.9; с.145).
Эялинин баъарыьы мцяййян едилирди: Биринъи нювбядя чюряк биширмяси,
барама йетишдирмяси йахшы щал кими гябул едилирди (Я.9; с.147).
Кирвясиз гыз елчилийиня эедилмязди. Ясас сюз атанын йох, мящз
кирвянин оларды (Я.9; с.140).
НИЪ ТОЙЛАРЫ (С.105; Т.30)
Удилярдя оьланнан гызын разылыьы биринъи олур.
Мараглы ъящятлярдян бириси одур ки, бир гырмызы алма эютцрцф
эедилляр гыз евиня. Алманы бюлцп йарысыны гыза верилляр, йарсыны оьлана.
Алма бцтюв гайыданда, димяли, иш баш тутмайып.
478
Беля мясял дя вар. Бири гашгабахлы дуранда дийилляр ки, ноолуп,
алмавы дала гайтарыплар? Йа да щирсдяняндя: Ноолуп, сяя гырмызы
алма эюндярмишдим?!
Удилярдя гыз гачырма олмур, разылыхнан олур дийяня. Бошанма да
аз щалларда олур. Аиля мющкям олур.
Елчилийя эедяндя кирвя биринъи эедир. Кирвя нясилликнян олур.
Валидейн бярабяриндя олур. Уди мясялиндя беля дийилляр:
Аллащы дандын, дандын, кирвяни нийя дандын?!
Кирвя беля гиймятди олур. Кирвяни дяйишмяк бюйцк рцсвайчылыг
щесаб олунур.
Дямир ганунлары вардыр - Кирвядян гыз эятирмяк олмаз. Кирвяйя
гыз вермяк олмаз. Гядимдян мялумду ки, йедди архайа гядяр гых
алмаг олмаз.
Щятта беля бир яняня олуб ки, гайнана иля эялин бир булахдан су ичя
билмязмиш.
Дайы гызы, ями гызы, щятта узаг гощумдан беля гыз алмах олмаз.
Нишанда да, тойда да гызэиля оьлан эедирмиш.
Дайынын да бюйцк ролу вармыш. Гыз дайы евиндян кючярмиш.
Ата гызын ялини оьланын ялиня верип дийир:
- Гызым сянин, сян дя Аллащын.
Башга йерлярдян, адятян, Шякидян мусигичиляр эятирдярдиляр.
Анъах зурнайнан той елийярмишляр.
Той шянбя, базар эцнняри, октйабр айларында, чахыр дуруландан сора
олармыш.
Той щавайнан оларды.
Ертяси эцн бяйи эялин эятирмяйя щазыррайардылар.
Оьлан вя гыз евиндя той ейни вахда олурмуш.
Гыз евиндя той бязян оьлан евиндякиннян эцждц олармыш.
Дялляк эялир, кирвя эялир. Бяйин цзцнц гырхыб ярянляшдирилляр
(кишиляшдирилляр).
Аьашдан кялля асып она эцлля атыллар. Кимся кялляни вупуб, бяйи
мурдар рущлардан узахлашдырыр, йолуну ачыг едир. Щямин тцфянэи дя
бяйя баьышдайыр.
Ана хялят баьлыйаннан сора тцфянэи онун бойнундан ачыллар.
Кирвя бяйин адамлары иля бир йердя бяйи евдян чыхарардыллар, кирвя
гызын ялиннян тутуп, сол яли саьа верип дийир:
- Гызы сяня, сяни дя Аллаща тапшырырам.
Гыза да аь палтар, аь рянэдя Шяки кялаьайысы юртцлляр. Гызы йола
саланда гызын гардашы, йахут гардашдыьы, бир дя йенэя эедир. Гызын
белини дя баьлайырлар.
479
Эялини щазыррыйаннара хялят верярмишляр.
Оьланнардан бири хялятин бирини эютцрцф гачыр оьлан евиня
мушдулуьа.
Эялини арабада апарармышлар. Арабанын габаьыны кясип хялят алармышлар.
Эялин айаг цсдя дурармыш, та анасы эяляня кими. Эялинин анасы,
ряфигяляри эялирляр.
Чюряк бюлмя адяти вар. Гыз евинин адамларына оьлан евинин адамлары бир гуъах чюряк эятирилляр. Гадынлар гадынларнан, кишиляр кишилярнян
чюряк бюлцрляр. Бу да гощумлуьун ябядилийи кими баша дцшцлцр.
«ДИШ» ТОЙУ (С.105; Т.30)
Удилярдя яняняви мярасимлярдян бири диш тойудур. Ушаг тязя диш
чыхарданда кечирилляр.
Ушаьа чохлу щядиййяляр алырлар. Ушаьын башына дцйц, конфет тюкцлляр. Боллух, шириннищ олсун дийяня.
ДЯФН (С.105; Т.30)
Йас йериндя стола чюряк тяк, тойда ися ъцт гойулур.
Удилярдя стола пюртдянмиш шабалыт да гойулур. Щяр кяс оннан бир
дяня йийип «Аллащ рящмят елясин» дийир.
МЯСЯЛ
Кантал-кириш (Я.9; с.171)
Дейирляр ки, Ниъин Дяря мящяллясиндя ики гардаш йашайырмыш.
Бюйцк гардашын ады Хачн, кичийинки ися Якел иди. Тянбялликляриня
эюря бюйцк гардаша «кантал», кичийиня «кириш» дейярдиляр.
Щарадаса тянбяллярин сайы икийя чатарса, онлары «кантал-кириш» дейя
чаьырырлар. Беля адмалара дейярляр: «Я, ня дурмусан Кантал-Кириш
кими, бир иш эюрсяня».
ТУБУЛ ПЯЩЛЯВАН ЩАГГЫНДА РЯВАЙЯТ (Я.9; с.171)
Дейирляр ки, Ниъдя адлы-санлы бир пящляван йашайырмыш. Тубул адлы
бу пящляван бу мащалда мяшщур имиш. Эцнлярин бир эцнцндя Ниъин
йцзбашысы Ярякел оьлуна Шякидян эялин эятирирмиш. Ниъя 10 км галмыш
Хан йолунда Шяки ханынын пящляваны йола дуз-чюряк гойуб, йолу кя-
480
сир, файтону сахлайыр. Ярякел йцзбашы файтондан дцшцр, пящяванын эюрцшцня эедир. Пящляван эцляшмяк цчцн рягиб истяйир. Эялин апаранлар
арасында пящляван олмадыьындан Ярякел йцзбашы ъамааты йолда гойуб,
пящляван далынъа Ниъя йолланыр. Бурада Тубул пящляваны тапыб,
щадисяни она нягл едир. Акин Тубул пящляван ханын пящляваны иля эцляшмяйя цряк елямир. Билирди ки, бунун нятиъяси онун хейриня ола
билмяз. Пящляванлар ядяб-ярканла эюрцшцр, Тубул ханын пящляванынын
кцряйини йеря вурур. Онлар Ниъя эялиб чатырлар.
Шяки ханы бундан хябяр тутан кими Тубулу ора апартдырыр, ону
фалаггайа салдырыр, о ки, вар дюйдцрцр.
ПАХЫЛ ГОНШУ (Я.9; с.182)
Ипякчиликдян хябярсиз олан бир няфяр ипякгурду йетишдирмяк фикриня дцшцр вя бу сащядя хцсуси тяърцбяси олан гоншусундан сорушур:
- Гурдлары ня иля йедиздирмяк олар?
Пахыл гоншу - «эиъитканла» - дейя ъаваб верир. Ишин ня йердя олмасындан хябярсиз олан адам ипякгурдларына эиъиткан вермяйя башлайыр.
Гурдлар гырылмаг явязиня тез инкишаф етмяйя башлайырлар. Гурдлар беш
дяфя бой артдыгдан сонра гоншу йеня тяърцбяли гоншусундан сорушур: «Инди ня етмяк лазымдыр?» Пахыл гоншу гурдларын юлмясини нязярдя тутараг билдирир ки, гурдларын йериня эяряк тут йарпаьы явязиня тикан
гойасан.
Кцмдар беля дя едир. Лакин гурдлар йеня дя юлмцр. Барама сарымАьа башлайырлар. Барама сарындыгдан сонра авам гоншу йеня пахыл
гоншусуна мцраъият едир: «Барамалара инди ня едим?» Пахыл гоншу
щирсини эизлядя билмяйиб дейир: «Чюля чыхар вя тонгалда йандыр» О,
беля дя щярякят едир. Сящяриси эцн йандырылмыш барамаларын гызыла
дюндцйцнц эюрцр.
ЛЯТИФЯЛЯР
ЙАЗЫХ НЕЙНЯСИН?! (С.105; Т.30)
Уди овчу итинин адыны Кясип гоймушду. Итини эютрцф ова эедир. Юзц
ъамащатнан сющбятя башдыйыр. Кятдяки итдярин щамсы дцшцр бу итин
цсдцня.
Эимэядяки кишилярдян бирси саташмах цчцн дийир:
- Я киши, сянин Кясибиви эюр ня эцня гойуплар. 25 хозейин дцшцр
бир Кясибин цсдцня, йазых нейнясин?!
481
СОНРА ЭЕЪ ОЛАЪАГ (Я.9; с.172)
Дейирляр ки, Ниъдя юз ишинин устасы, отурушуну-дурушуну билян бир ел
аьсаггалы йашайырмыш. Леон адлы бир киши щяр иши юлчцб-бичяр, бир иши
эюряндя щеч вахт тялясмязмиш. Оьул-ушаьыны щяр щансы бир иш далынъа
эюндяряркян, яввялъя онлара юз юйцд-нясищятини веряр, сонра да ишин
иърасыны онлардан тяляб едярди. Эцнлярин бир эцнцндя Леон киши ики
нявясини чаьырыб щяр бириня бир ъцрдяк вериб, булагдан су эятирмяйи
тапшырыр. Ушаглар суйа йолланаркян щяр икисини йанына чаьырыб щярясиня
бир шилля вурур. Ушаглар тяяъъцбляниб бабаларындан бунун сябябини сорушурлар. Баба ушаглары башдан-айаьа сцзцр вя дейир: «Буну етдим ки,
булагдан су долдуруб йолда ъцрдяйи сындырыб евя эялсяниз, сизи дюйсям, онун мянасы олмаз. Одур ки, бяри башдан сизи дюйцм ки, ъцрдякляри саламат апарыб саламат эятирясиниз. Йохса, сонра эеъ олаъаг.
ТЦРК ВАРИАНТЫ
Бир дулусчу варыйды. О, щяр эцн шяйирдини дюйцб сахсыдан олан сянякля ону булаьа суйа эюндярирди. Эцннярин би эцнцсц эеня шяйирдини
дюйцб су далынъах эюндярир. Шяйирд суйа эедир. Йолда биддян сцрцнчцб йыхылыр. Су сяняйи йеря дцшцб гырылыр. Гайыданда фикирряшир ки, усда
щону дюйъящ. Интасы усда щону эцля-эцля гаршылайыр. Щона чай-чюряк
верир. Шяйирдин эюзляри бяряля галыр. Еля бил ки, щяр эцн щону дюйядюйя суйа йола салан що дюйлцйдц. Мараьыны эиздядя билмийиф усдайа
дийир:
-Ай усда, бу нятяяр олан ишди?
Усда ъавабында дийир:
-Щинди дюймяйин ня файдасы вар. Дюйцрдцм ки, файдасы олсун.
Сяняк сынаннан сора ня хейри. Даа эежди! (С.195; Т.30)
ЗАХОР ТОЙЛАРЫ (С.80; Т.30)
Мащны охумаг олмазды бизим тойларда (гыз тойларында). Анъах
щавалар оларды. Мясялян, «Сарыбаш» щавасы оларды. Гызы кючцряндя
щалва, бал да оларды.
Захор тойларында охунан байаты-мащнылар (С.80; Т.30)
Сян йорьун эеляндя,
Сящяр тездян дуранда.
Суваэили эюрейдим
Эцн даьлара уранда.
Севэи ъаныма салды,
Эюзлерим йашарды,
Бизим Суваэил йайлах
Хейли узахда галды.
482
Чобанлар гузу алар,
Ону йайлаьа салар.
Гойунлар енян кими
Даьларда сюзсцз галар.
Биз щеч эюрмяздик у даьда,
Отурардым мян саьда.
Алты ил чобан олдум
Чуьуллу гарной даьда.
Саламялейкляр (С.80; Т.30)
Бизя эялип бир адам,
Саламалик, саламалик.
Онунцчцн мян йадам,
Тали мали, талиъон.
Бу эцнняр балам эелир,
Саламалик, саламалик.
Онунцчцн мян шадам,
Тали мали, талиъан.
Саламалик, саламалик.
Олмайа сюзцн дцзц,
Тали мали талиъон.
Оьлумун той баслады,
Саламалик, саламалик.
Ойнамаьа чыхмады,
Тали мали, талиъон.
Ялиндя долу каса,
Саламалик, саламалик,
Сюз димяйиб бир каса
Тали мали талиъон.
Сен дя биррикдя ойна,
Саламалик, саламалик.
Ойнасыннар аналар,
Тали мали талиъон.
Евиндя тек галанда,
Саламалик, саламалик,
Эцллц рянэи соланда,
Тали мали, талиъон.
Мян сизи чох исдырам,
Саламалик, саламалик.
Урусйада оланда
Тали мали талиъон.
Каш ки, эюрейдим сизи,
Ъейраным (С.80; Т.30)
Бу да билдим нащайат,
Ъейраным, ъейраным.
Мащнылар щявяскяри
Ъейраным, ъейраным
Мурадова Щафизят.
Дярдини мяня сюйля,
Ъейраным, ъейраным
Башгасына эилейля
Ъейраным, ъейраным
Юляндя щамы аьлар,
Ъейраным, ъейраным.
Саьлыгда щюрмят ейля.
Аман, ай аман (С.80; Т.30)
Айаьа батан мухды,
Аман, аман, ай аман,
Билмирям щардан чыхды,
Яри олмайан гадын,
483
Ай аман, аман,
Щамысыннан йазыхды.
Ай аман, аман
Мени ахтаран йохду.
Ялиня алан йцздц,
Ай аман, аман,
Евляри цзбяцздц,
Яри олмайан гадын,
Ай аман, аман
Щамысыннан уъузду.
Дона вурдум йамаьы,
Ай аман, аман,
Нейнийирсян саймаьы.
Ярим юляннян сора
Ай аман, аман
Щеч йохдур йашамаьы.
Тойуьа тюкдцм дяни,
Ай аман, аман.
Билмядим йери щани.
Ярим юляннян сора
Ай аман, аман
Щеч сайа салмыр мяни.
Йемяйи тюкдцм габа,
Ай аман, аман.
Бахдым мян у китаба,
Ярсиз арвадын сюзц
Ай аман, аман,
Щеч кяс алмыр щесаба.
Яксищляр йаман чохду,
Ай аман, аман.
Цряйя батан охду,
Гощумлар чох олса да,
Мян дийян щава чалмады,
Ай аман, аман.
Юз билдийиннян галмады.
Ярсиз арвадын сюзц
Ай аман, аман
Щеч кяс щесаба алмады.
484
ТЦРКЯЧАРЯЛЯР
Аь тутун бящмязи мядянин, гара ъийярин, гара юскцряйин
дярманыды (С.136; Т.32).
Аьыр юскцряйи саьалтмаг цчцн гядимлярдя ат сцдцндян, фындыг
габыьындакы, гозун ляпясиндяки пярдянин дямлямясиндян истифадя
едилирди (Я.5; с.73-74).
Астма хястялийи олан адам кирпи ятини, йел хястялийи олан адам айы
ятини йемялиди (С.123; Т.15).
Андызы дямляйиб ичдикдя ганы дурулдур (С.89; Т.30).
Баш аьрысыны вя йухары ган тязйигини мцалиъя етмяк цчцн гарагара (гараьат) дямляйир, йахуд стякана боллуъа сумах тюкяряк, су иля
гарышдырыб ичярдиляр (Я.5; с.73-74).
Баш аьрылары, щалсызлыг вя гяфил олан аьрылар цчцн андыз ян йахшы иляъ
щесаб едилирди (Я.5; с.73-74).
Баш-бядяни язилян, сярпян адамы гойун, йа кечи дярисиня салмаг
лазымдыр. Дяри исти-исти икян (С.123; Т.15).
Бянювшя ийлямяк (щятта йемяк), алма йемяк, наня чейнямяк,
ъюкя чичяйини дямляйиб ичмяк цряк хястяликляри цчцн чох хейирлидир
(Я.5; с.73-74).
Бюйряк хястялкляри, о ъцмлядян бюйрякдя олан дашы яритмяк цчцн
мешя чийяляйинин йарпаьыны вя мейвясинин дямлямяси, гарпыз, лимон,
йемяк, итбурну вя ъяфяринин гайнадылыб ичилмяси мяслящят эюрцлцр
(Я.5; с.73-74).
Ъинъярин, хцсусиля дя дишисинин кюкц, эювдяси, йарпаьы, тохуму,
щятта чичяйи дя бир чох хястяликлярин дярманыды (Я.5; с.73-74).
Ъюкя чичяйи юскцряк цчцн, наня иля рейщаны цряк цчцн дямляйиб
ичирляр (С.75; Т.12).
Чобанйастыьы, андыз кюкц сойугдяймя дярманыды (С.136; Т.32).
Чобанйастыьы гарын аьрысы цчцн йахшыды (С.75; Т.12).
Даьчайы, йаман чюпц, кяклик отуну бир йердя дямляйиб ичмякля
сятялъям, мядя хястяликлярини мцалиъя етмяк олар (цч щяфтя
фасилялярля) (С.148; Т.30).
Дямров оту дямрову апарыр (С.75; Т.12).
Диш аьрысы заманы дишя михяэ гойурлар (С.76; Т.12).
Дишлярин диби бошаланда, дамаг ганайанда дяфня йарпаьы вя йарпыз
чейнямяк мяслящят эюрцлярди (Я.5; с.73-74).
Янъир йарпаьынын сцдц зийилин гянимиди (С.136; Т.32).
Язэилин чярдяйини, будаьы вя йарпаьыны бюйцрткянля гатыб
485
гайнадырсан. Суйуну ичмякля мядя-баьырсаг позьунлуьунун гаршысыны алмаг олар (С.210; Т.30).
Эиъиткян, эяндялаш, андыз, дявядабаныны бир йердя гайнатмагла,
онун суйу иля ванна гябул етдикдя йел хястялийини мцалиъя едирляр
(С.210; Т.30).
Эюз аьрысы цчцн чайын дибиндя галмыш чайы тянзифя бцкцб эюзцн
цстцня гоймаг; кяскин эюз аьрысында сярчяни дири-дири (исти-исти) эюзя
баьламаг мяслящят эюрцлцрдц (Я.5; с.73-74).
Щиндушка оту ады иля танынан биткинин йарпагларынын вя эювдясинин
бюйряк цчцн дярманыды (Я.5; с.73-74).
Илан чалан заман ораны кясиб йериня гатыг сцртцлляр (Я.5; с.73-74).
Испиряни бядянин мцхтялиф йерляриндя дахили, йухары ган тязйигини
мцалиъя етмяк цчцн кирпи яти ян йахшы дярман щесаб едилирди (Я.5; с.7374).
Ит дишляйян йеря ортадан бюлцнмцш гуру лобйа дяняси йапышдырсан,
йара тез саьалар, щяр диш йериня йарым лобйа (С.123; Т.15).
Ган тязйиги ашаьы олан вя бу сябябдян мющкям баш аьрысы кечирян
вя ган азлыьы олан хястяйя, хцсусян дя гадынлара тямиз балла кяря
йаьыны азъа гайнадыб йемяйи, йахуд бал вя йаь долу стяканы газанда,
гайнар суйун ичярисиндя (стякана су долмамалы) йахшы исидяряк гарышдырыб цзц ашаьы узанмыш вязиййятдя ичи бош бору шякилли гарьы иля (яслиндя, буьданын ичи бош эювдяси иля), йахуд назик, ичи бош саман чюпц
иля йаваш-йаваш, сцмцряряк ичмяйи мяслящят эюрярдиляр. Ичяркян бал
олан стякан даща ашаьыда олмалыдыр ки, сорулараг ичилсин (Я.5; с.73-74).
Гара йемишянин дямлямяси тязйиги салмаг цчцн, гырмызысы ися тязйиги галдырмаг цчцн дярманды (С.75; Т.12).
Гара ъийяр хястяликляри цчцн аь тут бякмязиндян истифадя едилирди
(Я.5; с.73-74).
Гарын аьрысы цчцн-йарпызын эювдяси вя йарпаглары, щятта кюкц гайнадылараг ичилирди (Я.5; с.73-74).
Гарны аьрыйан адам зоьал чярдяйини гайнадыб суйуну ичся гарны
саьалар (С.123; Т.15).
Гарьыдалы сачаьынын дямлямяси бюйряк хястялийи цчцн дярманды
(С.75; Т.12).
Гызылъа чыхаран ушаьа ат сцдц, тут бящмязи вермяк мяслящятди
(С.123; Т.15).
Гызылъайа тутулмуш ушаьа ит сцдц ичирмяк лазымды (С.76; Т.12).
Эиъиткян, эяндалаш, андыз, дявядабаныны бир йердя гайнатмагла,
онун суйу иля ванна гябул етдикдя йел хястялийи мцалиъя олунур
486
(С.195; Т.30).
Оймадярян чичяйинин вя палыдын бириллик зоьунун дямлямяси, гурумуш зоьал чярдяйинин унунун балла гарышыьы айагйолу позунтусунун
(дизентерийанын) дярманыды (С.136; Т.32).
Оймадярян гарын аьрысы цчцн файдалыды (С.75; Т.12).
Сары чичякля дямрову мцалиъя едирляр (С.210; Т.30).
Сойугдяймяни мцалиъя етмяк цчцн моруг, бюйцрткян, зоьал мцряббяси, щейва мцряббяси иля бярабяр щейва чийиди дя файдалы щесаб
едилирди (Я.5; с.73-74).
Суда бишмиш янъир, тут йарпаьы ган азлыьынын дярманыды (С.75; Т.12).
Ширинчюпц гара йарасы олан адамын йарасына кечирдикдя йарасы
саьалыр (С.210; Т.30).
Ушагларда (бюйцклярдя дя) кюпц мцалиъя етмяк цчцн шцйцд йемяк, онун тохумуну вя юзцнц дямляйиб ичмяк файдалы щесаб едилирди
(С.195; Т.30).
Цряйи аьрыйан адам йемишян мейвясини гайнадыб ичмяли, чохлу
гоз йемялиди (С.123; Т.15).
Юскцряк вя аь ъийяр хястяликляри цчцн гара тут бякмязи; йаьлыъа
кюкц (эцлхятими) бронхит хястялийинин дярманыды (С.148; Т.30).
Йаныг заманы йумурта аьы вя бал сцртдцкдя йаныг саьалыр (С.76; Т.12).
Йаныг йеря йа картоф кясиб гойарлар, йа да гатыг сцртярляр (С.123; Т.15).
Йумурта сарысы, эцнябахан вя нещря йаьыны гарышдырырлар. Сонра ону
тянзифин цстцня гойарлар вя баша сарыйарлар. Бу, башаьрысыны алыр (С.76; Т.12).
Зиринъин кюкцнцн дямлямяси сарылыьын дярманыды (С.136; Т.32).
487
БЮЛЭЯДЯКИ СПЕСИФИК АДЛАР ЩАГГЫНДА
ЙЕМЯК АДЛАРЫ (Т.30)
Бцръящ (Оьуз) – сулу йемяк нювц
Ъад (Оьуз) – саъда бишян гарьыдалы чюряйи.
Ъадай (Загатала) – ичиня дюйцлмцш гоз гойулмуш чюряк
Ъырадал (Оьуз, Гябяля) эюйярти, дцйц, соьандан щазырланан йемяк
Ъик (Оьуз) - ят хюряйи
Ъинъяр хитяби (Балакян Загатала) – эиъиткян гутабы
Ъцтдцлц (Балакян) – хямир хюряйи; ун, дуз, сода, шор, су гарышдырылараг щазырланан йуха нювц
Чехдирмя (Оьуз) – габаг, дцйц, гоз ляпясиндян щазырланан
йемяк
Чобал (Гах, Загатала) – йемяк нювц
Чобанашы (Оьуз) – гойунун ичалатындан щазырланан плов нювц
Чоьъара (Загатала) – йемяк нювц
Ясадайы (Оьуз) – ун, йаь, шярбятдян щазырланан йемяк
Яткаш (Балакян, Загатала) – ят йемяйи
Щорба (Оьуз) - гоз, лобйа, дцйцдян щазырланан йемяк.
Щиндушкалы мцсямяли аш (Оьуз) – плов нювц
Хапай (Оьуз) – гоз, лобйа, хямирдян щазырланан йемяк нювц
Хинчили (Гах) – хямир хюряйи
Хитяб (Балакян, Загатала) – гутаб
Исирми (Загатала) - рейщан, кешниш, гуру чюряк, сарымсаг вя албалы
суйундан щазырланан вя сяринляшдириъи вясаит кими истифадя едилян сойуг йемяк нювц
Какя (Загатала) – хямир хюряклярдян бири
Кюмбя (Оьуз) – 14 гат йуха иля щазырланыб тяндирдя биширилян ширин
чюряк нювц
Гагалей (Загатала) – саъда бишян гарьыдалы чюряйи
Горасу (Оьуз) – рейщан, хийар, кешниш, гуру чюряк, сарымсаг вя
бюйцрткян суйундан щазырланан вя сяринляшдириъи васитя кими истифадя
едилян сойуг йемяк нювц
Гыний – гарьыдалы чюряйи
Гыйгаъ (Гах, Загатала) – хямир хюряйи
Гусул (Балакян) – хямир хюряйи
Лабба (Шяки) – лобйадан щазырланмыш гаты йемяк
Лобйа кашы – лобйа, йаь, помидорда гызардылан соьан, дцйц иля
щазырланан йемяк нювц
488
Махара (Балакян) – саъда бишян (гыраьы сачаглы) чюряк (санки
эцняши хатырладыр)
Мангуш (Оьуз) – (бах: шыртыл)
Мяръимяк (Оьуз, Шяки) – (бах: шыртыл)
Сцрщц (Гах) – ят, унла бишян йемяк нювц
Шыртыл (шырфыл) (Оьуз, Шяки) – лобйа язмясиндян вя гоздан
щазырланан йемяк
Сцщцллц (Загатала, Балакян) – хямирдян вя ятдян щазырланан
йемяк нювц
Йяхни (Гябяля, Оьуз) – гайнадылмыш ят
Йарпаг хянэял (Загатала, Балакян) – бош хянэял
Зярбабйаха (Оьуз) – бах: шыртыл
БЮЛЭЯДЯ НЯСИЛ ВЯ ТАЙФА АДЛАРЫ (Т.12; 30)
Алвасдар
Аллащгулулар
Атайевляр
Балайлар
Балаэюздяр
Быьлылар
Буръалылар
Ъябиляр
Ъумалылар
Яфганлылар
Щаъы Нурулар
Щаъы Ъебрейилляр (онлара
кечячиляр дя дейирляр)
Щасанлар
Щямидляр
Щясянейляр
Щясяноьлулар
Ханлалар
Хялилбяй ушаьы
Конэцлляр
Гасымлар
Гебеддяр
Гурбанлылар
Лачынлар
Магсудлар
Мещдиушаьы
Мираллар
Миримляр
Мураддар
Оъаггулулар
Пяляли
Сарылар
Сяфиляр
Шейхлар
Шякилиляр табуну
Шыхымлар
Угаллар
Йауллар
ЛЯГЯБЛЯР (Т.30)
Абат Малей (Т.12)
Аьбаш Мащмут – анаданэялмя
дейирляр
489
сачлары аь олдуьу цчцн беля
Ахсах Эцлпяри
Бабарат Мустафа
Бидиш Мящяммяд – «бидиш» сюзцнц чох тез-тез ишлятдийи цчцн
Ъыртдан Муса – бойдан балаъа олдуьу цчцн
Ъин Абзяр – бойдан балаъа олдуьу цчцн
Ъин Ислам
Чатдаьан Фатма – чох данышдыьына эюря
Чиня бала Мащмуд
Чолаг Ъумар
Даьал Мярйям
Дар-дар Муса – щямишя дары йедийи цчцн
Дядягуш Рамазан
Дямирчи Аббас
Дялляк Осман
Допу Сямят – балаъа, йумру киши олдуьу цчцн
Дозай Мящяммяд – кей, хейря-шяря йарамаз олдуьу цчцн
Фындых Мящяммяд – фындыг йыьдыьы цчцн
Щаллей Мящяммяд
Иншаат Мящяммяд - иншаат бригадири ишлядийи цчцн
Кечи Гурбан – кечи сахладыьы цчцн
Кечи Ващид
Кечял Ямир
Кос Камал - эомбул олдуьу цчцн лап коса охшайырды
Кор Мустафа – бир эюзц кор олдуьу цчцн
Кцрт Усуф – 7 йашында эязмяйя башладыьы цчцн
Ганби Рамазан
Гарабуд Мащмуд – дяриси гара олдуьу цчцн
Гардаш Мящяммяд – щамыйа гардаш дедийи цчцн
Гызылдиш Мящяммяд – илк дяфя кянддя онда гызылдиш олдуьу цчцн
Гимил Мустафа – щамыйа «ня гимил кими гысылыф дурмусан?» дедийиня эюря
Гоз Мящяммят – гоз йыьдыьы цчцн
Гуш Исэяндяр
Лоп Бящярчин – суйа даш атыб лоп елядийи цчцн
Мандарин Ващид – Эцръцстандан мандарин эятириб алвер етдийи
цчцн
Миъир Исмайыл – арыг, ъансыз, зяиф олдуьу цчцн
Мий-мий Мящяммят – данышанда данышыьыны баша дцшмяк олмазмыш. Ары кими вызылдайырмыш.
Наьара Нуру - бойдан балаъа, кюк олдуьу цчцн. Лап наьарайа ох-
490
шайырды.
Поту Закир
Сандыггайыран Сцлейман
Саллей Исэяндяр
Суйух Мящяммяд – лобйалы, гозлу сыйыьы чох йейярмиш. Буна
эюря она еля дейирлярмиш.
Суйухбюлянляр (суйухчякянляр) – Ики гардаш айрылырмыш. Що эеъя
суйух бишириблярмиш. Суйуьу бюлмяк исдийиллярмиш. Дийир ки:
- Эят, тярязидя чякип, бюляк.
Дийир:
- Йахшы.
Суйуьу тярязидя чякип бюлцлляр.
Щинди она эюря дя щуннарын аддары суйухбюлянляр галып.
Толамазоьлу Исэяндяр
Тошу Йетим (Халид) - юкцзляри сахлайанда тош елядийи цчцн
Тяркисалат Гасым – динсиз, имансыз щесаб олундуьу цчцн
Йекя Митялиф (Мцтяллиб) - йекяпяр олдуьу цчцн
Зянбил ями - Касыфчылыхдан Хачмазды би айаьына чарых эийяр, що
бирисиня галош (щярясинин би тайы ъырылыф дийяня), ялляриндя дя ки гара
зянбил. Щолара да щабуна эюря зянбил ями дийилляр.
Зярэяр Салам
ШЯКИДЯ ЛЯГЯБЛЯР (Т.24)
Аьан Ящмяд
Аьвялянд Ямраслан
Алабула Щямид
Албалылар
Алтыайлыг Мяммядяли
Алтыбармаг Щаъы Сялим
Ана гызы Мяммяд
Ана ханым оьлу
Аналы оьлу
Анан йесин Щцммят
Апдыр Абдурящман
Армуд оьлу
Авэярдян Мяммяд
Айагйалын оьлу Ибращим
Айы Билал
Бадам Идрис
Бадром Щидайят
Багара Щцсейн
Банваз Ъямил
Байтал Сяфяр
Бердинка Нясиф
Бядо
Бясяр Ящмяд
Быды
Быдыр Бащав
Борълу Вяли
Бю-бю Адширин
Буь Мяммяд
Бурну гырыг Ъаббар
Буйнуз оьлу
Ъамыш Мяммядяли
Ъан-ъийяр Сялим
491
Ъаван Мустафа
Ъейран Якбяр
Ъыггы
Ъындыр Яли
Ъырт Рамазан
Ъыртдадым Ялякбяр
Ъыртдан Таьы
Ъырыгларын Фяряъ
Ъыьал Ъаббар
Ъибби
Ъин гараэюз
Ъиндо Щидайят
Ъиря Ъаббар
Ъит Телли
Ъитдили Мяммяд
Ъий-ъий Сямяд
Ъунду Сцлейман
Ъущут Ибращим
Чаггал Яййуф
Чаггал Мухтар
Чанта пакт Усуф
Чапыг Ящмяд
Четезе Щцсейн
Чыьырдалы оьлу
Чоуш Осман
Даь Щаъналы
Даьал Сара
Даьар Салман
Дакгыды Мяммяд
Даггы Сялим
Дам йапды Щаъыбала
Дама эирян Ялякбяр (Сабит
Рящман)
Дамарчы Салам
Дана Ряшид
Дангы Мящяррям
Дарам Сялтянят
Дарт гопсун Щцммят
Дашгы залы
Давар Исфяндийар
Дердер Камал
Дясвячя Мащмуд
Дявяря эюз Мещди
Дошан Щцсейнбала
Дыр Нясиф
Дыр-дыр Гулам - Шакир
Дилбяр Щцсейн
Диш Йусиф
Добы Аббас (Ващид)
Додаг Йунус
Доги Мяняф
Дол Щяшим
Долча Мяммяд
Долма бохча Мяммяд
Дозай Щясян
Дюйя Абдулла
Дуббулуш Шамил
Духул Салман
Думба Наьы
Дцнбяк Шякяр
Дцнбцл
Яллям-гяллям Нургялям
Янтяр Усуф
Яркяк Абдулла
Яшяд-мяшяд Йусуф
Яштярхан Абдуляли
Фяря Ялякбяр
Фярямяз Наьы
Фятир Фатма
Фындыг Мяммядли
Фынтыш Гулам
Фыр-фыр Нуру
Фирни Исмаил
Фыш Йусиф
Фисинъан Мяммядли
Эюйэюз Ясядулла
Щампа Сяттар
Щяллящцм оьлу
Щяштярхан Абдуляли
Щиккя Мярям
492
Хакяндяз Балаханым
Халлы Мабуд
Хата Мустафа
Хата-бала (гязет сатан)
Хатун оьлу Гаффар
Хатун ушаьы
Хярзил оьлу
Хордларын Ящмяд
Хортдяк Ялибала
Хоруз Мустафа
Хоруз оьлу
Хотяк Ясабяли
Хыр-хыр Абдулщямид
Хызыр оьлу
Хинэял Щаъы Мяммяд
Хоткяр Щцсейн
Хурнищ Щясян
Идбар Ящмяд
Иман эцмцш оьлу Ясабяли
Иняк Мустафа
Искян Щаъыаьа
Итдяр Абдулла
Ит Ящмяд
Ит кялляси Гара
Кечял Салещ
Кечи Мухтар
Кянтяр оьлу
Кясяйян Якбяр
Кявяр Муса
Китаб оьлу
Консул Мустафа
Квадрат Яли
Гачай Щцммят
Гара эюз ушаьы
Галлай Мащмуд
Гара папах Рясул
Гара тойуг Ящмяд
Гашгалар
Гябир газан ушаьы
Гяъяр Хейралы
Гялйан Абдурящман
Гям Дадаш
Гяпяк Мустафа
Гязянфяр Щ. Абдуращман
Гындылы
Гыны-гыны Мухтар
Гыпырд Щаъы Абдулщямид
Гырыш Мяъид
Гыз Щцсейн
Гызыл диш Мащмуд
Гоздаьарлар
Гудес Щцсейн
Гукги Сямяд
Гулаьы кясик ушаьы
Гумбаралар
Гундаксаз Мащмуд
Гурбан оьлу
Гурд Ялясэяр
Гурд оьлу
Гуру Мяляк
Гузу Ящмяд
Лавада Ъаббар
Ляля Ващид
Лыггыды Ъаббар
Лырды Гара
Лоьа Ъямил
Логги
Лцт Мяммяд
Мадара верди Иб. хялил
Макко Исмаил
Магай
Мал гарны Мяммяд
Малай Исмаил
Мар Мустафа
Машаг Яййуб
Машга Ялибала
Машо Йусиф
Мазан Алы
Мярдан Мясмя
Мярдо Мяммяд
493
Мярру Защид
Мясял Идрис
Мясялчи Щаъы
Мятцс Мяммяд
Мыгырд Щаъы Абдулщямид
Мырых Ъаббар
Мырт Мустафа
Мидиш Мяммядли
Мюрэцмцшляр (Салман
Мцмтаз)
Мцрдяшир Сялтянят
Начар Мещди
Нанай Исмаил
Нянян юлсцн Абдулкярим
Ноьан Ъаббар
Оъаг гулу оьлу Щясян
Оьру Щямид
Оппанды Муса
Юкцз Абдулкярим
Юрдяк Осман
Памбых Абдулкярим
Пардалах Абдулла
Папала дейян Мяммяд
Папас Щясян
Папы Абдулла
Папыг Мустафа
Пас Абдулла
Пас Ящмяд
Пасди Исмаил
Перегон Абдулла
Пет Аббасгулу
Пейсял Ящмяд
Пяля Гаффар
Пысы Бащав (Ващабзадя)
Пыт Лятиф
Пишик Ящмяд
Пивя Щцсейн
Помпуш Яли
Попур Язизя
Пота Рясул
Рущани Мяммяд
Сыртыг Наьы
Сахсаьан баш Сямяд
Саггыз оьлу
Саллах Щямид
Саманчылар
Самавар оьлу
Сейэащ Щямид
Сяням оьлу
Сярчя Сялим
Сярраъ Халид
Сяркяр Щцсейн
Солдат оьлу Ряъяб
Синявяр ушаьы
Сийасят Ящмяд
Сцрмялиэюз Щаъы Фейзулла
Шафня Исмаил
Шаханым оьлу
Шагяфди Щцсейн
Шяббяди Ващид
Шяля Гурбан
Шяряшур Фатма
Шяти Ъаббар
Шырфыл Усуф
Тапанъа Защид
Тай чарых оьлу Мяммяд
Тайгулаг Мяммяд
Тениска Надир
Тялясмиш Абдулкярим
Тялиш Мирзя
Тяндирчи Сямяд
Тяпял Чумай
Тяпя Сцлейман
Тязя Ясмяр
Тыс Ъамал
Топчы Абдурящман
Топуш Яляшряф
Тюря Салман
Тукгай бала
Тула Бахыш
494
Турупка Абдурящим
Тцлкц Гурбан
Урадный Абдулязиз
Уста Эцлцляр
Узунбурун Давуд
Васвасы Яли
Вящши Ящмяд
Виъдан Паша
Вий Мяммяд
Йабы оьлу
Йаьлы Мясим
Йапшаг Яли
Йарамалы оьлу
Йанан Йагуб
Йаныг Гаффар
Йекяаьыз Ващид
Йекябаш Хатын
Йекябурун Якрям
Йеддиляр
Йедди баъылар
Йедди ятяк Вейсял
Йезид оьлу Йусиф
Зямяндя Исмаил
Зоь Мяммяд
Зорбалар
Зыьылты Пяри
Зинэир Яли
Зыррама Паша
УНУДУЛМУШ ОБАЛАР (Т.43)
Аьулуг – Оьуз районунун Халхал кяндинин шималында, даьларын
дюшцндя салынмышды. Лязэи кянди олуб.
Ашаьы Филфилли – Оьуз районунун индики Филфилли кяндинин ъянубунда
йерляшиб; кяндя сел-су дцшдцйцня эюря ящалиси кючцб.
Бала Сюйцдлц – Руслар йашайан кянд олуб, ящалиси кючцб. Оьуз
районунда индики Бюйцк Сюйцдлц кяндинин йухарысында, даьларын
йамаъында йерляшиб.
Балашум – Оьуз районунун Хачмаз кяндинин эцнчыхан тяряфиндя
гярар тутмуш кяндин ады иди. «Бал-чюряк» мянасыны верир. Утиляр
йашайыб. Ящалисинин кючцб эетмя сябябляри мялум дейил.
Балых кянди – Гябяля районунда мювъуд олуб (Я.4; с.78).
Ъыных – Загатала районунда кянд олуб (Я.4; с.79).
Дарвазабиня кянди – Балакян районунда кянд олуб (Я.4; с.78).
Дявябатан – Оьуз районунда бцнюврясини руслар гойуб.
Эяраз – Бюйцк йашайыш мяскяни олуб. Хачмазын эцнбатанында
Фятян Бурун дейилян даь йамаъындан Йемишянли гобусунадяк олан 2
мин щектарлыг бир сащяни ящатя едирди.
Эирдяаул кянди – Гябяля районунда мювъуд олуб (Я.4; с.79).
Гарабулаг – Оьуз районунда Шейтанкяндля цз-цзядир. Ящалиси
малдарлыгла мяшьул олуб. Ящалиси индики Гарабулаьа кючцб.
Гаранлыг дяря – Халхал кянди йахынлыьында мювъуд олмуш кяндин
адыдыр.
495
Газмалар – Хачмазын айаьында кянд йеринин адыдыр.
Гозду (Гозлу) Буъаг – Мухас кяндинин ашаьы щиссясиндя, даьын
ятяйиндя йерляшир. Гябирстанлыг вя дам йерляри билинир.
Гулуда кянди – Загатала районунда олуб (Я.4; с.78).
Леху кянди – Балакян районунда олуб (Я.4; с.79).
Лязэи кянди – Баш Дашаьылдан йухарыда йерляшир.
Мяръ – Шейтанкянддян бир гядяр йухарыда оьузларын йурду олуб.
Гябристанлыьы дурур.
Отманлы – Индики Малых йашайыш сащясинин йанында мювъуд олуб.
Сунтай – Синъан кяндиндян эцнбатан тайда йерляшир. Гябристанлыьы дурур.
Шащра – улу кяндляримиздяндир. Бурада щейвандарлыг фермасы вар.
Ящалиси кючцб.
Шейтанкянд - Филфиллидян шималда гядим йашайыш мяскянидир. Даь
кянди олуб.
Шых Обасы – Дявябатандан ашаьыда йашайыш мяскяни олуб.
Торпаггала – Гах районунда кянд олуб (Я.4; с.79).
МЯЩЯЛЛЯ АДЛАРЫ (Т.30)
Сейитляр мящялляси
Буъах мящялляси (Т.12)
Лащыълар мящялляси
Хялилбяй ушаьы (Т.12)
Йоьуртдар мящялляси
Падар мящялляси
Дяхяр (Дяххяр) мящялляси (Дях – он; хяр – ешшяк демякдир)
Шащсевянняр мящялляси (Надир шащла баьлы йаранмышдыр)
ШЯКИДЯ МЯЩЯЛЛЯ АДЛАРЫ (Т.24)
Ашаьы базар
Аьванлар
Арх цстц
Баьбанлар
Базар башы
Билаллар
Чай гыраьы
Чюкяк мящляси
Гышлаг
Гобу
Гуллар
Гумбаралар
Даббаглар
Даь диби
Дямирчи булаьы
Дяйирманлар
Дырлар
Динэин йаны
Доггуз пара
Долчалар
Дулузлар
Яширляр
Эилящли мящляси
Хинэаллар
Кянд айаьы
Матор аралыьы
Мядотлар
Немят булаьы
496
Отаг ешийи
Пиримляр
Сары торпаг
Сцддцляр
Шащыгялфляр (щям дя нясил
адыдыр)
Шярбафлар
Топчулар
Тязя кянд
Йухары баш
МЦГЯДДЯС ЙЕРЛЯР, МЦГЯДДЯС АДАМЛАР (Т.30)
Абдулла баба зийаряти (Оьуз, Падар кянди) – боьаз хястяликляринин мцалиъя едилмяси (Мяс: инаь оланлары).
Баваратма (Балакяндя)
Ъамал баба зийаряти – дямров, зийил вя башга дяри хястяликлярини
бу зийарятдяки торпагла сцртцб мцалиъя едирляр.
Чяршянбя баба зийаряти – Оьуз районунун Кяримли кяндиндя ян
эцълц зийарятэащ
Чюмчя булаг – Дийирлляр ки, Гябяля районунун Гямярван кяндиндя фысдых аьаъы варыйды. У аьаъын башында дяярман дашы вар. Яввялляр сел, су ораны басмышды. Илан эялип тяпилмишди. Дидиляр ки, щеч кяс
чимя билмир. Дидиляр, ура пирди.
Далаг пири
Дилак (диляк, ниййят) зийараты (Загатала районунун Тала
кяндиндя). Бу зийаратын сащибляри Щаъы Рамазан, Хоъаоьлу Абатлы,
Шейх Ящмяд Яфянди олублар. Бура эялянняр юздярийнян маьара (сап
йумаьы) эятирилляр. Маьаранын бир уъуну ачыб ора гойар, ниййят едяр,
йол башлыйаллар. Маьара куртаранадяк йолларыны эедярдиляр ки, йоллары
ачых олсун. Щонда дилахлары кечярди. Кечмясяйди, йары йолда
галардылар.
Диш пири
Яли даьы ( Оьуз, Йагублуда) – Дейирляр ки, орада гара даш вар.
Дейиляня эюря Щязрят Ялинин аты Дцлдцлцн айаьынын изи о гара дашын
цзяриндяди. Она эюря дя бура зийарятэащ щесаб олунур.
Язямят пири - Щинди ура ванна гойуп хясдялик саьалдыллар.
Эцндоьду баба зийаряти (Оьуз, Тайыфлы)
Эюз зийаряти (Оьуз, Кяримли) – йердян гайнайан булаг суйу эюз
хястяликлярини мцалиъя едир.
Щаъы Салман зийаряти – Оьуз, Падар кянди
Щаъы Шямсяддин пири - Дийиллярки, эцннярин би эцнсц кянд ъамааты пиря эедир. Йаьыш йаьыр. Щаъы Шямсяддин эюрцнцп олара дийиркин
бир аз ялли – айахлы тярпянин, сел апарар. Олар эеъ тярпянирляр. Щяр йери
497
су басыр. Йарысы су алтында галыр.
Щялим баба зийаряти (Оьуз, Кяримли)
Щцрцлей зийаряти (Балакян) – ушаьы олмайан ниййят едир. Ушаг
оландан сонра ону щямин зийарятя сатыб, йяни пул вериб алырлар.
Иситмя зийаряти (Оьуз районунун Ъалуд кяндиндя)
Комрад баба зийаряти (Гябяля) – ушаьы олмайанлар ниййят
едирляр.
Горху зийаряти ( Оьуз районунун Кяримли кяндиндя)
Маляммяд баба зийаряти – (Оьузда) – дцшкцнлцк, зяифлик олан
адамлары мцалиъя едир.
Мещди кишинин зийаряти (Балакяндя)
Мыхнязяр зийаряти (Оьуз районунун Гарабалдыр кяндиндя) – Шыхмазар зийаряти дя дейилир.
Молла Байрамын зийаряти (Балакяндя)
Молла Садыг баба зийаряти (Оьуз районунун Мухас кяндиндя) –
йел зийарятидир.
Саранай зийаряти (Оьуз районунун Тайыфлы кяндиндя) – Дейирляр
ки, Сары ана истядийи оьлана верилмядийи цчцн учуб эедиб. Сарылыг хястялийини мцалиъя едир.
Шешбяр баба - Ушаьы олмайаннар, йолу уьурлу олмах цчцн бу пиря
эедирляр)
Шейх Бядряддин пири
Ушаьа галмаг пири (бцтпярястлик дюврцндян галма пир йерляридир)
Вянэ (кился) зийаряти (Оьуз районунун Ъалуд кяндиндя)
Йеьишаракел пири - МцгяддясЙеэизарын монастры (Оьузда)
Йел зийаряти (Оьуз районунун Кяримли, Халхал вя с. кяндляриндя)
Йел долаьы зийаряти (Балакяндя)
Йусуф Яфянди пири
МЦГЯДДЯС АДАМЛАР (С.199; Т.30)
Абды оьлу Мящяммяд
Абдулмюмин Ящмяд Яфянди
Баваратма баба
Дашдямир Яфянди
Дашдямир Яфянди оьлу Газалы
Яфянди
Щаъы Алы
Щаъы Абдулла
Щаъы Абдулялим
Щаъы Ящмяд
Щаъы Манаф
Щаъы Мящяммяд
Щаъы Мярдан
Щаъы Мустафа
Щаъы Гядир
Щаъы Пянащ Яфянди
498
Щаъы Сялим
Щаъы Йусиф баба
Щаъы Йусиф баба оьлу Бащяддин
Яфянди
Щаъымар (Щаъы Юмяр) Яфянди
Щясрят баба
Ибращим баба
Инчя Ябдцррящим Яфянди
Мящяммяд Яфянди
Мирсаат баба
Молла Ибращимхялил
Молла Щаъы
Молла Щямзяли
Молла Садыг баба
Новруз баба
Нурмящяммяд баба
Полад Мящяммяд
Салам Яфянди
Сямяд Яфянди
Шалвыз баба
Шейх Ящмяд баба
Шякили Мящяммяд Яфянди
Шыхосман баба
Цч гардаш баба
Вейис баба
Йел баба
БЮЛЭЯДЯКИ БЯЗИ КЯНДЛЯРИН АДЛАРЫ
(Т.12; 30); (Я.10-102)
Алмалы (Гах)
Ашаьы Чардахлар(Загатала)
Базар (Загатала)
Байдарлы (Балакян)
Бум (Гябяля)
Дардоггаз (Загатала)
Дизахлы (Гябяля)
Ъар (Загатала)
Чобанкол (Загатала)
Чюкякоба (Загатала)
Ялиабад (Загатала)
Фалдар (Загатала)
Фындыглы (Гах)
Эцллцк (Гах)
Эюйям (Загатала)
Щоймала (Загатала)
Щянифя (Балакян)
Газма (Балакян)
Гандах (Загатала)
Гарабалдыр (Оьуз)
Гараъалы (Балакян)
Гаргай (Загатала)
Гас (Загатала)
Гасбиня (Балакян)
Гуллар (Балакян)
Гыпчаг (Балакян)
Гябиздяря (Загатала)
Гямярван (Гябяля)
Ибахлы (Гах)
Илису (Гах)
Катех (Балакян)
Кебелоба (Загатала)
Козбарох (Загатала)
Кортала (Балакян)
Кяпянякчи (Загатала)
Лащыъ (Загатала)
Магов (Загатала)
Матсех (Загатала)
Мащамалар (Балакян)
Мыхлыговаг (Гябяля)
Мирзябяйли (Гябяля)
Мосул (Загатала)
Мухах (Загатала)
Мухах (Загатала)
Муьанлы (Загатала)
Ниъ (Гябяля)
499
Онгут (Балакян)
Онъалы (Балакян)
Пашан (Загатала)
Поштбиня (Балакян)
Сабунчу (Загатала)
Сарыбаш (Гах)
Суваэил (Загатала)
Сумайыл (Загатала)
Шабалыд (Загатала)
Тала (Загатала)
Талалар (Балакян)
Тангут (Балакян)
Тцлц (Балакян)
Вархийан (Загатала)
Вяндам (Гябяля)
Йени Суваэил (Загатала)
Йенэийан (Загатала)
Зараьан (Гябяля)
Зоьалбиня (Загатала) вя с.
ЙЕР, ЙУРД АДЛАРЫ ЩАГГЫНДА
ХАЛГ ЕТИМОЛОЭИЙАСЫ (Т.30)
Ъар – Загатала районундадыр. Тцрк мяншяли олуб, дяря, чюкяклик,
йарьан мянасындадыр (Я.4; с.26).
Домбабиня – Загатала районундакянд. Диалектляримиздяки домба, тяпя, йумру тяпялик, кичик йцксяклик мяналарындадыр (Я.4; с.13).
Дяймядяря – Оьуз районундадыр. Дейиляня эюря бура кичик арх олуб.
Хачмаз – Оьуз районундадыр. Сярвяти иля сечилдийиня эюря бурада
мяскунлашанлар торпаьа еля баьланыбдыр ки, йашадыглары йеря дя гачмаз дейибляр. Ясрляр кечдикъя г-х явязлянмяси баш вериб. Хачмаз
ады мейдана чыхыб. Башга етимолоэийайа эюря ися бу йерлярдя Оьуз
тайфалары йашадыьындан адамлар хач асмадыглары цчцн мяскян салдыглары торпаьа Хачмаз (- маз инкар шякилчисидир) демишляр.
Башга бир халг етимолоэийайа эюря ися тарихян 1200-ъц илдя бураны
су басыб. Кянд даьылыб. Онлар Губайа кючцбляр. Орада бир мящялля
салыблар – адыны да Хачмазлы вя Хачмаз гоймаг истяйибляр. Индики
Губа-Хачмаз еля онларын йери, йурдуду.
Щязря – Гябяля районунда мювъуддур. Ев, оъаг мянасындадыр
(Я.4; с.34).
Халхал – Оьуз районунда лап гядимлярдя гыраг щиссяляри баьланмыш ат аьылы имиш.
Гахмуьал – Гах районунда кянд, Гах ойкониминдян вя муьал
етнониминдян ибарятдир (Я.4; с.40).
Гыпчаг – Гах районунда кянд, гядим тцрк тайфаларынын – гыпчагларын ады иля баьлыдыр (Я.4; с.37).
Моллалы – Оьуз районунда Молла Алы адлы бир няфяр чай гыраьында
ев тикдирибмиш. Сонра кянд олуб. Тядриъян бу ад Моллалы шяклиня
500
дцшцб.
Синъан – Оьуз районунда, Синни ъан – йашлылар йашайан йер демякдир.
Синъан – эуйа йемяк ады олуб. Тойуьун ичярисиня туршу вя с.
долдуруб тяндирдя биширирлярмиш.
Синъан – сенъан тайфасынын ады иля баьлыдыр (Я.4; с.46).
Падар – Оьуз районунда, пядяр – фарс сюзц олуб, ата демякдир.
Тайыфлы – Оьуз районунда, тайфа шяклиндя олуб. Она эюря дя Тайыфлы адланыр.
Тяркяш – Оьуз районунда, эуйа бура вахтиля Тайкяш адланыб, йяни
чайын бу тяряфиндя олан кянд.
Тяркяш – эуйа баш дцзянлик олуб. Сонралар бурайа бир кюч эялиб.
Синъандан эялиб бу кюч щаггында юйрянмяк истяйиблярмиш. Онлар гантяр ичиндя имишляр. Бурада йуйунармышлар.
Тяркеш – эуйа тярини йу, кеч.
Тяркяш – гядим тцрк мяншяли тцркеш тайфасынын адыны якс етдирир
(Я.4; с.37).
Варданлы (индики Кяримли) – Оьуз районунда ,Вардянли, йяни тахылы бол олан йер.
Кяримли ады щал-щазырда бу кяндин адыдыр. Мцърим Кярим Варданинин ады да кяндин ады иля баьлыдыр.
Йагублу – Оьуз районунда, Йагуб адлы бир бяй олуб. Онун ады
иля баьлы олан бу кянд Йагублу адланыр вя с.
Йагублу – нясил адыдыр (Я.4; с.54).
БЮЛЭЯДЯ БЯЗИ ДАЬ ВЯ ДЯРЯ АДЛАРЫ (Т.30)
Алмалыг даьы (Оьуз)
Баьырсаг дяряси (Оьуз) (Баьырсаьа бянзядийи цчцн)
Чалаьан дяряси – (Оьуз) бу дярянин цзяриндян анъаг чалаьанлар
уча билир. Яэяр чалаьанлар учсайды, эцълц сел эялмяли иди. Бу ады лязэиляр гойуб.
Дявябойну даьы (Я.4; с.16)
Яли даьы – (Оьуз) эцнчыхан тяряфдян Гарабулаьа йахындыр. Орада
гара даш вар. Дейиляня эюря Щязрят Ялинин аты Дцлдцлцн айаьынын изи
бу гара дашын цзяриндяди. Она эюря дя бура зийарятэащды.
Фый дяряси – (Оьуз) ян дярин дяря. Лязэилярин дедийиня эюря су
фыйылты иля эется кянди су басар.
Хурушдар дяряси (Оьуз)
Кящяр, йахуд Йящяр даь (Гябяля) - Бу даь формаъа йящяря
501
бянзядийи цчцн беля адланыр.
Кичик Исрейил даьы
Кор дяря (Оьуз) (Халхал ъамааты бурада торпаг олмадыьы цчцн
Филфиллийя кючцбляр)
Кющня Мухас даьы (Оьуз)
Гаранлыг дяря (Оьуз)
Гярюцз дяряси (Оьуз)
Гысыр даьы (Оьуз)
Гызылгайа (Оьуз) - тештдя гызыл тапылдыьы цчцн
Готур даь (Я.4; с.16)
Мамрух даьы (Загатала)
Маза дяряси – (Оьуз) ян бюйцк дашалры сел эятирян дяря.
Мирзя даьы (Гябяля)
Эцллц даь – (Оьуз) вахтиля цзцм баьы олуб.
Исрейил даьы (Оьуз)
Палантюкян даь (Я.4; с.16)
Шейтан дяряси (Загатала)
Йел даьы (Оьуз)
Йумрудаь (Я.4; с.16)
Вянэей дяряси
Зоьаллы даь (Гябяля)
БЯЗИ МЕШЯ АДЛАРЫ (Т.30); (Я.19; с.120)
Ахмаз мешяси (Оьуз)– су эялиб дцзяндя галдыьы цчцн беля
адланыр.
Алаэяз мешяси (Гах) (Я.4; с.27)
Ъябрайыл мешяси (Оьуз)
Ъилан мешяси (Оьуз) - (Эуйа Ъийярхан) адлы адамын мешяси олуб.
Ябдцлаьатлы мешяси – (Оьуз)
Эюдякляр мешяси (Оьуз)
Гызылъыг мешяси (Гах) (Я.4; с.27)
Надир топчасы (Оьуз )
Оруъ мешяси (Оьуз)
Соьанначыг (Соьанлыг ачыг) мешяси (Оьуз)
Селли баьы (горуг) – (Оьуз) сел дцшдцйц цчцн беля дейилир.
ЙАЙЛАГЛАР (Т.30); (Я.19; с.118)
502
Аьбулаг йайлаьы (Оьуз)
Аьыздар йайлаьы (Оьуз), эиряъякдя, аьыз щиссядя йерляшдийи цчцн
Чухадурмаз йайлаьы (Оьуз)
Гызлар йайлаьы (Оьуз)
Гарайатаг йайлаьы (Оьуз)
Тцлкцляр йайлаьы (Оьуз)
Тайагошун йайлаьы (Оьуз), - йцксяк гайаларда олдуьу цчцн
Вянэей йайлаьы
Йастыдаш йайлаьы (Оьуз) вя с.
ТАЛА АДЛАРЫ (Т.30)
(Оьуз районунда)
Щятям таласы
Котан
Кюклцк таласы
Ганлы йер
Гасым инчяси
Гызылъыг
Шыхлы
Тцтяклик таласы
Узун тала
Йаныглар
ГЯДИМ АБИДЯ ЙЕРЛЯРИ (С.103; Т.30); (Я.19; с.18-22)
(Гябяля вя Оьуз районларында)
Албан гябристанлыьы (Гябяля вя Оьузда)
Эорхана - 3 м дяринликдя йерляшир. Бцтпярястликля баьлы йаранан абидядир. Квадрат шякилли отаглары вар. Отаглары ишыгландырмаг мцмкцн олмадыьы
цчцн бу отаглар сирр олараг галыб. Орайа салынан щяр бир ишыг сюнцр.
Эовур гала (Оьуз районунун Хачмаз кяндиндя)
Щаъы Гящряман гябристанлыьы - Чох мцгяддяс йердир. Бу гябристанлыьа эетмяк цчцн Дястямаз чайындан кечмяк лазым эялирди. Бу
чайын цзяриндя тяхминян XIV-XV ясрин кюрпцсц вар. Щаъы Гящряман
Щязря кяндиндяки мцгяддяс кцмбязляря эедиш-эялиш асан олсун дейя
бу кюрпцнц гойдурубмуш. Бу кянддя дюрд кцмбяз вар.
Бу гябристанлыгларда юлчцсц 2м, 2м 70см олан кцп гябирляри мювъуддур.
Щаъы гябристанлыьы – Бурада Щяъъ зийарятиня эедянляр дяфн олунублар.
Дузсуз гябристанлыьы
Маралйалыйан гябиристанлыьы - Дейиляня эюря бурада бир даш вармыш.
Бир марал эялиб бу дашы йалайармыш. О гядяр бу дашы йалайыбмыш ки, орада
бир чюкяк йараныб. Дейирляр ки, бу марал бурайа няйя эюряся эялирмиш.
ДЦЗЯНЛИК ЙЕРИ (Т.30)
503
Дяшмир дцзц (Гябяля) - Дяш-дцзянлик йери демякдир.
Дяш Вяндам (Гябяля)
ЧАЙ ВЯ БУЛАГ АДЛАРЫ (Т.30)
Аь чай – суйу шяффаф олдуьу цчцн беля адланыр. Шяфалы судур. Хястяляр цчцн ящямиййятлидир (Оьуз районунда)
Айваз булаьы (Оьузда) – Айваз адлы бир няфярин ады иля баьлыдыр.
Балакянчай
Балышун булаьы (Оьузда)
Батан чай (Балакяндя)
Бянд дярясинин чайы (дямирчилярин) (Оьузда)
Ъамы ушаьы чайы (Оьузда)
Дабахоьлу булаьы (Бурада Дабах оьлунун адамлары йашайырдылар)
(Оьузда)
Дяйирман чайы (Оьузда)
Дямирапаран чайы (Гябяля)
Ялиъан чайы (Оьузда)
Яйричай (Гах)
Эюйчя булаьы (Оьузда)
Эюэяр булаьы (Оьузда)
Щаъы Язиз чайы (Оьузда)
Щаъы Гящряман булаьы (Гящряман адлы бир няфяр бу булаьы цзя
чыхарыб)
Хялилин булаьы (Оьузда)
Иса булаьы (Оьузда)
Иситмя булаьы (Ислам булаьы да дейирляр. Адамын иситмя хястялийи
олдугда мцалиъя мягсяди иля бу булаьын суйундан ичирляр) (Оьузда)
Исти булаг (Балакяндя)
Итйандыран чайы (чох эцн дцшян, гызьын йер) (Оьузда)
Гайыз булаг (Оьузда) – Гайыз адлы бир няфярин ады иля баьлыдыр.
Гайымларын булаьы (Оьузда)
Гала чайы – галанын йанындан ахдыьы цчцн (Оьузда)
Гамышлы эюл (Оьузда)
Гара су (Оьузда)
Гара чай (Оьузда) мешялярдян эялян чай
Гара эюл (Оьузда) – ат цчцн мцалиъя йери
Гобучайы (Оьузда) – вахтиля арх олуб, сонра гобулашыб, дяринляшиб.
Гуйу булаьы (Оьузда)
Гумлуг чайы (Оьузда)
504
Гурд булаьы – гурдлар дейилян оймаг. Бир няфяр булаьы кялбяндя
салыб. О да гурдлардан олдуьу цчцн гурд булаьы адланыр (Оьузда)
Катех чайы (Балакяндя)
Кечи булаьы (Оьузда)
Кешиш булаьы (Оьузда)
Кешиш чайы (Оьузда)
Кюмцр гуйу (Оьузда)
Мага эюлц (Оьузда)
Мащмудалы чайы (Оьузда) – Мащмудалы адлы бир няфяр бу чайын
цзяриня кюрпц салыб.
Мазым чай (Балакян)
Мещди ушаьы эюлц (Оьузда)
Мяммядяли булаьы - чешмя олуб. Щямин адамын ады иля баьлы олуб
(Оьузда)
Назар чайы (Оьузда) – Назар адлы оймаг олуб. Бу чай онларын оймаьынын йанындан ахырмыш.
Нов булаг (Гябялядя) – йайлагларын ашаьы щиссясиндя щейванлар
цчцн су ичмяк чох чятин иди. Она эюря дя булагдан су эютцрмяк цчцн
новлар дцзялтмишдиляр ки, су ора йыьылсын вя ондан истифадя едилсин.
Нощур эюлц (Гябялядя)
Нящря булаьы (Оьузда) – нящря цчцн суйу орадан эятирирмишляр.
Памбыг чайы (Оьузда) – памбыг таласына эетдийи цчцн.
Сахсы булаг (Гябяля) – булагда сахсы тапылдыьы цчцн.
Сойуг булаг (Гябяля) – суйу даима сойуг олдуьу цчцн.
Софу булаьы (Оьузда)
Су дяряси – Бюйцк суйун дяряси (Оьузда)
Сяням булаьы (Балакяндя)
Шащлыг булаьы (Оьузда)
Шор булаг (Оьузда)
Шыхушаьы чайы (Оьузда)
Талачай (Загатала)
Тцрйанчай (Оьузда)
Улу чай (Оьузда) – нящянэ олдуьу цчцн.
Ващаб атылан чай (Оьузда) – Ващаб адлы бир няфяр юлдцрцлцб бу
чайа атылыб.
Вянэ (кился) дярясинин чайы - Вянэей дярясиндян эялян чай
(Оьузда)
Зями чайы (Оьузда)
Зями эюлц (Оьузда) вя с.
505
КЮРПЦ АДЛАРЫ (Т.30)
Адыл кюрпцсц (Оьузда)
Щаъы Ябдцррящим кюрпцсц - Дашцздян Падара кечян йердя (Оьузда)
Щаъы Язиз кюрпцсц (Оьуз районунда)
Щаъы Ряшид кюрпцсц - Дашцздян Йевлаьа эедян йердя
Щясян Софу кюрпцсц (Оьузда) вя с.
Ала гурд
Алма нахышы
Айы эюзц
Чарпаз
Дилим-дилим
Дувалы
Эцзэц
Хырдалы
Конфет
ХАЛЧА НАХЫШЛАРЫ (Т.30)
Годяря (шащматлы)
Гочбашы
Гыъа ганады
Гыйьаъы
Мафизли
Мцслцмят
Началник
Пярпяри
Пишик чючяси
ТОХУНМА ЯШЙАЛАРЫН АДЫ (Т.30)
Чивяк - шятял
Щябэя - щейбя
Шяддя – бешийин цстцня салынан тохунма вя с.
Оьуз раонунун Баш Дашаьыл кянд сакинляри Щямидов Сурхай,
Гафаров Ъяфяр, Рамазанов Телман – аьаъ цзяриндя ойма сяняти иля
мяшьулдурлар.
506
ДИАЛЕКТОЛОЖИ СЮЗЛЦК (Тяртиб едян: 30)
А
-
адий (Загатала)
афар (Оьуз, Шяки)
Аьнамах (Оьуз, Шяки)
ала (Оьуз, Гябяля)
Алаъящря (Оьуз)
алафа (Шяки, Загатала)
аламанчы (Оьуз, Шяки)
ала - торан (Оьуз, Шяки)
алатююр (Гябяля)
алатююр (Оьуз)
ан (Гах)
Ана
Гутаб
Тозанагда сцрцнмяк
Эюйярти, тярявяз
гуш ады
зяриф ипяк парча
Даьыдан, тюкян
ала – гаранлыг
Башдансовду
Ня йахшы, ня пис; орта
Кандар (Оьуз вя Шяки
диалектиндя бу cюз «кан»
шяклиндя ишлянир
Б
бада (Загатала)
бадий (Гах)
балы (Балакян, Гах, Шяки)
бары (Оьуз, Шяки, Балакян)
байда (Балакян; Загатала)
базбурутду (0ьуз; Шяки)
бет (Балакян)
бете (Балакян)
бейъя (Оьуз; Шяки)
бейгафыл (Оьуз)
бялэя (бялйя) (Оьуз; Шяки)
бяйям (Оьуз)
билдир (Оьуз)
биня (Загатала, Балакян)
бирщовур (Оьуз)
бирсцйцн (Оьуз)
битдийан (Оьуз)
бийъя (Балакян)
богон (Балакян)
бова (Балакян)
-
Ямиарвады
Баъы
Эилас
дивар; евтикмя
су тюкмяк цчцн габ,
пийаля
- Эцълц, ири ъцссяли
- Щеч олмазса
- Ата
- бу эеъя
- Гяфилдян
- Нишан
- Мяэяр
- кечян ил
- Чобанларын мяскян салдыьы йер
- Бир аз
- О бири эцн
- Гуш ады
- Бу эеъя
- Евин кцнъц; (Оьуз
диалектиндя мцшэяк)
- Ана
507
бюлмя (Шяки, Гах, Загатала, Оьуз)
будана; будей (Оьуз)
буржун (Оьуз)
бушалах (Оьуз)
бцвц (Оьуз)
Ъ
ъады (Балакян)
ъага (ъагай) (Шяки, Гах)
ъантарах (Оьуз)
ъыльы (ъылха, ъымхыр) (Загатала,
Гах)
ъысгана (Оьуз, Шяки)
ъимъимя (Оьуз)
ъинъяр (ъинъар) (Шяки, Балакян)
ъийи (Оьуз, Шяки)
ъулаз (Оьуз)
- Нялбяки; лянбяки
- Будур
- Белин онурьа сцтуну
- Пычалах
- Биби
- Айыдюшяйи
- Фындыьын йашыл габыьы
- Мющкям, эцълц, енликцряк
- Тамам, лап, халис
- Чайтиканы
- 1) лап, тамам, халис,
2) башдан – айаьа, дырнаьынын уъуна кими исланмаг
- Эиъиткян
- Ана
- Арыг
Ч
чаь (Оьуз)
Чантай
чанэал (Балакян, Загатала)
чархлы патава (Оьуз)
чатмаг (Оьуз)
- Арабанын бюйрцндяки дик аьаъ
- Бах: шанта
- Асылган
- Сялигясиз эейинян адам
- 1) йеткинляшмяк (ъаван
йашына чатмаг);
2) йетишмяк (мейвя йетишиб)
чекил (Шяки, Оьуз)
- Ъыр тут аьаъы
ченэял (чянэял) (Шяки, Оьуз)
- Палтарасан
чялляшмах (Балакян)
- Чалышмаг, ишлямяк
чямиря (Шяки, Оьуз)
- Думан, чян
чянбяря (Загатала, Балакян,
- 1) моталын аьзына тикилян чубуг;
Гах, Оьуз)
2) думан, чян
чяррямах (Оьуз)
- Дярд чякмяк
чырчыра (Оьуз, Гах)
- Гыьылъым
чиртмя (Оьуз)
- Баш йайлыьы
чотурру (Оьуз)
- Нащамар
чючя (чюйъя) (Гябяля, Загатала) - Мис габ, пийаля
чючя (Оьуз)
- Ялин, овуъун ичи
чюрякгатыьы (Шяки, Оьуз)
- Чюряк йаванлыьы
508
Д
дадаш (Оьуз)
дангаз (Оьуз)
дарымаг (Оьуз)
дяфдяр (Оьуз)
дямшалах (Оьуз, Гябяля)
дяннямящ (Шяки, Оьуз)
дянэи (дянэит) (Гябяля,
Оьуз, Гах)
дюйран (Шяки, Оьуз)
дяймяк (Гябяля, Оьуз,
Балакян, Загатала)
дищри бянювшя (Загатала)
дикялип (Шяки, Оьуз)
диряшмах (Шяки, Оьуз)
дийя (Балакян)
дийяня (Шяки, Оьуз)
дуруламах (Шяки, Оьуз)
-
ата
кялля, баш
няфс кясилмяк
юмцр китабы
пинти, сялигясиз
мейвя дярмяк
Сябят
- Тойда пул вермяк
- мейвянин йетишмяси
-
бянювшяйи рянэли бянювшя
зилляниб (бахмаг)
мяъбур етмяк
ата
дейя
габлары, палтары тямиз суйа
чякмяк
- баша кечирилян хцсуси
гадын баш юртцйц
дцймячя (Балакян, Загатала)
Е
ехнахаш (Гябяля)
ежэащан (Шяки, Оьуз)
ерчал (Гябяля, Оьуз, Гах
Балакян, Загатала)
еших (Гябяля, Оьуз, Гах, Шяки,
Балакян, Загатала)
Я
яэяням (яйяням) (Оьуз)
ящтяъ (Шяки, Оьуз)
янэили (Загатала)
ярбяй (Шяки)
ярясят (Оьуз)
ятмянэя (Загатала)
явлцйян (Балакян)
яйришмях (Гах)
- бичин вахты
- бош – бекар
- Тутдан щазырланмыш хцсуси
мцряббя
- ейван
-
яэяр
яшйа (шяхси)
эяндалаш
чюрякгатыьы
Тяяъъцблц щадисяни
билдирир
- йцнэцл хасиййят
- Ляйян
- йалтагланмаг
Ф
509
феллянмиш (Шяки, Оьуз)
- чохбилмиш
Э
эап елямях (Шяки, Оьуз)
эедийи (Балакян)
эеждяннян (Шяки, Оьуз)
эейяндя (Балакян)
эялий (эялийи, эялах) (Балакян,
Загатала)
эямиря (Гах, Оьуз)
эяняшмяк (Шяки, Оьуз)
эярмяк (Гябяля)
эимэя (Оьуз)
-
Сющбят етмяк
эедир
Сящяр тездян
эедяндя
эялир
-
эиррямях (Шяки, Оьуз)
-
эирявя (Шяки, Оьуз)
эирмяк (Оьуз)
-
эюбяр (кюбяр) (Оьуз)
эютцрцм дцшмяк (Оьуз)
эюй (Шяки, Оьуз)
эцлбянэи (Балакян, Загатала)
-
аьыл
мяслящятляшмяк
йемиш нювц
Сющбят елямяк цчцн
адамларын йыьылдыьы йер
вахт кечирмяк, йола
вермяк
Имкан, фцрсят
1) чатмаг (мясялян, о, он
йашына эирмишди)
2) эялмяк (йаз эялди)
щцндцр йер
йорулуб ялдян дцшмяк
кцрякян
эялинин башына юртцлян,
зяриф тохунмуш баш юртцйц
Щ
щалаф (Шяки, Оьуз)
щаннан – щана (Шяки, Оьуз)
щашти – щушти (Загатала)
щайла (Балакян, Загатала)
щеч бет (Балакян)
-
щеляйи (Балакян)
щейкял (Балакян, Загатала)
щяъят (Оьуз)
щякарат (Шяки, Оьуз)
щянъяри (Шяки, Оьуз, Балакян)
щянд (Балакян)
-
510
щейвана верилян от, яляф
ня вахтдан ня вахта
йаш, ням
мусиги иля охунан байаты
щеч сюзцнц
гцввятляндирмяк цчцн;
гятиййян мянасында
белядир
Гуран габы
алят
якин йери
неъя
бостан
щянэ (Гах, Оьуз)
щявиш (Гах)
щинъявара (инъявара)
- 1) мусиги; 2) кими, тящяр
- ням, йаш
- Аллащ тяряфи,
хошбяхтликдян
- Инди
- о дягигя
- нянни, бешик
- йаш, ням
щинди (Оьуз, Шяки)
щосамат (Оьуз)
щюрмчек (Балакян)
щюйцш (Шяки, Гябяля, Оьуз)
Х
хапай (Оьуз)
хас (Шяки, Оьуз)
хаса (хас) (Балакян)
хашгалам (Гах)
хейлах (Шяки, Оьуз, Гах,
Балакян)
хыдыл (Шяки, Гах)
хырда (Оьуз)
-
парчакясди
чяршянбя ахшамы
палтар нювц
зящяр
хейли
- нявя
- гыза той явязиня едилян
йыьынъаг
- бала
- Хонча
- новрузэцлц
- чиркин
- ъамаат, ряиййят
хитил (Оьуз)
хон (Шяки, Оьуз, Загатала)
хончачичяйи (Оьуз)
хорйад (Балакян)
Хубан
И
ибаралых (Оьуз)
ибиний (Гах)
ибня (Оьуз)
иъи (Загатала)
иъи – гуъу (Оьуз)
ичиг (Загатала, Балакян)
-
ида (Гах)
идим (Шяки, Оьуз)
идимсиз (Оьуз)
илим (Гах)
иллащкин (Оьуз)
имарат (Шяки, Оьуз, Гах,
Балакян, Загатала)
-
511
ядабазлыг
кифлянмиш
щиккя
гардаш
хырдачы
гардаша, ямиоьлуна,
юзцндян бюйцйя мцраъият
ана
защири эюркям
кифир, идбар
ялим
ялялхцсус
гадына мяхсус зинят
шейляри
ин (Оьуз, Балакян)
инащат (Оьуз)
инчал (Шяки)
- Ий
- Лаь, кинайя
- Тутдан щазырланмыш гаты
мцряббя, ричал
- йахшы ки, хошбяхтликдян,
Аллащ тяряфи
- Ики ил яввял
- анъаг, амма
- кялаьайы
инъявара (щинъявара)
инишил (Оьуз)
интасы (Оьуз)
ират (Шяки, Оьуз, Балакян,
Загатала)
ирызгы (рызгы)
ирз – рянэ (Загатала, Оьуз)
исмарыш (смарыш) (Оьуз, Шяки)
исриф (исрип) (Шяки, Оьуз,
Загатала)
ишди (Шяки, Оьуз)
ийя (Гах)
-
Рузи
бяниз
Сифариш
гянаят
- яэяр
- Сащиб (ев)
К
кан (Шяки, Оьуз)
катда (Оьуз, Гах)
- кандар, астана
- 1) чохбилмиш;
2) сцд юлчмяк цчцн габ
кесих (кясих) (Шяки, Гах, Оьуз) - 1) гощум; 2) гыз ювлады
кябяррянмях (Оьуз)
- дикялмяк
кяфрям (Шяки, Оьуз)
- без, астар
кяк (Оьуз)
- аь
кялянмяк (Оьуз)
- кясилмяк
кярахат (каращат) (Балакян)
- йарашыгсыз, кобуд, няс
кибиррищ (Оьуз)
- ядабазлыг
кипимяк (Оьуз)
- 1) йахынлашмаг;
2) тяпинмяк
киримяк (Оьуз)
- Сакитляшмяк, сусмаг
кисб (кясб) (Оьуз)
- газанъ
коьа (Оьуз, Шяки)
- уъу гармаг кими олан
аьаъ
кювцрмяк (Балакян, Оьуз)
- няфяси тянэимяк, лящлямяк
куваланмах (Гах)
- кифлянмяк
Кцмхана
- барама сахланан йер
кцвцл (кцйцл) (Шяки, Оьуз,
- хараба йер, йува
Гах)
512
Г
гаъар (гяъяр) (Оьуз, Гах,
Загатала)
гачырмах (Шяки, Оьуз)
гада (Шяки, Загатала, Гах)
гадах (Оьуз, Загатала,
Балакян)
гадар (гядяр) (Балакян,
Загатала)
гандах (Шяки, Оьуз, Балакян)
гарыъгай (Оьуз)
газараг (Загатала, Гах,
Балакян)
гяртмях (Оьуз)
гятрящим (Оьуз)
гыхмых (Оьуз)
- Тярс, инадкар, язазил
- Сюндцрмяк (ишыьы, оъаьы)
- 1) гардаш; 2) ашыг (сцмцк)
- мисмар
- гадын чалмасы
- хяндяк
- гарышга
- Фындыьыын йашыл габыьы
- нечя вахтын чирки
- язазил, гяддар
- аьаъ доьрананда ямяля
эялян йонгар, талаша
- эилас
- хясис
гылас (Оьуз)
гырчы (гыртчы) (Шяки, Оьуз,
Загатала)
гырым (Шяки, Оьуз, Гах)
гырпызмаг (Шяки, Оьуз)
гимил (Оьуз, Гах)
- эюркям, давраныш
- Шяклямяк
- 1) гысыла-гысыла эязян
адам, 2) буланыг
- гуйу, дяря
- касыблыг, имкансызлыг вахты
- йахшы, асан
- 1) будаг; 2) кцнъ; 3)
дахилян пис, хаин адам
- няфси чякмяк
гобу (Шяки, Оьуз)
гохух вахды (Оьуз)
голай (Оьуз, Гах)
гуъур (Гах, Загатала Оьуз)
гурагсамаг (Балакян,
Загатала)
гуваланмайан (Балакян)
гузугарны (Шяки, Оьуз)
гузугулаьы (Шяки, Оьуз)
- Фярящлянмяйян
- эюбяляк
- эюбяляк
Л
лабада (Шяки, Оьуз, Гах,
Загатала)
лас (Оьуз)
- гыса голлу, цзяри гайтан вя
бафта иля ишлянмиш гадын
палтары
- 1) ням, йаш; 2) йорьун,
пис ящвал - рущиййяли
513
лящлямяк (Шяки, Оьуз)
лялюйцн (Шяки, Оьуз)
лямбяки (Шяки, Оьуз)
ляс (Шяки, Оьуз)
лилей (лиляй) (Балакян)
лос (Оьуз, Гах)
-
Тянэиняфяс олмаг
аъэюз
нялбяки
Инъя, зяриф (парча)
байаты
Тянбял
М
маьара (Шяки-Загатала)
маьаэ (маща) (Загатала, Оьуз)
маьмун (Шяки, Оьуз)
мащна (Оьуз)
мащны (Загатала)
машу (Загатала, Балакян)
мяряз (Шяки, Оьуз)
мянзил армуду (Оьуз)
-
мязяр (Оьуз)
мий – мий (Оьуз)
-
мумасан (Балакян, Загатала)
Мцьюрцс
мцъ олмаг (Оьуз)
-
мцшэяк (Оьуз)
мцшц (Оьуз)
-
Сап йумаьы
мяня
аъиз
бящаня
байаты
эюзял, нюврястя
аъиз, фаьыр (адам)
атлыларын йорулуб няфяс
дярдийи йер
дюшлцк
йаваш – йаваш, лянэ,
мызылданан
Синябянд
орада отуранлар
чашыб галмаг, аъизляшмяк,
бцзцшцб галмаг
кцнъ
йящуди
-
нечя дяфя
эюрмямиш
ня шякилдя, ня вязиййятдя
туфан
нювбя
Н
нечя дюня (Оьуз)
няхцняк (Оьуз)
ня найырда (Оьуз)
нифрин (Шяки, Оьуз)
нобат (Шяки, Оьуз)
О
Ол
- О
Ю
юпэя (Оьуз)
- аь ъийяр
П
514
пайталат (Оьуз)
пор (Оьуз)
- ичалат
- киф
С
сабайнан (Гябяля)
сагга (Шяки, Оьуз)
салост (Оьуз)
самы (Шяки, Оьуз)
сяля (Шяки, Оьуз)
-
сяллим (Шяки, Оьуз)
сярэяндар (Шяки, Оьуз)
сярмяк (Шяки, Оьуз)
-
сырколу (Оьуз)
сиъим (Шяки, Оьуз)
-
сирейин (Шяки, Оьуз)
суъах (Оьуз)
сурфа (Оьуз)
сцнэ елямяк (Оьуз)
сцняк (Оьуз)
сцрцстчцлцк (Загатала)
-
сящяр тездян, сабащ
ичи долу гоз
щалсыз, ляс
бойундурух
малын гарнындан
щазырланыр, нящря аьзына
гойулур
бош, бекар
бош - бекар, авара
1) дюшямяк, дцзмяк; 2)
ипя палтар асмаг; 3)
тюкмяк (чайы нялбякийя
тюкмяк)
ядалы
атын йалындан, кечи
тцкцндян щюрцлян кяндир,
ип
сраьа эцн
сулу, ням йер
сцфря
даьылыб эетмяк
аъэюз
маллары отармаг
Ш
шащыд (Шяки, Оьуз)
шавух салан (Загатала)
шеллянмяк (Шяки, Загатала)
шилэирлик (Шяки, Оьуз)
шилпим (Загатала)
шилтим (Оьуз)
шундул (Шяки, Оьуз)
-
дяйирман щаггы
ишыг сачан
авараланмаг
сых мешялик йер
шил - кцт
шил - кцт
ахмаг, щярякятинин йерини
билмяйян
Т
таат елямяк (Оьуз)
- ришхянд елямяк
515
тапырьа (Оьуз)
тарах (Шяки, Оьуз)
тавар
тайтамах (Оьуз)
тящня (Оьуз)
-
наращат (адам)
1) бел; 2) дараг
саз нювц
ахсамаг
бюйцк тахта габ (чюряк
цчцн)
- тахта габын кичийи
тящнячя (Оьуз)
У
урух – турух (Шяки, Оьуз)
урва (Шяки, Оьуз)
урвайы (Шяки, Оьуз)
- нясил, кюк
- ун
- 1) тяриф; 2) лаггырты
В
вахм елямяк (Оьуз)
вялащцрядян чыхмаг (Оьуз)
вяз (Оьуз)
- имкан верилмяк
- ашыб – дашмаг
- мяслящят
Й
йаланго (Шяки, Оьуз)
йанчы (Балакян)
йараф (Оьуз)
йелляр (Загатала)
йеширмящ (Шяки, Оьуз, Балакян)
йяя (йя:) (Шяки, Оьуз)
йцэряк (Шяки, Гябяля, Оьуз)
З
Зыры (Шяки, Оьуз)
-
азаъыг ишарты
йенэя
эюрясян
елляр
эизлятмяк
сащиб (ев)
бешик
- эомбулун йекяси
(тящярсиз кюк)
МЯТНЛЯРДЯ ИШЛЯНЯН
ЯРЯБ ВЯ ФАРС СЮЗЛЯРИНИН ЛЦЬЯТИ (Я. 6)
Б
баэпа(й) (ф) – ъялд йерийян, сцрятля йерийян (ат)
бядху(й) (ф) – пис хасиййятли
бяща (ф) – 1) эюзяллик; 2) парлаглыг; 3) гиймят, дяйяр
бярд (ф) – сойуг, сойуглуг, сяринлик; бярди – яъуз – сон гыш
сойуглары
516
бича (биъа) (ф) – 1) нащаг йеря; 2) бош, мянасыз
бист (ф) - ийирми
бийабянэярд (ф) – авара
бухур (я) – йандырылдыгда хош ий верян гятран
буй (ф) – гоху, ий
Я
ярз (я) – 1) йер; 2) торпаг
яййар (я) – 1) щийляэяр; 2) авара
Ф
фариь (я) – 1) асудя ; 2) ваз кечмиш
Щ
щейкял (я) – 1) бойуна салынан дуа, 2) гуран габы
Х
харзар (ф) – тиканлыг
хор (ф) – эцняш, эцн
Л
лашярик (я) - шярики олмайан
М
манянд (ф) - кими
мащи – (ф)- 1) балыг; 2) айа мяхсус, айлы;
(я) – мящв едян, йох едян
мящяк(к) (я вя ф) – 1) эцмцш вя йа гызылын
яйарыны йохламаг цчцн хцсуси даш; 2) мейар
муй (ф) – сач, тел
мцдяббир (я) – тядбирли, узагэюрян
мцьилан (ф) – акасийа аьаъы
мцхалиф (я) – зидд, якс
мцкяррям (я) – мющтярям, щюрмятли
мцгярряр (я) – 1) гярарлашдырылмыш; 2) сюйлянилмиш; 3) щазыр
мцняввяр (я) – ишыглы, нурлу, парлаг
мцнгад (я) – мцнтязир, табе, бойун яйян
мцнтяща (я) – сон дяряъя, сон, нящайят
мцшабищ (я) – охшар, бянзяр
мцзяййян (я) – бязякли, зинятли
517
Н
нар (я) – 1) од; 2) ъящянням; 3) дярд
Р
рюйят (я) – 1) эюрцш; 2) нязарят; 3) мцзакиря; 4) щялл етмя
рцх (ру) (ф) –цз, чющря
С
сядр (я) – 1) гялб, кюнцл, 2) башчы
сяэ (ф) – ит
сювт (я) – 1) сяс, сяда; 2) гамчы, тазийаня
сузан (ф) – 1) йандыран; 2) кядярли
сцхян (ф) – сюз, нитг
Т
таги (таьи) (я) – 1) щяддини ашан; 2) цсйанчы
тящяммцл (я) – сябр, дюзцм
тяваф (я) – 1) бир шейин ятрафында доланма; 2) щяъъ мярасими
тир (ф) - эцлля, йайдан атылан ох, диряк
Ц
цнас (я) - гадынлар, гызлар
В
вяс (я) - вя
З
зиллуллащ (я) – Аллащын кюлэяси
зийадя (я) - эяряксиз
518
СЮЙЛЯЙИЪИЛЯР ВЯ ТОПЛАЙЫЪЫЛАР
ЩАГГЫНДА МЯЛУМАТ
СЮЙЛЯЙИЪИЛЯР (Тяртиб едян: 30)
1. Адил Гымрыйев, Балакян районунун Гасбииня кянд сакини
2. Аьаъан Гяриб гызы Хяляфова, Гябяля районунун Вяндам кянд
сакини, 1912-ъи ил тявяллцдлц, миллиййяти хыналыг
3. Аидя Хялил гызы Хялилова, Гах шящяр сакини, 1933-ъц ил
тявяллцдлц
4. Ана Щаъыйева, Йухары Тала кянд сакини
5. Анаханым Ящмядова, Оьуз районунун Байан кянд сакини,
1924-ъц ил тявяллцдлц
6. Анаханым Ялийева, Гябяля район сакини
7. Анаханым Давуд гызы Аьайева, Гябяля районунун Мирзябяйли
кянд сакини, 1924-ъц ил тявяллцдлц, миллиййяти лязэи
8. Аллащверди Яли оьлу Гарайев, Гах районунун Алмалы кянд
сакини, 1930-ъу ил тявяллцдлц
9. Алмяммяд Ялибала оьлу Бабайев, Оьуз районунун Кяримли
кянд сакини, 1949-ъу ил тявяллцдлц
10. Алышан Фятялийева, Оьуз шящяр сакини, 1906-ъц ил тявяллцдлц,
щал-щазырда дцнйасыны дяйишмишдир.
11. Алимя Мцзафяддин гызы Язизова, Оьуз районунун Баш Дашаьыл
кянд сакини
12. Араз Гядир оьлу Ибращимов, Оьуз районунун Баш Дашаьыл
кянд сакини
13. Ариф Адыэюзялов, Оьуз районунун Кяримли кянд сакини
14. Асйа Исайева, Загатала районунун Йухары Тала кянд сакини,
1958-ъи ил тявяллцдлц
15. Ашыг Ярябиддин, Балакян районунун Газма кянд сакини,
1939-ъу ил тявяллцдлц
16. Ашыг-шаир Ямращ Гах районунун Алмалы кянд сакини
17. Ашыг Яли, Загатала районунун Мухах кянд сакини
18. Ашыг Казымын ев архивиндян. Мярщум ашыг Загатала районунун Чобанкол кяндиндян иди.
19. Ашыг Сираъ (Щябибуллайев), 1930-ъу ил тявяллцдлц, Шяки районунун
Баш Лайысгы кяндиндя доьулуб. Щал-щазырда Эянъя шящяриндя йашайыр.
20. Ашот Уди оьлу (шаир), Гябяля районунун Ниъ кянд сакини,
миллиййяти уди
519
21. Айдын Ящмядов, Оьуз районунун Баш Дашаьыл кянд сакини,
щазырда дцнйасыны дяйишиб.
22. Айишя Зумрад гызы Рзайева, Балакян районунун Мащамалар
кяндиндя доьулуб. Щал-щазырда Бакы шящяриндя йашайыр. 1945-ъи ил
тявяллцдлц
23. Айишя Хялил гызы Хялилова, Гах районунун Сарыбаш кянд сакини,
1933-ъц ил тявяллцдлц, мцяллим
24. Айна Аслан гызы Ряъябова, Гах районунун Сарыбаш кянд
сакини, 1913-ъц ил тявяллцдлц
25. Бадисяба Шащмар гызы Мящяррямова, Оьуз районунун
Ширванлы кянд сакини, 1913-ъц ил тявяллцдлц
26. Байрам Гара оьлу Щейдяров, Оьуз районунун Йагублу кянд
сакини
27. Байрамалы Закир оьлу Гядиров, Оьуз районунун Ъалуд кянд
сакини, 1928-ъи ил тявяллцдлц
28. Бядир Мустафа гызы Ъялилова, Оьуз район сакини, 1926-ъы ил
тявяллцдлц, щал-щазырда дцнйасыны дяйишмишдир.
29. Бящярчин Эцлмяммядов, Оьуз районунун Топ кянд сакини,
1911-ъи ил тявяллцдлц, миллиййяти лязэи
30. Бясти Сяфяр гызы Рушанова, Гах районунун Зяйям кянд
сакини, 1952-ъи ил тявяллцдлц
31. Бяйхан Сейфялийева, Гах районунун Илису кянд сакини, 1901-ъи
ил тявяллцдлц
32. Бикя Аслан гызы Гебедова, Балакян районунун Поштбиня кянд
сакини, 1930-ъу ил тявяллцдлц
33. Ъамал Мцрвят оьлу Сейидов, Оьуз районунун Хачмаз кянд
сакини, 1930-ъу ил тявяллцдлц
34. Ъащандар, Тцлц кянд сакини
35. Ъащанэир Дальын, Гах районунун Илису кянд сакини
36. Ъаваншир Камил оьлу Мящяррямов, Оьуз районунун Кяримли
кянд сакини, 1953-ъц ил тявяллцдлц
37. Ъяфяран Абсалам гызы Гыфйева, Балакян районунун Поштбиня
кянд сакини, 1901-ъи ил тявяллцдлц
38. Ъялал Мяммядов, Оьуз районунун Баш Дашаьыл кянд сакини,
1904-ъц ил тявяллцдлц
39. Ъямил Исмайылов, Оьуз районунун Буъаг кянд сакини
40. Ъямиййят Гарахан гызы Гурбанова, Загатала районунун
Гандох кянд сакини, 1935-ъи ил тявяллцдлц
41. Ъялил Ъялилов, Оьуз районунун Кяримли кянд сакини
42. Ъясарят Ибращимова, Гябяля район сакини
520
43. Ъумар Мцрсял оьлу Мяммядов, Оьуз районунун Падар кянд
сакини, 1952-ъи ил тявяллцдлц
44. Чешминаз Рзайева, Балакян районунун Газма кянд сакини,
1936-ъы ил тявяллцдлц
45. Чичяк Бяшир гызы Кавазова, Гах районунун Сарыбаш кянд
сакини, 1929-ъу ил тявяллцдлц
46. Ящмяд Щидайят оьлу Саламов, Оьуз район сакини, 1924-ъц ил
тявяллцдлц
47. Ящмяд Исмайыл оьлу Гурбанов, Загатала районунун Кюзбарох
кянд сакини, миллиййяти сахор
48. Ящмяд Саат оьлу Мяммядов, Оьуз районунун Баш Дашаьыл
кянд сакини, 1929-ъу ил тявяллцдлц
49. Якрям Солтан оьлу Щаъыйев, Гах район сакини, 1910-ъу ил
тявяллцдлц
50. Яляддин Таъяддин оьлу Кяримов, Гябяля район сакини, 1913ъц ил тявяллцдлц
51. Яли Абдулсалам оьлу Сцлейманов, Балакян районунун Катех
кянд сакини, 1930-ъу ил тявяллцдлц
52. Яли Абдуллайев, Оьуз районунун Йагублу кянд сакини, 1894ъц ил тявяллцдлц, щал-щазырда дцнйасыны дяйишмишдир.
53. Яли Ящмядов, Гах районунун Алмалы кянд сакини, байтар щяким
54. Яминя Исмайыл гызы Ясэярова, Оьуз районунун Буъаг кянд
сакини, 1931-ъи ил тявяллцдлц
55. Яминят Шямсяддин гызы Османова, Гах район сакини, 1913-ъц
ил тявяллцдлц
56. Яминят Нурайева, Загатала районунун Мухах кянд сакини,
1903-ъц ил тявяллцдлц
57. Янвяр Ябдцррящимов, Оьуз районунун Хачмаз кянд сакини
58. Ярсийя Ъялал гызы Аьайева, Оьуз районунун Хачмаз кянд
сакини, 1928-ъи ил тявяллцдлц
59. Ясибя Ялийева, Шяки районунун Кичик Дящня кянд сакини,
1926-ъы ил тявяллцдлц
60. Ясмайя Абдуллайева, Оьуз районунун Йагублу кянд сакини,
1928-ъи ил тявяллцдлц
61. Ясмайя Аьайева, Оьуз районунун Синъан кянд сакини, 1926ъы ил тявяллцдлц
62. Фатма Мяммяд гызы Мусайева, Загатала районунун Муьанлы
кянд сакини, 1910-ъу тявяллцдлц
63. Фатма Мящяммяд гызы Щаъыйева, Оьуз районунун Хачмаз
кянд сакини, 1923-ъц ил тявяллцдлц
521
64. Фатма Рамазанова, Гябяля районунун Мирзябяйли кянд
сакини, 1908-ъи ил тявяллцдлц
65. Фяридя Ъялал гызы Щаъымяммядова, Оьуз районунун Буъаг
кянд сакини, 1937-ъи ил тявяллцдлц
66. Фяррух Дашдямиров, Оьуз районунун Баш Дашаьыл кянд сакини,
1930-ъу ил тявяллцдлц
67. Эюйчяк Ъябийева, Оьуз районунун Хачмаз кянд сакини,
1924-ъц ил тявяллцдлц
68. Эюзял Ряъяб гызы Мустафайева, Загатала районунун Ашаьы
Тала кянд сакини, 1940-ъы ил тявяллцдлц
69. Эцларя Щаъы гызы Абдуллайева, Оьуз районунун Гумлаг кянд
сакини, 1926-ъы ил тявяллцдлц, щал-щазырда дцнйасыны дяйишмишдир.
70. Эцлдяня Язиз гызы Щцсейнова, Оьуз районунун Кяримли кянд
сакини, 1945-ъи ил тявяллцдлц, миллиййяти лязэи
71. Эцлдяня Щямид гызы Щямзяйева, Оьуз район сакини, 1945-ъи
ил тявяллцдлц
72. Эцлдястя Хялил гызы Абдуллайева, Оьуз районунун Кяримли
кянд сакини
73. Эцлейбят Абдуллащ гызы Исайева, Загатала районунун Ялиабад
кянд сакини, 1930-ъу ил тявяллцдлц, миллиййяти инэилой
74. Эцляфруз Ялйарова, Оьуз районунун Тайыфлы кянд сакини,
1914-ъц ил тявяллцдлц, миллиййяти лязэи
75. Эцляндам Ъяфяр гызы Рамазанова, Гах районунун Илису кянд
сакини, 1938-ъи ил тявяллцдлц
76. Эцлназ Щаъымурад гызы Нязирова, Гах районунун Сарыбаш кянд
сакини, 1939-ъу ил тявяллцдлц
77. Эцлъяннят Мяммядова, Оьуз районунун Моллалы кянд
сакини, 1930-ъу ил тявяллцдлц
78. Эцлсяням Щаъы гызы Щаъыйева, Оьуз районунун Синъан кянд
сакини, 1924-ъц ил тявяллцдлц, щал-щазырда дцнйасыны дяйишмишдир.
79. Щаъы Ящмяд оьлу Исайев, Балакян районунун Газма кянд
сакини, 1938-ъи ил тявяллцдлц, миллиййяти авар
80. Щафизат Зябибулла гызы Мурадова, Загатала районунун Суваэил
кянд сакини, 1929-ъу ил тявяллцдлц, миллиййяти захор
81. Щавва Мящяммяд гызы Ялийева, Загатала районунун Эюйям
кянд сакини, 1940-ъы ил тявяллцдлц
82. Щейдяр Исмайыл оьлу Щейдяров, Загатала районунун Тала кянд
сакини, 1921-ъи ил тявяллцдлц
83. Щябибят Иса гызы (Юмярова) Дибирова, Балакян районунун
Щянифя кянд сакини
522
84. Щямид Ящмяд оьлу Айдынов, Оьуз районунун Йагублу кянд
сакини, 1910-ъу ил тявяллцдлц
85. Щямид Ялбянд оьлу Исайев, Оьуз шящяр сакини, 1938-ъи ил
тявяллцдлц, щал-щазырда дцнйасыны дяйишмишдир.
86. Щикмят Мустафа оьлу Язимов, Гах шящяр сакини, 1940-ъы ил
тявяллцдлц, фялсяфя елмляри намизяди
87. Щцммят Мащмудов, Оьуз районунун Хачмаз кянд сакини,
1931-ъи ил тявяллцдлц
88. Ханад Дадаш оьлу Щямидов, Оьуз район сакини, 1936-ъы ил
тявяллцдлц
89. Ханым Исайева, Оьуз районунун Мухас кянд сакини, 1911-ъи
ил тявяллцдлц
90. Ханым Мящяррямова, Оьуз районунун Кяримли кянд сакини,
1917-ъи ил тявяллцдлц
91. Ханымбала Дибров гызы Исэяндярова, Загатала районунун
Ашаьы Тала кянд сакини, 1909-ъу ил тявяллцдлц
92. Хаъай Мящяммяд гызы Ашырова, Балакян районунун Катех
кянд сакини, 1916-ъы ил тявяллцдлц
93. Хатын Абдуллайева, Гах районунун Илису кянд сакини, 1931-ъи
ил тявяллцдлц
94. Хатын Ялийева, Гах районунун Ляляпаша кянд сакини, 1930-ъу
ил тявяллцдлц
95. Хатын Щясянова, Гах районунун Илису кянд сакини, 1911-ъи ил
тявяллцдлц
96. Хядиъя Гоъайева, Оьуз районунун Гумлаг кянд сакини,
1926-ъы ил тявяллцдлц
97. Хялил Мяммядтащир оьлу Мяммядтащиров, Гах районунун
Илису кянд сакини, 1930-ъу ил тявяллцдлц
98. Хошгядям Фяряъ гызы Ширинова, Гябяля районунун Зараьан
кянд сакини, 1932-ъи ил тявяллцдлц,
99. Хозеймят Ъяфяр оьлу Ялийев, Загатала районунун Гандах
кянд сакини, 1925-ъи ил тявяллцдлц
100. Ибращим Оруъ оьлу Ящмядов, Загатала районунун Йенэийан
кянд сакини
101. Иманяддин Атакишийев, Оьуз районунун Халхал кянд сакини,
1929-ъу ил тявяллцдлц
102. Иса Цзейир оьлу Исайев, Шяки районунун Охуд кянд сакини,
1930-ъу ил тявяллцдлц, щал-щазырда дцнйасыны дяйишмишдир.
103. Исэяндяр Няби оьлу Мяращимов, Гябяля районунун Вяндам
кянд сакини, 1929-ъу ил тявяллцдлц
523
104. Исрафил Ъямаляддин оьлу Эянзяйев, Балакян районунун
Кортала кянд сакини, 1910-ъу ил тявяллцдлц
105. Жора Кючари, Гябяля районунун Ниъ кянд сакини, 1929-ъу ил
тявяллцдлц, миллиййяти уди
106. Камал Ъамалов, Оьуз районунун Хачмаз кянд сакини,
1933-ъц ил тявяллцдлц
107. Кялимят Щаъящмяд гызы Хялилова, Загатала районунун Йухары Чардахлар кянд сакини, 1938-ъи ил тявяллцдлц, миллиййяти сахор
108. Гарагыз Бяширова, Гах районунун Фындыглы кянд сакини, 1920ъи ил тявяллцдлц
109. Гядим Гяни оьлу Ялийев, Гябяля районунун Вяндам кянд
сакини, 1929-ъу ил тявяллцдлц
110. Гядир Ящмядов, Оьуз районунун Баш Дашаьыл кянд сакини,
1899-ъу ил тявяллцдлц, щал-щазырда дцнйасыны дяйишмишдир.
111. Гядир Мяммядов, Оьуз районунун Баш Дашаьыл кянд
сакини, 1921-ъи ил тявяллцдлц
112. Гяни Ялийев, Оьуз районунун Кяримли кянд сакини
113. Гясидя Ъялал гызы Мяммядсаатова, Оьуз районунун Буъаг
кянд сакини, 1931-ъи ил тявяллцдлц
114. Гызтамам Йусифова, Оьуз районунун Кяримли кянд сакини,
1934-ъц ил тявяллцдлц
115. Гурбан Ялийев, Шяки районунун Туран гясябя сакини, 1933ъц ил тявяллцдлц
116. Лазер Баласани, Гябяля районунун Ниъ кянд сакини, миллиййяти
уди
117. Лазер Дямирчари, Гябяля районунун Ниъ кянд сакини, миллиййяти уди
118. Лцтфяли Ширяли оьлу Ващабов, Шяки район сакини, 1916-ъы ил
тявяллцдлц, тягацдчц мцяллим
119. Мабуд Мясим оьлу Гарайев, Шяки район сакини, 1903-ъц ил
тявяллцдлц
120. Мащмуд Язизов, Оьуз район сакини, 1926-ъы ил тявяллцдлц,
щал-щазырда дцнйасыны дяйишмишдир.
121. Мащмуд Щашымов, Оьуз районунун Дяймядяря кянд сакини,
1924-ъц ил тявяллцдлц
122. Марал Щаъы гызы Аллащвердийева, Оьуз районунун Падар кянд
сакини, 1888-ъи ил тявяллцдлц
123. Марал Илйас гызы Османова, Загатала районунун Гымыр кянд
сакини, 1914-ъц ил тявяллцдлц
124. Марийа Щабил гызы Исайева, Загатала районунун Ялиабад кянд
524
сакини
125. Майис Кочари , Гябяля районунун Ниъ кянд сакини, 1936-ъы ил
тявяллцдлц, миллиййяти уди.
126. Мещди киши, Оьуз район сакини
127. Мяъид Адыйев, Оьуз районунун Тайыфлы кянд сакини, 1939-ъу
ил тявяллцдлц
128. Мящяммяд Мяммядов, Оьуз районунун Синъан кянд
сакини, 1910-ъу ил тявяллцдлц
129. Мяммяд Мцтяллиб оьлу Мяммядов, Гах районунун Илису
кянд сакини, 1933-ъц ил тявяллцдлц
130. Мяммядъан Исмайыл оьлу Гоъайев, Гябяля районунун
Мирзябяйли кянд сакини, 1921-ъи ил тявяллцдлц
131. Мящяммяд Мяммядкярим оьлу Ящмядов, Оьуз районунун Халхал кянд сакини, 1907-ъи ил тявяллцдлц
132. Мящяррям Мящяррям оьлу Мящяррямов, Загатала районунун Базар кянд сакини, 1932-ъи ил тявяллцдлц
133. Мярйям Мящяммяд гызы Аллащгулийева, Загатала районунун
Муьанлы кянд сакини, 1925-ъи ил тявяллцдлц
134. Мясим Кяримов, Оьуз районунун Падар кянд сакини, 1937-ъи
ил тявяллцдлц, мцяллим
135. Минаханым Хялляйева, Гах районунун Сарыбаш кянд сакини,
1910-ъу ил тявяллцдлц
136. Минайя Гурбан гызы Ящмядова, Загатала районунун Чобанкол кянд сакини, 1928-ъи ил тявяллцдлц, щазырда дцнйасыны дяйишмишдир.
137. Мюминят Щаъымурад гызы Османова, Гах районунун Сарыбаш
кянд сакини, 1922-ъи ил тявяллцдлц
138. Мювлуд Рцстямов, Оьуз районунун Буъаг кянд сакини,
1930-ъу ил тявяллцдлц
139. Мухнися Ъары гызы Рамазанова, Оьуз районунун Халхал
кянд сакини, 1920-ъи ил тявяллцдлц
140. Мухса Тащир гызы Шабанова, Балакян районунун Газма кянд
сакини, 1930-ъу ил тявяллцдлц
141. Муртузяли Юмяр оьлу Атайев, Загатала районунун Чобанкол
кянд сакини, 1940-ъы ил тявяллцдлц
142. Мцслцмят Аьайева, Балакян районунун Катех кянд сакини,
1919-ъу ил тявяллцдлц
143. Мушек Ъюкари,Гябяля районунун Ниъ кянд сакини
144. Нарэиля Щцсейнова, Оьуз районунун Кяримли кянд сакини,
1921-ъи ил тявяллцдлц
145. Наз Мяммядова, Оьуз районунун Мухас кянд сакини,
525
1920-ъи ил тявяллцдлц
146. Нярэиз Ящмядова, Оьуз районунун Зярраб кянд сакини,
1926-ъы ил тявяллцдлц
147. Ниэар Исэяндяр гызы Исмайылова, Загатала районунун Ашаьы
Тала кянд сакини, 1920-ъы ил тявяллцдлц
148. Николай Семйон оьлу Поладов, Оьуз район сакини, 1922-ъи ил
тявяллцдлц
149. Новрузалы Йусиф оьлу Мащмудов, Оьуз районунун Ширванлы
кянд сакини, 1916-ъы ил тявяллцдлц
150. Нцбар Щясрят гызы Азахова, Оьуз район сакини, 1937-ъи ил
тявяллцдлц, миллиййяти лязэи
Пяри Бящман гызы Мещралы, Гах шящяр сакини
Пяри Исайева, Оьуз районунун Хачмаз кянд сакини, 1922-ъи ил
тявяллцдлц
153. Ращиля Ъамал гызы Щаъымяммядова, Оьуз районунун Хачмаз кянд сакини
154. Рамазан Ъамал оьлу Рамазанов, Загатала районунун
Мухах кянд сакини, 1930-ъу ил тявяллцдлц
155. Рантиг Гигинари, Гябяля районунун Ниъ кянд сакини
156. Ряъяб Ъума оьлу Рцстямов, Оьуз районунун Буъаг кянд
сакини, 1927-ъи ил тявяллцдлц
157. Ругиййя Йагуб гызы Мусайева, Загатала районунун Муьанлы
кянд сакини, 1919-ъу ил тявяллцдлц
158. Рузи Ящмяд оьлу Ряшидов, Гябяля районунун Вяндам кянд
сакини, 1943-ъц ил тявяллцдлц, миллиййяти лязэи
Сара Байрамова, Балакян районунун Газма кянд сакини, 1948-ъи
ил тявяллцдлц
159а. Сащибя Бящрамова, Гябяля районунун Бейли кяндиндя
анадан олуб. Щазырда Бакы шящяриндя йашайыр. 1961-ъи ил тявяллцдлц
160. Салящяй Мящяммяд гызы Гасайева, Гах районунун Эцллцк
кянд сакини, 1920-ъи ил тявяллцдлц
161. Севда Щцсейнова, Гябяля район сакини
162. Сейфи Ъялил оьлу Аьакишийев, Оьуз районунун Хачмаз кянд
сакини, 1935-ъи ил тявяллцдлц
163. Сейид Нуряддин оьлу Ялясэяров, Шяки Зона Елми Мяркязинин
ямякдашы, Ашыглар Бирлийинин цзвц, тягацдчц мцяллим, щал-щазырда
дцнйасыны дяйишмишдир.
164. Сябзяли Фярзялийев, Оьуз районунун Хачмаз кянд сакини,
1914-ъц ил тявяллцдлц
165. Сякиня Аббасова
526
166. Сялщя Шамил гызы Магамедова, Балакян районунун Поштбиня
кянд сакини, 1932-ъи ил тявяллцдлц, миллиййяти яряшди
167. Сянубяр Ширинова, Оьуз районунун Байан кянд сакини, 1929ъу ил тявяллцдлц
168. Сяфиййя Мущума гызы Гурбанова, Загатала районунун
Сумайлы кянд сакини
169. Сяфиййя Муртузяли гызы Газилова, Загатала районунун Ы Тала
кянд сакиниСона Щямзяйева, Оьуз шящяр сакини, 1924-ъц ил тявяллцдлц, миллиййяти уди
170. Сона Щямзяйева, Оьуз районунда анадан олуб. Назырда
Бакыда йашайыр. 1924-ъц ил тявяллцдлц, миллиййяти уди
171. Сонбащар Щцсейн гызы Ящмядова, Балакян районунун Газма кянд сакини, 1929-ъу ил тявяллцдлц
172. Сцлейман Щарунов, Гах районунун Илису кянд сакини
173. Шащнися Ряшид гызы Ъяфярова, Оьуз районунун Халхал кянд
сакини, 1923-ъц ил тявяллцдлц
174. Шаман Кярим гызы Щасанова, Оьуз районунун Йагублу кянд
сакини, 1927-ъи ил тявяллцдлц
175. Шамай Абдулсалам гызы Алгайева, Балакян районунун
Мащамалар кянд сакини, 1913-ъц ил тявяллцдлц, миллиййяти авар, щалщазырда дцнйасыны дяйишмишдир.
176. Шящла Салам гызы Щцсейнова, Загатала районунун Йенэийан
кянд сакини
177. Шящри Рамазан гызы Ъавадова, Загатала районунун Муьанлы
кянд сакини, 1918-ъи ил тявяллцдлц
178. Шякуря Мусайева, Шяки район сакини
179. Шямсиййя Щясянова, Балакян районунун Газма кянд сакини,
1948-ъи ил тявяллцдлц, миллиййяти лязэи
180. Шювкят Ъавад оьлу Абдуллайев, Оьуз районунун Буъаг кянд
сакини, 1930-ъу ил тявяллцдлц
181. Шцкуфя Мустафайева, Оьуз районунун Байан кянд сакини,
1922-ъи ил тявяллцдлц
182. Тамара Гасымова, Оьуз районунун Халхал кянд сакини, клуб
мцдири
183. Телли Мащмудова, Оьуз район сакини, 1931-ъи ил тявяллцдлц,
миллиййяти лязэи
184. Тярлан Исмайыл, Загатала районунун Тала кянд сакини
185. Тярлан Гурбан, Загатала районунун Тала кянд сакини
186. Тцкязбан Щашымова, Оьуз район сакини, 1926-ъы ил тявяллцдлц
187. Тцкязбан Мугусова, Гах районунун Чинарлы кянд сакини,
527
1912-ъи ил тявяллцдлц
188. Цлкяр Сцлейманова, Оьуз районунун Буъаг кянд сакини
189. Ващаб Чяляби оьлу Мусайев, Оьуз районунун Топ кянд
сакини, 1926-ъы ил тявяллцдлц
190. Ващид Ъавад оьлу Азахов, Оьуз шящяр сакини, 1935-ъи ил
тявяллцдлц, миллиййяти лязэи
191. Вейсял Абдулщямид оьлу Щаъыйев, Гах районунун Дяймядаьлы кянд сакини, 1932-ъи ил тявяллцдлц
192. Вцгар Идрисов, Оьуз районунун Гарабулаг кянд сакини
193. Йахшыханым Гурбанзадя, Загатала районунун Лащыъ кянд
сакини, 1928-ъи ил тявяллцдлц
194. Йагуб Араб оьлу Мурадов (Ярябоьлу), Загатала районунун
Гандох кянд сакини, 1934-ъц ил тявяллцдлц
195. Йагуб Щаъы оьлу Абдуллайев, Оьуз район сакини, 1930-ъу ил
тявяллцдлц
196. Йагуб Нурмяммядов, Шяки районунун Туран гясябя сакини,
1928-ъи ил тявяллцдлц
197. Йагуб Сейфяддин оьлу Рамазанов, Оьуз районунун Хачмаз
кянд сакини, 1934-ъц ил тявяллцдлц
198. Йенэибар Мяммядов, Оьуз районунун Моллалы кянд сакини,
1927-ъи ил тявяллцдлц
199. Йусиф Салам оьлу Исайев, Оьуз районунун Мухас кянд
сакини, 1888-ъи ил тявяллцдлц, щазырда дцнйасыны дяйишмишдир.
200. Залха Мящяммяд гызы Мурадова, Загатала районунун Гымыр
кянд сакини, 1924-ъц ил тявяллцдлц, щазырда дцнйасыны дяйишмишдир.
201. Залхай Исмайыл гызы Исайева, Загатала районунун Мухах кянд
сакини, 1920-ъи ил тявяллцдлц
202. Заликя Тямпил гызы Кяримова, Оьуз районунун Халхал кянд
сакини, 1922-ъи ил тявяллцдлц
203. Зейняб Ъябрайыл гызы Атайева, Загатала районунун Гымыр
кянд сакини, 1930-ъу ил тявяллцдлц, щазырда дцнйасыны дяйишмишдир.
204. Зейняб Яли гызы Мамайева, Загатала районунун Ашаьы Тала
кянд сакини
205. Зейняб Сямядова, Оьуз районунун Байан кянд сакини,
1920-ъи ил тявяллцдлц
206. Зяминя Шейх гызы Исайева, Загатала районунун Мухах кянд
сакини
207. Зярринтаъ Зейналова, Оьуз район сакини, 1932-ъи ил тявяллцдлц
208. Зярханым Мящяммяд гызы Атайева, Загатала районунун
Чобанкол кянд сакини, 1922-ъи ил тявяллцдлц
528
209. Зяриха Ибращим гызы Мусайева, Гах районунун Ибахлы кянд
сакини, 1920-ъи ил тявяллцдлц
210. Зярнишан Йунисова, Оьуз районунун Ъалуд кянд сакини
211. Зибейдя Ширяли гызы Мустафайева, Оьуз районунун Падар
кянд сакини, 1938-ъи тявяллцдлц
212. Зийавяддин Зурначы, Балакян район сакини
213. Зийяддин Щцммят оьлу Кяримов, Оьуз районунун
Гарабулаг кянд сакини, 1937-ъи ил тявяллцдлц, миллиййяти лязэи
214. Зцлейха Мяммядова, Оьуз районунун Зярраб кянд сакини,
1910-ъу ил тявяллцдлц
ТОПЛАЙЫЪЫЛАР (Тяртиб едян: 30)
1. Абидят Ямирова, Загатала районунун Мухах кянд сакини
2. Акиф Мяммядли, Балакян район сакини, мцяллим
3. Аризя Ямирхан гызы Зейналова, Оьуз район сакини, Тарихдийаршцнаслыг музейинин директору
4. Асудя Шяриф оьлу Исмайылов, Загатала районунун Гымыр кянд
сакини, мцяллим
5. Айишя Хялил гызы Хялилова, Гах районунун Сарыбаш кяндиндя
мцяллим
6. Азад Озан (Кяримли), АМЕА Фолклор Институтунун елми ишчиси,
Сянятшцнаслыг елмляри намизяди, щазырда дцнйасыны дяйишмишдир.
7. Байрамхатун Вялиханова, Гах районунун Ляляпаша кянд сакини
8. Балакян районунун Катех кянд орта мяктябинин В синиф шаэирдляри
9. Ъамал Щаъыбала оьлу, Гах районунун Дяймядаьлыкянд сакини,
1929-ъу ил тявяллцдлц
10. Елмира Ъурей гызы Ялимяммядова, Загатала районунун Чобанкол кянд сакини, мцяллим
11. Яминят Шямсяддин гызы Османова, Гах шящяр сакини, 1913-ъц
ил тявяллцдлц
12. Яли Абдулсалам оьлу Сцлейманов, Шяки Зона Елми Мяркязинин баш елми ишчиси, Педагожи елмляр намизяди
13. Яли Шамилов, АМЕА Фолклор Институтунун елми ишчиси
14. Ялийулла Ъума оьлу Шабанов, Загатала районунун Чобанкол
кянд сакини, Мядяниййят евинин ишчиси
15. Эцлбяниз Гядир гызы Щейдярова, Загатала районунун Гымыр
кяндиндя мцяллим
16. Эцлпяри Баба гызы Мащмудова, Гах районунун Фындыглы кянд
529
сакини
17. Эцллц Йусифова, Гах районунун Илису кянд сакини
18. Ифрат Саатов, Оьуз районунун Буъаг кянд сакини
19. Жора Кочари, Гябяля районунун Ниъ кянд сакини, 1930-ъу ил
тявяллцдлц, миллиййяти уди
20. Кюнцл Сейфялийева, Гах районунун Сарыбаш кянд сакини
21. Гцдрят Ящмядов, Оьуз районунун Мухас кянд сакини
22. Лаля Хялилова, Загатала районунун Сумайлы кянди сакини,
мцяллим
23. Лцтфяли Ширяли оьлу Ващабов, Шяки район сакини, 1919-ъу ил
тявяллцдлц, тягацдчц мцяллим
24. Мабуд Мясим оьлу Гарайев, Шяки район сакини
25. Мащиря Айдын гызы Сяфярова, Загатала районунун Йенэийан
кянд сакини
26. Мащиря Мцслцм гызы Ящмядова, Гах районунун Сарыбаш кянд
сакини
27. Маликя Исмайылова, Загатала районунун Гымыр кянд сакини
28. Мящяммядиййя Мещди оьлу Мурадов, Гах районунун Эцллцк
кяндиндя мцяллим
29. Мярйям Абдусалам гызы Щаъыйева, Загатала районунун Ы Тала
кянд сакини
30. Мятанят Йагуб гызы Абдуллайева, АМЕА Фолклор Институтунун
бюйцк елми ишчиси, филолоэийа елмляри намизяди
31. Муртузяли Атайев, Загатала районунун Мухах кянд сакини
32. Мцбариз Лятиф оьлу Ябдулов, Загатала районунун Гымыр
кяндиндя мцяллим
33. Назиля Казым гызы Мяммядова, Загатала районунун Гандох
кянд сакини, Мядяниййят евинин ишчиси
33а. Назим Щцсейнли, Оьуз районунда фяалиййят эюстярян «Оьуз
йурду» гязетинин редактору, Азярбайъан Журналистляр Бирлийинин цзвц
34. Нязакят Мящяммяд гызы Абдуллайева, Гах районунун Илису
кянд сакини
35. Нязакят Османова
36. Нуриййя Хялляйева, Гах районунун Сарыбаш кянд сакини
37. Пяри Бящмян гызы Мещралы, Гах район сакини
38. Рцхсаря Абдуллайева, Шяки районунун Охуд кянд сакини
39. Сабир Ящмяд оьлу Гурбанов, Загатала районунун Гандох
кянд сакини, мцяллим
40. Сащибя Сядник гызы Пашайева, АМЕА Фолклор Институтунун елми
ишчиси
530
41. Салатын Щцсейнова, Загатала районунун Лащыъ кянд сакини
42. Севинъ Гядирова, Шяки Зона Елми Мяркязинин ямякдашы
43. Сейид Нуряддин оьлу Ялясэяров, Шяки Зона Елми Мяркязинин
ямякдашы, Ашыглар Бирлийинин цзвц, тягацдчц мцяллим, щал – щазырда
дцнйасыны дяйишмишдир.
44. Солмаз Мущума гызы Мамагайева, Загатала районунун
Муьанлы кянд сакини, 1925-ъи ил тявяллцдлц
45. Шящла Салам гызы Щцсейнова, Загатала районунун Йенэийан
кянд сакини
46. Тофиг Ширяли оьлу Дашдямиров, Оьуз район сакини, 1953-ъц ил
тявяллцдлц, мцяллим
47. Улдуз Мцршцдова, Шяки Зона Елми Мяркязинин
«Фолклоршцнаслыг вя ел сянятляри» лабораторийасынын рящбяри, баш елми
ишчи, филолоэийа елмляри намизяди
48. Йасямян Рамазан гызы Щяшимова, Загатала районунун Гымыр
кянд сакини
49. Загатала районунун Ялиабад кянд 1 -ли кянд Бейнялмилял орта
мяктябинин В-ВЫЫ синиф шаэирдляри
50. Земфира Яфяндийева, Гах районунун Илису кянд сакини
531
МИФОЛОЖИ ВЯ ФОЛКЛОР ОБРАЗЛАРЫ (тяртиб едян: 30)
Аллащ
Адям
Аман бяй
Алан
Аслан
Ашыг Дибров
Бабахан
Бахышm
Бюйцк бяй
Бяняк
Билгейис ханым
Ъаббар
Ъанавар
Ъяфяр
Ъялил
Ъямшиъан
Ъцмшцд
Ъяршянбя
Ъичяк
Ъилля (тябият щадисясинин
антропоморфлашдырылмыш образы)
Дашдямир
Дайча
Див
Дцлэяр оьлу Ашыг Явяк
Яфлатун
Ящмяд
Яждаща
Яляддин
Ялибаба
Ямир дайы
Ямруллащ
Яр (Яли)
Ярдов (Ярдоьул)
Яркиназ
Ясмяэцл
Фатма
Фаггур – кцп гарысы
Фящрят (Фярщад)
Фирон
Эюрцъц
Эцлдястя
Эцлъащан
Эцлмя
Эцлпяри
Эцлцм
Щаъы Пянащ
Щаъы Пянащын Шамхал
нявяси
Щаъы Мустафа Яфянди
Щаъы Новруз
Щафизат
Щазял
Щейдяр
Щялимя
Щялмят
Щямзя
Щявва
Щязрят Ъябрайыл
Щязрят Яли
Щюрцмчяк
Щцмбят
Щцрц
Хаъястя
Хядиъат
Хялил
Хызыр Ялейщцссалам
Имам
Исэяндяр
Исмайыл
Камал
Казым
Короьлу
Гачаг Бахыш
Гачаг Иса
Гачаг Тапдыг
532
Гафар
Гарател
Гары
Гыхмых
Гырат
Году
Гурд
Лейли
Марал
Мящяммяд Яфянди
Мящяммяд пейьямбяр
Мяммяд
Мялейкя
Мяляк
Мяшяди Эцлляр
Минася
Молла Аси
Молла Ъума
Молла Мамай
Молла Нясряддин
Мурад
Муса пейьямбяр
Нарыш
Нямрцд паччащ
Ниъабят (Няъавят)
Низами
Нущ пейьямбяр
Осман Яфянди
Паша пейьямбяр
Пящляван Иса
Пяри
Пцсдя
Ряшид
Бал
Байда
Чюрякбюлмя
Диш тойу
Диздайаьы
Рцстям Зал
Салатын
Солтан Мащмуд
Солтан Шыхямир
Сядайя
Сяркар оьлу Ващаб
Сцряййа
Сцлейман пейьямбяр
Шабан
Шащ Аббас
Шамхал
Шейх баба
Шейх Шалбыз
Шейтан
Шяммят
Шямси гызы
Ширалы
Ширин
Талан
Теймур Лянэ
Тяркисалат Гасым
Тошу Йетим (Хялил)
Товуз
Туруш
Умуд
Уруз
Усуп (Йусиф)
Вязифя
Йел баба
Зейняб
Зяминя
Зяргялям
Спесифик той адятляри (Т. 30)
Дюйрана чаьырмаг
Щана цзмяк
Хапай
Хырда
Тойуг юлдцрцб эетмяк
533
Йаь
Тойда эялин эейими вя бязяк яшйалары (Т. 30)
Бафта
Кялаьайы
Чяпэян
Ганооз
Чутгу
Гармаг
Дарайи дизлик
Лабада
Дюшлцк баьы
Минтяня
Дувах
Мумасан
Дцймячя
Пиляк
Эцлбянэи
Сяряндаз
Эцмцш цзцк
Зярхара
Щират
Тойда ифа олунан мащны вя рягс адлары (Т.30)
Ай Марал ханым
Ъейраным
Баьдадур
Бюйцрткяни
Даьлы
Дашбулаьы, гозаьаъы
Янзяли
Эялин атданды
Эюмрц
Щаънябигызы
Щавары
Щайлалар
Лилейляр
Лили
Марал ханым
Мусаханы
Нанайлар
Пящлявани
Саламалейкляр
Тала мащнылары
Туруллайы
Цсдянашырма
Йерли щава
Яшйа вя предмет адлары (Т.30)
Чатма
Дянэит
Ярсин
Фармаш (марфаш)
Щяйбя
Хана
Гадах
Меъбайы
Нещря
Саъайаг
Сяняк
Сини
Шцмшад гашыг
Табах
Тяряъя
534
ГЕЙДЛЯР ВЯ ШЯРЩЛЯР
(Тяртиб едян: 30)
Абдулла Падарлы тяхминян 1770-1775-ъи иллярдя Индики Оьуз
районунун Падар кяндиндя, Чайгыраг мящяллясиндя анадан олмушдур.
О, Аьдаш мядрясясиндя охудугдан сонра тящсилини Дямяшг
шящяриндя давам етдирмишдир. О, Дямяшгдя тарих, фялсяфя, мянтиг,
поетика вя нцъум елмляриня йийялянмишдир.
Абдулла Падарлы яряб, фарс, авар вя с. дилляри билмишдир.
Онун Пяри адлы тяк бир гызы олмушдур ки, нявя – нятиъяляри мящз
ондан тюрямядир.
Абдулла Падарлы 1854-ъц илдя вяфат етмишдир. Онун Ялйазмалар
Институтунун архивиндя тиббя аид мцкяммял ясярляри вардыр. Онун
горунуб сахланан ирси Салман Мцмтазын архивиндядир.
Абдулла Падарлы мцгяддяс адам олуб. Онун гябрини щал – щазырда
да зийарятя эедирляр. Зийарят цчцн мягсядяуйьун эцн базар ертяси эцнцдцр. Онун кюйняйи иля боьаз хястяликлярини (инаь оланлары) мцалиъя
едирляр.
Абдулмяъид Яфянди Биляндяр Яфянди оьлу 1873-ъц илдя Талада
анадан олмушдур. О, бюйцк алим вя иътимаи хадим иди.
Аьбулаг – Гах районунун Сарыбаш кяндинин шималында булаг ады
Аьбулаг – Оьуз районунун Хачмаз кяндиндя шяфалы судур. Хястя
адамлар цчцн хейирлидир.
Адям (я.с.) – Бцтцн инсанларын илк бабасы вя илк пейьямбяри
«Ал эюзял» шеринин алтында Вялийевин гарышыг имзасы вар.
Ала гапы – Шяки йолу иля Оьуз йолу айрыъы
Алмалы Мащмуд Яфянди Мащмуд Щаъы Яфянди оьлу 1809-ъу илдя
Гах районунун Алмалы кяндиндя доьулмушдур.
Мащмуд Яфяндидян дярс алмыш бюйцк алимляр бунлардыр:
Талалы Шейх Ящмяд Яфянди, Щаъы Ъябрайыл Яфянди, Щаъы Щямзят
Яфянди, Щаъы Щязрят Яфянди, Щаъы Исмайыл Яфянди, Щаъы Мящяммяд
Яфянди, Щаъы Баба Яфянди, Щаъы Нуруллащ Яфянди
Армух – Оьуз районунун Баш Дашаьыл кяндинин гаршысында олан
уъа зирвя
Ашыг Ъамал 1830 –ъу илдя Гах районунун Зяйям кяндиндя
анадан олмушдур.
Онун ясл ады Иса, тяхяллцсц Ъамал имиш. Молла Ъума онун шяйирди
олуб. Ики дяфя сцрэцня эюндярилиб. Биринъи дяфя кяндхудайа щяъв
йаздыьы цчцн 10 ил мцддятиня Орта Асийайа вя Сибиря сцрэцн олунуб.
535
Бу щагда шерляриндя дя йери эялдикъя дейиб. Икинъи дяфя йахын гощумуну ъязадан хилас етмяк цчцн эцнащы юз бойнуна алыб 8 ил мцддятиня йеня сцрэцн олунуб. Ъязасыны Аьстафада чякиб. 1908 – ъи илдя
вяфат едиб. Бир нечя дастан мцяллифи олуб. Онлардан йалныз бириндян
«Ъамал шащ» вя йа «Ъамал вя Шащбаз» дастанындан парчалар галыб.
Ашыг Дибров Мящяммяд оьлу Мяммядов 1875-ъи илдя Загатала районунун Тала кяндиндя анадан олмуш, 1948-ъи илдя вяфат
етмишдир.
Цч гызы, цч оьлу олмушдур: Ханымбала, Рящмей, Эюзял, Шыхямир,
Муса, Зийавяддин
(Ашыг Дибровун гызы Ханымбала да атасы кими синяси сюзлц, совлудур. Верилян нцмуняляр дя мящз Ханымбаланын дилиндян
ешидилмишдир.)
Ашыг Дибров Камал тяхяллцсц иля гошмалар йазмышдыр. О, яряб
дилини дя мцкяммял юйрянмишдир.
Ашыг Дибров Азярбайъан Ашыгларынын Ы гурултайында иштирак етмишдир.
Ашыьын устаднамяляриндян «Азярбайъан дастанлары»нда истифадя олунмушдур. Ашыьын шерляринин бир щиссяси итмишдир. Ялдя олан шерляри Нязакят
Османова (мцяллимя) Мящяммяд Шабаноьлуна тягдим етмишдир.
Ашыг Яли Загатала районунун Мухах кянд сакинидир. Устады
Шишгайалы Ашыг Яли олмушдур.
Ашыг Щцсейн Загатала районунун Ялиабад кяндиндяндир.
Ашыг Сяням Балакян районунун Эцлцзян кяндиндя доьулуб,
орада да вяфат етмишдир.
О, 1928-ъи илдя Ы Ашыглар гурултайында юз тянбуру иля иштирак етмишдир. Бу йерлярдя Муьал адланан Азяри тайфаларындан бири арасында йайылмыш «щайла эеъяляри»нин иштиракчысы олмушдур. Щям тянбурда эюзял
чалмыш, щям дя мялащятли сяси иля чохлу щайла - байаты охумушдур.
Ашыг Сираъ (Щябибуллайев) 1930 –ъу илдя Шякинин Баш Лайысгы
кяндиндя зийалы аилясиндя анадан олмушдур.
1947 –ъи илдя сийаси шериня эюря Кянд Тясяррцфаты Техникумундан
говулмуш Сираъ о заманлар Загаталанын Ялиабад кяндиндя йашайан 2
Эюйчяли устада – Шишгайалы Ашыг Рящим (1873 - 1976) вя Ашыг Яли гардашларына раст эялир, онларын йанында 5 ил шяйирдлик едир. 1960 –ъы илдян
Эянъя шящяриндя йашайыр. Онун бир дастаны вя чохсайлы щекайяляри вардыр.
Ашыг Шямсяддин Ъялал тяхяллцсц иля йазмышдыр. Ашыг Шямсяддин Шабанов Шямсяддин Яли оьлу тяхминян 1906-ъы илдя Загатала
районунун Тала кяндиндя анадан олмушдур.
Байда (бадйа ашы) (Балакян вя Загаталада) - гыз цзя чыхан эцн
верилярди.
536
Бякмязляр – нясил ады; бякмязлярин чыльын баъысы – еркяк гызы
Билгейис хатун – Сцлейман пейьямбярин (я.с.) зювъяси
Ъаббар – Шякидя йашамыш мязяли адам. Онун ады иля баьлы чохлу
лятифяляр вардыр.
Ъащанэир Дальын 1929 –ъу илдя Гах районунун Илису кяндиндя
дцнйайа эялиб. Ясл ады Гейфяддиндир.
1962 –ъи илдя Ъащанэир Загаталанын Ялиабад кяндиндя йашайан
Эюйчяли устад Шишгайалы Ашыг Рящимин йанына эялир вя она шяйирдлик
едир.
Ъябраил (я.с.) –вящй мяляйи. Уъа Аллащын пейьямбярляря
эюндярдийи вящйи вя ямрляри эятирян мялякдир.
Иманын 6 шяртиндян бири дя мялякляря имандыр ки, бу йердя дя илк
олараг 4 мяляк эялир (Диэяр ики мяляк Микаил (я.с.) вя Исрафил (я.с.)
дир).
Ъямил Яфянди Оьуз районунун Хачмаз кяндиндя доьулуб.
Анадан олдуьу вя юлдцйц ил мялум дейил. Она эюря дя ялйазмалары
итиб – батыб.
Ъцт ойун щавасында оьлан ялиндя бир дяня эцлля чыхыр вя эцлц
вердийи гызла ойнайыр. Оьлан мейданы гыздан яввял тярк едя билмяз.
Рягс узаныр. Гыз да юз нювбясиндя эцлц диэяр оьлана верир, ону рягся
дявят едир, яввялки оьлан мейдандан чыхыр вя беляъя рягс давам едир.
Чайдан о тяряф дедикдя Оьуз районундакы Кился чайынын о бири
тяряфиндя йерляшян гябристанлыг нязярдя тутулур.
Чайгоушан даьларын арасы иля ики даьдан эялян суйун бирляшдийи
йер
Дамбур – ейниля Дядя Горгудун «тянбур», «гопуз» дейя чалдыьы
2, йахуд 3 симли вя 6 пярдяли чальы алятидир. (Загаталанын Тала кяндиндя чалынан дамбур Балакяндякиндян фярглидир. Чалынан ашаьы отураъаг
(синяйя отуран щисся), ортаг щисся овалвари вя цч ляляйя бянзяр чыхынты
иля баша чатыр. Бурада охунанлара Тала мащнылары дейилир.)
(Бязи фикирляря эюря дамбур – тянбур – тян бур, йяни дцз кюкля
демякдир.)
Гаравяли кяндиндя юзц дамбур дцзялдиб чалан Мящяммяд Рясул
Рамазан оьлу Алгайевин дедийиня эюря чар щакимиййяти дюврцндян
бабасы Исмайыл кишинин дамбурда чалыб - охумаьы мяшщур иди. Сонра
Мящяммяд Рясулун атасы бу сяняти давам етдирмиш, юзц аьаъдан
дамбур йонуб дцзялтмишдир. Тцлцдя, Гырагобада Ата Билал, Ата
Камал бу сянятин устадлары олублар.
Дамбурда чалынан ойун щавалары:
537
1) Тяк ойун щавасы – тяк оьлан рягс едир.
2) Ъцт ойун щавасы – оьлан вя гыз бирликдя рягс едирляр.
3) Айагсиркялямя
4) Йерли ойун щавасы
Дамбур Балакян вя Загаталада ян гядим ел адяти олан имяъилярин
йарашыьыдыр.
Дамбурла охунан мащныйа щайла дейилир.
Дянэит – цзцм йыьмаг цчцн габ
Дярвиш Ящмяд Балакян районунун Годошбиня кяндиндя доьулуб.
25-26 йашларындан юз кяндини тярк етмишдир. Дярвишлик етмишдир.
Онунла баьлы Загаталанын Тала кяндиндя чохлу лятифяляр йаранмышдыр.
Чцнки юмрцнцн чох щиссясини Тала кяндиндя кечирмишдир.
Дюшлцк баьы – хцсуси эцмцш пулларла бязядилян кямяря бянзяр
шей
Дцймячя (тясяк ) - парча, йахуд ъунадан тикилмиш, ушаг папаьына
охшар баш юртцйцдцр. Баь, резинля чянянин алтындан баьланырды. Бу баш
юртцйц цстдян тамамиля эцмцш зянъир вя щялгялярля юртцлцрдц. Бурада ишлянян эцмцшцн мигдары 150 грамдан 300 – 350 грамадяк
олурду.
Ехнахаш – бичин вахты (уди дилиндя)
Ел шаири Ярябоьлу – Мурадов Йагуб Араб оьлу 1934 –ъц илдя
Загатала районунун Гандах кяндиндя анадан олмушдур.
Ел шаири Хозеймят Ъяфяр оьлу Ялийев 1925-ъи илдя Загатала районунун Гандах кяндиндя анадан олмушдур. Мосуллу Лащу, Мухахлы
Рамазан, Ы Таладан Яли, Кяпянякчидян Гурбан (мцяллим) Хозеймятин ашыг достларыдыр. Онлар тез-тез эюрцшцб ашыг эеъяляри кечирирляр.
Хозеймятин гошмаларында онларын адларына тез-тез раст эялмяк олур.
Ел шаири Муртузяли Юмяр оьлу Атайев 1940-ъы илдя Загатала
районунун Чобанкол кяндиндя анадан олмушдур.
Ямращ ел шаиридир. О, Гах районунун Алмалы кяндиндяндир.
Язраил (я.с.) – юлцм мяляйи. Дюрд ясас мялякдян биридир.
Фирон – Гядим Мисир падшащы, ХЫЫ сцлалядян башлайараг щюкмдарларын титулу: Етигада эюря Фирон Эцняшин оьлу. Горун йердяки тяъяссцмц, Осирисин вариси.
Эюбцр – кяндя эяляндя кечилян дцзянлик
Эцлбянэи – эялинин башына юртцлян чох зяриф тохунмуш баш юртцйц.
Юлчц бахымындан даща бюйцк олур, эялин кючян гызларын башына
салынарды.
Щайла Балакяндя мусигили охунан байатылара дейилир. Мязмунуна
538
уйьун олараг щям йас, щям дя той мярасимляриндя охунур. Йас
мярасимляриндя байаты охуйанлары дил дейянляр адландырырлар.
«Щайла» сюзц бурада «чаьырмаг», «сяслямяк» мянасындадыр.
Щямзя Ашыг Щцсейнин сянят досту, ейни заманда кечячи шаэирди
олубмуш.
«Щямзя» гошмасы Сарыбашлы Ашыг Щцсейн тяряфиндян мящз бу
Щямзяйя щяср олунмушдур. Бу гошма Гах районунун Сарыбаш кянд
сакини Ящмядов Мцслцм тяряфиндян тягдим олунмушдур.
Щяшим Ящмядов ел шаиридир. О, 1922-ъи илдя Гах районунун
Сарыбаш кяндиндя анадан олуб. 1981-ъи илдя вяфат едиб.
Щязряти Щявва – Адям (я.с.)ын зювъяси, инсанларын илк анасы
Ичиг- бюйцк гардаша, ями оьлуна, юзцндян бюйцйя мцраъият
формасы
Имяъи Балакян вя Загатала яразисиндя кечирилян ел адятидир. Бары
(евтикмя) имяъиси, кяъяр (бцнювря) имяъиси, гарьыдалы имяъиси, фындыг
имяъиси, йун имяъиси, тцтцн имяъиси вя с. Бу имяъилярин щамысы
тянбурла, бязян дя гара зурна вя аьаъла дюйцлян наьара иля мцшайият
олунарды.
Имяъидя оьланлардан бири дясмалыны ойнайа – ойнайа гызлардан
биринин юнцня атар вя гыз рягся галхарды. Бу имяъилярин юзяллийи онда
иди ки, бурада эюзц – кюнлц тутанлар эюрцшя билир, цряклярини ачмаьа
фцрсят тапырдылар.
Имяъилярдя щядик биширилир, ортайа гойулурду.
Имяъинин эедишатында щайла сюйляйирдиляр.
Яслиндя имяъинин кечирилмяси ев сащибиня йардым етмяк мягсяди
дашыйыр.
Кялмейи – шящадят – Исламын беш ясас шяртиндян (ясасы, рцкнц (ясас),
таяти (боръ) илк оланы. Бу беш шярти йериня йетирян шяхс мюмин мцсялман
олур. Кялмейи – шящадят там шякилдя беля охунур: Яшщаду янла ла Илащя
Илляллащ вя Яшщаду яння Мущаммядан Абдущу вя рясулущ (у).
Кцрмцк – чай ады, бир голу Сарыбашдан кечир.
Гайсава – ярик, шякяр тозу, йаьдан щазырланан йемяк нювц
Гыз галасы – Гах районундакы Аьчай кяндинин цстцндядир.
Гиня – Даьыстанда кянд ады.
«Гулфу чыхармаг» - кечирилян мярасимя уйьун олараг Гурандан
айя, сурялярин охунмасы вя зикр едилмясидир.
Лащу дайы – Мосул кяндинин аьсаггалы олуб.
Лейятцл – гядр эеъяси – Гядр эеъяси – Гурани – Кяримин дцнйа
сямасындан Пейьямбяримизя ендирилмяйя башландыьы эеъядир.
539
* Лцтфяли Ващабовун тягдим етдийи юрняклярин бир гисми ф.е.н., досентляр Рамазан Гафарлынын тяртиб етдийи «Лцтфяли кишидян фолклор нцмуняляри» Шяки фолклору, «Тящсил» няшриййаты, Бакы, 2003 киптабында
няшр олунмушдур.
Эимэя сющбятляриндя адлары чякилмиш шяхсляр щямин реэионда щазыръаваб вя бамязя адамлар кими танынмышдырлар. Мящяммяд пейьямбяр – Мущаммяд пейьямбяр (с.я.с.) – Ислам цммятинин пейьямбяри вя бцтцн пейьямбярлярин сонунъусу (Хатямцл - янбийа)
Мясим Кяримов Абдулла Падарлынын нявясидир. О гейд едир ки,
ХЫХ ясрдя Оьузда йашайыб – йарадан шаир вя мцтяфяккирлярдян Оьуз
районунун Кяримли кяндиндян Мцърим Кярим Вардани, Шейх Сямяд
(Салман Мцмтаз сящвян онун адыны Шащ Сямяд ишлятмишдир), Падар
кяндиндян Абдулла Падарлы, Паша Гараьани, Гумлагдан Щаъы Ъябрайыл, Мяммяд Ращим Илтиъа, Гарабалдырдан Ашыг Ящмяд, Хачмаздан
Манаф Рювшян, Йагублудан Ясэяр Салами, Ъалуддан Молла Аббасинин адыны чякмяк олар. Онлар яряб, фарс, Гафгаз халгларынын диллярини
мцкяммял билибляр. Шярг юлкяляриня сяйащят едиб, онларын мядяниййятляриня йийялянмишляр.
Минтяня - беля баьланан вя диздян ашаьыйадяк узанан цст эейими
Мювлуд эеъяси- Беш гяндил эеъяси вардыр ки, бу мцбаряк эеъялярдян бири дя мювлуддур. Мювлуд Щязряти пейьямбярляримиз (с.я.с.)
ин дцнйайа эюз ачдыьы эцн, йяни тявяллцд тапдыьы эцндцр (Диэяр 4
гяндил Рягаиб гяндили, Мираъ гяндили, Бярат гяндили вя Гядр эеъяси).
Мухахлы Ашыг Рамазанын «Даныш» шериндя демяк олар ки,
Загаталанын бцтцн кянд адлары гейд едилмишдир.
Мумасан – синяйя тахылан хцсуси гадын бязяйи
Муртузяли Юмяр оьлу Атайев ел шаиридир. О, 1940-ъы илдя Загатала
районунун Чобанкол кяндиндя анадан олмушдур.
Муртуза Яли ел шаиридир. О, ХЫХ ясрин сонларындан ХХ ясрин яввялляриня гядяр йашамышдыр. О, ясасян дини шерляр йазмышдыр. Юз
шерляриндя Ислам алимлярини тяряннцм етмишдир.
Мцърим Кярим Вардани ХЫХ ясрдя йашайыб-йарадан ел сяняткарыдыр. Онун доьум вя юлцм тарихи щаггында мялумат йохдур.
Мцърим Кярим Вардани халг шери цслубунда йазан сяняткарлардан
биридир. Бу шаирин шерлярин мярщум проф. Язизя Ъяфярзадя топлайыб чап
етдирмишдир.
Насищ Яфянди Мящяммяд оьлу 1917-ъи илдя Загатала районунун
Мухах кяндиндя анадан олмушдур. Насищ Яфянди бюйцк алим иди.
Назлы - Ашыг Дибровун щяйат йолдашынын адыдыр.
540
Нущ пейьямбяр (я.с.) - илк пейьямбярлярдян бири. Гурани – Кяримдя ады кечян пейьямбярдир.
Оьлан булаг, гыз булаг – Гах районунун Илису кяндинин цст йанындакы даьлардадыр.
«Пешман оларсан» гошмасы Загатала районунун Чобанкол кянд
сакини Ашыг Казымын шяхси архивиндян тапылмышдыр. Бу шери ШЗЕМ-нин
б.е.и., п.е.н. Яли Сцлейманов ялдя етмишдир.
Пярди – евин цст милляринин алтындан ейван тахталарынын цстцня кюндялян гойулан мил
Пяри галасы – Гах районундакы Эцллцк кяндинин цст тяряфиндядир.
Пяри кащасы ися Загатала районундакы Яски-базар адланан йердядир.
*Рамазан Ъаняли оьлу Рамазанов 1930-ъу илдя Загатала районунун Мухах кяндиндя дцнйайа эюз ачыб. Даща чох шаир кими таныныб. Кцллиййатына 1968-ъи илдян башлайараг гялямя алдыьы шерляр
дахилдир.
Атасы саз чалырмыш, шер вя дастан билиъисиймиш. Онун юзцня ися Ашыг
Щясян устадлыг едиб, лакин сяси олмадыьындан ашыг кими танына билмяйиб. Щазырда да саз чалыр.
Шаир Рамазан беля бир хатиря данышыр: «1953-ъц ил иди. О заман
ясэяр идим. Юзц дя Азярбайъан двизийасында. Дедиляр ки, сяня райондан мяктуб эялиб. Эюрдцм ки, шерля йазылыб. О вахт бизим почталйон
да Тялят адында бир оьлан иди, сойады да Рящимов, - о, мяктубу мяня
верди. Эюрдцм рящмятлик гайнатам, - о вахт гайнатам дейилди, ев
тикмякля мяшьул олан уста иди. Бир шер йазыб эюндярмишди ки, зарафатла,
эюрцм бу, шеря ъаваб веряъякми? Мян дя билирдим ки, бу шер Молла
Ъуманындыр. Зарафатла йазылмышды. Беляъя «Олар-олар» шерини ъаваб
кими йазыб мяктубла эюндярдим.»
Ряъяб Дидярэин 1948 – ъи илдя анадан олуб. Ел шаиридир.
Сарыбашлы Ашыг Щцсейн кечян ясрин орталарында йашамышдыр. Кечячи
олдуьу цчцн о, сяняти иля ялагядар олараг Эцръцстана, Даьыстана,
Азярбайъанын кяндляриня эедярмиш. Беля щалларда сазы да юзц иля апарармыш. Ел арасында она Щюсдц дейярлярмиш. Юзц ися Сюйцн тяхяллцсц
иля сюз дейярмиш. Юзц савадсыз олдуьундан онун ядяби ирси сахланмамыш, ону таныйанларын да йаддашында бир нечя гошмасы галмышдыр.
Онун бир гошмасы сящвян Ашыг Щцсейн Бозалганлынын адына
чыхылмышдыр.
82 – Бюйцк Вятян мцщарибясиндя щялак олан Сарыбашлылара
ишарядир.
Сякинят адлы бир гыз вармыш. Муьаллардан бир оьлана нишанланыр.
541
Кябин кясяркян гызын кябинини башга бир оьлана кясирляр. Кябин
кясдиряндя Сякинят дейир ки, мяни зорла башгасына верирляр. Мяним
истядийим гапынын далындадыр. Она эюря дя гызын кябинини гапынын далындакы оьлана кясирляр. Севдийи оьлан ону аварларын эейдийи дюшлцкдя
(эялин кючяндя гыза нарынъы, сары дюшлцк гойардылар) эюрцб бу байаты –
мащныны охуйур.
Синябянд – гадынларын синяляриня тахдыглары эцмцш пулларын бирбириня лещимляняряк бирляшдирилян, йерийяндя вя ойнайанда хош
ъинэилтили сясляр чыхаран бязяйидир.
Сцлейман пейьямбяр (я.с.) – Гуранда ады чякилян 28 пейьямбярдян биридир. Давуд пейьямбярин (я.с.) оьлудур. Щям щюкмдар,
щям пейьямбяр олмушдур.
«Сцнбцлцстан» китабында верилмиш бу баьламанын ъавабы йохдур.
(Профессор Язизя Ъяфярзадянин гейд етдийиня эюря)
Табун – Балакяндя яввялляр бир нечя обадан ибарят йашайыш
мянтягясиня дейилирди.
Тават кямяр – гызыл суйуна салынан бел кямяри
Уьан – даь адыдыр.
Цчдяйян – даь ады
Вархийанлы Ашыг Мящяммяд дюврцня эюря рущани тящсили эюрмцш
савадлы адам олмушдур. Онун Аллаща хитабян йаздыьы шерляр дя
олмушдур.
Йерли щава инъя рягс щавасыдыр. Ня гядяр ойнаг щава олса да
гызлар бу рягси щязинликля ойнайырлар.
Йухары гала – бу гала щям дя Ъинэюз гала адланыр.
*Загатала районунун Чобанкол кянд сакини Ашыг Казымын ев
архивиндян бязи нцмуняляр тапылмыш, яряб ялифбасындан кючцрцлмцшдцр. Бязи гошмаларын да мцяллифи мялум дейилдир.
542
ИСТИФАДЯ ОЛУНМУШ ЯДЯБИЙЙАТ
1) Абдулла Падарлы, сечилмиш шерляр, (топлайаны вя тяртиб едяни
Язизя Ъяфярзадя), «Эянълик», Бакы, 1979
2) АСЕ, ЫХ ъилд, Бакы, 1986
3) Азярбайъанын ашыг вя шаир гадынлары (тяртиб едяни: Язизя Ъяфярзадя), Бакы, «Эянълик», 1991
4) Елхан Нурийев, «Азярбайъан ССР Шяки-Загатала зонасынын топонимийасы», «Елм», Бакы, 1989
5) Акиф Мяммядли, «Балакян – Загатала бюлэяси: Тарихи етнографийасы», «Адилоьлу» няшриййаты, Бакы , 2001
6) Яряб вя фапс сюзляри лцьяти, Азярб. ССР ЕА няшриййаты, Бакы,
1985
7) Щасан Арыкан «Мущтасар Илмищал», Форилет няшр, Истанбул
8) Г.Х.Ибрагимов «Фонетика цахурского языка», Махачкала, 1968
9) Гямяршащ Ъавадов, Рауф Щцсейнов, «Удиляр» (тарихи –
етнографик тядгигат), Бакы, 1999
10) «Гобустан» инъясянят топлусу, 3, 1982
11) Лцтфц – шянтцрк «Исламын инанъ ясаслары» (Акаид), Дийанят
ишляри башганлыьы, Анкара, 2000
12) Мящяммяд Шабаноьлу, «Таланын йасты йолу», (Биринъи китаб),
Бакы, Азярбайъан Милли Енсиклопедийасы Няшриййаты, 2001
13) Мящяммяд Шабаноьлу, «Таланын йасты йолу», (Икинъи китаб),
Бакы, Азярбайъан Милли Енсиклопедийасы Няшриййаты, 2001
14) Мцърим Кярим Вардани, «Сцнбцлцстан», (топлайыб тяртиб
едяни Язизя Ъяфярзадя), «Эянълик», Бакы, 1978
15) Юмяр Насищи Билмен «Бцйцк Ислам Илмищали», Тимас йайынлары, Истанбул, 1998
16) Ширинбяй Щаъыяли оьлу Ялийев, «Инэилойлар» (тарихи – етнографик
тядгигат), Бакы, 2001, намизядлик диссертасийасы
17) Устад ашыглар, Абдулла Падарлы (сечилмиш шерляри), (топлайаны
Язизя Ъяфярзадя), «Эянълик», Бакы, 1979
18) «Йашайан яфсаняляр», (топлайыб тяртиб едяни Сядник Пашайев),
Бакы, «Эянълик», 1973
19) Йусиф Рзайев, «Бура Оьуздур», «Минэячевир Полиграфийа
Мцяссисяси», 2004
543
МЦНДЯРИЪАТ
Чохъилдли АФА-нын няшр олунмуш китаблары ........................ 3
Юн сюз (М.Абдуллайева) ..................................................... 5
МИФОЛОЖИ МЯТНЛЯР .................................................... 10
ИНАМ ВЯ ЕТИГАДЛАР
Андлар ............................................................................. 12
Инанълар ........................................................................ 12
Йухуйозмалар .............................................................. 20
Бедназар ....................................................................... 22
Алгышлар ........................................................................... 23
Гарьышлар ........................................................................ 24
МЮВСЦМ ВЯ МЯРАСИМ НЯЬМЯЛЯРИ
Ямяк няьмяляри (щолавар вя сайачы сюзляри) ................... 28
Доьум мярасими иля баьлы няьмя ................................ 29
Йаьыш йаьдырмаг мягсядиля кечирилян мярасим .............. 30
Году-году ................................................................... 31
Йазын эялиши иля баьлы инанълар, дейимляр ......................... 32
Чилляляр ............................................................................ 32
Оруълуг байрамы ............................................................. 33
Гурбан байрамы .............................................................. 34
Мювлуд мярасими ............................................................ 35
Той адят-яняняляри, няьмяляри ........................................ 35
Дяфн мярасими, охшамалар, аьылар, шивянляр...................... 35
БАЙАТЫЛАР ..................................................................... 71
ЛАЙЛАЛАР, НАЗЛАМАЛАР ......................................... 142
УШАГ ФОЛКЛОРУ
Дцзэцляр ......................................................................... 143
Санамалар ........................................................................ 145
Ъырнатмалар, доламалар, атмаъалар.................................... 146
Тямсилляр ......................................................................... 148
Ушаг ойунлары ................................................................. 148
ЙАНЫЛТМАЪ ..................................................................... 153
ТАПМАЪАЛАР ................................................................ 154
ЯФСАНЯ ВЯ РЯВАЙЯТЛЯР ........................................ 164
544
НАЬЫЛЛАР ........................................................................ 248
АТАЛАР СЮЗЦ ВЯ МЯСЯЛЛЯР ................................... 305
ЛЯТИФЯЛЯР ..................................................................... 223
ЯЩВАЛАТЛАР, ЭИМЭЯ СЮЩБЯТЛЯРИ ...................... 353
АШЫГЛАР ВЯ ЕЛ ШАИРЛЯРИ ......................................... 375
Ашыг рявайятляри............................................................... 449
ШЯКИ-ЗАГАТАЛА БЮЛЭЯСИНДЯ ЙАШАЙАН АЗСАЙЛЫ
ХАЛГЛАРЫН ФОЛКЛОРУ ........................................ 474
ТЦРКЯЧАРЯЛЯР .......................................................... 489
БЮЛЭЯДЯКИ СПЕСИФИК АДЛАР ЩАГГЫНДА
Йемяк адлары .................................................................. 492
Нясил вя тайфа адлары ....................................................... 493
Лягябляр.......................................................................... 493
Унудулмуш обалар ........................................................... 499
Мящялля адлары ................................................................. 500
Мцгяддяс йерляр, мцгяддяс адамлар ............................. 501
Кянд адлары …………………………………………….... 503
Йер, йурд адлары щаггында халг етимолоэийасы …………. .. 504
Даь вя дяря адлары .…… ................................................. 505
Бязи мешя адлары …… ..................................................... 506
Йайлаглар … .................................................................... 507
Гядим абидя йерляри …… ................................................ 507
Дцзянлик йери …… .......................................................... 508
Чай вя булаг адлары ………… ......................................... 508
Кюрпц адлары …………………… ..................................... 510
Халча нахышлары ......…………........................................... 510
Тохунма яшйаларын аддлары......………… ......................... 510
ДИАЛЕКТОЛОЖИ СЮЗЛЦК ………………… .................. 511
МЯТНЛЯРДЯ ИШЛЯНЯН ЯРЯБ ВЯ ФАРС
СЮЗЛЯРИНИН ЛЦЬЯТИ………………… .................... 521
СЮЙЛЯЙИЪИЛЯР ВЯ ТОПЛАЙЫЪЫЛАР ЩАГГЫНДА
МЯЛУМАТ… ............................................................... 523
МИФОЛОЖИ ВЯ ФОЛКЛОР ОБРАЗЛАРЫ …………… .. 536
Гейдляр вя шярщляр …………….......................................... 539
Истифадя олунмуш ядябиййат …………................................ 547
545
Азярбаj‡ан фолклору антоло…иjасы,
XIII китаб,
(Шяки, Гябяля, Оьуз, Гах,
Загатала, Балакян фолклору),
Бакы, “Сяда“ няшриjjаты, 2005.
НЃшриjjат директору:
ЕлшЃн ЌЃтЃмзадЃ
КомпцтердЃ jы‹ды:
Айэцн Балайева,
Шяфа Мцрсялова,
Ляман Щясянова
Корректор:
Тащир Оруъов
Компцтер тЃртибчиси вЃ
техники редактору:
БахшЃли Сцлеjманов
Ка‹ыз форматы: 60/84 16/1
МЃтбЃЃ ка‹ызы: №1
ЌЃ‡ми: 35 ч/в
Тиражы: 500
ГиjмЃти мцгавилЃ илЃ.
Китаб “СЃда” нЃшриjjатында
офсет цсулу илЃ чап олунмушдур.
546

Benzer belgeler

Kıtab-ı Battal Gazi / Kazakça

Kıtab-ı Battal Gazi / Kazakça ‫ﮐﺗﺎﺐ‬ ‫ﺑﻃﺎل ﻏﺎزى‬

Detaylı