docmayıs 2014
download 
Şikayet Transkript
mayıs 2014
MORO OZERKLIK ARIFESINDE MAYIS 2014 MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE 1 İÇİNDEKİLER 3 GİRİŞ 4 TARİHÎ SÜREÇ 7 MORO BAĞIMSIZLIK HAREKETLERİNİN ORTAYA ÇIKIŞI 12 KRİZ SÜRECİNDE YAŞANAN HAK İHLALLERİ 18 BANGSAMORO BARIŞ SÜRECİ 22 RÖPORTAJ: “FİLİPİNLER’DE BARIŞIN VAKTİ GELDİ” Mayıs 2014 Hazırlayan: Hatice Söylemez, H. Zehra Kavak Yayına hazırlayan: İHH İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi Fotoğraflar: İHH İnsani Yardım Vakfı, The Office of the Presidential Adviser on the Peace Process (OPAPP), Anadolu Ajansı (AA) 26 EK: İHH’NIN FİLİPİNLER’DE YÜRÜTTÜĞÜ İNSANİ YARDIM FAALİYETLERİ İHH İnsan Hak ve Hürriyetleri İnsani Yardım Vakfı Büyük Karaman Cad. Taylasan Sok. No: 3 Pk. 34230 Fatih/İstanbul Telefon: +90 212 631 21 21 | Faks: +90 212 621 70 51 www.ihh.org.tr | [email protected] 2 MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE 1 GİRİŞ 20. yüzyıla kadar kendi bağımsız devletlerinin çatısı altında yaşayan Moro Müslümanları, Moro’nun 1946 yılında ABD sömürge yönetimi tarafından Filipinler idaresine bırakılmasıyla bağımsızlıklarını kaybetmiştir. Moro halkı bu tarihten itibaren bağımsızlık günlerine geri dönme amacıyla ilk olarak siyasi müzakere yollarını kullanmaya başlamıştır. Ancak takip eden yıllarda siyasi müzakere yönteminin sonuç vermemesi ve Müslüman halkı hedef alan saldırıların katliama ve sonrasında etnik temizlik harekâtına dönüşmesi Moro Müslümanlarının 70’li yıllarda silahlı mücadele kararı almasına neden olmuştur. Dünyanın en eski çatışma bölgelerinden biri olan, birkaç yıl öncesine kadar ağır çatışmaların yaşandığı, milyonlarca insanın mülteci konumuna düştüğü; saldırı, gözaltı, işkence, zorunlu göç, müsadere, temel hizmetlerden yoksun bırakılma, iletişim ve haberleşme imkânının kısıtlanması, sosyoekonomik tecrit gibi sayısız hak ihlallerine maruz kaldığı Moro’da, 40 yılı aşkın süredir Filipinler devleti ile devam eden çatışmalarda 120 binden fazla Morolu hayatını kaybetmiş, 2 milyon kişi mülteci olarak yaşamak durumunda kalmıştır. Yaşanan tüm acıların ardından Filipinler hükümeti ile Moro İslami Kurtuluş Cephesi (MILF) arasında 2012 yılında başlayan barış süreci, bugün Bangsamoro Özerk Bölgesi’nin kurulması yönünde sonuç vermiştir. Bangsamoro Barış Süreci’nde imzalanan anlaşmaların uygulanmasını gözlemlemek ve incelemek üzere kurulan Bağımsız Gözlemci Heyeti’nin beş üyesinden biri olan İHH İnsani Yardım Vakfı, Bangsamoro Özerk Bölgesi’nin kurulma sürecini yakından takip ederek sürece katkıda bulunmaktadır. Filipinler devletinin üç ana ada topluluğundan biri olan Mindanao’da kurulacak olan Bangsamoro Özerk Bölgesi, Moro halkının mücadelesinin ulaştığı sonuç açısından mühim olmasının yanı sıra dünyanın farklı bölgelerindeki bağımsızlık mücadeleleri için de emsal teşkil edecek niteliktedir. Kurulacak olan bağımsız bölgenin resmî adında bizzat “Moro halkı” anlamına gelen “Bangsamoro” kelimesinin kullanılacak olması bile Moro Müslümanlarının uzun yıllardır verdiği kimlik mücadelesinin tanınmış olması açısından ayrı bir ehemmiyet arz etmektedir. Moro’nun tarihi, bölgede yaşanan hak ihlalleri ve güncel barış süreci hakkında bilgi veren bu rapor, Bangsamoro özerklik sürecinin gündem oluşturmasına ve uluslararası kamuoyunda destek bulmasına katkıda bulunmayı hedeflemektedir. 2 MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE MORO MOROÖZERKLİK ÖZERKLİKARİFESİNDE ARİFESİNDE 3 FiLiPiNLER Luzon MORO NERESİDİR? Moro Müslümanlarının yaşadığı özerk bölge, Filipinler Cumhuriyeti’nin en doğusu olan Mindanao’da bulunmaktadır. Ülkenin üç ada grubundan biri olan Mindanao, 117.000 km² alana sahiptir ve bu hali ile tüm Filipinler’in üçte birinden fazlasını teşkil etmektedir. Bangsamoro Özerk Bölgesi, Maguindanao, Lanao del Sur, Basilan, Sulu ve Visayas Tawi-Tawi vilayetlerinden meydana gelmektedir. Tawi-Tawi, Sulu ve Basilan batı Mindanao’da yer almaktadır. 2.000 adadan oluşan Sulu’daki adaların en büyüğü Jolo adasıdır.* Merkez Mindanao’da ise Lanao del Norte, Lanao del Sur, Maguindanao, Kuzey Cotabato ve Sultan Kudarat şehirleri bulunmaktadır. Mindanao * Tomas D. Andres, Understanding the Values of Western Mindanao: Zamboanga, Sulu, Basilan and Tawi-Tawi, Quezon City: Giraffe Books, 2006, s. 36. A@RHK@M TARİHÎ SÜREÇ BANGSAMORO ÖZERK BÖLGESi RTKT S@VH,S@VH İslam’ın Bölgeye Gelişi Tarihçiler, İslam’ın Filipinler adalarına Arap Yarımadası’ndan Orta Asya kanalı ile Hindistan, Çin ve Güneydoğu Asya’ya uzanan ticaret yolları üzerinden geldiğinde hemfikirdir. İslam’ın bölgede yayılışı, bu yollarla gelen Arap tacir ve ilim adamlarının çalışmalarının sonucudur.1 İlk olarak 1380 yılında, bugün Malezya’nın en eski şehirlerinden biri olan Malaka üzerinden adaya ulaşan Arap asıllı Mahdum Kerim zamanında pek çok yerlinin İslam’ı kabul ettiği söylenir.2 15. yüzyıl başlarında adaya Sumatra’dan gelen Müslüman Malayların faaliyetleri de İslamlaşma sürecini hızlandıran faktörler arasındadır. 15. yüzyılın ortasında Şerif Haşim Sulu sultanlığını kurmuş, bu sayede İslam dini kıyı bölgelerden Sulu’nun dağlık bölgelerine ve içerilere doğru yayılmış, kıyı ağaları da İslam’ı benimsemiş ve İslami eğitim-öğretim kurumsallaş4 MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE mıştır.3 16 ve 17. yüzyıllarda gerek Malezya ve gerekse komşu Müslüman beyliklerle ticari ilişkiler artmış, siyasi ittifaklar yapılmış ve bu sayede Avrupa sömürgeciliği ve misyonerlik faaliyetleri karşısında İslam’ın korunması kolaylaşmıştır.4 Hiç şüphesiz, İslam’ın gelişi ve yayılışı Mindanao’da yaşayan halkın, topluluk bilincinin gelişmesinde etkili olmuştur. Bunun yanı sıra İslam dini, Mindanao halkının yeni yazım teknikleri öğrenerek yeni hukuk kuralları oluşturmasında, siyasi kurumlar geliştirmesinde ve hayata karşı daha etik bir anlayış benimsemesinde etkin rol oynamıştır. İslam’ın getirmiş olduğu bu bilinç ve kurumsallaşma, Mindanao Adası’nı yüzyıllar süren Batı emperyalizminden ve etkilerinden korumuş ve kendi medeniyetini kurmasına olanak sağlamıştır.5 İspanyol Sömürge Yönetimi (1578-1898) İspanyollar, Filipinler’e 16. yüzyılda gelmiş ve 1570 yılında Manila’da yönetimi ele geçirmiştir.6 İspanyol sömürgeciliği Kuzey Filipinler’de, Müslümanlığı seçen Moro halkı ile Hristiyanlaştırılan yerli halk arasında sistemli şekilde kin ve nefret inşa etmek suretiyle başarıya ulaşmıştır.7 Daha sonra Mindanao Adası’na gelen İspanyollar, Müslüman halka karşı Haçlı savaşı başlatmış8 ve bu esnada Hristiyanlaşan yerliler, diğer bir ifade ile “Indios”lar, Bangsamoro halkına karşı İspanyolların başlattığı silahlı mücadelede onlara destek olmuştur.9 Bangsamoro halkı siyasi ve ekonomik açıdan en güçlü oldukları dönemde başlayan İspanyol sömürgeciliğine karşı 330 yıl boyunca mücadele etmiştir. Öyle ki, İspanya-Moro savaşları pek çok tarihçi tarafından dünya tarihinde sömürüye karşı verilen en uzun süreli direniş olarak kabul edilmektedir. İspanyol sömürge yönetimi boyunca Müslümanlar Filipinler’in bir parçası olarak görülmemiş ve ayrı bir bölge olarak yönetilmiştir. Bölge Müslümanları da kendi sultanlıklarını Filipinler’den bağımsız olarak 20. yüzyıla kadar getirmişlerdir.10 Bu dönem, Müslüman halk arasında Moro topluluğu kavramının gelişmesine neden olmuştur. İspanya işgali 1898’de sona ermiş ve yönetim ABD’nin eline geçmiştir. MORO KELİMESİNİN ANLAMI İspanyollar 16. yüzyılda Filipinler’e geldiklerinde Manila, Mindanao ve Sulu’da yaşayan halkın, Kuzey Afrika halkı ile yaşamlarının benzediğini ve bu iki topluluğun inanç birliği içinde olduklarını düşünmüş, bu nedenle de İslamlaşmış yerlileri Maurus-Mauris diye isimlendirmiştir. Ancak zaman içinde Maurus-Mauris kelimesi bugünkü bilinen şekli ile “Moro”ya dönüşmüş ve İspanyollar tarafından etnik kökeni farklı olan tüm Müslüman yerli halkı ifade etmek için kullanılmıştır.* * Shinzo Hayase, Mindanao Ethnohistory Beyond Nations: Maguindanao, Sangir and Bagobo Societies in East Maritime Southeast Asia, Manila: Ateneo de Manila University Press, 2007, s. 40. İspanyol sömürgeciliği Kuzey Filipinler’de, Müslümanlığı seçen Moro halkı ile Hristiyanlaştırılan yerli halk arasında sistemli şekilde kin ve nefret inşa etmek suretiyle başarıya ulaşmıştır. MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE 5 Amerikan Yönetimi ve Filipin İdaresine Geçiş (1898-1946) İspanya’nın ABD karşısında aldığı yenilgi, Filipinler adalarının 1898 yılında 25.000 dolar karşılığında Amerikan yönetimine devredilmesi ile sonuçlanmıştır. ABD yönetimi, İspanyollardan devraldığı mirası koruyarak, Güney Filipinler halkı arasına sokulan kin ve nefret politikalarını sürdürme yanlısı olmuş, ayrıca İspanyollardan farklı olarak, büyük arazi sahipleri ve uluslararası şirketler kanalıyla Moro ekonomisini kontrol etmenin ve bölgede tekel olmanın yollarını aramıştır.11 ABD yönetiminin 1912 yılında başlattığı iskân politikası ile Bangsamoro halkı topraklarının çoğunu Hristiyan 6 MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE Filipinolara ve ABD’nin ticari şirketlerine bırakmaya zorlanmış, kendilerine ise verimsiz topraklar verilerek ekonomik kalkınmanın ve tarımın neredeyse imkânsız olduğu çevre bölgelere itilmişlerdir.12 Bölgede 1899-1916 yılları arasında 20 bin Morolu katledilmiştir. ABD, 4 Temmuz 1946 yılında, Filipinler devletine bağımsızlık vermiştir. Aynı zamanda, yönetici elit ile iş birliği yaparak Bangsamoro halkının bağımsızlık ve egemenlik iddialarını reddetmiş ve 500 yıldır bağımsızlığını koruyan, İspanya’nın sömürge yönetimi zamanında dahi ele geçirilemeyen Mindanao ve Sulu bölgesini Filipinler devletine bağlamıştır. Bangsamoro liderlerinden pek çoğu bu karara muhalefet ederek Mindanao’nun Filipinler devletine katılamayacağını belirtmişse de bölgenin Filipinler devletine entegrasyonu bölge halkına sorulmaksızın zorla uygulanmıştır.13 Böylece, 1946 yılından itibaren Bangsamoro halkı Filipinler devleti içerisinde azınlık millet olarak yaşamaya başlamıştır. MORO BAĞIMSIZLIK HAREKETLERİNİN ORTAYA ÇIKIŞI Filipinler devletinin bağımsızlığını kazandığı 1946 yılından 1972 yılına kadar, Moro halkı tarafından hükümete karşı organize bir mücadele söz konusu olmamış, çoğunlukla dağınık vaziyette siyasi arayışlara devam edilmiştir. Ancak Filipinler ulusal devlet sistemi içerisinde siyasal yollardan bağımsızlık arayışlarında bulunmanın sonuç vermeyeceğinin anlaşılması ile birlikte, bağımsızlık arayışları siyasi çerçevenin dışına çıkarak yön değiştirmiştir. İspanyol sömürgecilerden bu yana bağımsızlık fikri canlı olan Moro halkının siyasal arayışları terk ederek daha aktif biçimde eyleme yönelişinde, 5 Haziran 1967’de yaşanan Arap-İsrail Savaşı’nın, 1968’de Endonezya’da gerçekleşen kanlı darbe girişiminin ve aynı dönemde Endonezya ve Malezya’da yükselen öğrenci hareketlerinin etkisi büyüktür. Ayrıca, Filipinler’de 1968’de yaşanan Cabide Katliamı ve takip eden yıllarda İlaga Hareketi tarafından gerçekleştirilen katliamlar ve 1972 yılında ilan edilen sıkıyönetim, yerel anlamda bağımsızlık hareketlerinin oluşumunu hızlandırmıştır. Bir başka ifade ile Mindanao’da yaşayan Müslüman halkı hedef alan saldırılar, etnik temizlik ve katliamlar, Moro halkının silahlı eylem kararı almasına ve mahrum edildikleri haklar uğruna mücadele başlatmalarına neden olmuştur. BANGSAMORO KELİMESİNİN ANLAMI “Bangsa” kelimesi Malay kökenli bir kelime olup millet anlamına gelmektedir ve bir başka milleti ifade etmek için ön ek olarak kullanılmaktadır. Bugün Moro halkı kendi etnik kimliğini Filipinlilerden ayırmak için bu kelimeyi kullanmakta ve kendilerini “Bangsamoro”, “Moro halkı” olarak tanımlamaktadır.* * Abhoud Syed M. Lingga, Rethinking State Policies and Minority Rights: Getting the Mindanao Peace Process Moving, Cotabato City: Institute of Bangsamoro Studies, June 2008, s. 2. Müslümanlara yönelik katliamlar ve 1972 yılında ilan edilen sıkıyönetim, bağımsızlık hareketlerinin oluşumunu hızlandırmıştır. MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE 7 a. Mindanao Bağımsızlık Hareketi Mindanao Bağımsızlık Hareketi (MIM), 1 Mayıs 1968’de Filipinler devletince sistematik olarak yapılan soykırım, ayrımcılık ve topraktan yoksun bırakma politikalarına karşı çıkmak amacı ile kurulmuştur. MIM, Moro halkı için özerklik talebinde bulunmuş ve Palawan, Sulu ve Mindanao adalarının Filipinler devletinden ayrılmaları yönünde mücadele etmiştir. Mindanao Bağımsızlık Hareketi, 8 MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE Filipinler Devlet Başkanı Ferdinand E. Marcos tarafından pasifleştirilmiş ve bu nedenle uzun ömürlü olamamıştır. Ancak hareket, özellikle öğrenci ve işçi kesimde Moro halkı için bağımsızlık duygusunu körüklemiş ve daha sonra mücadeleyi uzun bir süre omuzlarında taşıyacak olan Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi’nin kurulmasına öncülük etmiştir.14 b. Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi (MNLF), 1969 yılında Manila’da Filipin Üniversitesi eski hocalarından Nur Misuari’nin öncülüğünde kurulmuş, Mindanao Adası’nda yaşayan Müslüman halkın sosyoekonomik seviyesinin yükselmesini ve bu yönde gerekli politik yapıların kurulmasını hedeflemiştir.15 Günümüz itibarıyla üniter yapısını kaybeden MNLF, beş fraksiyona bölünmüş ve oldukça zayıflamıştır. Yıllarca siyasi ve silahlı mücadele veren MNLF, hem yerel halk nezdinde önemli bir taban bulmuş hem de uluslararası bir tanınırlık elde etmiştir. MNLF, Filipinler devleti ile 1976 ve 1996 yıllarında olmak üzere iki barış anlaşması imzalamış ve İslam İşbirliği Teşkilatı’nın arabuluculuğu ile 1996 yılında özerk yönetim için anlaşma masasına oturmuştur. Tam bağımsızlık isteğinden geri adım atıp Filipinler devlet yönetimi altında kurulacak bir özerk yönetimi kabul etmiş ve bağımsızlık için değil özerklik için mücadele etmeye başlamıştır.16 MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE 9 d. Abu Sayyaf Grubu 1991 yılında Abdurajak Janjalani tarafından kurulmuştur.17 Grubun 2002 yılında 1.000 askerî üyesi olduğu, ancak 2006 yılında bu sayının 200 ila 400 arasına gerilediği tahmin edilmektedir.18 Günümüz itibarıyla sadece Sulu Adası’nda bulunan Abu Sayyaf üyelerinin 50 ila 100 kişi arasında olduğu tahmin edilmektedir. Grup, insanlığın en temel meselesinin adaleti tesis etmek olduğunu ve bu çerçevede ana hedeflerinin Moro halkının özgürlüğü için mücadele eden MILF, hâlihazırda Filipinler hükümeti ile uzlaşma aşamasına gelmiş ve güncel barış sürecinin uygulayıcı tarafı olmuştur. 10 MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE Mindanao’da adaleti sağlayacak bir İslami hükümet kurmak olduğunu bildirmiştir. Ne var ki Abu Sayyaf Grubu, 1998 yılında Janjalani’nin ölümünden sonra meşru olmayan yöntemlere kayarak pek çok uluslararası kaçırma eylemine, cezaevi mahkûmlarının acımasızca öldürülmesine, kamuya açık mekânların ve sivil hedeflerin bombalanmasına karışmıştır. MNLF ve MILF, Abu Sayyaf’ın eylemlerini kınamıştır. Abu Sayyaf Grubu meşru olmayan yöntemlere kayarak pek çok uluslararası kaçırma eylemine ve sivil hedeflerin bombalanmasına karışmıştır. c. Moro İslami Kurtuluş Cephesi 1977 yılında Selamet Haşimi önderliğinde MNLF’den ayrılan grup tarafından kurulmuştur. “Millî” ifadesini “İslami” olarak değiştirip Moro İslami Kurtuluş Cephesi (MILF) adını alan grup, Ulusal Kurtuluş Cephesi’nin aksine, dinî inançlarını bağımsızlık mücadelelerinin en temel motivasyonu olarak görmüştür. Kurulduğu günden bu yana silahlı direnişe devam eden MILF bir yandan da Filipinler devleti ile barış görüşmelerine devam etmiş- tir. 40 yıldır cephede Moro halkının özgürlüğü için mücadele eden MILF, hâlihazırda Filipinler hükümeti ile uzlaşma aşamasına gelmiş ve güncel barış sürecinin uygulayıcı tarafı olmuştur. Moro halkının en güçlü yapısı haline gelen MILF toplumsal anlamda çok büyük bir destek bulmuştur. Günümüzde MILF’in Selamet Haşimi’den sonraki lideri Hacı Murad İbrahim, Moro halkını temsil etmektedir. MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE 11 KRİZ SÜRECİNDE GERÇEKLEŞEN HAK İHLALLERİ 40 yılı aşkın süredir aralıklarla devam eden savaşta yaşanan haksız tutuklamalar, sivillere yönelik askerî saldırılar, işkence ve siyasi katliamlar, kişilere ait mülkiyetlerin yakılıp yıkılması, evlerin, tarım arazilerinin tahrip edilmesi, iletişimin yasaklanması ve her türlü insani yardıma erişimin kısıtlanması Moro Müslümanlarının yaşadığı hak ihlallerinden bazılarıdır. Bölgede yaşanan insan hakkı ihlallerini geniş ölçekte incelemek, raporlamak ve uluslararası kamuoyuna duyurmak hayli güçtür. Bağımsız gözlemcilerin 12 MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE bölgeye girememeleri, ihlallerin kayıt altına alınamamasına ve faillerin dokunulmazlık içinde hareket etmelerine yol açmıştır. Bu bölümde değinilecek olan insan hakkı ihlallerinin, bölgede yaşanmış ihlallerin ancak çok sınırlı bir parçasını oluşturduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Saldırı, Gözaltı ve İşkence Mindanao’da askerî kuvvetlerin merkezleri genellikle yerleşim bölgelerine veya mülteci kamplarına yakın yerlerde olduğundan yaşanan pek çok silahlı çatışmada -Filipinler askerî güçleri sadece MILF üyelerini hedef aldıklarını söyleseler de- Uluslararası Af Örgütü başta olmak üzere pek çok insan hakları kuruluşunun raporlarına göre, bu müdahalelerde siviller de hedef alınmıştır.19 Mindanao’da 1970’lerin başından itibaren devam eden sistematik katliamlarda 120 bin kişi hayatını kaybetmiştir.20 Filipinli Müslüman tanıkların Londra’daki Impact dergisine verdiği bilgilere göre 2000 yılına gelindiğinde Moro’daki çatışmanın insani bilançosu 2 milyon mülteci, yakılmış 200 bin ev, tahrip edilmiş 535 cami ve 200 okul, tamamen harap edilmiş 35 şehir ve köydür.21 Bölgede pek çok sivil kaçırılmış, işkence ve kötü muamele görmüştür. Gözaltına alınan kimseler çoğu durumda sorgulama esnasında ağır tehdit ve şiddet gördüklerini söylemiştir. Filipinler ordusunun ayaklanmalara karşı yürüttüğü operasyonlarda taciz, zorla alıkoyma ve öldürme eylemlerine karıştığı da bildirilmiştir.22 Özellikle kadınların ve çocukların artan şekilde cinsel tacize maruz kaldıkları ancak bu durumun rapor edilmediği anlatılmıştır.23 Mindanao’da çiftçiler, balıkçılar, siyasi partiler, öğrenciler, esnaf örgüt- 2000 yılına gelindiğinde Moro’daki çatışmanın insani bilançosu 2 milyon mülteci, yakılmış 200 bin ev, tahrip edilmiş 535 cami ve 200 okul, tamamen harap edilmiş 35 şehir ve köydü. MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE 13 Filipinler, güneydeki çatışmalardan dolayı 600 bin kişi ile tüm dünyada göçe zorlanmış/yerinden edilmiş en çok nüfusun bulunduğu yer olarak ilan edilmiştir. lenmeleri ve dinî gruplar da hak ihlallerine maruz kalan diğer kesimlerdir.24 2000 yılında barış görüşmelerinin askıya alınması akabinde Mindanao’da tansiyon yükselmiş, MILF kamplarına karşı açık savaş ilan edilmiştir. Bu ça- tışma döneminde 400 bin sivil, askerî operasyonlar ve hava saldırıları nedeniyle yer değiştirmek durumunda kalmıştır. Bu süreçte sivillere yönelik yargısız infaz, gözden kaybolma ve işkence vakaları da rapor edilmiştir.25 Göç Politikaları ve Müsadere Göç politikaları, bölgenin Hristiyanlaştırılarak tamamıyla Filipinler devlet yönetimi altına alınmasını hedeflemiştir. 20. yüzyılın başlarında Mindanao ve Sulu Adası topraklarının %98’i Moro halkına aittir.26 1903’te 8,8 olan göç oranı, 1980’e gelindiğinde 22,7’ye yükselmiştir.27 1950’li ve 1960’lı yıllarda yeni yerleşimciler bölgeye göç etmeye devam etmiştir. 3 milyondan fazla Hristiyan 1966-1976 arasında bölgeye yerleştirilmiştir. Müslüman nüfusun %80’inin arazileri ellerinden alınmış, kuşaktan kuşağa miras bırakılan topraklarının çoğu sahipsiz kalmış veya başkasının adına kayıtlanmıştır.28 20. yüzyılın başlarında Mindanao’da %77 olan Müslüman nüfus, çoğu Hristiyan olan yerleşimcilerin bölgeye getirilmesi ile %19’a düşürülmüştür.29 Yüzyıllardır bölgede yaşayan Müslüman halk, çatışma, savaş ve devletin uyguladığı ayrımcı sosyal politikalar sonucu bölgeden göçe zorlanmıştır. Mültecilik Moro’da savaş nedeniyle 2 milyon kişi mülteci konumuna düşmüştür. Norveç Mülteci Konseyi raporuna göre, Mindanao’da 2000-2009 yılları arasında 2 milyon insan mülteci olmuştur (Tablo 1). Uluslararası Mülteci İzleme Komitesi’nin Mayıs 2009 raporuna göre ise, tüm dünyada 26 milyon olan mülteci sayısına 2008 yılında 4,6 mil- yon insan daha eklenmiş ve Filipinler, güneydeki çatışmalardan dolayı 600 bin kişi ile tüm dünyada göçe zorlanmış/yerinden edilmiş en çok nüfusun bulunduğu yer olarak ilan edilmiştir.30 Mindanao’da mülteci sayısı 2009 itibarı ile 430 bin kişiye yükselmiştir. Bu mülteciler 150 farklı tahliye merkezinde ikamet ettirilmiştir.31 Tablo 1: Mindanao’da 2000-2010 Yılları Arasındaki Mülteci Sayısı 1200000 1000000 800000 600000 400000 200000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Kaynak: Dünya Bankası, “The Search for Durable Solutions: Armed Conflict and Forced Displacement in Mindanao, Philippines”, Mart 2011, s. 5. 14 MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE Temel Hizmetlerden Yoksun Bırakılma Çatışma ve savaş yıllarında devlet politikalarının Mindanao halkını içine düşürdüğü en vahim durumlardan biri hiç şüphesiz bölgede yaşayan halkın en temel ihtiyaçlarından yoksun kalması olmuştur. Çatışma dönemlerinde gıda, su, sağlık gibi konularda dahi insani yardıma ulaşamayan insanlar açısından durum ateşkes zamanlarında da pek iç açıcı değildir. Bölge halkının nerdeyse tamamına yakını gıda, güvenlik, sağlık, yeterli beslenme, eğitim, elektrik, iletişim, içilebilir su ve sıhhi tuvalet imkânlarından yoksun yaşamaktadır. Eğitim Moro’da eğitim-öğretim çağındaki çocuklar temel eğitim imkânı dahi bulamamaktadır. Bu duruma öğretmenlerin çatışmalardan uzak, daha güvenli ve merkeze yakın yerlerde yaşamak istemeleri yanı sıra kötü yollar, çatışmalar, okul binalarının tahrip edilmesi, kitapların ve gerekli araç-gereçlerin olmayışı gibi sebepler de etki etmektedir. Tüm bu olumsuz koşullar, söz konusu bölgelerde yaşayan Bangsamoro gençlerinin büyük çoğunluğunun okuma yazma bilmemesi gibi bir sonucu getirmiştir.32 Sistemli şekilde uygulanan eğitimden yoksun bırakma politikasının çarpıcı örneklerinden biri, Mindanao Müslümanlarına kendi okullarını açma, kendi eğitim sistemlerine sahip olma hakkının verilmemesidir. Asya Kalkınma Bankası’nın 2004 yılında yayımladığı rapora göre, bölgede 440 adet medrese bulunmakta ancak bunların yalnızca 44’ü Filipinler devleti tarafından tanınmaktadır.33 Bölge Müslümanları, mevcut eğitimin sistematik ve baskıcı bir asimilasyon projesinin parçası olarak devlet tarafından bölge halkını Hristiyanlaştırmak için kullanıldığını ve böylece kültürel emperyalizm uygulandığını düşündüklerinden Amerikan-Filipinler eğitim sistemini kabul etmemiştir.34 Sistemli şekilde uygulanan eğitimden yoksun bırakma politikasının çarpıcı örneklerinden biri, Mindanao Müslümanlarına kendi okullarını açma, kendi eğitim sistemlerine sahip olma hakkının verilmemesidir. MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE 15 İnsan Kaçakçılığı Sağlık Mindanao’da yaşanan çatışmalar, savaş ve devletin sosyal politikaları, sağlık hizmetlerini ve bölge halkının yaşam koşullarını olumsuz etkilemektedir. 2008/2009 BM Kalkınma Programı Filipinler İnsani Gelişme Raporu’na göre, bölgede ortalama yaşam süresinin en kısa olduğu şehirler Mindanao Özerk Bölgesi’nde bulunan Tawi-Tawi, Sulu, Maguindanao ve Lanao del Sur olmuştur. Örneğin 2006 yılında Tawi- Tawi’de ortalama yaşam süresi 53,5 yıl iken, kuzeyde bulunan La Union şehrinde bu süre 21 yıl daha fazladır. 2012/2013 raporu verilerine göre ise, Hristiyan nüfusun yoğun olduğu kuzey bölgesi ile Müslüman nüfusun yoğun olduğu güney bölgesi arasındaki yaşam süresi farkı daha da açılmaktadır. BM raporuna göre ise bu fark ancak sağlık hizmetlerine erişmedeki eşitsizlik ile açıklanabilmektedir.35 İletişim ve Ulaşım Müslüman ülkeler dâhil tüm dünya, bölgede yaşananlar hakkında yeterli bilgiye sahip değildir. 16 MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE Bölgede yaşayan Müslüman halkın sesini duyurabileceği; Filipinler devletinin uyguladığı haksız politikaları, maruz kaldıkları olumsuzlukları, savaş zamanı yaşanan hak ihlallerini iletebilecekleri; tüm dünya kamuoyunu bölgede yaşananlardan haberdar edebilecekleri medya ve iletişim araçları yok denecek kadar azdır. Savaşın en yoğun olduğu zamanlarda bile, Mindanao halkı radyo yayınını Malezya Sabah’ta bulunan eğitim kamplarından sağlamıştır.36 Filipinler genelinde lisanslı radyo sayısı 2012 yılında 214.211 iken Müslüman Mindanao Özerk Bölges’nde Müslümanlara ait hiçbir lisanslı radyo istasyonu kaydedil- memiştir.37 Bu nedenledir ki dünyanın en eski çatışma bölgelerinden biri ve milyonlarca insanın haksız yere evlerinden edildiği veya öldürüldüğü bir bölge olmasına rağmen Müslüman ülkeler dâhil tüm dünya, bölgede yaşananlar hakkında yeterli bilgiye sahip değildir. Bölgede hava, deniz ve kara yolu taşımacılığının oldukça yetersiz olması nedeniyle ulaşım çok sınırlıdır. Mindanao’da bulunan kara yolları uzunluğu Filipinler genelinin %24’ünü oluşturmaktadır. Bölgede asfalt döşeli yolların uzunluğu ülke geneline kıyasla %7 daha azdır.38 Mindanao Adası’nda savaşın yarattığı güvensiz ortam ve işsizlik, kadın ve çocuk tacirliğinin bölge genelinde oldukça yaygınlaşmasına neden olmuştur. Okula gitmeyen ve toplum korumasından uzak olan erkek çocukların fabrikalarda çalıştırılmak, kız çocukların ise fuhuş yaptırılmak üzere kaçırıldığı bildirilmiştir. Ayrıca başka ülkelerde evlerde çalıştırmak amacı ile kadın ve çocuk kaçakçılığının da yaygın olduğu saptanmıştır. Pek çok kız çocuğunun Zamboanga şehrinden -sahil güvenlik birimlerinin denetiminde olmayan özel limanlar üzerinden- Malezya’ya ve oradan da Ortadoğu’ya yasa dışı yollarla gönderildiği bilinmektedir. Örneğin Ocak-Mart 2012 arasında 514 Filipinli, Suriye tarafından ülkelerine geri iade edilmiş, bu kişilerin %90’dan fazlasının insan ticareti yoluyla bölgeye ulaştırıldığı ve fiziksel ve psikolojik şiddete maruz kaldığı saptanmıştır.39 Özellikle Müslüman Mindanao Özerk Bölgesi’nde yaşayan kızların fuhuş sektöründe çalıştırılmak üzere ve kaçak işçi olarak Bahreyn, Bruney, Kanada, Kıbrıs, Hong Kong, Japonya, Kuveyt, Lübnan, Malezya, Katar, Suudi Arabistan, Singapur, Güney Afrika Cumhuriyeti, Tayvan, Türkiye ve Birleşik Arap Emirlikleri gibi ülkelere kaçırıldığı belirtilmiştir.40 Filipinler kara sularından geçişlerin kontrolsüz ve kolaylıkla yapılabiliyor olması, bölgede insan tacirlerinin etkinliğini artırmakta ve insan ticaretini kolaylaştırmaktadır. Bunun yanı sıra, özellikle Mindanao’da bulunan ve Müslümanların yoğun olarak yaşadığı çatışma bölgelerinde ortalama 900 bin kişinin kimliksiz olduğu ve bu durumun insan kaçakçılığını çok vahim boyutlara taşıdığı rapor edilmiştir.41 Okula gitmeyen ve toplum korumasından uzak olan erkek çocukların fabrikalarda çalıştırılmak, kız çocukların ise fuhuş yaptırılmak üzere kaçırıldığı bildirilmiştir. Sosyoekonomik Tecrit Göç politikaları ile ata topraklarından sürülen Bangsamoro halkı, adanın en geri kalmış bölgelerinde yaşamaya mahkûm edilmiştir. Oysa Mindanao Adası Filipin ulusal ekonomisine kaynak sağlayan en önemli ve en verimli bölgedir. Ancak bölgenin sahip olduğu zengin kaynaklar bölge insanından ziyade yabancı yatırımcılara arz edil- miştir.42 Müslüman Mindanao Özerk Bölgesi, Filipinler’in ve Mindanao’nun en fakir ve en az gelişmiş bölgesidir. Dünya Bankası raporuna göre, 2000 yılında Filipinler’de yoksulluk oranı %34 iken, Müslüman Mindanao Özerk Bölgesi’nde yoksulluk oranı %62,9 ile neredeyse ülke genelinin iki katı olarak verilmiştir.43 MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE 17 28 Mart 2014’te Bangsamoro Kapsamlı Anlaşması’nın imzalanmasıyla Moro’yu özerkliğe götürecek süreç resmî olarak başlamıştır. BANGSAMORO BARIŞ SÜRECİ ardından taraflar arasında 28 Mart 2014’te Bangsamoro Kapsamlı Anlaşması (Comprehensive Agreement on Bangsamoro) imzalanmıştır. Kapsamlı Anlaşma’nın imzalanmasıyla Moro’yu özerkliğe götürecek süreç resmî olarak başlamıştır. Moro İslami Kurtuluş Cephesi (MILF) tarafından 40 yılı aşkın bir süredir yürütülen bağımsızlık mücadelesinde Filipinler hükümeti ile süregelen çatışmalarda 120 binden fazla Morolu Müslüman hayatını kaybetmiş, 2 milyon Morolu Müslüman da muhacir olarak yaşamak durumunda kalmıştır. Savaş nedeniyle bölgeye gerekli sosyal ve alt yapı yatırımları yapılamamıştır. MILF’nin verdiği mücadele ve 1996 yılından bu yana devam eden barış müzakereleri sonucunda bugün gelinen aşamada Filipinler hükümeti ile varılan anlaşma sonucunda barış ilan edilmiş ve Bangsamoro Özerk Bölgesi’nin kurulması yönünde adımlar atılmıştır. Filipinler hükümeti ile MILF arasında 2012 yılında Çerçeve Anlaşması imzalanmış, 2013 yılında barış sürecini ve anlaşmaların uygulanmasını gözlemlemek amacıyla Bağımsız Gözlemci Heyeti kurulmuştur. Çerçeve Anlaşması’nın eklerinin tamamlanmasının Bangsamoro halkı nihayet hak ve özgürlüklerine kavuşacak. Bu anlaşma hem Filipinler’in hem de Moro’nun ortak zaferidir. Bu başarı sadece MILF’in değil tüm Moro halkının, diğer Müslüman grupların, Hristiyanların ve yerlilerin başarısıdır. Başta Selamet Haşimi olmak üzere tüm şehitlerimizi rahmetle anıyoruz. yönetim geçiş hükümetine devredilecektir. Geçiş hükümeti, 2016’da gerçekleşecek seçimlerin ardından yönetimi Bangsamoro Özerk Bölgesi Hükümeti’ne bırakacaktır. Bağımsız Gözlemci Heyeti, geçiş sürecinde de çalışmalarına devam ederek barış sürecinin işleyişi ve anlaşmaların uygulanması noktasında gözlemci olacaktır. Geçiş sürecinde 12 binden fazla direnişçisi olan MILF’in silahları kullanım dışı bırakılacaktır. Silahların kullanım dışı tutulması bağımsız bir heyet tarafından denetlenirken Filipinler ordusu da bölgeden çekilecektir. Özerkliğin yapısı • Moro Müslümanları içişlerinde tamamen bağımsız, dışişleri ve güvenlik konularında Filipinler hükümetine bağımlı olacak. • Moro’da şeriat hükümlerine göre bir anayasa hazırlanacak. • Moro’da yaşayan Hristiyanlar için Filipinler hukuku devam edecek. Bangsamoro Anayasası’nın hazırlanıp Filipinler Devlet Başkanı’na sunulması ve kongrenin yasayı onaylaması akabinde MILF lideri Hacı Murad İbrahim, Mart 2014 BANGSAMORO ÖZERKLİK SÜRECİ YOL HARİTASI YASA TASARISI 1 GEÇİŞ KOMİSYONUNUN KURULMASI 2 BANGSAMORO ANAYASASI’NIN HAZIRLANMASI ÇIKIŞ BELGESİ 3 ANAYASA’NIN KONGRE’YE SUNULMASI 4 BANGSAMORO ANAYASASI’NIN DEVLET BAŞKANI TARAFINDAN ACİL KARAR TASARISI OLARAK ONAYLANMASI 5 ANAYASA’NIN KONDGRE’DE ONAYLANMASI ARMM BANGSAMORO F 11 ÇIKIŞ BELGESİNİN İMZALANMASI www.opapp.gov.ph 18 MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE (Taraflar tarafından barış sürecinin resmî olarak sona erdiğini bildiren çıkış belgesinin imzalanması) 10 2016’DA BANSAMORO HÜKÜMETİ’NİN SEÇİLMESİ 9 GEÇİŞ SÜRECİ İÇİN BANGSAMORO GEÇİŞ YÖNETİMİ’NİN ATANMASI 8 İ İLD ED H ES 6 BANGSAMORA ANAYASASI İÇİN REFERANDUM BANGSAMORO ANAYASASI’NIN ONAYLANMASI İLE MÜSLÜMAN MİNDANAO ÖZERK BÖLGESİ (ARMM)’NİN İLGASI 7 GEÇİŞ KOMİSYONU’NUN BANGSAMORO ANAYASASI’NIN KANUNLAŞTIRMA SÜRECİNDEKİ GÖREVİNİN SONU MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE 19 Bağımsız Gözlemci Heyeti’nin Oluşturulması Moro Müslümanları ile Filipinler hükümeti arasında 40 yıldır süren silahlı mücadele sonucunda birçok uzlaşma girişimi olduysa da 1996 yılındaki özerklik anlaşmasından bu yana yürütülen hiçbir çaba ciddi bir sonuç vermemiştir. O tarihte varılan ancak uygulama şansı olmayan anlaşmanın şartlarının tekrar gündeme getirildiği şu günlerde, bu defa savaşı kesin olarak bitirmek üzere taraflar arasında özerklik temelli bir uzlaşı sağlanmıştır. Moro İslami Kurtuluş Cephesi (MILF) ve Filipinler hükümeti arasında 17 yıldır süren barış müzakereleri sonucunda 15 Ekim 2012’de imzalanan Genel Çerçeve Anlaşması ile Moro için özerklik süreci başlamıştır. Son anlaşma ile Bangsamoro Özerk Bölgesi’nin kurulması yönünde somut adımlar atılmıştır. Anlaşmanın uygulama aşamasını takip etmek üzere barış sürecini gözlemlemek amacıyla Bağımsız Gözlemci Heyeti (The Third Party Monitoring Team/TPMT)’nin kurulmasına karar verilmiştir. İHH İnsani Yardım Vakfı’nın da beş üyesinden biri olduğu Bağımsız Gözlemci Heyeti’nin şartnamesi 2013 yılının Ocak ayında taraflarca kabul edilmiştir. Heyet’in görevi, “özelde Çerçeve Anlaşması’nın ve eklerinin, genelde imzalanan tüm anlaşmaların uygulanmasını izlemek, gözlemlemek ve incelemek” olarak tanımlanmıştır. Heyet, süreç içerisinde iki ayda bir ve gereken sair zamanlarda bölgede ziyaretler gerçekleştirme, anlaşmaların uygulanma süreci hakkında rapor hazırlama, gözlem yapma, taraflara tavsiyelerde bulunma, halkla iletişim kurarak anlaşmaların 20 MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE TPMT Heyeti’nin Filipinler Ordu Karargâhı’nı ziyareti uygulanma sürecine katkıda bulunma vazifelerini yerine getirmek üzere yapılandırılmıştır. Moro İslami Kurtuluş Cephesi ve Filipinler hükümetinin uzlaşısı sonucunda kurulan Bağımsız Gözlemci Heyeti’nin iki yerel iki de uluslararası sivil toplum kuruluşu temsilcisi, bir de heyete başkanlık edecek “uluslararası bağımsız bir şahsiyet” olmak üzere beş üyeden oluşacak şekilde yapılandırılmasına karar verilmiştir. Barış sürecinin ilk aşamasından bu yana çözüme destek olan İHH İnsani Yardım Vakfı’nın “uluslararası sivil toplum kuruluşu” sıfatıyla üye olduğu Heyet’in beş üyesi şu şekildedir: • Heyet Başkanı Alistair Mac Donald, AB Eski Filipinler Büyükelçisi Heyet’in görevi, “özelde Çerçeve Anlaşması’nın ve eklerinin, genelde imzalanan tüm anlaşmaların uygulanmasını izlemek, gözlemlemek ve incelemek” olarak tanımlanmıştır. • Hüseyin Oruç, İHH İnsani Yardım Vakfı Mütevelli Heyet Başkan Vekili • Steven Rood, The Asia Foundation ülke temsilcisi • Karen Tanyada, Gaston Z Ortigas Başkanı • Rahip Kutho, The Mindanao Human Rights Action Center (MinHRAC) Mütevelli Heyet Üyesi İlk kez 2013 yılının Temmuz ayında Malezya’nın Kuala Lumpur kentinde toplanan Heyet, Moro bölgesine ilk ziyaretini 2013 yılının Eylül ayında gerçekleştirmiştir. Genel Çerçeve Anlaşması’nın eklerinin hazırlanması, 28 Mart 2014’te Kapsamlı Anlaşma’nın imzalanmasında ve bu anlaşmalara götüren süreçlerde etkili olan Heyet, özerklik geçiş sürecinde de çalışmalarına devam edecektir. MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE 21 nin anayasasını da teşkil edecek olan “temel yasa”nın kongreden geçmesi ve fiilî aşamanın başlaması bekleniyor. Bu anlaşma bölgede yaşayan Müslümanlara ne getiriyor? HÜSEYİN ORUÇ: FİLİPİNLER’DE BARIŞIN VAKTİ GELDİ Röportaj: Zümrüt Sönmez Bölgede yaşanan gelişmeleri başından beri takip eden İHH İnsani Yardım Vakfı, sürecin başlamasıyla birlikte oluşturulan Bağımsız Gözlemci Heyeti’nin üyeleri arasında yer alıyor. 15 Ekim 2012’de Bangsamoro’da imzalanan Genel Çerçeve Anlaşmasına göre kurulan Bağımsız Gözlemci Heyeti, Moro barış sürecinin tarafları arasında imzalanan bütün anlaşmaların uygulanmasını gözlemleyip değerlendirmelerde bulunuyor. İHH Başkan Yardımcısı Hüseyin Oruç ile heyetin çalışmalarını, barış sürecini ve Moro’nun geleceğini konuştuk. Filipinler’de uzun zamandır süren çatışmaların ardından bugün barış heyecanı yaşanıyor. Süreç hakkında bizi kısaca bilgilendirir misiniz? Filipinler’de Müslüman halkın mücadelesi uzun yıllara dayanıyor. Biz 22 MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE genelde son 40 yıllık süreci konuşuyoruz, aslında daha öncesi de var. Uzun süren görüşmelerden sonra iki taraf arasında 2012 yılında Çerçeve Anlaşması imzalandı. Bu anlaşmanın söylediği eklerle ilgili çalışmalar devam ediyordu. Aradan geçen yaklaşık iki yıl içerisinde çok önemli iki problemle ilgili ek maddeler üzerinde çalışıldı. Biri normalleşme eki, diğeri de Bangsamoro kara sularının nasıl paylaşılacağıyla ilgili ekti. 2014 yılının Ocak ayının son haftasında bunlar üzerinde de anlaşma sağlandı ve imzalar atıldı. Mart ayı içerisinde Filipinler devleti ve İslami Cephe arasında konuşulan tüm maddeleri kapsayan ve yol haritasını ortaya çıkartacak olan “Kapsamlı Anlaşma” imzalandı. Anlaşmanın imzalanmasıyla birlikte geçiş komisyonunun hazırladığı, aynı zamanda kurulacak otonom bölge- Bu yeni süreçle geniş yetkileri olan bir otonomi kuruluyor. Bu bölgenin ismi Bangsamoro olacak. Yani bölgenin Müslüman kimliği resmen tanınacak. Dışişlerinde ve genel güvenlik konusunda merkezî hükümete bağlı, içişlerinde çok geniş yetkilere sahip, seçimle belirlenecek bir parlamentosu olacak. Buradan seçilecek bir başbakanın kuracağı hükümet ülkeyi yönetecek. İslam hukukuna göre hazırlanan bir temel yasası olacak. Gene aynı şekilde İslam hukukuna uygun mahkemeler kurulacak. Güvenlik, bütçe, eğitim, sağlık gibi tüm temel hizmetler tamamen Bangsamoro hükümetinin sorumluluğunda olacak. Filipin askeri sadece ülke güvenliği için gerekli olan miktarda ve yerlerde sınırlı olarak varlık gösterecek. Toplanan vergilerin ve diğer gelirlerin %75’i otonom bölgenin bütçesine gelecek. Fosil madenlerin gelirinin de %50’si bölge bütçesine dahil edilecek. Kendi geliri olan, güvenliği kendi elinde olan, İslami kanunlarla yönetilecek yaklaşık 5 milyon nüfuslu ve yaklaşık 25.000 km2’lik bir otonom bölge kurulmuş olacak. Bangsamoro yönetimi nasıl şekillenecek? Filipinler devleti bu yıl sorumluluğu geçiş komisyonuna verecek. Komisyonun 2016 seçimlerine kadar iş başında kalması, bu arada geçişin fiilî olarak tamamlanması planlanıyor. Eş zamanlı olarak yürütülecek olan silahların kullanım dışı yapılması ve karşılığında ordunun bölgeden çekilmesi süreci bağımsız komisyonlar aracılığıyla yürütülecek. Bu süreç İslami Kurtuluş Cephesi’nin silahlı güçlerinin sivilleşmesi ile ordunun sadece ulusal güvenlikle alakalı belli üslere çekilip sokaktaki asayişin yerel polise bırakılmasını içeriyor. Temel yasanın kabul edilmesiyle birlikte referandum aşaması da başlayacak. Şu anda beş bölgenin Bangsamoro içerisinde yer alacağı belli, ayrıca diğer bölgelerden bazı şehirlerin buraya bağlanması bekleniyor. Filipinler’de yaşayan Müslümanlar, Hristiyanlar ve diğer azınlıklar artık ne olursa olsun barış istiyor. Filipinler halkı barış süreci hakkında ne düşünüyor? Genel eğilime baktığımızda, her iki taraf da barış istiyor. Halk artık barış zamanının geldiğini söylüyor. Filipinler’de yaşayan Müslümanlar, Hristiyanlar ve diğer azınlıklar artık ne olursa olsun barış istiyor. Geçmişle karşılaştırdığımızda da yapılan bu anlaşmanın bölgenin gerçekliklerine daha uygun olduğunu görüyoruz. Çünkü otonom MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE 23 Normalleşme sürecinin gözlemlenmesi ve raporlanması da üyesi bulunduğumuz Bağımsız Gözlemci Heyeti tarafından yapılacak. hale getirilecek olan bölge, ağırlıklı olarak Müslüman nüfusun yaşadığı bir yer. Yani zaten oradalar, zaten varlar ve mevcudu alıyor olacaklar. Elbette iki taraftan da bu anlaşmayı bozma eğilimi olan, kabul etmeyenler var. Bu süreci Filipinler devletinin bölünmesi olarak gören ve karşı çıkan bir kesim de var ama büyük bir çoğunluk değil. Bangsamoro bölgesinin Müslümanların kontrolünde bir otonom haline getirilmesinin Filipinliler’e de faydası olacağını söyleyenlerin oranı çok fazla. Diğer yandan hükümet de bürokrasi de devlet başkanı da barıştan yana tavır koymuş durumdalar. Barış süreci olumlu bir havada devam ediyor. Sadece Müslüman çoğunluğun bulunduğu bölgelerde değil Filipinler’in diğer şehirlerinde de incelemelerde bulunduk. Mesela İligan 300 bin nüfuslu, çoğunluğu Hristiyanların oluşturduğu, Müslümanların azınlıkta olduğu bir şehir. Orada belediye başkanıyla, üst düzey yöneticilerle, sivil toplum kuruluşlarıyla ve halkla görüşmeler yaptık. Filipinler’in genelinde hâkim olan atmosferi burada daha yoğun bir şekilde hissettik. Barışı isteyenler çoğunlukta, ama istemeyenler de çok net bir şekilde “ülkeyi bölüyorsunuz” diyerek karşı çıkıyorlar. Ancak bu muhalefet, süreci olumsuz yönde etkileyecek gibi görünmüyor çünkü tüm taraflar buna karşı hazırlıklı durumdalar. Bağımsız Gözlemci Heyeti sahada neler yapıyor? Bağımsız bir kurum olan TPMT, iki ayda bir veya gerektiğinde toplanarak, başta Bangsamoro’daki Kapsamlı Anlaşma olmak üzere Moro barış sürecinin tarafları arasında imzalanan bütün anlaşmaların uygulanmasını gözlemleyip değerlendirmelerde bulunuyor. Normalleşme sürecinin gözlemlenmesi ve raporlanması da üyesi bulunduğumuz Bağımsız Gözlemci Heyeti tarafından yapılacak. Saha çalışması için bölgeye gittiğimizde ordunun bölgeden çekilip çekilmediği 24 MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE ve hangi noktalardan çekildiği ile ilgili ziyaretler yapacağız ve raporlar hazırlayacağız. Heyet iki ayda bir bölge ziyaretleri yaparak her seferinde iki haftalığına sahada olacak. Görüşmelerimiz sadece Kotabato merkezli değil. Sürecin tüm taraflarıyla görüşüyoruz. Farklı şehirleri ziyaret ediyoruz. Moro’daki mücadelenin İslam dünyası için anlamı nedir, nasıl değerlendiriyorsunuz? Moro’daki mücadele gücünü kendisinden alan, büyük bir halk desteğine sahip, yerel ve millî bir özgürlük mücadelesi örneği. Silahlı mücadele sürecinde de hiçbir şekilde sivilleri hedef almamış, dışarıdan yabancıları içerisine kabul etmemiş. Yabancı bir devletin desteğini almamış, yurt dışından kurumlar, büyük yapılar veya Körfez sermayesi gibi bir akış olmamış. Halk bir yandan çiftçilikle ya da balıkçılıkla geçimini sağlayıp bir yandan da mücadelesine devam etmiş. Bu insanlar üç kuruş kazanmışsa bir kuruşunu mücadeleye ayırmış. İlme yatırım yapmış, Müslüman kimliğini hiçbir zaman bir kenara bırakmamış. Filipinler devletine de barış için kendisini muhatap alması gerektiğini göstermiş. Devlet de zaten bunu görünce doğru adreste, doğru insanlarla, doğru zamanda bir müzakere ortamı yakalayınca barış süreci belli bir noktaya gelmiş. Elbette riskler de var. İslami Kurtuluş Cephesi orada mücadelesini her an devam ettirecek konumda olmak istiyor. Bunu Filipinler devletine de söylüyorlar. Yapılan anlaşmaların önemli maddelerinden bir tanesi; silahlı mücadelede geri çekilmenin karşılıklı denge içerisinde yürütülmesi. Önümüzdeki süreç oldukça kritik görünüyor. “Moro benzer kriz bölgelerine örnek olacak” Bu bir millî mücadeleydi ve barışla birlikte kazanılmış oldu. Dünyanın diğer bölgelerindeki krizler için örneğin Filistin, Keşmir, Arakan, Patani, Doğu Türkistan için çok önemli bir örneklik teşkil ediyor. Benzer yapılar teröristlikle suçlanırken Moro İslami Kurtuluş Cephesi Filipinler devleti tarafından muhatap kabul ediliyor. Masada karşılıklı imzalanan anlaşmalar var. Bu, dünyanın da kabul ettiği bir süreç ve biz de bu sürecin bir parçasıyız. Başarılabilirse Müslümanların Müslümanca yaşadıkları, kendi hukuklarını işlettikleri, kendi eğitim sistemlerini kurdukları, çok geniş yapılı bir özerklik içerisinde kendilerini ifade edebildikleri bir örnek ortaya çıkacak. İHH’nın bu süreçteki rolü nedir? Biz İHH olarak bu süreçte heyetin ajandası içinde hareket ediyoruz. Anlaşma maddelerinin ne kadar uygulandığını dünyaya söyleyen ağızlardan bir tanesi İHH olacak. Bir aksaklık varsa bunu önce taraflara söyleyeceğiz. Düzeltilip düzeltilmediğini izleyecek, aksi takdirde bununla ilgili raporumuzu hazırlayacağız. Rapor yine öncelikle taraflarla paylaşılacak, sonuç olumlu olmazsa dünyaya sunulacak. Raporlar üç aylık ve yıllık periyotlarla hazırlanacak. Diğer yandan İHH olarak bölgedeki insani yardım çalışmalarımızı da sürdürüyor olacağız. Türkiye ülke olarak ne gibi katkılar sağlayabilir? Türkiye’nin bu konuda inisiyatif alması gerekiyor. Gerek devlet olarak gerekse kurumlarıyla bölgede olması gerekiyor. Diğer Müslüman ülkeler ve gruplar da bölgede Moro’nun yanında yer almalı. Buna yönelik mutlaka bir şeyler yapmak lazım. Bu konu, yapılan anlaşmalara da girdi. Anlaşmalarda eğer birileri bölgeye yatırım yapmak isterse, destek vermek isterse, Filipinler devletinin buna engel olmaması zikredildi. Yani bütün kapılar açık olacak. Ortak bir fon oluşturulabilir ve o fonla burada yatırımlar yapılabilir. İHH’nın veya Türkiye’nin asıl yapması gerekenlerinden bir tanesi de Moro’nun dünyaya açılmasına, İslam dünyasına açılmasına katkıda bulunmak. Hem siyasi anlamda hem sivil toplum olarak böyle bir destek vermek lazım ki, Morolu Müslümanlar masada kazandıklarını fiiliyatta kaybetmesinler. Benzer yapılar teröristlikle suçlanırken Moro İslami Kurtuluş Cephesi Filipinler devleti tarafından muhatap kabul ediliyor. Masada karşılıklı imzalanan anlaşmalar var. Bu, dünyanın da kabul ettiği bir süreç ve biz de bu sürecin bir parçasıyız. MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE 25 EK: İHH’NIN FİLİPİNLER’DE YÜRÜTTÜĞÜ İNSANİ YARDIM FAALİYETLERİ Yetim projeleri •2009 yılında inşaatına başlanan Hacı Şerefoğlu Yetimhanesi 2010 yılında tamamlanarak hizmete açılmıştır. Yetimhane, 60 yetime hizmet vermektedir. • Hacı Şerefoğlu Yetimhanesi’ne hizmet verecek yemekhane, mutfak, konferans salonu ve bilgisayar kursu inşa edilmiştir. •2009 yılında 40 Morolu yetim İHH Yetim Sponsorluk Destek Sistemi kapsamına alınmıştır. •2013 yılının Şubat ayında Cotabato şehrinde Sakarya ve Bursa Yetimhanesi inşaatına başlanmıştır. İki katlı ve 400 metrekare kapalı alanı bulunan projenin 2014 yılının Haziran ayında tamamlanması planlanmaktadır. Eğitim projeleri •2011 yılında Daru’l-Ulum Okulu’nun inşaatı tamamlanmıştır. Acil yardım çalışmaları •2009 yılında Manila’da gerçekleşen sel felaketinde acil yardım çalışmaları yapılmıştır. •2011 yılında gerçekleşen sel felaketinde yardım çalışması yapılmıştır. Projeden 10 bin aile faydalanmıştır. •2012 yılında meydana gelen yangın felaketinde mağdur olan aileler için acil yardım çalışmaları gerçekleştirilmiştir. •2013 yılında yaşanan sel felaketinde acil yardım çalışmaları yapılmıştır. 600 aileye gıda ve barınma malzemeleri dağıtılmıştır. 26 MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE •2013 yılının Ağustos ayında Zamboanga’da yaşanan çatışmalar nedeniyle evlerini terk etmek zorunda kalan 600 aileye gıda, mutfak eşyası, cibinlik ve yer yatağından oluşan acil yardım malzemesi ulaştırılmıştır. Yardımlardan yaklaşık 3.000 kişi istifade etmiştir. •2013 yılının Kasım ayında gerçekleşen Haiyan tayfunu akabinde acil yardım çalışmaları yapılmıştır. İki ay süren acil yardım çalışmaları kapsamında sekiz ayrı ekip bölgede çalışmalarda bulunulmuştur. Yardımlardan 35 bin aile istifade etmiştir. •2014 yılının Ocak ayında Barongis’de meydana gelen çatışmalar nedeniyle evlerini terk etmek zorunda kalan ailelere yönelik acil yardım çalışması gerçekleştirilmiştir. Proje kapsamında 600 aileye acil gıda ve barınma malzemeleri dağıtılmıştır. •2014 yılının Mart ayında Haiyan tayfunundan etkilenen 4.000 aileye gıda ve barınma malzemeleri dağıtılmıştır. Ramazan-kurban projeleri •2007 yılından bu yana her yıl düzenli olarak Ramazan kumanya ve iftar programları yapılmıştır. Projeden her yıl yaklaşık 10 bin kişi istifade etmiştir. •2007 yılından bu yana her yıl düzenli olarak kurban organizasyonu yapılmıştır. Her organizasyonda 1.000 hisse kurban kesilmiş; her yıl 7.000 aile kurban organizasyonundan istifade etmiştir. MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE 27 SON NOTLAR 1 Salah Jubair, Bangsamoro: A Nation Under Endless Tyranny, Kuala Lumpur: IQ Marin SDN BHD, 1999, s. 6. rizing”, Nisan 2008, s. 9. http://www.fidh.org/IMG/pdf/ph493a. pdf , Şubat 2014. 2 Samuel K. Tan, A History of the Philippines, Quezon City: The University of the Philippines Press, 1987, s. 42; al-Gazel Rasul, Still Chasing the Rainbow, Quezon City: Fedbil Publishing, 1999, s. 25. 25 “Philippines Torture Persists: Appearance and Reality Within the Criminal Justice System”, Amnesty International, http://www.amnesty.org/en/library/asset/ASA35/001/2003/ en/79cc2660-d75f-11dd-b024-21932cd2170d/asa350012003en.html, January 2003, s. 6. Abhoud Syed M. Lingga, “Understanding Bangsamoro Independence as a Mode of Self-Determination”, Peace Forum organized by the University of Philippines in Davao City, Mindanao on February 28, 2002. http://www.mediamonitors.net/ lingga1.html (1 Şubat 2014). 3 Cesar Abid Majul, Muslims in the Philippines, Quezon City: The University of the Philippines Press, 1999, ss. 68-69. 4 5 Majul, s. 84. 6 Tan, s. 63. 7 Jamail A. Kamlian, Bangsamoro Society and Culture: A Book of Readings on Peace and Development in Southern Philippines, Iligan: Iligan Center for Peace Education and Research, 1999, s. 13. 8 Mark Turner, R. J. May, Lulu Respall Turner, Mindanao: Land of Unfulfilled Promise, Quezon City: New Day Publishers, 1992, s. 125. 9 Shinzo Hayase, Mindanao Ethnohistory Beyond Nations: Maguindanao, Sangir and Bagobo Societies in East Maritime Southeast Asia, Manila: Ateneo de Manila University Press, 2007, ss. 48-49. 10 Rasul, s. 95. 11 Kamlian, s. 18. Kamlian, s. 15. 12 13 Kamlian, s. 18. 14 Jubair, s. 135. Eric Gutierrez, “Religion and Politics in Muslim Mindanao”, Bobby M. Tuazon, Moro Reader: History and Contemporary Struggles of the Bangsamoro People, Quezon City: Center for People Empowerment in Governance (CenPEG), 2008, s. 152. 15 16 Lualhati M. Abreu, “40 Years of Revolutionary Struggles”, Tuazon, s. 134. 26 Salah Jubair, The Long Road to Peace: Inside the GRP-MILF Peace Process, Davao City: Institute of Bangsamoro Studies, September 2007, s. 104. 27 Mark Turner, R. J. May, Lulu Respall Turner, Mindanao: Land of Unfulfilled Promise, Quezon City: New Day Publishers, 1992, s. 32. Jubair, Bangsamoro: A Nation Under Endless Tyranny, s. 256. 28 29 Dünya Bankası, “Social Assesment of Conflict-Affected Areas in Mindanao”, Mart 2003, s. 9. AFRIM, “Mindanao’s 600.000 IDPs in 2008 is Biggest Worldwide”, 02 May 2009, http://www.afrim.org.ph/m_news-page. php?nid=5094, Şubat 2014. 30 IRIN, “PHILIPPINES: Sharp Increase in IDPs After Mindanao Bombings”, 14 Temmuz 2009, http://www.irinnews.org/ Report.aspx?ReportId=85269, Şubat 2014. 31 32 Eric Gutierrez, “The Re-Imagination of the Bangsamoro: 30 Years Hence”, Kristina Gaerlan, Mara Stankovitch, Rebels, Warlords and Ulama: A Reader on Muslim Separatism and the War in Southern Philippines, Quezon City: Institute for Popular Democracy, 2000, s. 332. Asya Kalkınma Bankası, “Technical Assistance to the Republic of the Philippines for Development of Basic Education in the Autonomous Region in Muslim Mindanao”, December 2014, s. 1. http://www.adb.org/sites/default/files/projdocs/2005/tarphi-36677.pdf, Şubat 2014. 33 34 Rasul, s. 4. BM Kalkınma Programı (UNDP), “2008/2009 Filipinler İnsani Gelişme Raporu”, s. 102. http://hdn.org.ph/wp-content/uploads/2009/05/chapter-3-provinces-and-human-development. pdf, Şubat 2014. 35 Gutierrez, “The Re-Imagination of the Bangsamoro: 30 Years Hence”, Kristina Gaerlan, Mara Stankovitch, Rebels, Warlords and Ulama: A Reader on Muslim Separatism and the War in Southern Philippines, s. 333. 36 17 International Crisis Group, Asia Report No. 80, “Southern Philippines Backgrounder: Terrorism and the Peace Process”, Singapore/Brussels, 13.07.2004, s. 22. 18 Zachary Abuza, Balik-Terrorism: The Return of the Abu Sayyaf, Carlisle: U.S. War College, 2005, s. 27. 37 Filipinler Ulusal İstatistik Bürosu, http://www.nscb.gov.ph/ secstat/d_trans.asp, Şubat 2014. 19 Uluslararası Af Örgütü, “Philippines: Shattered Lives Beyond the 2008-2009 Mindanao Armed Conflict”, Ağustos 2009, s. 14; http://www.amnesty.org/en/library/asset/ASA35/003/2009/en/ 67d451f1-df1d-4922-97ca-103b49b93f86/asa350032009en. pdf (Şubat 2014). 38 NEDA, “Mindanao Strategic Development Framework 2010-2020”, Pasig City: 2010, ss. 13-14. http://www. neda.gov.ph/wp-content/uploads/2014/10/MSDF_finalforweb_2010-2020.pdf, Şubat 2014. 20 Hasan Kösebalaban, Güneydoğu Asya’da İslam ve Siyaset, İlke Yayıncılık, İstanbul: 1997, s. 183. 39 ABD Dışişleri Bakanlığı, “Trafficking in Persons Report”, Haziran 2012, s. 285. http://www.state.gov/documents/organization/192597.pdf, Şubat 2014. Aijaz Ahmad, Class and Colony in Mindanao, Kristina Gaerlan, Mara Stankovitch, Rebels, Warlords and Ulama: A Reader on Muslim Separatism and the War in Southern Philippines, Quezon City: Institute for Popular Democracy, 2000, s. 26. 40 ABD Dışişleri Bakanlığı, “Trafficking in Persons Report”, Haziran 2009, s. 239. http://www.state.gov/documents/organization/123363.pdf, Şubat 2014. 21 22 Manny Mogato, “Disappearances, abuse rise in Philippines south-residents”, Reuters (29 Mayıs 2009), http://in.reuters. com/article/2009/05/29/idINIndia-39960420090529, Şubat 2014. UNHCR, “CORI Country Report Southern Philippines, February 2011”, s. 115. http://www.refworld.org/pdfid/4e93d2292.pdf, Şubat 2014. 23 Uluslararası İnsan Hakları Federasyonu (FIDH), “Terrorism and Human Rights in the Philippines, Fighting Terror or Terro- 24 28 MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE 41 “Trafficking in Persons Report”, Haziran 2012, s. 285. http:// www.state.gov/documents/organization/192597.pdf, Şubat 2014. 42 Mark Turner, R. J. May, Lulu Respall Turner, Mindanao: Land of Unfulfilled Promise, Quezon City: New Day Publishers, 1992, s. 7. Dünya Bankası, “Human Development for Peace and Prosperity in ARMM”, Kasım 2003, s. 4. http://www.kas.de/wf/doc/ kas_4228-544-2-30.pdf, Şubat 2014. 43 MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE 29 30 MORO ÖZERKLİK ARİFESİNDE Büyük Karaman Cd. Taylasan Sk. No.3 Fatih - İstanbul - Türkiye Tel: 0212 631 21 21 • www.ihh.org.tr
Benzer belgeler
2012-2015 Arası Dönemine İlişkin Güncelleme
güvenlik güçleri arasında çatışmalar devam etmiştir. 25 Ocak 2015
tarihinde MILF’den kopanların oluşturduğu yeni bir örgüt olan
Bangsamoro İslami Özgürlük Savaşçıları (BIFF) isimli örgütün
Mindanao...
Güney Filipinler`de Barış İhtimali ve Karşılaşılan Engeller
Bir takımadalar zincirinden oluşan Filipinler, Luzon Adası,
Visayana Adaları ve Mindanao ile Sulu takımadaları olmak üzere
üç büyük coğrafi bölgeden oluşmaktadır. İdari şekli Cumhuriyet
olan Filipi...
Filipinler`de Çatışma Çözümü ve Temel Yasa Tartışmaları
1968 yılında kurulan Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi, Mindanao’da
ayrı ve bağımsız Moro devletini (Bangsa Moro) kurmayı hedeflemiş.
Filipin Ordusu ile Müslüman gerillalar arasındaki çatışmalar
sırasın...
