Gagauzlar

Gagauziyan n 17-nci y ldönümünän
hem 2012-nci Eni Y nnan kutlêêr z!
GAZETANIN KURUCUSU:
“GAGAUZLAR HALKLARARASI
SO AL ASO
YASI”
2/ 30.12.2011
NE MUTLUYUM, AN GAGAUZUM!
En
önemli
haberlär
Komrat
Çad r
Karboliya
pçak
Valkane
Türkiyan n Büükelçisi
Avtonomiyada
Moldova Respublikas nda Türkiyan n Büükelçisi Ahmet
Ferrit Ülker Gagauz Erinä son vizitini yapt . Halk Toplu unun
hem Bakann k Komitetinin öndercileri gagauz halk n
ad ndan ona kendi sayg
hem ükürlerini aç klad lar.
Çal mak zaman nda Büükelçi Türkiyan n hem
Gagauziyan n aras nda dostluk baalant lar n ilerlemesindä
hem kaavilemesindä çok faydal hem paas z i lär yapt .
Birerdä i lenildi türlü proektlar, saal k korumas , üüretmäk
hem suvermäk alaylar nda dostluk baalant lar ilerletmää
deyni. Umutlanêr z, ki ileri dooru da Moldovada çal maktan
sora, Canabinin görgüsü bu baalant lara deyni faydal olacek.
Kendi son sözündä sayg Büükelçi bütün ürektän
annad , ki Türkiyan n pravitelstvosu, türk halk gagauz
halk kendi kan karda gibi sayard . Türk Devleti ileri
dooru da gagauzlara yard mc olacek.
Gagauz Avtonomiyas n öndercileri Türkiyan n
Büükelçisinä Ahmet Ferrit Ülkerä kaavi saal k, ayla iilii hem
gelän diplomatiya çal mas nda ba ar lar diledilär.
Komratta halklararas
konferen iyas geçti
Gagauziyan n ba kasabas nda Komratta noyabrinin 29unda hem 30-unda halklararas bilim-praktika konferen iyas
geçti. Onun ad yd “Moldova Respublikas nda üüsek
okullar ndan öncä üüretmäk sistemas nda kulturaaras
dialogunun ilerlemäk yollar ”. Bu yortuya gagauz dili
üüredicileri Briçan , R kan , Edine, Tarakl dolaylar ndan,
Ki inövdan, Ukrainan n Odesa s ncaan Bolgrad dolay ndan,
Kazahstandan kat ld lar.
Konferen iyaya kat lannar n annad lar bu meropriyatiya
geçirilmesinin önemliliini da teklif ettilär bölä
konferen iyalar devletin türlü dolaylar nda hery l geçirmää.
Bu kolayl k verer konferen iyaya kat lannara kendi
görgülerinnän biri-birinnän payla maa hem konferen iya
geçän teritoriyas nda ya ayan insannar n kulturas nnan
tan maa. Bu gösterer bizim devletimizin birliini hem
Moldovada ya ayan halklar n çokçe itli kulturalar .
Bundan kaarä, konferen iyan n musaafirlerinä bir kultura
programas kuruldu, neredä onnar gagauz halk n
istoriyas nnan, kulturas nnan hem tradi iyalar nnan tan lar.
Vak t faydal geçti
Gagauziyan n gençlerini milli ruhta terbiyetmää deyni,
mutlak lääz m onnar tan rmaa halk n ruh zenginniinän:
istoriyalan, folklorlan, yaz larlan h. b. Dekabrinin 1- dä
Komrat Devlet Universitetinin Gagauz filologiyas kafedras
geçirdi studentlerin görü ünü gagauz airi, filologiya bilgileri
doktoru Güllü Karanfillän. Bibliotekan n haz rlad
stendlärdä vard nas l tan maa yaz
n kiyatlar nnan, bilim
yaz lar nnan hem patretlerinnän. Bu görü tä Güllü Karanfil
annat kendi biografiyas , kendi yarad
k yolunu, okudu
birkaç iirini.Büük havezlän studentlär okudular Güllü
Karanfilin iirlerini. Bulu mada musaafirä soru lar
verildi.Vak t studentlerä deyni dä, airlä deyni dä pek merakl ,
ama tez geçti. Bu türlü görü lär yak nna rêr üürenicileri
yaz lar n yaratmar nnan hem onnar n iç dünnäsinnän.
Gagauz Erinin duuma günü
kutluca olsun!
Sayg vatanda lar!
Gagauziyan n Halk Toplu u
ad ndan Avtonomiyan n duuma
gününä baal yortu üzerinä en
duygulu kutlamaklar kabul
ediniz!
17 y l geçti o gündän, açan
“Gagauziyan n (Gagauz Erinin)
maasuz hak statusu için” kanunu
imzaland . Gagauzlar için en
önemli yortu buydur.
Bizim
taraf
n
istoriyas nda çok ayd nn sayfa
var: önemli olaylar, tradi iyalar,
adetlär, ann yubileylär. Bu
yortuda büünkü olaylar n
maanas
aç klanêr, insan
topluluunda dii ilmeklerin
önemlilii hem mas tablar
görüner.
Biz yok nicä görmeyelim o
pozitiv dii ilmekleri, ang lar
oldular “Gagauziyan n (Gagauz
Erinin) maasuz hakstatusu için”
kanunun kaaviletmesindän sora.
Kultura, saal k korumas ,
üüretmäk, so ial hem politika,
kasabalar n hem küülerin
düzülmesi olaylar nda çok ii i lär
yap ld lar. Aç ld lar so ial
taraf ndan türlü-türlü obyektlär,
ilerleer
kasaba
hem
küüdüzüntülüü,
y l-y ldan
okullar n hem u ak ba çalar n
material bazas enilener, medi ina
kurumnar eni aparaturay kabul
ederlär.
Biz ükür ederiz bizim
dedelerimizä, ang lar kurdular
so ial-ekonomika,
kultura,
üüretmäk sferalar nda bir gür
poten ial. Onnara hem büünkü
evladboylar na
baal
Gagauziyan n indiki zamanda
devletin üülenki taraf nda
ekonomika, politika hem kultura
merkez olmas . Bununnan bilä
bizim halk z korudu kendi
istoriyas , kulturas , adetlerini,
burada ya ayan ba ka milletlerin
dillerini. Halklar bu topraklarda
dostlukta hem anna makta ya êêr,
Avtonomiyan n herbir küüyündä,
kasabas nda, herbir ayledä usluluk
hem dirlik var. Gagauziyan n birlik,
ruh zenginnii hem yarat energiyas
çok s ra yard m ettilär peyda olan
zorluklar ensemää da koyulmu
neetleri gerçää ç karmaa. Bizim en
büük hem önemli davam z halka
izmet etmää. Bu üzerä Gagauz Erinin
duuma günü bütün çokmilletli
halk n yortusu.
Herkezinizä kaavi saal k, varl k,
smet hem herbir i inizdä ba ar lar
dileeriz!
Ko bizim Vatan z, Gagauziya,
diveç ya as n!
Büük hat rlan
Halk Toplu unun Ba
Anna HARLAMENKO.
Kutlamak
Sayg Gagauziyada
ya ayannar!
“Gagauzlar” Halklararas
So ial Aso ia iyas bütün ürektän
hepsinizi gelän 2012-nci Eni
nnan
hem
Kolada
yortular nnan kutlêêr!
Bizim aram zdan herkezi
akl na getirer geçän y
n
olduklar , dü üner gelän
zamannar için hem umutlanêr Eni
lda ii olaceklara.
Gagauziyan n (Gagauz Eri)
halk ileri dooru ya êêr, çal êêr,
dirlik hem anna mak alaylar nda
bulunarak.
steeriz gelän Eni Y nda bizim
hepsi neetlerimiz halizlensinnär.
Ko eski y llan barabar hepsi
problemalar gitsinnär, Eni Y lda
da olsun taa çok ii dii ilmäk hem
sevinmelik.
Gagauziyada Hristozun Duuma
gününü hepsi pek beener da çok
asir geeri peydalanan adetlerini
tutêr. Ayoz av am nda hepsi biribirini afeder hem kimseylän olmaz
çeki mää. Bu Ayozlu günü herkezi
kendi aylesindä geçirer.
Ko 2012-nci Eni Y l getirsin
hepsinizä varl k, ii ba ar lar, usluluk.
Bütün ürektän sizä kaavi saal k
hem k smet dileeriz!
Eni Y llan, sayg vatanda lar,
sizi kutlêêr z!
“Gagauzlar” Halklararas
So ial Aso ia iyas .
GAGAUZLAR
2
2011
l, dekabri ay
n 30-u
N2
Gagauziyan n 17-nci y ldönümü.
Bu bizim ecelimiz, bizim biografiyam z
Gagauz inteligen iyas n
kendibilinçlii hem dirilmäk
pro eslar ba lad lar XX-nci asirin
80-inci y llar nda yay lmaa.
Ozaman Sovetlär Birliindä
demokratiya
dii ilmekleri
çekettilär da peyda oldu kolayl k
gagauzlar n kultura h em
ekonomika sferalar nda var olan
problemalar
haberlemää.
Gagauz
inteligen iyas n
aras ndan aktivistlär ba ka etnika
azann klar nnan barabar 1988-inci
lda bütünmilli so ial “Gagauz
halk ” Ak nt
kurdular.
1989-uncu y lda may n 21-indä
bu Ak nt Komratta Kultura evindä
kendi ilk kurultay geçirdi da bir
programa, ang nda gagauzlar n
milli interesleri aç kland lar, kabul
etti. Hep bu y lda kas m ay n 12sindä “Gagauz halk ” ikinci
kurultay
geçirdi da Gagauz
Avtonom Sovet So ialist
Respublikas haberledi.
“Gagauz halk ” Ak nt taa iki
kurultay geçirdi (1989 y lda
dekabrinin 3-ündä hem 1990 y lda
iyülün 26-s nda). Aç kland türlü
variantlar gagauz halk n
kendibilinçlii korumas üzerinä,
dan ld Sovetlär Birliinin
öndercilerinä, Respublikan n
kuvetlerinä, halklararas h ak
organiza iyalar na, ama gagauz
halk n sesi i idilmedi.
Ozaman “Gagauz halk ” 1990nc y lda avgustun 19-unda geçirdi
hepsi uurlarda deputatlar n
kurultay , ang na yak n 800
delegat kat ld . Burada Gagauz
Respublikas haberlendi.
Gagauz halk n bu politika
ak iyas
zorlatt
Moldova
YA A, HALKIM!
Peetlär – Todur ZANET.
Muz ka – lya F LEV.
Gök-Oguz u dedemiz,
Balkannar kaplam ,
Du mannar ensemi ,
Burada devlet kurmu .
Eveldän var adetlär:
Hederlez hem Kas m var.
Canavar bizä bakar –
Dedemizdän kalm bunnar.
REFREN:
Ya a, ya a, ya a benim halk m!
Ya a, ya a, ya a benim halk m!
Ya a, ya a, Gagauziyam benim!
Gagauziyam benim,
Benim Oguz milletim,
Yok etmäz seni kimsey –
Kan zlan birle tik!
Bayrakta beniz maavi,
Hem dä var bir Canavar.
Bucakta aç k dannar –
Kalk nd Gagauzlar.
REFREN.
Birle ip, toplanal m,
Halk zlan birliktä,
Deyelim biz herzaman:
“Var olsun ann Vatan!”
Devleti kurduk her zaman –
Ya as n Gagauzluk!
Maavi renkli bu bayraa –
Binnän y llara koyduk!
REFREN.
Respublikas n hem halklararas
hak organiza iyalar n öndercilerini
gagauz halk n problemalar na
üzünnän dönsünnär da bir dialog
kursunnar, kompromis variant
bulmaa deyni.
Görü melär (
)
uzundu hem zordu. Ama gagauz
hak statusu, ang gösterer gagauz
halk n istediklerini hem
kendibellietmesini. O ya êêr hem
çal êr Moldova Respublikas n
Konstitu iyas na görä, Moldova
Respublikas n “Gagauziya
(Gagauz Eri) maasuz hak statusu
için” kanununa görä hem
Gagauziyan n (Gagauz Eri)
Ulojeniyas na (Temel Kanun) görä.
Moldova Respublikas n
Parlamenti 1994-düncü y lda
dekabrinin 23-ündä kabul etti
“Gagauziya (Gagauz Eri) maasuz
hak statusu için” kanununu,
Gagauziyan n (Gagauz Eri)
Ulojeniyas da may n 14-dündä
Halk Toplu unun deputatlar
kaavilettilär. 1998-inci y lda
iyünün 15-indän Ulojeniye
kuvedinä girdi.
Gagauziya (Gagauz Eri)
politika, ekonomika hem kultura
problemalar
kendi
kompeten iya
s rlar nda
kendiba na çözer.
Gagauz
Avtonomiyas ,
Moldova Respublikas n s rlar
içindä bulunarak, kendi devletliini
kabul etti; onun milli simvolikas
var: gerb , bayraa hem gimn .
Gagauziyan n (Gagauz Eri)
ba kasabas Komrat seçildi.
Gagauziyan n (Gagauz Eri) en
üüsek kanunverän organ - Halk
delega iyas n azalar kendilerini
esapl kulland lar, halklararas
haklar n normalar
esaba
alarak.
Da, nicä art k sölendi hem
biliner, 1994-düncü y lda
dekabrinin 23-ündä Gagauziya
(Gagauz Eri) kuruldu.
Bu konflikt baar uurunda,
demokratiya yollar na görä
çözüldü.
Gagauziyan n kurulmas
Evropada bir unikal örnek oldu.
Gagauziya (Gagauz Eri)
Moldova Respublikas n s rlar
içindä Avtonom teritoriyal
bölgesinin, bildiiniz gibi, var kendi
Toplu u. O erdeki kanunnar hem
normativ aktlar kabul eder. Halk
Toplu una Avtonomiyan n hepsi
kasabalar ndan hem küülerindän
temsilcilär girerlär (hepsi 35
deputat). Halk Toplu u 4 y na
seçiler. Moldova Respublikas n
Parlamentindä onun kanunverän
ini iativas var (devletin 73-üncü
Konstitu iya statyas na görä).
Gagauziyada en üüsek görevli
ki i Gagauziyan n Ba kan .
Avtonomiyan n hepsi önetmäk
publika organnar Ba kan n
öndercilii alt nda bulunêrlar.
Ba kan da 4 y na seçiler.
Moldova Prezidentinin karar na
görä Gagauziyan n Ba kan Devlet
Pravitelstvosunun azas olêr.
Gagauziyan n (Gagauz Eri)
Bakann k Komitetini Halk Toplu u
hep 4 y na kaavileder. Bakann k
Komitetinin Halk Toplu unda
kanunverän ini iativas var.
Gagauziyada
publika
önetmesinä dolay administra iyalar ,
primariyalar hem erdeki sovetlär
cuvapç olêrlar.
Gagauziya (Gagauz Eri) - bu
bir teritoriya, bu bir toprak, neredä
milli kulturas , tradi iyalar, adetlär
hem ana, gagauz dili kuruldular.
Gagauziyada üç ofi ial dil
leer: moldovan, gagauz hem rus
dilleri.
indiki
vak tta
bizim
Avtonomiyam zda politika stabillii
kuruldu, demokratiyal in san
topluluu ilerleer. Var kolayl klar
üürenmää kendi ana dilini, halk n
istoriyas , ang nda çok merakl
olay, literatura hem incäzanaat var.
Gagauz halk büünkü artlara görä
kendi yaz
ilerledäbiler.
Halk gazetas , ho geldin Gagauziyaya!
Sayg Nikolay Petroviç!
Biz, Kongaz teoretik li eyin
üüredicileri, tan k eni halk
gazetas nnan «GAGAUZLAR».
Biz sevineriz, ani gagauz dili
ilerleer, durgunmêêr erindä.
«GAGAUZLAR» gazetas bunu
bizä aç k gösterer. ükür ederiz
sizä, ani çal êrs z, zaametinizi
saymêêrs z da halk za eni
bilinmedik haberleri verersiniz.
Bu gazeta ç kt vak nda. Bizä,
üüredicilerä, eti meer lääz mn
materiallar, kiyatlar, ang lar var
programam zda. Onun için bu
gazeta – bizä deyni bir taazä
soluk. Biz sayêr z, ani nekadar çok
gazetalar hem dergilär olacek
bizim dilimizdä, okadar da biz -
gagauzlar
ilerleyecez
kulturam zda.
Gazeta «GAGAUZLAR» haliz halk gazetas . Burada toplu
materiallar,
ang lar
merakland rêr hepsini – büünü dä,
küçüünü dä, bu gazeta bütün
aylelerä eni haber verecek.
Sevindirer, ani gazeta aç klêêr
istoriyam da, kulturam da,
büünkü günün olaylar da. Pek ii,
ani gazetay tiparlad z gagauz
dilindä da bizim üürenicilerimiz da
taa s k okuyaceklar presay ana
dilindä.
Dua ederiz sizä uzun ömür hem
ii ba ar lar, çal man z ilin olsun...
Sayg ylan, Kongaz teoretik
li eyin üüredicileri gagauz dilindä.
Bizim paal dostlar z!
“Gagauzlar” halk gazetas
gördüktän hem okuduktan sora
pek sevindik, ki çoktan beklenän
halk gazetas ayd n dünneyi
gördü.
Ma allays z, ki zorluklar n
hem kösteklerin önündä
durgunmad z.
Uzun vak t geçti, bu gazeta
Moldova Respublikas n
Yusti iya
Bakann nda
registra iyaya koyulsun deyni,
sora da finans yard
bulmaa
deyni.
Biz inanêr z, ki bu halk
gazetas
gagauzlar n
ya amas nda kendi özelli erini
bulacek da istoriya sayfalar na
girecek.
“Gagauzlar” gazetas
çoktan bekleerlär gagauz dili
üüredicileri hem üürenicilär,
yarat
k uurunda çal an
insannar.
Dileeriz gazetan n kolektivinä
ii üreklik, optimizm, yarat
ba ar lar.
Umut ederiz hem bileriz dä,
ani sizin taraf
tutêrlar hepsi
gagauz dili üüredicileri, ii ürekli
insannar sizin yan zdan
geçmeyeceklär, ama herzaman
sizinnän barabar olaceklar.
lin hem bereketli yol sana,
halk gazetas !
G. M. KRISTEV, M. P.
KRISTEVA, Baurçu küüyünün
gagauz dili üüredicileri.
Tutêr m
elimdä
halk
gazetas “Gagauzlar” da çok
sevinerim, ki bu gazeta yaz
latin grafikas nda. O olacek bizä
pek faydal . ükür ederim
redaktoru hem ba ka insannar ,
ang lar çal lar, çok erlerdä
gezdilär, kapu açt lar deyn bizä,
gagauzlara, ana dilindä gazetay
tiparlamaa.
Önemliydir, ani bölä gazeta
lääz m götürsün
faydal
informa iyay insana. Burada var
türlü rubrikalar: “En önemli
haberlär”, “Gagauz halk n
istoriyas ”, “Halk n kultura hem
ruh zenginnikleri”, “Adetlerimiz
hem ana dilimiz” h.b.
Sanêr m,
ki
burada
aç klanacek türlü problemalar,
tan
racek bizi an lm
insannarlan, en genç talantlarlan,
yarat larlan.
Gazeta “Gagauzlar” açacek
yolu analara-bobalara, ki onun
yard
nnan taa ii, islää
üüreniciklär istoriyay , kulturay ,
adetleri, gagauz dilini. Bundan
sora yard m edeciklär kendi
aklar na
haz rlans nnar
uroklara “ Gagauz halk n
istoriyas , kulturas , adetleri”,
“Gagauz dili hem literaturas ”.
Var umudum, ani bizi dä
üüredicileri unutmayaceklar,
informa iya olacek türlü-türlü,
büük fayda, yard m gagauz dilin
hem literatura uurunda. Bän
mutlak bilerim, ani hepsi
problemalar aç klanacek, eni,
taazä çözmelä bulunacek.
steerim gazetan n yolu olsun
ilin, faydal , önemli, lääz mn .
Hepsinizi
gazetan n
çeketmesinnän kutlêêr m da
deerim: “Halk gazetas , ho
geldin Gagauziyaya!”.
ARAKELÄN V.A.
Komrattak
2-inci
gimnaziyas n üüredicisi
gagauz
dilindä
hem
literaturada.
“Gagauzlar” gazetas
gagauzlar n gazetas r
Çoktand r Gagauziyada
gagauz dilindä gazeta ç kmêêr.
Bolä bir gazetan n olmamas
gagauz dilinin hem milli
bilincininilerlemesini oyalad .
Bu gazeta gagauz dilindä
yazmaa hem okumaa isteyän
insannara yard mc olacek.
Umut ederim, ani “Gagauzlar”
gazetas olacek gagauzlar n
duan güne i. Olsun bu gazeta
pak, ayd nn k, merakl hem
büüklerä, hem gençlerä, hem
küçüklerä. Olmas n bu
gazetada politika, batak hem
kir! Duan güne oklar
herzaman
afkland rs n
halk
n yolunu.
Yolun
aç k
olsun,
gagauzlar n gazetas !
S.VLAH.
N2
2011 y l, dekabri ay
n 30-u
GAGAUZLAR
3
“Gagauzlar” Ayd nnad ya
Halklararas
bir an t
So ial
Aso ia iyas
“Gagauzlar” Halklararas So ial Aso ia iyas
2005-inci y lda kuruldu.
Gagauz halk n haliz patriotlar , ang lar taa
ilkba tan halk n kendibellietmesinin ba nda
durard lar, “Gagauziya (Gagauz Eri) maasuz hak
statusu için” kanunun i lendirilmesindä aktiv pay
ald lar, ang lar bu kanunu devlet organnar nnan,
halklararas organiza iyalar nnan bir uura
getirdilär, üüsek profesional uurlu, esapl ,
bilgiliinsannard r; onnar herzaman hem devamn
gagauz halk n ideyas
gerçää ç karmaa
çal êrlar, bizim halk
n kultura hem ruh
zenginniklerini korumaa hem ilerletmää
kuvetlerini koyêrlar.
“Gagauzlar”
Halklararas
So ial
Aso ia iyas n neetleri hem davalar :
diriltmää hem ilerletmää gagauz halk n
milli kendibilinçliini;
çal maa gagauz dilin , gagauzlar n milli
kulturas (tradi iyalar , adetlerini) korumaa
hem ilerletmää;
ilerletmää halk diplomatiyas hem kurmaa
r a
ya ayan gagauzlarlan dostluk
baalant lar ;
yard m etmää bilgiçlerä hem ba ka da bilim
uurunda çal annara, ang lar gagauz halk n
istoriyas nnan zanaatlanêrlar;
kurmaa hem ilerletmää türk halklar nnan
dostluk baalant lar ;
aktiv pay almaa Gagauz Avtonomiyas n
so ial hem kultura ya amas nda;
yard m etmää gagauzlar n Bütündünnä
kurultaylar n geçirmesindä;
terbietmää Avtonomiyada ya ayan insannar
patriotlu hem gumanizma ruhunda;
terbietmää büünkü evladboylar
ruh
taraf ndan;
aaramaa hem stimul vermää genç talantlara,
milli kadrolar haz rlamaa;
tiparlamaa ana dilindä “Gagauzlar” halk
gazetas , gagauz dilini ilerletmää deyni;
propaganda yapmaa gagauz halk n milli
ideyas na, yard m etmää dünnenin insannar na
gagauzlar için taa çok haberlär kabul etmää,
gagauzlar n istoriyas nnan, kulturas nnan hem
ya amas nnan taa yak ndan tan nnar; vermää
taa çok informa iya gagauzlar n yarat
,
talantl gençleri hem “Gagauzlar” Halklararas
So ial Aso ia iyas n çal mas için.
Moldovadan Orfey
Anapada
geçän
XVII
“Kino ok-2008” festivalindä
Milli teatras n hem baletin
solisti Stepan Kurudimov hepsini
rd . Ozaman o çald
festivalin sonunda, nereyi onu
kinorejisör Nikolay Gibu maasuz
teklif etti.
Duumas Stepan Kurudimovun
Çad r kasabas nda bir çoku akl
ayledä. Kurudimovlar n soyu çok
ra
vatanda lar
kendi
talantlar nnan may lladard lar.
Onun dädusu incinerdi. O ta
dermennerin erinä, ang lar
dermencilerä
çok
zorluk
getirärdilär, odundan yapt . Çad n
muzeyini gözellederlär skemnelär,
ang lar bu becerikli usta yapt .
Onnar n ayaklar figural hem
arkalar resimni. Stepan n öbür
dädusu sevindirärdi küülüleri
kendi halk türkülerinnän. Onun
sesi okadar keskindi, ki mumnar
süünärdi.
Gelän
tenorun
ilk
konservatoriyas onun mamusu
oldu. Herbir i ini bu dinmäz
insan türküylän yapard . O hiç bir
dä kiyat okumad . Ama akl nda
tutard üzlärlän gagauz halk
türküsü, ang lar
düünnerdä,
kumatriyalarda, küü yortular nda
idärdi. Solist gibi Stepan
Kurudimov meydana ç kt edi
ya ndaykan. Ozaman o kolada
yortular nda çald . Esap
ald ynan, ani babucuklar n taa
çoyu moldovan dilindä kolada
türkülerini annamêêrlar, Stepan
yalvard malisinä klisedän
gagauz dilindä kolada iirlerini
getirsin. Komu uykalar s kça
kendi karyeras
Ankarada
opera hem balet Milli teatras nda
ilerletti. Çalg
n ba ar lar
dünnenin bir zebillik teatras na
yolu açt lar. Türk teatras n
trupas nnan Stepan çald SanFranciskoda, Amsterdamda,
Kopengagendä, Milanda hem
ba ka da prestijli s enalarda. O
iledi a aadak rejisörlarlan:
Georgiy Anisimovlan hem Yuriy
gelärdilär
Kurudimovlara,
yalvarard lar çocucak türkü
çals n.
Sekizinci klastan sora Stepan
Leningrada gitti. Üürenärdi,
çalard , sportlan zanaatlanard .
Gagauz çocucaan i itti
Leningrad n teleradio horunun
öndercisi Grigoriy Moiseeviç
Sandler, ang Stepan i ä solist
erinä kabul etti. Onun teklifinä
görä Kurudimov Ki inövun
konservatoriyas na girdi, neredä
pedagoglar Nikolay Kiosa,
Viktoriya Slüsarevskaya hem
Vladimir Drago çok yardim
genç talant ilerletmää deyni
verdilär.
Konservatoriya ba ard ktan
sora, Stepan Kurudimov s enada
Aleksandrovlan; dirijorlarlan
AntonioPirolli hem Rauf
Abdullaevlan.
“Toska”da
Kovarodossinin, “Karmen”dä
Hozenin, “Çio-Çio San”da
Pinkertonun, “Turandot”ta
Kalafan n partiyalar çald .
Türkiyada i lärkän, Stepan
Kurudimov çal ard vatan nnan
baalant lar kaybetmemää. O
tan ard kendi dedelerin folklor
zenginniklerinnän, haz rlad
gagauz türkülerinnän hem
baladalar nnan bir albom,
ang
n ad “Sular akar”.
Albomu Gagauziyada pek h zl
sat n ald lar. Türkiyan n
Universitetlerindä
üürenän
studentlär gogorlanêrlar, ani
Bucaktan ç kan bir genç olan oldu
2011-inci y l Mihail Çakirin
ad na y l gibi haberlendi. Bu
yortu hem Gagauz Erindä, hem
Moldova Respublikas nda
geni tän n annand . Bu y l
gagauzlar n ayd nnad
Mihail
Çakir
150-nci
ldönümünü tamannayaceyd .
Dekabrinin 12-sindä Ki inövda
Ermeni mezarl nda ona deyni
bronzadan bir büst aç ld .
Yortuya Ki inövun hem
bütün Moldovan n mitropoliti
Vladimir kat ld . O bir uura
Mihail Çakirin yapt klar
an lm
moldovan
dünnä
opera
teatralar n
enalar nda ana taraf n ilk
opera çalg
.
kça Stepan Kurudimov
birliktä i lärdi hep ölä bir fanat
gibi gagauz halk türkülerin hem
baladalar n toplamas nda Mihail
Kolsaylan. kisi dä sayard lar, ani
gagauz halk türkülerinin
özellikleri var, onnar taa çok
kah rl , neçinki bizim halk z
çok zeet geçirdi, bask da
bulundu.
Türkiyada gagauz opera
çalg
13 y l i ledi, ama kendi
köklerini kaybetmedi. Çok s ra o
getirdi Ankaran n solistlerini
Ki inöva, Bâlc kasabas na,
Tiraspolä hem Komrada. 2005inci
y lda
Moldova
Respublikas n kultura hem
turizm Bakann kurdu bir
festival, ang
n ad “Stepan
Kurudimov hem onun dostlar ”.
Bu festival Moldovada ba ar
geçti. Bundan kaarä, Stepan
ini iatordu Moldova operas n
primadonnas na Mariya Bie uya
birbuçuk y ll k master-klasa.
2005-inci y lda Kurudimovu
teklif ettilär Ki inövun opera
hem balet Milli teatras na
lemää. Ama türlü sebeplär
üzerinä onu spektaklilerä
almazd lar. 3 y n içindä sade iki
rol ona verdilär. Mihail Seçkin,
dirijor; teatra, muz ka, incäzanaat
Akademiyas n profesoru deer:
“Tenor sesi herbir teatra için
büük defi it. Kurudimov
talant n unikall
n annad
Mariya Bie u hem ba ka da s ena
ustalar . Sade bizim teatram za
Stepan n talant uymad . Ama
Ankarada, neredä taa çok çalg
leer, Kurudimova büük hat r
güderlär, kendi vatan nda sa o
diil lääz m”.
Ama haliz talant , nicä
ld n afk , saklamayacan.
Tatyana SOLOVYOVA.
ayd nnad
n Aleksey
Mateeviçin yapt klar nnan
koydu.
- Bu insannar kendi kuvedini
klisenin hem kendi halk n
izmetinä koydular, onnar ii
yapt klara ayd nnadarak hem
nasaat vereräk. Onnar bir ayd n
iz kendilerindän sora brakt lar,
onnar n yapt klar gagauz hem
moldovan
halklar n
üreklerindä taa çok vak t
öteceklär, - çiziledi mitropolit
Vladimir.
Mihail Çakirin duumas
1861-inci y lda aprelin 27-sindä
Çad r dolay n Besarabka
küüyündä.
O
ba ard
Ki inövdak
ruh
seminariyas . Bundan sora
çocuklara
deyni
ruh
uçili çesindä üüredicilik etti.
Üç y ldan sora bu üürenmäk
kurumunun Ba seçildi.
1896-nc y lda Mihail Çakir
bir girgin ad m yapt : Rusiya
mperiyas n Üüretmäk Halk
Bakann na dan , izin versin
moldovan dilindä kiyatlar
tiparlamaa deyni.. Bölä bir izin
verildi, ama bir art koyulsu moldovan tekstin yan nda rus
teksti dä olsun. 1901-inci y ldan
beeri Mihail Çakir tipardan
karêr a adak kiyatlar :
“Bukovina”, “K sa moldovan
gramatikas ” hem ba ka. 14
n içindä Çakirin kiyad “Rus
dilini üürenmeyi çekedän
moldovana deyni yard mc ” üç
ra tiparland .
1904-düncü y lda Mihail
Çakir Sinoda dani , izin versin
gagauz dilindä dua kiyatlar
tipardan ç karmaa deyni. 1907nci y lda gagauz dilindä Eski
Zavet kiyad ndan kimi paylar
hem Matfeydän Evangeliye
kiyad tiparland lar.
1934-düncü y lda gagauz
dilindä
Mihail Çakirin
etnografiya kiyad “Besarabiya
gagauzlar n istoriyas ” tipardan
kt . ki y ldan sora Gagauzlar n düün adetleri”.
1938-inci y lda tiparland
gagauz-rum n sözlüü.
Hasta olarak, bir k sa
vak ttan sora Mihail Çakir
protoiereyi 1938-inci y lda
geçindi.
Gagauz Erindä bütün 2011inci y l içindä Mihail Çakirin
ad na bir zebillik yortu geçti,
neredä ayd nnad
n birbuçuk
asirlik yübileyi n annand .
GAGAUZLAR
4
2011
l, dekabri ay
n 30-u
N2
Çad n istoriyas ndan
Kasaban n ba G. Ormanji.
Primariya.
Çad r büünkü gündä.
Kultura evi.
N. Kiseev.
“At-Prolin” hem Kç Kele .
Bizim adresimiz:
Moldova, Gagauz Eri,
Komrat, Lenin sokaa, 204 «a»
tel./fax: 2-22-49
Çad r-Lunga kasabas Moldova Respublikas n üülen taraf nda,
Bucaan merkez erindä bulunêr. Bu kasaba Avtonomiyan n üç
kasabalar ndan birisiydir.
“Çad r” gagauz dilindä “ atra”, “çad r” maanas nda kullan lêr.
“Lunga” – o bir derä, ang
n kenarlar nda kasaba erle ik. Moldovan
dilindä “Lunga” “uzun” maanas yd r. Demäk, peetçilerin dilindä
“Lungada atra” maanas var.
Çad r-Lungan n istoriyas nda üç önemli data var: 1541, 1812 hem
1958. Kasaban n ad ilk s ra 1541-inci y la baal . 1528-inci y lda
Avstriyan n temsilcisi G.Reyhersdorf Moldovaya geldi. O tiparlad bir
kartay (bak “MSSR- n istoriyas ”, Ki ., 1982, 113-üncü sayfa),
ang ndaTiraspoya ad eri belliedili. Moldovan aara
on Dron
hem gagauz istoriyac
Stepan Kuroglu dü ünerlär, ani evelki
Tiraspoküüyünün ad Çad r-Lunga kasabas nda bir dolay Tri poli ad nda
var. Yar m üzy ll ktan geeri o Tiraspolküüyünün bir ay taraf
r.
Taa sora burada nogay Aran-Yurdoküüyü peyda olêr. Çad r-Lungada
indiyä kadar a aadak mikrotoponimnär koruldular: Almanc k, Bulgar
Çukuru, K rg z maalesi, Manz r maalesi, Manz r topraa, ülpen maalesi
hem ba ka.
1812-nci y lda (kimi s nt larda 1819-uncu y lda) gagauz göçücülerin
bir grupas Zahariy Çakirin öndercilii alt nda bu erlerdä Çad r-Lunga
küüyünü kurdu. Bu ad geçirildi Prut deresinin yak nn nda bulunan Leovo
dolay n Çad r küüyünün ad ndan. Leovo dolay n Çad r küüyünün
ad ilk s ra 1589-uncu y lda an lêr.
Dobruca gagauzlar taa 1770-inci y lda Çad rküüyündä erle tilär.
Bulgar s nt lar na görä Çad r-Lunga kasabas
1812-nci y lda
Hacioglu-Pazarc k kasabas n göçmenneri kurdular. Buray 181 aylä
geldi. Hepsi 1154 ki iydi. Çad r-Lungadan ç kan Moskvadak bilgiç,
istoriyac kendi yaz lm lar n birisindä buralara gelän gagauz göçücülerin
ya amak yolunu bölä aç klêêr:
“Dobrucan n gökündä bitki y ld zlar lêêrlar. Yava -yava
Kervan Y ld na kervan yakla êr. Ev avadann klar n nanüklü
“arab” taligalar n tekerlekleri g rdêêrlar. Onnar n dördär tekerlää
var. Yannar nda duvar esab üüsek kafeslär koyulu. Bu tekerleklerin
rdamas k rlar dars kl klan doldurêr. Kar lar, u aklar hem
ihtiarlar, evdeki dokunmu yorgannarlan örtülü, uyuyêrlar.
Kervan n ikisinin dä taraflar nda gidän atl lar, kaavi hem görümnü
adamnar, uyuklêêrlar. Sabaa duman da bilä onnar n esmer
suratlar saklayamêêrlar. Kervan ba
n dars k türküsü bataa
pek i idiler, ba sesi iisiler.
Bu türkü hepbir göçücülerin akl lar na getirer ya ad erleri, brak lm
topraklar .
ldêêr batlaklariçindä su. F rdêêr susaklar n içindä tuz. Kervan n
tenneri gecä k rlar nda kaybelerlär… Arkada kalêr y pranm balkan
topraklar . lerdäsä Bucak düzlükleri. Gagauzlar Besarabiyaya
gelerlär…”
Butak m, Çad r-Lunga kasabas göçücülerin iki tipindän kuruldu: ilk
– d ardan, demäk, Dobrucadan gelän, ikincisi –taa öncägelän
göçücülerin yard nnan, art k, Bucaan içindä. Balkan göçücülerin
Bucaa gelmesindä büük zorluklar, korkunçluluklar, eti memezliklär
vard .
Bucaa geldiktän sora herbir ayleyä bir parça toprak hem para ssudas
on y na paras z verildi.
Doorusöleyeräk, Çad r-Lunga kasabas ilk gagauz ayd nnad lar n
sallangac say lêr.
Besarabiya gagauzlar n ilk ayd nnad
yd ZahariyÇakir, neçinki
evelki vak tlarda halka bilgi verän insannar – popazlard . Üz y ldan zeedä
zaman uzunnuunda (1820-1940) Çakirlerin soylar ndan yak n 50 popaz
kt .
Ama en önemli ayd nnad yd – Mihail Çakir. O ilkti, ang büük
merakl k gagauzlar n etnika köklerinä gösterdi. XX-nci asirin
ba lant nda o üç dildä üüretmäk s nt lar ç kard : rus, moldovan
hem gagauz dillerindä.
Çad r-Lunga kasabas taa bir gagauzun vatan yd r: Mihail Petroviç
Guboglunun (duumas 1911-inci y lda, noyabrinin 4-dündä; geçinmesi
– 1989-uncu y lda, may ay nda), Buharest Universitetinin istoriyada
profesoru.
Guboglu karda
n oolu Mihail Nikolaeviç Guboglu,
istoriyabilgilerindä doktor, büünkü gündä Moskvada ya êêr hem çal êr.
kisinädä bilgiçlerä “Kasaban n ann vatanda ” ödülünü verdilär.
Hep bu ödül verildi geçmi zamannarda ba doktoruna, sora da
Moldova Respublikas n saal k korumas Bakan n yard mc na N. .
Dolgiyä; Moldova Respublikas n an lm yuristinä, Üüsek daavan n
azas na N.M. Kiseeva; G.S rtmaca (poliiyada i leer); ilk büük
industriyac ya S.Kusursuza.
Kasaban n bücetinä görä bir li ey (Mo kovun ad na), bir orta okul
hem bir dä gimnaziyä çal êr. 10 u ak ba ças ndan 6 kald . Onnarda
50% imeklerin harc kasaban n büceti kar lêêr. Analar-bobalar 30%
aklar n imäk harçlar ödeerlär, 20% gumanitar yard na baal .
Nicä dä ilerkivak tlarda, ba lank klaslarda hem orta okullar nda
aklar n üürenmesi paras z. Dolay bücetinin alt nda Mihail Guboglunun
ad na dolay teoretik li eyi bulunêr. O 1992-nci y nda kuruldu. Bundan
ba ka, Çad r-Lunga kasabas nda bir moldo-türk li eyidä var (1993-üncü
lda aç ld ), neredä predmetlerin taaçoyunu u aklar ingliz dilindä
üürenerlär.
Eer insannar kendi geçmi ini akl lar nda tutarsayd lar, onnar n gelecää
dä var.
Çad r-Lunga kendi istoriyas büük intereslän üürener, umutlan
geleceenä bakêr.
Büünkü Çad r-Lungan n yapt klar nnan bizim gazetam n gelän
nomerlerindä tan racez.
Ba redaktoru Nikolay TELP Z
Gazetan n kurucusu: “Gagauzlar Halklararas So ial Aso ia iyas ”
e-mail: [email protected]
e-mail: [email protected]
Klisä.
M. Guboglunun aylesi.
Türk li eyi.
ak ansamblesi.
Muzey.
Certificat MD 000264, dekabrinin 23-dä 2009 y lda.
Kod fiskal 1009620003665.
Tiraj 2500.
Tipografiya Prag-3.